Khóa luận Những biến đổi trong hôn nhân và ảnh hưởng của nó đến văn hoá gia đình truyền thống người dao quần chẹt ở xã Ba vì, huyện Ba vì, tỉnh Hà Tây

Tr−êng §¹i häc V¨n ho¸ Hμ Néi Khoa v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè ------------------------- NHỮNG BIẾN ĐỔI TRONG HÔN NHÂN VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ ĐẾN VĂN HOÁ GIA ĐÌNH TRUYỀN THỐNG NGƯỜI DAO QUẦN CHẸT Ở Xà BA VÌ, HUYỆN BA VÌ, TỈNH HÀ TÂY Kho¸ luËn tèt nghiÖp cö nh©n v¨n ho¸ Chuyªn ngμnh v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè M∙ sè : 608 Sinh viªn thùc hiÖn : VŨ THỊ UYÊN H−íng dÉn khoa häc : Hμ Néi – 2008 1 MôC LôC Më §Çu ...................................................................................................... 3 Ch−¬ng 1: H«n nh©n truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë x∙ Ba V× huyÖn Ba V× tØnh Hμ T©y .............. 12 1.1.V¨n ho¸ truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ....................... 12 1.1.1. LÞch sö téc ng−êi vµ qu¸ tr×nh chuyÓn c− .............................. 12 1.1.2.V¨n ho¸ vËt chÊt ........................................................................ 14 1.1.3.V¨n ho¸ tinh thÇn ..................................................................... 17 1.2. H«n nh©n truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y .......................................................................................................... 22 1.2.1.Quan niÖm vÒ h«n nh©n ........................................................... 22 1.2.2 Tiªu chuÈn chän vî, chång vµ qui t¾c trong h«n nh©n .......... 24 1.2.3. C¸c nghi lÔ trong h«n nh©n ..................................................... 26 1.2.3. TËp qu¸n sau ®¸m c−íi ............................................................ 34 Ch−¬ng 2: Nh÷ng biÕn ®æi trong h«n nh©n vμ ¶nh h−ëng cña nã tíi v¨n ho¸ gia ®×nh truyÒn thèng ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hμ T©y ................................... 38 2.1 Nh÷ng biÕn ®æi trong h«n nh©n ..................................................... 38 2.1.1 BiÕn ®æi trong quan niÖm vÒ h«n nh©n ................................... 38 2.1.2 Nh÷ng biÕn ®æi trong tiªu chuÈn chän vî chän chång ........... 42 2.1.2 BiÕn ®æi trong lÔ vËt cña ®¸m c−íi ........................................... 47 2.1.3 BiÕn ®æi trong chuÈn bÞ trang phôc c−íi ................................. 49 2.1.4 Nh÷ng biÕn ®æi trong c¸c nghi thøc tiÕn hµnh lÔ c−íi ........... 52 2.1.5 Nh÷ng biÕn ®æi trong tËp qu¸n sau h«n nh©n ....................... 58 2.2 V¨n ho¸ gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt tr−íc sù biÕn ®æi trong h«n nh©n ................................................................... 62 2.2.1 BiÕn ®æi trong c¬ cÊu vµ chøc n¨ng cña gia ®×nh ................... 62 2.2.2 BiÕn ®æi trong øng xö gia ®×nh ................................................ 67 2 2.2.3 BiÕn ®æi trong øng xö gia ®×nh víi céng ®ång ......................... 71 2.2.4 Vai trß cña ng−êi phô n÷ trong gia ®×nh .................................. 73 2.3 §¸nh gi¸ sù biÕn ®æi trong h«n nh©n vµ v¨n ho¸ gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y ................................................... 74 2.3.1 VÒ mÆt tÝch cùc cña sù biÕn ®æi ............................................... 75 2.3.2 Nh÷ng tiªu cùc cña biÕn ®æi .................................................... 77 Ch−¬ng 3: Gi÷ g×n vμ ph¸t huy nh÷ng nÐt ®Ñp trong h«n nh©n vμ v¨n ho¸ gia ®×nh truyÒn thèng ®Ó x©y dùng gia ®×nh v¨n hãa cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë BA V×, Hμ t©y trong giai ®o¹n hiÖn nay ........................................................... 80 3.1 Cuéc vËn ®éng x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y. ........................................................................................ 80 3.2 §Þnh h−íng x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y trong giai ®o¹n hiÖn nay .................................................... 83 3.2.1 Nh÷ng gi¸ trÞ trong v¨n ho¸ gia ®×nh truyÒn thèng cÇn ®iÒu chØnh ............................................................................................................. 83 3.2.2 §Þnh h−íng gi¸o dôc v¨n ho¸ gia ®×nh ®Ó x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y trong giai ®o¹n hiÖn nay85 3.3 Gi÷ g×n nh÷ng nÐt ®Ñp trong h«n nh©n vµ gia ®×nh truyÒn thèng ®Ó x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y ............ 86 3.3.1 Nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp trong h«n nh©n truyÒn thèng cÇn gi÷ g×n 87 3.3.2 Nh÷ng yÕu tè trong h«n nh©n truyÒn thèng cÇn ®iÒu chØnh ...... 88 3.3.3 Nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m gi÷ g×n nh÷ng nÐt ®Ñp trong ®¸m c−íi truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y ................... 90 3.3.4 Mét sè khuyÕn nghÞ ................................................................... 99 KÕt luËn ...............................................................................................102 Tμi liÖu tham kh¶o .......................................................................104 PHô lôc .................................................................................................107 3 Më §Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Nãi tíi v¨n ho¸ d©n téc lµ nãi tíi mét lÜnh vùc phong phó vµ ®a d¹ng tõ ¨n uèng, quÇn ¸o, nhµ ë, héi hÌ, ca h¸t, thê cóng, tang ma, c−íi xin,... Tuy nhiªn theo tõng lÜnh vùc mµ b¶n s¾c d©n téc Èn tµng bªn trong hay lé râ bªn ngoµi. Trong tr−êng k× lÞch sö do tiÕp xóc vµ giao l−u víi c¸c d©n téc l¸ng giÒng cã nh÷ng nÐt v¨n ho¸ biÕn ®æi m¹nh tuy nhiªn vÉn cã nh÷ng nÐt v¨n ho¸ ®−îc b¶o l−u kh¸ bÒn chÆt. Trong chu k× ®êi ng−êi cña d©n téc Dao còng nh− bÊt k× cña mét téc ng−êi nµo h«n nh©n lu«n lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi mçi con ng−êi. §ã còng lµ n¬i chøa ®ùng nhiÒu phong tôc tËp qu¸n cña d©n téc, thÓ hiÖn b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc ®ã. Trong thêi ®¹i ngµy nay do sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, tiÕp xóc víi khoa häc kÜ thuËt hiÖn ®¹i, sù ph¸t triÓn cña c¸c d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam nãi chung vµ ®ång bµo Dao nãi riªng ®· cã nh÷ng biÕn ®æi lín. Hµ T©y l¹i s¸t nhËp víi Hµ Néi nªn qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ n¬i ®©y diÔn ra m¹nh. Chóng ta thÊy tõ ng«n ng÷, c¸c nghi lÔ, phong tôc tËp qu¸n, c¸ch ¨n mÆc ®Æc biÖt lµ trong h«n nh©n,... cña ®ång bµo n¬i ®©y ®Òu biÕn ®æi. Tham dù nh÷ng ®¸m c−íi cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë x· Ba V× kh«ng cßn nh÷ng nÐt truyÒn thèng nh− tr−íc. TÊt c¶ c¸c ®¸m c−íi ®Òu cã sù xuÊt hiÖn cña c¸c yÕu tè hiÖn ®¹i. KiÓu kÕt hîp gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i trong h«n nh©n rÊt phæ biÕn, nh÷ng ®¸m c−íi theo kiÓu hiÖn ®¹i còng rÊt nhiÒu. §øng tr−íc sù biÕn ®æi trong h«n nh©n cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt, ®Ò tµi “nh÷ng biÕn ®æi trong h«n nh©n vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ gia ®×nh truyÒn thèng ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë x· Ba V×, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y” hy väng sÏ gióp c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ ng−êi d©n nhËn thøc râ nh÷ng gi¸ trÞ tÝch cùc 4 trong h«n nh©n vµ gia ®×nh truyÒn thèng, nh÷ng biÕn ®æi tiªu cùc ®Ó cã h−íng b¶o l−u, lùa chän, kÕ thõa phï hîp nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp, ®ãng gãp tÝch cùc cho phong trµo x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸, lµng b¶n v¨n ho¸ cña ng−êi Dao. §ång thêi gãp phÇn t¹o nªn sù ®a d¹ng v¨n ho¸ d©n téc trong phong tôc tËp qu¸n cña mçi d©n téc trªn ®Êt n−íc ta, phÊn ®Êu x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam “tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc”. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò vµ nguån t− liÖu 2.1 LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Tõ ®Çu thÕ kû XX Bonifacy trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh ®· cho r»ng ë ViÖt Nam cã hai bé l¹c M¸n ®ã lµ: bé l¹c M¸n kh«ng nãi tiÕng M¸n vµ bé l¹c M¸n nãi tiÕng M¸n. Tiªu biÓu cho mét sè c«ng tr×nh kh¸ c¬ b¶n vµ toµn diÖn nghiªn cøu vÒ ng−êi Dao cã “Ng−êi Dao ë ViÖt Nam” cña BÕ ViÕt §¼ng, N«ng Trung, NguyÔn Kh¾c Tông, NguyÔn Nam TiÕn (1971). Trong c«ng tr×nh nµy c¸c t¸c gi¶ ®· cung cÊp bøc tranh tæng thÓ vÒ lÞch sö, v¨n hãa cña ng−êi Dao ë ViÖt Nam tõ nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ ng−êi Dao, c¸c h×nh th¸i kinh tÕ ®Õn sinh ho¹t vËt chÊt, sinh ho¹t x· héi, mét sè tôc lÖ chñ yÕu còng nh− giíi thiÖu vÒ t«n gi¸o, tÝn ng−ìng, v¨n häc nghÖ thuËt d©n gian vµ tri thøc d©n gian, nh÷ng ®æi míi trong ®êi sèng sinh ho¹t cña d©n téc Dao tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945. Riªng h«n nh©n vµ gia ®×nh c¸c t¸c gi¶ ®· dµnh phÇn dung l−îng kh¸ lín giíi thiÖu vÒ quan hÖ dßng hä, qui m« gia ®×nh, quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, quan niÖm vÒ sinh con, viÖc thay tªn vµ lÔ cÊp s¾c, tÝnh chÊt h«n nh©n vµ h×nh th¸i c− tró sau h«n nh©n. C¸c c«ng tr×nh s−u tÇm, dÞch v¨n häc d©n gian tõ tiÕng Dao sang tiÕng ViÖt, nh÷ng bµi th¬ s¸ng t¸c vÒ ng−êi Dao b»ng song ng÷ ViÖt Dao cña TriÖu H÷u Lý, Bµn Tµi §oµn ®· mang ®Õn cho ng−êi ®äc c¶m nhËn s©u s¾c vÒ nh÷ng kh¸t väng cña mét d©n téc lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc cña cuéc sèng ®Ó sinh tån vµ ph¸t triÓn nh−ng trµn ®Çy tinh thÇn l¹c quan vµ nång Êm t×nh ng−êi. 5 Kû yÕu héi th¶o quèc tÕ ®−îc tæ chøc ë Th¸i Nguyªn n¨m 1995 ®· tËp hîp nh÷ng bµi viÕt cña c¸c häc gi¶ quèc tÕ vµ trong n−íc ®Ò cËp ®Õn nh÷ng mÆt cña ®êi sèng cña ng−êi Dao trong n−íc vµ quèc tÕ nh− sau: t×nh h×nh d©n sè, vÊn ®Ò giíi, ph©n lo¹i nhãm Dao, v¨n ho¸ vËt thÓ, phi vËt thÓ,... Trong ®ã cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u h¬n vÒ vÊn ®Ò h«n nh©n vµ gia ®×nh cña t¸c gi¶ Ph¹m Minh SÈn vÒ “Qu¸ tr×nh t×m hiÓu cña trai g¸i Dao ¸o Dµi”; t¸c gi¶ Vi V¨n An vÒ “Tôc tang ma cña ng−êi Dao Thanh Ph¸n ë Qu¶ng Ninh”; t¸c gi¶ Lý Hµnh S¬n vÒ “Nh÷ng nghi lÔ ma chay cña ng−êi Dao TiÒn ë Cao B»ng”; t¸c gi¶ Hoµng L−¬ng vÒ “Mét sè kiªng kÞ liªn quan ®Õn sinh ®Î, ch¨m sãc trÎ s¬ sinh cña ng−êi Dao T¶ Pan vµ Dao ¸o Dµi ë Hµ Giang”. N¨m 1973 Ty v¨n ho¸ th«ng tin tØnh Hµ T©y cho xuÊt b¶n cuèn “TruyÒn thuyÕt S¬n Tinh, Thuû Tinh” cña t¸c gi¶ Hµ KØnh vµ §oµn C«ng Ho¹t. Cuèn s¸ch nµy ®· m« t¶ mét c¸ch kh¸i qu¸t nhÊt vÒ truyÒn thuyÕt T¶n Viªn S¬n Th¸nh, nh÷ng lÔ héi, danh lam th¾ng c¶nh cña m¶nh ®Êt Ba V×, Hµ T©y. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng nÐt vÒ lÞch sö téc ng−êi còng nh− v¨n ho¸ tiªu biÓu cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt- c− d©n sèng d−íi ch©n nói Ba V×. Nghiªn cøu vÒ ng−êi Dao cßn ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Phan H÷u DËt, Hoµng Hoa Toµn vÒ “X¸c minh tªn gäi vµ ph©n nhãm c¸c ngµnh Dao ë Tuyªn Quang” (1971), NguyÔn Kh¾c Tông vÒ “VÊn ®Ò ph©n lo¹i c¸c nhãm Dao ë ViÖt Nam” (1995) hay “Nhµ cöa cña ng−êi Dao x−a vµ nay” (1977),... C¸c luËn ¸n tiÕn sÜ, luËn v¨n th¹c sÜ, kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc . Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®· gióp ng−êi ®äc cã c¸i nh×n toµn diÖn, sinh ®éng víi nh÷ng nÐt v¨n hãa ®Æc s¾c, ®a d¹ng còng nh− cã dÞp t×m hiÓu s©u h¬n vÒ mét sè nhãm nhá trong d©n téc Dao. Cung cÊp nh÷ng nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng riªng biÖt n»m trong céng ®ång ng−êi Dao. Bªn c¹nh ®ã cßn mét sè c«ng tr×nh s−u tÇm biªn kh¶o vÒ v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ng−êi Dao trong ph¹m vi ®Þa ph−¬ng. §¸ng chó ý lµ c¸c c«ng tr×nh: “Tôc ng÷, c©u 6 ®è d©n téc Dao Lµo Cai” cña TrÇn H÷u S¬n (1999), t¸c gi¶ ®· s−u tÇm ®−îc nh÷ng c©u ®è, tôc ng÷ cña c¸c nhãm Dao trªn ®Þa bµn tØnh Lµo Cai. T¸c phÈm “V¨n ho¸ truyÒn thèng cña ng−êi Dao ë Hµ Giang” cña Ph¹m Quang Hoan, Hïng §×nh Quý (chñ biªn) (1999), c¸c t¸c gi¶ ®· cung cÊp nh÷ng nÐt v¨n hãa tiªu biÓu cña c¸c nhãm Dao ë Hµ Giang. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn lµ nh÷ng ®ãng gãp rÊt quan träng cña c¸c nhµ khoa häc vÒ mäi mÆt trong ®êi sèng cña c¸c nhãm Dao ë ViÖt Nam. Nh÷ng kÕt qu¶ vµ thµnh c«ng tõ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn ®· gióp cho c¸c nhµ nghiªn cøu lÞch sö, v¨n ho¸, nh÷ng nhµ qu¶n lý,...cã c¸i nh×n ch©n thùc, chÝnh x¸c vÒ lÞch sö, phong tôc tËp qu¸n cña mét d©n téc cã sè d©n ®øng thø 9 trong c¸c d©n téc ë ViÖt Nam. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn lµ c¬ së ®Ó c¸c nhµ qu¶n lÝ ®Ò ra ®−îc nh÷ng chÝnh s¸ch kh¶ thi gióp n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña ng−êi Dao hoµ nhËp vµo xu thÕ ph¸t triÓn chung cña d©n téc. §Æc biÖt nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh ®· ph¶n ¸nh ®−îc mét phÇn s¾c th¸i v¨n ho¸ d©n téc Dao ë tõng ®Þa ph−¬ng, qua ®ã gióp ng−êi ®äc hiÓu ®−îc nh÷ng nÐt v¨n ho¸ vËt thÓ, phi vËt thÓ tiªu biÓu cña mét d©n téc cã bÒ dÇy v¨n ho¸ trong ®¹i gia ®×nh c¸c d©n téc ViÖt Nam. Tuy nhiªn mçi nhãm Dao ë tõng ®Þa ph−¬ng l¹i cã nh÷ng nÐt v¨n ho¸ kh¸c biÖt. §Ó cã c¸i nh×n toµn diÖn vµ kh¸i qu¸t vÒ ng−êi Dao ë ViÖt Nam ph¶i t×m hiÓu tõ c¸i ®¬n lÎ, riªng biÖt cña nh÷ng nhãm Dao ë mçi ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau. Trong sè c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng−êi Dao cã rÊt Ýt c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y, ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò h«n nh©n vµ gia ®×nh. V× vËy rÊt cÇn cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u vµ tæng hîp vÒ nhãm Dao nµy. ViÖc nghiªn cøu s©u vÒ sù biÕn ®æi trong h«n nh©n vµ ¶nh h−ëng cña nã tíi v¨n hãa gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y sÏ ®ãng gãp nh÷ng nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t còng nh− nh÷ng t− liÖu cô thÓ cho viÖc t×m hiÓu ®Çy 7 ®ñ h¬n vÒ v¨n hãa cña d©n téc Dao QuÇn ChÑt còng nh− nh÷ng biÕn ®æi cña nã trong thêi ®¹i ngµy nay. 2.2 Nguån t− liÖu §Ò tµi chñ yÕu sö dông nguån t− liÖu thu thËp ®−îc nhê qu¸ tr×nh ®iÒn d· t¹i ®Þa bµn cña x· Ba V×, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y. Ngoµi ra ®Ò tµi cßn sö dông nh÷ng t− liÖu cña c¸c c«ng tr×nh ®· ®−îc c«ng bè cña c¸c t¸c gi¶ ®Æc biÖt lµ nh÷ng c«ng tr×nh cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn vÊn ®Ò mµ ®Ò tµi nghiªn cøu. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi 3.1 Môc ®Ých cña ®Ò tµi Th«ng qua viÖc kho¶ s¸t ®¸nh gi¸ sù biÕn ®æi trong h«n nh©n vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ gia ®×nh cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y ®Ò tµi nh»m: Kh¼ng ®Þnh nh÷ng nÐt ®Ñp vµ gi¸ trÞ trong h«n nh©n còng nh− v¨n hãa gia ®×nh truyÒn thèng cña téc ng−êi, gióp c¸c nhµ qu¶n lÝ v¨n ho¸ ë ®Þa ph−¬ng cã nh÷ng gi¶i ph¸p thiÕt thùc vµ hîp lÝ trong viÖc b¶o tån vµ ph¸t huy nh÷ng nÐt ®Ñp trong v¨n ho¸ truyÒn thèng ®ang bÞ mai mét tr−íc sù ph¸t triÓn cña x· héi gãp phÇn x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ trong thêi ®¹i míi. 3.2 NhiÖm vô cña ®Ò tµi §Ó thùc hiÖn ®−îc nh÷ng môc ®Ých trªn ®Ò tµi cÇn thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô sau: - Nghiªn cøu h«n nh©n truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë x· Ba V×, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y. §©y lµ c¬ së ®Ó so s¸nh ®¸nh gi¸ víi h«n nh©n ngµy nay. - Kh¶o s¸t sù biÕn ®æi cña h«n nh©n truyÒn thèng vµ ¶nh h−ëng cña nã tíi v¨n ho¸ gia ®×nh cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y. §©y lµ nhiÖm vô träng t©m cña ®Ò tµi. - §−a ra nh÷ng kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p ®Ó gãp phÇn thóc ®Èy c«ng cuéc x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y trong giai ®o¹n 8 hiÖn nay nh»m b¶o l−u nh÷ng nÐt ®Ñp trong h«n nh©n vµ v¨n ho¸ gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao nãi chung vµ ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y nãi riªng. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 4.1 §èi t−îng nghiªn cøu §ã lµ h«n nh©n truyÒn thèng, biÕn ®æi trong h«n nh©n vµ ¶nh h−ëng cña nã tíi v¨n hãa gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y Tuy nhiªn do b¶n th©n néi hµm qu¸ réng nªn chóng t«i khu biÖt l¹i mét sè kh¸i niÖm ®Ó lµm râ ®èi t−îng nghiªn cøu nh− sau: * H«n nh©n truyÒn thèng: ®ã lµ nh÷ng phong tôc tËp qu¸n, nh÷ng nghi thøc trong h«n nh©n ®−îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi vµ kh¸ bÒn v÷ng trong ®êi sèng cña ng−êi d©n. H«n nh©n truyÒn thèng bao gåm nh÷ng yÕu tè: Quan niÖm vÒ h«n nh©n Tiªu chuÈn chän vî (chång) C¸c nghi lÔ trong h«n nh©n TËp qu¸n sau h«n nh©n ( lÔ l¹i mÆt vµ c− tró sau h«n nh©n) * V¨n ho¸ gia ®×nh: “Gia §×nh”: cña §µo Duy Anh: “Gia ®×nh lµ nh÷ng ng−êi th©n thuéc trong mét gia ®×nh. Gia ®×nh lµ ®¬n vÞ nhá cña x· héi, nã phô thuéc vµo x· héi vµ lµ tÊm g−¬ng ph¶n chiÕu mäi thµnh tùu còng nh− m©u thuÉn cña x· héi.(1) “V¨n ho¸”: Cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ v¨n ho¸ nh−ng chóng t«i xin ®−a ra mét kh¸i niÖm t©m ®¾c nhÊt: “V¨n hãa lµ mét hÖ thèng h÷u c¬ c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn do con ng−êi s¸ng t¹o vµ tÝch luü trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn, trong sù t−¬ng t¸c gi÷a con ng−êi víi m«i tr−êng tù nhiªn vµ x· héi”(1) (1) §µo Duy Anh. ViÖt Nam v¨n hãa sö c−¬ng, NXB. TPHCM, 1992. (1) TrÇn Ngäc Thªm. T×m vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam, NXB.Thµnh phè Hå ChÝ Minh,2001. 9 “V¨n ho¸ gia ®×nh”: V¨n hãa gia ®×nh gåm mét hÖ thèng gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµ c¸c chuÈn mùc øng xö trong gia ®×nh. HÖ gi¸ trÞ chuÈn mùc Êy ®· ®−îc h×nh thµnh vµ l−u truyÒn qua nhiÒu thÕ hÖ” Nh÷ng thµnh tè t¹o nªn v¨n hãa gia ®×nh: Quan niÖm vÒ vai trß cña h«n nh©n – gia ®×nh truyÒn thèng øng xö trong gia ®×nh (øng xö vî chång, øng xö gi÷a bè mÑ vµ con c¸i, øng xö gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh vµ gia téc, øng xö gia ®×nh vµ céng ®ång lµng x·) Chøc n¨ng cña gia ®×nh (duy tr× nßi gièng, t©m lÝ t×nh c¶m, kinh tÕ, gi¸o dôc) * Gia ®×nh v¨n hãa: Gia ®×nh v¨n hãa lµ mét côm tõ biÓu thÞ phong trµo x©y dùng gia ®×nh cã nÕp sèng v¨n ho¸, øng xö gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, gi÷a gia ®×nh víi céng ®ång vµ thiªn nhiªn, trong ý thøc tu©n thñ ph¸p luËt, ý thøc c«ng d©n vµ c¶ khÝa c¹nh t©m linh, tÝn ng−ìng, t«n gi¸o. Gia ®×nh v¨n ho¸ cßn lµ mét danh hiÖu ®−îc trao tÆng cho c¸c gia ®×nh phÊn ®Êu ®¹t c¸c tiªu chuÈn ciña phong trµo x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸. 4.2 Ph¹m vi nghiªn cøu Ph¹m vi vÒ kh«ng gian lµ x· Ba V×, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y, träng t©m lµ th«n Hîp NhÊt x· Ba V×, ®−îc chän lµm ®Þa ®iÓm ph¸t phiÕu hái ý kiÕn. Ph¹m vi vÒ thêi gian ®−îc chóng t«i quy ®Þnh: TruyÒn thèng ®ã lµ nh÷ng nÐt v¨n ho¸ æn ®Þnh ®−îc h×nh thµnh tõ tr−íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m HiÖn nay ®−îc chóng t«i qui ®Þnh lµ nh÷ng nÐt v¨n ho¸ ®−îc h×nh thµnh tõ sau nh÷ng n¨m ®æi míi khi cã sù giao l−u m¹nh mÏ gi÷a c¸c d©n téc. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph−¬ng ph¸p luËn lµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu duy vËt lÞch sö, duy vËt biÖn chøng cña chñ nghÜa M¸c- Lª Nin nh»m ph©n tÝch ®¸nh gi¸ sù t¸c ®éng cña tÝn ng−ìng ®èi víi x· héi cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt. §Ò tµi cßn dùa vµo t− t−ëng Hå 10 ChÝ Minh, nh÷ng quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc th«ng qua c¸c v¨n b¶n, luËt h«n nh©n. - §iÒn d· d©n téc häc: §Ó thu thËp t− liÖu ë thùc ®Þa, ®èi t−îng sö dông lµ c¸c kÜ thuËt pháng vÊn, quan s¸t, ghi ©m, chôp ¶nh, phiÕu hái ý kiÕn, th«ng qua c¸c ®ît ®i thùc tÕ ë x· Ba v×, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y. - Nghiªn cøu th− tÞch : nh»m thu thËp c¸c lo¹i t− liÖu ®· ®−îc c«ng bè, ®ã lµ nh÷ng cuèn s¸ch viÕt vÒ ng−êi Dao nãi chung, ng−êi Dao QuÇn ChÑt nãi riªng vµ nh÷ng tµi liÖu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò h«n nh©n, gia ®×nh cña d©n téc Dao vµ mét sè d©n téc kh¸c ®Ó lÊy cø liÖu so s¸nh sù gièng vµ kh¸c nhau. - Ph−¬ng ph¸p thèng kª so s¸nh: Ph−¬ng ph¸p nµy nh»m bæ sung , hç trî cho c¸c ph−¬ng ph¸p lÊy t− liÖu. - §Æc biÖt chóng t«i cßn tiÕn hµnh ®iÒu tra b»ng c¸ch ph¸t phiÕu hái ý kiÕn ®èi víi 100 ng−êi t¹i ®Þa bµn th«n Hîp NhÊt x· Ba V×. §èi t−îng ph¸t phiÕu lµ nh÷ng ng−êi Dao ®· cã gia ®×nh. 6. §ãng gãp cña ®Ò tµi §Ò tµi cã thÓ coi lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ sù biÕn ®æi trong h«n nh©n vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ gia ®×nh cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y. Qua ®ã chØ ra nh÷ng mÆt vÒ phong tôc tËp qu¸n, lÔ thøc, chuÈn mùc x· héi, tiªu chuÈn, vai trß, vÞ trÝ cña ng−êi vî trong x· héi ng−êi Dao truyÒn thèng vµ hiÖn t¹i. Ph©n tÝch c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ trong c¸c lÜnh vùc h«n nh©n vµ gia ®×nh cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt, ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån vµ ph¸t huy t¸c dông c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ tèt ®Ñp, x©y dùng gia ®×nh v¨n hãa cña ng−êi Dao ë Ba V×, Hµ T©y. Cung cÊp nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c ®Ó c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch tõ ®ã xem xÐt, ®−a ra c¸c tiªu chÝ, chÝnh s¸ch b¶o tån v¨n ho¸ c¸c d©n téc thiÓu sè, t¹o c¬ së cho viÖc x©y dùng nÕp sèng v¨n hãa ë th«n b¶n, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng v¨n nghÖ quÇn chóng, trß ch¬i d©n gian, lÔ héi truyÒn thèng,...nh»m nhanh chãng ®−a môc tiªu x©y dùng “nÒn v¨n hãa ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc”. 7. Bè côc cña ®Ò tµi 11 Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn ®Ò tµi gåm 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: H«n nh©n truyÒn thèng cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë th«n Hîp NhÊt, x· Ba V×, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y. Ch−¬ng 2: Nh÷ng biÕn ®æi trong h«n nh©n vµ ¶nh h−ëng cña nã tíi v¨n ho¸ gia ®×nh truyÒn thèng ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y. Ch−¬ng 3: Gi÷ g×n vµ ph¸t huy nh÷ng nÐt ®Ñp trong h«n nh©n vµ v¨n ho¸ gia ®×nh truyÒn thèng ®Ó x©y dùng gia ®×nh v¨n hãa cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë Ba V×, Hµ T©y trong giai ®o¹n hiÖn nay. 104 Tμi liÖu tham kh¶o 1. Phan KÕ BÝnh. ViÖt Nam phong tôc, NXB.TP hå ChÝ Minh, t¸i b¶n 1990. 2. N«ng Quèc ChÊn. D©n téc vµ v¨n ho¸, NXB. V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 1999. 3. BÕ ViÕt §¼ng, NguyÔn Kh¾c Tông, N«ng Trung, NguyÔn Nam TiÕn. Ng−êi Dao ë ViÖt Nam, NXB. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1971. 4. DiÖp §×nh Hoa. Ng−êi Dao ë Trung Quèc, NXB. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2002. 5. BÕ ViÕt §¼ng, NguyÔn §×nh Khoa, Bµn thÞ T−. Sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ x· héi cña ng−êi Dao hiÖn tai vµ t−¬ng lai, héi th¶o quèc tÕ (phÇn kinh tÕ x· héi), 1996. 6. Lª Nh− Hoa (chñ biªn). H«n lÔ x−a vµ nay ë ViÖt Nam, NXB. V¨n ho¸ th«ng tin, Hµ Néi, 1998 7. NguyÔn V¨n Huy. Bøc tranh v¨n ho¸ c¸c d©n téc ViÖt Nam. NXB. Gi¸o dôc. Hµ Néi, 1998 8. Hµ KØnh, §oµn C«ng Ho¹t. TruyÒn thuyÕt S¬n Tinh, Thuû Tinh, Ty v¨n ho¸ th«ng tin tØnh Hµ T©y, 1973. 9. Hoµng Nam. §Æc tr−ng v¨n ho¸ cæ truyÒn c¸c d©n téc ViÖt Nam, NXB. V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 2002. 10. Hoµng Nam. V¨n ho¸ c¸c d©n téc vïng ®«ng b¾c ViÖt Nam, tr−êng ®¹i häc v¨n ho¸ Hµ Néi, 2004. 11. Vò Ngäc Kh¸nh. V¨n ho¸ gia ®×nh ViÖt Nam, NXB. Thanh niªn, Hµ Néi, 2007. 12. Chu Th¸i S¬n, NguyÔn ChÝ Huyªn. Sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ x· héi cña ng−êi Dao hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai, héi th¶o quèc tÕ (phÇn nhµ cöa vµ trang phôc), 1996. 13. Lª Ngäc Th¾ng (chñ biªn). B¶n s¾c v¨n ho¸ c¸c d©n téc ViÖt Nam, NXB. V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 1990. 14. TrÇn Ngäc Thªm. C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, Tr−êng ®¹i häc tæng hîp thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1995. 105 15. Ng« §øc ThÞnh. Trang phôc cæ truyÒn c¸c d©n téc ViÖt Nam, NXB. V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 1994. 16. N«ng Quèc TuÊn. Trang phôc cæ truyÒn cña ng−êi Dao ë ViÖt Nam, NXB. V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 2002. 17. NguyÔn Kh¾c Tông. Nhµ ë cæ truyÒn c¸c d©n téc ë ViÖt Nam, NXB. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1988. 18. §Æng Nghiªm V¹n. HuyÒn tho¹i vÒ nguån gèc c¸c téc ng−êi, t¹p chÝ v¨n ho¸ d©n gian, Hµ Néi, 1987. 19. Lª Trung Vò. Nghi lÔ vßng ®êi ng−êi, NXB. V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 2000. 20. T¹p chÝ d©n téc häc sè 2. Thùc tr¹ng h«n nh©n cña c¸c d©n téc miÒn nói phÝa b¾c, Hµ Néi, 1991. 21. T¹p chÝ d©n téc häc sè 3. Trang phôc cña ng−êi Dao ®á ë huyÖn Ba BÓ vµ huyÖn Nguyªn B×nh tØnh Cao B»ng, Hµ Néi, 1994.