Đề tài Xây dựng cơ sở dữ liệu địa hình phục vụ quản lý đất đai của tỉnh Thái Nguyên bằng phần mềm ArcGIS

c¸c ®èi t­îng ®ã cã thÓ x©y dùng c¸c d¹ng biÓu ®å kh¸c nhau nh­: BiÓu ®å d©n sè, biÓu ®å mÆt c¾t ®Þa h×nh,... Ngoµi ra, ArcMap cho biÕt rÊt nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó kÕt nèi b¶n ®å víi d÷ liÖu ®Þa lý vµ tr×nh bµy nã. II.5.4.2. PhÇn mÒm øng dông ArcSence ArcSence cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho b¹n rÊt nhiÒu c¸ch ®Ó thùc hiÖn vµ ph©n tÝch bÒ mÆt. Víi kh¶ n¨ng hái ®¸p m¹nh mÏ, ArcSence sÏ cho b¹n hµng tr¨m ph­¬ng ph¸p ®Ó hái vµ ph©n tÝch d÷ liÖu cña b¹n. B¹n cã thÓ hái ®¸p theo vÞ trÝ, néi dung kho¶ng c¸ch gÇn, xa vµ ®iÓm giao c¾t. VÝ dô, b¹n cã thÓ bæ sung d÷ liÖu vµo b¶n ®å ®Ó t×m nh÷ng yÕu tè ®Þa lý nh»m x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng, s¾p xÕp vµ trïng khíp víi c¸c ®Æc tÝnh riªng biÖt. Trong phÇn mÒm ArcSence sÏ cho phÐp b¹n thÓ hiÖn chÝnh x¸c gi¸ trÞ ®é cao cña bÒ mÆt TIN hoÆc h­íng ®é dèc cña nã. B¹n còng cã thÓ t¹o ®­îc bÒ mÆt thËt víi gi¸ trÞ ®é s©u dùa vµo vÞ trÝ cña nã so víi nguån s¸ng. Ngoµi ra, ArcSence cßn cho phÐp b¹n t¹o ra c¸c ®iÓm ®Æc tr­ng cña bÒ mÆt ®Þa h×nh b»ng c¸ch t¹o BasHeight tõ mét bÒ mÆt Raster hoÆc bÒ mÆt TIN. Víi thanh c«ng cô 3D Analyst b¹n cã thÓ t¹o ra ®­îc m« h×nh sè ®é cao vµ tÝch hîp nhiÒu lo¹i d÷ liÖu lªn mét b¶n ®å. 3D Analyst cho phÐp b¹n h×nh dung vµ ph©n tÝch d÷ liÖu bÒ mÆt mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Sö dông 3D Analyst, b¹n cã thÓ nh×n thÊy bÒ mÆt tõ rÊt nhiÒu ®iÓm, ®Æt ra nh÷ng c©u hái cho bÒ mÆt, ®Þnh nghÜa nh÷ng g× mµ ta tr«ng thÊy tõ c¸c vÞ trÝ ®­îc chän trªn bÒ mÆt vµ t¹o ra mét bÒ mÆt thùc tõ h×nh ¶nh Raster vµ d÷ liÖu Vector trªn m« h×nh. Kh«ng chØ cho phÐp b¹n xem phèi c¶nh cña bÒ mÆt, 3D Analyst cßn cã c¸c thanh c«ng cô trî gióp b¹n lÊy th«ng tin tõ nh÷ng ®iÓm cô thÓ trªn bÒ mÆt vµ nh÷ng th«ng tin chung nh­ lµ: ®é dèc, h­íng, ®­êng ®ång møc cña toµn bé bÒ mÆt. 3D Analyst cßn cho phÐp b¹n chuyÓn d÷ liÖu bÒ mÆt thµnh d÷ liÖu Vector phôc vô cho viÖc ph©n tÝch víi c¸c nguån d÷ liÖu Vector kh¸c. II.5.4.3. PhÇn mÒm øng dông ArcCatalog PhÇn mÒm ArcCatalog lµ mét phÇn mÒm trong bé phÇn mÒm ArcGIS ®­îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ qu¶n lý d÷ liÖu kh«ng gian. B¹n cã thÓ sö dông ArcCatalog ®Ó tæ chøc d÷ liÖu cña b¹n nh­: Coppy, d¸n, di chuyÓn hay xo¸ bá d÷ liÖu trong CSDL. II.5.4.4. PhÇn mÒm ArcToolbox PhÇn mÒm ArcToolbox lµ phÇn mÒm øng dông ®¬n gi¶n chøa ®ùng nhiÒu thanh c«ng cô ®Ó sö dông cho GIS trong viÖc chuyÓn ®æi vµ g¸n gi¸ trÞ ®é cao cho tõng ®èi t­îng ®Þa lý. ArcGIS chØ hoµn h¶o khi cã sù tham gia cña ArcToolbox, nã bao hµm mét bé c¸c thanh c«ng cô (trªn 150 thanh) ®­îc sö dông cho viÖc chuyÓn ®æi d÷ liÖu, xuÊt d÷ liÖu, qu¶n lý tê b¶n ®å, ph©n tÝch líp phñ thùc vËt, chuyÓn ®æi phÐp chiÕu b¶n ®å vµ nhiÒu môc ®Ých kh¸c. Khi liªn kÕt c¸c phÇn mÒm trong ArcGIS th× tÊt c¶ mäi nhiÖm vô ®Æt ra cña GIS sÏ ®­îc thùc hiÖn hoµn h¶o. VÝ dô, ta cã thÓ t×m kiÕm vµ nhËn xÐt cho c¸c d÷ liÖu cña b¶n ®å trong ArcCatalog. Sau ®ã më ArcMap trong ArcCatalog b¹n cã thÓ biªn tËp vµ n©ng cao d÷ liÖu cña b¹n th«ng qua c¸c thanh c«ng cô ®­îc sö dông trong m«i tr­êng biªn tËp cña ArcMap. Tõ ®ã ta còng cã thÓ t¹o lËp ®­îc m« h×nh d÷ liÖu kh«ng gian trong ArcScence. Ngoµi ra, ta cã thÓ t×m kiÕm d÷ liÖu trong tõng vÞ trÝ kh¸c nhau th«ng qua mèi liªn hÖ gi÷a c¸c CSDL trong ArcCatalog. Mçi lÇn t×m d÷ liÖu mµ b¹n quan t©m, b¹n cã thÓ kÐo líp c«ng cô trong ArcMap. Ta còng cã thÓ t×m d÷ liÖu tõ ArcCatalog th«ng qua c¸c thanh c«ng cô trong ArcToolbox. Ch­¬ng III: x©y dùng c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh phôc vô qu¶n lý ®Êt ®ai cña tØnh th¸I nguyªn b»ng phÇn mÒm arcgis. III.1. Kh¸i qu¸t vÒ ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña tØnh Th¸i Nguyªn III.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý Th¸i Nguyªn lµ mét tØnh miÒn nói, trung du B¾c Bé ViÖt Nam ®­îc t¸ch ra tõ tØnh B¾c Th¸i cò. TØnh Th¸i Nguyªn gåm cã 7 huyÖn, 1 thµnh phè vµ mét thÞ x·, ®ã lµ: Thµnh phè Th¸i Nguyªn, thÞ x· S«ng C«ng, vµ c¸c huyÖn: Phæ Yªn, Phó B×nh, §ång Hû, Vâ Nhai, §Þnh Ho¸, §¹i Tõ vµ Phó L­¬ng. Víi diÖn tÝch lµ 3542.6km2 chiÕm 1.13% diÖn tÝch c¶ n­íc vµ d©n sè trung b×nh lµ 1109.0 ngh×n ng­êi ch­a kÓ ®Õn sinh viªn vµ qu©n ®éi ®Õn c­ tró. TØnh Th¸i Nguyªn n»m trong kho¶ng to¹ ®é: 21020’ ®Õn 22005’ vÜ ®é B¾c 105025’ ®Õn 106015’ kinh ®é §«ng §iÓm cùc B¾c cña tØnh cã to¹ ®é 105040’ vÜ ®é B¾c(E) vµ 22003’ kinh ®é §«ng(N), ®iÓm cùc Nam lµ 105053’ E vµ 21019’N, ®iÓm cùc §«ng lµ 106014’ E vµ 21042’ N, ®iÓm cùc T©y lµ 105028’ E vµ 21043’ N. C¸ch Hµ Néi 80km vÒ phÝa B¾c, Th¸i Nguyªn gi¸p víi 6 tØnh: PhÝa B¾c gi¸p tØnh B¾c K¹n, phÝa §«ng gi¸p tØnh L¹ng S¬n, phÝa §«ng Nam gi¸p tØnh B¾c Giang, phÝa Nam gi¸p Hµ Néi, phÝa T©y vµ T©y Nam gi¸p tØnh Tuyªn Quang vµ VÜnh Phóc. Nh­ vËy, Th¸i Nguyªn lµ tØnh chuyÓn tiÕp tõ vïng ®ång b»ng S«ng Hång lªn miÒn nói §«ng B¾c-B¾c Bé. III.1.2. §iÒu kiÖn tù nhiªn III.1.2.1. KhÝ hËu KhÝ hËu Th¸i Nguyªn mang ®Æc ®iÓm chung cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, cã mïa ®«ng l¹nh cña toµn miÒn khÝ hËu phÝa B¾c ViÖt Nam víi hai mïa râ rÖt trong n¨m lµ mïa nãng vµ mïa l¹nh. NÐt næi bËt cña ®iÒu kiÖn khÝ hËu tØnh Th¸i Nguyªn lµ tÝnh chuyÓn tiÕp gi÷a khÝ hËu ®ång b»ng vµ khÝ hËu vïng nói. KhÝ hËu ph©n ho¸ theo ®ai cao ë mét sè vïng nói cña tØnh. NhiÖt ®é trung b×nh n¨m kho¶ng 220-230C, ë vïng nói cao trªn 600m nhiÖt ®é gi¶m xuèng cßn kho¶ng 200C vµ trªn 900m nhiÖt ®é trung b×nh lµ 180C. L­îng m­a trung b×nh n¨m ®¹t kho¶ng 1600-1900mm, ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu. Khu vùc Phó B×nh l­îng m­a cã thÓ xuèng d­íi 1450mm vµ ë ch©n Tam §¶o l­îng m­a trung b×nh ®¹t ®Õn trªn 2000mm. M­a cã hai mïa râ rÖt, mïa m­a nhiÒu vµ mïa m­a Ýt. Mïa m­a nhiÒu trªn 1000mm dµi 7 th¸ng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10. Tæng l­îng m­a cña 7 th¸ng mïa m­a chiÕm 90%-92% tæng l­îng m­a c¶ n¨m. §é Èm t­¬ng ®èi kh¸ cao. §é Èm trung b×nh c¶ n¨m lµ 82%-84%. Nh­ vËy, ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña Th¸i Nguyªn nh×n chung thÝch hîp víi c¸c tËp ®oµn c©y trång cã nguån gèc nhiÖt ®íi. ë nh÷ng vïng cã ®Þa h×nh nói trªn 600m cã thÓ ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn c©y trång ¸ nhiÖt ®íi. III.1.2.2. §Þa h×nh NÐt ®Æc thï lín nhÊt cña ®Þa h×nh Th¸i Nguyªn lµ miÒn chuyÓn tiÕp tõ ®Þa h×nh nói sang ®Þa h×nh ®åi vµ ®ång b»ng, nh­ng ®Þa h×nh nói ®åi vÉn chiÕm ­u thÕ. VÒ c¶nh quan h×nh th¸i, tØnh Th¸i Nguyªn ®­îc ph©n chia thµnh 3 vïng ®Þa h×nh chÝnh: - §Þa h×nh ®ång b»ng: Cã ®é cao d­íi 40m, chiÕm 20% diÖn tÝch toµn tØnh gåm chñ yÕu lµ c¸c ®ång b»ng Aluvi r×a B¾c ®ång b»ng B¾c Bé, cã diÖn tÝch hÑp ë phÝa Nam tØnh, víi c¸c ®ång b»ng ®¸y tròng gi÷a nói vµ c¸c ®ång b»ng thung lòng s«ng, xen ®åi tho¶i d¹ng bËc thÒm cæ. - §Þa h×nh ®åi: Cã ®é cao t­¬ng ®èi tõ 50-200m chiÕm 49% diÖn tÝch toµn tØnh. §ã lµ c¸c kiÓu ®åi nói thÊp, trung b×nh d¹ng b¸t óp ë Phó B×nh, Phæ Yªn hoÆc c¸c ®åi ®Ønh b»ng hÑp ë phÝa B¾c tØnh vµ c¸c d·y ®åi cao s­ên låi th¼ng, kÐo dµi trong l­u vùc s«ng CÇu tõ §ång Hû, Phó L­¬ng ®Õn §Þnh Ho¸. - §Þa h×nh nói thÊp: Cã ®é cao trªn 200m chiÕm 31% diÖn tÝch toµn tØnh gåm c¸c côm nói thÊp thuéc d·y Tam §¶o vµ mét Ýt thuéc hÖ thèng nói ®¸ v«i C¸i Kinh. D·y Tam §¶o ch¹y theo h­íng T©y B¾c-§«ng Nam víi ®Ønh Tam §¶o cao 1592m lµ ®Ønh cao nhÊt cña tØnh. §é dèc ®Þa h×nh: Trong ®Þa h×nh tØnh Th¸i Nguyªn cã c¸c cÊp ®é dèc: - §é dèc d­íi 30: H×nh th¸i ®Þa h×nh hÇu nh­ n»m ngang ph©n bè ven c¸c s«ng lín vµ ë khu vùc phÝa Nam vµ §«ng Nam tØnh. - §é dèc tõ 40-80: §Þa h×nh nghiªng tho¶i, ph©n bè ë vïng Phæ Yªn, Phó B×nh, Phè §u vµ däc S«ng CÇu. - §é dèc tõ 90-150: Lµ vïng ®Þa h×nh nghiªng chiÕm phÇn lín diÖn tÝch khu vùc xung quanh thµnh phè Th¸i Nguyªn, trªn d¶i chia n­íc gi÷a s«ng C«ng vµ s«ng CÇu, gi÷a s«ng CÇu vµ s«ng Soi ë Phó B×nh, däc thung lòng s«ng CÇu vïng §u, §uæm vµ khu vùc §¹i Tõ vµ Phóc ThuËn. - §é dèc 160-250: Ph©n bè trªn toµn bé trung l­u cña s«ng CÇu, s«ng C«ng vµ s«ng §u, lµ ®é dèc phæ biÕn ë trong tØnh Th¸i Nguyªn. - §é dèc 260-350: Ph©n bè hÇu hÕt ë s­ên cña d·y Tam §¶o, th­îng l­u l­u vùc s«ng C«ng. - §é dèc >350: TËp trung hÇu hÕt ë vïng nói ®¸ v«i, ë ®©y cã nhiÒu n¬i cã ®é dèc tõ 450-600 hoÆc dèc ®øng gÇn 900. Tãm l¹i, ®Þa h×nh Th¸i Nguyªn kh¸ ®a d¹ng vµ phong phó, trong ®ã, ®Þa h×nh ®åi nói chiÕm phÇn lín diÖn tÝch. DiÖn tÝch nói thÊp vµ ®ång b»ng chiÕm 1 tû lÖ thÊp h¬n. Víi ®Æc ®iÓm ®é dèc ®Þa h×nh nh­ trªn, Th¸i Nguyªn cÇn lµm tèt c«ng t¸c b¶o vÖ ®Êt, v× trªn 80% diÖn tÝch cña tØnh thuéc ®Þa h×nh dÔ bÞ xãi mßn. MÆt kh¸c, tuy quü ®Êt ®ai cho n«ng nghiÖp ®Ó trång lóa n­íc Ýt, song víi diÖn tÝch nhiÒu ®åi, Th¸i Nguyªn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y mµu, c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶ vµ x©y dùng c¸c m« h×nh n«ng- l©m kÕt hîp trång rõng xen c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m. III.1.2.3. Th¶m thùc vËt vµ hiÖn tr¹ng rõng Do ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh cña tØnh Th¸i Nguyªn rÊt ®a d¹ng, nªn th¶m thùc vËt cña Th¸i Nguyªn còng rÊt phong phó. ë Th¸i Nguyªn cßn l¹i mét sè th¶m thùc vËt nguyªn sinh nh­ rõng rËm nhiÖt ®íi th­êng xanh, c©y l¸ réng; rõng rËm nhiÖt ®íi th­êng xanh ­a kh«, cã xen mét sè loµi rông l¸: Rõng rËm th­êng xanh trªn nói thÊp. TÝnh chÊt ®ai cao thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt ë sù ph©n ho¸ cña th¶m thùc vËt vµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu. §ai trªn gåm c¸c d¹ng ®Þa h×nh nói thÊp vµ trung b×nh, cã ®é cao trªn 700m, cã c¸c kiÓu th¶m rõng ¸ nhiÖt ®íi. §ai d­íi thÊp h¬n 700m, cã c¸c kiÓu th¶m rõng nhiÖt ®íi th­êng xanh, c©y l¸ réng chiÕm ­u thÕ. Tuy nhiªn, d­íi t¸c ®éng cña con ng­êi, chñ yÕu lµ c¸c ho¹t ®éng du canh, du c­, khai hoang ph¸ rõng, c¸c khu rõng nguyªn sinh gÇn nh­ kh«ng cßn. Thay vµo ®ã lµ c¸c kiÓu rõng thø sinh, c¸c tr¶ng c©y bôi, cá thø sinh vµ c¸c th¶m c©y trång vµ c¸c vïng ®Êt trèng ®åi nói träc. Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1992, rõng ë Th¸i Nguyªn vµo lo¹i nghÌo, tû lÖ c¸c loµi gç quý cßn rÊt thÊp vµ nhiÒu loµi cã nguy c¬ diÖt chñng. Rõng trång diÖn tÝch kh«ng ®¸ng kÓ, th­êng trång c¸c lo¹i c©y nhËp néi nh­ B¹ch ®µn, Keo l¸ trµm. §é che phñ rõng cña tØnh chØ ®¹t 26.7%. Trong tæng sè 117.796 ha ®Êt quy ho¹ch cho l©m nghiÖp, cã 51.598 ha rõng tù nhiªn, 32.274 ha rõng trång vµ 94.124 ha ®Êt trèng ®åi nói träc. Râ rµng, víi h¬n 80% diÖn tÝch lµ ®åi nói, viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ë Th¸i Nguyªn lµ rÊt cÊp b¸ch. Rõng kh«ng chØ cung cÊp l©m s¶n, mµ cßn cã vai trß quan träng trong phßng hé ®Çu nguån, ®iÒu tiÕt dßng ch¶y cho c¸c s«ng cña tØnh nh­ s«ng CÇu, s«ng C«ng, l­u gi÷ vµ cung cÊp n­íc cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. Ngoµi ra, rõng ë Th¸i Nguyªn cßn ®­îc quy ho¹ch ®Ó ph¸t triÓn c¸c khu du lÞch sinh th¸i, nh­ vïng du lÞch hå Nói Cèc, khu di tÝch lÞch sö ThÇn Sa, §iÒm M¹c- §Þnh Ho¸ vµ mét phÇn vïng ®Öm b¶o vÖ cña v­ên quèc gia Tam §¶o. XuÊt ph¸t tõ vai trß quan träng cña rõng, tØnh Th¸i Nguyªn ®· sím chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý rõng, nªn trong thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n ®é che phñ cña rõng ®· ®­îc t¨ng lªn râ rÖt. §Õn n¨m 1998 theo sè liÖu tæng kÕt cña tØnh, ®é che phñ cña rõng ®· n©ng lªn 37.4%. C¶ tØnh cã 76.598 ha rõng tù nhiªn vµ rõng trång t¨ng lªn gÇn 40.000 ha. §©y lµ mét kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ. III.1.2.4. Thuû v¨n M¹ng l­íi s«ng suèi tØnh Th¸i Nguyªn t­¬ng ®èi ph¸t triÓn víi h¬n 40 con s«ng cã chiÒu dµi trªn 10km, chñ yÕu phô thuéc l­u vùc s«ng CÇu, chiÕm gÇn 90% diÖn tÝch toµn tØnh. PhÇn nhá cßn l¹i ë phÝa §«ng Nam, thuéc vÒ l­u vùc s«ng Rong (ch¶y vµo s«ng Th­¬ng). C¸c hÖ thèng s«ng chÝnh cña tØnh ®æ vµo s«ng CÇu cã thÓ kÓ s«ng C«ng, s«ng Chu, s«ng Chî Chu, s«ng Nghinh T­êng vµ s«ng Mo Linh. PhÇn phÝa Nam cßn cã mét sè kªnh m­¬ng t­íi tiªu chÝnh nh­ kªnh BÝch §éng. Ngoµi ra, cßn cã mét sè hå lín cã chøc n¨ng ®iÒu tiÕt n­íc t­íi tiªu cho tØnh vµ c¸c tØnh l©n cËn nh­: Hå Nói Cèc, hå Ph­îng Hoµng, hå T©n Hoµ, hå Th¸c Huèng,... ChÕ ®é dßng ch¶y cña s«ng suèi tØnh Th¸i Nguyªn ®Æc tr­ng bëi tÝnh chÊt hai mïa râ rÖt, mïa lò vµ mïa c¹n. Mïa lò th­êng b¾t ®Çu tõ th¸ng 6 vµ th¸ng kÕt thóc vµo th¸ng 10. Dßng ch¶y trong 5 th¸ng mïa lò chiÕm kho¶ng 70-80% l­îng dßng ch¶y c¶ n¨m. Ba th¸ng liªn tôc cã dßng ch¶y lín nhÊt ®Òu r¬i vµo c¸c th¸ng 7, 8 vµ 9 víi tæng l­îng dßng ch¶y chiÕm tíi 50-60% tæng l­îng dßng ch¶y n¨m, trong ®ã dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt (th­êng xuÊt hiÖn vµo th¸ng 8) chiÕm tíi 20-25%. Mïa c¹n kÐo dµi tõ th¸ng11 n¨m tr­íc tíi th¸ng 5 n¨m sau. Ba th¸ng liªn tôc cã dßng ch¶y c¹n nhÊt th­êng tËp trung vµo c¸c th¸ng 1, 2, vµ 3 víi tæng l­îng dßng ch¶y chØ chiÕm 4-7.8% tæng l­îng c¶ n¨m, trong ®ã dßng ch¶y nhá nhÊt chØ n»m trong kho¶ng 1.2-2.5%. STT Tªn  S«ng Suèi §æ vµo s«ng ChiÒu dµi s«ng(km) ChiÒu dµi l­u vùc(km) DiÖn tÝch l­u vùc trong tØnh §é cao b×nh qu©n l­u vùc (m) §é dèc b×nh qu©n l­u vùc (%) MËt ®é l­íi s«ng(km/ km2) Toµn phÇn(km2) §¸ v«i (km2) 1 S«ng CÇu S.Th¸i B×nh 105.0 82.0 3230 230.0 517 24.0 1.84 2 Chî Chu S«ng CÇu 36.5 37.5 437 23.5 206 24.6 1.19 3 Nghinh T­êng S«ng CÇu 46.0 36.0 465 170.0 290 39.9 1.05 4 S«ng §u S«ng CÇu 44.5 37.0 361 5.4 129 13.3 0.94 5 Mo Linh S«ng CÇu 27.0 26.5 168 31.4 126 5.6 1.07 6 S«ng C«ng S«ng CÇu 96.0 73.0 951 0.0 224 27.3 1.20 7 S«ng Rong S«ng Th­¬ng 33.0 28.5 326 76.0 238 12.8 0.49 Dùa vµo sè liÖu trung b×nh nhiÒu n¨m vÒ dßng ch¶y vµ m­a cña Th¸i Nguyªn, l­îng m­a trªn c¸c l­u vùc s«ng thuéc l·nh thæ Th¸i Nguyªn kh«ng lín, chØ n»m trong kho¶ng 1550-1850mm, líp dßng ch¶y toµn phÇn thay ®æi tõ 700-900mm, trong ®ã dßng ch¶y mÆt chiÕm tíi 75-85%. L­îng tr÷ Èm l·nh thæ cña c¸c l­u vùc s«ng ®Òu n»m trong kho¶ng 800-950mm. III.2. Kh¸i qu¸t c¸c ®Æc ®iÓm d©n c­, kinh tÕ-x· héi III.2.1. D©n c­, d©n téc vµ nguån lao ®éng Th¸i Nguyªn cã d©n sè 1109.0 ng­êi vµ mËt ®é d©n sè trung b×nh lµ 313ng­êi/km2, lín nhÊt trong c¸c tØnh miÒn B¾c ViÖt Nam. Trªn ®Þa bµn cña tØnh Th¸i Nguyªn cã thµnh phè Th¸i Nguyªn lµ thµnh phè c«ng nghiÖp, cã thÞ x· S«ng C«ng còng lµ ®« thÞ ®ang ph¸t triÓn cã nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, dÞch vô, cã hå Nói Cèc lµ ®iÓm du lÞch quèc gia, cã c¸c vïng trång chÌ, c©y ¨n qu¶ næi tiÕng,... V× thÕ Th¸i Nguyªn lµ tØnh miÒn nói cã møc ®é tËp trung d©n c­ vµo lo¹i cao. Trõ huyÖn Vâ Nhai lµ huyÖn vïng nói cao cã mËt ®é d©n sè trªn 150 ng­êi/km2. VÒ thµnh phÇn d©n téc: ë Th¸i Nguyªn ngoµi d©n téc Kinh chiÕm 75.51% tæng d©n sè, cßn sinh sèng mét sè d©n téc Ýt ng­êi kh¸c lµ c¸c d©n téc: Tµy 10.68%; Nïng 5.12%; Dao 2.14%; S¸n D×u 2.45%; vµ c¸c d©n téc kh¸c 4.10%. C¸c d©n téc thiÓu sè th­êng c­ tró ë c¸c huyÖn miÒn nói: §¹i Tõ, §Þnh Ho¸, §ång Hû, Phó L­¬ng, huyÖn vïng cao: Vâ Nhai vµ ë c¸c x· miÒn nói cña c¸c huyÖn Phæ Yªn, Phó B×nh. D©n téc Tµy ph©n bè ®«ng nhÊt ë §Þnh Ho¸, Phó L­¬ng sau ®ã lµ §¹i Tõ, Vâ Nhai. D©n téc Nïng ph©n bè ë §ång Hû, Vâ Nhai, §¹i Tõ. D©n téc Dao c­ tró ë Vâ Nhai, Phó L­¬ng vµ d©n téc S¸n D×u chñ yÕu ë §ång Hû. PhÇn lín ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë Th¸i Nguyªn ®· æn ®Þnh cuéc sèng vµ cã nh÷ng tiÕn bé trong s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, hiÖn t­îng du canh, du c­ cña ng­êi M«ng, Dao, S¸n D×u ë c¸c huyÖn Vâ Nhai, §Þnh Ho¸ vÉn ch­a xo¸ bá ®­îc hoµn toµn vµ vÉn g©y ra ¶nh h­ëng bÊt lîi ®Õn tµi nguyªn ®Êt vµ rõng cña tØnh. D©n sè cã kh¶ n¨ng lao ®éng cña tØnh Th¸i Nguyªn lµ 538800 ng­êi chiÕm 97.98% d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng vµ chiÕm 51.8% tæng d©n sè. §©y lµ nguån lao ®éng kh¸ dåi dµo cña tØnh, song chØ cã 462800 ng­êi ®ang lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, chiÕm 44.4% d©n sè. Tû lÖ lao ®éng nµy cßn thÊp so víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn nay. Lao ®éng ph©n bè chñ yÕu trong c¸c ngµnh kinh tÕ chÝnh n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, vµ c«ng nghiÖp. III.2.2. C¸c ngµnh kinh tÕ chÝnh Th¸i Nguyªn lµ mét tØnh cã ho¹t ®éng kinh tÕ m¹nh. TØnh Th¸i Nguyªn cã nhiÒu tµi nguyªn phong phó, ®a d¹ng trong lßng ®Êt, gióp cho c¸c ngµnh c«ng, n«ng nghiÖp cña tØnh ph¸t triÓn t­¬ng ®èi c©n b»ng. TØnh cã thÕ m¹nh c¶ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lÉn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. NGµNH KINH TÕ GDP TÝNH THEO GI¸ TRÞ THùC TÕ(TriÖu ®ång) C¥ CÊU(%) 2004 2005 2004 2005 Toµn TØnh 1.803.539 2.041.831 100 100 1- N«ng nghiÖp 696.941 769.854 38.6 37.7 2- C«ng nghiÖp 594.551 684.477 32.9 33.5 3- S¶n xuÊt, dÞch vô kh¸c 512.047 587.5 28.5 28.8 III.2.2.1. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp (SXNN) Nh×n chung, SXNN tØnh Th¸i Nguyªn cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn t­¬ng ®èi kh¸, trong ®ã c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n l­îng ngµnh trång trät chiÕm 70% vµ ch¨n nu«i chiÕm 30%. Ngµnh trång trät: §Õn n¨m 2000 s¶n l­îng l­¬ng thùc quy thãc ®¹t 26 v¹n tÊn, t¨ng 48% so víi n¨m 1996. HuyÖn Phó B×nh, §¹i Tõ lµ nh÷ng huyÖn cã s¶n l­îng l­¬ng thùc cao, do cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ ®Êt trång c©y l­¬ng thùc vµ thuû lîi còng nh­ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p khoa häc kü thuËt. C¸c huyÖn vïng nói cao Phó L­¬ng, §ång Hû, §Þnh Ho¸, Vâ Nhai s¶n l­îng l­¬ng thùc cßn thÊp. B×nh qu©n l­¬ng thùc 207kg/ng­êi. T¹i c¸c vïng ®Þnh canh, ®Þnh c­ kh«ng ®ñ l­¬ng thùc cho nhu cÇu d©n c­ vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i. Kh¶ n¨ng ®­a s¶n l­îng l­¬ng thùc lªn lµ khã kh¨n, v× kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch b»ng khai hoang kh«ng cßn, kh¶ n¨ng th©m canh ®­a n¨ng suÊt lªn rÊt khã kh¨n, v× tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, ch­a tiÕp thu ®­îc khoa häc kü thuËt. Ngoµi c©y lóa, tØnh Th¸i Nguyªn cßn rÊt ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y trång c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶. C©y chÌ lµ c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy cã gi¸ trÞ kinh tÕ lín cña tØnh Th¸i Nguyªn. DiÖn tÝch chÌ ®­îc ph©n bè tËp trung nhiÒu nhÊt ë c¸c huyÖn §¹i Tõ, Phó L­¬ng, §Þnh Ho¸. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÌ ®­îc chó träng ph¸t triÓn. §iÓn h×nh nh­ diÖn tÝch chÌ n¨m 1998 cña toµn tØnh ®· lµ 11.718 ha t¨ng 1.5 lÇn so víi n¨m 1994 lµ 7.660 ha. C¸c c©y c«ng nghiÖp kh¸c nh­ l¹c, mÝa, ®ç t­¬ng ph¸t triÓn kh¸, cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu. HuyÖn Phæ Yªn, Phó B×nh cã diÖn tÝch, s¶n l­îng l¹c lín vµ t¨ng nhanh qua c¸c n¨m. VÒ ch¨n nu«i: C¸c huyÖn phÝa Nam cña Th¸i Nguyªn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ch¨n nu«i víi s¶n l­îng t¨ng nhanh. §µn lîn ®­îc chó ý ph¸t triÓn nhÊt, song tû lÖ lîn lai kinh tÕ cßn thÊp. C¸c huyÖn Phó B×nh, Phæ Yªn, §¹i Tõ cã ®µn lîn ph¸t triÓn h¬n c¸c huyÖn phÝa B¾c. Nh×n chung, tèc ®é ph¸t triÓn ch¨n nu«i lîn cßn ch­a ®¸p øng nhu cÇu cung cÊp thùc phÈm cho ng­êi vµ ph©n bãn cho c©y trång. Nguyªn nh©n chÝnh lµ thiÕu nguån thøc ¨n cho ®µn lîn, c«ng t¸c thó y ch­a ®­îc thùc hiÖn réng r·i triÖt ®Ó. §¬n vÞ tÝnh: ha STT HuyÖn 2001 2002 2003 2004 2005 1 TP.Th¸i Nguyªn 571 651 530 605 734 2 Tx.S«ng C«ng 82 136 176 176 196 3 §¹i Tõ 1.737 1.801 2.070 2.573 2.698 4 §ång Hû 438 586 903 1.028 1.151 5 §Þnh Ho¸ 1.064 993 1.09 1.194 1.348 6 Phæ Yªn 623 1.017 1.13 1.181 1.222 7 Phó B×nh 73 42 78 78 73 8 Phó L­¬ng 1.806 1.801 2.070 2.573 2.698 9 Vâ Nhai 145 125 108 111 111 Toµn tØnh 7.660 8.203 8.965 10.952 11.718 Ch¨n nu«i tr©u bß ®­îc coi lµ thÕ m¹nh cña tØnh, song tèc ®é ph¸t triÓn cßn chËm. Thêi kú 1976-1980 ®µn tr©u bß gÇn nh­ kh«ng t¨ng. Thêi kú 1985-1995 cã chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng, tèc ®é t¨ng cã lín h¬n, kho¶ng tõ 2-10%/n¨m. §Õn nay, toµn tØnh Th¸i Nguyªn ®· cã tæng sè 133010 con tr©u vµ 17858 con bß gãp phÇn ®¶m b¶o søc kÐo cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ cung cÊp thùc phÈm cho nhs©n d©n. III.2.2.2. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp Th¸i Nguyªn lµ mét trong c¸c tØnh cã ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh, trong ®ã, thµnh phè Th¸i Nguyªn lµ mét trong nh÷ng trung t©m c«ng nghiÖp cña ViÖt Nam. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp cña tØnh rÊt ®a d¹ng, song ph¸t triÓn nhÊt vÉn lµ ngµnh c¬ khÝ, luyÖn kim, khai th¸c vµ s¶n xuÊt gang thÐp, khai th¸c than vµ s¶n xuÊt xi m¨ng. C¸c c¬ së c«ng nghiÖp, nhµ m¸y, xÝ nghiÖp ph©n bè tËp trung nhiÒu nhÊt ë thµnh phè Th¸i Nguyªn, sau ®ã lµ thÞ x· S«ng C«ng. Gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp chiÕm mét tû träng t­¬ng ®èi trong c¬ cÊu kinh tÕ cña tØnh. Lao ®éng c«ng nghiÖp n¨m 1996 lµ 40.756 ng­êi chiÕm gÇn 10% tæng sè lao ®éng ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. III.2.2.3. C¸c c¬ së h¹ tÇng phôc vô d©n c­ §iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng phôc vô d©n c­ tØnh Th¸i Nguyªn vµo lo¹i kh¸ so víi c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c. §­êng quèc lé sè 3 vµ quèc lé 1B ch¹y xuyªn qua tØnh, nèi Th¸i Nguyªn víi thñ ®« Hµ Néi vµ c¸c tØnh l©n cËn. Trong tØnh cã c¸c ®­êng liªn tØnh, liªn huyÖn ®· t¹o thµnh mét m¹ng l­íi ®­êng giao th«ng kh¸ dµy ®Æc ë c¸c huyÖn vïng thÊp. Kh«ng kÓ c¸c ph­êng vµ thÞ trÊn, trong 144 x· cña tØnh cã 138 x· cã ®­êng «t« ch¹y qua, 139 x· cã tr¹m y tÕ x·, 144 x· cã tr­êng cÊp I, 137 x· cã tr­êng cÊp II, 35 x· cã tr¹m b¬m n­íc phôc vô n«ng nghiÖp do x· qu¶n lý. Trong tØnh chØ cã huyÖn Vâ Nhai lµ cã c¬ së h¹ tÇng cßn kÐm nhÊt, ®­êng giao th«ng ®i l¹i cßn khã kh¨n. Nh×n chung, Th¸i Nguyªn lµ mét tØnh giµu tµi nguyªn, cã ®Êt ®ai, khÝ hËu thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ ®åi, rõng vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång theo h­íng trång c©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶. Th¸i Nguyªn cã c¬ së h¹ tÇng ph¸t triÓn t­¬ng ®èi tèt, lµ trung t©m vïng nói B¾c Bé, ®­îc chó ý ®Çu t­ nhiÒu trong ph¸t triÓn c«ng, n«ng, l©m nghiÖp. Tuy nhiªn, Th¸i Nguyªn còng vÉn cßn tån t¹i nh÷ng mÆt yÕu ®ã lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c huyÖn, gi÷a x· miÒn nói vµ huyÖn, x· vïng ®ång b»ng. C¸c huyÖn phÝa Nam giao th«ng thuËn tiÖn cã lîi vÒ ®Êt n«ng nghiÖp nªn ph¸t triÓn kh¸ nh­ Phæ Yªn, Phó B×nh, §¹i Tõ vµ thµnh phè Th¸i Nguyªn. C¸c huyÖn miÒn nói kÐm ph¸t triÓn lµ Phó L­¬ng, §ång Hû, §Þnh Ho¸ vµ Vâ Nhai. ë ®©y, ®Êt canh t¸c manh món, tr×nh ®é th©m canh thÊp, ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh phøc t¹p, ®Êt n«ng nghiÖp Ýt, nªn cÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, ph¸t triÓn kinh tÕ ®åi rõng, quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng, l©m nghiÖp ®Ó trång c¸c c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶, c©y ®Æc s¶n vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i. III.3. T×nh h×nh qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai cña tØnh Th¸i Nguyªn Theo sè liÖu thèng kª cña Côc Thèng kª tØnh Th¸i Nguyªn n¨m 1997, t×nh h×nh sö dông ®Êt cña tØnh nh­ sau: §Êt n«ng nghiÖp chiÕm 21.8% diÖn tÝch toµn tØnh, ®Êt l©m nghiÖp 33.6%, ®Êt chuyªn dïng chiÕm 6.3%, ®Êt ®« thÞ vµ khu d©n c­ n«ng th«n chiÕm 3.4%, ®Êt ch­a sö dông cßn h¬n 34%, trong ®ã cã 50.697 ha ®Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp chiÕm 14% tæng diÖn tÝch tù nhiªn. §¬n vÞ tÝnh: ha Lo¹i sö dông ®Êt DiÖn tÝch Tû lÖ(%) Tæng diÖn tÝch 356.663 100.0 I. §Êt n«ng nghiÖp: 80.883 22.6 1. §Êt trång c©y hµng n¨m 52.712 2. §Êt trång c©y l©u n¨m 10.492 3. §Êt b·i cá, ®ång cá dïng vµo ch¨n nu«i 374 4. §Êt v­ên liÒn nhµ 14.136 5. MÆt n­íc nu«i trång thuû s¶n 3.169 II. §Êt l©m nghiÖp: 119.855 33.7 1. Rõng tù nhiªn 74.772 2. Rõng trång 45.038 3. §Êt ­¬m c©y gièng 45 III. §Êt chuyªn dïng: 22.433 6.3 IV. §Êt thæ c­ (®Êt khu d©n c­ n«ng th«n vµ ®Êt ®« thÞ) 12.133 3.4 V. §Êt ch­a sö dông: 121.359 34.0 1. §Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp 8.711 2. §Êt cã kh¶ n¨ng l©m nghiÖp 41.986 §Êt n«ng nghiÖp: Chñ yÕu ph©n bè ë c¸c huyÖn phÝa Nam, trong c¸c ®ång b»ng nhá vµ ë c¸c thung lòng gi÷a nói, Ýt dèc thuËn lîi cho t­íi tiªu. §Êt n«ng nghiÖp ®­îc dµnh chñ yÕu ®Ó trång lóa, mµu, c©y ¨n qu¶ vµ c¸c c©y c«ng nghiÖp nh­ chÌ, l¹c, mÝa vµ ®Ëu t­¬ng. Tuy nhiªn, diÖn tÝch trång lóa ë c¸c vïng thÊp ngµy cµng cã xu h­íng gi¶m ®i ®¸ng kÓ do t¨ng d©n sè, ph¸t triÓn ®« thÞ vµ ®« thÞ ho¸ n«ng th«n. §Ó më réng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë Th¸i Nguyªn, ®èi víi nh÷ng x· vµ huyÖn miÒn nói cÇn t¨ng c­êng kh¶ n¨ng b¶o ®¶m thuû lîi, x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng t­íi tiªu, ®¸p øng nhu cÇu l­¬ng thùc thùc phÈm cho d©n. §èi víi c¸c vïng s¶n xuÊt l­¬ng thùc ®· t­¬ng ®èi æn ®Þnh, cÇn ®æi míi c¸c gièng c©y trång, ®­a vµo s¶n xuÊt c¸c lo¹i c©y trång cã n¨ng suÊt cao, thay ®æi c¬ cÊu mïa vô, hoÆc chuyÓn sang ch¨n nu«i bß thÞt... §Ó phôc vô cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, c¸c vÊn ®Ò vÒ tµi nguyªn ®Êt, ®¸nh gi¸ vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai ë Th¸i Nguyªn cµng trë nªn cÊp b¸ch vµ quan träng. §Êt l©m nghiÖp: ChiÕm 33.7% diÖn tÝch cña tØnh bao gåm c¸c lo¹i ®Êt rõng tù nhiªn, rõng trång vµ ®Êt ­¬m c©y gièng. VÒ ®Êt rõng, Së N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cña tØnh ®· tæ chøc kiÓm kª ph©n lo¹i rõng thµnh ba cÊp ®Ó cã biÖn ph¸p qu¶n lý vµ ®Çu t­ ph¸t triÓn cô thÓ. Trong ®ã, rõng phßng hé ®Çu nguån ®­îc quy ho¹ch ë nh÷ng vïng ®Êt dèc >350 vµ ®é cao >700m. C¸c lo¹i rõng ®­îc quy ho¹ch: DiÖn tÝch (ha) Rõng phßng hé 49.667 Rõng ®Æc dông 32.982 Rõng s¶n xuÊt 95.119,3 Tuy nhiªn, ®Õn n¨m 2000, diÖn tÝch ®Êt ®ai cã kh¶ n¨ng l©m nghiÖp nh­ng ch­a ®­a vµo sö dông vÉn cßn kh¸ cao víi 41.986 ha chiÕm 11.7% diÖn tÝch toµn tØnh. §©y lµ ®Êt ®ai ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng ®åi nói cã ®é dèc lín vµ ®Êt ®· bÞ tho¸i ho¸ nhiÒu, cÇn ®­îc ®Çu t­ nghiªn cøu ®Ó trång rõng vµ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt. §Êt ®« thÞ: Trong mÊy n¨m qua ë Th¸i Nguyªn còng nh­ ë ViÖt Nam nãi chung, viÖc quy ho¹ch ph¸t triÓn ®« thÞ ®ang trë nªn cÊp b¸ch. Tõ n¨m 1996, sau khi chia tØnh, sè thÞ trÊn ë Th¸i Nguyªn ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ, nhÊt lµ ë c¸c huyÖn miÒn nói. C¸c huyÖn §¹i Tõ, §ång Hû, Phó L­¬ng ®Òu ph¸t triÓn thªm mét thÞ trÊn míi. Toµn tØnh ngoµi thµnh phè Th¸i Nguyªn vµ thÞ x· S«ng C«ng, cã 13 thÞ trÊn t¨ng thªm 6 thÞ trÊn so víi n¨m 1995. Trong nh÷ng n¨m tíi, xu h­íng ph¸t triÓn ®« thÞ cña Th¸i Nguyªn lµ: C¶i t¹o vµ më réng c¸c thµnh phè, thÞ trÊn ®· cã; ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt; x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng tr×nh c«ng céng nh­ s©n vËn ®éng, c«ng viªn, khu du lÞch, khu vui ch¬i gi¶i trÝ, nh»m ®­a Th¸i Nguyªn thµnh mét trung t©m du lÞch ë §«ng B¾c B¾c Bé. Nh­ vËy, mét phÇn ®Êt canh t¸c n«ng, l©m nghiÖp sÏ ph¶i dµnh cho x©y dùng vµ më réng c¸c khu c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ. §iÒu nµy sÏ ¶nh h­ëng tiªu cùc tíi sinh th¸i m«i tr­êng vµ t¸c h¹i ®èi víi c¸c hÖ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp, còng nh­ c¸c vÊn ®Ò x· héi kh¸c. Cho nªn c«ng t¸c ®iÒu tra, kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ quü ®Êt ®« thÞ hiÖn cã vµ quy ho¹ch sö dông hîp lý ®Êt ®« thÞ cho t­¬ng lai sÏ ph¶i kÕt hîp nghiªn cøu tÊt c¶ c¸c mÆt, c¸c yÕu tè cña ®Êt ®ai, lµm c¬ së chuyÓn ®æi hîp lý c¸c h×nh thøc sö dông ®Êt. Nh×n chung, ®Êt ®ai ë Th¸i Nguyªn ®· ®­îc chó träng nghiªn cøu vµ ®­a vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo kh¶ n¨ng cña tØnh. Tuy nhiªn, do nhu cÇu ph¸t triÓn c¸c thµnh phè, thÞ x·, thÞ trÊn, vµ c¸c thÞ tø, ®Êt thæ c­, còng nh­ nhu cÇu më réng ®Êt chuyªn dông cho c¸c c«ng tr×nh c«ng céng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, nªn tØnh rÊt cÇn cã mét c¬ së d÷ liÖu ®Çy ®ñ vÒ ®Êt ®ai ®Ó phôc vô cho c«ng t¸c quy ho¹ch vµ sö dông ®Êt. III.4. X©y dùng c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh b»ng phÇn mÒm ArcGIS III.4.1. ThiÕt kÕ hÖ thèng vµ x©y dùng c¬ së d÷ liÖu kh«ng gian Dùa vµo c¸c t­ liÖu, c¸c th«ng tin thu thËp ®­îc cïng víi nh÷ng yªu cÇu ®­îc ®Ò ra ®èi víi c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh, hÖ thèng ®­îc thiÕt kÕ thµnh 6 líp th«ng tin c¬ b¶n nh­ sau: III.4.1.1. Líp c¬ së to¸n häc C¸c yÕu tè cña c¬ së to¸n häc b¶n ®å gåm cã: Khung b¶n ®å, l­íi to¹ ®é, ®iÓm khèng chÕ tr¾c ®Þa, hÖ thèng ph©n m¶nh ®¸nh sè vµ c¸c néi dung liªn quan. Khung b¶n ®å gåm cã hai lo¹i: Khung trong: Giíi h¹n ®Ó thÓ hiÖn ph¹m vi khu vùc ®o vÏ. Khung ngoµi: Th­êng ®­îc dïng ®Ó trang trÝ. L­íi b¶n ®å gåm: L­íi to¹ ®é vu«ng gãc (trªn b¶n ®å ®Þa h×nh). L­íi to¹ ®é ®Þa lý. HÖ thèng ph©n m¶nh ®¸nh sè: Phô thuéc vµo tû lÖ vµ l·nh thæ thµnh lËp mµ b¶n ®å cã thÓ n»m trªn mét hoÆc nhiÒu m¶nh. Chia b¶n ®å ra thµnh tõng m¶nh gäi lµ ph©n m¶nh b¶n ®å. Mçi m¶nh cña b¶n ®å nhiÒu m¶nh ®­îc ký hiÖu theo mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh d­íi d¹ng tªn ghi chó bæ sung cho tªn chung cña m¶nh. Líp c¬ së to¸n häc nµy rÊt quan träng trong GIS, nã lµ mét nÒn to¸n häc chung cho tÊt c¶ c¸c d÷ liÖu ®Þa h×nh. ChØ khi cã mét nÒn to¸n häc chung nµy th× viÖc hîp nhÊt c¸c d÷ liÖu l¹i míi cã ý nghÜa vµ tõ ®ã ta míi cã thÓ sö dông d÷ liÖu nµy ®Ó tham kh¶o, ®Ó so s¸nh hay ph©n tÝch. III.4.1.2. Líp th«ng tin ®Þa h×nh §­îc thÓ hiÖn b»ng c¸c ®­êng b×nh ®é, ®iÓm ®é cao... ®Ó thÓ hiÖn t­êng tËn c¸c yÕu tè cña ®Þa h×nh. §©y lµ líp d÷ liÖu träng t©m cña c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh. H×nh III.1: Líp th«ng tin vÒ ®Þa h×nh. III.4.1.3. Líp th«ng tin vÒ hÖ thèng ranh giíi hµnh chÝnh Bao gåm ranh giíi tØnh, huyÖn, x·... theo ®óng v¨n b¶n ph¸p lý cña nhµ n­íc. Líp th«ng tin nµy ®­îc biÓu thÞ d­íi d¹ng khÐp kÝn. §Ó sè ho¸ líp ranh giíi ta lµm nh­ sau: - Më b¶n ®å quÐt ®· ®¨ng ký cña tØnh Th¸i Nguyªn. - Chän Map > Layer Control. §¸nh dÊu chän vµo cét chØnh söa ë hµng Cosmetic Layer. Chän OK. - Nh¾p chuét chän nót lÖnh vÏ ®­êng gÊp khóc råi di chuyÓn chuét sang cöa sæ b¶n ®å, con chá chuét biÕn thµnh h×nh dÊu céng. - Chän mét ®iÓm trªn ®­êng ranh giíi cña tØnh Th¸i Nguyªn vµ b¾t ®Çu nh¾p chuét theo ®­êng ranh giíi. Mçi mét lÇn nhÊp chuét lµ mét lÇn t¹o ra mét nèt ®Ó ®¸nh dÊu sù ®æi h­íng cña ®­êng ®ang vÏ. §éng t¸c nµy gièng nh­ viÖc ¸p tê giÊy can lªn b¶n ®å vµ dïng bót can l¹i. - Khi vÏ ch¹m ®Õn ®Çu kia cña ranh giíi th× ta bÊm phÝm hay nh¾p chuét ®óp t¹i ®iÓm cuèi ®Ó kÕt thóc viÖc sè ho¸ ®­êng ranh giíi ®ã. H×nh III.2: Líp th«ng tin vÒ ranh giíi tØnh. H×nh III.3: Líp th«ng tin vÒ ranh giíi huyÖn. H×nh III.4: Líp th«ng tin vÒ ranh giíi x·. III.4.1.4. Líp th«ng tin vÒ hÖ thèng giao th«ng Bao gåm tÊt c¶ c¸c lo¹i ®­êng giao th«ng cïng c¸c ®èi t­îng liªn quan nh­: CÇu, cèng, ®ª... §Ó sè ho¸ líp giao th«ng ta lµm nh­ sau: - Chän Map > Layer Control. §¸nh dÊu chän vµo cét chØnh söa ë hµng Cosmetic Layer. Chän OK. - Chän c«ng cô vÏ ®­êng gÊp khóc ®Ó vÏ c¸c ®­êng giao th«ng. §èi víi líp ®­êng giao th«ng, ®Ó tiÖn viÖc xö lý th«ng tin sau nµy ta nªn vÏ nh­ sau: Khi vÏ ®Õn ng· ba hay ng· t­, tøc lµ n¬i gÆp nhau cña hai hay ba ®­êng th× ta kÕt thóc ®­êng thø nhÊt, tõ ®iÓm giao lé ta vÏ tiÕp ®­êng thø hai, kÕt thóc ®­êng nµy hoÆc kÕt thóc khi gÆp mét giao lé kh¸c, quay l¹i ®iÓm giao lé ®Çu tiªn vµ vÏ tiÕp ®­êng thø ba. Sau khi vÏ xong c¸c ®­êng giao th«ng, chän Map > Save cosmetic objects vµ ®Æt tªn cho mét líp míi lµ giaothong. H×nh III.5: Líp th«ng tin vÒ ®­êng giao th«ng. III.4.1.5. Líp th«ng tin vÒ hÖ thèng thuû v¨n Bao gåm s«ng, hå... ViÖc sè ho¸ c¸c con s«ng còng t­¬ng tù nh­ c¸c ®­êng giao th«ng vµ sau ®ã l­u l¹i thµnh mét líp riªng cã tªn lµ thuyvan. H×nh III.6: Líp th«ng tin vÒ hÖ thèng thuû v¨n. III.4.1.6. Líp th«ng tin vÒ hÖ thèng d©n c­ Bao gåm c¸c lo¹i h×nh c­ tró. C¸c líp th«ng tin trªn ®­îc tÝch hîp trªn m« h×nh sè ®é cao ®Ó t¹o nªn mét c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh hoµn chØnh. III.4.1.7. X©y dùng c¬ së d÷ liÖu kh«ng gian CSDL kh«ng gian chÝnh lµ ®­êng biªn khoanh ®Þnh ranh giíi cña mét ®¬n vÞ b¶n ®å, ranh giíi tØnh, ranh giíi huyÖn, ranh giíi x·... quy ®Þnh vÞ trÝ ®Þa lý, quy m« vµ mèi quan hÖ kh«ng gian cña c¸c ®èi t­îng, thÓ hiÖn qua c¸c ký hiÖu, mµu s¾c, kiÓu ®­êng, lùc nÐt... Néi dung chÝnh cña qu¸ tr×nh x©y dùng CSDL kh«ng gian bao gåm: - Qu¸ tr×nh sè ho¸ d÷ liÖu tõ d¹ng Raster sang d¹ng Vector, x©y dùng mèi quan hÖ Topology gi÷a c¸c ®èi t­îng. - ChuyÓn ®æi Format d÷ liÖu tõ d¹ng TAB sang Coverage cña ArcGIS. CSDL kh«ng gian ®­îc thiÕt kÕ theo b¶ng sau: STT Tªn ký hiÖu Ký hiÖu KiÓu ký hiÖu §é réng Mµu 1 Ranh giíi tØnh Linestyle 0.6 0 2 Ranh giíi huyÖn Linestyle 0.4 0 3 Ranh giíi x· Linestyle 0.2 0 4 §ª Linestyle 1.0 0 5 S«ng, hå Polygon 0.1 0,255,255 * ChuyÓn ®æi khu«n d¹ng d÷ liÖu C¸c tµi liÖu thu thËp ®­îc ®Òu ®­îc qu¶n lý vµ l­u tr÷ trªn phÇn mÒm MapInfor, v× vËy ®Ó sö dông ®­îc trong phÇn mÒm ArcGIS ta ph¶i thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi d÷ liÖu sang khu«n d¹ng cã thÓ liªn kÕt ®­îc gi÷a phÇn mÒm MapInfor víi phÇn mÒm ArcGIS. ViÖc chuyÓn ®æi ®­îc thùc hiÖn chuyÓn tõ file (*.tab) sang file cã khu«n d¹ng chuÈn cña ArcGIS ®ã lµ ESRI Shape. TiÕn hµnh chuyÓn ®æi ta thùc hiÖn c¸c b­íc sau: - Khëi ®éng phÇn mÒm MapInfor vµ më file d÷ liÖu (dgthong.tab). - Trªn Menubar vµo Tool Universal Translator Universal Translator... xuÊt hiÖn hép tho¹i: - Trªn cöa sæ Format cña d÷ liÖu nguån (Source) ta chän MapInfo TAB. - Trªn cöa sæ File(s) ta vµo th­ môc chøa d÷ liÖu vµ chän dgthong.tab. - Trªn cöa sæ Format cña d÷ liÖu ®Çu ra (Destination) ta chän khu«n d¹ng d÷ liÖu chuyÓn sang lµ ESRI Shape. -Trªn cöa sæ Directory ta chän ®­êng dÉn tíi th­ môc cÇn l­u tr÷. * NhËp d÷ liÖu kh«ng gian vµo phÇn mÒm ArcGIS Tr­íc hÕt khëi ®éng phÇn mÒm ArcGIS chän A new empty map vµ nhÊn OK. Khi ®ã xuÊt hiÖn hép tho¹i Add Data, ta chän file d÷ liÖu dgthong_polyline.shp sau ®ã nhÊn Add. Sau khi nhËp d÷ liÖu kh«ng gian, ta thùc hiÖn ghi chuyÓn thµnh c¸c b¶n ®å ®¬n tÝnh theo c¸c b­íc sau: - Khëi ®éng Arc Toolbox b»ng c¸ch nhÊn vµo nót trªn thanh c«ng cô cña ArcMap. Trong c¸c thùc ®¬n cña Arc Toolbox ta chän Conversion Tool To Geodatabase Feature Class To Feature Clas, xuÊt hiÖn hép tho¹i: - Trªn cöa sæ Input Feature ta chän ®­êng dÉn ®Õn file d÷ liÖu dgthong_polyline.shp. - Trªn cöa sæ Output Location ta chän th­ môc ®Ó l­u tr÷ file d÷ liÖu ®Çu ra. - Trªn cöa sæ Output Feature Class Name, gâ tªn Feature Class míi. - Sau ®ã nhÊn OK. Lµm t­¬ng tù ta chuyÓn thµnh c¸c b¶n ®å ®¬n tÝnh lµ dhtn.shp, ddcaotn.shp, bdtn.shp, hctinh.shp, hchuyen.shp, hcxa.shp, cau.shp, phanthuypoly.shp, ho.shp, capsong.shp. * Biªn tËp d÷ liÖu kh«ng gian Biªn tËp d÷ liÖu kh«ng gian chÝnh lµ ®Æt c¸c d÷ liÖu kh«ng gian cña ®èi t­îng theo thiÕt kÕ. Trªn thanh c«ng cô cña ArcMap ta nhÊn nót Add Data xuÊt hiÖn hép tho¹i, chän ®­êng dÉn tíi d÷ liÖu vµ chän file: hchuyen_polyline.shp, sau ®ã nhÊn Add. Trong TOC xuÊt hiÖn mét layer hchuyen_polyline, phÝa d­íi cña layer lµ chÕ ®é hiÓn thÞ kiÓu ®­êng. NhÊn ®óp chuét tr¸i vµo chÕ ®é hiÓn thÞ cña ®­êng xuÊt hiÖn cho ta hép tho¹i, cho phÐp ta chän kiÓu ®­êng, mµu s¾c, lùc nÐt cña ®­êng. T­¬ng tù ta thiÕt kÕ c¸c kiÓu ®­êng ®èi víi ®­êng ranh giíi tØnh, ranh giíi x·,... ThiÕt kÕ c¸c ký hiÖu trong ArcMap ta sö dông thanh c«ng cô Drawing, cô thÓ hÖ ký hiÖu dïng trong b¶n ®å lµ c¸c Rectangle cã mµu thÓ hiÖn ®Æc tÝnh cña c¸c vïng. NhÊn chuét vµo New Rectangle vµ vÏ h×nh ch÷ nhËt trªn b¶n ®å, sau ®ã ta chän chÕ ®é hiÓn thÞ cho ký hiÖu b»ng c¸ch nhÊn ®óp chuét tr¸i vµo rectangle ®ã, xuÊt hiÖn hép tho¹i. Hép tho¹i cho phÐp ta thay ®æi mµu trong Rectangle (Fill Color), mµu cña ®­êng viÒn (Outline Color) vµ lùc nÐt cña ®­êng viÒn (Outline Width). Thay ®æi xong nhÊn OK. III.4.2. Quy tr×nh øng dông phÇn mÒm ArcGIS ®Ó x©y dùng c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh phôc vô qu¶n lý ®Êt ®ai ®­îc thùc hiÖn theo quy tr×nh sau: ThiÕt kÕ CSDL thuéc tÝnh ChuyÓn ®æi khu«n d¹ng d÷ liÖu ThiÕt kÕ CSDL kh«ng gian NhËp d÷ liÖu kh«ng gian Biªn tËp d÷ liÖu kh«ng gian Biªn tËp d÷ liÖu thuéc tÝnh L­u tr÷ vµ qu¶n lý d÷ liÖu Ph©n tÝch d÷ liÖu XuÊt d÷ liÖu H×nh III.7: Quy tr×nh x©y dùng CSDL ®Þa h×nh. III.4.3. X©y dùng c¬ së d÷ liÖu thuéc tÝnh C¬ së d÷ liÖu thuéc tÝnh m« t¶ c¸c ®Æc ®iÓm cña c¸c líp th«ng tin trªn b¶n ®å, ®­îc thÓ hiÖn bëi c¸c b¶ng thuéc tÝnh. Víi c¸c líp th«ng tin kh¸c nhau cã c¸c b¶ng thuéc tÝnh gåm c¸c tr­êng kh¸c nhau. STT Tr­êng KiÓu tr­êng Length 1 ID Float 2 D©n sè Small Interger 3 DiÖn tÝch Float 4 Tªn x· Character 20 5 Tªn huyÖn Character 15 6 Tªn s«ng Character 20 7 CÊp s«ng Interger 8 Alti Float 9 Tªn ®­êng Character 15 10 Lo¹i ®­êng Character 15 11 ChiÒu dµi cÇu Interger III.4.3.1. C¸c b­íc thu nhËn th«ng tin thuéc tÝnh trong phÇn mÒm ArcGIS. Sau khi chuyÓn ®æi d÷ liÖu, c¸c ®èi t­îng néi dung cña líp th«ng tin (HÖ thèng giao th«ng, hÖ thèng thuû v¨n, hÖ thèng d©n c­,...) ®Òu ®­îc biªn tËp vÒ d¹ng quy ®Þnh trong phÇn thiÕt kÕ hÖ thèng. Thuéc tÝnh ID (vµ diÖn tÝch, ®é cao, ®é réng, ®é dµi nÕu cÇn) ®­îc tù ®éng g¸n cho mäi ®èi t­îng. C¸c d÷ liÖu thuéc tÝnh cña tõng ®èi t­îng ®­îc l­u tr÷ d­íi d¹ng c¸c b¶ng vµ c¸c cét gäi lµ tr­êng (field) vµ c¸c hµng gäi lµ tÖp tin (record). Mçi mét líp th«ng tin ®Òu cã mét b¶ng thuéc tÝnh riªng, vµ t¹i mçi b¶ng nµy ta cã thÓ lµm míi vµ cËp nhËt d÷ liÖu. C¸c sè liÖu thèng kª thuéc tÝnh ®­îc thu thËp tõ tµi liÖu s½n cã. C¸c sè liÖu thèng kª nµy ®­îc thu nhËp theo ®óng quy ®Þnh cho ®èi t­îng sè ho¸. ViÖc nhËp th«ng tin thuéc tÝnh cho c¸c ®èi t­îng kh«ng gian dùa trªn b¶ng thuéc tÝnh ®· cã khi chuyÓn ®æi file sè liÖu. Vµ ®­îc tiÕn hµnh dùa trªn hai phÇn mÒm ArcScenen, vµ ArcMap. - §èi víi phÇn mÒm ArcScene cho phÐp ta nhËp c¸c tr­êng th«ng tin. - §èi víi phÇn mÒm ArcMap cho phÐp ta nhËp vµ liªn kÕt d÷ liÖu thuéc tÝnh vµ d÷ liÖu kh«ng gian. III.4.3.2. §Þnh nghÜa thªm c¸c tr­êng thuéc tÝnh cho ®èi t­îng - Khëi ®éng ArcScene. - Vµo Add data: Chän líp d÷ liÖu. - Tõ thùc ®¬n vµo Open Attribute Table ®Ó më b¶ng thuéc tÝnh. - Sö dông option ®Ó nhËp tr­êng cho b¶ng thuéc tÝnh. - KÕt qu¶ b¹n sÏ cã mét b¶ng thuéc tÝnh nh­ sau: III.4.3.3. NhËp vµ liªn kÕt d÷ liÖu thuéc tÝnh víi d÷ liÖu kh«ng gian Trong phÇn mÒm ArcMap cho phÐp b¹n nhËp th«ng tin thuéc tÝnh ®ång thêi víi viÖc nèi d÷ liÖu kh«ng gian víi d÷ liÖu thuéc tÝnh. B¹n chØ cÇn chän mét ®èi t­îng kh«ng gian bÊt kú th× b¶ng thuéc tÝnh cña ®èi t­îng ®ã ®­îc më ra, t¹i ®©y b¹n cã thÓ tiÕn hµnh th«ng tin thuéc tÝnh cÇn thiÕt cho ®èi t­îng ®ã. ViÖc liªn kÕt d÷ liÖu kh«ng gian víi d÷ liÖu thuéc tÝnh dùa trªn hai nguyªn t¾c c¬ b¶n. §ã lµ: - M« h×nh kh«ng gian thèng nhÊt : + Thèng nhÊt vÒ l­íi chiÕu b¶n ®å. + Khö sai sè tõ sè liÖu ®Çu vµo. + D¹ng d÷ liÖu cÇn cã sù t­¬ng ®­¬ng: §iÓm, ®­êng hoÆc vïng dïng cho mét m« h×nh ph©n tÝch. + TÝnh chÆt chÏ trong topology d÷ liÖu hiÓn thÞ. + TÝnh thèng nhÊt cña Format d÷ liÖu. - M« h×nh d÷ liÖu thuéc tÝnh thèng nhÊt. + D¹ng d÷ liÖu thuéc tÝnh dïng cho m« h×nh ph©n tÝch cÇn thèng nhÊt: D¹ng sè, d¹ng ký tù,... + Sè l­îng tr­êng d÷ liÖu ®­îc x¸c ®Þnh. + Mèi liªn kÕt gi÷a c¸c tr­êng d÷ liÖu râ rµng. Thao t¸c nhËp vµ liªn kÕt d÷ liÖu ®­îc tiÕn hµnh nh­ sau: + Khëi ®éng ArcMap tõ nót Start Programs ArcGIS ArcMap. + Add file b¶n ®å cÇn më. + Chuét ph¶i chän Data Export Data (t¹o shpefile dgthong_arc.Shp). + Läc líp dgthong_arc: Nh¸y chuét ph¶i Properties Denfinition Query Query Builder “layer”= “dgthong_arc”. Fields hiÓn thÞ FID (mçi ®èi t­îng mét gi¸ trÞ) ë ®©y ta chän lo¹i ®­êng. + Më líp th«ng tin kh«ng gian vµ líp th«ng tin thuéc tÝnh cÇn liªn kÕt. + Sau ®ã chän ®èi t­îng ®Þa lý cÇn nhËp thuéc tÝnh, th× trong b¶ng thuéc tÝnh Attribute ®èi t­îng ®Þa lý nµy ®­îc b«i xanh, t¹i ®©y ta cã thÓ nhËp tªn ®­êng vµ lo¹i ®­êng cña tõng ®èi t­îng. III.5. X©y dùng d÷ liÖu vÒ m« h×nh sè ®é cao Trong khu«n khæ néi dung cña ®Ò tµi, m« h×nh sè ®é cao DEM tõ c¸c ®iÓm ®é cao, c¸c ®­êng breakline... DEM ®­îc thµnh lËp theo cÊu tróc kh«ng ®Òu TIN, ®©y lµ d¹ng chñ yÕu cña lÜnh vùc ®o ®¹c b¶n ®å vµ viÔn th¸m lµ n¾n ¶nh trùc giao vµ néi suy ®­êng b×nh ®é. TIN cã thÓ t¹o ra tõ c¸c ®iÓm, ®­êng breakline, vµ ®­êng polygon. Tuy nhiªn, nh÷ng ®iÓm ®é cao lµ nguån d÷ liÖu kh«ng thÓ thiÕu ®Ó t¹o m« h×nh TIN. Nh÷ng ®iÓm nµy sÏ trë thµnh nh÷ng ®iÓm nót trªn m¹ng TIN vµ chóng x¸c ®Þnh h×nh d¹ng chung trªn bÒ mÆt. §Ó cho bÒ mÆt TIN ®­îc chÝnh x¸c chóng ta nªn t¹o m« h×nh TIN tõ nh÷ng ®iÓm ®é cao vµ c¸c ®­êng breakline. C¸c ®­êng nµy sÏ thÓ hiÖn chÝnh x¸c sù kh«ng liªn tôc cña bÒ mÆt ®Þa h×nh, nh÷ng con s«ng, nh÷ng con suèi hay nh÷ng con ®­êng ®­îc ®­a vµo bÒ mÆt TIN. Víi hai nguån d÷ liÖu trªn b¹n sÏ x©y dùng ®­îc m« h×nh sè ®é cao b»ng thanh c«ng cô 3D Analyst trong phÇn mÒm ArcMap nh­ sau: - Khëi ®éng ArcMap. - Trªn thanh c«ng cô 3D Analyst bÊm nót 3D Analyst råi chän Create/Modify TIN Create TIN from features. - Trong hép tho¹i Create TIN from features hiÖn ra chän layer lµ ddcaotn (líp chøa d÷ liÖu vÒ ®é cao), Heght source lµ ALTI (tªn tr­êng chøa ®é cao cña Th¸i Nguyªn), Triangulate as: Mass points, Output TIN lµ D:\DO AN\ThainguyenTIN. - BÊm nót OK, ArcMap sÏ t¹o ra líp míi líp lµ ThainguyenTIN. - Tho¸t khái ArcMap kh«ng cÇn ghi l¹i file b¶n ®å. - KÕt qu¶ ta sÏ cã ®­îc mét m« h×nh sè ®é cao theo ®óng bÒ mÆt thùc cña nã vµ ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng kh«ng gian 3 chiÒu. §Ó nh×n râ h¬n ta cã thÓ tham kh¶o mét phÇn m« h×nh ®­îc phãng to d­íi ®©y: III.6. Qu¶n lý vµ khai th¸c d÷ liÖu III.6.1. Qu¶n lý d÷ liÖu PhÇn mÒm ArcCatalog trong phÇn mÒm ArcGIS gióp ta tæ chøc vµ qu¶n lý tÊt c¶ c¸c d÷ liÖu trong GIS. Nã bao gåm c¸c thanh c«ng cô nh­: §äc nhanh vµ t×m kiÕm th«ng tin ®Þa lý, ghi vµ hiÓn thÞ d÷ liÖu, xem nhanh bÊt kú mét lo¹i d÷ liÖu nµo vµ x¸c ®Þnh cÊu tróc biÓu ®å cho c¸c líp ®Þa lý. Víi phÇn mÒm ArcCatalog d÷ liÖu cã thÓ ®­îc tæ chøc theo d¹ng c©y th­ môc, ta cã thÓ xem bÊt kú mét líp th«ng tin nµo nÕu cÇn trong c©y Catalog. C¸c d÷ liÖu sÏ ®­îc qu¶n lý vµ l­u tr÷ theo nhiÒu d¹ng kh¸c nhau nh­: - Qu¶n lý theo líp th«ng tin vÒ ®èi t­îng b¶n ®å (2D). - TÊt c¶ c¸c d÷ liÖu sÏ ®­îc l­u tr÷ theo c¸c líp th«ng tin d­íi d¹ng 2D nh­: Líp th«ng tin vÒ hÖ thèng giao th«ng, hÖ thèng thuû v¨n... - Mçi líp th«ng tin nµy ®Òu chøa d÷ liÖu ®å ho¹ (geography) vµ d÷ liÖu thuéc tÝnh (table) riªng, t¹i ®©y ta cã thÓ ®­a ra c¸c nhËn xÐt còng nh­ thùc hiÖn mäi thao t¸c ®èi víi d÷ liÖu cña m×nh. - NÕu chän Geography ë thanh Preview th× cã thÓ xem toµn bé d÷ liÖu ®å ho¹ mµ ta cÇn: - NÕu chän Table ë thanh Preview th× ta cã thÓ xem toµn bé d÷ liÖu thuéc tÝnh cña ®èi t­îng ®å ho¹ nh­: III.6.2. Tr×nh bµy vµ thÓ hiÖn d÷ liÖu ViÖc tr×nh bµy vµ thÓ hiÖn d÷ liÖu ®­îc thùc hiÖn trong hai phÇn mÒm ArcMap vµ ArcScene. Trong phÇn mÒm ArcMap d÷ liÖu ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng 2D, cßn trong phÇn mÒm ArcScene d÷ liÖu ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng 3D. Ta cã thÓ hiÓn thÞ m« h×nh sè ®é cao TIN b»ng ArcScene nh­ sau: - Khëi ®éng ArcScene. - ArcScene sÏ t¹o mét Project míi ch­a cã tªn. - BÊm nót Add Data råi thªm líp th«ng tin ThainguyªnTIN võa t¹o ë trªn theo ®­êng dÉn D:\DO AN\ThainguyenTIN. §Ó hiÓn thÞ TIN trùc quan h¬n, chóng ta phãng ®¹i m« h×nh TIN theo ph­¬ng th¼ng ®øng (ph­¬ng Z) lªn 1.5 lÇn b»ng c¸ch sau: - Trong TOC cña ArcScene bÊm chuét ph¶i vµo Data Frame “Scene layer” råi chän thùc ®¬n Properties. + Trong hép tho¹i Scene Properties hiÖn ra, chän Vertical Exaggeraton b»ng 1.5. + BÊm OK. KÕt qu¶ thu ®­îc nh­ sau: Trªn DEM nµy ®· thÓ hiÖn ®Çy ®ñ CSDL kh«ng gian vµ d÷ liÖu thuéc tÝnh cña tõng ®èi t­îng mµ tõ ®©y chóng ta cã thÓ thùc hiÖn c¸c phÐp ph©n tÝch bÒ mÆt ®Þa h×nh nh­ tÝnh ®é dèc vµ h­íng, tÝnh vên bãng ®Þa h×nh,... ®ång thêi còng cã thÓ truy cËp vµ lµm míi CSDL thuéc tÝnh. III.6.3. Ph©n tÝch d÷ liÖu III.6.3.1. Chøc n¨ng cña viÖc ph©n tÝch d÷ liÖu Ph©n tÝch d÷ liÖu kh«ng gian cña c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh trong hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý lµ nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng sau: - Chøc n¨ng thuéc tÝnh vµ chøc n¨ng ®o ®¹c. - Chøc n¨ng chÕ biÕn thao t¸c, t¹o hoÆc ®æi d÷ liÖu thuéc tÝnh mµ kh«ng lµm thay ®æi vÞ trÝ kh«ng gian. - Chøc n¨ng ®o ®¹c nh»m tÝnh gi¸ trÞ ®Þnh l­îng trùc tiÕp nh­ ®é dµi, chu vi, diÖn tÝch,... - Thao t¸c chång ghÐp: Chång c¸c líp d÷ liÖu lªn nhau nh»m t¹o ra d÷ liÖu míi theo nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. - Chøc n¨ng l©n cËn: TËp hîp c¸c ®Æc tÝnh h×nh häc vµ chuyªn ®Ò xung quanh vÞ trÝ cô thÓ. - Chøc n¨ng t×m kiÕm: Lùa chän c¸c thùc thÓ cô thÓ néi t¹i trong vïng ®­îc chän bao quanh ®èi t­îng, môc tiªu theo to¸n tö nhÊt ®Þnh. - Chøc n¨ng ®Þa h×nh: M« t¶ sù uèn l­în cña bÒ mÆt (kh«ng gian 3D). - Chøc n¨ng néi suy: M« t¶ ®iÓm nhiÒu h¬n lµ hai chiÒu, b¾t ®Çu nguyªn lý nh÷ng gi¸ trÞ ch­a biÕt mét c¸ch liªn tôc trong kh«ng gian theo thuéc tÝnh nhÊt ®Þnh. - §o sù gÇn kÒ: §¸nh gi¸ tÝnh chÊt vµ nh÷ng ®èi t­îng liªn tôc vÒ mÆt kh«ng gian khi chóng chia sÎ nh÷ng ®Æc tÝnh ®Æc tr­ng chung vµ n»m c¹nh nhau. - Chøc n¨ng m¹ng: M« pháng qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng cña nguån vÞ trÝ nµy ®Õn vÞ trÝ kh¸c. - Chøc n¨ng lan truyÒn: §¸nh gi¸ mét hiÖn t­îng b»ng viÖc chuyÓn ®éng tõng b­íc ®i ra xa theo tÊt c¶ c¸c h­íng b¾t ®Çu tõ mét hay nhiÒu tiªu ®iÓm. - Chøc n¨ng h­íng t×m hay dßng: V¹ch ra mét ®­êng nµo ®ã gi÷a hai ®iÓm theo luËt quyÕt ®Þnh. Th«ng th­êng trong ph©n tÝch, tæ hîp c¸c d÷ liÖu kh«ng gian, c¸c chøc n¨ng trªn ®­îc dïng ®ång thêi trong mét quy tr×nh c«ng nghÖ x¸c ®Þnh b¾t ®Çu tõ x©y dùng c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh, tæ chøc l­u tr÷ vµ kÕt nèi ®Õn thùc hiÖn bµi to¸n ph©n tÝch tr×nh bµy d­íi d¹ng dÔ tiÕp cËn nhÊt. III.6.3.2. Thùc hiÖn c¸c phÐp to¸n ph©n tÝch bÒ mÆt ®Þa h×nh lËp c¸c b¶ng biÓu, ®å thÞ, b¶n ®å chuyªn ®Ò phôc vô cho môc ®Ých sö dông Ngoµi viÖc thùc hiÖn c¸c d÷ liÖu ®Þa h×nh, bÒ mÆt ®Þa h×nh cßn cung cÊp cho b¹n mét l­îng th«ng tin rÊt lín vÒ tÝnh chÊt cña bÒ mÆt nh­: §é dèc, vên bãng ®Þa h×nh... Nh÷ng th«ng tin nµy lµ c¬ së d÷ liÖu trong GIS ®Ó thùc hiÖn nh÷ng dù ¸n cña GIS nh­: Qu¶n lý tµi nguyªn vµ m«i tr­êng, quy ho¹ch sö dông ®Êt... Trong ®ã ®é cao, ®é dèc vµ h­íng dèc cña ®Þa h×nh lµ ba tham sè quan träng cã liªn quan theo kh«ng gian víi chÊt ®Êt, ®é Èm cña ®Êt, d¹ng thùc phñ, mËt ®é thùc phñ, ®é Èm cña ®Êt,... Víi thanh c«ng cô 3D Analyst ta cã thÓ thùc hiÖn c¸c phÐp ph©n tÝch bÒ mÆt trong phÇn mÒm ArcScene. III.6.4. XuÊt d÷ liÖu XuÊt d÷ liÖu lµ thao t¸c ®Ó biÓu diÔn l¹i d÷ liÖu ®· ®­îc xö lý ë d¹ng cho ng­êi sö dông hoÆc ë d¹ng thÓ chuyÓn ®æi trong hÖ thèng m¸y tÝnh kh¸c. D÷ liÖu cho ng­êi sö dông ®­îc xuÊt ra d­íi d¹ng: - In ra b¶n ®å theo ®óng quy ph¹m tõ d÷ liÖu sè. - §­a ra c¸c b¶ng biÓu, biÓu mÉu, ®å thÞ theo yªu cÇu ng­êi sö dông. - §­a ra c¸c b¶n ®å chuyªn ®Ò phï hîp víi môc ®Ých sö dông. D¹ng cho hÖ thèng m¸y tÝnh kh¸c cã thÓ lµ b¨ng tõ mµ hÖ ®ã cã thÓ ®äc ®­îc hoÆc chuyÓn ®i qua m¹ng truyÒn sè liÖu. HÇu hÕt c¸c hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý ®Òu cã phÇn mÒm ®Ó lùa chän phÇn ®­a sè liÖu ra. C¸c thiÕt bÞ xuÊt d÷ liÖu ë d¹ng cho ng­êi sö dông th­êng lµ mµn h×nh, m¸y in, mµn h×nh ®å ho¹ hay m¸y vÏ. C¶ VDU vµ m¸y vÏ ®Òu ®­îc xö lý b»ng kü thuËt Raster hoÆc ®­êng Vector. Trong phÇn mÒm ArcGIS viÖc xuÊt d÷ liÖu th­êng ®­îc thùc hiÖn trong phÇn mÒm tÝch hîp ArcMap. §Ó cã thÓ in d÷ liÖu ra tr­íc hÕt ta ph¶i t¹o mét layout ®Ó ®Þnh d¹ng d÷ liÖu mµ ta muèn xuÊt, ®ång thêi còng ®Ó ®Þnh d¹ng kÝch th­íc cña khæ giÊy. Khi muèn in d÷ liÖu cña m×nh th× chØ cÇn nh¸y vµo biÓu t­îng m¸y in trªn mµn h×nh th× d÷ liÖu ®ã sÏ ®­îc in ra ®óng víi yªu cÇu sö dông. Sau hµng lo¹t nh÷ng thao t¸c trªn ta ®· cã mét c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh ®¸p øng ®­îc môc tiªu ®Æt ra lµ x©y dùng c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh trong hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý. CSDL nµy cã thÓ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®Æt ra nh­: Thµnh lËp b¶n ®å vên bãng ®Þa h×nh, thµnh lËp b¶n ®å dèc vµ lËp biÓu ®å mÆt c¾t... III.7. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng øng dông cña phÇn mÒm ArcGIS III.7.1. ¦u ®iÓm cña phÇn mÒm ArcGIS - PhÇn mÒm ArcGIS lµ phÇn mÒm rÊt m¹nh trong viÖc qu¶n lý vµ ph©n tÝch d÷ liÖu kh«ng gian, d÷ liÖu thuéc tÝnh vµ d÷ liÖu b¶ng,... Cã kh¶ n¨ng t¹o vµ qu¶n lý c¸c ®èi t­îng theo chuyªn ®Ò v× vËy rÊt thuËn lîi trong viÖc thao t¸c vµ qu¶n lý d÷ liÖu. - PhÇn mÒm ArcGIS cã kh¶ n¨ng rÊt m¹nh trong viÖc truy vÊn, t×m kiÕm vµ ph©n tÝch d÷ liÖu víi nhiÒu chøc n¨ng, ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó cung cÊp cho ng­êi sö dông nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vµ hiÖu qu¶ nhÊt. - PhÇn mÒm ArcGIS qu¶n lý c¸c ®èi t­îng theo chØ sè ID (Index) v× vËy cã kh¶ n¨ng m¹nh mÏ trong viÖc truy cËp, hiÓn thÞ vµ tham chiÕu d÷ liÖu. - PhÇn mÒm ArcGIS cã kh¶ n¨ng rÊt m¹nh trong viÖc chän läc, chång ghÐp c¸c ®èi t­îng trong cïng mét hÖ to¹ ®é, ®ång thêi cßn cã kh¶ n¨ng truy xuÊt, chuyÓn ®æi gi÷a c¸c ®Þnh d¹ng d÷ liÖu víi c¸c phÇn mÒm kh¸c nh­: MapInfo, Microstation, Autocad. III.7.2. Nh­îc ®iÓm cña phÇn mÒm ArcGIS PhÇn mÒm ArcGIS cã kh¶ n¨ng sè ho¸ b¶n ®å, nh­ng c¸c c«ng cô vµ chøc n¨ng ®å ho¹ cña phÇn mÒm cßn thiÕu. Do ®ã gÆp khã kh¨n khi biªn tËp c¸c ®èi t­îng ®å ho¹ phøc t¹p. KÕt luËn Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu lý thuyÕt vµ tiÕn hµnh thùc nghiÖm ®Ó x©y dùng CSDL phôc vô qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai cho tØnh Th¸i Nguyªn, em rót ra mét sè kÕt luËn sau: - C«ng nghÖ HTTT§L lµ mét c«ng nghÖ m¹nh vµ rÊt h÷u hiÖu trong qu¶n lý, xö lý th«ng tin ®Þa lý vÒ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ-x· héi, vµ trong hÖ thèng trî gióp ra quyÕt ®Þnh cho quy ho¹ch ®Êt ®ai. C¸c tØnh ë ViÖt Nam cÇn thiÕt ph¶i sö dông c«ng nghÖ HTTT§L. øng dông c«ng nghÖ nµy cµng sím, cµng mang l¹i hiÖu qu¶ cao vµ thiÕt thùc cho c¸c tØnh. VÊn ®Ò trung t©m cña viÖc øng dông HTTT§L lµ thiÕt kÕ x©y dùng CSDL ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai, g¾n víi c¸c nhiÖm vô vµ chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch vÒ ®Êt ®ai cña Nhµ n­íc. CSDL ph¶i ®­îc thµnh lËp theo mét quy tr×nh thèng nhÊt vÒ môc ®Ých x©y dùng ®Ó ®Þnh h­íng thu thËp d÷ liÖu, vÒ c¸c nguyªn t¾c chän d÷ liÖu, ®Ó ®¶m b¶o ®é tin cËy vµ tÝnh chÝnh x¸c, tÝnh ph¸p lý cña d÷ liÖu. - TiÕn hµnh x©y dùng CSDL HTTT§L ë c¸c tØnh sÏ ®em l¹i cho c¸c tØnh nh÷ng ­u thÕ míi trong qu¶n lý vµ quy ho¹ch l·nh thæ. ViÖc øng dông nµy sÏ lµ dÞp ®iÒu tra c¬ b¶n, thèng kª c¸c sè liÖu quan träng cña tØnh, liªn kÕt c¸c nhµ khoa häc ë c¸c c¬ quan trung ­¬ng víi ®Þa ph­¬ng ®em l¹i lîi Ých lín cho tØnh vµ c¸c c¬ quan nghiªn cøu. - §èi víi tØnh Th¸i Nguyªn, CSDL vµ ph­¬ng ph¸p HTTT§L thùc sù cã t¸c dông tÝch cùc, trî gióp cho tØnh trong qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai. Nã cho phÐp ®¸nh gi¸ c¸c yÕu tè c¨n b¶n phôc vô quy ho¹ch l·nh thæ nh­ ®­a ra c¸c b¶n ®å ph©n bè ®Êt ®ai theo c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, ®é cao, ®é dèc, b¶n ®å ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai cho c¸c lo¹i c©y trång. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn míi chØ lµ mét trong nh÷ng øng dông ban ®Çu ®­a c«ng nghÖ HTTT§L vµo sö dông t¹i c¸c tØnh, lµ mét vÝ dô cã søc thuyÕt phôc vÒ kh¶ n¨ng sö dông HTTT§L trong lÜnh vùc qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai ë møc ®é vÜ m« cho mét tØnh. ChÝnh v× vËy, ®Ó c«ng nghÖ HTTT§L cã thÓ ph¸t huy tÝnh ­u viÖt cña nã cÇn cã nhiÒu ch­¬ng tr×nh ®Ò ¸n ph¸t triÓn vµ më réng c¸c øng dông c«ng nghÖ HTTT§L ë c¸c quy m« nhá h¬n, cô thÓ h¬n, cã nh­ vËy th× c«ng nghÖ nµy míi cã thÓ thùc sù ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu cña x· héi. Sau mét thêi gian nghiªn cøu, t×m hiÓu em ®· hoµn thµnh ®å ¸n tèt nghiÖp cña m×nh. Tuy nhiªn, víi kiÕn thøc cßn h¹n chÕ nªn ®å ¸n kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt, em rÊt mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó em cã thÓ hoµn thiÖn thªm kiÕn thøc cña m×nh. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o TS.TrÇn V©n Anh, TS. Ph¹m Quang Vinh cïng c¸c anh chÞ phßng ViÔn Th¸m vµ HÖ Th«ng Tin §Þa Lý thuéc ViÖn §Þa Lý- ViÖn Khoa Häc Vµ C«ng NghÖ (18-Hoµng Quèc ViÖt) ®· trang bÞ cho em nh÷ng kiÕn thøc bæ Ých, h­íng dÉn tËn t×nh vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho em hoµn thµnh ®å ¸n tèt nghiÖp cña m×nh. Hµ Néi, th¸ng 6 n¨m 2008 Sinh viªn Lª ThÞ Thanh Thuú Tµi liÖu tham kh¶o 1. Tr­¬ng anh kiÖt- Gi¸o tr×nh tr¾c ®Þa ¶nh (PhÇn c¬ së ®o ¶nh)- Ph­¬ng ph¸p ®o ¶nh ®¬n,Tr­êng §¹i Häc Má §Þa ChÊt, Hµ Néi-2000. 2. Phan v¨n léc- Gi¸o tr×nh tr¾c ®Þa ¶nh (PhÇn ®o ¶nh lËp thÓ), Tr­êng §¹i Häc Má §Þa ChÊt -Hµ Néi-2000. 3. Ph¹m väng thµnh- Gi¸o tr×nh tr¾c ®Þa ¶nh (phÇn ®o¸n ®äc vµ ®iÒu vÏ ¶nh), Tr­êng §¹i Häc Má §Þa ChÊt -Hµ Néi-2000. 4. nguyÔn tr­êng xu©n, Gi¸o tr×nh HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý, Tr­êng §¹i Häc Má §Þa ChÊt, Hµ Néi-2003. 5. §Æng v¨n ®øc, HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi-2001. 6. TrÇn quèc b×nh, Bµi gi¶ng ESRI-ArcGIS 8.3, Tr­êng §¹i Häc Khoa Häc Tù Nhiªn, Hµ Néi-2004. 7. ph¹m thÞ ph­¬ng liªn, Bµi gi¶ng H­íng dÉn sö dông phÇn mÒm ArcGIS- 2006. 8. bïi h÷u m¹nh, H­íng dÉn sö dông MapInfo- Professional-Version7.0, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc vµ Kü thuËt.