Khóa luận Hoàn thiện hệ thống biện pháp bảo hộ phi thuế của Việt Nam trong tiến trình gia nhập WTO

¸n, thuyÕt phôc c¸c n­íc thµnh viªn ®Ó cã gia nhËp WTO ®¸ng cho ViÖt Nam häc tËp. Tõ n¨m 1986, Trung Quèc ®· x¸c ®Þnh viÖc gia nhËp GATT lµ mét môc tiªu hµng ®Çu nh»m héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi sau gÇn nöa thËp kû tù c« lËp. Môc tiªu nµy ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi sù thay ®æi chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cña Trung Quèc. Nhê cã chÝnh s¸ch míi, Trung Quèc thùc sù chuyÓn sang mét nÒn kinh tÕ h­íng ngo¹i víi nh÷ng thµnh tùu th­¬ng m¹i to lín. Tû träng c«ng nghiÖp trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu lµ 49% n¨m 1980 lªn tíi 87% n¨m 2000. VÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi, nhËp khÈu cña Trung Quèc n¨m 1978 lµ 9,75 tû USD th× ®Õn n¨m 1993 ®· t¨ng gÊp 10 lµ 91,74 tû USD. N¨m 1996, Trung Quèc xuÊt khÈu 151 tû USD vµ ®Õn n¨m 2001, Trung Quèc ®· xuÊt 260 tû USD, chiÕm kho¶ng 4% thÞ phÇn xuÊt khÈu cña thÕ giíi dù kiÕn ®Õn n¨m 2005, con sè nµy sÏ lµ 6,8%. Tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cña Trung Quèc t­¬ng ®èi æn ®Þnh ë møc kho¶ng 13-15%/n¨m vµ cao h¬n møc t¨ng nhËp khÈu. Tõ n¨m 1986 ®Õn nay, hÇu nh­ n¨m nµo Trung Quèc còng xuÊt siªu vÒ th­¬ng m¹i hµng ho¸ (trõ n¨m 1993, Trung Quèc nhËp siªu 12 tû USD). Møc xuÊt khÈu còng liªn tôc ®­îc t¨ng lªn tõ 8,75 tû n¨m 1990 lªn 12 tû n¨m 1996 vµ kho¶ng 30 tû n¨m 2001. ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i tù do ho¸ cña Trung Quèc trong h¬n mét thËp kû qua ®· ®ãng gãp phÇn quan träng vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ. Trung Quèc chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé g¾n liÒn víi xuÊt khÈu: Tr­íc nh÷ng n¨m 90, Trung Quèc lµ mét nÒn kinh tÕ ®ãng cöa. Tõ ®Çu thËp kû Trung Quèc kh¼ng ®Þnh môc tiªu gia nhËp GATT/WTO vµ b»ng chÝnh nç lùc cña m×nh, n­íc nµy dÇn níi láng c¸c h¹n chÕ th­¬ng m¹i. C¬ chÕ qu¶n lý ngo¹i th­¬ng còng tõng b­íc ®­îc söa ®æi th«ng tho¸ng h¬n. Trung Quèc x©y dùng nhiÒu v¨n b¶n ph¸p lý c¶ vÒ hµng ho¸, dÞch vô, ®Çu t­, së h÷u trÝ tuÖ dùa trªn chuÈn mùc cña WTO. VÝ dô: chÝnh s¸ch qu¶n lý h¹n ng¹ch, cÊp phÐp, ®iÒu lÖ chèng ph¸ gi¸, ¸p dông thuÕ ®èi kh¸ng, c¸c quy ®Þnh cÊp phÐp trong lÜnh vùc dÞch vô nh­ b¶o hiÓm, viÔn th«ng, vÊn ®Ò thùc thi t¸c quyÒn... ®Òu ®­îc ra ®êi n¨m 1999 ®Õn n¨m 2001, tøc lµ ngay tr­íc khi Trung Quèc gia nhËp WTO. Ngoµi biÖn ph¸p gi¶m thuÕ, Trung Quèc cßn ph¶i c¾t gi¶m c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan nh»m ®¸p øng ®ßi hái cña Tæ c«ng t¸c WTO. Th¸ng 8/1992, Trung Quèc b·i bá c¸c danh môc mÆt hµng thay thÕ nhËp khÈu. Th¸ng 1/1994, Trung Quèc tuyªn bè bá c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp nhËp khÈu cho 283 chñng lo¹i hµng ho¸, tiÕp ®ã ®Õn th¸ng 5/1995, c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý nhËp khÈu cho 285 chñng lo¹i hµng ho¸ kh¸c còng ®­îc hñy bá. Tuy nhiªn, Trung Quèc vÉn tiÕp tôc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan nh»m h¹n chÕ nhËp khÈu nh»m b¶o hé thÞ tr­êng trong n­íc tr­íc søc Ðp c¹nh tranh cña hµng ho¸ n­íc ngoµi, nh­ ¸p dông møc h¹n ng¹ch cho riªng tõng n­íc, yªu cÇu vÒ giÊy phÐp nhËp khÈu, quy ®Þnh vÒ ®Êu thÇu ®­îc ¸p dông víi hµng ho¸ cã h¹n ng¹ch vµ kh«ng cÇn h¹n ng¹ch. C¸c biÖn ph¸p ®­îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n nµy kh«ng liªn quan ®Õn quyÒn tù vÖ, chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ thuÕ ®èi kh¸ng. Cã nghÜa lµ ngoµi viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé ®ã ra, Trung Quèc vÉn cã quyÒn ¸p dông thªm c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phßng ngõa bÊt tr¾c (theo quy ®Þnh cña WTO) khi thÊy thÞ tr­êng s¶n xuÊt néi ®Þa bÞ tæn th­¬ng nghiªm träng do viÖc nhËp khÈu hµng ho¸ cña n­íc ngoµi. VÒ c¸ch thøc b¶o hé trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña Trung Quèc, cã thÓ thÊy ®­îc ®iÓm quan träng nhÊt cña ®ã lµ vÊn ®Ò b¶o hé g¾n víi ®Þnh h­íng xuÊt khÈu. Trung Quèc duy tr× møc thuÕ suÊt trung b×nh ®èi víi c¸c s¶n phÈm ®· cã lîi thÕ so s¸nh râ rµng. Trung Quèc gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu 12 tû Nh©n d©n tÖ hµng n¨m, tuy nhiªn n­íc nµy vÉn tiÕp tôc ¸p dông chÕ ®é qu¶n lý vÒ tû gi¸, tû gi¸ thÊp nh»m khuyÕn khÝch xuÊt khÈu. Nh­ vËy, Trung Quèc ®¹t ®­îc môc tiªu võa ®¶m b¶o b¶o hé hîp lý phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO l¹i cã thÓ thóc ®Èy xuÊt khÈu vµ s¶n xuÊt trong n­íc ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, v× môc tiªu l©u dµi, Trung Quèc cßn chÊp nhËn thùc hiÖn nghÜa vô cao h¬n c¶ quy ®Þnh cña WTO ®Ó ®­îc ra nhËp tæ chøc nµy nh­ cam kÕt kh«ng trî cÊp gièng vµ nguyªn liÖu cho n«ng d©n, cam kÕt më cöa thÞ tr­êng n«ng s¶n, chÊp nhËn ®Ó c¸c thµnh viªn WTO cã “quyÒn tù vÖ t¹m thêi” cho ®Õn n¨m 2013 ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu hµng ho¸ Trung Quèc ngay c¶ khi hµng nhËp khÈu ch­a g©y ra bÊt cø thiÖt h¹i vËt chÊt. Sau 15 n¨m kÓ tõ khi Trung Quèc nép ®¬n gia nhËp GATT/WTO, nh­ng chØ hai n¨m cuèi, nh÷ng cuéc ®µm ph¸n thùc chÊt vµ chñ yÕu víi Hoa Kú, EU, NhËt B¶n, Mexico,... míi diÔn ra vµ hoµn thµnh thñ tôc gia nhËp WTO. §©y kÕt qu¶ cña mét qóa tr×nh nç lùc cña Trung Quèc trong viÖc hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i hµng ho¸ nãi chung vµ c¸c c«ng cô b¶o hé phi thuÕ quan nãi riªng. 3.2.2. Kinh nghiÖm cña Ên §é Sau khi giµnh ®­îc ®éc lËp, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu, c¸c nhµ lËp chÝnh s¸ch cña Ên §é còng cã nh÷ng sai lÇm trong chÝnh s¸ch suèt ba thËp niªn 1950, 1960, 1970: ®ãng cöa nÒn kinh tÕ, b¶o hé nh÷ng ngµnh kÐm hiÖu qu¶, g©y khã kh¨n cho khu vùc t­ nh©n víi hµng lo¹t kiÓm so¸t cøng r¾n, quy chÕ phøc t¹p, c¸c thñ tôc hnµh chÝnh r­êm rµ. Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ Ên §é ®· thùc sù ®¹t ®­îc nh÷ng b­íc nh¶y vät tõ nh÷ng n¨m 1980, sau mét lo¹t chÝnh s¸ch c¶i c¸ch kinh tÕ m¹nh mÏ. Cã thÓ nãi, nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ mang tÝnh ®ét ph¸ ®ã ®· gióp nÒn kinh tÕ cña Ên §é nhanh chãng ph¸t triÓn b¾t kÞp víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Kh«ng nh÷ng thÕ, Ên §é cßn cã thÓ ®¸p øng ®­îc nh÷ng ®ßi hái cña WTO ®Ó trë thµnh thµnh viªn cña tæ chøc nµy vµo n¨m 1995. Nh÷ng thµnh tùu mµ Ên §é ®¹t ®­îc ®¸ng ®Ó cho ViÖt Nam häc tËp nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay khi mµ ViÖt Nam ®ang tiÕn hµnh ®µm ph¸n víi mét sè n­íc quèc gia ®Ó ®­îc trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO). Nh÷ng quan ®iÓm vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ®em l¹i thµnh c«ng cho Ên §é ph¶i kÓ tíi: §æi míi quan ®iÓm vÒ tù do ho¸ th­¬ng m¹i Trong rÊt nhiÒu n¨m, kÓ tõ khi dµnh ®­îc ®éc lËp cho ®Õn cuèi thËp kû 80, Ên §é theo ®uæi m« h×nh kinh tÕ “®éc lËp, tù chñ” víi viÖc thùc hiÖn kh¸ triÖt ®Ó chÝnh s¸ch “thay thÕ hµng nhËp khÈu”. MÆc dï kh«ng hoµn toµn lµ mét chÝnh s¸ch thÊt b¹i nh­ng t¨ng tr­ëng kinh tÕ Ên §é trong suèt nh÷ng n¨m ®ã rÊt thÊp. Tõ 1970 ®Õn 1987, hµng n¨m Ên §é t¨ng tr­ëng kho¶ng 2,1%. §Çu n¨m 1990, tr­íc bèi c¶nh nÒn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi ®· cã nh÷ng biÕn ®éng s©u s¾c, Ên §é b¾t ®Çu nhËn thÊy nh÷ng h¹n chÕ nghiªm träng cña chÝnh s¸ch “®ãng cöa”. Tû träng trong xuÊt khÈu víi thÕ giíi gi¶m tõ 2,53% (1947) xuèng chØ cã 0,4% vµo n¨m 1980 vµ t¨ng chót Ýt vµo n¨m 1997 lµ 0,64%. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp trë nªn tr× trÖ l¹c hËu vµ kh«ng cã hiÖu qu¶. Tõ n¨m 1997 Ên §é chuyÓn m×nh víi mét lo¹t nh÷ng chÝnh s¸ch ®æi míi, t¸i c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ vµ më cöa thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, tõng b­íc ph¸t triÓn tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Ên §é theo ®uæi tõng b­íc chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng xuÊt khÈu víi môc tiªu t¨ng tr­ëng nhanh, bÒn v÷ng “héi nhËp nÒn kinh tÕ cña Ên §é víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi” [14,24]. Trong nh÷ng n¨m nµy, tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña Ên §é ®· ®¹t ®­îc mét b­íc t¨ng tr­ëng quan träng. Tõ n¨m 1993 ®Õn 2000, GDP t¨ng ®¹t 4,4% tøc lµ gÊp ®«i so víi tèc ®é t¨ng tr­ëng c¸c n¨m tr­íc ®ã. VÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi, møc t¨ng tr­ëng GDP n¨m 2000 t¨ng 2,7 lÇn so víi n¨m 1980. §êi sèng nh©n d©n còng ®­îc c¶i thiÖn víi GDP ®Çu ng­êi t¨ng h¬n gÊp 2 lÇn. Th­¬ng m¹i còng t¨ng nhanh chãng tõ 7.6% n¨m 1990 lªn 11,8% n¨m 2000 ®· ®¹t xÊp xØ 40 tû USD. Nh÷ng thµnh c«ng ban ®Çu cña Ên §é ®· minh chøng sù ®óng ®¾n cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i. B¸o c¸o cña ChÝnh phñ Ên §é t¹i WTO n¨m 2001 ®· chØ râ: Tù do hãa th­¬ng m¹i ®· trë thµnh mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña ch­¬ng tr×nh ®æi míi, ®· cho phÐp ng­êi tiªu dïng Ên §é sù lùa chän hîp lý vµ ®ãng gãp vµo sù t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ[14, 24]. Mét nÒn kinh tÕ ®ãng cöa nh­ Ên §é, lu«n t×m mäi c¸ch ®Ó b¶o hé cho c¸c ngµnh kinh tÕ nh­ tr­íc ®©y ®· chÊp nhËn xu thÕ kh¸ch quan cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Ngoµi viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan th× Ên §é cßn gi¶m c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l­îng, Ên §é ®ang kiÓm so¸t nhËp khÈu ®èi víi kho¶ng 32% kim ng¹ch nhËp khÈu hay t­¬ng ®­¬ng víi 2714 dßng thuÕ víi viÖc viÖn dÉn ®iÒu kho¶n b¶o hé ®Ó ng¨n chÆn nguy c¬ vÒ c¸n c©n thanh to¸n. Tuy nhiªn, tr­íc ®ßi hái cña héi nhËp, ChÝnh phñ Ên §é ®· ph¶i chñ ®éng tù do ho¸ vµ lo¹i bá ®¸ng kÓ c¸c h¹n chÕ ®Þnh l­îng theo mét kÕ ho¹ch chÆt chÏ kÐo dµi 7 n¨m (Tõ 1997 ®Õn 2004). Cho ®Õn n¨m 2002, Ên §é ®· b·i bá 1965 dßng thuÕ b¶o hé b»ng biÖn ph¸p cÊp phÐp. Th¸ng 5/1997, Ên §é ®· c«ng khai kÕ ho¹ch chÊm døt viÖc thùc hiÖn b¶o hé b»ng c¸c Hµng rµo phi thuÕ vµo n¨m 2006. Râ rµng, Ên §é ®· biÕn nh÷ng cam kÕt tù do hãa cña WTO trë thµnh sù chñ ®éng tù do ho¸ th­¬ng m¹i cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ. Tuy vËy, Ên §é ch­a ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ hoµn toµn h­íng ngo¹i do møc b¶o hé cßn rÊt cao nh­ng n­íc nµy ®ang nç lùc tù do ho¸ mét c¸ch chñ ®éng. VËn dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phï hîp víi quy t¾c cña WTO. Lµ mét thµnh viªn s¸ng lËp cña GATT vµ WTO, Ên §é hiÓu rÊt râ nh÷ng khÝa c¹nh ph¸p lý cña WTO vµ còng khÐo lÐo vËn dông mäi kh¶ n¨ng mµ WTO cho phÐp ®Ó b¶o hé khi cÇn thiÕt. ChÝnh phñ Ên §é cã thÓ cÊm nhËp khÈu bÊt cø hµng ho¸ nµo vµ th«ng b¸o chÝnh thøc ®Õn c¸c ®èi t¸c v× mét trong nh÷ng môc tiªu sau: an ninh, duy tr× tiªu chuÈn vÒ ®¹o ®øc x· héi, x©y dùng mét ngµnh c«ng nghiÖp, ng¨n chÆn nh÷ng nguy c¬ g©y h¹i ®èi víi s¶n xuÊt trong n­íc còng nh­ phôc vô cho môc tiªu lîi Ých cña x· héi. ChÝnh s¸ch b¶o hé theo chuÈn mùc cña WTO ®· ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ nÐt trong quy ®Þnh cña luËt ph¸p Ên §é vµ thùc tÕ lµ quèc gia nµy lu«n viÖn dÉn c¸c ®iÒu kho¶n cña WTO ®Ó b¶o hé “mét c¸ch hîp ph¸p” nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cña m×nh. Ên §é x©y dùng c¬ së ph¸p lý phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO ®Ó b¶o hé bao gåm viÖc h¹n chÕ cam kÕt vÒ thuÕ quan vµ thËm chÝ duy tr× h¹n chÕ ®Þnh l­îng b»ng c¸ch viÖn dÉn ®iÒu kho¶n tù vÖ v× lý do c¸n c©n thanh to¸n, thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, trî cÊp. ¸p dông c¬ chÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ ®èi kh¸ng mét c¸ch hiÖu qu¶ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ ®­îc Ên §é ¸p dông thµnh c«ng nhÊt. C¬ quan ®iÒu tra ph¸ gi¸ thuéc Bé Th­¬ng M¹i cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn ®iÒu tra c¸c vô khiÕu kiÖn, c¬ quan H¶i quan cña Ên §é chÞu tr¸ch nhiÖm ¸p ®Æt c¸c biÖn ph¸p chèng ph¸ gi¸ vµ thùc hiÖn thñ tôc cã liªn quan nh­ viÖc nhËn khiÕu kiÖn. C¬ chÕ thùc hiÖn biÖn ph¸p b¸n chèng ph¸ vµ chèng trî cÊp cña Ên §é vÒ c¨n b¶n lµ hoµn toµn phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO. N¨m 1993, Ên §é lÇn ®Çu tiªn ¸p dông thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ ®èi víi 5 nhµ s¶n xuÊt h¹t nhùa PVC. Tõ n¨m 1993 ®Õn 1997, Ên §é ®· ¸p dông 45 tr­êng hîp ¸p ®Æt thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ bao gåm 18 nhãm hµng ho¸. Ên §é trë thµnh mét trong nh÷ng n­íc tÝch cùc nhÊt trong viÖc sö dông biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc. Ên §é còng ®· hoµn chØnh hÖ thèng sö dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ nh»m b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc trong tr­êng hîp cã thiÖt h¹i nghiªm träng cña hµng nhËp khÈu ®èi víi s¶n xuÊt trong n­íc. 3.2.3. Kinh nghiÖm cña Hoa Kú Hoa Kú lµ mét c­êng quèc kinh tÕ lín nhÊt thÕ giíi vµ lµ mét trong nh÷ng thµnh viªn s¸ng lËp cña GATT (WTO ngµy nay). MÆc dï cã tiÒm n¨ng to lín trong hÇu hÕt mäi lÜnh vùc s¶n xuÊt, nh­ng theo quy luËt vÒ lîi thÕ c¹nh tranh t­¬ng ®èi, trong nh÷ng n¨m qua, Hoa Kú ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc rÊt lín nh»m b¶o hé cho nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt ®· suy gi¶m søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Coi nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, Hoa Kú lu«n ®øng tr­íc søc Ðp cña viÖc nhËp siªu vµ hµng ho¸ gi¸ rÎ tõ n­íc ngoµi trµn vµo. Hoa Kú ®ang sö dông nhiÒu biÖn ph¸p b¶o hé tinh vi b»ng c¸ch viÖn dÉn c¸c ®iÒu kho¶n t­¬ng ®èi cßn g©y tranh c·i trong WTO ®Ó trë thµnh vò khÝ b¶o hé s¾c bÐn. Hoa Kú duy tr× c¸c yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn kü thuËt rÊt kh¾t khe nh­ c¸c quy ®Þnh vÒ tiÕng ån, mét sè bé phËn cña « t«, thiÕt bÞ ®iÖn tö, thiÕt bÞ y tÕ vµ viÔn th«ng, thiÕt bÞ phô tïng m¸y mãc. Hoa Kú ¸p dông giÊy phÐp nhËp khÈu ®èi víi h¬n nhiÒu lo¹i n«ng s¶n (®éng vËt, thùc vËt hoÆc c¸c s¶n phÈm liªn quan) nh»m môc ®Ých ng¨n chÆn sù x©m nhËp vµ lan truyÒn dÞch bÖnh. C¸c quy ®Þnh tiªu chuÈn cña Hoa Kú tá ra “th¸i qu¸”, g©y khã kh¨n cho c¸c n­íc xuÊt khÈu. Hoa Kú viÖn dÉn lý do b¶o vÖ søc khoÎ vµ chèng khñng bè sinh häc ®Ó ®Æt ra nh÷ng tiªu chuÈn vÖ sinh thùc phÈm. Sù vËn dông cña Hoa Kú chÆt chÏ ®Õn møc khã cã thÓ coi quy ®Þnh vÖ sinh dÞch tÔ chØ ®¬n thuÇn lµ quy ®Þnh kü thuËt. Nã lµm ph¸t sinh chi phÝ tµi chÝnh ®¸ng kÓ ®èi víi c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i nh­ viÖc kiÓm tra vµ xÐt nghiÖm hµng ho¸ vµ lµm t¨ng thêi gian dµi h¬n b×nh th­êng. VÝ dô: theo quy ®Þnh ban hµnh tõ 10/8/1998: thÞt gµ ph¶i ®­îc nÊu ë nhiÖt ®é tõ 740C ®Õn 800C, tõ 125 ®Õn 165 phót). Mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng cña hÖ thèng b¶o hé cña Hoa Kú lµ ¸p dông hÖ thèng ph¸p luËt vÒ chèng ph¸ gi¸ vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng. Theo hÖ thèng nµy, Hoa Kú sÏ ¸p dông c¸c biªn ph¸p trõng ph¹t th­¬ng m¹i hoÆc ®¸nh thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ ®èi víi hµng nhËp khÈu tõ c¸c n­íc mµ Hoa Kú cho lµ ®· b¸n ph¸ gi¸ khi nhËp khÈu vµo n­íc nµy (nh­ tr­êng hîp c¸ ba sa nhËp khÈu tõ ViÖt Nam hay t«m nhËp khÈu tõ mét lo¹t c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam). Lîi dông vÞ thÕ cña m×nh, Hoa Kú còng ®· ®­a ra quy t¾c xuÊt xø riªng cña m×nh (kh¸c víi nh÷ng quy ®Þnh cña WTO vÒ quy t¾c xuÊt xø) lµm thay ®æi ®iÒu kiÖn c¹nh tranh vµ bæ sung thªm nh÷ng h¹n chÕ chèng l¹i xuÊt khÈu hµng ho¸ rÎ tiÒn cña c¸c n­íc kh¸c. §iÒu ®¸ng chó ý n÷a ë ®©y lµ, quy t¾c xuÊt xø cña Mü kh«ng nhÊt qu¸n vµ râ rµng trong ¸p dông; v× quy t¾c xuÊt xø cña Hoa Kú ®­îc ph¸t triÓn th«ng qua sù gi¶i thÝch cña h¶i quan vµ c¸c vô kiÖn. Theo HiÖp ®Þnh dÖt may ATC cña WTO tõ 01/01/1996 ®Õn 01/01/2005, c¸c n­íc sÏ dÇn dÇn hßa nhËp toµn bé hµng dÖt may vµo thùc hiÖn GATT 1994, nghÜa lµ sÏ xãa bá chÕ ®é h¹n ng¹ch ®èi víi mÆt hµng nµy. Tuy nhiªn theo tæng kÕt cña HiÖp héi DÖt may quèc tÕ, ®· h¬n b¶y n¨m, c¸c n­íc míi chØ hßa nhËp ®­îc mét sè l­îng h¹n chÕ c¸c s¶n phÈm hµng dÖt may. §Õn nay, Hoa Kú vÉn duy tr× chÕ ®é h¹n ng¹ch ®èi víi 841 mÆt hµng trong tæng sè 932 mÆt hµng. Hoa Kú kÝ kÕt HiÖp ®Þnh dÖt may, quy ®Þnh han ng¹ch nh»m gi¶m l­îng nhËp khÈu, t¹o søc Ðp cho c¸c n­íc ph¸t triÓn (trong ®ã cã ViÖt Nam). 3.2.4 Bµi häc ViÖt Nam rót ra tõ kinh nghiÖm cña c¸c n­íc Tõ thùc tiÔn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ cña c¸c n­íc Trung Quèc, Ên §é vµ Mü ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc, chóng ta cã thÓ rót ra bµi häc tæng quan cho ViÖt Nam sau ®©y: Thø nhÊt:ViÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ cña c¸c quèc gia nµy ®Òu tu©n thñ theo nh÷ng quy ®Þnh cña Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO. §Ó gia nhËp vµo WTO, Trung Quèc ph¶i thùc hiÖn viÖc c¾t gi¶m c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu th«ng qua h¹n chÕ sè l­îng vµ c¸c rµo c¶n tr¸i víi quy ®Þnh cña WTO. Tuy nhiªn, Trung Quèc lµ mét n­íc lín, vÒ vÞ thÕ lÉn tÇm ¶nh h­ëng víi th­¬ng m¹i quèc tÕ ®Òu kh¸c h¼n ViÖt Nam. ViÖc häc tËp kinh nghiÖm cña Trung Quèc trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO lµ cÇn thiÕt; tuy nhiªn, ph¶i ¸p dông mét c¸ch linh ho¹t, tr¸nh rËp khu«n. Thø hai: B¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc d­êng nh­ lµ nhu cÇu kh«ng thÓ xãa bá víi mäi quèc gia, ngay c¶ trong qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa hiÖn nay. Tuy nhiªn, khi tham gia vµo c¸c Tæ chøc kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc, c¸c quèc gia buéc ph¶i tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh chung vµ ¸p dông mét biÓu thuÕ quan thèng nhÊt. Khi ®ã, c¸c kinh nghiÖm vÒ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan thÝch hîp trong giai ®o¹n míi sÏ gióp cho c¸c quèc gia nµy võa ®¹t ®­îc môc tiªu b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc võa ®¹t ®­îc mét sè môc tiªu x· héi kh¸c (an toµn søc kháe, b¶o vÖ m«i tr­êng...) l¹i tr¸nh ®­îc sù c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh (kinh nghiÖm cña Mü, Ên §é). Thø ba: B¶o hé ®­îc chuyÓn tõ c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l­îng sang c¸c biÖn ph¸p tinh vi, mang tÝnh kÜ thuËt h¬n. VÝ dô: b¶o hé th«ng qua sö dông hµng rµo kÜ thuËt; quy ®Þnh vÒ vÖ sinh dÞch tÔ; sö dông luËt chèng b¸n ph¸ gi¸; quy ®Þnh vÒ ®ãng gãi, nh·n m¸c xuÊt xø cña hµng ho¸... ®ang lµ xu h­íng thÕ chung cña viÖc b¶o hé phi thuÕ quan. C¸c biÖn ph¸p võa ®­îc WTO thõa nhËn võa gióp n­íc ¸p dông ®¹t ®­îc môc tiªu b¶o hé tèt nhÊt. 3.3. C¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn hÖ Thèng phi thuÕ quan cña ViÖt Nam trong TiÕn tr×nh gia nhËp WTO HiÖn nay, ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng, bªn c¹nh hµng rµo thuÕ quan n­íc ta cßn ¸p dông biÖn ph¸p phi thuÕ quan. Tuy nhiªn, viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nµy cßn nhiÒu ®iÓm ch­a phï hîp víi nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c¸c tæ chøc kinh tÕ th­¬ng m¹i khu vùc mµ ViÖt Nam lµ thµnh viªn chÝnh thøc. ChÝnh v× vËy, Nhµ n­íc cÇn ph¶i nghiªn cøu x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ nh­ng ®ång thêi vÉn hé trî hîp lý cho viÖc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i trong n­íc. 3.3.1. ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé chän läc Thêi gian võa qua, gÇn nh­ chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña n­íc ta chñ yÕu h­íng tíi viÖc b¶o hé nh÷ng ngµnh hµng trong n­íc “®· cã s¶n xuÊt” hay chÝnh x¸c h¬n lµ ®ang cã thiªn h­íng nghiªng vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng c¸ch “thay thÕ nhËp khÈu”. Do ®ã, c¸c ngµnh hµng cña ViÖt Nam th­êng ®­îc b¶o hé kh«ng c¨n cø vµo lîi thÕ so s¸nh cña hµng ho¸ ®ã lµ mµ l¹i c¨n cø vµo n¨ng lùc c¹nh tranh thùc tÕ hiÖn t¹i cña mét s¶n phÈm. Trong viÖc chuÈn bÞ ph­¬ng ¸n héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hay thùc tiÔn cam kÕt cña ta trong khu«n khæ CEPT/AFTA, c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®ang cè g¾ng ph©n lo¹i kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®èi víi tõng nhãm ngµnh hµng ®Ó thùc hiÖn viÖc x©y dùng lé tr×nh cam kÕt tù do ho¸ theo h­íng nh÷ng mÆt hµng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh th× møc cam kÕt tù do ho¸ thÊp vµ ng­îc l¹i, nh÷ng mÆt hµng kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh th× møc cam kÕt tù do ho¸ cao. C¸ch thøc tiÕp cËn b¶o hé nh­ vËy kh«ng hîp lý vµ ®¬n gi¶n ho¸ qu¸ tr×nh héi nhËp v× nã kh«ng t¹o c¬ së cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy n¨ng lùc c¹nh tranh cña nh÷ng ngµnh hµng cã lîi thÕ nh­ng ch­a ®­îc khai th¸c hiÖu qu¶. V× vËy, chÝnh s¸ch b¶o hé cã chän läc ®­îc ®iÒu chØnh theo ph­¬ng h­íng nh­ sau: §èi víi nh÷ng ngµnh hµng kh«ng cã lîi thÕ so s¸nh: n­íc ta cÇn tõng b­íc xo¸ bá b¶o hé hoÆc chØ duy tr× víi møc b¶o hé thÊp. ViÖc tiÕp tôc b¶o hé sÏ ®¸nh mÊt nh÷ng chi phÝ c¬ héi lín cho tæng thÓ nÒn kinh tÕ, kh«ng nh÷ng thÕ, viÖc tiÕp tôc b¶o hé cã thÓ sÏ g©y ra phÝ tæn cho t­¬ng lai. MÆc dÇu vËy, lîi thÕ so s¸nh kh«ng ph¶i lµ bÊt biÕn, viÖc duy tr× hay tõ bá b¶o hé ®èi víi mét ngµnh hµng lµ hÕt søc thËn träng vµ cÇn nh÷ng ph©n tÝch s©u s¾c vÒ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña ngµnh kinh tÕ vµ ë mét ph­¬ng diÖn nµo ®ã cÇn tÝnh ®Õn c¸c môc tiªu cã tÝnh x· héi. Sù xuÊt hiÖn cña lîi thÕ so s¸nh ®èi víi mét ngµnh cã thÓ cÇn ph¶i ®­îc nu«i d­ìng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh vµ cã sù can thiÖp nhÊt ®Þnh cña biÖn ph¸p b¶o hé. V× thÕ, khi thùc thi tù do hãa th× còng cÇn cã c¬ chÕ ®Ó quay trë l¹i b¶o hé khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c cho phÐp. C¸c quy ®Þnh cña c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ khu vùc ®Òu cho phÐp kh¶ n¨ng ®ã. §èi víi nh÷ng ngµnh ®ang tån t¹i nhê chÝnh s¸ch b¶o hé vµ hç trî cña Nhµ n­íc th× thêi gian tiÕn hµnh tù do ho¸ ph¶i ®ñ dµi ®Ó nh÷ng ngµnh ®ã cã ®iÒu kiÖn c¬ cÊu l¹i, ®Çu t­ c«ng nghÖ hoÆc chuyÓn ®æi môc tiªu kinh doanh, ®µo t¹o l¹i lao ®éng. §èi víi nh÷ng ngµnh kh«ng cã lîi thÕ so s¸nh vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hiÖu qu¶ th× kh«ng cÇn thiÕt ph¶i duy tr× bÊt cø sù b¶o hé nµo v× ®iÒu ®ã chØ g©y ra l·ng phÝ chung vÒ nguån lùc cho ®Êt n­íc. Nhµ n­íc cã thÓ can thiÖp b»ng biÖn ph¸p thuÕ quan hoÆc phi thuÕ quan ®Ó ®Þnh h­íng tiªu dïng trong n­íc nh­ng kh«ng v× môc tiªu b¶o hé. §èi víi nh÷ng ngµnh mµ lîi thÕ c¹nh tranh kh«ng râ nÐt cÇn ®­îc xem lµ ­u tiªn quan träng nhÊt trong chÝnh s¸ch víi môc tiªu tËp trung sù hç trî cña Nhµ n­íc b»ng viÖc ®¶m b¶o cho mÆt hµng ®ã cã c¬ héi khai th¸c mét thÞ phÇn cÇn thiÕt ®Ó më réng kinh doanh vµ tËn dông lîi thÕ kinh tÕ nhê quy m«. §iÒu nµy ®Æt ra yªu cÇu ph©n bæ l¹i c¸c nguån cña Nhµ n­íc trong vÊn ®Ò b¶o hé. VÝ dô, hiÖn nay, n­íc ta tËp trung nguån lùc ph¸t triÓn c¸c ngµnh xuÊt khÈu “chñ yÕu” cã lîi thÕ so s¸nh t­¬ng ®èi râ nÐt nh­ g¹o, cµ phª, hµng dÖt may, giµy dÐp, thuû s¶n, v.v… Theo c¸ch thøc tiÕp cËn nµy th× chÝnh s¸ch sÏ ®­îc ®iÒu chØnh theo h­íng tËp trung b¶o hé ®èi víi nh÷ng ngµnh cã lîi thÕ so s¸nh kh«ng râ nÐt v× nh÷ng ngµnh nµy lµ t­¬ng lai xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh­ s¶n phÈm nhùa, n«ng s¶n chÕ biÕn, m¸y tÝnh, ®iÖn tö. C¸c doanh nghiÖp nµy rÊt cÇn sù hç trî cña Nhµ n­íc ®èi víi c¸c ngµnh ®Ó x¸c lËp vÞ thÕ cña m×nh trong ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. §èi víi nh÷ng ngµnh mµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh do khai th¸c ®­îc lîi thÕ so s¸nh còng cÇn ®­îc xem xÐt tiÕp tôc duy tr× b¶o hé ë møc thÊp. VÊn ®Ò lµ nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam hiÖn nay cã thÞ tr­êng ngoµi n­íc kh«ng æn ®Þnh. Trong tr­êng hîp ®ã, b¶o hé ë møc trung b×nh cã thÓ dµnh mét thÞ phÇn nhÊt ®Þnh trong n­íc, cã ý nghÜa b¶o ®¶m sù æn ®Þnh trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh còng nh­ khai th¸c lîi thÕ nhê quy m«. So víi nh÷ng mÆt hµng cã lîi thÕ kh«ng râ rµng th× møc ®é b¶o hé hay hç trî trong n­íc ®èi víi nhãm nµy ph¶i thÊp h¬n v× nh÷ng mÆt hµng cã lîi thÕ râ rµng Ýt nhÊt ®· x¸c lËp ®­îc vÞ thÕ cña m×nh trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. §iÒu quan träng lµ Nhµ n­íc ph¶i lùa chän tiªu thøc nµo ®Ó ®Þnh h­íng xuÊt khÈu trong chÝnh s¸ch. Mét chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i kh«ng tr¸nh khái yÕu tè chñ quan. Nh­ng tÝnh chñ quan ®ã sÏ dÇn dÇn ®­îc lo¹i trõ bëi chÝnh sù ®µo th¶i vµ chän läc cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Lý do lµ néi dung cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i lµ b¶o hé vµ t¹o c¬ héi ®èi víi nh÷ng mÆt hµng cã tiÒm n¨ng xuÊt khÈu vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ mµ ®ång thêi cßn t¹o c¬ héi cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp trong c¸c mÆt hµng kh¸c còng ph¸t huy ®­îc kh¶ n¨ng cña m×nh trong mét m«i tr­êng lµnh m¹nh vµ thuËn lîi. Trong tr­êng hîp mét hµng ho¸ kh«ng ph¸t triÓn ®­îc hay kh«ng thÓ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ th× sím muén hµng ho¸ ®ã sÏ kh«ng thÓ tiÕp tôc n»m trong ®èi t­îng ®­îc b¶o hé. Tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc lµ ph¶i th­êng xuyªn ®¸nh gi¸ vµ xem xÐt l¹i nh÷ng nguyªn nh©n kÓ c¶ viÖc x¸c ®Þnh l¹i tiÒm n¨ng cña mÆt hµng hoÆc lÜnh vùc ®ã còng nh­ c¬ chÕ hç trî vµ ®iÒu kiÖn ®èi víi mét s¶n phÈm ch­a ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng môc tiªu chÝnh s¸ch. C¬ quan Nhµ n­íc sÏ ®øng tr­íc hai lùa chän: TiÕp tôc b¶o hé nh­ng sÏ ph¶i hoµn chØnh c¬ chÕ hç trî, ®iÒu kiÖn thùc hiÖn b¶o hé hoÆc kh«ng tiÕp tôc b¶o hé vµ sÏ c¾t gi¶m theo ®óng lé tr×nh ®Þnh s½n. 3.3.2. §iÒu chØnh viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô b¶o hé phi thuÕ cho phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO §Ó trë thµnh thµnh viªn cña WTO, ViÖt Nam còng ph¶i cam kÕt c¾t gi¶m hµng rµo phi thuÕ quan cña m×nh. Nh÷ng cam kÕt vµ lé tr×nh thùc hiÖn cam kÕt c¾t gi¶m c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®Ó b¶o hé nÒn kinh tÕ, mét mÆt ph¶i xuÊt ph¸t tõ viÖc ®¸p øng yªu cÇu cña WTO, nh­ng còng ph¶i biÕt tËn dông ngay nh÷ng quy ®Þnh cña WTO vÒ nh÷ng ­u ®·i dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ nh÷ng n­íc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, nh÷ng tr­êng hîp ngo¹i lÖ ®­îc phÐp ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ ®Ó b¶o hé mét c¸ch hîp lý thÞ tr­êng vµ s¶n xuÊt trong n­íc cña m×nh. MÆt kh¸c, c¸c cam kÕt vµ lé tr×nh thùc hiÖn cam kÕt dì bá c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan ph¶i phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c cam kÕt vµ lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, víi kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña tõng lo¹i s¶n phÈm, víi møc ®é chuÈn bÞ cho héi nhËp, ®Ó ®¶m b¶o héi nhËp thµnh c«ng, cã hiÖu qu¶, gi¶m bít rñi ro, ®em l¹i lîi Ých lín nhÊt cho ®Êt n­íc. Ph­¬ng h­íng ®iÒu chØnh cô thÓ ®èi víi tõng biÖn ph¸p phi thuÕ quan, khãa luËn xin kiÕn nghÞ thªm mét sè biÖn ph¸p ®Þnh h­íng sau: a. C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ®Þnh l­îng (Bao gåm c¸c biÖn ph¸p cÊm xuÊt nhËp khÈu, giÊy phÐp nhËp khÈu vµ h¹n ng¹ch nhËp khÈu). VÒ c¸c biÖn ph¸p cÊm xuÊt khÈu, cÊm nhËp khÈu Do theo nguyªn t¾c chung, WTO kh«ng yªu cÇu lo¹i bá hoµn toµn c¸c biÖn ph¸p cÊm kinh doanh, cÊm nhËp khÈu, nh­ng ®ßi hái ph¶i c«ng khai hãa nh÷ng quy ®Þnh nµy vµ c¸c biÖn ph¸p cÊm xuÊt khÈu, cÊm nhËp khÈu ph¶i biÖn minh ®­îc tÝnh hîp lý cña nã. V× thÕ, tr­íc m¾t, ViÖt Nam cÇn rµ so¸t l¹i, cã thÓ gi¶m bít danh môc c¸c hµng hãa cÊm xuÊt khÈu, cÊm nhËp khÈu cña m×nh, song vÉn gi÷ l¹i nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt ph¶i qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu b»ng biÖn ph¸p nµy nÕu cã thÓ biÖn minh ®­îc. Víi nh÷ng s¶n phÈm kh«ng cÇn thiÕt hoÆc kh«ng thÓ biÖn minh ®­îc nªn chuyÓn sang b¶o hé b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c. VÝ dô nh­: - Thø nhÊt: Gi÷ l¹i trong danh môc c¸c mÆt hµng cÊm xuÊt, nhËp khÈu nh÷ng hµng hãa sau: + Vò khÝ ®¹n d­îc, vËt liÖu næ, trang thiÕt bÞ qu©n sù. §iÒu nµy phï hîp vµ cã thÓ lý gi¶i ®­îc tÝnh hîp lý v× chóng ®Òu lµ nh÷ng s¶n phÈm cã liªn quan ®Õn an ninh quèc gia. + C¸c lo¹i ma tuý, hãa chÊt ®éc. §iÒu nµy phï hîp v× mÆt hµng nµy liªn quan ®Õn søc khoÎ cña con ng­êi. + Ph¸o c¸c lo¹i, s¶n phÈm v¨n hãa ®åi truþ, ®å ch¬i trÎ em cã ¶nh h­ëng xÊu tíi gi¸o dôc nh©n c¸ch vµ trËt tù an toµn x· héi. §iÒu nµy còng phï hîp v× cã thÓ biÖn minh ®­îc tÝnh hîp lý v× viÖc cÊm xuÊt khÈu, cÊm nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng nµy nh»m môc ®Ých b¶o vÖ con ng­êi vµ m«i sinh, b¶o vÖc ®¹o ®øc x· héi, truyÒn thèng v¨n hãa. + C¸c lo¹i m¸y m· chuyªn dông vµ c¸c ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm mËt m· sö dông trong ph¹m vi b¶o vÖ bÝ mËt Nhµ n­íc -§iÒu nµy phï hîp v× ®©y lµ nh÷ng s¶n phÈm cã liªn quan ®Õn an ninh quèc gia. - Thø hai: Mét sè mÆt hµng cã thÓ cÇn ph¶i ®­a ra khái danh s¸ch nh÷ng mÆt hµng cÊm xuÊt khÈu, cÊm nhËp khÈu nh­: + Thuèc l¸ ®iÕu, x× gµ, vµ c¸c d¹ng thuèc l¸ thµnh phÈm kh¸c - viÖc cÊm nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng nµy kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO vµ chóng ta còng kh«ng thÓ ®­a ra nh÷ng biÖn minh hîp lý cho viÖc b¶o hé chóng, v× vËy nªn chuyÓn sang qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch thuÕ quan theo møc tiÕp cËn thÞ tr­êng tèi thiÓu. + Hµng tiªu dïng ®· qua sö dông (hµng dÖt may, giÇy dÐp, quÇn ¸o); Hµng ®iÖn l¹nh, hµng ®iÖn tö, hµng ®iÖn gia dông, hµng trang trÝ néi thÊt, hµng gia dông b»ng gèm, sµnh sø, thuû tinh, kim lo¹i, nhùa cao su, chÊt dÎo vµ chÊt liÖu kh¸c; VËt t­, ph­¬ng tiÖn ®· qua sö dông (m¸y, khung s¨m, lèp, phô tïng ®éng c¬, ®· qua sö dông cña «t«, m¸y kÐo vµ xe hai b¸nh, ba b¸nh g¾n m¸y, ®éng c¬ ®èt trong ®· qua sö dông, xe ®¹p ®· qua sö dông, « t« cøu th­¬ng ®· qua sö dông...). ViÖc cÊm nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng nµy kh«ng phï hîp víi nguyªn t¾c cña WTO vµ chóng ta kh«ng biÖn minh ®­îc. V× vËy, cã thÓ chuyÓn sang qu¶n lý nhËp khÈu b»ng biÖn ph¸p cÊp phÐp kh«ng tù ®éng, hoÆc ®Æt ra c¸c tiªu chuÈn vÒ kü thuËt, tiªu chuÈn vÖ sinh, m«i tr­êng... ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu. - Thø ba: Mét sè mÆt hµng kh¸c trong danh môc c¸c hµng hãa cÊm nhËp khÈu cã thÓ chuyÓn sang danh môc nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn, tøc theo c¸c quy ®Þnh riªng cña ChÝnh phñ, nh­ vËy sÏ phï hîp víi c¸c yªu cÇu cña WTO h¬n, ch¼ng h¹n nh­ : s¶n phÈm, vËt liÖu cã chøa ami¨ng thuéc nhãm amphibole, ph­¬ng tiÖn vËn t¶i hay l¸i nghÞch, c¸c ph­¬ng tiÖn chuyªn dïng ho¹t ®éng trong ph¹m vi hÑp... Danh môc nh÷ng hµng hãa cÊm xuÊt khÈu, cÊm nhËp khÈu, xuÊt nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn ®Òu ph¶i c«ng bè c«ng khai, réng r·i cho c¸c ®èi t­îng biÕt tr­íc hµng n¨m vµ cã thÓ c«ng bè mét c¸ch æn ®Þnh cho nhiÒu n¨m. VÒ h¹n ng¹ch xuÊt khÈu, h¹n ng¹ch nhËp khÈu WTO chñ tr­¬ng lo¹i bá h¹n chÕ sè l­îng xuÊt khÈu, nhËp khÈu b»ng h¹n ng¹ch, tuy nhiªn, nÕu v× nh÷ng lý do cô thÓ hîp lý vµo ®ã cÇn ph¶i ¸p dông h¹n ng¹ch ®Ó h¹n chÕ sè l­îng hµng hãa xuÊt nhËp khÈu th× ph¶i c«ng bè c«ng khai râ rµng vÒ sè l­îng, vÒ ®iÒu kiÖn ®­îc ph©n bæ h¹n ng¹ch, kh«ng ®­îc ph©n biÖt ®èi xö. Nh÷ng n­íc xin gia nhËp WTO ph¶i cam kÕt vµ ®­a ra lé tr×nh lo¹i bá viÖc sö dông h¹n ng¹ch. ë ViÖt Nam, vÒ danh nghÜa, chóng ta ®· b·i bá chÕ ®é h¹n ng¹ch nhËp khÈu tõ n¨m 1994. Tuy nhiªn ®èi víi nh÷ng mÆt hµng cã liªn quan tíi c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ mét sè hµng tiªu dïng ViÖt Nam vÉn cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ sè l­îng hoÆc gi¸ trÞ ®­îc nhËp khÈu hµng n¨m. VÒ thùc chÊt ®©y lµ c¸c “ h¹n ng¹ch mÒm” vµ viÖc sö dông nh÷ng h¹n chÕ ®Þnh l­îng nµy lµ ®iÒu tr¸i víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. V× vËy, ViÖt Nam cÇn rµ so¸t l¹i, h¹n chÕ vµ lo¹i bá viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý nhËp khÈu lo¹i nµy. Tuy nhiªn v× trong nh÷ng tr­êng hîp ®Æc biÖt, WTO vÉn cho phÐp c¸c n­íc ®­îc sö dông nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu (trong ®ã cã h¹n ngh¹ch), cho nªn ViÖt Nam nªn sím ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy vÒ c¸c biÖn ph¸p t×nh huèng nh­ tù vÖ, h¹n chÕ nhËp khÈu ®Ó b¶o vÖ c¸n c©n thanh to¸n, b¶o vÖ an ninh l­¬ng thùc,... phï hîp víi chuÈn mùc cña WTO, ®Ó cã thÓ t¸i lËp chÕ ®é h¹n ngh¹ch khi cÇn thiÕt. Riªng ®èi víi lÜnh vùc hµng n«ng s¶n, mét lÜnh vùc nh¹y c¶m mµ nhiÒu n­íc, kÓ c¶ nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn lu«n t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó b¶o hé, ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p b¶o hé thÝch hîp cña m×nh. ë lÜnh vùc nµy, chóng ta nªn ¸p dông chÕ ®é h¹n ng¹ch thuÕ quan ®èi víi mét sè s¶n phÈm nh­: rau qu¶, thuû s¶n, ng« h¹t, ng« xay, ®Ëu t­¬ng, l¹c d­a, dÇu thùc vËt, muèi ¨n, g¹o, s÷a vµ s¶n phÈm tõ s÷a, thÞt bß, thÞt lîn, thÞt gµ,... NÕu thÊy cÇn thiÕt ta cã thÓ ¸p dông ngay c¸c biÖn ph¸p h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm n«ng nghiÖp trªn, tr­íc khi ®µm ph¸n víi WTO, sau ®ã sÏ cam kÕt gi¶m dÇn theo yªu cÇu cña WTO. §èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu, hiÖn nay ViÖt Nam ®ang duy tr× chÕ ®é h¹n ng¹ch xuÊt khÈu cho hµng dÖt may. §©y lµ møc h¹n ng¹ch do phÝa n­íc ngoµi ®Æt ra cho ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ViÖt Nam cÇn c¶i tiÕn chÕ ®é ph©n bæ h¹n ng¹ch theo h­íng tæ chøc ®Êu thÇu c«ng khai, minh b¹ch h¬n n÷a, cho phÐp c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi phÇn kinh tÕ tham gia mét c¸ch b×nh ®¼ng, kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö. .VÒ cÊp phÐp xuÊt nhËp khÈu WTO yªu cÇu c¸c n­íc chñ ®éng xo¸ bá dÇn nh÷ng quy ®Þnh vÒ giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu g©y trë ng¹i cho ho¹t ®éng th­¬ng m¹i, nh­ng kh«ng ph¶n ®èi viÖc cÊp phÐp xuÊt nhËp khÈu v× môc ®Ých theo dâi, thèng kª cña Nhµ n­íc vµ nh÷ng tr­êng hîp thËt cÇn thiÕt ph¶i qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu b»ng giÊy phÐp (vÝ dô nh­ víi nh÷ng mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn). Tuy nhiªn WTO yªu cÇu, nÕu v× ®iÒu kiÖn cô thÓ nµo ®ã ph¶i ¸p dông h×nh thøc cÊp phÐp xuÊt nhËp khÈu th× ph¶i c«ng bè râ rµng mäi quy ®Þnh, ®iÒu kiÖn cho viÖc cÊp phÐp xuÊt nhËp khÈu ®ã cam kÕt thùc hiÖn mét c¸ch c«ng b»ng, kh«ng ph©n biÖt ®èi xö kh«ng g©y c¶n trë cho th­¬ng m¹i cã tÝnh b¶o hé bÊt hîp lý cho s¶n xuÊt trong n­íc. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, më cöa nÒn kinh tÕ nh÷ng quy ®Þnh vÒ cÊp phÐp xuÊt nhËp khÈu ®· cã nhiÒu c¶i tiÕn, nhiÒu lo¹i giÊy phÐp ®· ®­îc b·i bá. §¸p øng yªu cÇu cña WTO. ViÖt Nam sÏ tiÕp tôc xem xÐt c¶i tiÕn chÕ ®é cÊp giÊy phÐp cña m×nh theo h­íng rµ so¸t, xo¸ bá nh÷ng giÊy phÐp kh«ng cÇn thiÕt, c«ng bè c«ng khai nh÷ng lo¹i giÊy phÐp cßn duy tr×, ®¬n gi¶n ho¸, thñ tôc cÊp phÐp. Trong lÜnh vùc nµy cã thÓ ®­a ra nh÷ng ®iÒu chØnh nh­ sau: - Cã thÓ chuyÓn giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi (FDI) thµnh giÊy phÐp tù ®éng. - §èi víi nh÷ng mÆt hµng trong danh môc hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn nªn duy tr× chÕ ®é giÊy phÐp kh«ng tù ®éng. - Rµ so¸t, gi¶m thiÓu danh môc hµng ho¸ qu¶n lý chuyªn ngµnh. Lo¹i nµo cÇn qu¶n lý “chØ tiªu kü thuËt”, lo¹i nµo cÇn qu¶n lý “chØ tiªu vÖ sinh”, th× c«ng bè c«ng khai chØ tiªu kü thuËt, chØ tiªu vÖ sinh... ®Ó h¶i quan c¨n cø vµo ®ã thi hµnh, kh«ng cÇn cÊp phÐp. GiÊy phÐp chuyªn ngµnh chØ nªn duy tr× víi nh÷ng hµng ho¸ kh«ng cã thÓ c«ng bè tiªu chuÈn râ rµng (vÝ dô nh­ s¸ch b¸o, t¹p chÝ, s¶n phÈm nghe nh×n...) hoÆc cÇn qu¶n lý môc ®Ých sö dông (vÝ dô nh­ thiÕt bÞ truyÒn ph¸t sãng v« tuyÕn, m¸y in.v.v..). - Mét sè lo¹i giÊy phÐp nªn chuyÓn sang giÊy phÐp tù ®éng nh­ giÊy phÐp nhËp khÈu hµng héi chî triÓn l·m, hµng thuª mua, thuª vËn hµnh... b. C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ th­¬ng m¹i t¹m thêi (bao gåm trî cÊp xuÊt khÈu, b¸n ph¸ gi¸ hµng hãa vµ tù vÖ trong th­¬ng m¹i) §Ó ®¸p øng yªu cÇu cña WTO, bªn c¹nh viÖc tiÕp tôc duy tr× c¸c h×nh thøc trî cÊp kh«ng ¶nh h­ëng tíi th­¬ng m¹i (nh­ trî cÊp nghiªn cøu gièng míi, ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt míi, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, kh¾c phôc thiªn tai,...) th× nh÷ng h×nh thøc hç trî cho xuÊt khÈu (nh­ trî gi¸, hç trî l·i suÊt, th­ëng thøc xuÊt khÈu,...) cÇn ph¶i tõng b­íc lo¹i bá, cã thÓ thay vµo ®ã lµ nh÷ng h×nh thøc trî cÊp kh¸c phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. VÝ dô viÖc hç trî cho xuÊt khÈu vÉn cã thÓ thùc hiÖn ®­îc th«ng qua h×nh thøc tÝn dông xuÊt khÈu hay c¸c h×nh thøc hç trî kh¸c mµ thÕ giíi thõa nhËn vµ ®­îc nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi thùc hiÖn. Ch¼ng h¹n nh­, muèn hç trî cho mÆt hµng xuÊt khÈu nµo th× lÊy tõ Quü b¶o ®¶m s¶n xuÊt ®­îc h×nh thµnh tõ nguån thu chªnh lÖch gi¸ cña chÝnh mÆt hµng ®ã, chø kh«ng ph¶i lÊy tõ Quü hç trî xuÊt khÈu do ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp, v× nÕu nh­ vËy sÏ bÞ WTO vµ c¸c thµnh viªn cña Tæ chøc nµy ph¶n ®èi. Trong vÊn ®Ò nµy, ViÖt Nam cÇn ph¶i ph¸t huy m¹nh mÏ vai trß cña c¸c HiÖp héi ngµnh hµng, nhÊt lµ trong lÜnh vùc tiªu thô s¶n phÈm. Nhµ n­íc cÇn cho phÐp vµ khuyÕn khÝch c¸c HiÖp héi ngµnh hµng tù thµnh lËp c¸c quü hç trî, Quü phßng ngõa rñi ro cho ngµnh hµng cña m×nh, nhÊt lµ nh÷ng ngµnh hµng cã gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu lín (nh­ g¹o, cµ phª, cao su, chÌ, thuû h¶i s¶n....) Nh÷ng hç trî tõ c¸c Quü cña HiÖp héi cho c¸c thµnh viªn khi gi¸ c¶ thÞ tr­êng biÕn ®éng thÊt th­êng mµ nguån thu cña Quü lµ do c¸c thµnh viªn ®ãng gãp tù nguyÖn, hoÆc tõ c¸c kho¶n tµi trî cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong ngoµi n­íc theo ®óng quy ®Þnh cña Nhµ n­íc hay tõ c¸c kho¶n thu nhËp chÝnh ®¸ng cña HiÖp héi t¹o ra th× kh«ng vi ph¹m c¸c quy ®Þnh cña WTO. §Ó thùc hiÖn quyÒn tù vÖ trong th­¬ng m¹i, ngµy 24-5-2002, Uû ban th­êng vô Quèc héi ViÖt Nam ®· ban hµnh Ph¸p lÖnh vÒ quyÒn tù vÖ trong th­¬ng m¹i hµng hãa. §©y lµ mét b­íc tÝch cùc ®Ó chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh héi nhËp. C¸c ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh trong n­íc cã thªm mét c«ng cô b¶o hé ®Ó ng¨n chÆn, h¹n chÕ nh÷ng diÔn biÕn bÊt th­êng do hµng hãa nhËp khÈu cña n­íc ngoµi g©y ra dÉn ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i nghiªm träng cho s¶n xuÊt trong n­íc. ViÖc ban hµnh Ph¸p lÖnh nµy sÏ lµm m«i tr­êng ph¸p lý cho ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®­îc râ rµng æn ®Þnh h¬n. VÊn ®Ò hiÖn nay lµ chóng ta ph¶i sím ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy ®Ó h­íng dÉn, tæ chøc thùc hiÖn ph¸p lÖnh nµy. Tuy nhiªn trong Ph¸p lÖnh vÒ quyÒn tù vÖ trong th­¬ng m¹i hµng hãa mµ ViÖt Nam ban hµnh ch­a cã néi dung nµo ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò chèng b¸n ph¸ gi¸. HiÖn nay ë ViÖt Nam míi chØ cã mét ®iÒu kho¶n rÊt chung chung trong LuËt thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu cã nãi vÒ thuÕ ®èi kh¸ng vµ thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸. §Ó b¶o vÖ thÞ tr­êng vµ s¶n xuÊt trong n­íc tr­íc nh÷ng hµng nhËp khÈu b¸n ph¸ gi¸, chóng ta cÇn khÈn tr­¬ng x©y dùng vµ ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ chèng b¸n ph¸ gi¸ (cã thÓ lµ LuËt hoÆc Ph¸p lÖnh) nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu sau: - Thø nhÊt: §Ó ®¶m b¶o duy tr× sù c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ c«ng b»ng trªn thÞ tr­êng. - Thø hai: Ng¨n chÆn mét c«ng ty hoÆc mét ngµnh s¶n xuÊt n­íc ngoµi dïng hµnh ®éng b¸n ph¸ gi¸ ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng n­íc ta, nh»m b¶o vÖ cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong n­íc. - Thø ba: Lµ c«ng cô ®Ó chèng l¹i t×nh tr¹ng ChÝnh phñ hoÆc c¸c HiÖp héi n­íc ngoµi trî cÊp cho hµng hãa xuÊt khÈu cña hä, dÉn ®Õn hµnh ®éng b¸n ph¸ gi¸ g©y thiÖt h¹i cho ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa cña ViÖt Nam. - Thø t­: Lµ c«ng cô ®Ó ¸p dông biÖn ph¸p tr¶ ®òa ®èi víi nh÷ng quèc gia, vïng, l·nh thæ nµo ¸p dông biÖn ph¸p b¸n ph¸ gi¸ mang tæ chøc kú thÞ, ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi hµng hãa xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. ViÖc ban hµnh LuËt chèng b¸n ph¸ gi¸ cña ViÖt Nam nÕu ®­îc ban hµnh ph¶i phï hîp víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc, ®ång thêi ph¶i phï hîp víi HiÖp ®Þnh chèng b¸n ph¸ gi¸ theo khu«n khæ cña WTO. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng LuËt, cÇn chó ý ®Õn yÕu tè nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn ë n­íc ta, viÖc x©y dùng c¸c quy ®Þnh ph¶i phï hîp víi t×nh h×nh cô thÓ cña ®Êt n­íc. Bªn c¹nh ®ã ®Ó ®èi phã víi viÖc hµng nhËp khÈu b¸n ph¸ gi¸ vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam, chóng ta còng cÇn nhanh chãng thµnh lËp vµ ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ trong c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau. Nguyªn nh©n lµ do, khi ®· tham gia vµo tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ, c¸c ®èi thñ c¹nh tranh víi hµng ViÖt Nam ®Òu lµ nh÷ng ®èi thñ khæng lå, lµ nh÷ng tËp ®oµn quèc gia vµ xuyªn quèc gia giµu nguån lùc tµi chÝnh. ChØ khi ViÖt Nam h×nh thµnh nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ víi quy m« vµ n¨ng lùc tµi chÝnh ®ñ m¹nh, víi c¬ së vËt chÊt, kü thuËt v÷ng ch¾c th× míi cã ®ñ søc c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ bªn ngoµi. c. Quy ®Þnh vÒ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan Theo HiÖp ®Þnh x¸c ®Þnh gi¸ trÞ h¶i quan (ACV) cña WTO, gi¸ trÞ tÝnh thuÕ nhËp khÈu ®èi víi hµng nhËp khÈu chÞu thuÕ lµ c¨n cø vµo gi¸ trÞ giao dÞch, chØ mét sè Ýt tr­êng hîp kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc gi¸ trÞ giao dÞch th× míi ¸p dông c¸ch tÝnh kh¸c. Gia nhËp WTO, ViÖt Nam ph¶i tu©n thñ HiÖp ®Þnh x¸c ®Þnh gi¸ trÞ h¶i quan cña WTO, tøc lµ ph¶i x©y dùng kÕ ho¹ch lé tr×nh ®Ó tõng b­íc lo¹i bá biÖn ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ h¶i quan dùa trªn quy ®Þnh gi¸ tèi thiÓu ®ang ®­îc ¸p dông hiÖn nay, x©y dùng c¸c v¨n b¶n ph¸p quy h­íng dÉn c¸c nguyªn t¾c x¸c ®Þnh gi¸ trÞ h¶i quan theo ACV. Thêi gian ®Çu cã thÓ ¸p dông b¶ng gi¸ tèi thiÓu trªn diÖn hÑp, råi tõng b­íc lo¹i bá dÇn b¶ng gi¸ tèi thiÓu trong thêi gian ©n h¹n theo quy ®Þnh cña WTO, vµ më réng dÇn ®èi t­îng ¸p dông c¸c nguyªn t¾c x¸c ®Þnh gi¸ trÞ h¶i quan theo hiÖp ®Þnh ACV. Tuy nhiªn, ®©y lµ mét HiÖp ®Þnh cã tÝnh kü thuËt cao nªn nã ®ßi hái mét sù chuÈn bÞ kü l­ìng ®Ó tr¸nh c¸c t¸c ®éng ng­îc chiÒu nh­ hôt thu ng©n s¸ch ®ét ngét, gian lËn th­¬ng m¹i lín, dÉn ®Õn x¸o trén vÒ thÞ tr­êng, ¶nh h­ëng xÊu ®Õn mét sè ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc. §Ó viÖc thùc hiÖn HiÖp ®Þnh cã hiÖu qu¶, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn chóng ta ®ang tiÕn hµnh ®µm ph¸n gia nhËp WTO, ViÖt Nam cÇn nhanh chãng x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch, v¨n b¶n ph¸p quy liªn quan ®Õn thùc hiÖn hiÖp ®Þnh. LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu ph¶i ®­îc söa ®æi cho phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña ACV, ®ång thêi cÇn nhanh chãng ban hµnh c¸c NghÞ ®Þnh h­íng dÉn thi hµnh LuËt H¶i quan vµ nghiªn cøu mét sè quy ®Þnh trong lÜnh vùc h¶i quan nh­ quy chÕ kiÓm tra sau th«ng quan, quy chÕ qu¶n lý h¶i quan ®èi víi ®Þa ®iÓm lµm thñ tôc h¶i quan ngoµi cöa khÈu, quy chÕ dµnh cho hµng hãa chuyÓn tiÕp, c«ng t¸c kiÓm ho¸ ®Ó söa ®æi bæ sung nh÷ng ®iÓm bÊt hîp lý, nh÷ng ®iÓm míi ch­a cã trong luËt H¶i quan. 3.3.3. ¸p dông biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ "B¶o hé vïng x¸m" lµ mét thuËt ng÷ míi chØ viÖc b¶o hé th«ng qua viÖc tÊn c«ng vµo hµng hãa nhËp khÈu b»ng c¸c biÖn ph¸p cã thÓ biÖn hé lµ phï hîp víi th«ng lÖ vµ quy ®Þnh cña WTO. Chóng bao gåm hµng rµo tiªu chuÈn kÜ thuËt, tiªu chuÈn m«i tr­êng, thñ tôc nhËp khÈu, ph©n phèi g©y ph­¬ng h¹i tíi quan hÖ th­¬ng m¹i th«ng th­êng ®Ó trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp thay thÕ hµng nhËp khÈu b»ng c¸c nguån hµng kh¸c s¶n xuÊt trong n­íc nh­ng kÐm c¹nh tranh h¬n. C¸c biÖn ph¸p "b¶o hé vïng x¸m" cã hiÖu qu¶ kh«ng kh¸c c¸c biÖn ph¸p b¶o hé th«ng th­êng, nh­ng c¸ch thøc vµ biÖn ph¸p b¶o hé tinh x¶o h¬n, tËn dông chÝnh nh÷ng lç hæng trong hÖ thèng ph¸p lý cña WTO. C¸c c¬ quan qu¶n lý cÇn nhanh chãng nghiªn cøu vµ triÓn khai x©y dùng hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p b¶o hé “vïng x¸m” vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c ®Ó sö dông trong tr­êng hîp cÇn thiÕt nh­: - X©y dùng vµ hÖ thèng ho¸ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt, m«i tr­êng, b¶o vÖ søc khoÎ ng­êi tiªu dïng, hÖ thèng qu¶n lý chÊt l­îng, quy c¸ch, tiªu chuÈn kü thuËt vµ tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm nh»m môc ®Ých b¶o hä khi cÇn thiÕt cho c¸c ngµnh thùc hiÖn tù do ho¸, tr¸nh g©y ra nh÷ng biÕn ®éng lín ®èi víi c¸c ngµnh kinh tÕ. - X©y dùng, hµi hoµ hoÆc ¸p dông c¸c tiªu chuÈn vÒ m«i tr­êng, vÖ sinh, tiªu chuÈn lao ®éng cña c¸c quèc gia tiªn tiÕn ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu; - T¨ng c­êng ®µo t¹o tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt, luËt ph¸p, kinh nghiÖm cho c¸c c¸n bé thuéc c¸c c¬ quan chøc n¨ng liªn quan ®Õn viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p “vïng x¸m”. - X©y dùng c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ cho c«ng t¸c ®iÒu tra, kiÓm tra hµng ho¸ nh»m thùc thi nghiªm tóc c¸c quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn, quy c¸ch hµng ho¸ cña c¸c c¬ quan qu¶n lý chøc n¨ng. - §æi míi ph­¬ng thøc trî cÊp xuÊt khÈu hiÖn nay theo h­íng tËp trung cã träng ®iÓm. V× thÕ, trî cÊp xuÊt khÈu h­íng vµo nh÷ng ngµnh kinh tÕ ®­îc b¶o hé cã ®Þnh h­íng xuÊt khÈu (lµ môc tiªu cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i) chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn dùa trªn kim ng¹ch xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp nh­ hiÖn nay. - N©ng cao viÖc phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c c¬ quan chøc n¨ng víi c¬ quan thùc hiÖn ®µm ph¸n quèc tÕ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thùc thi c¬ chÕ b¶o hé vïng x¸m, tr¸nh g©y ra c¸c tranh chÊp cã ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn m«i tr­êng th­¬ng m¹i quèc tÕ. 3.3.4. Hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c quy ®Þnh liªn quan tíi c¸c b¶o hé phi thuÕ Trong nh÷ng n¨m qua, LuËt Th­¬ng m¹i ban hµnh n¨m 1997 vµ c¸c quy ®Þnh v¨n b¶n ph¸p luËt cña ChÝnh phñ ban hµnh ®· ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc hç trî cho nÒn kinh tÕ trong n­íc, thóc ®Èy ph¸t triÓn th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, tr­íc nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n cña ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i hiÖn nay, ®Æc biÖt víi tèc ®é tù do ho¸ th­¬ng m¹i, th× viÖc söa ®æi bæ sung hÖ thèng luËt ph¸p ®Ó t¹o c¬ së ph¸p lý cho c¸c BPPT míi cµng trë nªn cÇn thiÕt. HÖ thèng LuËt th­¬ng m¹i cÇn ®­îc bæ sung söa ®æi theo c¸c ®Þnh h­íng sau: T¹o ra mét c¬ chÕ c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ b×nh ®¼ng trong ho¹t ®éng th­¬ng m¹i vµ trong nÒn kinh tÕ. T¹o ra c¸c c¬ së ph¸p lý cho c¸c b¶o hé phi thuÕ míi cã thÓ sÏ ¸p dông ë ViÖt Nam nh­: biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ thuÕ ®èi kh¸ng, biÖn ph¸p tù vÖ, thuÕ thêi vô, x¸c ®Þnh trÞ gi¸ H¶i quan theo quy ®Þnh míi cña WTO. Gãp phÇn thóc ®Èy, b¶o vÖ s¶n xuÊt trong n­íc nh»m thùc hiÖn môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa, thùc hiÖn chiÕn l­îc “h­íng vÒ xuÊt khÈu”. Lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n­íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. 3.3.5. N©ng cao tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý thùc thi c¸c chÝnh s¸ch b¶o hé phi thuÕ quan ë ViÖt Nam Tr­íc hÕt, ®éi ngò c¸n bé ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch b¶o hé, bëi mçi mét quyÕt ®Þnh ®Ò ra sÏ cã t¸c ®éng to lín tíi c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc vµ theo chi phÝ c¬ héi th× c¸c biÖn ph¸p b¶o hé nµy sÏ g©y thiÖt h¹i vµ l·ng phÝ cho x· héi. Bëi vËy, nÕu mét chÝnh s¸ch b¶o hé ®Ò ra lµ sai lÇm th× thiÖt h¹i sÏ cßn ®­îc nh©n lªn gÊp béi. Ngoµi ra, ®Ó thùc thi ®­îc chÝnh s¸ch b¶o hé hîp lý, phï hîp víi quy ®Þnh vµ th«ng lÖ quèc tÕ ®ßi hái ng­êi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¶i cã kinh nghiÖm vµ sù am hiÓu réng, nÕu kh«ng sÏ rÊt khã kh¨n cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n muèn héi nhËp vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ lín nh­ WTO, khi mµ vÞ thÕ cña chóng ta vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cßn thÊp. C¸c c¸n bé cÊp cao nµy ph¶i lµ ng­êi cã kiÕn thøc s©u réng, cã kÜ n¨ng ®µm ph¸n, thuyÕt phôc. Víi c¸c c¸n bé thùc thi nh­ c¸n bé H¶i quan, c¸c Bé ngµnh phô tr¸ch vÒ ph©n bæ h¹n ng¹ch, trî cÊp th× ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ®µo t¹o vµ n©ng cao ®¹o ®øc, tr¸ch nhiÖm vµ ph¶i cã kÜ n¨ng xö lý tr­íc mäi t×nh huèng vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ®Ó phßng tr¸nh t¸c ®éng xÊu cña h¹n chÕ nhËp khÈu lµ bu«n lËu, gian lËn th­¬ng m¹i. Môc lôc Trang Danh môc ch÷ viÕt t¾t 1 Danh môc b¶ng sè liÖu 4 PhÇn I: Më ®Çu 5 PhÇn II: Néi Dung Ch­¬ng 1: Kh¸i qu¸t vÒ hµng rµo phi thuÕ quan trong th­¬ng m¹i quèc tÕ 7 1.1 Kh¸i niÖm vµ sù cÇn thiÕt cña hµng rµo phi thuÕ quan trong th­¬ng m¹i quèc tÕ 7 1.1.1 Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i hµng rµo phi thuÕ quan 7 1.1.2. Sù cÇn thiÕt cña b¶o hé phi thuÕ quan trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ 9 1.1.3. Môc ®Ých cña b¶o hé phÝ thuÕ quan 12 1.1.4. ¦u ®iÓm, nh­îc ®iÓm cña hµng rµo phi thuÕ quan 13 1.2. Quy ®Þnh cña WTO vÒ hµng rµo phi thuÕ quan 16 1.2.1. WTO vµ tÇm quan träng cña WTO víi tù do hãa th­¬ng m¹i thÕ giíi 16 1.2.2. Quy ®Þnh vÒ sö dông H¹n ng¹ch 17 1.2.3. Quy ®Þnh vÒ sö dông giÊy phÐp nhËp khÈu 19 1.2.4. Quy ®Þnh vÒ trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng 22 1.2.5. Quy ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ tù vÖ 25 1.2.6. Mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ quan kh¸c 26 Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan cña ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp 28 2.1. Qu¸ tr×nh ¸p dông biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ cña ViÖt Nam tõ n¨m 1986 tíi nay 28 2.1.1. Giai ®o¹n 1986-1990 29 2.1.2. Giai ®o¹n 1991-1995 31 2.1.3. Giai ®o¹n tõ n¨m 1996 tíi nay 33 2.2. HÖ thèng biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña ViÖt Nam hiÖn nay 35 2.2.1. Môc tiªu cña viÖc ¸p dông hÖ thèng biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp 35 2.2.2. C¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan cô thÓ 39 2.3. T¸c ®éng cña viÖc b¶o hé b»ng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ tíi c¸c ngµnh kinh tÕ ViÖt Nam 47 2.3.1. Ngµnh mÝa ®­êng 47 2.3.2. Ngµnh thÐp 48 2.3.3. Ngµnh s¶n xuÊt, l¾p r¸p « t«, xe m¸y 52 2.4. §¸nh gi¸ viÖc sö dông c«ng cô b¶o hé phi thuÕ quan cña ViÖt Nam trong thêi gian qua 53 2.4.1. Nh÷ng thµnh c«ng 53 2.4.2. Nh÷ng h¹n chÕ 54 2.4.3. Nh÷ng ®iÓm ch­a phï hîp trong c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña ViÖt Nam so víi c¸c quy ®Þnh cña WTO 54 Ch­¬ng 3. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan cña ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh gia nhËp WTO 64 3.1. C¬ së x©y dùng gi¶i ph¸p 64 3.1.1. Ph©n tÝch c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng tíi viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi 64 3.1.2. Cam kÕt vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam 67 3.1.3. Quan ®iÓm vµ nguyªn t¾c sö dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 68 3.2. Kinh nghiÖm sö dông hµng rµo phi thuÕ quan cña mét sè quèc gia 70 3.2.1. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc 70 3.2.2. Kinh nghiÖm cña Ên §é 72 3.2.3. Kinh nghiÖm cña Hoa Kú 75 3.2.4 Bµi häc ViÖt Nam rót ra tõ kinh nghiÖm cña c¸c n­íc 77 3.3. C¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn hÖ thèng phi thuÕ quan cña ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh gia nhËp WTO 77 3.3.1. ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé chän läc 78 3.3.2. §iÒu chØnh viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô b¶o hé phi thuÕ cho phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO 80 3.3. 3. ¸p dông biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ 87 3.3.4. Hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c quy ®Þnh liªn quan tíi c¸c biÖp ph¸p b¶o hé phi thuÕ 88 3.3.5. N©ng cao tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý thùc thi c¸c chÝnh s¸ch b¶o hé phi thuÕ quan ë ViÖt Nam 88 PhÇn III: KÕt luËn KÕt luËn 89 Tµi liÖu tham kh¶o 91 KÕt luËn Trong bèi c¶nh c¹nh tranh quèc tÕ ngµy cµng t¨ng, c¸c NTM ®· vµ ®ang ®­îc sö dông nh­ mét xu thÕ tÊt yÕu ®Ó b¶o hé c¸c ngµnh s¶n xuÊt míi vµ cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn. H¬n n÷a, nÒn kinh tÕ x· héi cña bÊt kú quèc gia nµo còng cã thÓ bÞ thiÖt h¹i, khi hµng ho¸ ®­îc trî cÊp hay bÞ b¸n ph¸ gi¸ nhËp khÈu å ¹t vµo thÞ tr­êng trong n­íc. Trong nh÷ng t×nh huèng nh­ vËy, viÖc ¸p dông c¸c NTM nh»m æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ lµ rÊt cÇn thiÕt. ThuÕ quan lµ mét c«ng cô b¶o hé hîp ph¸p duy nhÊt ®­îc WTO thõa nhËn, nh­ng hiÖn nay c¸c NTM l¹i ®ang ®­îc ¸p dông ngµy cµng phæ biÕn trªn thÕ giíi. Bëi v×, b¶o hé phi thuÕ quan thùc sù ph¸t huy ®­îc tÝnh nhanh nh¹y vµ hiÖu qu¶ trong viÖc b¶o ®¶m an toµn cho nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt non trÎ vµ nÒn kinh tÕ tr­íc nh÷ng biÕn ®éng kh«ng ngõng cña thÞ tr­êng thÕ giíi. §iÒu nµy ®· ®­îc minh chøng râ nÐt qua viÖc ngµy cµng cã nhiÒu biÖn ph¸p phi thuÕ quan míi, ®­îc c¸c quèc gia ‘s¸ng t¹o’ thªm, liªn quan ®Õn tiªu chuÈn m«i tr­êng, tiªu chuÈn lao ®éng hay c«ng nghÖ biÕn ®æi gen, v.v… Qua ®ã cã thÓ thÊy r»ng t­¬ng lai c¸c NTM sÏ lu«n tån t¹i cïng víi th­¬ng m¹i quèc tÕ. ViÖc sö dông c¸c NTM thËt sù cã nhiÒu nÐt ­u viÖt, song ë mçi quèc gia, khi x©y dùng vµ sö dông biÖn ph¸p nµy trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña n­íc m×nh, còng cÇn ph¶i thËn träng. Sù l¹m dông c¸c NTM sÏ kh«ng chØ g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý mµ cßn g©y ra nh­ng t¸c ®éng tiªu cùc cho nÒn kinh tÕ quèc gia ®ã, ch¼ng h¹n nh­ triÖt tiªu yÕu tè c¹nh tranh hoÆc kÝch thÝch bu«n lËu,v.v... Víi tÝnh chÊt mét nÒn kinh tÕ trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi, thêi gian qua, ViÖt Nam ®· sö dông nhiÒu biÖn ph¸p phi thuÕ quan nh»m môc tiªu b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc, tr­íc c¸c ­u thÕ ®èi víi ngµnh s¶n xuÊt t­¬ng ®ång cña c¸c quèc gia kh¸c. Nh×n chung, viÖc ¸p dung NTMs còng phÇn nµo thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tr­íc hÕt, viÖc sö dông c«ng cô b¶o hé phi thuÕ nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt cã søc c¹nh tranh kÐm h¬n so víi n­íc ngoµi cã thÓ tiÕp tôc duy tr× vµ ph¸t triÓn. Trong ®ã, cã mét sè s¶n phÈm tiÕp tôc tån t¹i víi hµng nhËp khÈu trªn thÞ tr­êng trong n­íc dï n¨ng lùc c¹nh tranh kÐm h¬n. Mét sè kh¸c ®· n©ng dÇn kh¶ n¨ng c¹nh tranh nhê n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý, ®æi míi c«ng nghÖ. H¬n n÷a c¸c NTM cßn hç trî viÖc x©y dùng mét sè ngµnh c«ng nghiÖp quan träng cho môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. C¸c môc tiªu æn ®Þnh x· héi, t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm còng ®· ®­îc thùc hiÖn nhê t¸c ®éng cña c¸c NTM. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc mµ c¸c NTM mang l¹i th× vÉn tån t¹i mét sè h¹n chÕ. §Çu tiªn ph¶i kÓ tíi sù suy gi¶m n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét sè ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc do bÞ h¹n chÕ kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguyªn liÖu nhËp khÈu gi¸ rÎ, buéc ph¶i chuyÓn sang sö dông s¶n phÈm thay thÕ trong n­íc ®¾t h¬n mµ chÊt l­îng cã thÓ kh«ng b»ng, lµm chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng lªn dÉn tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh bÞ gi¶m sót. MÆt kh¸c, viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé ®· kÝch thÝch s¶n xuÊt ®Ó thay thÕ nhËp khÈu trong khi ®ã ®Þnh h­íng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam lµ s¶n xuÊt h­íng vÒ xuÊt khÈu. KÕt qu¶ cña viÖc sö dông c¸c NTM ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu ®· lµm c¸c nguån lùc bÞ chuyÓn dÞch tõ s¶n xuÊt phôc vô xuÊt khÈu sang c¸c lÜnh vùc hoÆc ngµnh s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu ®­îc nhµ n­íc b¶o hé, g©y tæn thÊt ®¸ng kÓ cho c¸c ngµnh xuÊt khÈu. H¬n n÷a, c¸c NTM kh«ng t¹o ra ®éng lùc khuyÕn khÝch c¹nh tranh trong c¸c ngµnh ®­îc b¶o hé cao, lµm ph¸t sinh thãi dùa dÉm, û l¹i vµo sù hç trî ­u ®·i cña nhµ n­íc vµ ng¨n c¶n nh÷ng nç lùc chñ ®éng c¶i tiÕn, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt, tù n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nhiÒu ngµnh néi ®Þa. Mét h¹n chÕ kh¸c cña viÖc sö dông c¸c NTM ®ã lµ chi phÝ qu¶n lý cao nh­ng hiÖu qu¶ qu¶n lý l¹i thÊp. §Ó qu¶n lý c¸c NTM ®ßi hái ph¶i ®Çu t­ nh©n lùc, chi phÝ lín cho viÖc duy tr× bé m¸y qu¶n lý phøc t¹p, nhiÒu khi cßn chång chÐo gi÷ c¸c c¬ quan cïng ®­îc giao chøc n¨ng qu¶n lý nhËp khÈu. Tuy nhiªn, lîi Ých mµ bé m¸y thùc thi chÝnh s¸ch b¶o hé mang l¹i phÇn nhiÒu kh«ng ®­îc nh­ ý ®Þnh ban ®Çu. NhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm vÉn ph¸t triÓn tr× trÖ, kÐm hiÖu qu¶, thiÕu søc c¹nh tranh. VËy, ®Ó cã thÓ ph¸t huy tèi ®· lîi Ých cña hµng rµo b¶o hé phi thuÕ còng nh­ h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt nh÷ng nh­îc ®iÓm cña nã, Nhµ n­íc ta cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ x©y dông mét hÖ thèng c¸c NTM khoa häc, ®ång bé kh«ng trµn lan, chång chÐo ®Ó võa ®¶m b¶o môc tiªu b¶o hé mét sè ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc nh­ng vÉn ®¸p øng ®­îc nh÷ng chÝnh s¸ch tù do ho¸ th­¬ng m¹i theo yªu cÇu cña WTO khi gia nhËp tæ chøc nµy.