Đề tài Nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản trong các ngân hàng thương mại Việt Nam

uồn: Báo cáo thường niên, Báo cáo tài chính hàng năm của các ngân hàng và kết quả tính toán của học viên. (*) chỉ số *H8. Một số ngân hàng có chỉ số H8 cao như: Đông Nam Á, Gia Định, HDbank, Kiên Long, Nam Á, OCB, PAC, PG, Việt Á. Tuy nhiên, khi xét chúng kết hợp với chỉ số H5 và H7 cho thấy tỷ lệ dư nợ/tiền gửi khách hàng (H5) của hầu hết các ngân hàng này khá cao, từ 96% trở lên; có trường hợp trên 250%: Gia Định, HDbank, PAC, do vậy việc duy trì một tỷ lệ cao của chỉ số H8 chủ yếu là tiền vay từ TCTD khác và duy trì số vốn vay này ở tài khoản tiền mặt, hoặc tiền gửi tại các TCTD. Chỉ số H7 của hầu hết các ngân hàng này đều nhỏ hơn 1, cá biệt có ngân hàng đạt - 49 - rất thấp như: HDbank (0,21), PAC (0,43), PG(0,39) đã củng cố thêm cho nhận định trên. Sang năm 2008, trước yêu cầu phải đảm bảo mức vốn điều lệ trên 1.000 tỷ VND, các ngân hàng đã sử dụng nhiều phương thức tăng vốn điều lệ. Nhưng số vốn này tạm thời chưa được sử dụng nên được gửi ở các TCTD hoặc dưới dạng tiền mặt, làm cho chỉ số H8 tăng cao đột biến như: PG, Western. 2.3 Trường hợp Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV): Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam là một trong những ngân hàng thương mại nhà nước. Đến cuối năm 2008, số vốn điều lệ của BIDV hơn 8 ngàn tỷ VND. Với bề dày phát triển 52 năm, BIDV có mạng lưới rộng khắp cả nước, chỉ xếp sau Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về số điểm giao dịch. Trong năm 2007, 2008, không nằm ngoài xu hướng chung của hệ thống ngân hàng Việt Nam, tính thanh khoản tại BIDV cũng có những khó khăn nhất định. 2.3.1 Quy định về hoạt động quản trị thanh khoản: BIDV đã ban hành quy định về quản lý thanh khoản vào tháng 3 năm 2007. Mục đích của quy định này nhằm: đáp ứng kịp thời các nghĩa vụ thanh toán đến hạn của toàn hệ thống với chi phí hợp lý, đảm bảo an toàn trong hoạt động; giảm thiểu rủi ro thanh khoản thông qua quá trình nhận biết, ước tính, theo dõi, kiểm soát rủi ro theo chuẩn mực quốc tế; nâng cao hiệu quả sử dụng vốn trong hoạt động kinh doanh ngân hàng. Quản lý thanh khoản theo quy định của BIDV dựa trên sự kết hợp 2 phương pháp: phân tích thanh khoản tĩnh và phân tích thanh khoản động. Phương pháp phân tích thanh khoản tĩnh là phương pháp quản lý thanh khoản bằng cách phân tích các chỉ số rút ra từ bảng tổng kết tài sản và cơ sở dữ liệu hiện tại, từ đó đưa ra giới hạn cho các chỉ số đảm bảo thanh khoản. Phương pháp phân tích thanh khoản động là phương pháp quản lý thanh khoản bằng cách dự đoán cung, cầu thanh khoản, dự đoán chênh lệch cung cầu (khe hở) thanh khoản, từ đó đưa ra chính sách quản lý thanh khoản. Hội đồng quản lý tài sản nợ có (ALCO) chịu trách nhiệm đảm bảo khả năng thanh khoản của toàn hệ thống. - 50 - Phương pháp phân tích thanh khoản tĩnh: các chỉ số thanh khoản sau đây được sử dụng:  Chỉ số dự trữ sơ cấp: ALCO quyết định chỉ số dự trữ sơ cấp của toàn hệ thống và của từng chi nhánh trong cuộc họp định kỳ. Dự trữ sơ cấp Chỉ số dự trữ sơ cấp = x 100% Nguồn vốn huy động Dự trữ sơ cấp gồm: số dư tiền mặt tại quỹ, vàng, tiền gửi tại NHNN, tiền gửi thanh toán tại các TCTD khác. Nguồn vốn huy động bằng tổng tài sản nợ trừ vốn chủ sở hữu.  Chỉ số dự trữ thanh toán: ALCO quyết định chỉ số dự trữ thanh toán và các cấu phần dự trữ thanh toán của toàn hệ thống trong cuộc họp định kỳ. Dự trữ thanh toán Chỉ số dự trữ thanh toán = x 100% Nguồn vốn huy động Dự trữ thanh toán = Dự trữ sơ cấp + Giấy tờ có giá có tính thanh khoản cao x tỷ lệ điều chỉnh + Tiền gửi liên ngân hàng đến hạn trong 1 tháng tới. Giấy tờ có giá có tính thanh khoản cao gồm tín phiếu, trái phiếu chính phủ, công trái giáo dục, trái phiếu đô thị. Tỷ lệ điều chỉnh theo quy định của ALCO nhưng tối đa bằng mức quy định của Ngân hàng Nhà nước.  Chỉ số cho vay/tiền gửi: ALCO quyết định chỉ số dư nợ cho vay /tiền gửi trong các cuộc họp định kỳ. Cho vay Chỉ số cho vay/tiền gửi = x 100% Tiền gửi Cho vay: dư nợ cho vay tổ chức kinh tế, tổ chức tài chính và cá nhân trước dự phòng rủi ro, cho vay các TCTD khác, đầu tư tiền gửi liên ngân hàng. - 51 - Tiền gửi: Tiền gửi của tổ chức kinh tế, tổ chức tài chính và cá nhân (không bao gồm tiền gửi và vay của các TCTD khác).  Chỉ số khả năng thanh toán: ALCO quyết định giới hạn chỉ số thanh toán 7 ngày và giới hạn chỉ số thanh toán 1 tháng nhưng không thấp hơn giới hạn theo quy định hiện hành của Ngân hàng Nhà nước.  Chỉ số khả năng thanh toán 7 ngày: Tổng tài sản “Có” có thể thanh toán ngay trong 7 ngày làm việc tiếp theo = Tổng tài sản “Nợ” phải thanh toán ngay trong 7 ngày làm việc tiếp theo  Chỉ số khả năng thanh toán 1 tháng: Tổng tài sản “Có” có thể thanh toán ngay trong 1 tháng tiếp theo = Tổng tài sản “Nợ” phải thanh toán ngay trong 1 tháng tiếp theo Tổng tài sản “Có” có thể thanh toán ngay và tổng tài sản “Nợ” có thể thanh toán ngay theo Quyết định số 457/2005/QĐ- NHNN ngày 19/04/2005 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước về việc ban hành “Quy định về các tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động của TCTD”. Phương pháp phân tích thanh khoản động: gồm các bước sau:  Lập báo cáo cung cầu thanh khoản: Bộ phận hỗ trợ ALCO (phòng Cân đối tổng hợp) xây dựng báo cáo cung cầu thanh khoản bằng cách phân bổ dữ liệu gốc luồng tiền vào, luồng tiền ra đến hạn vào các dải kỳ hạn: 1 ngày, 2  7 ngày, 8 ngày  1 tháng, 1  3 tháng, 3  6 tháng.  Phân tích mô phỏng thanh khoản: Hàng tuần, bộ phận hỗ trợ ALCO (phòng Cân đối tổng hợp) thiết lập các kịch bản trong tương lai dựa trên các giả định với xác suất xãy ra tối thiểu 5%. Các giả định nêu trong kịch bản bao gồm: - Giả định thay đổi lãi suất. - Giả định thay đổi môi trường kinh tế vĩ mô (lạm phát, tăng trưởng, chu kỳ kinh tế…) và môi trường vi mô (cạnh tranh của các tổ chức tín dung khác, uy tín BIDV…). - 52 - Với mỗi kịch bản, cần dự báo các yếu tố sau: + Kế hoạch cho vay mới. + Khả năng huy động tiền gửi mới từ các tổ chức, cá nhân. + Khả năng huy động vốn mới từ phát hành giấy tờ có giá. + Khả năng vay cầm cố, chiết khấu của Ngân hàng nhà nước. + Khả năng huy động thêm tiền gửi, vay các Tổ chức tín dụng khác. + Khả năng thực hiện hợp đồng repo (bán chứng khoán có cam kết mua lại). + Khả năng chuyển các tài sản khác (tài sản cố định, vốn liên doanh, cổ phần…) thành tiền mặt.  Phân tích khả năng thanh khoản: theo từng kịch bản, bộ phận hỗ trợ ALCO (phòng Cân đối tổng hợp) xây dựng lại báo cáo luồng tiền vào, luồng tiền ra; xác định trạng thái thanh khoản để dự đoán thanh khoản trong thời gian tới dư thừa hay thiếu hụt. Trên cơ sở kết quả của 2 phương pháp nêu trên, ALCO sẽ quyết định các biện pháp xử lý thích ứng. 2.3.2 Thanh khoản và quản trị thanh khoản tại BIDV: Không nằm ngoài xu hướng chung của cả hệ thống ngân hàng Việt Nam, khi Ngân hàng Nhà nước thực thi chính sách tiền tệ thắt chặt nhằm kiểm soát lạm phát, BIDV trong vài thời điểm đã gặp khó khăn nhất định về thanh khoản. Chỉ số H3 của BIDV trong 2 năm 2006, 2007 là: 4,17%; 1,94%. Lượng tiền gửi thanh toán tại các tổ chức tín dụng khác năm 2007 giảm đáng kể so với năm 2006; từ mức trên 5 ngàn tỷ VND xuống còn 2 ngàn tỷ VND, giảm hơn 3 ngàn tỷ VND. Trong khi đó, lượng tiền gửi có kỳ hạn tại các tổ chức tín dụng khác tăng ròng trên 6 ngàn tỷ VND. Dư nợ cho vay năm 2007 tăng hơn 33 ngàn tỷ VND so với năm 2006; tỷ lệ tăng trưởng là 33,8%. Tỷ lệ dư nợ/tiền gửi ở mức cao trên 90%; cụ thể là 92,62% (2006), 97,52%(2007). Như vậy, với việc đẩy mạnh cho vay và tăng lượng tiền gửi có kỳ hạn trong năm 2007, sang đầu năm 2008 khi chính sách tiền thắt chặt được thực thi quyết liệt, BIDV đã gặp vấn đề về thanh khoản. Để giải quyết vấn đề này, BIDV đã tăng cường tiếp cận các tập đoàn, tổng công ty nhằm thu hút những nguồn vốn lớn; - 53 - tích cực tham gia các phiên đấu giá hỗ trợ thanh khoản của Ngân hàng Nhà nước ... và quy định hệ số K (tỷ số giữa dư nợ/tiền gửi) đối với các chi nhánh. Với hệ số K được giao, chi nhánh nào có hệ số cao hơn phải giảm xuống bằng cách hoặc đẩy mạnh huy động vốn; hoặc giảm dư nợ tương ứng. Có thể với những biện pháp đồng bộ như vậy, khả năng thanh khoản của BIDV được đảm bảo; tuy nhiên các chỉ số thanh khoản năm 2008 chưa được cải thiện nhiều: H3-2,31%; H5-98,52%. Ngoài lý do ảnh hưởng khách quan từ các chính sách và điều kiện kinh tế vĩ mô, những hạn chế về thanh khoản của BIDV có thể xuất phát từ các nguyên nhân chủ quan như sau: - Mặc dù quy định về quản lý thanh khoản đã được ban hành, nhưng việc triển khai áp dụng nhất là tại các chi nhánh chưa được quan tâm đúng mức từ cấp lãnh đạo đến nhân viên. - Hội sở chính chưa có quy định cụ thể về các tỷ lệ an toàn trong hoạt động cần đảm bảo đối với các chi nhánh. Các giới hạn đặt ra cho các chỉ số cho toàn hệ thống phải chăng chưa phù hợp, như tỷ lệ dự trữ tối thiểu chỉ là 8%. - Bộ phận hỗ trợ ALCO khi lập báo cáo cung cầu thanh khoản, xây dựng các kịch bản phải chăng đã kỳ vọng nhiều vào thị trường nên có những đánh giá khả quan; từ đó đẩy mạnh cho vay, giảm dự trữ. Ngay cả khi vấn đề khó khăn về thanh khoản qua chưa lâu, nhưng dư nợ của BIDV tăng mạnh vào các tháng cuối năm 2008 - thời điểm Ngân hàng Nhà nước giảm lãi suất cơ bản nhằm chống suy giảm kinh tế, kích cầu đầu tư, tiêu dùng. Hiện tại, cũng như các ngân hàng thương mại khác, BIDV đang tìm kiếm nhiều giải pháp tăng trưởng nguồn vốn đáp ứng nhu cầu vốn cho hai gói kích cầu của Chính phủ theo quyết định 131/QĐ-TTg ngày 23/01/2009 và 443/QĐ-TTg ngày 04/04/2009. Đánh giá chung về thanh khoản và quản trị thanh khoản của các ngân hàng thương mại Việt Nam: Với cách tiếp cận qua các tiêu chí và chỉ số thanh khoản nêu trên, Luận văn đã phân tích, đánh giá, so sánh các tiêu chí, chỉ số này với các quy định của Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước và tiêu chí, chỉ số tương đương của các ngân hàng trên - 54 - thế giới. Qua đó, phản ánh dưới góc độ nhất định về tính thanh khoản và quản trị thanh khoản của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Những phân tích, đánh giá trên đây cho thấy sự yếu kém trong hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản ở các ngân hàng thương mại Việt Nam xuất phát từ các nguyên nhân chủ yếu như sau: - Đặc trưng của nền kinh tế chuyển đổi: Có thể nói những điểm yếu trong khả năng thanh khoản nói riêng và hoạt động kinh doanh nói chung của nhóm ngân hàng được khảo sát thể hiện các đặc trưng của hệ thống ngân hàng thương mại ở các nền kinh tế chuyển đổi. Sự chi phối của sở hữu nhà nước, năng lực quản lý và mức độ tác động của các công cụ chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước còn yếu, chưa đồng bộ, quy mô các ngân hàng thương mại nhỏ, kỹ năng quản trị thấp, nền tảng công nghệ chưa hiện đại, ... là những đặc trưng dễ thấy. Trong điều kiện đó, không thể mong có được một hệ thống ngân hàng thương mại mạnh như các quốc gia phát triển khác. - Chính sách tiền tệ thiếu nhất quán và có quá nhiều mục tiêu đã làm cho Ngân hàng Nhà nước trong một số tình huống trở nên khó khăn hơn khi lựa chọn công cụ tác động, nhất là trong điều kiện Việt Nam, các công cụ điều tiết vĩ mô trong lĩnh vực tài chính, tiền tệ chưa nhiều, chưa hoàn thiện. Kết quả là, thị trường tiền tệ và các thị trường liên quan: chứng khoán, bất động sản chịu ảnh hưởng không đáng có từ chính sách tiền tệ “đầy tham vọng” đó. - Năng lực nội tại yếu kém của các ngân hàng thương mại: Những yếu kém trong quản trị thanh khoản của các ngân hàng thương mại không chỉ bắt nguồn từ những hạn chế của điều tiết vĩ mô, mà còn do các nguyên nhân nội tại của chính các ngân hàng này. Một sự chủ quan, một kế hoạch tăng trưởng tín dụng, mở rộng mạng lưới quá nhanh so với nội lực của ngân hàng, khả năng quản lý chưa theo kịp với biến động nhanh chóng của thị trường, kể cả biến động do chính sách, ... đều là nguyên nhân dẫn đến căng thẳng thanh khoản trong một số ngân hàng thương mại thời gian qua. Một vấn đề khác cần xem xét, đó là liệu có phải công tác dự báo những thay đổi của môi trường kinh doanh ở các ngân hàng chưa được quan tâm đúng mức. Nếu phân tích kỹ hơn, tín hiệu về việc thực thi chính sách tiền tệ thắt - 55 - chặt được Ngân hàng Nhà nước phát đi khá sớm với động thái tăng tỷ lệ DTBB lên gấp đôi bằng Quyết định số 1141/QĐ-NHNN ngày 28/05/2007 về việc điều chỉnh tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với TCTD. Thế nhưng, các ngân hàng thương mại dường như không quan tâm, vẫn tiếp tục tăng trưởng tín dụng mà không có những biện pháp phòng ngừa thích ứng. Việc tăng trưởng tín dụng quá mức năm 2007 - được xem là một trong những nguyên nhân gây ra lạm phát - một mặt thể hiện sự chủ quan nhất định trong quản trị, điều hành của các ngân hàng; mặt khác, cho thấy, hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam chưa theo kịp xu hướng của ngân hàng hiện đại, trong đó dịch vụ là kênh mang lại thu nhập chính cho ngân hàng chứ không phải là kênh tín dụng. Như vậy, cho dù có nhiều nhân tố bên ngoài tác động đến khả năng thanh khoản nhưng các nguyên nhân nội tại từ chính các ngân hàng thương mại Việt Nam đã gây ra tình trạng căng thẳng thanh khoản trong thời gian qua là không thể phủ nhận. Kết luận Chương 2: Phân tích thực tế tính thanh khoản và quản trị thanh khoản của các ngân hàng được khảo sát cho thấy: Khi lãi suất trên thị trường liên ngân hàng còn thấp, các ngân hàng đã vay qua đêm để đảm bảo DTBB và khả năng thanh toán; còn nguồn vốn huy động được đem cho vay, mà lại cho vay đầu tư vào chứng khoán, bất động sản - những lĩnh vực có độ rủi ro cao. Khi lượng cung tiền bị siết chặt cũng là lúc lãi suất tăng cao, trong khi các khoản cho vay chưa thể thu hồi (hay khó thu hồi), khả năng thanh khoản sụt giảm là điều tất yếu. Thêm vào đó, các tài sản khác như chứng khoán có thể dễ dàng chuyển đổi sang tiền mặt lại được dự trữ với tỷ lệ khá thấp, cũng làm cho tình trạng căng thẳng thanh khoản trầm trọng thêm. Rõ ràng khi Ngân hàng Nhà nước thực thi chính sách thắt chặt tiền tệ, khả năng thanh khoản của các ngân hàng thương mại đã gặp khó khăn nhất định. Dĩ nhiên, đó là thách thức nhưng cũng là cơ hội để các ngân hàng nhìn lại mình và có các giải pháp hợp lý nhằm đạt đến sự tăng trưởng bền vững trong tương lai trước khi quá muộn. Xét ở một khía cạnh nào đó, phải chăng đó là “giá trị” của lạm phát. - 56 - CHƯƠNG 3 MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TRONG CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 3.1 Định hướng phát triển của ngành ngân hàng Việt Nam đến năm 2010 và định hướng chiến lược đến năm 2020: Đề án phát triển ngành ngân hàng Việt Nam đến năm 2010 và định hướng chiến lược đến năm 2020 đã được Thủ tướng chính phủ phê duyệt bằng Quyết định số 112/2006/QĐ-TTg ngày 24/05/2006; trong đó đặt ra: 3.1.1 Định hướng phát triển Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đến năm 2010 và định hướng chiến lược đến năm 2020: Đổi mới tổ chức và hoạt động của Ngân hàng Nhà nước để hình thành bộ máy tổ chức tinh gọn, chuyên nghiệp, có đủ nguồn lực, năng lực xây dựng và thực thi chính sách tiền tệ theo nguyên tắc thị trường dựa trên cơ sở công nghệ tiên tiến, thực hiện các thông lệ, chuẩn mực quốc tế về hoạt động ngân hàng trung ương, hội nhập với cộng đồng tài chính quốc tế, thực hiện có hiệu quả chức năng quản lý nhà nước trên lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng, đồng thời tạo nền tảng đến sau năm 2010 phát triển Ngân hàng Nhà nước trở thành ngân hàng trung ương hiện đại, đạt trình độ tiên tiến của các ngân hàng trung ương trong khu vực Châu Á. Xây dựng và thực thi có hiệu quả chính sách tiền tệ nhằm ổn định giá trị đồng tiền, kiểm soát lạm phát, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, tăng trưởng kinh tế và thực hiện thắng lợi công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Điều hành tiền tệ, lãi suất và tỷ giá hối đoái theo cơ chế thị trường thông qua sử dụng linh hoạt, có hiệu quả các công cụ chính sách tiền tệ gián tiếp. Ứng dụng công nghệ thông tin, mở rộng nhanh các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt và thanh toán qua ngân hàng. Nâng dần và tiến tới thực hiện đầy đủ tính chuyển đổi của đồng tiền Việt Nam. Chính sách tiền tệ tạo điều kiện huy động và phân bổ có hiệu quả các nguồn lực tài chính. Kết hợp chặt chẽ chính sách tiền tệ với chính sách tài khoá để định hướng và khuyến khích công chúng tiết kiệm, đầu tư và phát triển sản xuất kinh doanh. - 57 - 3.1.2. Định hướng phát triển các tổ chức tín dụng đến năm 2010 và định hướng chiến lược đến năm 2020: Cải cách căn bản, triệt để và phát triển toàn diện hệ thống các TCTD theo hướng hiện đại, hoạt động đa năng để đạt trình độ phát triển trung bình tiên tiến trong khu vực ASEAN với cấu trúc đa dạng về sở hữu, về loại hình TCTD, có quy mô hoạt động lớn hơn, tài chính lành mạnh, đồng thời tạo nền tảng đến sau năm 2010 xây dựng được hệ thống các TCTD hiện đại, đạt trình độ tiên tiến trong khu vực Châu Á, đáp ứng đầy đủ các chuẩn mực quốc tế về hoạt động ngân hàng, có khả năng cạnh tranh với các ngân hàng trong khu vực và trên thế giới. Bảo đảm các TCTD, kể cả các TCTD nhà nước hoạt động kinh doanh theo nguyên tắc thị trường và vì mục tiêu chủ yếu là lợi nhuận. Phát triển hệ thống TCTD hoạt động an toàn và hiệu quả vững chắc dựa trên cơ sở công nghệ và trình độ quản lý tiên tiến, áp dụng thông lệ, chuẩn mực quốc tế về hoạt động ngân hàng thương mại. Phát triển các TCTD phi ngân hàng để góp phần phát triển hệ thống tài chính đa dạng và cân bằng hơn. Phát triển và đa dạng hóa các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng, đặc biệt là huy động vốn, cấp tín dụng, thanh toán với chất lượng cao và mạng lưới phân phối phát triển hợp lý nhằm cung ứng đầy đủ, kịp thời, thuận tiện các dịch vụ, tiện ích ngân hàng cho nền kinh tế trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Hình thành thị trường dịch vụ ngân hàng, đặc biệt là thị trường tín dụng cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng giữa các loại hình TCTD, tạo cơ hội cho mọi tổ chức, cá nhân có nhu cầu hợp pháp, đủ khả năng và điều kiện được tiếp cận một cách thuận lợi các dịch vụ ngân hàng. Ngăn chặn và hạn chế mọi tiêu cực trong hoạt động tín dụng. Tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại hệ thống ngân hàng. Tách bạch tín dụng chính sách và tín dụng thương mại trên cơ sở phân biệt chức năng cho vay của ngân hàng chính sách với chức năng kinh doanh tiền tệ của ngân hàng thương mại. Bảo đảm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của TCTD trong kinh doanh. Tạo điều kiện cho các TCTD trong nước nâng cao năng lực quản lý, trình độ nghiệp vụ và khả năng cạnh tranh. Bảo đảm quyền kinh doanh của các ngân hàng và các tổ chức tài chính nước ngoài theo các cam kết của Việt Nam với quốc tế. Gắn cải cách ngân hàng với cải - 58 - cách doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhà nước. Tiếp tục củng cố, lành mạnh hoá và phát triển các ngân hàng cổ phần; ngăn ngừa và xử lý kịp thời, không để xảy ra đổ vỡ ngân hàng ngoài sự kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước đối với các TCTD yếu kém. Đưa hoạt động của quỹ tín dụng nhân dân đi đúng hướng và phát triển vững chắc, an toàn, hiệu quả. Phương châm hành động của các TCTD là “An toàn - Hiệu quả - Phát triển bền vững - Hội nhập quốc tế”. Một số chỉ tiêu tiền tệ và hoạt động ngân hàng giai đoạn 2006 - 2010 1. Lạm phát (%/năm) Thấp hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế 2. Tăng trưởng bình quân tổng phương tiện thanh toán (M2) (%/năm) 18 - 20 3. Tỷ lệ M2/GDP đến cuối năm 2010 (%) 100 - 115 4. Tỷ trọng tiền mặt lưu thông ngoài hệ thống ngân hàng/M2 đến năm 2010 (%) Không quá 18 5. Tăng trưởng bình quân tín dụng (%/năm) 18 - 20 6. Tỷ lệ an toàn vốn đến năm 2010 (%) Không dưới 8 7. Tỷ lệ nợ xấu/tổng dư nợ đến năm 2010 (%) Dưới 5 8. Chuẩn mực giám sát ngân hàng đến năm 2010 Chuẩn mực quốc tế (Basel I) 9. Dự trữ quốc tế tối thiểu đến năm 2010 12 tuần nhập khẩu Ghi chú: Nợ xấu được xác định theo tiêu chuẩn phân loại nợ của Việt Nam, phù hợp với thông lệ quốc tế. Một số ngân hàng thương mại đạt mức vốn tự có tương đương 800 - 1.000 triệu USD đến năm 2010, có thương hiệu mạnh và khả năng cạnh tranh quốc tế. Phấn đấu hình thành được ít nhất một tập đoàn tài chính hoạt động đa năng trên thị trường tài chính trong và ngoài nước. 3.2 Biện pháp nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản trong các ngân hàng thương mại Việt Nam: 3.2.1 Về phía Chính phủ: 3.2.1.1 Một ngân hàng trung ương độc lập và đủ mạnh: Trong đề án phát triển Ngân hàng Nhà nước, Chính phủ chưa nêu rõ mô hình Ngân hàng Nhà nước sẽ theo mô hình nào: trực thuộc Chính phủ hay độc lập với - 59 - Chính phủ. Tuy nhiên, cho dù áp dụng mô hình nào đi nữa, vấn đề then chốt là phải nâng cao vị thế và tính độc lập của Ngân hàng Nhà nước với Chính phủ. Có như vậy Ngân hàng Nhà nước mới có thể đưa ra các quyết định điều hành chính sách tiền tệ một cách nhanh chóng, nhằm tác động đến nền kinh tế một cách kịp thời và mang lại hiệu quả cao. 3.2.1.2 Hoàn thiện hệ thống luật pháp đáp ứng yêu cầu hội nhập: Cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á năm 1997 xãy ra bắt đầu ở Thái Lan; sau đó nhanh chóng lan sang một loạt các nước trong khu vực và tác động tới toàn thế giới. Trong số những nước đã tự do hóa thị trường vốn và nằm trong vòng xoáy cuộc khủng hoảng đó, không phải ngẫu nhiên mà nước khống chế tốt nhất những tác động của cuộc khủng hoảng, Singapore, chính là nước có hệ thống luật pháp tốt nhất. Việt Nam đang hội nhập ngày càng sâu rộng hơn vào nền kinh tế khu vực và thế giới. Cho nên, việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống hành lang pháp lý nói chung và hệ thống hành lang pháp lý về hoạt động ngân hàng nói riêng là cần thiết và cấp bách. Trong thời gian tới, cần tập trung triển khai xây dựng Luật Ngân hàng Nhà nước, Luật các tổ chức tín dụng, Luật giám sát hoạt động ngân hàng và Luật bảo hiểm tiền gửi; rà soát, sửa đổi hệ thống văn bản pháp quy trong lĩnh vực ngân hàng đảm bảo phù hợp với các cam kết của Việt Nam khi gia nhập WTO. Việc hoàn thiện hệ thống luật pháp nhằm xây dựng hệ thống ngân hàng thương mại lành mạnh, minh bạch, vận hành theo cơ chế thị trường có sự kiểm soát hợp lý của Chính phủ. Muốn vậy, cần quy định rõ chức năng, nhiệm vụ của từng loại hình ngân hàng: thương mại, đầu tư, chính sách, phát triển để tránh những đặc điểm riêng có của loại hình ngân hàng này trở thành lợi thế cạnh tranh không công bằng với loại hình ngân hàng khác. Trong dự thảo Luật bảo hiểm tiền gửi, cần nghiên cứu nâng mức bảo hiểm tiền gửi của khách hàng tại các ngân hàng. Bởi lẽ, việc nâng mức tiền gửi được bảo hiểm làm cho người gửi tiền yên tâm hơn, tránh tình trạng rút tiền hàng loạt. Điều này sẽ giúp các ngân hàng thương mại ổn định được nguồn tiền gửi, nhất là khi xảy ra tình trạng căng thẳng thanh khoản như những tháng đầu năm 2008. - 60 - 3.2.1.3 Đẩy nhanh tiến độ cổ phần hoá các ngân hàng thương mại nhà nước: Báo cáo nghiên cứu “Hội nhập quốc tế trong hệ thống ngân hàng” tháng 5 năm 2005, được soạn thảo bởi Trung tâm kinh tế (Center for International Economics, TS. Jenny Gordon, Ông Bob Warrner), Công ty TNHH tư vấn Erskinomics (Erskinomics Consulting Pty Limited, Alex Erskine, Chuyên gia tư vấn trưởng quốc tế), Vietbid (Nguyễn Thanh Hà, Phạm Quang Thành, Nguyễn Vân Anh) cho rằng, sự chi phối của sở hữu nhà nước trong các ngân hàng là không tương thích với một hệ thống ngân hàng có sự cạnh tranh cao. Một hệ thống ngân hàng hiệu quả cần có mức độ cạnh tranh cao; do vậy, nếu có sở hữu nhà nước thì ngân hàng này phải có khả năng hoạt động như một pháp nhân độc lập. Thực tế ở Việt Nam cho thấy, sự chi phối của các ngân hàng thương mại nhà nước trong hệ thống ngân hàng là khá lớn. Điều này được xem là một điểm yếu của hệ thống ngân hàng Việt Nam. Không còn sự lựa chọn nào khác là phải tiến hành cổ phần hoá các ngân hàng thương mại nhà nước để tăng năng lực cạnh tranh và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng này. Một điểm cần lưu ý ở đây là, việc cổ phần hoá các ngân hàng thương mại nhà nước phải thay đổi được cách thức quản trị ngân hàng, tránh tình trạng “bình mới rượu cũ”. Cùng với tiến trình hội nhập và các cam kết quốc tế, có thể giảm dần tỷ lệ nắm giữ vốn cổ phần của nhà nước trong các ngân hàng này sau khi cổ phần hoá. 3.2.2 Về phía Ngân hàng Nhà nước: 3.2.2.1 Thực thi chính sách tiền tệ linh hoạt và vừa đủ: Nhìn chung, trong thời gian qua, chính sách tiền tệ được thực thi bởi Ngân hàng Nhà nước đã góp phần vào thành tích tăng trưởng kinh tế cho Việt Nam, ổn định tỷ giá có lợi cho xuất khẩu, tăng cường dự trữ ngoại hối cho đất nước, giữ mức lạm phát trong vòng kiểm soát theo hướng thấp hơn tốc độ tăng trưởng GDP. Tuy nhiên, việc kết hợp các công cụ trong chính sách tiền tệ; giữa chính sách tiền tệ thuộc điều tiết của Ngân hàng Nhà nước và chính sách tài khoá trong vòng kiểm soát của Bộ tài chính đôi lúc còn trái chiều, chưa đồng bộ. Chính sách tiền tệ của - 61 - Ngân hàng Nhà nước đôi khi còn quá tham vọng, theo đuổi nhiều mục tiêu, làm giảm hiệu quả tác động của chính sách này đối với nền kinh tế; tạo ra sự mâu thuẫn không đáng có trong việc phát đi tín hiệu cho thị trường. Rõ ràng với xu thế hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới, việc hoàn thiện các công cụ của chính sách tiền tệ ở Việt Nam nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả của chính sách này, thúc đẩy kinh tế tăng trưởng cao và bền vững là yêu cầu cấp bách hiện nay. Chúng ta có thể thấy rất rõ ở thời điểm cuối năm 2007 và đầu năm 2008, các biện pháp kiềm chế lạm phát của chính phủ chỉ tập trung vào lĩnh vực tiền tệ. Và dường như để thể hiện quyết tâm chống lạm phát đến cùng của mình, Ngân hàng Nhà nước đã thực hiện hàng loạt giải pháp mạnh, trong đó việc phát hành tín phiếu bắt buộc với tổng giá trị 20.300 tỷ đồng được xem là một biện pháp hành chính khá mạnh. Kết quả, thị trường tiền tệ bị xáo trộn, các ngân hàng chạy đua lãi suất nhằm thu hút tiền gửi đáp ứng nhu cầu thanh khoản, thị trường chứng khoán, bất động sản sụt giảm,... Trong tình huống kiềm chế lạm phát, việc thực thi chính sách tiền tệ thắt chặt là cần thiết, nhưng việc sử dụng liên tiếp nhiều biện pháp mạnh như thế trong một khoảng thời gian chưa đủ để thị trường thích ứng, nên được xem xét cẩn trọng hơn. Hơn nữa, lạm phát không chỉ do nguyên nhân từ tiền tệ, cho nên, muốn kiềm chế thành công cơn tăng giá phải thực hiện nhiều gói giải pháp đồng bộ từ các lĩnh vực khác ngoài lĩnh vực tiền tệ, tín dụng. 3.2.2.2 Kiểm soát việc thành lập ngân hàng thương mại: Có ý kiến cho rằng, hiện nay có quá nhiều ngân hàng thương mại hơn mức cần thiết tại Việt Nam [4]; do đó, để có được một hệ thống ngân hàng mạnh, nên sáp nhập các ngân hàng nhỏ và có thể sáp nhập ba ngân hàng thương mại lớn: Ngân hàng Ngoại thương, Ngân hàng Công thương, Ngân hàng Đầu tư và Phát triển thành một ngân hàng tầm cỡ trong khu vực. Quan điểm của học viên, có nhiều hay không nhiều số lượng ngân hàng thương mại không phải là yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh của các ngân hàng, mà vấn đề là cần kiểm soát chặt chẽ hơn và nâng dần các tiêu chuẩn khi thành lập các ngân hàng mới. Làm sao cho các quy định, tiêu - 62 - chuẩn này là thử thách đầu tiên và là thước đo tương đối chính xác về năng lực của các sáng lập viên của một ngân hàng thương mại mới. Việc quy định mức vốn pháp định 1.000 tỷ đồng khi thành lập ngân hàng thương mại là phù hợp; tuy nhiên, trong thời gian tới nên xem xét nâng dần mức vốn này, đồng thời, có thể ban hành các quy định chặt chẽ hơn, chẳng hạn quy định về việc góp vốn thành lập ngân hàng của các tập đoàn kinh tế lớn. Đây là sự việc mà báo chí trong nước thời gian qua đề cập khá nhiều và được coi là một trong những nguyên nhân gây ra lạm phát và làm giảm sức cạnh tranh của các doanh nghiệp và của chính ngân hàng được thành lập. Trong tiến trình xây dựng hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam thực sự vững mạnh, cần đề ra quy chế, quy định đối với các ngân hàng không đáp được các tiêu chuẩn chung; có thể tính đến việc sáp nhập, mua lại những ngân hàng này. 3.2.2.3 Tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác giám sát từ xa hoạt động của các ngân hàng thương mại: Công tác giám sát từ xa hiện nay vẫn được chi nhánh Ngân hàng Nhà nước tại các tỉnh, thành phố thực hiện. Nhưng tính xác thực của các báo cáo giám sát này để phục vụ cho công tác quản lý vĩ mô chưa cao, chưa phản ánh trung thực tình trạng hoạt động nói chung và tình trạng thanh khoản nói riêng của các ngân hàng. Báo cáo của Ngân hàng phát triển Châu Á “Strengthening the banking supervision and liquidity risk management system of the people’s bank of China” có đưa ra một số gợi ý nhằm tăng cường hoạt động giám sát của ngân hàng trung ương như: phát triển hệ thống cảnh báo sớm (early warning system), sử dụng dữ liệu hệ thống thanh toán để phân tích thanh khoản, xây dựng hệ thống chỉ số thanh khoản,... Ngân hàng Nhà nước có thể tham khảo khi dự thảo Luật giám sát hoạt động ngân hàng. Trước mắt, cần rà soát Quyết định 477/2004/QĐ-NHNN ngày 28 tháng 4 năm 2004 của Ngân hàng Nhà nước về việc ban hành chế độ báo cáo thống kê áp dụng đối với các đơn vị thuộc Ngân hàng Nhà nước và các TCTD, sửa đổi những biểu mẫu chưa phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng các báo cáo này trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng và chức năng ngân hàng trung ương của Ngân hàng Nhà nước. - 63 - 3.2.3 Về phía các ngân hàng thương mại: Qua phân tích ở Chương 2, dường như các ngân hàng thương mại Việt Nam không chú trọng đến tính thanh khoản và quản trị thanh khoản. Điều này có nhiều nguyên nhân, nhưng có lẽ việc theo đuổi mục tiêu tăng trưởng kinh tế của Chính phủ đã tạo ra những điều kiện và môi trường kinh doanh khá thuận lợi cho việc gia tăng nhanh chóng các khoản tín dụng; ví dụ, chính sách tiền tệ nới lỏng nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cho phép một mức cung tiền khá dồi dào. Trong bối cảnh như vậy, các ngân hàng thương mại đã xao lãng hoạt động then chốt, quyết định đến sự an toàn trong hoạt động ngân hàng: đó là quản trị thanh khoản. Một số gợi ý sau có thể mang lại hiệu quả trong hoạt động quản trị thanh khoản của các ngân hàng thương mại ở mức độ nào đó. 3.2.3.1 Đảm bảo vốn tự có ở mức cần thiết: Rõ ràng khi thành lập, ngân hàng phải đảm bảo mức vốn điều lệ cao hơn mức vốn pháp định. Ở đây, muốn đề cập đến vấn đề, ngân hàng nên duy trì mức vốn tự có một cách hợp lý, cân đối so với quy mô và phạm vi hoạt động của ngân hàng mình. Một chỉ số H1, H2 quá cao hay quá thấp đều không hiệu quả và an toàn đối với ngân hàng. Tại thời điểm số liệu thu thập được, còn 3 ngân hàng chưa đảm bảo mức vốn điều lệ lớn hơn mức vốn pháp định. Các ngân hàng này cần xây dựng phương án tăng vốn để đạt được mức vốn cần thiết theo quy định. Tuy nhiên, không phải tăng vốn bằng mọi giá. Các ngân hàng cũng nên nghĩ tới phương án sáp nhập với nhau khi phương án tăng vốn là bất khả thi hoặc tốn nhiều chi phí. Trong chỉ tiêu tiền tệ và hoạt động ngân hàng giai đoạn 2006 - 2010, Ngân hàng Nhà nước có đặt ra chỉ tiêu về hệ số CAR không thấp hơn 8%. Tuy nhiên, theo “Financial Management and Analysis of Projects” của ADB năm 2005, có kiến nghị rằng: hệ số CAR ở mức 8% áp dụng với các nước OECD, còn đối với các nền kinh tế mới nổi hệ số này nên là 12%. Do vậy, mặc dù Ngân hàng Nhà nước không yêu cầu, nhưng các ngân hàng thương mại nên đặt ra mục tiêu hệ số CAR 12% để phấn đấu. Điều đó theo ý kiến học viên là cần thiết trong điều kiện quy mô và tiềm lực tài chính của các ngân hàng trong nước còn hạn chế. Tương tự hệ số H1, H2, hệ số CAR - 64 - cao quá hoặc thấp quá cần được phân tích, đánh giá đầy đủ nhằm đảm bảo một hệ số CAR phù hợp với quy mô, đặc điểm và phạm vi hoạt động của từng ngân hàng. 3.2.3.2 Tăng cường công tác dự báo các điều kiện kinh tế vĩ mô: Điều kiện kinh tế vĩ mô thay đổi sẽ ảnh hưởng đến hoạt động của ngân hàng. Khi Ngân hàng Nhà nước thực thi chính sách tiền tệ thắt chặt bằng cách ban hành liên tiếp hàng loạt các giải pháp mạnh, khả năng thanh khoản của các ngân hàng thương mại Việt Nam đã gặp nhiều khó khăn. Bởi trước đó, có thời điểm tình trạng dư thừa vốn khả dụng đã xãy ra ở một số ngân hàng. Các ngân hàng này đã giảm lãi suất huy động tiền gửi. Nhưng khi, điều kiện kinh tế vĩ mô thay đổi, các ngân hàng trở nên lúng túng. Điều này chứng tỏ, việc tăng cường và nâng cao hiệu quả của công tác dự báo kinh tế ở các ngân hàng là cần thiết. Nghiên cứu “Liquidity, banking regulation and the macroeconomy” của Oriol Aspachs, Erlend Nier, Muriel Tiesset về 57 ngân hàng nội địa Anh Quốc, giai đoạn từ năm 1992 đến năm 2003, cho thấy có sự tác động qua lại giữa các điều kiện kinh tế vĩ mô và khả năng thanh khoản của ngân hàng. Khi nền kinh tế ở thời kỳ suy giảm, các ngân hàng có xu hướng dự trữ nhiều tài sản thanh khoản; ngược lại, khi nền kinh tế tăng trưởng mạnh, các tài sản dự trữ thanh khoản được giảm bớt đi. 3.2.3.3 Xây dựng cơ chế chuyển vốn nội bộ phù hợp: Các ngân hàng thương mại Việt Nam trong thời gian qua không ngừng mở rộng mạng lưới hoạt động. Đây là một lợi thế rất đáng kể so với các ngân hàng nước ngoài khi mở chi nhánh tại Việt Nam. Tuy nhiên, ngoài việc tính bài toán chi phí - lợi nhuận mang lại khi mở các chi nhánh, phòng giao dịch, các ngân hàng phải tính đến việc luân chuyển các dòng vốn giữa chi nhánh, phòng giao dịch với hội sở chính như thế nào để đảm bảo tính thanh khoản của cả hệ thống với chi phí thấp nhất. Muốn làm được điều này, cần có một nền tảng công nghệ (hệ thống ngân hàng cốt lõi - core banking) hiện đại. Do vậy, không còn cách nào khác, các ngân hàng cần phải đầu tư nhiều hơn vào công nghệ thông tin; tất nhiên, không dễ dàng gì để thực hiện được trong khi quy mô vốn tự có của các ngân hàng thương mại còn nhỏ như hiện nay. Tuy nhiên, trong mọi tình huống, việc luân chuyển vốn nội bộ phải - 65 - gắn với hiệu quả kinh doanh của từng chi nhánh, phòng giao dịch và vốn được tập trung về hội sở chính; có như vậy mới dự báo, đo lường được nhu cầu thanh khoản một cách chính xác và từ đó có chiến lược quản trị thanh khoản phù hợp. Trường hợp BIDV, do hội sở chính không quy định cụ thể các giới hạn an toàn trong hoạt động đối với các chi nhánh, nên có nhiều thời điểm lượng vốn trên tài khoản tiền gửi của một số chi nhánh tại Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh, thành phố ở mức quá cao; trong khi nếu lượng vốn này được điều chuyển kịp thời về hội sở chính thì khả năng thanh khoản của toàn hệ thống được tăng cường đáng kể. Cơ chế chuyển vốn nội bộ còn phải tính đến sự khác biệt về điều kiện kinh tế - xã hội ở địa bàn mà chi nhánh, phòng giao dịch hoạt động. Một chính sách giống nhau đối với mọi điểm giao dịch có thể dẫn đến việc mất thị phần không đáng có; chẳng hạn, lãi suất huy động tiền gửi ở các địa bàn đều giống nhau có thể làm giảm lượng tiền gửi ở một số địa bàn có mức độ cạnh tranh cao hoặc có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Một chính sách phân biệt hoá phù hợp sẽ góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế nhờ lợi thế quy mô. 3.2.3.4 Đảm bảo tỷ lệ cân đối giữa tài sản “Có” - tài sản “Nợ”: Thực chất đây là việc áp dụng chiến lược cân đối giữa tài sản “Có” và tài sản “Nợ” hay quản trị thanh khoản cân bằng. Bất kỳ một sự mất cân đối nào giữa nguồn vốn huy động và sử dụng vốn đều có thể dẫn đến những rủi ro về thanh khoản. Thực tế, các ngân hàng thương mại Việt Nam dường như dựa nhiều vào việc vay mượn để đáp ứng nhu cầu thanh khoản. Trong thời gian qua, một số ngân hàng thương mại cổ phần có tỷ lệ đi vay trên thị trường liên ngân hàng rất lớn, chiếm tới 50% hoặc cao hơn so với dư nợ cho vay. Do thị trường tiền tệ biến động phức tạp bởi chịu ảnh hưởng của chính sách tiền tệ thắt chặt, nên các ngân hàng này có nhiều thời điểm phải đi vay trên thị trường liên ngân hàng với lãi suất trên 20%/năm, thậm chí tới 30%/năm và cá biệt tới 40%/năm, nhưng lãi suất cho vay chỉ có tối đa là 21%/năm. Do vậy không những khả năng thanh khoản bị đe doạ mà còn ảnh hưởng đến kết quả lợi nhuận. Ở thái cực khác, một số ngân hàng có nguồn vốn khả dụng tương đối, nhất là các ngân hàng mới thành lập, số vốn góp của các cổ đông tạm - 66 - thời chưa sử dụng cho mục đích khác, thay vì cho khách hàng thông thường vay, đã cho vay trên thị trường liên ngân hàng nhằm tìm kiếm chêch lệch lãi suất cao hơn. Như vậy, việc vay mượn vốn lẫn nhau giữa các ngân hàng thời gian qua với tỷ lệ và mức lãi suất cao như thế là không có lợi, gây mất an toàn cho cả hệ thống và chính bản thân các ngân hàng. Với phân tích, đánh giá, so sánh nêu trên, một tỷ lệ dưới 50% tài sản “Có” sinh lời là các khoản tín dụng có lẽ hợp lý cho các ngân hàng thương mại Việt Nam. Một vấn đề khác, các ngân hàng thương mại cũng cần quan tâm đó là duy trì tỷ lệ sử dụng nguồn vốn ngắn hạn để cho vay trung, dài hạn ở một mức hợp lý. 3.2.3.5 Gắn rủi ro thanh khoản với rủi ro thị trường trong quản trị: Trong hoạch định chiến lược cũng như quản trị, điều hành thanh khoản hàng ngày cần gắn liền phân tích, đánh giá rủi ro thanh khoản với rủi ro thị trường. Có như vậy, chiến lược quản trị đề ra mới có tính khả thi và hiệu quả cao. Rủi ro thị trường là những thay đổi về giá trị thị trường của tài sản và các khoản nợ, ảnh hưởng đến thu nhập và vốn của ngân hàng. Trên thực tế, dạng rủi ro thị trường điển hình nhất đối với nhiều ngân hàng là rủi ro lãi suất. Một thay đổi đột ngột về lãi suất có thể tác động đến hoạt động kinh doanh ngân hàng dưới nhiều cách thức khác nhau:  Thứ nhất, tăng lãi suất đồng nghĩa với việc ngân hàng sẽ có phần thu nhập tăng thêm từ tài sản “Có” sinh lời và phải trả thêm một phần chi phí cho các khoản nợ. Tuy nhiên, chi phí cho các khoản nợ thường có xu hướng tăng nhanh hơn phần thu nhập có được từ tài sản trong ngắn hạn; do đó lợi nhuận có thể bị giảm.  Thứ hai, lãi suất thay đổi sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị thị trường của tài sản và các khoản nợ nhạy cảm với lãi suất. Chẳng hạn, khi lãi suất tăng, giá trị của cả tài sản và nợ đều giảm; nhưng thông thường, tác động đến tài sản lớn hơn đối với nợ, dẫn đến sự giảm sút về giá trị ròng. Mặc dù, những thay đổi này không tác động đến lợi nhuận, nhưng làm thay đổi trạng thái vốn của ngân hàng. - 67 -  Thứ ba, một loại rủi ro được xem là rủi ro cơ bản, đó là các mức lãi suất không thay đổi như nhau. Tác động của thay đổi lãi suất đến vốn và thu nhập của ngân hàng phụ thuộc vào loại tài sản và khoản nợ mà ngân hàng nắm giữ và sự thay đổi lãi suất của loại tài sản và nợ này liên quan đến loại tài sản và nợ khác ra sao. Đánh giá và quản lý rủi ro thị trường là một công việc khó khăn, phức tạp. Nhìn chung, cấu trúc lại bảng cân đối tài sản, sử dụng các công cụ phái sinh về lãi suất là các ý tưởng nên được xem xét, để làm dịu bớt tác động của thay đổi lãi suất không mong đợi theo cách chi phí và thu nhập phát sinh do thay đổi lãi suất sẽ cân bằng với nhau và ảnh hưởng thấp nhất đến trạng thái vốn của ngân hàng. Thanh khoản và rủi ro thị trường là hai khái niệm tách biệt nhau; nhưng chúng có sự đan xen với nhau theo nhiều cách khác nhau. Thường thì, nỗ lực quản lý rủi ro loại này sẽ giúp giảm nhẹ tổn thất do rủi ro loại kia gây ra; tất nhiên, đôi khi các hoạt động quản lý này có mâu thuẫn với nhau. Hội đồng quản lý tài sản “Nợ” - tài sản “Có” (ALCO) của ngân hàng có trách nhiệm giám sát đồng thời hai loại rủi ro này. Quá trình giám sát nên là chuỗi ra các quyết định kịp thời, chính xác làm cân bằng giữa nguồn vốn có thể khai thác tài trợ với nhu cầu thanh khoản; tài sản nhạy cảm lãi suất với khoản nợ nhạy cảm lãi suất; và hai loại tài sản, nợ nêu trên với mục tiêu lợi nhuận của ngân hàng. 3.2.3.6 Xây dựng và hoàn thiện hệ thống đánh giá nội bộ: Hiện nay, phần lớn các ngân hàng thương mại thực hiện phân loại nợ, trích dự phòng rủi ro theo Điều 6 Quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22 tháng 4 năm 2005 của Ngân hàng Nhà nước ban hành Quy định về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng. Các nội dung của Quyết định trên nhìn chung đã tiếp cận được với cách phân loại nợ và trích lập dự phòng của các ngân hàng trên thế giới. Việc thực hiện Quyết định này đã giúp các ngân hàng thương mại đánh giá đúng, trung thực hơn chất lượng các khoản tín dụng; từ đó, trích lập dự phòng hạn chế thấp nhất rủi ro có thể xãy ra. Tuy nhiên, các quy định tại Điều 6 Quyết định nêu trên mang tính định - 68 - lượng, do vậy cũng có khiếm khuyết nhất định. Ví dụ, có những khoản nợ chưa phải nợ quá hạn, nếu theo Điều 6 là nợ nhóm 1 (Nợ đủ tiêu chuẩn); nhưng có nhiều thông tin không tốt về doanh nghiệp mà ngân hàng thu thập được, trong trường hợp này ngân hàng có thể chuyển khoản nợ trên sang nhóm nợ có mức độ rủi ro cao hơn. Như vậy, các ngân hàng Việt Nam nên tự xây dựng cho ngân hàng mình hệ thống đánh giá nội bộ riêng theo Điều 7 Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN, trong đó có các chỉ tiêu định tính, nhằm phòng ngừa, hạn chế tốt nhất rủi ro có thể xãy ra đối với các khoản cho vay. Kết quả của việc này là, ngân hàng có quỹ dự trữ cần thiết, tương ứng với mức độ rủi ro của từng khoản cho vay; đây cũng là nguồn tài trợ cho thanh khoản khi khoản vay gặp rủi ro. 3.2.3.7 Thiết lập mô hình tổ chức phù hợp: Nhìn chung, các ngân hàng thương mại hiện nay đều có mô hình bộ máy tổ chức tương tự nhau: Hội sở chính và các chi nhánh ở tỉnh, thành phố. Lợi thế dễ thấy nhất của một mạng lưới rộng khắp như Agribank, là thuận lợi trong thu hút tiền gửi và tăng trưởng tín dụng cùng dịch vụ. Tuy nhiên, các chi nhánh thực sự là những ngân hàng nhỏ trong ngân hàng, cũng có chức năng của một ngân hàng thương mại độc lập: cân đối nguồn vốn và sử dụng vốn, đảm bảo khả năng thanh toán, quản lý rủi ro,... Với mô hình đó, khi có nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi, chi nhánh gửi hội sở chính; ngược lại, khi có thiếu hụt, chi nhánh vay hội sở chính. Thực tế, chức năng này thường giao cho phòng kế hoạch thực hiện; cho nên, có lúc việc tính toán chưa kịp thời, chính xác gây ra tình trạng dư thừa hoặc thiếu hụt nguồn vốn không đáng có. Bên cạnh đó, qua khảo sát chi nhánh của các ngân hàng, chức năng quản lý rủi ro bị phân tán: mỗi phòng thực hiện quản lý rủi ro thuộc nghiệp vụ của phòng mình, ví dụ phòng dịch vụ khách hàng quản lý các loại rủi ro thanh toán, phòng tín dụng quản lý rủi ro từ phía khách hàng không trả được nợ, phòng kế hoạch nguồn vốn quản lý rủi ro thanh khoản, rủi ro kỳ hạn, rủi ro lãi suất,… Do vậy, cần tập trung chức năng quản lý rủi ro về hội sở chính; các chi nhánh chỉ nên thực hiện hai chức năng cơ bản là marketing và tác nghiệp. Muốn - 69 - thực hiện điều này, đòi hỏi các ngân hàng thiết lập được mô hình tổ chức phù hợp với đặc điểm, phạm vi, quy mô hoạt động của ngân hàng mình. 3.2.3.8 Xây dựng đội ngũ nhân viên có trình độ, năng lực và đạo đức nghề nghiệp: Phát triển nguồn nhân lực bao giờ cũng là mục tiêu hàng đầu của mọi tổ chức, doanh nghiệp. Việc phát triển đội ngũ nhân viên quản lý nói chung và quản lý thanh khoản nói riêng là cần thiết đối với bất kỳ ngân hàng thương mại nào. Chính bộ phận này sẽ tham mưu đắc lực cho cấp lãnh đạo ngân hàng trong việc đưa ra các quyết định đúng đắn, kịp thời nhằm ngăn chặn, khắc phục những rủi ro phát sinh và hướng hoạt động kinh doanh đến những thành công mới. Do vậy, ngân hàng cần có kế hoạch tuyển dụng, đào tạo, sử dụng nhân viên một cách khoa học, minh bạch và bình đẳng. Đặt nhân viên vào những vị trí thích hợp với khả năng của họ là một khâu quan trọng trong công tác cán bộ, nhằm đảm bảo rằng chính đội ngũ nhân viên này sẽ là những người góp phần vào thành công chung của ngân hàng. Một nhà lãnh đạo có kinh nghiệm luôn hiểu rằng, biết rõ về sự phù hợp của mỗi cá nhân cho từng vị trí công tác là cơ sở của tất cả những nỗ lực trong hiện tại và tương lai. Sự thiếu quan tâm hay thiếu hiểu biết về việc này có thể khiến ngân hàng tốn kém cả về thời gian và tiền bạc trong suốt quá trình hoạt động. Các ngân hàng cũng nên xây dựng văn hoá doanh nghiệp cho ngân hàng mình. Một môi trường làm việc cởi mở, thân thiện và có bản sắc văn hoá riêng của ngân hàng sẽ là động lực thúc đẩy đội ngũ nhân viên nhiệt tình cống hiến, sáng tạo và luôn trung thành với ngôi nhà thứ hai của mình. - 70 - KẾT LUẬN Trên cơ sở vận dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu, những lý thuyết được học trong chương trình đào tạo bậc cao học - Trường đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh vào điều kiện thực tế ở Việt Nam, Luận văn đã thực hiện được các nội dung sau đây: Thứ nhất, phân tích nội dung cơ bản về quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng và quản trị rủi ro thanh khoản. Thứ hai, đánh giá tính thanh khoản và quản trị thanh khoản, tìm ra những hạn chế, tồn tại và một số gợi ý nhằm hoàn thiện hoạt động này trong thời gian đến ở các ngân hàng thương mại Việt Nam. Lịch sử ngành ngân hàng trên thế giới đã trải qua hàng mấy trăm năm. Trong quãng thời gian ấy, loài người đã chứng kiến sự phát triển nhanh chóng của ngành ngân hàng nhưng cũng không ít những lần thất bại. Ngân hàng thương mại là một định chế tài chính trung gian, luôn kinh doanh bằng tiền của người khác: vay của công chúng, các TCTD, ngân hàng trung ương trong và ngoài nước. Do vậy, sự sụp đổ của bất kỳ ngân hàng nào, nếu không được xử lý thông minh và khéo léo đều có thể lan nhanh và kéo theo sự sụp đổ của hàng loạt các ngân hàng thương mại khác. Cùng với bước thăng trầm trong hệ thống ngân hàng, lý thuyết về quản trị thanh khoản đã phát triển không ngừng và bổ sung cho phù hợp với thực tiễn biến động. Vấn đề ở chỗ không phải sự thành công được mang lại từ việc thực thi chiến lược quản trị thanh khoản này ở một ngân hàng này cũng đem lại sự thành công tương tự cho một ngân hàng khác. Đó là điều mà những nhà hoạch định chiến lược quản trị nói chung và quản trị thanh khoản nói riêng của các ngân hàng cần phải quan tâm. Đảng và Nhà nước ta chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, với mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Để phát triển hiệu quả nền kinh tế, phải phát triển vững chắc thị trường tài chính ngân hàng đáp ứng đủ vốn cho yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Trong thời gian qua, hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam đã góp phần không nhỏ vào phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, để phát - 71 - triển bền vững và tiếp tục cung ứng vốn đáp ứng yêu cầu tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng hơn vào nền kinh tế khu vực và thế giới, vấn đề thanh khoản và quản trị thanh khoản của các ngân hàng cần được coi trọng hơn. Luận văn chỉ mong góp phần nhỏ bé vào vấn đề cấp bách nêu trên. Luận văn này được hoàn thành với sự giảng dạy tận tình của tập thể giảng viên Trường Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh, sự hướng dẫn đầy tâm huyết của PGS.TS. Nguyễn Đăng Dờn. Mặc dù đã cố gắng nghiên cứu tài liệu và vận dụng lý thuyết vào tình huống cụ thể, nhưng do trình độ và thời gian có hạn nên không tránh khỏi những sai sót. Rất mong các quý thầy cô trong Hội đồng và PGS.TS Nguyễn Đăng Dờn cảm thông và cho ý kiến để bản thân nâng cao được kỹ năng nghiên cứu trong thời gian đến. Xin chân thành cám ơn! ******* TÀI LIỆU THAM KHẢO I. Tiếng Việt 1. Nguyễn Hải Bình (2008), “Niêm yết trên thị trường quốc tế - Cơ hội và thách thức đối với các ngân hàng thương mại Việt Nam”, Tạp chí ngân hàng (13), tr 28-33. 2. Hồ Diệu (2002), Quản trị ngân hàng, Nxb thống kê, TP Hồ Chí Minh. 3. Nguyễn Đăng Dờn (2005), Tiền tệ ngân hàng, Nxb thống kê, TP Hồ Chí Minh. 4. Huỳnh Thế Du (2008), “Cơ cấu lại các ngân hàng thương mại: Việc cần làm ngay”, Tạp chí công nghệ ngân hàng (27), tr 10-14. 5. Frederic S.Mishkin (1995), Tiền tệ, ngân hàng và thị trường tài chính, Nxb khoa học và kỹ thuật, Hà Nội. 6. Nguyễn Thị Mùi (2008), Quản trị ngân hàng thương mại, Nxb tài chính, Hà Nội. 7. Trần Huy Hoàng (2007), Quản trị ngân hàng thương mại, Nxb lao động xã hội, Hà Nội. 8. Ngân hàng Nhà nước (2005, 2006, 2007), Báo cáo thường niên. 9. Ngân hàng thương mại (2006, 2007, 2008), Báo cáo thường niên. 10. Nguyễn Văn Tiến (2005), Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng, Nxb thống kê, Hà Nội. 11. Nguyễn Thị Ngọc Trang (2007), Quản trị rủi ro tài chính, Nxb thống kê, TP Hồ Chí Minh. 12. Peter S.Rose (2001), Quản trị ngân hàng hàng thương mại, Nxb tài chính, Hà Nội. II. Tiếng Anh 13. ADB (2005), Financial Management and Analysis of Projects, Manila, Philippines. 14. Oriol Aspachs, Erlend Nier, Muriel Tiesset, Liquidity, banking regulation and the macroeconomy, Bis. 15. Eddie Cade (1999), Banking risk - Reducing uncertainty to improve bank performance, Glenlake publishing company ltd. 16. Evan Gatev, Til Schuermann, Philip E. Strahan (2006), Managing bank liquidity risk: How deposit-loan synergies vary with market conditions, Financial institutions center. 17. Benton E. Gup, James W. Kolari (2005), Commercial banking - The management of risk, John Wiley & Son, Inc. 18. Joseph F. Sinkey (1998), Commercial bank financial managemnet, Prentice Hall. 19. Denis G. Uyemura, Donald R. Van Deventer (1993), Financial risk management in banking, A bank line publication. III Website 20. 21. 22. 23. 24. 25. Website các ngân hàng thương mại Việt Nam. DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1: Bảng tính Hệ số H1 và H2 Phụ lục 2: Bảng tính chỉ số H3 Phụ lục 3: Bảng tính chỉ số H4 Phụ lục 4: Bảng tính chỉ số H5 Phụ lục 5: Bảng tính chỉ số H6 Phụ lục 6: Bảng tính chỉ số H7 Phụ lục 7: Bảng tính chỉ số H8 Phụ lục 8: Bảng tính hệ số, chỉ số thanh khoản trung bình 3 năm (2006-2008)