Mô hình sản xuất nấm linh chi, nấm sò, nấm rơm tại Hợp tác xã giống và dịch vụ nuôi trồng nấm An Hải Đông a

hoàn thành các khâu cuối cùng trước khi được đưa ra thị trường để tiêu thụ. 8. Hai bốc cấy bằng thuỷ tinh: Khác với các tủ cấy vô trùng, ở đây các bốc cấy này được làm bằng kính dùng để cấy giống linh chi. 9. Các dàn ƣơm: Dùng để bố trí các bịch nấm vừa mới cấy sang thưòi kỳ nuôi ủ. Nó được làm nhiều tầng, khoảng cách giữa các tầng 40–50 cm để vừa đủ sự thông thoáng cho nuôi sợi. 10. Lò hấp thủ công: Dùng để hấp khử trùng môi trường nuôi trồng. Có hình trụ, đường kính ngoài 1.4m, đường kính bên trong 1.2m, có chiều cao khoảng 3m, được xây bằng gạch có độ dầy 30cm. Giữa hai lớp gạch là một lớp cát dùng để cách nhiệt thoát ra bên ngaòi trong quá trình hấp. Có cửa rộng 0.5m cao 1.2m xung quanh có các vít để đậy lò lại. Phía dưới có chảo làm bằng gang để đựng nước, ở phía trên chảo là một giá để bằng tre dùng để bố trí các bịch môi trường, ở phía dưới chảo là một lò than, lò than có một đường ray đẩy để đẩy ra đẩy vào dễ dàng, lò thang này có thể chứa được 40 viên than. Công suất của mỗi lò như vậy vào khoảng 500 bịch/mẻ. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 5 11. Kệ ủ: Dùng để ủ rơm và ủ bông. Kệ có thể được làm từ các vật liệu rẻ tiền nhằm tiết kiệm vốn đầu tư, không nhất thiết phải làm kệ kiên cố và tốn kém lắm. Kệ ủ là một giàn băng tre hoặc bằng gỗ đưc gát lên nhau, kệ phải được đặt cách mặt đất 0.2m. Ngoài ra, ta còn phải chuẩn bị thêm một cây thông gió bằng tre dùng để ủ rơm. 12. Khuôn đóng mô nấm rơm: Có thể làm ở nhiều kích thước khác nhau tuỳ thuộc vào yêu cầu của việc đóng mô nấm rơm. Thông thường khi đóng khuôn, ngườI ta thường đóng phần đáy lớn hơn phần trên khuôn mô để dể lấy khuôn ra khi đóng xong. Các kích thước khuôn mô đóng nấm thường dùng là: 0,4x0,4x1,1x1,2x0,5 và 20x20x35. Ngoài ra, trong quá trình hoạt động của HTX cũng không thể thiếu các vật dùng như: Xe bò, xe cảI tiến … dùng để vận chuyển các bịch môi trường từ nơi nầy sang nơi khác. Xẳng, bồ cào dùng để xúc và đảo môi trường cũng là những vật dụng thường xuyên dùng trong quá trình làm nấm. Hình 1: Lò Hấp Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 6 Phần 2: QUY TRÌNH NUÔI TRỒNG MỘT SỐ LOẠI NẤM 2.1. Quy trình nuôi trồng nấm sò trên rơm 2.1.1. Nguyên vật liệu và dụng cụ 2.1.1.1. Nguyên vật liệu và hóa chất Nguyên liệu dùng để trồng nấm sò trên rơm là các loại rơm như: Rơm ruộng mặn, ruộng phèn và rơm ruộng màu. Tuy nhiên, trong số các loại rơm trên thì rơm trên ruộng màu là tốt hơn cả. Và thường người ta thu nhận rơm làm nấm vào vụ mùa xuân hè ( tháng 3), bởi vào mùa này trời khô ráo và ít mưa. Rơm trước khi sử dụng phải đạt các chỉ tiêu sau: + Rơm có màu vàng, mới + Rơm không bị ẩm ướt, không có màu sắc lạ, không bị nhiểm mốc… Nguyên liệu tiếp theo rất cần thiết là giống nấm. Các yếu tố được cho là loại giống đạt yêu cầu được sử dụng trong làm nấm là: + Các bịch giống nấm có sự đồng nhất về màu, tơ nấm ăn trắng đều cả bịch giống. + Sợi tơ khỏe, không có hiện tượng bị tạp nhiểm. Ngoài ra, còn có các nguyên liệu và hóa chất khác là: + Vôi bột + Nước 2.1.1.2. Dụng cụ và thiết bị - Thùng nhựa hoặc các bể ximăng dùng để ngâm rơm - Cân - Kệ gỗ dùng để ủ đống rơm: Có chiều cao cách mặt đất khoảng 20 cm, có tác dụng tạo độ thông thoáng bên dưới đống ủ nhằm giúp không khí được đối lưu trong quá trình ủ rơm. - Bạt nilon: Có tác dụng giữ ẩm và giữ nhiệt cho đống ủ. - Túi nilon (PE): Với hai loại kích thước 25X35cm và 30X40cm. Tùy mục đích sử dụng mà ta nên dùng loại bao có kích thước cho phù hợp, với loại bao 25X35 thì ta sử dụng cho quy trình nuôi trồng nấm sò trên rơm qua hâp khử trùng. Còn đối với laọi bao 30X40cm thì ta sử dụng cho nuôi trồng nấm sò trên rơm không qua khử trùng. - Dây thun - Dao, thớt: dùng để băm rơm - Lò hấp khử trùng. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 7 2.1.2. Quy trình nuôi trồng 2.1.2.1. Xử lý nguyên liệu a. Quy trình xủ lý: b. Cách tiến hành: Trước khi bước vào xử lý nguyên liệu ta cân vôi và hòa tan vôi vào nước theo tỷ lệ tương ứng 1% (Hoặc có thể dao động từ 0,8 – 1,2%). Sở dĩ lượng vôi bị dao động là do nó phụ thuộc vào pH của nước. Nếu pH cao hơn 7 thì ta giảm lượng vôi xuống, còn nếu pH thấp hơn 7 thì ta tăng thêm lượng vôi lên. - Bước 1: Làm ƣớt + Rơm sau khi cân được cho vào trong thùng nước vôi có nồng độ (1%) + Sau đó được giẩm đạp cho đến khi thấy rơm chuyển màu vàng sáng và mùi nồng của rơm + Vớt rơm ra và xếp lên kệ để ủ đống - Bước 2: Ủ đống + Xếp rơm đã được làm ướt lên kệ, hết lớp này đến lớp khác, vừa xếp vừa có người lên giẫm đạp. + Giữa đống ủ có cắm một cột tre, có tác dụng thông khí cho đống ủ. Đống ủ được xếp theo thể tích 1,5X1,5X1,5m; tác dụng của nó là làm cho đống ủ tỏa được đủ lượng nhiệt cần thiết. Nếu chúng ta làm chiều cao thấp quá còn chiều rộng lớn thì làm cho lượng nhiệt tỏa ra không đủ để làm chín khối ủ. + Do trời mùa này khí hậu hơi lạnh nên công đoạn giẫm đuợc thực hiện khá kỹ và lâu nhằm nén chặt đống ủ để sinh nhiệt cao. Rơm rạ làm ướt trong nước vôi Ủ đống Đảo trộn Băm nguyên liệu Cơ chất trồng nấm 3 ngày 3 ngày Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 8 + Sau khi chất hết rơm lên kệ và nén chặt thì dùng bạt phủ kín đống ủ. + Thông thường khi chúng ta tiến hành ủ rơm dưới một bóng cây lớn thì tốt hơn, tuy nhiên khi bố trí đống ủ ở bên dưới một tán cây thì phải che thêm bạt lên cây thông gió để che mưa và che sương. Bởi vào mỗi buổi sáng sớm thường có sương, sương đó sẽ ngưng tụ thành nước rồi theo các tán lá đi vào đống ủ thống qua cột thông gió. - Bước 3: Đảo trộn Sau khi ủ 3 ngày thì mở nilon ra, đảo trộn rơm. Công đoạn đảo này rất quan trọng bởi nó quyết định độ chín đều của khối ủ. Trong quá trình đảo phải trải qua các công đoạn sau: + Trước hết ta tháo dỡ tấm bạt phủ ra, sau đó chuyển toàn bộ khối rơm ra một tấm bạt khác. Trong khi chuyển ra ta phải phân loại các phần rơm, các khối rơm nằm bên trong chuyển ra một khu còn các khối rơm ở phía bên ngoài chuyển ra một khu. + Tiến hành kiểm tra độ ẩm và nhiệt độ của khối rơm. Đối với độ ẩm ta tiến hành lấy vài cọng rơm sau đó dùng hai tay vắt, nếu thấy nước nhỏ từ từ ra khoảng vài giọt thì được xem là đảm bảo yêu cầu, còn nếu khô quá thì ta tiến hành bổ sung thêm nước cho đủ độ ẩm cần thiết, trong trường hợp ẩm quá thì ta tiến hành canh ra để bốc bớt hơi nước. + Sau khi kiểm tra rơm sẽ được xếp lại lên kệ, các khối ủ lúc trước nằm bên ngoài được chuyển vào giữa khối ủ. Còn các khối ủ lúc trước nằm bên trong được chuyển ra bên ngoài nhằm giúp cho đống rơm được chín đều. Trong quá trình xử lý nguyên liệu thì chưa bổ sung phụ gia và chất dinh dưỡng. - Bước 4: Đảo lần 2 Công đoạn này chỉ làm khi mà các chỉ tiêu như độ ẩm và nhiệt độ vẫn chưa đạt yêu cầu. Trong trường hợp thấy các chỉ tiêu đạt độ ẩm khoảng 70% và nhiệt độ đống ủ đạt khoảng trên 700C thì ta tiến hành lấy rơm ra để tiến hành băm rơm luôn. - Bước 5: Băm nguyên liệu Sau khi đã ủ rơm xong ta tiến hành đổ rơm ra bạt để băm. Dùng dao băm các khối rơm ra từng đoạn có chiều dài khoảng 10cm. 2.1.2.2. Quy trình nuôi trồng Ở đây đối với công nghệ nuôi trồng nấm sò trên rơm có hai loại là có qua công đoạn hấp và không qua công đoạn hấp. So sánh hai hình thức nuôi trồng ta thấy: Sự giống nhau của hai công thức nuôi trồng là việc sử dụng cùng một cơ chất nuôi trồng và cách chăm sóc thu hái nấm. Tuy nhiên, sự khác nhau là: Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 9 Đặc điểm Không hấp khử trùng Hấp khử trùng * Sự vô trùng * Thời gian làm * Số lƣợng giống * Năng lƣợng - Ít đảm bảo vô trùng hơn - Nhanh và ít tốn công - Lượng dùng nhiều hơn - Không tốn - Đảm bảo sự vô trùng - Mất nhiều công và thời gian - Tiết kiệm được giống - Tiêu tốn năng lượng 2.1.2.2.1. Quy trình nuôi trồng nấm sò không qua hấp khử trùng a. Quy trình: b. Cách tiến hành - Bước 1: Đóng bịch và cấy giống Rơm sau khi được băm được cho vào túi nilon 30X40cm, mỗi một bao như vậy được chia thành 3 lớp rơm và 3 lớp giống. Bề dày của mỗi lớp sẽ khác nhau tùy thuộc vào cách chia của chúng ta. Vì mỗi bao như vậy ta có thể bỏ rơm lên đến khoảng 30 cm, nên chúng ta có thể chia theo bề dày của 3 lớp như sau: + Lớp dưới cùng ta cho vào khoảng 7-8 cm, bởi vì ở lớp cuối cùng này ta chỉ cho giống ở ven viền nên thời gian ăn phủ hết xuống tận đáy sẽ lâu hơn, nên chúng ta chỉ cho phần này mỏng hơn. + Ở lớp thứ hai khoảng 10-11 cm, bởi ở lớp này tơ nấm có thể ăn từ viền bên trên xuống và viền ở dưới lên, nên thời gian để tơ ăn hết phần rơm là nhanh. + Ở lớp trên cùng do ta có phủ một lớp giống lên trên đều bề mặt bịch nên ở lớp này ta cho lượng rơm nhiều, với bề dày vào khoảng 12-13 cm. * Lưu ý: - Khi cấy giống, ta dùng tay nắm một nắm giống và rê quanh thành bao với lượng giống vừa phải. - Sau mỗi lần cho rơm vào thì tiến hành nắn chặc. Rơm đã băm Đóng bịch và cấy giống Nuôi ủ Chăm sóc và thu hái nấm Rạch bịch Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 10 Sau khi rắc đều giống trên khắp bề mặt bịch, ta tiến hành nhắt một cục bông vào giữa bịch sau đó dùng dây thun buộc lại. Bước 2: Nuôi ủ Sau khi vào bịch xong ta tiến hành chuyển các bịch này vào bên trong nhà ủ để nuôi tơ. Thời gian nuôi ủ tơ vào khoảng 25 ngày vào mùa nắng và 30 ngày vào mùa lạnh. Bước 3: Rạch bịch Sau một thời gian nuôi ủ tơ, khi thấy tơ ăn đều khắp bề mặt bịch nấm, ta chuyển các bịch nấm đó qua nhà trồng. Dùng tay tháo dây thun để lấy cục bồng ra, sau đó buộc dây thun lại. Các bịch đó được trên lên dây, với phần đầu được treo chốc xuống đất. Mục đích của của việc xoay ngược như vậy là để khi ta tưới nấm lượng nước không bị đọng ở bên dưới bịch. Mỗi hàng treo khoảng 6 dây hoặc nhiều hơn tùy thuộc vào chiều dài phòng, dây được làm từ 6-8 sợi dây đơn và thắt đầu lại. Sau đó, cột sợi dây đó lên trên thanh tre trên trần nhà. Một dây như vậy ta treo khoảng 7-9 bịch. Khoảng cách dây với dây chừng 25-30 cm, hàng cách hàng 40-50 cm. Mỗi bịch như vậy ta tiến hành rạch từ 6-8 vết rạch, chiều dài khoảng 2-3 cm, sâu từ 1-1,5cm. Bước 4: Chăm sóc và thu hái nấm Chúng ta chỉ tiến hành tưới nấm sau khi rạch bịch được 4-5 ngày. Lượng nước tưới phụ thuộc vào số lượng bịch nhiều hay ít, độ ẩm thấp hay cao mà ta có thể điều chỉnh hàm lượng nước tưới cho phù hợp. Trung bình ngày tưới khoảng 3-4 lần, bởi trong giai đoạn nấm đang rất cần nước. Thu hái nấm, nấm sò thường phát triển từng cụm nên khi thu hái ta cần hái cả cụm nấm và lầm sạch gốc. Hình 3: Các bịch nấm được nuôi ủ bởi quy trình không hấp khử trùng Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 11 1.2.3. Quy trình nuôi trồng nấm có qua khử trùng. a. Quy trình: b. Cách tiến hành - Bước 1: Đóng bịch Rơm sau khi được băm nhỏ được cho vào trong các túi nilon 25X35cm, nén chặt. Mỗi lần ta chỉ cho một số rơm vừa phải, sau đó dùng các ngón tay nén chặt quanh viền và ở giữa bịch. Các thao tác nén cần hết sức cẩn thận bởi bịch khá mỏng rất dễ bị rách bịch. Đến khi thấy bịch đã đầy rơm rồi thì dùng hai lòng bàn tay áp sát vào trên đầu bịch nén chặt một lần nữa. Sau đó, dùng dây thun cột các bịch môi trường lại. - Bước 2: Hấp khử trùng Các bịch môi trường sau khi đóng xong được chuyển vào bên trong lò hấp khử trùng. Các bịch được xếp xen kẻ với nhau sao cho hơi co thể đi từ dưới lến trên đỉnh nồi được. Kiểm tra lượng nước bên trong chảo, nếu thiếu thì bổ sunng thêm vào. Sau khi xếp các bịch xong ta tiến hành đóng cửa lò hấp và tiến hành quạt than để nấu nước. Một nồi hấp khử trùng với công suất khoảng 500 bịch/ nồi thì ta sử dụng khoảng 40 cục than tổ ong. hấp cho đến khi hết than thì thôi. Thông thường thờigian hấp khử trùng kéo dài khoảng từ 18-20 giờ. - Bước 3: Để nguội Sau khi thời gian hấp khử trùng đã hết ta chuyển các bịch môi trường sang nhà cấy giống, sắp xếp khoảng 2-3 lớp để nguội bịch. Rơm đã băm Đóng bịch Hấp khử trùng Để nguội Cấy giống Nuôi ủ Rạch bịch Chăm sóc và thu hái nấm Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 12 Mục đích của công đoạn này là giúp giảm bớt lượng nhiệt bên trong bịch, bởi khi vừa ra khỏi lò hấp năng lượng còn chứa trong đó còn khá nhiều, nếu chúng ta cấy liền giống vào sẽ làm cho giống bị chết ngay. - Bước 4: Cấy giống Trước khi bước vào phòng cấy giống ta phải khử trùng tay cho sạch sẽ, đeo khẩu trang nhằm hạn chế sự tạp nhiểm. Các bịch môi trường sau khi được khử trùng và làm nguội, sau hai ngày ta cấy giống Giống sau khi đã lấy ra khỏi bịch (loại bỏ lớp trên bề mặt), được làm rời bằng tay sau đó tiến hành cấy giống. Mỗi bịch chỉ cho khoảng 20 - 25 hat giống. Rắc hạt giống xung quanh thành bịch, và rải đều trên bề mặt bịch cơ chất tránh bỏ giống tập trung ở một chổ, vì nếu làm như vậy thì khi tơ nấm hình thành sẽ bị kết thành mảng lớn dẫn đến hiện tượng đứng tơ. Sau khi cho giống vào xong thì nhắt nuốt bông lại và cột dây thun. Mục đích của công đoạn nhắt thêm nút bông là nhằm tạo độ thông thoáng cho bịch mô, vì trong giai đoạn đầu của quá trình ủ tơ nấm cần khá nhiều không khí để sinh trưởng. - Bước 5: Nuôi ủ Sau khi cấy giống vào bịch xong ta tiến hành chuyển các bịch này vào bên trong nhà ủ để nuôi tơ. Thời gian nuôi ủ tơ vào khoảng 25 ngày vào mùa nắng và 30 ngày vào mùa lạnh. Trong quá trình nuôi ủ phải thường xuyên kiểm tra, và tiến hành loại bỏ ngay những bịch có hiện tượng nhiểm mốc lạ nhằm cách ly nguồn tạp nhiểm. - Bước 6: Rạch bịch Sau một thời gian nuôi ủ tơ, khi thấy tơ ăn đều khắp bề mặt bịch nấm, ta chuyển các bịch nấm đó qua nhà trồng. Dùng tay tháo dây thun để lấy cục bồng ra, sau đó buộc dây thun lại. Các bịch đó được trên lên dây, với phần đầu được treo chốc xuống đất. Mục đích của của việc xoay ngược như vậy là để khi ta tưới nấm lượng nước không bị đọng ở bên dưới bịch. Mỗi hàng treo khoảng 6 dây hoặc nhiều hơn tùy thuộc vào chiều dài phòng, dây được gấp đôi buộc vào giá treo tạo thế cân xứng nhằm tạo lực khi treo bịch. Một dây như vậy ta treo khoảng 7-9 bịch. Khoảng cách dây với dây chừng 25-30 cm, hàng cách hàng 40-50 cm. Mỗi bịch như vậy ta tiến hành rạch từ 6-8 vết rạch, chiều dài khoảng 2-3 cm, sâu từ 1-1,5cm. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 13 - Bước 7: Chăm sóc và thu hái nấm Các bịch mô sau khi nuôi ủ và rạch bịch được giữ trong 4-5 ngày không tưới nước. Chỉ khi bước qua ngày thứ 5 lúc này nấm đang rất cần nước thì ta tiến hành tưới phun sương, mỗi lần ta chỉ tưới một hàm lượng nước khá nhỏ nhưng được chia làm nhiều lần để tưới. Lượng nước tưới phụ thuộc vào số lượng bịch nhiều hay ít, độ ẩm thấp hay cao mà ta có thể điều chỉnh hàm lượng nước tưới cho phù hợp. Trung bình ngày tưới khoảng 3-4 lần. Thu hái nấm, nấm sò thường phát triển từng cụm nên khi thu hái ta cần hái cả cụm nấm và làm sạch gốc. 2.2. Nuôi trồng nấm sò trên mùn cƣa và bông 2.2.1. Nguyên vật liệu và dụng cụ 2.2.1.1. Nguyên vật liệu và hóa chất Nguyên liệu dùng để trồng nấm sò trên mùn cưa và bông là các loại mùn cưa tạp như: mùn cưa mít, mùn cưa chò, kiền kiền… và bông phế thải. Lưu ý trong nuôi trồng nấm chúng ta không nên sử dụng các loại mùn cưa có chứa tinh dầu. Mùn cưa trước khi sử dụng phải đạt các chỉ tiêu sau: + Đạt độ mịn cần thiết, nghĩa là không bị vốn cục + Mùn cưa không bị ẩm ướt, không có màu sắc lạ, không bị nhiểm mốc… + Bông phế thải đảm bảo không bị ẩm ướt. Nguyên liệu tiếp theo rất cần thiết là giống nấm (hay còn gọi là nguyên liệu đặc biệt). Các yếu tố được cho là loại giống đạt yêu cầu được sử dụng trong làm nấm là: + Các bịch giống nấm có sự đồng nhất về màu, tơ nấm ăn trắng đều cả bịch giống. + Sợi tơ khỏe, không có hiện tượng bị tạp nhiểm. Ngoài ra, còn có các nguyên liệu và hóa chất khác là: + Vôi bột + Bột nhẹ + Nước 2.2.1.2. Dụng cụ và thiết bị - Thùng nhựa chứa nước vôi - Cân - Thau lường mùn cưa: Bởi trong làm nấm sò trên mùn cưa người ta ít khi sử dụng cân để cân nguyên liệu mà thường lường bằng các thau. Mỗi thau mùn cưa chưa qua ủ đạt khối lượng tầm 13-15 kg, còn mùn cưa sau khi ủ đạt chừng 18-20 kg. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 14 - Bạt nilon: Có tác dụng giữ ẩm và giữ nhiệt cho đống ủ. - Túi nilon (PE): sử dụng loại bao có kích thước 25X35 cm. - Dây thun - Xẳng và bồ cào - Lò hấp khử trùng: Lò hấp bao gồm lò và than dùng để đốt lò. 2.2.2. Quy trình trồng nấm a. Quy trình Mùn cưa Xử lý Đảo trộn Phối trộn dinh dưỡng Vô túi Cấy giống Treo và rạch bịch Nuôi sợi Hấp khử trùng Để nguội Thu đón quả thể Giống gốc Giống cấp 1 Giống cấp 2 Giống cấp 3 Quy trình nuôi trồng nấm sò trên mùn cƣa và bông 3 ngày 3 ngày 2 ngày 25-30 ngày Bông Xử lý 3 Ngày Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 15 b. Cách tiến hành - Bước 1: Xử lý nguyên liệu Cân một lượng vôi cần thiết hòa tan vào trong nước đạt nồng độ nước vôi 1%. Đây là thông số thay đổi phụ thuộc vào độ pH của nước. Nếu pH cao hơn 7 thì ta giảm lượng vôi xuống, còn nếu pH thấp hơn 7 thì ta tăng thêm lượng vôi lên. Vì vậy nồng độ vôi có thể nằm ở giá trị từ 0,8 đến 1,2 %. Tưới nước vôi lên đống nguyên liệu, dùng xẳng và bồ cào đảo trộn đều sao cho lượng nước được đều khắp đống ủ. Trong quá trình đảo thì luôn kiểm tra độ ẩm bằng cảm quan tay. Sau khi đảo xong thì tiến hành vun đống ủ, bằng cách lấy tay bóp lấy một nắm mùn cưa rồi xòe tay ra, ta thấy mùn cưa kết dính vừa phải với nhau, không bị vở mịn, cũng như thấy ứa nước ra kẻ tay, độ ẩm đạt khoảng 60%. Dùng giấy quỳ kiểm tra pH của khối nguyên liệu: giấy quỳ sau khi cho vào khối nguyên liệu, lấy ra ta thấy có màu xanh. Chứng tỏ pH nằm trong khoảng 7,5–8. Tiến hành vun mùn cưa lên thành đống, sau đó dùng bạt đậy kín đống ủ và dùng dây cột buộc chặt đống ủ. Đối với bông thì trước khi ủ người ta tiến hành pha loãng nước vôi sẵn trong thùng hoặc trong các bể ximăng. Sau đó, dùng từng nắm khoảng 2-3 ký cho vào thùng nước vôi để làm ẩm. Ngay sau khi bông vừa ngấm nước ta tiến hành vớt bông ra và cho lên kệ. Tùy thuộc vào khối lượng bông ủ mà ta xếp đống cho phù hợp nhằm giúp cho đống ủ sinh nhiệt cao. Thường thì người ta biến thể theo công thức 1,5X1,5X1,5cm. Kệ dùng cho bông tương tự như ử bông, chiều cao của kệ thường là 20 cm. vật dùng làm kệ có thể bất kỳ, hoặc gỗ hoặc là sắt… miễn là có thể rút được nước và tạo thông thoáng ở đáy đống ủ. Ngoài ra, chúng ta còn phải chuẩn bị bạt để đậy đống ủ. - Bước 2: Đảo trộn nguyên liệu Đối với mùn cưa, ta tiến hành đảo trộn bình thường như người trộn ximăng. Có một người dùng xẳng xúc tơi đống ủ, cùng với đó là có người dùng bồ cào để trộn đều đống ủ. Trong khi tiến hành đảo trộn nguyên liệu, chúng ta tiến hành kiểm tra độ ẩm của nguyên liệu. Nếu đống ủ đạt độ ẩm khá cao thì ta tiến hành bổ sung thêm nước vào giai đoạn này, còn nếu độ ẩm quá cao thì ta phả đều đống ủ và để phơi trong vài giờ đồng hồ cho đống ủ bay bớt hơi nước. Việc kiểm độ ẩm tương tự như ta kiểm tra độ ẩm trước khi ủ. Đối với bông, ta dùng bồ cào cày xới tơi đống ủ ra một tấm bạt lớn, sau đó tiến hành kiểm tra độ ẩm. Nếu thấy độ ẩm đã đạt yêu càu thì tiến hành xếp lại đống ủ và phủ bạt. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 16 - Bước 3: Phối trộn dinh dƣỡng Do bên trong thành phần của bông có chứa một tỷ lệ đáng kêt các chất dinh dưỡng nên trong quá trình phối trộn dinh dưỡng này người ta chỉ trộn thêm bột nhệ là được. Tác dụng của bột nhể là có thể cung cấp thêm một lượng Ca2+ và tạo cho bịch môi trường thêm thông thoáng. Tỷ lệ bổ sung bột nhẹ là , sau khi bổ sung thêm bột nhẹ ta tiến hành đảo trộn cho thật đều hỗn hợp mùn cưa bông. Cách tiến hành như sau: + Dùng xẳng xúc phần mùn cưa đổ vào một vị trí mới, đồng thời cũng dùng xẳng chuyển bông vào vị trí đó và dùng bồ cào rê đều nhằm tạo cho đống hỡn hợp được đều. + Việc đảo trộn này có thể được tiến hành từ một đến hai lần tùy thuộc vào sự đồng đều của đống hỗn hợp. Công thức phối trộn được tính theo tỷ lệ mùn cưa : bông là 3:1. Và bột nhẹ là: Sau công đoạn đảo trộn dinh dưỡng ta chuẩn bị bao nilon để vào túi. - Bước 4: Vô túi Trước khi vào túi ta phải chuẩn bị bao nilon. Công đoạn chuẩn bị như sau: + Dùng tay gập đôi đáy túi lại với nhau và dùng hương kít hai góc lại với nhau. + Lộn ngược đáy bao lại. Việc chuẩn bị bao nilon đã xong, ta chuẩn bị vô túi: + Dùng một ít môi trường cho vào bịch, và dùng tay ấn nhẹ. + Gập miệng bao lại và đảo ngược đáy bao lên trên. + Điều chỉnh đáy túi, sao cho đáy túi tạo một góc vuông vắn. + Sau đó lật ngược lại, và bỏ thêm môi trường vào. Dùng ta ấn mạnh môi trường xuống. Nhưng không để tay chạm vào thành bịch, sẽ làm thành bịch bị rách. + Tiếp tục cho môi trường vào cho đến khi đạt khối lượng yêu cầu. Dùng mu bàn tay nén thật chặt bich môi trường. Cuối cùng, dùng dây thun bụt miệng bịch lại. Sau khi vô túi xong ta chuẩn bị lò hấp để tiệt trùng môi trường. - Bước 5: Hấp khử trùng Chuyển toàn bộ các bịch môi trường đã đóng xong vào lò hấp. Nhưng trước tiên chúng ta phải kiểm tra lượng nước bên trong chảo. Nếu thiếu thì chúng ta phải bổ sung thêm vào cho đến mức như quy định. Không nên đổ qua nhiều, vì nó sẽ làm cho nồi nước lâu sôi và làm tiêu tốn nhiều nhiệt năng. Số lượng bịch cho vào lò nhiều hay ít phụ thuộc vào thể tích bên trong của lò hấp. Sau khi cho các bịch vào ta đóng cửa lò lại, và đốt lò than lên. Đối với lò hấp công suất 500 bịch/lò thì người ta thường sử dụng khoảng 40 cục than tổ ong. Thời gian khử trùng thường từ 18-20 giờ. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 17 Nguyên tắc khử trùng của lò hấp này là sử dụng hơi nước ở áp suất từ 0,8-1 at và nhiệt độ khoảng 1200C nhằm tiêu diệt các vi sinh vật có trong môi trường. - Bước 6: Để nguội Sau khi đủ thời gian khử trùng môi trường, ta chuyển các bịch môi trường vào phòng cấy giống để làm nguội. Đây là thời gian nhằm giảm bớt nhiệt độ bên trong bịch môi trường trước khi cấy giống. Thời gian để nguội vào khoảng 1 đến 2 ngày. - Bước 7: Cấy giống Trước khi bước vào phòng cấy giống ta phải khử trùng tay cho sạch sẽ, đeo khẩu trang nhằm hạn chế sự tạp nhiểm. Các bịch môi trường sau khi được khử trùng và làm nguội, sau hai ngày ta cấy giống Giống sau khi đã lấy ra khỏi bịch (loại bỏ lớp trên bề mặt), được làm rời bằng tay sau đó tiến hành cấy giống. Mỗi bịch chỉ cho khoảng 20 - 25 hạt giống. Rắc hạt giống xung quanh thành bịch, và rải đều trên bề mặt bịch cơ chất tránh bỏ giống tập trung ở một chổ, vì nếu làm như vậy thì khi tơ nấm hình thành sẽ bị kết thành mảng lớn dẫn đến hiện tượng đứng tơ. Sau khi cho giống vào xong thì nhắt nuốt bông lại và cột dây thun. Mục đích của công đoạn nhắt thêm nút bông là nhằm tạo độ thông thoáng cho bịch mô, vì trong giai đoạn đầu của quá trình ủ tơ nấm cần khá nhiều không khí để sinh trưởng. - Bước 8: Nuôi sợi Bịch nấm đã được cấy giống chuyển vào phòng ươm, đặt trên giá gỗ. Khoảng cách giữa các bịch từ 7-10 cm, chúng ta không nên để quá sát vì như vậy sẽ làm cho việc sinh trưởng của tơ nấm gặp nhiều khó khăn hoặc có khi đứng tơ. Nhà ươm cần thoáng mát và sạch sẽ. Thời gian ươm thường kéo dài khoảng 25 đến 30 ngày. Lúc này sợi nấm sinh trưởng và ăn sâu vào bên trong nguyên liệu hình thành nên một màu trắng đồng nhất cho cả bịch nấm. Nếu trong quá trình ăn xuống đấy bịch nấm bị đứng tơ ở một khu vực nào đó, thì có thể là do ngay tại khu vực đó độ ẩm quá cao làm cho tơ bị đứng. Để khắc phục được tình trạng trên ta chuyển các bịch đó ra một khu vực thông thoáng, ta để nguyên hoặc rạch tại khu vực nấm chưa ăn đến một đường mỏng. Tác dụng của thao tác rạch bịch này là giúp ta thoát bớt lượng hơi nước ở khu vực đó. Sau vài ngày khi độ ẩm tại đó giảm xuống thì tơ nấm bắt đầu sinh trưởng lại và phủ hết khu vực đó. Một nguyên nhân khác làm đứng tơ có thể là do bị tạp nhiểm. Thông thường trong nuôi ủ thì hay bị nhiểm mốc xanh. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 18 - Bước 9: Treo và rạch bịch Các bịch nấm sau khi được ăn đều và đồng nhất, ta chuyển các bịch nấm ra nhà trồng. Trước đó, ta tiến hành cột dây để treo bịch: + Mỗi hàng treo khoảng 6 dây hoặc nhiều hơn tùy thuộc vào chiều dài phòng, dây được làm từ 6-8 sợi dây đơn và thắt đầu lại. + Sau đó, cột sợi dây đó lên trên thanh tre trên trần nhà. Chuẩn bị dây xong, ta cho từng bịch nấm lên trên dây và tạo thế dây đối xứng với nhau giúp bịch nấm vững vàng trên dây. Một dây như vậy ta treo khoảng 7-9 bịch. Khoảng cách dây với dây chừng 25-30 cm, hàng cách hàng 40-50 cm. Lưu ý: khi đặt bịch lên dây nên úp miệng bịch xuống dưới và hai bịch cách nhau chừng 10-15 cm để khi nấm ra không chạm vào nhau. Sau khi treo bịch xong ta dùng dao sắc rạch các bịch nấm, rạch từ 4-6 đường xung quanh với chiều dài chừng 3-4 curcumin Lưu ý: Trong quá trình rạch nên rạch sâu vào bên trong khối mô nhằm gây vết thương, không nên rạch quá mỏng dể làm kết mô dẫn đến ngừng ra quả thể sau này. - Bước 10: Thu đón quả thể Các bịch mô sau khi nuôi ủ và rạch bịch được giữ trong 4-5 ngày không tưới nước. Chỉ khi bước qua ngày thứ 5 lúc này nấm đang rất cần nước thì ta tiến hành tưới phun sương, mỗi lần ta chỉ tưới một hàm lượng nước khá nhỏ nhưng được chia làm nhiều lần để tưới. Lượng nước tưới phụ thuộc vào số lượng bịch nhiều hay ít, độ ẩm thấp hay cao mà ta có thể điều chỉnh hàm lượng nước tưới cho phù hợp. Ở giai đoạn đầu trung bình ngày tưới khoảng 4-5 lần. Về sau khi nấm đã đạt đến giai đoạn nở rộ rồi thì việc tưới là hết sức quan trọng. Ta phải thường xuyên theo dõi sự thay đổi bất thường của thời tiết mà có sự điều chỉnh về lượng nước tưới. Nếu trời trở nên nóng bất thường, thì ta nên tăng số lần tưới trong một ngày, còn ngược lại nếu rời trở nên lạnh thì ta nên giảm lượng nước tưới và cố găn che đậy các cửa sổ lại. Nấm đạt tiêu chuẩn là nấm đã lớn đều trên cùng một chùm, nấm không nên quá to vì nó sẽ rất dai và xơ. Thông thường mỗi bịch nấm như vậy ta thu hái được khoảng 0,5-0,8 kg nấm tươi. Sau khi hái nấm xong ta nên làm sạch cả phần gốc nấm. Khi hái phảI hái đúng độ tuổI nhằm thu nấm có chất lượng và năng suất cao. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 19 2.3. Quy trình nuôi trồng nâm rơm 2.3.1. Nguyên vật liệu và dụng cụ 2.3.1.1. Nguyên vật liệu và hóa chât Nguyên liệu dùng để trồng nấm sò trên rơm là các loại rơm như: Rơm ruộng mặn, ruộng phèn và rơm ruộng màu. Tuy nhiên, trong số các loại rơm trên thì rơm trên ruộng màu là tốt hơn cả. Và thường người ta thu nhận rơm làm nấm vào vụ mùa xuân hè ( tháng 3), bởi vào mùa này trời khô ráo và ít mưa. Rơm trước khi sử dụng phải đạt các chỉ tiêu sau: + Rơm có màu vàng, mới + Rơm không bị ẩm ướt, không có màu sắc lạ, không bị nhiểm mốc… Nguyên liệu tiếp theo rất cần thiết là giống nấm. Các yếu tố được cho là loại giống đạt yêu cầu được sử dụng trong làm nấm là: + Các bịch giống nấm có sự đồng nhất, tơ nấm trong ăn đều cả bịch giống. + Sợi tơ khỏe, không có hiện tượng bị tạp nhiểm. Ngoài ra, còn có các nguyên liệu và hóa chất khác là: + Vôi bột + Nước 1.1.2. Dụng cụ và thiết bị - Thùng nhựa hoặc các bể ximăng dùng để ngâm rơm - Cân - Kệ gỗ dùng để ủ đống rơm: Có chiều cao cách mặt đất khoảng 20 cm, có tác dụng tạo độ thông thoáng bên dưới đống ủ nhằm giúp không khí được đối lưu trong quá trình ủ rơm. - Bạt nilon: Có tác dụng giữ ẩm và giữ nhiệt cho đống ủ. - Khuôn mô: có kích thước chiều cao 0,4 m; đáy trên 1,1x0,4 m; đáy dưới 0,2x0,5 m. - Dây thun: dùng để cột bạt đống ủ. - Cây thông khí: giúp không khí đối lưu. 1.2.3. Quy trình trồng nấm rơm Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 20 a. Quy trình b. Cách tiến hành Trước khi bước vào xử lý nguyên liệu ta tiến hành cần vôi và hòa tan vôi vào nước theo tỷ lệ tương ứng 1% (Hoặc có thể dao động từ 0,8 – 1,2%). Sở dĩ lượng vôi bị dao động là do nó phụ thuộc vào pH của nước. Nếu pH cao hơn 7 thì ta giảm lượng vôi xuống, còn nếu pH thấp hơn 7 thì ta tăng thêm lượng vôi lên. - Bước 1: Làm ƣớt + Rơm sau khi cân được cho vào trong thùng nước vôi có nồng độ (1%) + Sau đó, được giẩm đạp cho đến khi thấy rơm chuyển màu vàng sáng và mùi nồng của rơm + Vớt rơm ra và xếp lên kệ để ủ đống - Bước 2: Ủ đống + Xếp rơm đã được làm ướt lên kệ, hết lớp này đến lớp khác, vừa xếp vừa có người lên giẫm đạp nhằm nắn chặt đống ủ. + Giữa đống ủ có cắm một cột tre, có tác dụng thông khí cho đống ủ. Đống ủ được xếp theo thể tích 1,5x1,5x1,5 m; tác dụng của nó là làm cho đống ủ tỏa được đủ lượng nhiệt cần thiết. Nếu chúng ta làm chiều cao thấp quá còn chiều rộng lớn thì làm cho lượng nhiệt tỏa ra không đủ để làm chín khối ủ. + Do trời mùa này khí hậu hơi lạnh nên công đoạn giẫm đuợc thực hiện khá kỹ và lâu nhằm nén chặt đống ủ để sinh nhiệt cao. + Sau khi chất hết rơm lên kệ và nén chặt thì dùng bạt phủ kín đống ủ. Rơm rạ làm ướt trong nước vôi Ủ đống Đảo trộn Cơ chất trồng Xếp mô và cấy giống 3 ngày 3 ngày Chăm sóc Thu đón quả thể Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 21 + Thông thường khi chúng ta tiến hành ủ rơm dưới một bóng cây lớn thì tốt hơn, tuy nhiên khi bố trí đống ủ ở bên dưới một tán cây thì phải che thêm bạt lên cây thông gió để che mưa và che sương. Bởi vào mỗi buổi sáng sớm thường có sương, sương đó sẽ ngưng tụ thành nước rồi theo các tán lá đi vào đống ủ thống qua cột thông gió. - Bước 3: Đảo trộn Sau khi ủ 3 ngày thì mở nilon ra, đảo trộn rơm. Công đoạn đảo này rất quan trọng bởi nó quyết định độ chín đều của khối ủ. Trong quá trình đảo phải trải qua các công đoạn sau: + Trước hết ta tháo dỡ tấm bạt phủ ra, sau đó chuyển toàn bộ khối rơm ra một tấm bạt khác. Trong khi chuyển ra ta phải phân loại các phần rơm, các khối rơm nằm bên trong chuyển ra một khu còn các khối rơm ở phía bên ngoài chuyển ra một khu. + Tiến hành kiểm tra độ ẩm và nhiệt độ của khối rơm. Đối với độ ẩm ta tiến hành lấy vài cọng rơm sau đó dùng hai tay vắt, nếu thấy nước nhỏ từ từ ra khoảng vài giọt thì được xem là đảm bảo yêu cầu, còn nếu khô quá thì ta tiến hành bổ sung thêm nước cho đủ độ ẩm cần thiết, trong trường hợp ẩm quá thì ta tiến hành canh ra để bốc bớt hơi nước. + Sau khi kiểm tra rơm sẽ được xếp lại lên kệ, các khối ủ lúc trước nằm bên ngoài được chuyển vào giữa khối ủ. Còn các khối ủ lúc trước nằm bên trong được chuyển ra bên ngoài nhằm giúp cho đống rơm được chín đều. Trong quá trình xử lý nguyên liệu thì chưa bổ sung phụ gia và chất dinh dưỡng. - Bước 4: Đảo lần 2 Công đoạn này chỉ làm khi mà các chỉ tiêu như độ ẩm và nhiệt độ vẫn chưa đạt yêu cầu. Trong trường hợp thấy các chỉ tiêu đạt độ ẩm khoảng 70% và nhiệt độ đống ủ đạt khoảng trên 700C thì ta tiến hành lấy rơm ra để tiến hành đóng mô luôn. - Bước 5: Xếp mô cấy giống Để thực hiện công đoạn này ta phải chuẩn bị đầy đủ các vật dụng và nguyên liệu sau: + Giống nấm rơm + Khuôn mô: ở hai kích cỡ khác nhau (0,4x0,4x1,1x1,2x0,5) và (20x20x35) + Rơm đã ủ + Bao tời dùng để gói mô + Dây nilon dùng dể cột Rơm sau khi ủ được chuyển sang nhà đóng mô, tại đó ta đã bố trí đầy đủ các vật dụng cần thiết dùng để đóng mô. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 22 * Đối với đóng mô loại nhỏ: Chúng ta cho tùng bó rơm nhỏ vào khuôn, và dùng tay nén chặt một lớp chừng 7cm. Sau đó, rắt giống lên xung quang khối mô giống như rắt giống nấm sò trên rơm (cách viền chừng 2-3 cm, không nên quá sâu vì như vậy sẽ làm tơ bị chết do quá nóng). Tiếp tục cho lớp khác và rắt tiếp giống, riêng lớp trên cùng ta tiến hành rắt đều trên bề mặt, sau đó cho lên một lớp rơm để giữ ấm và tránh côn trùng (áo mô). Mỗi mô như vậy ta chỉ làm thành 3 lớp. Đóng mô xong ta cho khối mô đó lên trên bề mặt một tấm bao tời gai đã cắt sẵn với diện tích 50x50cm, sau đó ta gói khối mô lại sao cho thật kín rồi dùng day bụt lại. * Đối với đóng mô loại lớn: Ta cũng tiến hành tương tự, tuy nhiên bề dày của mỗi lớp rơm lúc này dày hơn chừng khoảng 15 cm. Và sau khi đóng mô xong ta không cần phải gói mô như trên mà ta dùng các tấm nilon lớn phủ lên trên để nuôi ủ tơ. Một tấn nguyên liệu rơm ta cần 12 kg giống. Việc cho giống vào khuôn được điều chỉnh sao cho lượng giống dùng đủ cho hết phần nguyên liệu. Và khoảng 300 kg rơm người ta thường đóng được khoảng 23-24 mô. - Bước 6: Chăm sóc Nếu chúng ta đóng mô vào buổi sáng thì khoảng chừng vào buổi chiều ta đạt bạt thật kín là tốt nhất. Trong 5 ngày đầu ta không tưới nước, nhiệt độ phải giữ ở trên 370C (38-420C) nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho nấm bung tơ. Lúc này, tơ nấm ăn như nhện trên khối mô. Đến ngày thứ 6 ta tiến hành phun sương nhẹ, nhưng với liều lượng ít đủ để làm ẩm bề mặt khối mô. Sang ngày thứ 7 và 8 cũng như vậy nhưng với lượng nước nhiều hơn một chút hoặc có thể tăng thêm số lần phun sương. Đến lức này tơ đã ăn kín trên toàn khối mô. Cuối ngày thứ 8 đã hình thành một số nấm hình đinh ghim. Đến ngày thứ 9 thì tiến hành tưới để đón nấm, lúc này lượng nước cần phải nhiều nhưng ta phải chia số lần tưới phun sương ra thành nhiều lần chứ không nâm tập trung tưới nhiều trong một lần. Hoặ có thể dỡ bạt ra và tiến hành tưới sương nhiều lần từ đầu khối mô cho đến cuối khối mô. Ngày 10,11,12 tưới sương nhiều vào, vì lúc này nấm đang cần rất nhiều nước để hình thành quả thể. Sang ngày thứ 13 và 14 thì tiến hành hái bói, chỉ khi nào bước sang ngày thứ 15-16 thì lúc này mới tiến hành thu hái nhiều được. Khi thu hái cần lưu ý, chỉ thu hái nấm rơm ở giai đoạn quả thể nằm ở dạng ovan, không nên hái nấm ở thời kỳ đã bung dù. Sau khi thu hái nấm về thì cần làm sạch sẽ phần gốc nấm nấm Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 23 Cách thu hái quả thể nấm rơm: Dùng bàn tay nắm vào quả thể nấm và xoáy nhẹ để quả nấm ra cả phần rễ ở chân nắm. khi thu hái phải nhẹ nhàng và đặt đặt nấm lên rổ rá chứ không đặt xuống đất. Mỗi ngày hái hai lần (sáng và chiều) để chọn được các nấm vừa tầm ưa chuộng của thị trường. Sau khi thu hoạch nấm xong, tiến hành làm vệ sinh nhà trồng, dở bỏ rơm rạ trong mô dể tận thu làm phân bón, dọn nhà trồng sạch sẽ bằng nước vôi, mở cửa cho thông thoáng, cho ánh sang chiếu vào. Chỉ hái những quả thể còn ở dạng hình trứng, không nên hái qua trể. 2.4. Nuôi trồng nấm Linh chi trên mùn cƣa 2.4.1. Nguyên vật liệu và dụng cụ 2.4.1.1. Nguyên vật liệu và hóa chất - Mùn cưa su + Mùn cưa su trước lúc đem ủ có màu vàng nâu + Mùn cưa su không bị ẩm ướt, không có màu sắc lạ, không bị nhiểm mốc… - Giống nấm linh chi + Giống nấm được xử dụng trong bài thực hành này có sự đồng nhất về màu (màu trắng sữa). + Sợi tơ khỏe, không có hiện tượng bị tạp nhiểm - Hóa chất: + Cám gạo 5 % + MgS04 0,1 % + Bột nhẹ 0,8 % + Bột bắp 5% - Vôi bột (dùng cho ủ nguyên liệu) cân tương đương với mùn cưa là 1% - Nước Quả thể hình trứng Quả thể khi còn trên rơm Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 24 2.4.1.2. Dụng cụ và thiết bị - Cân - Bạt ủ đống - dây thun cột bạt - Túi nilon (PE) kích thước 25X35cm - Dây thun - Lò hấp - Xẳng và bồ cào 2.2. Quy trình trồng nấm linh chi trên mùn cƣa * Cách thực hiện: - Bước 1: Xử lý Cân một lượng vôi cần thiết hòa tan vào trong nước đạt nồng độ nước vôi 1%. Đây là thông số thay đổi phụ thuộc vào độ pH của nước. Nếu pH cao hơn 7 thì ta giảm lượng vôi xuống, còn nếu pH thấp hơn 7 thì ta tăng thêm lượng vôi lên. Vì vậy nồng độ vôi có thể nằm ở giá trị từ 0,8 đến 1,2 %. Tưới nước vôi lên đống nguyên liệu, dùng xẳng và bồ cào đảo trộn đều sao cho lượng nước được đều khắp đống ủ. Trong quá trình đảo thì luôn kiểm tra độ ẩm bằng cảm quan tay. Sau khi đảo xong thì tiến hành vun đống ủ, bằng cách lấy tay bóp lấy một nắm mùn cưa rồi xòe tay ra, ta thấy mùn cưa kết dính vừa phải với nhau, không bị vở mịn, cũng như thấy ứa nước ra kẻ tay, độ ẩm đạt khoảng 60%. Dùng giấy quỳ kiểm tra pH của khối nguyên liệu: giấy quỳ sau khi cho vào khối nguyên liệu, lấy ra ta thấy có màu xanh. Chứng tỏ pH nằm trong khoảng 7,5–8. - Bước 2: Ủ đống Tiến hành xúc mùn cưa vào một điểm sau đó dùng bạt đậy kín lại, rồi dùng dây nịt chặt đống ủ. Mỗi đống ủ như vậy phải đạt từ 500 kg nguyên liệu trở lên để tạo được một lượng nhiệt đủ lớn. - Bước 3: Đảo trộn Được tiến hành sau 3 đến 4 ngày ủ, ta làm với các thao tác sau: + Dở tấm bạt ra, sau đó dùng xẳng và bồ cào đảo trộn đều đống ủ. + Đảo trộn thật đều xong ta dung xẳng vun lại thành đống như cũ Đảo trộn đống ủ sao cho mùn cưa ở trên đi xuống dưới, trong ra ngoài và ngược lại. Nhằm làm cho đống ủ có độ mùn đồng nhất. Trong quá trình đảo đống ủ ta Mùn cưa Xử lý Ủ đống Đảo trộn Cơ chất trồng nấm Vô bịch Hấp khử trùng Cấy giống Nuôi sợi Phối trộn dinh dưỡng Thu đón quả thể Nƣớc vôi 1% 3 - 4 Ngày 3 - 4 Ngày 18-20H Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 25 có công đoạn kiểm tra độ ẩm của đống ủ, thấy chưa đạt yêu cầu thì có biện pháp xử lý ngay. Nếu như độ ẩm thiếu thì tiến hành bổ sung thêm nước để taăg thêm độ ẩm, còn ngược lại nếu độ ẩm quá cao thì ta canh đống ủ ra để hơi nuớc trong đống ủ bốc hơi bớt đi. Sau khi ủ được 3 – 4 ngày thì tiến hành xúc phần mùn cưa ra và chuẩn bị cho công đoạn phối trộn nguyên liệu. - Bước 4: Phối trộn nguyên liệu + Cân hóa chất với khối lượng thích hợp (Cám gạo, cám bắp, bột nhẹ) + Vừa tiến hành đảo trộn đống ủ vừa bổ sung chất dinh dưỡng vào đống ủ. + Tiến hành đảo trộn qua lại khoảng vài lần thì được. - Bước 5: Đóng bịch Trước khi tiến hành vô túi ta chuẩn bị bao nilon PE, cổ nhựa, bông và dây thun. Các thao tác tiến hành làm đáy túi như sau: + Dùng tay gập đôi đáy túi lại với nhau và dùng hương kít hai góc lại với nhau. + Lộn ngược đáy bao lại. Việc chuẩn bị bao nilon đã xong, ta chuẩn bị vô túi: + Dùng một ít môi trường cho vào bịch, và dùng tay ấn nhẹ. + Gập miệng bao lại và đảo ngược đáy bao lên trên. + Điều chỉnh đáy túi, sao cho đáy túi tạo một góc vuông vắn. + Sau đó lật ngược lại, và bỏ thêm môi trường vào. Dùng ta ấn mạnh môi trường xuống. Nhưng không để tay chạm vào thành bịch, sẽ làm thành bịch bị rách. + Tiếp tục cho môi trường vào cho đến khi đạt khối lượng yêu cầu. Dùng mu bàn tay nén thật chặt bich môi trường. Khác với làm môi trường làm nấm sò, nấm linh chi sau khi đóng bịch xong phải có công đoạn làm cổ nút. Ta dùng cổ nút đã chuẩn bị sẵn tròng vào đầu bao, sau đó lận phần bao ra bên ngoài. Dùng nút bông nhắt đầu cổ nút lại, dùng đầu chụp đậy cổ nút lại. Sau khi đã vào túi xong ta tiến hành chuyển vào lò hấp để tiệt trùng. - Bước 5: Hấp khử trùng Sau khi đã vô túi xong thì ta đem các bịch môi trường xếp vào lò hấp để khuwr trùng trong thời gian 18 – 20h (tương đương với 40 cục than tổ ong). Cũng giống như các lần khác, mỗI lần hấp như vậy ta phảI tiến hành kiểm tra lò hấp trước khi hấp. Kiểm tra lượng nước trong chảo, độ kín của cửa lò, lượng than đốt, độ hở của lò… Đối với Linh chi thông thường nếu những lần hấp khử trùng ở thời gian 18-20h không đả bảo sự tiệt trùng thì người ta có thể tiến hành khử trùng gấp đôi, có nghĩa là người ta hấp hai lần than như vậy. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 26 - Bước 6: Cấy giống Phòng cấy giống được đẩm bảo sự tiệt trùng cao hơn so vớI cấy giống nấm sò, bởI môi trường nuôi tơ Linh chi rất nhiều dinh dưỡng nên dể bị tạp nhiểm. Phòng cấy giống được bố trí 2 tủ cấy thuỷ tinh có kích thước 50x50x50cm. Hai đèn cồn dùng để khử trùng tủ cấy và dụng cụ cấy. Ngoài ra, còn phảI chuẩn bị thêm cồn, bông và giấp dùng để đậy nút bông. Cách cấy như sau: + Dùng bông lau thật kỹ bên trong tủ cấy, bật đèn cồn. + Tiến hành khử trùng dụng cụ (que) cấy trên ngọn lửa đèn cồn. + Lau các bịch giống nấm trước khi cho vào tủ, và các bịch môi trường cũng được lau thật kỹ phần bề mặt bên trên. + Dùng que cấy đã được tiệt trùng để khậy giống cho tơi ra. Sau đó, lấy nút bông của bịch môi trường ra, dùng que cấy lấy một ít giống cho lên cổ nút của bịch môi trường. MỗI bịch được cấy hai lần đầy cổ nút như vậy. + Sau đó dùng tay lắc cổ nút để giống bố trí đều khắp trên bề mặt môi trường. + Đậy nút bông và gói giấy lại. - Bước 7: Nuôi ủ tơ Sau khi cấy giống xong ta chuyển các bịch đó lên giàn nuôi ủ tơ, để tiến hành nuôi ủ tơ. Thời gian nuôi ủ đối với Linh chi vào khoảng 25 đến 30 ngày. Đến thời điểm nấm ăn đều khắp trên cả bịch thì ta chuyển các bịch đó sang nhà trồng và chuẩn bị tưới để thu đón quả thể. - Bước 8: Chăm sóc và thu đón quả thể Khác vớI nấm sò, nấm linh chi khi ra quả thể thường ra ở trên đầu cổ nút. Nên khi nấm có hiện tượng nhú lên thì ta tiến hành lắc nhẹ cổ nút để nấm ra, đồng thờI ta phảI tướI nhẹ để nấm có độ ẩm cần thiết để phát triển. Tai nấm sau một thưòi gian nuôi trồng thấy viền của nó chuyển sang màu đồng nhất vớI màu sắc của bề mặt nấm chứng tỏ nấm đã già và có thể thu hái được. Ngược lạI, nấm mà viền vẫn còn màu trắng thì nấm vẫn còn non, chưa thu hái được. Cách thu hai như sau, ta dùng dao hoặc kéo cắt sát cánh linh chi trên mặt cổ nút. Khi cắt phải cẩn thận không để lung lay gốc linh chi. Khi cắt xong linh chi ta thấy thường có hiện tượng bị mốc ở vết cắt. Trước đây ở hợp tác xã thường khắc phục bằng cách hoà nước vôi đặc cho lên vết cắt nhưng vì linh chi không ưa ẩm nên Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 27 mốc vẫn còn. Hiện nay nếu phát hiện bị mốc, sau khi cắt xong nhổ luôn cổ nút, làm nút bông để hạn chế mốc. Nấm đã đạt độ tuổi Nấm chƣa đủ tuổi Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 28 Phần 3: CÁC BỆNH CỦA NẤM, NGUYÊN NHÂN VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRÁNH 3.1 Các bệnh thƣờng gặp ở nâm bào ngƣ, nguyên nhân và biện pháp xử lý Nấm bào ngư là loại nấm có sức sống mạnh, nó thường rất ít bệnh ít bị bệnh hơn. Bệnh thường gặp ở nấm sò là mốc xanh và ấu trùng ruồi. Sở dĩ nấm bào ngư bị hai loại bệnh trên là do nguyên nhân: Đối với mốc xanh do trong quá trình xử lý nguyên liệu, khử trùng nguyên liệu không kĩ, do thao tác cấy giống chưa được vô trùng hoặc trong quá trình vận chuyển sang nhà nuôi sợi gặp điều kiện thời tiết bất lợi như mưa chẳng hạn. LoạI này thường bị rất nhiều tại đơn vị, bởi nó xuất hiện nhưng vẫn chưa có biện pháp xử lý thích hợp. Đối với ấu trùng ruồi do nhà trồng chưa che chắn thật kĩ và môi trường khô. Hoặc có thể do quá trình đóng bịch ta để qua buổi mà không có che chắn làm cho ruồi bâu vào và khi chuyển ra nuôi trồng các trứng ruồI này phát sinh ấu trùng. Biện pháp xử lý Mốc: tiến hành xử lý lại môi trường, vệ sinh nhà trại không để ổ dịch phát sinh. Ấu trùng: nhà trồng nên làm lưới chắn, vệ sinh nhà trại, khử trùng tốt nguyên liệu, khi làm qua buổi phải có biện pháp che chắn cẩn thận. 3.2 Các bệnh thƣờng gặp ở nấm rơm, nguyên nhân và biện pháp xử lý Bệnh ở nấm rơm có thể chia làm hai loại: bệnh sinh lí và bệnh nhiễm. Đối với bệnh sinh lý nấm có màu trắng hoặc máu xám, nấm bị dị hình, và chết khi còn rất nhỏ. Nguyên nhân của những bệnh trên là do ánh sáng ,nhiệt độ, không thích hợp, nước tưới bị nhiễm phèn, nhiễm mặn. Biện pháp khắc phục cần phải điều chỉnh nhiệt độ, ánh sáng cho phù hợp. Trường hợp lạnh thì ta phải dùng bạt che lại cho ấm hoặc dùng bóng đèn để đảm bảo cho tơ và quả thể phát triển. Cần xử lý nước trước khi tưới. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 29 Đối với bệnh nhiễm: Tại hợp tác xã bệnh nhiễm thường thấy là mốc trong quá trình nuôi ủ tơ. Mốc có mốc xanh, mốc cam, mốc đen. Nguyên nhân: + Vì trồng nấm rơm không qua công đoạn khử trùng nên việc tạp nhiểm là điều rất dể xảy ra. Hoặc do khâu cấy giống, do trong thao tác cấy không đảm bảo được độ vô trùng như: tay, dụng cụ đựng giống… + Việc ủ nguyên liệu không đủ sức để tiệt trùng được môi trường rơm, đồng thời do trong quá trình nuôi ủ tơ, nhiệt độ quá nóng làm các bịch chảy mồ hôi, do xử lí không kịp cũng sẽ dấn đến làm mốc các bịch. Những bệnh về mốc rất khó khắc phục, chỉ có thể rút ra kinh nghiệm cho lần sau. Ngoài ra ở nấm rơm còn xuất hiện một số loại côn trùng như: ruồi, mạt gà, kiến, gián…tấn công. Biện pháp tốt nhất là xứ lí nền nhà trước khi trồng. hợp tác xã đã rắc vôi cẩn thận dưới nền nhà trước khi làm mô nhằm phòng trừ những loại côn trùng này. 3.2 các bệnh thƣờng gặp ở nấm linh chi, nguyên nhân và biện pháp xử lý Nấm thường bị một số loại sâu bệnh phá hoại làm giảm năng suất và chất lượng của nấm như: - Chuột: chuột thường ăn nấm, các túi nấm. Vì vậy cần tìm cách bẫy và diệt chuột. Hoặc có thể có biện pháp che chắn cẩn thận nhà nuôi trồng. - Các loại nấm mốc: nguyên nhân gây ra nấm mốc là do nhà nuôi trồng vệ sinh không đảm bảo. Phải thường xuyên rải vôi và quét dọn thật sạch, không được hút thuốc hoặc tiểu tiện tại trại nuôi trồng nấm. Phải dọn các túi nấm đã thu hái hết, dùng thuốc phun để tiêu diệt các loại ấu trùng. Mốc nâu, mốc xanh: bệnh xuất hiện sau các đợt thu hái không tiến hành vệ sinh tốt. Loại bệnh này rất nguy hiểm, là loại nấm ký sinh cần phải nhặt thật sạch các mầm bệnh, dùng formalin 5% phun vào nơi bị nhiễm bệnh. Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 30 Phần 4: CÁC BIỆN PHÁP BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Tại đơn vị thực tập, chúng tôi được tiếp xúc vưói một mô hình khép kín từ khâu đầu vào nguyên liệu và xử lý nguồn bả thải sau khi nuôi trồng nấm. Từ một sơ đồ đơn giản như vậy ta có thể thấy, từ khâu nguyên liệu ban đầu vào kkhá lớn nhưng khi sử dụng xong nó lại cho ra một hiệu quả khác mà không ảnh hưởng đến môi sinh. Đây là một mô hình thân thiện vớI môi trường và cần học hỏi. Sản phẩm vi sinh hiện nay do HTX tự sản xuất đã tiêu thụ trên thị trường và được sự chấp nhận của khách hàng. Nguyên liệu Ủ làm phân Vi sinh Trồng nấm Bã thải Bán sản phẩm Trồng rau sạch Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 31 KẾT LUẬN Tuy thời gian thực tập rất ngắn ngũi chỉ trong vòng 6 tuần lễ, nhưng khốI lượng kiến thức thu nhặt từ thực tế làm việc để bổ sung thêm vào phần lý thuyết ở trong trường là hết sức đáng kể. TạI đây, chúng em được trực tiếp làm việc, tận mắt nhìn thấy một mô hình sản xuất ở một quy mô vừa. Và đặc biệt, là được tiếp xúc cách vận hành mô hình đó như thế nào để đem lạI hiệu quả cao. Từ thực tế làm việc như vậy, chúng em thấy được sự khác biệt rất lớn giữa lý thuyết và thực tế sản xuất. Ví dụ như, trong lý thuyết khi chúng ta nuôi trồng nấm sò trên mùn cưa chúng ta cần rất nhiều phần phụ gia, nhưng khi đi vào sản xuất thực tế rất khó vận dụng như vậy. Bởi những phụ gia mà ta bổ sung thêm vào rất giàu dinh dưỡng, rất dể bị tạp nhiểm của vi sinh vật, mà trong thực tế rất khó khắc phục được tình trạng này.Vì vậy, HTX đã có sáng kiến phối trộn nguyên liệu giữa bông và mùn cưa nhằm tránh bổ sung thêm phụ gia vùa khắc phục được tình trạng tạp nhiểm. Chính vì vậy, họ đã giảm đáng kể chi phí đầu tư và giảm giá thành của sản phẩm mà năng suất cũng tương đương. Ngoài ra, còn có rất nhiều sự khác biệt tương tự như vậy mà trong thờI gian thực tập em có điều kiện được tiếp xúc. Nuôi trồng nấm thương phẩm là một cái gì đó hết sức đơn giản, không cầu kỳ, rất ít vốn và có thể tận dụng được nguồn nhân lực dư thừa tại gia đình. Vì vậy, trong tương lai không xa nghề nấm sẽ là nghề chủ đạo của đạI bộ phận của xã hội. Tại cơ sở, chúng em được sự chỉ bảo hết sức tận tình của các Cô tại đơn vị. Vì vậy, để hoàn thành được bản báo cáo có tính thực tế và xác thực như thế này em chân thành cảm ơn các cán bộ tạI đơn vị đã trợ giúp cho em. Trong quá trình viết báo cào này, chắc không thể tránh khỏI những thiếu sót và lỗi. Rất mong quý thầy cô thông cảm. Em xin chân thành cảm ơn! Người viết báo cáo Huỳnh Phạm Bảo Triều Báo cáo thực tập tốt nghiệp Lớp 05S2 SVTH: Huỳnh Phạm Bảo Triều GVHD: Trần Thị Lệ Hằng Phạm Thị Kim Cúc 32 Phụ lục