Nghiên cứu đặc điểm sinh học của côn trùng thuộc Bộ Cánh cứng hại lá keo và những phương pháp phòng trừ chúng tại huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên

Çu h×nh chuú ®Çu gèi cã 12 ®èt, gèc cña 2 r©u ®Çu n»m gÇn s¸t nhau. M¾t kÐp to mµu n©u, cã 3 m¾t ®¬n mµu ®en xÕp thµnh h×nh tam gi¸c ë ®Ønh ®Çu. §èt ngùc tr−íc h×nh tam gi¸c cã ngÊn låi ch¹y däc. §èt ngùc gi÷a cã r·nh ch¹y däc l−ng t¹o thµnh 2 phÇn nh« lªn. C¸nh tr−íc dµi 2,2mm, m¹ch 2 ng¾n. Hai c¸nh trong suèt cã nhiÒu l«ng t¬ nhá. C¸nh tr−íc lín h¬n c¸nh sau khi kh«ng bay c¸nh ®Æt däc trªn l−ng. Bông dµi 2,5mm, èng ®Î trøng dµi 2,3mm phÝa gi÷a èng ®Î trøng cã 1 khoang mµu tr¾ng x¸m. C¸c ®èt ®ïi vµ ®èt èng ch©n tr−íc, ch©n sau mµu n©u ®en. Riªng ®èt èng ch©n gi÷a mµu vµng nh¹t. Ong tr−ëng thµnh sau khi vò ho¸ bß rÊt nhanh, Ýt bay. Khi b¾t bËt nhanh. - S©u non: Dµi 3mm mµu tr¾ng ®ôc, miÖng mµu n©u vµng phÝa cuèi th©n mµu vµng x¸m, khi míi në rÊt yÕu ít. S©u non ph©n chia ®èt râ rµng, kh«ng cã ch©n ngùc vµ ch©n bông. 54 - Nhéng: Dµi 2,3mm, mµu tr¾ng ®ôc, 2 m¾t kÐp mµu n©u ®en, miÖng gÆm nhai cã mµu mµu h¬i vµng. MÇm c¸nh kÐo dµi v−ît qu¸ 1/2 th©n, mÇm r©u ®Çu chia ®èt râ rµng mµu h¬i vµng. KÕt qu¶ x¸c ®Þnh tû lÖ ký sinh ®−îc thÓ hiÖn ë biÓu sau: BiÓu 5-11: KÕt qu¶ theo dâi Ong ký sinh trøng Bä l¸ xanh tÝm TTcµnh cã trøng Sè trøng nu«i Sè trøng bÞ ký sinh Tû lÖ % 1 216 30 13,90 2 183 26 14,20 3 246 46 18,70 4 206 250 24,20 5 177 35 19,70 TB 205 26,4 18,18 Qua BiÓu 5-11 cho ta thÊy sè l−îng trøng bÞ loµi ong nµy ký sinh t−¬ng ®èi lín ®¹t tíi 18,18% sè trøng cã trong cµnh. Tû lÖ sè trøng bÞ ký sinh còng lµm h¹n chÕ sù bïng ph¸t cña loµi s©u h¹i nµy, do ®ã cÇn cã biÖn ph¸p lµm t¨ng sè l−îng ong ký sinh nh»m b¶o vÖ sù c©n b»ng sinh th¸i cho rõng Keo tai t−îng t¹i huyÖn Phó L−¬ng tØnh Th¸i nguyªn. Nh×n chung thµnh phÇn thiªn ®Þch cña s©u ¨n l¸ keo thuéc Bé c¸nh cøng kh«ng nhiÒu nh−ng chóng còng ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc h¹n chÕ sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn sè l−îng cña loµi s©u h¹i nµy. 5.4.3- ¶nh h−ëng cña mét sè nh©n tè phi sinh vËt Trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn c«n trïng chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè m«i tr−êng. C¸c yÕu tè m«i tr−êng ¶nh h−ëng ®Õn c«n trïng gåm c¸c yÕu tè sinh vËt vµ phi sinh vËt. C¸c yÕu tè phi sinh vËt bao gåm c¸c yÕu tè khÝ hËu nh−: nhiÖt ®é, ®é Èm, l−îng m−a, ¸nh s¸ng vµ giã… 55 Trong c¸c yÕu tè m«i tr−êng ¶nh h−ëng ®Õn c«n trïng th× yÕu tè nhiÖt ®é, ®é Èm, d−ìng khÝ vµ thøc ¨n ®· ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ c«n trïng vµ kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh sèng cña nã [12]. Iakhontov (1969) cho r»ng: TÊt c¶ c¸c yÕu tè m«i tr−êng ®Òu cã t¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn c«n trïng, nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn sù trao ®æi chÊt cña c«n trïng lµ nhiÖt ®é, ®é Èm… c¸c yÕu tè nhiÖt ®é, ®é Èm cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn c«n trïng nh−ng còng ¶nh h−ëng gi¸n tiÕp ®Õn nã th«ng qua ¶nh h−ëng tíi nhÞp ®iÖu sinh häc cña c¸c loµi ký sinh vµ ¨n thÞt, vËt g©y bÖnh vµ ¶nh h−ëng ®Õn thùc vËt, thøc ¨n cña c«n trïng. TÊt c¶ c¸c yÕu tè cña m«i tr−êng cã quan hÖ víi nhau vµ t¸c ®éng cña chóng ®Õn c«n trïng lµ t¸c ®éng tæng hîp [16 ]. D−íi ®©y lµ ®Æc ®iÓm cña mèi quan hÖ gi÷a Bä l¸ xanh tÝm h¹i Keo tai t−îng víi mét sè yÕu tè phi sinh vËt. 5.4.3.1- ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é m«i tr−êng ®Õn ®êi sèng cña Bä l¸ xanh tÝm Sù trao ®æi nhiÖt ®−îc coi lµ qu¸ tr×nh n¨ng l−îng chñ yÕu vµ tr−íc tiªn trong quan hÖ gi÷a c¬ thÓ vµ m«i tr−êng. C«n trïng lµ ®éng vËt cã nhiÖt ®é kh«ng cè ®Þnh, khi nhiÖt ®é cña m«i tr−êng thay ®æi cao hay thÊp còng lµm cho nhiÖt ®é c¬ thÓ c«n trïng biÕn ®æi theo [12]. ¶nh h−ëng cña yÕu tè nhiÖt ®é m«i tr−êng tíi ®êi sèng c«n trïng cã ý nghÜa rÊt lín vµ quan träng. NhiÖt ®é m«i tr−êng cã ¶nh h−ëng ®Õn cÊu t¹o c¬ thÓ c«n trïng thÓ hiÖn ë c¸c chØ tiªu vÒ kÝch th−íc, h×nh d¹ng, mµu s¾c, cÊu tróc gi¶i phÉu… Qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt phô thuéc rÊt lín vµo nhiÖt ®é m«i tr−êng mµ biÓu hiÖn râ nÐt cña mèi quan hÖ nµy lµ ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é tíi sè lÇn lét x¸c, tíi ho¹t ®éng sèng cña c«n trïng nh− sù di chuyÓn, tÝnh h¸u ¨n, kh¶ n¨ng sinh s¶n, tû lÖ sèng chÕt vµ tèc ®é ph¸t triÓn c¸ thÓ cña c«n trïng. Nh− vËy sè l−îng vµ tËp tÝnh cña c«n trïng phô thuéc rÊt chÆt vµo nhiÖt ®é m«i tr−êng, 56 nhiÖt ®é cßn ¶nh h−ëng tíi sù h×nh thµnh quÇn thÓ vµ sù ph©n bè ®Þa lý cña c«n trïng. [12] HuyÖn Phó L−¬ng n»m ë chÝ tuyÕn B¾c trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi b¾c b¸n cÇu nªn khÝ hËu cña huyÖn mang tÝnh chÊt cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa. Mét n¨m cã 2 mïa râ rÖt mïa ®«ng l¹nh, nhiÖt ®é xuèng thÊp hanh kh«, mïa nãng nhiÖt ®é lªn cao vµ th−êng cã m−a lín. NhiÖt ®é m«i tr−êng dao ®éng trong kho¶ng tõ 15,60C ®Õn 340C. ë ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thÝch hîp nh− vËy nªn trong nh÷ng n¨m qua Phó L−¬ng lu«n bÞ nh÷ng trËn dÞch do loµi s©u c¸nh cøng nµy g©y h¹i trªn diÖn tÝch lín. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn s©u bä l¸ ¨n l¸ Keo tai t−îng ®−îc thÓ hiÖn qua biÓu sau: BiÓu 5-12: Quan hÖ gi÷a nhiÖt ®é m«i tr−êng víi sè l−îng s©u Bä l¸ xanh tÝm Th¸ng ChØ tiªu TT 4 5 6 NhiÖt ®é 0C 26 31 32 Sè l−îng s©u TB 710 328 92 Nh×n vµo BiÓu 5-12 ta thÊy sè l−îng s©u h¹i gi¶m dÇn theo c¸c th¸ng ®iÒu tra. Th¸ng 5 - 6 lµ 2 th¸ng cã nhiÖt ®é cao (31-320) mét sè s©u tr−ëng thµnh ®· bÞ chÕt, mét sè ®· sinh s¶n xong, loµi s©u nµy chØ thÝch øng ë biªn ®é nhiÖt ®é tõ 250- 280C, nÕu nhiÖt ®é lªn qu¸ 300C kÐo dµi trong nhiÒu ngµy chóng sÏ ph¶i t×m n¬i m¸t mÎ h¬n ®Ó tr¸nh nãng hoÆc bÞ chÕt hµng lo¹t. §©y còng lµ mét ®iÓm yÕu cña chóng ®Ó ta dÔ dµng tiªu diÖt h¹n chÕ ®−îc nh÷ng trËn dÞch do loµi s©u nµy g©y nªn. 5.4.3.2- ¶nh h−ëng cña ®é Èm kh«ng khÝ ®Õn Bä l¸ xanh tÝm Trong c¬ thÓ c«n trïng còng nh− tÊt c¶ c¸c sinh vËt kh¸c cã chøa mét l−îng n−íc rÊt lín. ThiÕu n−íc kh«ng cã sù sèng v× tÊt c¶ qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, dinh d−ìng h« hÊp, bµi tiÕt ®Òu cã sù tham gia cña n−íc. 57 §èi víi c«n trïng viÖc duy tr× mét l−îng n−íc trong c¬ thÓ lµ rÊt quan träng, nh−ng l−îng n−íc ®ã l¹i phô thuéc chñ yÕu vµo l−îng m−a vµ ®é Èm cña m«i tr−êng. §èi víi mçi loµi c«n trïng hoÆc tõng pha biÕn th¸i cña nã ®Òu yªu cÇu mét kho¶ng ®é Èm t−¬ng ®èi thÝch hîp. §a sè c¸c loµi c«n trïng cã thÓ sèng b×nh th−êng trong kho¶ng ®é Èm t−¬ng ®èi cña m«i tr−êng tõ 70 - 100% nh−ng ®é Èm thÝch hîp th−êng lµ tõ 80-90%. NÕu ®é Èm dao ®éng m¹nh th× c«n trïng sÏ r¬i vµo tr¹ng th¸i h«n mª vµ chÕt.[12] Trong khu vùc nghiªn cøu th× ®é Èm dao ®éng tõ 70% - 84%, ®©y lµ mét ®é Èm lý t−ëng cho c¸c loµi s©u g©y h¹i nãi chung vµ Bä l¸ xanh tÝm h¹i Keo tai t−îng nãi riªng. Trong nh÷ng n¨m qua ®é Èm vµ l−îng m−a ë ®©y t−¬ng ®èi æn ®Þnh nªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho loµi s©u nµy ph¸t dÞch. Tuy vËy trong th¸ng 5 n¨m 2002 ®· cã nh÷ng trËn m−a lín ®é Èm t¨ng cao ®· lµm cho loµi s©u nµy bÞ chÕt hµng lo¹t. Sau trËn m−a lín ngµy 17/5/2002 chóng t«i ®· ®i ®iÒu tra vµ nhËn thÊy kho¶ng 1/3 sè s©u tr−ëng thµnh bÞ chÕt do trËn m−a lín g©y ra. Qua ®©y nãi lªn r»ng ®é Èm kh«ng khÝ, l−îng m−a vµ nhiÖt ®é m«i tr−êng lµ nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh sù t¨ng gi¶m cña quÇn thÓ s©u h¹i, kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ ph¸t dÞch cña chóng. 5.4.4- Sù biÕn ®éng vÒ mËt ®é Bä l¸ xanh tÝm h¹i Keo tai t−îng 5.4.4.1- Sù biÕn ®éng cña mËt ®é theo c¸c lÇn ®iÒu tra MËt ®é s©u h¹i nãi chung lu«n biÕn ®æi, sù thay ®æi nµy liªn quan ®Õn ®Æc ®iÓm sinh häc cña loµi, ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng sinh s¶n, ®Æc ®iÓm vßng ®êi hoÆc liªn quan ®Õn ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè sinh th¸i. CÇn ph¶i cã c¸c ph©n tÝch ®Ó thÊy ®−îc quy luËt cña sù biÕn ®éng nµy, tõ ®ã ®−a ra biÖn ph¸p qu¶n lý phï hîp. §Ó thÊy ®−îc sù biÕn ®éng cña mËt ®é s©u Bä l¸ xanh tÝm ¨n h¹i l¸ keo tai t−îng sau c¸c lÇn ®iÒu tra, cã thÓ xem biÓu vµ h×nh sau ®©y: 58 BiÓu 5-13: BiÕn ®éng mËt ®é cña Bä l¸ xanh tÝm trong thêi gian nghiªn cøu Sè tt ¤TC Ngµy §T ¤1 ¤2 ¤3 1 09/4/2002 683 355 115 2 18/4/2002 772 533 170 3 28/4/2002 677 375 91.5 4 08/5/2002 483 222 72.2 5 18/5/2002 287 120 56 6 28/5/2002 215 71 37 7 08/6/2002 92 27 7 NÕu ta dïng biÓu ®å biÓu diÔn sù kh¸c nhau vÒ mËt ®é theo c¸c lÇn ®iÒu tra ta cã: H×nh 5.12: BiÕn ®éng cña mËt ®é Bä l¸ xanh tÝm Nh×n vµo BiÓu 5-13 vµ h×nh 5.12 ta thÊy: MËt ®é cña loµi bä l¸ ¨n l¸ Keo tai t−îng ë c¸c « tiªu chuÈn t¨ng tõ lÇn ®iÒu tra thø nhÊt ®Õn lÇn ®iÒu tra thø hai sau ®ã gi¶m dÇn theo c¸c lÇn ®iÒu tra sau. §Æc biÖt vµo lÇn ®iÒu tra thø 7 ngµy 8/6/2002 th× mËt ®é trung b×nh ë c¸c « ®Òu rÊt nhá. 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1 2 3 4 5 6 7 LÇn ®iÒu tra MËt ®é ¤1 ¤ 2 ¤ 3 Con/c©y 59 Së dÜ nh− vËy theo chóng t«i cã mÊy nguyªn nh©n sau: - Th¸ng 4 lµ thêi gian vò ho¸ cña s©u tr−ëng thµnh, lóc ®Çu th¸ng sè s©u vò ho¸ cßn kh¸ Ýt nh−ng sau ®ã vµo trung tuÇn th¸ng 4 lµ thêi kú cùc thÞnh cña Bä l¸ xanh tÝm nªn mËt ®é t¨ng lªn rÊt nhanh. Sau ®ã do sè l−îng s©u t¨ng lªn, l−îng thøc ¨n gi¶m dÇn, ®iÒu kiÖn khÝ hËu nh− nhiÖt ®é, ®é Èm cµng t¨ng lªn, thiªn ®Þch nh− chim, bä ngùa ... ho¹t ®éng m¹nh h¬n nªn sè l−îng s©u tr−ëng thµnh l¹i gi¶m ®i. - MÆt kh¸c cuèi th¸ng 5 ®Çu th¸ng 6 lµ thêi gian s©u tr−ëng thµnh giao phèi nhiÒu, mét sè con ®ùc sau khi giao phèi xong chÕt ®i, mét sè con c¸i sau khi ®Î xong trøng còng chÕt. V× vËy sè l−îng s©u h¹i gi¶m dÇn lµ do ®Æc tÝnh sinh vËt häc cña s©u vµ ¶nh h−ëng tæng hîp cña nhiÒu yÕu tè m«i tr−êng. 5.4.4.2- Sù kh¸c nhau cña mËt ®é quÇn thÓ Bä l¸ xanh tÝm ë mét sè h−íng ph¬i MËt ®é Bä l¸ xanh tÝm phô thuéc vµo mét sè yÕu tè sinh th¸i nh− nhiÖt ®é, ®é Èm vµ thøc ¨n. Rõng n»m ë c¸c vÞ trÝ ®Þa h×nh kh¸c nhau sÏ cã ®Æc ®iÓm sinh th¸i kh¸c nhau. H−íng ph¬i lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh liªn quan ®Õn khÝ hËu vµ sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y. §Ó lµm râ sù kh¸c nhau cña mËt ®é quÇn thÓ Bä l¸ xanh tÝm theo h−íng ph¬i chóng t«i ®· tiÕn hµnh so s¸nh 2 « tiªu chuÈn cïng n»m trªn mét qu¶ ®åi, cã c¸c ®iÒu kiÖn t−¬ng ®èi ®ång nhÊt nh−ng kh¸c nhau vÒ h−íng ph¬i lµ « tiªu chuÈn sè 1 vµ sè 2. KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®−îc ghi ë biÓu sau: BiÓu 5.5-14: Sù kh¸c nhau cña tû lÖ cã s©u vµ mËt ®é Bä l¸ xanh tÝm H−íng ph¬i §«ng Nam T©y B¾c Tû lÖ c©y cã s©u P% 97% 94% MËt ®é (con/c©y) 485,44 243,28 Qua BiÓu 5-14 ta thÊy: C¶ 2 « tiªu chuÈn cã h−íng ph¬i kh¸c nhau ®Òu cã tû lÖ c©y cã s©u (P%) cña s©u h¹i trªn 50% nªn Bä l¸ xanh tÝm ®Òu cã ph©n bè ®Òu. 60 VÒ mËt ®é cña Bä l¸ xanh tÝm th× « tiªu chuÈn 1 lín h¬n « tiªu chuÈn 2 cã nghÜa lµ s©u ë h−íng §«ng Nam nhiÒu h¬n h−íng T©y B¾c. Qua kiÓm tra b»ng tiªu chuÈn t ta cã: TK> t05 (10,48> 2,18) nh− vËy sù sai kh¸c vÒ mËt ®é gi÷a 2 « tiªu chuÈn lµ râ rÖt. Sù chªnh lÖch mËt ®é trªn theo t«i chñ yÕu lµ do sù sai kh¸c vÒ chÕ ®é chiÕu s¸ng, giã vµ nhiÖt cña hai khu vùc. H−íng §«ng Nam th−êng ®ãn giã mïa §«ng Nam thæi tõ biÓn vµo nªn ®é Èm, l−îng m−a nhiÒu h¬n do vËy nªn c©y sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt h¬n. Cßn h−íng T©y B¾c do ¶nh h−ëng cña giã mïa §«ng B¾c nãng kh« nªn c©y sinh tr−ëng ph¸t triÓn kÐm h¬n h−íng §«ng Nam. Dïng tiªu chuÈn |U| ®Ó kiÓm tra sai dÞ ®−êng kÝnh 1,3, chiÒu cao vót ngän, ®−êng kÝnh t¸n… cña keo trong 2 « tiªu chuÈn. KÕt qu¶ kiÓm tra ®Òu thÊy gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña |U| > 1,96. §iÒu ®ã cho thÊy râ rµng keo ë « tiªu chuÈn 1 sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt h¬n ë « tiªu chuÈn 2. C©y sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt kÐo theo mËt ®é s©u bä l¸ còng lín h¬n. Mét trong nh÷ng b¶n n¨ng cña s©u tr−ëng thµnh h¹i l¸ th−êng ®Î trøng ë nh÷ng l©m phÇn xanh tèt cã nhiÒu thøc ¨n ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho trøng vµ s©u non sinh sèng sau nµy. 5.4.4.3- Sù kh¸c nhau cña mËt ®é quÇn thÓ Bä l¸ xanh tÝm trong t¸n c©y Qua theo dâi Bä l¸ xanh tÝm tr−ëng thµnh chóng t«i thÊy chóng ph©n bè trong t¸n c©y kh¸c nhau, nhiÒu c¸ thÓ cã xu h−íng tËp trung ë phÇn gi÷a cña t¸n l¸. §Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ møc ®é kh¸c biÖt nµy chóng t«i ®· tiÕn hµnh x¸c ®Þnh mËt ®é s©u tr−ëng thµnh cña ba khu vùc t¸n c©y lµ khu vùc d−íi, gi÷a vµ trªn cña t¸n. KÕt qu¶ ®iÒu tra c¸c « tiªu chuÈn cã Bä l¸ xanh tÝm ®−îc tr×nh bµy trong BiÓu 5-15. 61 BiÓu 5-15: MËt ®é cña Bä l¸ xanh tÝm trong c¸c phÇn cña t¸n c©y VÝ trÝ t¸n ¤TC D−íi t¸n Gi÷a t¸n Trªn t¸n ¤1 74,01 183,37 40,50 ¤2 51,60 106,50 28,80 ¤3 23,80 35,20 10,50 Trung b×nh 49,80 108,36 26,60 Nh×n vµo BiÓu 5-15 ta cã thÓ thÊy ngay lµ mËt ®é Bä l¸ xanh tÝm ë gi÷a t¸n cña c¸c « tiªu chuÈn lµ cao nhÊt, thÊp nhÊt lµ trªn t¸n. NÕu dïng biÓu ®å biÓu diÔn sù kh¸c nhau nµy ta cã h×nh sau ®©y: H×nh 5.13: Sù chªnh lÖch mËt ®é Bä l¸ xanh tÝm trong c¸c phÇn cña t¸n c©y Møc ®é chªnh lÖch mËt ®é ë ®©y rÊt râ rÖt. Sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm tËp trung ë phÇn gi÷a cña t¸n lín gÊp h¬n 2 lÇn so víi ë phÇn d−íi cña t¸n vµ gÊp 4 lÇn phÇn trªn cïng cña t¸n c©y. Sù kh¸c nhau nµy lµ do vÞ trÝ cµnh ë trong t¸n kh¸c nhau vµ do ®Æc tÝnh sinh vËt häc cña s©u h¹i. S©u ¨n l¸ nãi chung vµ bä l¸ nãi riªng, s©u tr−ëng thµnh ®Òu t×m ®Õn nh÷ng n¬i cã nguån thøc ¨n tèt nhÊt, phï hîp nhÊt vµ n¬i ®Î trøng phï hîp nhÊt ®Ó chóng ¨n vµ ®Î trøng. Do ®ã c¸c cµnh ë gi÷a t¸n lµ n¬i thÝch hîp nhÊt ®èi víi chóng, nh÷ng cµnh gi÷a t¸n lµ nh÷ng cµnh cã nhiÒu l¸ b¸nh tÎ, ®−êng kÝnh cµnh võa ph¶i, ng−îc l¹i Ë é 0 50 100 150 200 D−íi t¸n Gi÷a t¸n Trªn t¸n VÞ trÝ t¸ n MËt ®é ¤ 1 ¤ 2 ¤ 3 62 nh÷ng cµnh trªn t¸n cã nhiÒu l¸ non ®−êng kÝnh cµnh nhá vµ yÕu nªn bä l¸ Ýt ph©n bè ë nh÷ng cµnh nµy. MÆt kh¸c ®Æc ®iÓm cña Bä l¸ xanh tÝm lµ kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt ®é cao (trªn 30oC) kh¸ kÐm nªn chóng th−êng tr¸nh nh÷ng n¬i qu¸ nãng nh− phÝa ngän c©y. 5.4.4.4- S¬ bé ®¸nh gi¸ møc ®é g©y h¹i cña Bä l¸ xanh tÝm trong thêi gian nghiªn cøu Møc ®é g©y h¹i trung b×nh cña Bä l¸ xanh tÝm trong c¸c « tiªu chuÈn nh− sau: BiÓu 5-16: Møc ®é g©y h¹i cña Bä l¸ xanh tÝm (chØ sè R%) ¤TC Ngµy §T ¤1 ¤2 ¤3 9/4/2002 39,66 37,06 28,58 8/5/2002 50,82 45,39 38,37 8/6/2002 56,03 51,14 46,47 TB 48,83 44,53 37,80 Nh×n vµo BiÓu 5-16 ta thÊy møc ®é g©y h¹i cña Bä l¸ xanh tÝm t¨ng dÇn theo c¸c th¸ng ®iÒu tra ë c¸c «. Sù gia t¨ng cña chØ sè R% lµ b×nh th−êng vµ phï hîp víi mËt ®é s©u h¹i. Khi míi xuÊt hiÖn vµo ®Çu th¸ng 4 mËt ®é s©u h¹i cßn kh¸ nhá nªn møc ®é g©y h¹i cña chóng còng t−¬ng ®èi thÊp. Sau ®ã sè l−îng s©u tr−ëng thµnh vò ho¸ ngµy cµng nhiÒu nªn mËt ®é s©u tr−ëng thµnh t¨ng lªn, l−îng l¸ bÞ ¨n h¹i v× thÕ t¨ng nhanh. DÊu vÕt ¨n h¹i mµ Bä l¸ xanh tÝm ®Ó l¹i ®−îc tÝch luü tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 6 do ®a sè l¸ bÞ h¹i cßn dÝnh l¹i trªn c©y nªn chØ sè R% kh«ng gi¶m ®i mÆt dï trong th¸ng 6 mËt ®é s©u tr−ëng thµnh ®· gi¶m ®¸ng kÓ. C¨n cø vµo gi¸ trÞ cña chØ sè R% cã thÓ nãi Bä l¸ xanh tÝm ®· g©y h¹i ë møc ®é trung b×nh. Dùa vµo mËt ®é s©u h¹i vµ møc ®é g©y h¹i cña chóng cã thÓ s¬ bé x¸c ®Þnh sè l−îng s©u h¹i t−¬ng øng víi c¸c cÊp h¹i nh− sau: 63 BiÓu 5-17: Sè l−îng s©u h¹i t−¬ng øng víi cÊp h¹i l¸ CÊp R% MËt ®é s©u TT (con/c©y) Ghi chó 0 0 0 Kh«ng bÞ h¹i 1 < 25% 1 - 106 H¹i nhÑ 2 25 - 50% 107 - 243 H¹i võa 3 51 - 75% 244 - 710 H¹i nÆng 4 > 75% > 710 H¹i rÊt nÆng Nh− vËy ®Ó g©y ra thiÖt h¹i ë møc ¨n hÕt 25% diÖn tÝch l¸ Keo tai t−îng cÇn cã kho¶ng 106 Bä l¸ xanh tÝm trªn mét c©y. NÕu cã kho¶ng 243 s©u tr−ëng thµnh th× mét c©y cã thÓ bÞ mÊt 50% diÖn tÝch l¸. Møc h¹i rÊt nÆng x¶y ra khi cã kho¶ng 710 Bä l¸ xanh tÝm trªn mét c©y. Ngoµi viÖc x¸c ®Þnh møc ®é g©y h¹i trung b×nh trªn c©y chóng t«i cßn x¸c ®Þnh tû lÖ c©y bÞ h¹i trªn c¸c « tiªu chuÈn. Qua ®iÒu tra chóng t«i thÊy trªn 3 « tiªu chuÈn hÇu hÕt c¸c c©y ®Òu cã s©u g©y h¹i tuy nhiªn lµ ë møc ®é kh¸c nhau. ë nh÷ng c©y cã cµnh l¸ nhiÒu th× møc ®é bÞ h¹i nÆng h¬n so víi c¸c c©y kh¸c. 5.5- Dù tÝnh dù b¸o Bä l¸ xanh tÝm vµ mét sè chØ tiªu ®Þnh h−íng Dù tÝnh dù b¸o s©u h¹i rõng nh»m biÕt tr−íc kh¶ n¨ng ph¸t sinh ph¸t triÓn cña c¸c loµi s©u h¹i chñ yÕu, chñ ®éng x©y dùng kÕ ho¹ch phßng trõ vµ b¶o vÖ c©y rõng. §Ó dù b¸o s©u h¹i cÇn tiÕn hµnh ®iÒu tra. §iÒu tra dù tÝnh dù b¸o s©u h¹i ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, kÞp thêi vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. 5.5.1. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra Bä l¸ xanh tÝm C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm sinh häc cña Bä l¸ xanh tÝm ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra thÝch hîp. Do Bä l¸ xanh tÝm xuÊt hiÖn chñ yÕu trªn 2 loµi c©y rõng lµ Keo tai t−îng vµ Keo l¸ trµm nªn ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chóng lµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra rõng trång theo tµi liÖu [14]. Tr−íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh hÖ thèng « tiªu chuÈn dùa theo chØ tiªu “§èi víi ®iÒu tra phôc vô dù b¸o s©u 64 h¹i tæng diÖn tÝch cña c¸c « tiªu chuÈn lµ 0,2-1%.” Nh− vËy nÕu « tiªu chuÈn cã diÖn tÝch 1000m2 th× trung b×nh cø 30ha ®Æt 1 « tiªu chuÈn. Do Bä l¸ xanh tÝm cã 1 thÕ hÖ trong n¨m vµ cã thêi gian ph¸t triÓn cña c¸c pha tr−ëng thµnh, trøng, s©u non vµ nhéng ph©n ®Þnh kh¸ râ nªn cã thÓ s¬ bé Ên ®Þnh thêi ®iÓm ®iÒu tra ®èi víi c¸c pha nh− sau: - Pha tr−ëng thµnh: Th¸ng 4-5 - Pha trøng: Th¸ng 6 - Pha s©u non: Th¸ng 6-10 - Pha nhéng: Th¸ng 10-3 n¨m sau. Ph−¬ng ph¸p chän mÉu ®iÒu tra ®èi víi tÊt c¶ c¸c pha lµ nh− nhau v× chóng ®Òu c− tró trªn c©y. MÉu ®iÒu tra lµ c¸c c©y Keo tai t−îng hoÆc Keo l¸ trµm ®−îc chän theo ph−¬ng ph¸p 5 ®iÓm (ph−¬ng ph¸p 5 mèc) theo tµi liÖu [14]. Mçi « tiªu chuÈn chän 10 mÉu ®iÒu tra ®Ó −íc l−îng sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm phôc vô cho c«ng t¸c dù tÝnh dù b¸o. §èi víi Bä l¸ xanh tÝm tr−ëng thµnh vµo th¸ng 4 cÇn ®iÒu tra 4 lÇn, mçi tuÇn 1 lÇn, trong th¸ng 5 cã thÓ chØ cÇn ®iÒu tra 1-2 lÇn, tuú theo mËt ®é s©u thu ®−îc cña c¸c lÇn ®iÒu tra trong th¸ng 4. NÕu mËt ®é s©u ≥100 th× ®iÒu tra 2 lÇn, mçi lÇn c¸ch nhau 2 tuÇn, tr−êng hîp mËt ®é s©u Ýt h¬n 100 th× ®iÒu tra 1 lÇn vµo kho¶ng gi÷a th¸ng. ViÖc ®iÒu tra trøng Bä l¸ xanh tÝm cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh vµo th¸ng 6 nÕu thÊy mËt ®é tr−ëng thµnh kh¸ lín (>100 con/c©y). §Ó x¸c ®Þnh mËt ®é s©u non cÇn lÊy mÉu cµnh theo ph−¬ng ph¸p 5 cµnh trªn mét c©y tiªu chuÈn. Do ®Æc ®iÓm ¨n h¹i cña s©u non nªn cÇn chó ý ®Õn nh÷ng cµnh ë gi÷a t¸n c©y. Tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10 kiÓm tra mËt ®é s©u non mçi th¸ng 1 lÇn. T−¬ng tù nh− ®iÒu tra s©u non lµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra nhéng. 5.5.2. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu ®Þnh h−íng §Ó cã c¬ së ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp cho c«ng t¸c qu¶n lý Bä l¸ xanh tÝm cÇn cã mét sè chØ tiªu ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÝ dô møc g©y h¹i cña 1 c¸ thÓ Bä l¸ xanh tÝm tr−ëng thµnh (R%1BLX), ng−ìng g©y h¹i, mËt ®é b¸o ®éng. 65 C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm sinh häc cña Bä l¸ xanh tÝm chóng t«i m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét sè ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu nµy nh− sau: 1. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra nhanh: TiÕn hµnh ®iÒu tra nhanh 1-5 ®iÓm hoÆc 1-5 « tiªu chuÈn theo ph−¬ng ph¸p th«ng dông ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é Bä l¸ xanh tÝm (MBLX) vµ møc ®é g©y h¹i cña chóng (R%BLX), x¸c ®Þnh møc g©y h¹i cña 1 Bä l¸ xanh tÝm tr−ëng thµnh (H1BLX) b»ng c¸ch chia R%BLX cho MBLX. TiÕn hµnh x¸c ®Þnh giíi h¹n d−íi vµ giíi h¹n trªn cho c¸c cÊp h¹i t−¬ng øng dùa vµo H1BLX b»ng c¸ch lÊy giíi h¹n d−íi vµ giíi h¹n trªn cña c¸c cÊp h¹i chia cho H1BLX ta sÏ cã kÕt qu¶ t−¬ng tù nh− BiÓu 5-17. 2. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ng−ìng g©y h¹i dùa vµo møc tiªu thô thøc ¨n cña 1 c¸ thÓ Bä l¸ xanh tÝm: Trong phÇn 5.3.1.3 ®· x¸c ®Þnh ®−îc møc tiªu thô l¸ c©y cña 1 c¸ thÓ Bä l¸ xanh tÝm trong 1 ngµy ®ªm lµ 1,23 cm2. NÕu biÕt tæng l−îng l¸ cña 1 c©y cã thÓ dÔ dµng tÝnh ra sè l−îng s©u h¹i cÇn xuÊt hiÖn ®Ó ¨n hÕt l−îng l¸ c©y ®ã. Nghiªn cøu quan hÖ cña l¸ Keo tai t−îng víi mét sè chØ sè sinh tr−ëng Vò TiÕn ThÞnh [19] ®· x©y dùng ®−îc ph−¬ng tr×nh sau: PL¸= (7,6755-1,6870.D1.3+0,1633.D1.3 2).30750 (cm2) PL¸: Khèi l−îng l¸ Keo tai t−îng (cm 2) D1.3: §−êng kÝnh ngang ngùc (cm) Chóng t«i ®· sö dông ph−¬ng tr×nh cña Vò TiÕn ThÞnh ®Ó x¸c ®Þnh tæng l−îng l¸ cña c©y råi x¸c ®Þnh sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm t−¬ng øng víi mét sè møc ®é g©y h¹i kh¸c nhau: S1 Ngµy = Sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm ¨n hÕt toµn bé l¸ c©y néi trong 1 ngµy S10 Ngµy = Sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm ¨n hÕt toµn bé l¸ c©y néi trong 10 ngµy S20 Ngµy = Sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm ¨n hÕt toµn bé l¸ c©y néi trong 20 ngµy S30 Ngµy = Sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm ¨n hÕt toµn bé l¸ c©y néi trong 30 ngµy 66 S74 Ngµy = Sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm ¨n hÕt toµn bé l¸ c©y néi trong 74 ngµy C¸c c«ng thøc tÝnh t−¬ng øng nh− sau: 23,1 P S ¸LNgµy1 = 10*23,1 P S ¸LNgµy10 = 20*23,1 P S ¸LNgµy20 = 30*23,1 P S ¸LNgµy30 = 74*23,1 P S ¸LNgµy74 = Trong thêi gian nghiªn cøu Bä l¸ xanh tÝm tr−ëng thµnh cã thêi gian sèng l©u nhÊt lµ 74 ngµy nªn cã c«ng thøc S74 Ngµy. BiÓu 5-18: B¶ng tra sinh khèi l¸ c©y vµ sè l−îng s©u h¹i D1,3 (cm) PL¸ (cm2) S1Ngμy S10Ngμy S20Ngμy S30Ngμy S74 ngμy 5 102182 83075 8308 4154 2769 1123 6 105543 85808 8581 4290 2860 1160 7 118947 96705 9671 4835 3224 1307 8 142394 115768 11577 5788 3859 1564 9 175884 142995 14300 7150 4767 1932 10 219417 178388 17839 8919 5946 2411 11 272992 221945 22195 11097 7398 2999 12 336611 273668 27367 13683 9122 3698 13 410273 333555 33356 16678 11119 4508 14 493977 401608 40161 20080 13387 5427 15 587725 477825 47783 23891 15928 6457 16 691515 562208 56221 28110 18740 7597 17 805349 654755 65476 32738 21825 8848 18 929225 755468 75547 37773 25182 10209 19 1063144 864345 86435 43217 28812 11680 20 1207107 981388 98139 49069 32713 13262 21 1361112 1106595 110660 55330 36887 14954 22 1525160 1239968 123997 61998 41332 16756 23 1699251 1381505 138151 69075 46050 18669 24 1883385 1531208 153121 76560 51040 20692 25 2077562 1689075 168908 84454 56303 22825 B¶ng tra trªn ®©y cã thÓ dïng ®Ó x¸c ®Þnh sè l−îng s©u h¹i t−¬ng øng víi ng−ìng g©y h¹i hoµn toµn (g©y h¹i 100% l¸ c©y) c¨n cø vµo ®−êng kÝnh 67 ngang ngùc cña c©y. §Ó x¸c ®Þnh ng−ìng phßng trõ cÇn ph¶i Ên ®Þnh møc g©y h¹i t−¬ng øng víi ng−ìng nµy lµ bao nhiªu %. §èi víi s©u ¨n l¸ th−êng lµ 50%, tøc nÕu nh− mçi c©y bÞ mÊt 50% l¸ th× cÇn ph¶i tiÕn hµnh biÖn ph¸p phßng trõ. Trong tr−êng hîp nµy mËt ®é s©u b»ng 1/2 gi¸ trÞ cña c¸c cét trong BiÓu 5.5-18. BiÓu 5.5-19 lµ mét vÝ dô nÕu sö dông gi¸ trÞ S74 Ngµy. BiÓu 5-19: B¶ng tra chØ tiªu ®Þnh h−íng Sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm g©y ra thiÖt h¹i cho diÖn tÝch l¸ c©y ë møc,,, D1,3 (cm) 25% 50% 75% 100% 5 280,8 561,5 842,3 1123 6 290,0 580,0 870,0 1160 7 326,8 653,5 980,3 1307 8 391,0 782,0 1173,0 1564 9 483,0 966,0 1449,0 1932 10 602,8 1205,5 1808,3 2411 11 749,8 1499,5 2249,3 2999 12 924,5 1849,0 2773,5 3698 13 1127,0 2254,0 3381,0 4508 14 1356,8 2713,5 4070,3 5427 15 1614,3 3228,5 4842,8 6457 16 1899,3 3798,5 5697,8 7597 17 2212,0 4424,0 6636,0 8848 18 2552,3 5104,5 7656,8 10209 19 2920,0 5840,0 8760,0 11680 20 3315,5 6631,0 9946,5 13262 21 3738,5 7477,0 11215,5 14954 22 4189,0 8378,0 12567,0 16756 23 4667,3 9334,5 14001,8 18669 24 5173,0 10346,0 15519,0 20692 25 5706,3 11412,5 17118,8 22825 Dùa vµo b¶ng ng−ìng g©y h¹i trªn ta cã thÓ ®Ò ra c¸c ph−¬ng ¸n phßng trõ loµi s©u bä l¸ nµy, ng−ìng g©y h¹i kinh tÕ th−êng ®−îc lÊy theo kinh nghiÖm lµ mËt ®é s©u g©y ra tû lÖ h¹i lµ 50%. Tuú theo ®iÒu kiÖn còng nh− 68 nhu cÇu cña viÖc phßng trõ s©u h¹i cña tõng ®Þa ph−¬ng mµ chän c¸c ng−ìng phßng trõ thÝch hîp. 5.6- KÕt qu¶ thö nghiÖm mét sè thuèc trõ s©u S©u Bä l¸ xanh tÝm ¨n h¹i l¸ Keo tai t−îng thuéc Bé C¸nh cøng Coleoptera cã ®Æc ®iÓm lµ c¸c pha trøng, s©u non, nhéng ®Òu sèng trong cµnh keo mµ chØ cã pha tr−ëng thµnh míi ¨n h¹i l¸ vµ g©y thµnh dÞch nªn chóng t«i thö nghiÖm mét sè thuèc trõ s©u ®èi víi pha tr−ëng thµnh. a) Thuèc Bi58 - Tªn kh¸c: Dimethoate, Rogos, Roxion, Fostion - Tªn ho ¸häc: O, O-Dymethyl S-methylearba - moylmethyl phosphorodithieate. - C«ng thøc: C5H12NO3 PS2 (229.2). - §Æc tÝnh lý ho¸: Bi58 lµ tinh thÓ kh«ng mµu, ®iÓm nãng ch¶y 51-520C, ¸p suÊt h¬i 1,1 mpa (250C) cã kh¶ n¨ng hoµ tan ë 210C lµ < 25g/lÝt, bÒn trong m«i tr−êng láng cã pH tõ 2-7, kh«ng hçn hîp víi thuèc cã tÝnh kiÒm bÞ ph©n huû bëi nhiÖt. - C¬ chÕ t¸c ®éng: tiÕp xóc, néi hÊp. Pha víi nång ®é 0,5 hoÆc 1% ®Ó diÖt c¸c loµi s©u miÖng chÝch hót, gÆm nhai… nªn phun vµo buæi s¸ng vµ ph¶i cã b¶o hé lao ®éng phßng thuèc x©m nhËp vµo ng−êi. LiÒu l−îng sö dông 300-700/ha. b) Thuèc Bassa - Tªn gäi kh¸c: Fenobucarb, Baycarb, Osbac BPMC - Tªn ho¸ häc: 2.Sec - butylphenyl methyl carbamete. - C«ng thøc: C12H17NO2 (207.3) - §Æc tÝnh lý ho¸: Bassa nguyªn chÊt cã ®iÓm nãng ch¶y 31-320C ë d¹ng kü thuËt lµ chÊt láng mµu vµng hay x¸m ®á kh¶ n¨ng hoµ tan trong n−íc ë 300C lµ 610 mg/lÝt n−íc. Kh«ng bÒn trong m«i tr−êng kiÒm vµ axid ®Æc. - C¬ chÕ t¸c ®éng: néi hÊp, tiÕp xóc. Pha víi nång ®é 1% ®Ó phßng trõ s©u cã miÖng chÝch hót, liÒu l−îng sö dông 500g/ha (200-250 lit/ha). 69 c. Thuèc Dipterex - Tªn gäi kh¸c: Neguron, Tugon - Tªn ho¸ häc: Dimethyl 2.2.2-Trichloro-1-hydroxyetthyl phosphonate - C«ng thøc: C4 H8Cl3O4P (257.4) - §Æc tÝnh lý ho¸: Lµ d¹ng bét tinh thÓ kh«ng mµu ®iÓm nãng ch¶y lµ 83 –840C, ¸p suÊt h¬i 10mpa(200C) kh¶ n¨ng hoµ tan trong n−íc ë 520C lµ 154kg/lÝt n−íc, tan trong benzen, bÞ ph©n huû bëi n−íc nãng vµ ë pH = 5,5. - C¬ chÕ t¸c ®éng: TiÕp xóc, vÞ ®éc. Sö dông chñ yÕu ë d¹ng th−¬ng phÈm Dipterex 50 EC ®Ó phßng trõ hÇu hÕt c¸c lo¹i s©u ¨n l¸ c©y trång. LiÒu l−îng sö dông tõ 500 ®Õn 1200g/ha (200-250 lÝt/ha). Kh«ng trén thuèc nµy víi c¸c lo¹i thuèc cã tÝnh kiÒm. Do ®iÒu kiÖn vµ thêi gian kh«ng cho phÐp nªn chóng t«i chØ bè trÝ thÝ nghiÖm ë quy m« nhá, phun thö nghiÖm 3 lo¹i thuèc Bi 58, Bassa vµ Dipterex ë 2 nång ®é thuèc 0,5% vµ 1% phun vµo pha tr−ëng thµnh, mçi thÝ nghiÖm chóng t«i bè trÝ 3 mÉu vµ cã c¶ c«ng thøc ®èi chøng. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm sau khi ®−îc tÝnh to¸n ®−îc thÓ hiÖn trong biÓu sau: BiÓu 5-19: KÕt qu¶ thö nghiÖm thuèc trõ s©u diÖt Bä l¸ xanh tÝm Lo¹i thuèc Nång ®é 0,5% Nång ®é 1% Bi 58 89 94 Bassa 82 90 Dipterex 90 96 Qua biÓu 5-19 chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy trong c¸c lo¹i thuèc ho¸ häc chóng t«i sö dông ë trªn th× lo¹i thuèc cã c¬ chÕ t¸c ®éng lµ tiÕp xóc, vÞ ®éc hay néi hÊp.... ®Òu cho tû lÖ s©u chÕt cao (82%-96%). Víi nång ®é sö dông 1% tû lÖ s©u h¹i bÞ chÕt ®Òu cao h¬n nång ®é 0,5%. Trong sè 3 lo¹i thuèc thö nghiÖm Dipterex cã hiÖu lùc cao nhÊt, tuy nhiªn møc chªnh lÖch kh«ng lín 70 l¾m so víi 2 lo¹i thuèc néi hÊp. Cã thÓ sö dông c¶ 3 lo¹i thuèc trªn ®Ó tiªu diÖt Bä l¸ xanh tÝm tr−ëng thµnh vµ trøng cña chóng. 5.7- §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p phßng trõ Bä l¸ xanh tÝm C¨n cø vµo kÕt qu¶ b−íc ®Çu nghiªn cøu loµi Bä l¸ xanh tÝm h¹i Keo tai t−îng thuéc Bé C¸nh cøng t¹i huyÖn Phó L−¬ng tØnh Th¸i Nguyªn cã thÓ dïng mét sè biÖn ph¸p sau: - BiÖn ph¸p c¬ giíi Vµo ®Çu th¸ng 4 khi thÊy s©u tr−ëng thµnh xuÊt hiÖn nhiÒu ®èi víi c©y cßn nhá cã thÓ rung m¹nh, ®èi víi c©y to th× dïng gËy ®Ëp m¹nh vµo c¸c cµnh cho s©u tr−ëng thµnh r¬i xuèng ®Ëp chÕt. Vµo cuèi th¸ng 6 khi thÊy c¸c cµnh kh«ng cã l¸ ë gi÷a t¸n cã c¸c vÕt s−íc ®ã lµ c¸c cµnh mµ s©u tr−ëng thµnh ®· ®Î trøng, cã thÓ dïng dao chÆt thu gom l¹i thµnh ®èng råi ®èt ®i. §èt c¸c cµnh trøng kh«ng nh÷ng giÕt ®−îc trøng mµ cßn giÕt ®−îc c¶ s©u non vµ nhéng cña loµi bä l¸ h¹i keo nµy. - BiÖn ph¸p l©m sinh §èi víi c¸c l©m phÇn phÇn Keo tai t−îng qu¸ dÇy hoÆc ®· giao t¸n cã thÓ dïng biÖn ph¸p tØa th−a ®Ó t¹o kh«ng gian dinh d−ìng cho c©y ph¸t triÓn, ®ång thêi h¹n chÕ s©u tr−ëng thµnh bay sang. §èi víi rõng c©y cßn nhá cã thÓ trång xen chÌ ®Ó ch¨m sãc chÌ kÕt hîp víi ch¨m sãc c©y t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, ®ång thêi khi phun thuèc diÖt s©u h¹i chÌ th× còng h¹n chÕ ®−îc s©u h¹i ph¸t triÓn hoÆc ®Ó b¶o vÖ c©y ng−êi ta th−êng thu h¸i c¸c cµnh kh« cã trøng ®èt ®i. - BiÖn ph¸p sinh häc Qua nghiªn cøu chóng t«i ®· ph¸t hiÖn ®−îc loµi ong thuéc tæng hä ong ®ïi to ký sinh vµo trøng cña Hä Bä l¸. Do vËy cÇn nghiªn cøu kü ®Æc tÝnh sinh vËt häc cña loµi ong nµy ®Ó t×m biÖn ph¸p g©y nu«i vµ th¶ vµo rõng khi cã s©u 71 h¹i. Ngoµi ra cã thÓ b¶o vÖ c¸c loµi c«n trïng cã Ých nh− kiÕn vèng, kiÕn ®en… ®Ó giÕt trøng. - BiÖn ph¸p ho¸ häc Khi s©u vò ho¸ nhiÒu tËp trung hµng tr¨m con trªn 1 c©y th× vµo ®Çu th¸ng 4 cã thÓ dïng c¸c lo¹i thuèc nh− Dipterex, Basa, Bi58… pha víi nång ®é 0,5 hoÆc 1% ®Ó phun ®Ém l¸ trªn toµn bé diÖn tÝch cã s©u h¹i. 72 Ch−¬ng 6 KÕt luËn, tån t¹i vμ kiÕn nghÞ 6.1- KÕt luËn Qua ph©n tÝch kÕt qu¶ chóng t«i ®i ®Õn mét sè kÕt luËn : 1) Chóng t«i ®· x¸c ®Þnh ®−îc loµi s©u ¨n h¹i l¸ Keo tai t−îng lµ Bä l¸ xanh tÝm Ambrostoma sp. thuéc hä Bä ¨n l¸ Chrysomelidae, Bé C¸nh cøng Coleoptera. 2) S©u tr−ëng thµnh cã mét sè ®Æc ®iÓm nái bËt sau ®©y: Con c¸i th©n dµi 5-8mm, réng ≈4mm. Con ®ùc nhá vµ thon h¬n mét chót, toµn th©n mµu xanh ®en ¸nh tÝm. R©u ®Çu h×nh sîi chØ cã 11 ®èt. MiÖng gÆm nhai, hai hµm trªn ph¸t triÓn cong vµo nhau, cuèi hµm lâm vµo vµ cã mµu ®en. R©u hµm d−íi vµ m«i d−íi cã 4 ®èt mµu n©u. Trªn ®Ønh ®Çu cã mét vÕt lâm vµ mét r·nh ch¹y däc. §Çu trßn vµ n»m thôt s©u vµo m¶nh l−ng ngùc tr−íc. M¶nh l−ng ngùc tr−íc nh« lªn, xung quanh cã gê (viÒn). Trªn m¶nh l−ng ngùc tr−íc cã nhiÒu chÊm lâm nhá. Hai mÐp bªn cña m¶nh l−ng ngùc tr−íc nh« ra ë gi÷a vµ lâm ë phÝa tr−íc vµ phÝa sau, gãc sau h¬i nhän. 3) Thêi gian sèng cña s©u tr−ëng thµnh tõ 45-74 ngµy. 4) Trøng: Trøng h×nh thoi ®Çu nhän, dµi 2mm, réng 0,5mm mµu tr¾ng s÷a vµ cã thÓ biÕn ®æi mµu s¾c theo thêi gian. Thêi gian ph¸t triÓn ph«i thai 25-60 ngµy. 5) S©u non: Dµi 7,5-8 mm, réng 3mm, trªn th©n cã nhiÒu l«ng ®en, ®Çu vµ 3 ®«i ch©n ngùc mµu n©u vµng. M¶nh l−ng tr−íc mµu n©u ®en, hai bªn s−ên vµ däc trªn l−ng cã c¸c chÊm n©u ®en. S©u non cã 3 ®«i ch©n ngùc ph¸t triÓn. 6) Nhéng: Ch−a nghiªn cøu ®−îc. 7) Trong thêi gian nghiªn cøu chóng t«i ®· x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ ®Î cña s©u tr−ëng thµnh ë trªn cµnh, tËp tÝnh ®Î trøng, sè cµnh cã trøng vµ tû lÖ trøng trong mét cµnh. 73 8) KÕt hîp víi ®iÒu tra ngoµi rõng chóng t«i nu«i s©u trong phßng vµ gi¶i phÉu biÕt ®−îc tû lÖ ®ùc lµ 60%, c¸i lµ 40%. 9) Chóng t«i ®· lËp ph−¬ng tr×nh t−¬ng quan gi÷a chiÒu dµi (D), chiÒu réng (R) víi sè l−îng trøng (S) cña mçi con c¸i; S = -662,9194 + 106,7475 .D r = 0,727234 S = - 56,85641 + 49,75998.R r = 0,736289 10) Bä l¸ xanh tÝm h¹i keo thÝch g©y h¹i trªn loµi Keo tai t−îng nhÊt (74,6%), sau ®ã ®Õn keo l¸ trµm (25,3%), hiÖn t¹i Keo lai kh«ng bÞ chóng g©y h¹i. 11) Bä l¸ xanh tÝm ¨n h¹i l¸ keo tËp trung g©y h¹i trªn nh÷ng l¸ keo b¸nh tÎ (58,82%), nh÷ng l¸ bÞ bÖnh chóng kh«ng g©y h¹i. 12) Bä l¸ xanh tÝm tËp trung g©y h¹i ë phÇn gi÷a cµnh vµ ngän cµnh. ë phÇn gi÷a t¸n cã mËt ®é s©u g©y h¹i nhiÒu h¬n phÇn d−íi t¸n vµ trªn t¸n. 13) §Ó hoµn thµnh giai ®o¹n s©u tr−ëng thµnh, s©u bä l¸ h¹i l¸ keo cÇn mét l−îng thøc ¨n tõ 2-3 l¸ Keo tai t−îng. L−îng l¸ c©y mµ 1 c¸ thÓ tr−ëng thµnh g©y h¹i lµ 1,23 cm2/ngµy ®ªm. 14) Sè l−îng Bä l¸ xanh tÝm h¹i Keo tai t−îng cã quan hÖ chÆt víi c¸c chØ tiªu sinh tr−ëng cña l©m phÇn. C¸c c©y cã ®−êng kÝnh lín, t¸n l¸ réng vµ nhiÒu th× s©u tr−ëng thµnh tËp trung g©y h¹i trªn ®ã cµng lín. 15) Bä l¸ xanh tÝm cã sù biÕn ®éng vÒ mËt ®é, sè l−îng theo c¸c lÇn ®iÒu tra vµ theo ®Þa h×nh. MËt ®é s©u gi¶m dÇn tõ thøng 4 ®Õn th¸ng 6. H−íng §«ng Nam lµ h−íng cã mËt ®é s©u cao h¬n h−íng T©y B¾c. 16) C¨n cø vµo møc ®é ¨n h¹i cña mét con s©u tr−ëng thµnh, chóng t«i s¬ bé x©y dùng ®−îc cÊp g©y h¹i c¨n cø vµo sè l−îng s©u tr−ëng thµnh. 17) Bä l¸ xanh tÝm cã thiªn ®Þch lµ Ong ký sinh trøng Elasmus sp., Bä ngùa, KiÕn, chim... . Tû lÖ trøng bÞ ký sinh lµ 18,18%. 18) X¸c ®Þnh ®−îc b¶ng tra sinh khèi l¸ c©y, mËt ®é g©y h¹i vµ ng−ìng g©y h¹i cho loµi s©u bä l¸ ¨n h¹i l¸ Keo tai t−îng t¹i huyÖn Phó L−¬ng tØnh Th¸i Nguyªn. 74 19) Thuèc Dipterex nång ®é 1% cã t¸c dông phßng trõ s©u bä l¸ ¨n h¹i l¸ Keo tai t−îng tèt nhÊt víi tû lÖ chÕt ®¹t 93,%. 20) §Ò ra mét sè biÖn ph¸p phßng trõ s©u bä l¸ ¨n h¹i l¸ Keo tai t−îng: BiÖn ph¸p c¬ giíi, biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh vµ ph−¬ng ph¸p ho¸ häc. 6.2- Tån t¹i Sau khi hoµn thµnh xong ®Ò tµi t«i nhËn thÊy cã mét sè tån t¹i sau: - Do thêi gian cßn h¹n hÑp vµ nhiÒu yÕu tè kh¸c nªn ®Ò tµi ch−a gi¶i quyÕt ®−îc triÖt ®Ó c¸c vÊn ®Ò sinh häc cña s©u bä l¸ ¨n h¹i l¸ Keo tai t−îng thuéc Bé C¸nh cøng Coleoptera nh− giai ®o¹n s©u non, giai ®o¹n nhéng vµ ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè sinh th¸i ®Õn tèc ®é ph¸t triÓn cña s©u non vµ nhéng, tíi sù ph©n bè vµ tû lÖ sèng chÕt cña s©u. - Dông cô nu«i s©u cßn thiÕu nªn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc ®iÒu tra theo dâi ®Æc tÝnh sinh vËt häc cña s©u. - Chóng t«i míi chØ kh¶o nghiÖm thuèc trõ s©u trªn quy m« nhá nªn ch−a thu ®−îc kÕt qu¶ cao. §Þa bµn nghiªn cøu réng nªn chóng t«i ch−a kh¶o s¸t ®−îc hÕt t×nh h×nh s©u bÖnh cña toµn huyÖn. 6.3- KiÕn nghÞ - Bä l¸ xanh tÝm h¹i Keo tai t−îng lµ loµi míi g©y h¹i vµ còng lµ loµi míi ®−îc ph¸t hiÖn ë Th¸i Nguyªn nªn cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu tiÕp vÒ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña loµi s©u nµy. - Loµi s©u nµy khi ph¸t dÞch th−êng cã sè l−îng lín nªn cÇn nghiªn cøu s©u h¬n vÒ biÕn ®éng quÇn thÓ ®Ó cã biÖn ph¸p phßng trõ chóng kÞp thêi. - §©y lµ loµi s©u míi chØ xuÊt hiÖn vµ g©y dÞch ë huyÖn Phó L−¬ng tØnh Th¸i Nguyªn nªn cã nh÷ng biÖn ph¸p phßng trõ kÞp thêi nh»m ng¨n chÆn loµi s©u nµy khái sù l©y lan. - Nghiªn cøu ®iÒu tra c¸c biÖn ph¸p phßng trõ loµi s©u bä l¸ ¨n h¹i l¸ Keo tai t−îng cã hiÖu qu¶ mµ kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i 75 còng nh− sù sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng lµ nhu cÇu thiÕt yÕu ®èi víi c¸c nhµ qu¶n lý s©u bÖnh h¹i rõng. - CÇn cã nh÷ng trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i vµ ®Çy ®ñ phôc vô cho viÖc nghiªn cøu vÒ loµi s©u nµy ®¹t hiÖu qu¶ cao. - CÇn nghiªn cøu kü c«ng t¸c chän gièng c©y trång phï hîp cho c«ng t¸c trång rõng t¹i huyÖn Phó L−¬ng nh»m h¹n chÕ sù ph¸t sinh ph¸t triÓn cña s©u bÖnh h¹i rõng. Nªn ¸p dông ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp (Keo + ChÌ; Keo + c©y b¶n ®Þa,…). 76 tμi liÖu tham kh¶o TiÕng ViÖt 1. Anh Ph¹m Ngäc Anh: C«n trïng l©m nghiÖp – Tr−êng §¹i häc l©m nghiÖp 1967. 2. Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n: B¸o c¸o thùc tr¹ng tµi nguyªn rõng vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn 2000-2010 3. B¸o c¸o t×nh h×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt huyÖn Phó L−¬ng 2000-2010 4. §Æng Vò CÈn: S©u h¹i rõng vµ c¸ch phßng trõ – Nhµ xuÊt b¶n N«ng th«n 1973. 5. Côc ph¸t triÓn l©m nghiÖp: §Þnh h−íng ph¸t triÓn l©m nghiÖp 2000- 2010. 6. Ng« Quang §ª, NguyÔn H÷u VÜnh- Gi¸o tr×nh trång rõng- NXB NN 1999. 7. Lª Nam Hïng, Hoµng §øc NhuËn: Ph−¬ng ph¸p dù tÝnh s©u ¨n l¸ c©y rõng- NXB KHKT 1983 8. H¹t kiÓm l©m huyÖn Phó L−¬ng: Tµi liÖu qu¶n lý s©u bÖnh h¹i rõng trong n¨m 2000 9. Ng« Kim Kh«i, NguyÔn H¶i TuÊt, NguyÔn V¨n TuÊn: Tin häc øng dông trong l©m nghiÖp – NXB NN 2001. 10. §ç ThÞ L©m: Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña S©u ®ôc l¸ th«ng t¹i khu vùc nói Luèt Xu©n Mai - Hµ T©y. LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp 1996. 11. TrÇn C«ng Loanh: C«n trïng l©m nghiÖp. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ Néi 1982. 12. TrÇn C«ng Loanh, NguyÔn ThÕ Nh·: C«n trïng rõng- Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 1997. 77 13. TrÇn V¨n M·o: Hái ®¸p vÒ thuèc trõ s©u bÖnh cá d¹i. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ Néi 1982. 14. NguyÔn ThÕ Nh·, TrÇn C«ng Loanh, TrÇn V¨n M·o: §iÒu tra dù tÝnh dù b¸o s©u bÖnh trong l©m nghiÖp Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ Néi 2001. 15. NguyÔn ThÕ Nh·: X©y dùng quy tr×nh dù tÝnh dù b¸o vµ phßng trõ s©u ¨n l¸ Keo tai t−îng (Acacia mamgium Willd) vïng trung t©m. B¸o c¸o khoa häc. Dù ¸n 661 n¨m 2000. 16. Ph¹m B×nh QuyÒn vµ Lª §×nh Th¸i: Sinh th¸i häc c«n trïng (DÞch tõ nguyªn b¶n tiÕng Nga). Nhµ xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt Hµ Néi , 1972. 17. Ph¹m B×nh QuyÒn: §êi sèng c«n trïng. Nhµ xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt, c«ng ty s¸ch vµ thiÕt bÞ tr−êng häc thµnh phè Hå ChÝ Minh 1993. 18. Khóc §×nh Thµnh. X©y dùng mét sè m« h×nh s¶n l−îng Keo tai t−îng (Acacium mangium Willd) ë khu vùc U«ng BÝ, §«ng TriÒu - Qu¶ng Ninh. LuËn v¨n th¹c sü khoa häc N«ng nghiÖp, §¹i häcL©m nghiÖp, 1999. 19. Vò TiÕn ThÞnh. Nghiªn cøu x©y dùng b¶ng tra ng−ìng g©y h¹i cña mét sè loµi s©u h¹i nguy hiÓm ¨n l¸ Keo tai t−îng (Acacia mangium Willd) t¹i ®éi 974 L©m tr−êng Yªn S¬n - Tuyªn Quang. Kho¸ luËn tèt nghiÖp, §¹i häc L©m nghiÖp, 2002. 20. NguyÔn H¶i TuÊt. Thèng kª to¸n häc trong l©m nghiÖp. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 1982. 21.§µo Xu©n Tr−êng. B¸o c¸o kÕt qu¶ dù ¸n “§iÒu tra, ®¸nh gi¸ s©u bÖnh h¹i rõng trång toµn quèc. §Ò ra gi¶i ph¸p phßng trõ s©u bÖnh h¹i rõng trång. Côc KiÓm l©m 2000-2001. tiÕng nga 22. Apnondi K.V. : X¸c ®Þnh c¸c loµi c«n trïng h¹i gç vµ c©y bôi thuéc c¸c d¶i rõng phßng hé – Nhµ xuÊt b¶n viÖn khoa häc Liªn X« 1950. 23. Bey-Bienko G.A.: Ph©n lo¹i c«n trïng bé c¸nh cøng phÇn Liªn x« thuéc Ch©u ¢u. Nhµ xuÊt b¶n khoa häc Matsc¬va 1965. 78 24. Ilinski A.I.: Ph©n lo¹i c¸c loµi s©u h¹i rõng – Nhµ xuÊt b¶n s¸ch b¸o tµi liÖu n«ng nghiÖp Matsc¬va 1962. 25. N.N.Pagi: C«n trïng rõng – Nhµ xuÊt b¶n c«ng nghiÖp rõng Matsc¬va 1965 26. Xegolep V.N. – C«n trïng häc. Nhµ xuÊt b¶n truêng cao ®¼ng Matsc¬va 1964. TiÕng Anh 27. Donald J. Borror, Richard E. White Peterson: Field guides insects Robert anthony Inc. 1987. 28. Konstantinov & Vandenberg. Guide to Palearctic Flea Beetle Genera (Coleoptera: Chrysomelidae: Alticinae). Internet. Last update 29/06/2002. 29. Medvedev: Hä Bä l¸ ë ViÖt Nam. 30. Mission Parie: C«n trïng §«ng D−¬ng. XuÊt b¶n 1897 31. Robert.N. Coulson and John.A.Witter. Forest Entomology Ecology and Management USA 1984 32.Vatalis de Salvaza: §iÒu tra c«n trïng ë §«ng D−¬ng. 1921 TiÕng trung 33. Th¸i Bang Hoa, Cao Thu L©m: C«n trïng rõng V©n Nam, 1987. 34. Tr−¬ng ChÊp Trung: S©m l©m c«n trïng häc. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 1959. 35. ViÖn Nghiªn cøu ®éng vËt, ViÖn khoa häc Trung Quèc, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp TriÕt Giang: Sæ tay c«n trïng thiªn ®Þch, 1978. 36. Xiao Gangrou: Forest Insects of China. Chinese Academy of Forestry. China Forestry Publishing House, 1991. 79 Phô lôc Phô lôc 1. §Æc ®iÓm sinh häc cña mét sè loμi c¸nh cøng h¹i keo (theo [15]) 1.1 Bä l¸ 4 dÊu (Ambrostoma quadriimpessum Mots.) Hä Chrysomelidae, bé Coleoptera. A. H×nh th¸i S©u tr−ëng thµnh: Th©n dµi 8÷11mm, cã h×nh bÇu dôc, l−ng mµu xanh ®ång. §Çu mµu tÝm sÉm, r©u ®Çu mµu sÉm. M¶nh l−ng ngùc tr−íc h×nh nhËt, mÐp h¬i cong, hai bªn lâm. M¶nh thuÉn h×nh b¸n nguyÖt, gèc c¸nh h¬i lâm ngang, sau chç lâm c¸nh h¬i gå lªn. c¸nh cã 5 v©n mµu ®ång ®á. Ch©n mµu tÝm sÉm. MÆt bông cã mµu xanh ®ång. Con ®ùc cã 2 vÕt lâm ë cuèi m¶nh bông thø 5, con c¸i kh«ng cã ®Æc ®iÓm nµy. Trøng: Dµi 1,7÷2,2mm, h×nh bÇu dôc dµi, mµu n©u nh¹t hoÆc mµu cµ phª. S©u non: Th©n dµi kho¶ng 10mm, mµu tr¾ng, cã nhiÒu nèt l«ng ®en, ®Çu mµu n©u, ®Ønh ®Çu cã 4 ®èm ®en. M¶nh l−ng ngùc tr−íc cã 2 ®èm ®en, gi÷a l−ng cã ®−êng mµu x¸m, phÝa d−íi cã ®−êng mµu vµng nh¹t. Nhéng: Dµi 9,5mm, mµu vµng s÷a, th©n h¬i dÑt, gÇn h×nh bÇu dôc, tr−íc khi vò ho¸ th©n sÉm h¬n, mÆt l−ng mµu ®en x¸m. B. TËp tÝnh S©u tr−ëng thµnh qua ®«ng trong tÇng ®Êt mÆt, th¸ng 4÷5 n¨m sau giao phèi vµ ®Î trøng vµo cuèi chåi cµnh, nh÷ng con ®Î sau th−êng ®Î trøng thµnh khèi trªn l¸, mçi con c¸i ®Î kho¶ng 200÷300 trøng. Trøng në vµo th¸ng 5, th¸ng 6 s©u non ho¸ nhéng, th¸ng 7 vò ho¸. Khi nhiÖt ®é lªn trªn 30C, s©u tr−ëng thµnh qua h¹ d−íi th©n c©y, khi nhiÖt ®é xuèng l¹i lªn c©y ¨n h¹i, sau ®ã giao phèi ®Î trøng, th¸ng 10÷11 s©u tr−ëng thµnh cã thÓ chui xuèng ®Êt qua ®«ng. S©u tr−ëng thµnh Ýt khi bay, thÝch nghi tèt víi m«i tr−êng, cã tuæi thä dµi. Vµo mïa xu©n th−êng ¨n chåi non, chåi hoa, l¸ non g©y ¶nh h−ëng lín ®Õn sinh tr−ëng cña c©y. TËp tÝnh ¨n cña s©u non gièng nh− s©u tr−ëng thµnh, s©u non tuæi 4 ¨n m¹nh nhÊt. Mïa xu©n khi nhiÖt ®é thÊp th−êng lµm cho chóng chÕt hµng lo¹t, thiÕu thøc ¨n th−êng qua h¹ sím h¬n nh−ng còng cã thÓ lµm cho chóng chÕt hµng lo¹t. 80 1.2 Bä l¸ (Basiprionota sp.) Hä Chrysomelidae, bé Coleoptera. Bä l¸ ph©n bè nhiÒu ë c¸c l« rõng tuæi 1 vµ tuæi 3, chóng ¨n gÆm tõng lç nhá trªn phiÕn l¸. S©u tr−ëng thµnh th©n thÓ dµi kho¶ng 5mm, bÒ réng kho¶ng 4mm. Toµn th©n cã mµu vµng nh¹t, ®Ønh ®Çu cã 4 chÊm trßn mµu ®en. M¶nh l−ng ngùc sau cã mét h×nh b¸n nguyÖt mµu n©u vµng. S©u tr−ëng thµnh xuÊt hiÖn vµo th¸ng 3÷4, ®Æc biÖt vµo ban tr−a lóc trêi cã n¾ng. Khi ®éng m¹nh vµo c©y keo chóng th−êng cã hiÖn t−îng chÕt gi¶. 1.3 CÇu cÊu xanh (Hypomeces squamosus Fabricius) Hä Curculionidae, bé Coleoptera. S©u tr−ëng thµnh cã th©n thÓ dµi kho¶ng 16mm, réng kho¶ng 5mm. Toµn th©n phñ mét líp lÊm tÊm mµu xanh vµng. §Çu kÐo dµi h×nh thang, gi÷a ®Çu cã r·nh chia ®Çu lµm hai phÇn. M¾t kÐp to trßn mµu ®en. R©u ®Çu h×nh chïy ®Çu gèi. Trªn mÆt c¸nh cã nhiÒu hµng chÊm lâm ch¹y däc. C¸nh kh«ng phñ hÕt bông, c¸nh sau trong suèt, m¹ch c¸nh ®¬n gi¶n. M¶nh l−ng ngùc tr−íc nhá h¬n m¶nh l−ng ngùc sau. Ch©n cã c¸c ®èt ®ïi to vµ mËp, bµn ch©n cã 4 ®èt, ®èt bµn ch©n thø ba xÎ r·nh chia lµm hai m¶nh, cuèi bµn ch©n cã hai mãng cong. Bông cã 5 ®èt, ®èt 1 vµ ®èt 2 to h¬n c¸c ®èt kh¸c. 1.4. Bä hung n©u lín (Holotrichia sauteri Mauser) Hä Scarabaeidae, bé Coleoptera. A. H×nh th¸i S©u tr−ëng thµnh cã th©n dµi tõ 22÷24mm, chiÒu réng ngang ngùc tõ 11÷13mm, bông trßn to h¬n ngùc. Toµn th©n mµu n©u sÉm hoÆc mµu n©u nh¹t. R©u ®Çu h×nh ®Çu gèi l¸ lîp cã 11 ®èt. MiÖng gÆm nhai ph¸t triÓn. MÆt bông cña ®èt ngùc gi÷a vµ ®èt ngùc sau cã nhiÒu l«ng mµu tr¾ng x¸m. C¸nh cøng kh«ng phñ hÕt bông, trªn c¸nh cøng cã 4 ®−êng v©n næi râ. §èt chµy ch©n tr−íc bÌ réng, mÐp ngoµi cã 3 gai, mÐp trong cã 1 cùa. §èt chµy ch©n gi÷a vµ ch©n sau cã 1 gai ë gi÷a. Bông nh×n mÆt bông cã 8 ®èt. 81 Trøng dµi ®é 1,5mm mµu tr¾ng x¸m. S©u non cã 3 tuæi, lóc míi në mµu tr¾ng, sau chuyÓn sang mµu tr¾ng x¸m, c¸c ®èt cuèi th©n mµu ®en. Th©n thÓ cong h×nh ch÷ C cã 3 ®«i ch©n ngùc ph¸t triÓn. M¶nh bông cña ®èt thø 10 cã nhiÒu l«ng cøng vµ ®Æc biÖt cã vßng l«ng n»m ngang h×nh tr¨ng khuyÕt. Nhéng trÇn dµi tõ 23÷25mm, mµu n©u vµng. MÆt l−ng cña nhéng cã mét ngÊn däc mµu nh¹t h¬n, phÝa cuèi bông cã gai h×nh sao. B. TËp tÝnh S©u tr−ëng thµnh xuÊt hiÖn vµo gi÷a th¸ng 3, ®Çu th¸ng 4, ban ngµy chui xuèng ®Êt ®Õn chËp tèi bay ra ¨n l¸ c©y ®Õn gÇn s¸ng chóng l¹i chui xuèng ®Êt. S©u tr−ëng thµnh sèng kÐo dµi ®Õn 6, 7 th¸ng, chóng ®Î trøng ë trong ®Êt n¬i cã nhiÒu cá hoai môc. S©u non sèng ë trong ®Êt chuyªn ¨n rÔ c©y non. 1.5. Bä hung n©u nhá (Maladera sp.) Hä Scarabaeidae, bé Coleoptera. A. H×nh th¸i S©u tr−ëng thµnh cã th©n dµi kho¶ng 10mm, réng 6mm. Th©n nh×n ngang gÇn h×nh thang, phÝa cuèi bông bÌ réng. Toµn th©n mµu n©u ®á hoÆc mµu n©u sÉm. R©u ®Çu h×nh ®Çu gèi l¸ lîp cã 11 ®èt. MiÖng s©u tr−ëng thµnh lµ miÖng gÆm nhai rÊt ph¸t triÓn ®Ó lÊy thøc ¨n bæ sung lµ l¸ c©y. C¸nh cøng kh«ng phñ hÕt bông, trªn c¸nh cøng cã nhiÒu ®−êng v©n ch¹y däc vµ nhiÒu chÊm lâm. §èt chµy ch©n tr−íc bÌ réng d¹ng thuæng, mÐp ngoµi cã 2 gai, mÐp trong cã 1 cùa thÝch hîp víi nhiÖm vô di chuyÓn trong ®Êt. §èt chµy ch©n sau kh¸ dµi vµ cã h×nh mo cau, hai bªn cã nhiÒu gai. Bông nh×n râ 4 ®èt. Trøng h×nh bÇu dôc dµi 0,8mm, mµu tr¾ng ®ôc. S©u non mµu tr¾ng vµng, ë ®èt bông cuèi cïng cã vßng l«ng lâm ë phÝa d−íi, phÝa trªn vßng l«ng cã vÕt ®en. Nhéng mµu tr¾ng dµi tõ 5÷7mm, réng tõ 4÷5mm. Nhéng khi ch¹m vµo th−êng quay bông rÊt khÐo, cuèi nhéng cã 2 gai. 82 B. TËp tÝnh Vµo cuèi th¸ng 3 ®Çu th¸ng 4 trong nh÷ng ®ªm Êm ¸p, trêi cã nhiÒu m©y, lÊt phÊt m−a, s©u tr−ëng thµnh bay ra rÊt nhiÒu cã thÓ tËp trung hµng 100 con trªn 1 c©y. Sù xuÊt hiÖn cña s©u tr−ëng thµnh phï hîp víi lóc xoan ®©m chåi ra l¸. S©u non sèng ë trong ®Êt ph¸ ho¹i rÔ. S©u tr−ëng thµnh ¨n l¸ c©y. §©y lµ loµi bä hung phæ biÕn nhÊt, nã ph¸ ho¹i rÊt nhiÒu loµi c©y. C. C¸c biÖn ph¸p phßng trõ bä hung n©u lín vµ bä hung n©u nhá Khi thÊy xuÊt hiÖn nhiÒu s©u tr−ëng thµnh cã nguy c¬ ¨n l¸ m¹nh th× dïng thuèc tiÕp xóc, thuèc vÞ ®éc phun lóc 5÷6 giê chiÒu vµo c¸c c©y cÇn ®−îc b¶o vÖ. 83 Phô lôc 2: KÕt qu¶ xö lý thèng kª 2.1. So s¸nh ®−êng kÝnh 1.3 cña 3 « tiªu chuÈn ¤TC 01 ¤TC 02 ¤TC 03 «1 vµ « 2 20.7 13 17.1 F-Test Two-Sample for Variances 20.5 13.3 10.1 22.9 10.5 16.5 Variable 1 Variable 2 19.1 22.4 13 Mean 20.31667 15.08 18.4 16.2 9.3 Variance 3.132471 13.01959 19.4 18.6 16.2 Observations 30 30 19.3 19.1 13.2 df 29 29 21 12.1 9.5 F 0.240597 19.7 17.8 12.1 P(F<=f) one-tail 0.000126 22.9 16.5 14.9 F Critical one-tail 0.537399 23 15.2 11.5 22.6 18.3 14.9 20.8 11.9 13 «1 vµ « 3 16.2 15.6 15.4 17.5 8.2 19.4 F-Test Two-Sample for Variances 19.1 8.7 16 20.6 19.7 12.1 Variable 1 Variable 2 18.7 10.8 16.2 Mean 20.31667 13.49 21.3 20 11.7 Variance 3.132471 8.72231 19.7 14.4 11.6 Observations 30 30 19 12.5 13.3 df 29 29 20.3 12.7 14.9 F 0.359133 18.3 17.5 13.2 P(F<=f) one-tail 0.003706 20.5 14.3 8.9 F Critical one-tail 0.537399 19.7 11.7 12.7 22.8 15.6 15.9 19.7 18.4 16.8 «2 vµ « 3 23.2 11.8 17.9 22.6 15.9 7.9 F-Test Two-Sample for Variances 20 19.7 9.5 609.5 452.4 404.7 Variable 1 Variable 2 Mean 15.08 13.49 TB1= 19.14 Variance 13.01959 8.72231 TB2= 15.08 Observations 30 30 TB3= 13.49 df 29 29 F 1.492676 UD1.3(1-2)= 5.712497 P(F<=f) one-tail 0.143257 UD1.3(2-3)= 1.867708 F Critical one-tail 1.860812 UD1.3(1-3)= 9.392124 84 2.2. So s¸nh chiÒu cao vót ngon cña 3 « tiªu chuÈn ¤TC1 ¤TC2 ¤TC3 «1 vµ « 2 20.5 18.5 19 F-Test Two-Sample for Variances 20 19 13 22 16 17 Variable 1 Variable 2 19 20 15 Mean 19.9 15.95 18.5 18 12 Variance 2.886207 8.333621 20.5 18 14.5 Observations 30 30 20 17 12 df 29 29 23 15 11.5 F 0.346333 19.5 16 10 P(F<=f) one-tail 0.002814 21.5 13 15 F Critical one-tail 0.537399 25 12.5 13 21 16 13.5 «1 vµ « 3 21.5 11.5 16 17 16.5 16 F-Test Two-Sample for Variances 18.5 10 18 19 10.5 16 Variable 1 Variable 2 19.5 19 13 Mean 19.9 14.15 19 14 15.5 Variance 2.886207 6.106034 20.5 21 12.5 Observations 30 30 20 16 12 df 29 29 18 13.5 15 F 0.472681 18.5 14 17 P(F<=f) one-tail 0.023973 17 17 14 F Critical one-tail 0.537399 19 12 10 18.5 16 13 «2 vµ « 3 21 17.5 16 20.5 18 18 F-Test Two-Sample for Variances 19 15 15.5 21 18 10 Variable 1 Variable 2 19 20 11.5 Mean 15.95 14.15 Variance 8.333621 6.106034 TB1= 19.9 Observations 30 30 TB2= 15.95 df 29 29 TB3= 14.15 F 1.364817 P(F<=f) one-tail 0.203662 U Hvn1= 6.45899 F Critical one-tail 1.860812 U Hvn2= 2.59451 U Hvn3= 10.50254 85 2.3. So s¸nh ®−êng kÝnh t¸n cña 3 « tiªu chuÈn ¤TC1 ¤TC2 ¤TC3 «1 vµ « 2 20.7 13 17.1 F-Test Two-Sample for Variances 16.7 13.3 10.1 18.5 10.5 16.5 Variable 1 Variable 2 19.1 22.4 13 Mean 19.14 15.08 18.4 16.2 9.3 Variance 2.134207 13.01959 19.4 18.6 16.2 Observations 30 30 19.3 19.1 13.2 df 29 29 21 12.1 9.5 F 0.163923 19.7 17.8 12.1 P(F<=f) one-tail 2.68E-06 20.3 16.5 14.9 F Critical one-tail 0.537399 19 15.2 11.5 19.6 18.3 14.9 «1 vµ « 3 20.8 11.9 13 16.2 15.6 15.4 F-Test Two-Sample for Variances 17.5 8.2 19.4 19.1 8.7 16 Variable 1 Variable 2 20.6 19.7 12.1 Mean 19.14 13.49 18.7 10.8 16.2 Variance 2.134207 8.72231 21.3 20 11.7 Observations 30 30 19.7 14.4 11.6 df 29 29 16 12.5 13.3 F 0.244684 20.3 12.7 14.9 P(F<=f) one-tail 0.000148 18.3 17.5 13.2 F Critical one-tail 0.537399 20.5 14.3 8.9 19.7 11.7 12.7 «2 vµ « 3 17.5 15.6 15.9 19.7 18.4 16.8 F-Test Two-Sample for Variances 20.1 11.8 17.9 16.5 15.9 7.9 Variable 1 Variable 2 20 19.7 9.5 Mean 15.08 13.49 Variance 13.01959 8.72231 TB1= 19.14 Observations 30 30 TB2= 15.08 df 29 29 TB3= 13.49 F 1.492676 P(F<=f) one-tail 0.143257 U Hvn1= 5.712497 F Critical one-tail 1.860812 U Hvn2= 1.867708 U Hvn3= 9.392124 86 2.4. Ph©n tÝch t−¬ng quan gi÷a chiÒu dµi vµ sè l−îng trøng chiÒu dµi chiÒu réng sltrøng 7.5 4 160 7.7 4.1 176 7.03 3.8 110 7.55 4 152 7.37 3.5 92 7.43 3.53 139 7.28 3 86 7.16 3 100 7.48 4 143 7.63 4.3 126 SUMMARY OUTPUT Regression Statistics Multiple R 0.727234 R Square 0.52887 Adjusted R Square 0.469978 Standard Error 22.26855 Observations 10 ANOVA df SS MS F Significan ce F Regression 1 4453.293 4453.293 8.980435 0.017157 Residual 8 3967.107 495.8883 Total 9 8420.4 Coefficients Standard Error t Stat P-value Lower 95% Upper 95% Lower 95.0% Upper 95.0% Intercept -662.919 264.1542 -2.50959 0.036394 -1272.06 -53.7784 -1272.06 -53.7784 X Variable 1 106.7475 35.62125 2.996737 0.017157 24.60473188.8903 24.60473 188.8903 87 2.5. Ph©n tÝch t−¬ng quan gi÷a chiÒu réng vµ sè l−îng trøng SUMMARY OUTPUT Regression Statistics Multiple R 0.736289 R Square 0.542122 Adjusted R Square 0.484887 Standard Error 21.95313 Observations 10 ANOVA df SS MS F Significan ce F Regression 1 4564.881 4564.881 9.47189 0.015171 Residual 8 3855.519 481.9398 Total 9 8420.4 Coefficients Standard Error t Stat P-value Lower 95% Upper 95% Lower 95.0% Upper 95.0% Intercept -56.8564 60.59324 -0.93833 0.375536 -196.58582.87193 -196.585 82.87193 X Variable 1 49.75998 16.16821 3.077644 0.015171 12.47687.04396 12.476 87.04396 88 lêi c¶m ¬n Trong thêi gian häc tËp vµ nghiªn cøu t¹i tr−êng §¹i häc l©m nghiÖp, ®Õn nay kho¸ häc 1999-2002 ®· hoµn thµnh. §−îc sù nhÊt trÝ cña ban gi¸m hiÖu tr−êng §HLN, Ban chñ nhiÖm khoa Sau ®¹i häc t«i ®· thùc hiÖn ®Ò tµi: “ Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña loµi bä l¸ ¨n h¹i l¸ keo tai t−îng thuéc Bé c¸nh cøng vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p phßng trõ chóng taÞ huyÖn Phó L−¬ng tØnh Th¸i Nguyªn” Sau mét thêi gian thùc tËp tèt nghiÖp cïng víi sù nç lùc cña b¶n th©n, sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o trong tr−êng, ®Õn nay ®Ò tµi cña t«i ®· hoµn thµnh. Nh©n dÞp nµy t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh tíi TS.NguyÔn ThÕ Nh· - Ng−êi ®· trùc tiÕp h−íng dÉn t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i xin giöi lêi c¶m ¬n tíi UBND huyÖn Phó L−¬ng, H¹t kiÓm l©m Phó L−¬ng cïng toµn thÓ bµ con trong khu vùc t«i thùc hiÖn ®Ò tµi. Do thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi ng¾n vµ n¨ng lùc b¶n th©n cßn h¹n chÕ nªn ®Ò tµi cña t«i kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt vµ tån t¹i. V× vËy t«i rÊt mong sù quan t©m, sù chØ b¶o cña c¸c thµy c« gi¸o vµ ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp Hµ T©y th¸ng 8/2002 T¸c gi¶