Nghiên cứu tác dụng giải độc trên chuột của chế phẩm từ nguồn gốc thiên nhiên

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN KHOA SINH HOÏC WX NGUYEÃN THÒ HOAØI THÖÔNG NGHIEÂN CÖÙU TAÙC DUÏNG GIAÛI ÑOÄC TREÂN CHUOÄT CUÛA CHEÁ PHAÅM TÖØ NGUOÀN GOÁC THIEÂN NHIEÂN KHOÙA LUAÄN CÖÛ NHAÂN KHOA HOÏC NGAØNH SINH HOÏC CHUYEÂN NGAØNH SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. NGUYEÃN PHÖÔNG DUNG THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Naêm 2006 2 LÔØI CAÛM ÔN 4 naêm ñaïi hoïc troâi qua, moác quan troïng ñaùnh daáu böôùc tröôûng thaønh cuûa moãi sinh vieân laø giai ñoaïn thöïc hieän ñeà taøi toát nghieäp. Trong giai ñoaïn naøy, chuoãi kieán thöùc ñöôïc trang bò seõ laø neàn taûng ñeå nghieân cöùu, nieàm say meâ yeâu thích khoa hoïc seõ laø ñoäng löïc ñeå tìm toøi saùng taïo trong coâng vieäc. Vaø ñaëc bieät söï ñoäng vieân, hoã trôï cuûa thaày coâ, baïn beø, gia ñình seõ laø nieàm tin thöïc hieän thaønh coâng ñeà taøi, hoaøn thaønh khoaù hoïc vaø töï tin böôùc vaøo ñôøi. Trong suoát quaù trình thöïc hieän ñeà taøi, xin chaân thaønh caùm ôn thaày Ñaøo Ñaïi Cöôøng, coâ Nguyeãn Phöông Dung, thaày Phan Kim Ngoïc, thaày Sinh, thaày Lónh ñaõ taän tình höôùng daãn, chæ baûo. Caûm ôn söï coäng taùc vaø hoã trôï cuûa thaày Tuøng, thaày Nhaõn, chò Mai Anh, chò Nhi, baïn Bích Mai, caûm ôn taát caû baïn beø trong phoøng Sinh lyù Ñoäng vaät, caùc anh em trong vaên phoøng Ñoaøn ñaõ ñoäng vieân vaø hoã trôï toâi hoaøn thaønh ñeà taøi cuûa mình. Sinh vieân thöïc hieän Nguyeãn Thò Hoøai Thöông 3 MUÏC LUÏC LÔØI CAÛM ÔN MUÏC LUÏC DANH MUÏC CHÖÕ VIEÁT TAÉT DANH MUÏC HÌNH AÛNH DANH MUÏC BAÛNG BIEÅU Ñaët vaán ñeà ............................................................................................................................................ 1 Chöông 1: Toång quan ...................................................................................................................................... 3 1. Gan .............................................................................................................................................. 3 1.1. Ñaïi cöông ................................................................................................................................... 3 1.2. Vò trí vaø caáu taïo .......................................................................................................................... 3 1.3. Chöùc naêng .................................................................................................................................. 4 1.3.1. Chuyeån hoùa caùc chaát ........................................................................................................ 4 1.3.1.1. Chuyeån hoùa glucid ................................................................................................. 5 1.3.1.2. Chuyeån hoùa lipid .................................................................................................... 5 1.3.1.3. Chuyeån hoùa protein ................................................................................................ 6 1.3.2. Khöû ñoäc ............................................................................................................................ 6 1.3.2.1. Cô cheá khöû ñoäc vaø thaûi tröø ..................................................................................... 7 1.3.2.2. Cô cheá bieán ñoåi hoùa hoïc ........................................................................................ 7 1.3.3. Taïo maät ............................................................................................................................ 8 1.3.3.1. Acid maät ................................................................................................................. 9 1.3.3.2. Muoái maät ................................................................................................................ 10 1.3.3.3. Saéc toá maät .............................................................................................................. 10 1.3.4. Tuaàn hoøan ........................................................................................................................ 10 1.3.4.1. Döï tröõ maùu ............................................................................................................. 10 1.3.4.2. Chöùc naêng ñeäm ...................................................................................................... 11 1.3.4.3. Chöùc naêng loïc maùu ................................................................................................ 11 2. Caùc beänh vieâm gan .............................................................................................................................. 11 2.1. Vieâm gan do virus ...................................................................................................................... 11 2.1.1. Cô cheá gaây vieâm gan do virus .......................................................................................... 12 2.1.2. Caùc loaïi vieâm gan do virus .............................................................................................. 12 2.1.2.1. Vieâm gan A ............................................................................................................ 12 2.1.2.2. Vieâm gan B ............................................................................................................ 13 2.1.2.3. Vieâm gan C ............................................................................................................ 14 4 2.1.2.4. Vieâm gan D ............................................................................................................ 14 2.1.2.5. Vieâm gan E ............................................................................................................. 14 2.2. Vieâm gan do thuoác hoaëc chaát ñoäc .............................................................................................. 15 2.2.1. Vieâm gan do söû duïng thuoác paracetamol ......................................................................... 16 2.2.2. Vieâm gan do aflatoxin ...................................................................................................... 17 2.2.3. Vieâm gan do röôïu etylic ................................................................................................... 17 2.2.4. Vieâm gan do amanitin vaø phalloidin ................................................................................ 18 2.2.5. Vieâm gan do CCl4 ............................................................................................................ 18 2.2.5.1. Hoùa tính .................................................................................................................. 18 2.2.5.2. Coâng duïng .............................................................................................................. 18 2.2.5.3. Aûnh höôûng cuûa CCl4 leân gan .................................................................................. 19 3. Moät soá thuoác vaø saûn phaåm coù nguoàn goác thieân nhieân coù taùc duïng baûo veä gan .............................................................................................................................................. 19 3.1. Taây döôïc ..................................................................................................................................... 19 3.2. Ñoâng döôïc .................................................................................................................................. 19 3.3. Saûn phaåm thieân nhieân ................................................................................................................ 20 3.4. Giôùi thieäu veà taûo Spirullina ........................................................................................................ 22 3.4.1. Phaân loaïi .......................................................................................................................... 23 3.4.2. Hình daïng ......................................................................................................................... 23 3.4.3. Ñaëc ñieåm sinh hoïc ............................................................................................................ 23 3.4.4. Thaønh phaàn hoùa hoïc ......................................................................................................... 24 3.4.5. ÖÙng duïng cuûa taûo Spirullina ............................................................................................ 25 3.4.6. Taùc duïng cuûa taûo Sirullina trong moâ hình vieâm gan chuoät do nhieãm ñoäc gan CCl4 ....................................................................................................................... 25 3.5. Giôùi thieäu veà dieäp haï chaâu ........................................................................................................ 25 3.5.1. Phaân loaïi .......................................................................................................................... 25 3.5.2. Hình daïng ......................................................................................................................... 26 3.5.3. Phaân boá ............................................................................................................................. 26 3.5.4. Thu haùi vaø cheá bieán ......................................................................................................... 26 3.5.5. Tính vò .............................................................................................................................. 26 3.5.6. Coâng duïng ........................................................................................................................ 26 3.5.7. Phöông thuoác cuûa dieäp haï chaâu trong vieäc chöõa trò vieâm gan .............................................................................................................................................. 27 3.6. Giôùi thieäu veà xuyeân taâm lieân ..................................................................................................... 27 5 3.6.1. Phaân loaïi .......................................................................................................................... 27 3.6.2. Hình daïng ......................................................................................................................... 27 3.6.3. Phaân boá ............................................................................................................................. 28 3.6.4. Thu haùi vaø cheá bieán ......................................................................................................... 28 3.6.5. Tính vò .............................................................................................................................. 28 3.6.6. Thaønh phaàn hoùa hoïc ......................................................................................................... 28 3.6.7. Coâng duïng ........................................................................................................................ 28 3.6.8. Baøi thuoác cuûa xuyeân taâm lieân trong vieäc chöõa trò vieâm gan .............................................................................................................................................. 29 4. Caùc moâ hình vieâm gan thöïc nghieäm .................................................................................................... 29 4.1. Caùch taïo moâ hình ....................................................................................................................... 29 4.2. Gaây moâ hình vieâm gan baèng CCl4 ............................................................................................. 30 Chöông 2: Vaät lieäu vaø phöông phaùp ............................................................................................................... 31 1. Duïng cuï .......................................................................................................................................... 31 2. Hoùa chaát .......................................................................................................................................... 31 3. Vaät lieäu .......................................................................................................................................... 32 4. Ñoái töôïng .............................................................................................................................................. 32 5. Phöông phaùp nghieân cöùu ...................................................................................................................... 32 5.1. Tieán trình .................................................................................................................................... 32 5.2. Phöông phaùp laáy huyeát thanh ..................................................................................................... 34 5.3. Phöông phaùp ñeám soá löôïng hoàng caàu ........................................................................................ 34 5.3.1. Ñaïi cöông ......................................................................................................................... 34 5.3.2. Nguyeân taéc ....................................................................................................................... 34 5.3.3. Duïng cuï vaø phöông tieän ................................................................................................... 34 5.3.4. Keát quaû ............................................................................................................................. 35 5.4. Phöông phaùp ñeám soá löôïng hoàng caàu ........................................................................................ 35 5.4.1. Ñaïi cöông ......................................................................................................................... 35 5.4.2. Nguyeân taéc ....................................................................................................................... 35 5.4.3. Duïng cuï vaø phöông tieän ................................................................................................... 35 5.4.4. Keát quaû ............................................................................................................................. 36 5.5. Phöông phaùp ñònh löôïng hemoglobin ......................................................................................... 36 5.5.1. Ñaïi cöông ......................................................................................................................... 36 5.5.2. Nguyeân taéc ....................................................................................................................... 36 5.5.3. Duïng cuï vaø phöông tieän ................................................................................................... 36 6 5.5.4. Keát quaû ............................................................................................................................. 36 5.6. Phöông phaùp ñònh löôïng hemoticrit ........................................................................................... 37 5.6.1. Ñaïi cöông ......................................................................................................................... 37 5.6.2. Nguyeân taéc ....................................................................................................................... 37 5.6.3. Duïng cuï vaø phöông tieän ................................................................................................... 37 5.6.4. Keát quaû ............................................................................................................................. 37 5.7. Phöông phaùp ñònh löôïng thôøi gian chaûy maùu ............................................................................. 37 5.7.1. Ñaïi cöông ......................................................................................................................... 37 5.7.2. Nguyeân taéc ....................................................................................................................... 37 5.7.3. Duïng cuï vaø phöông tieän ................................................................................................... 38 5.7.4. Keát quaû ............................................................................................................................. 38 5.8. Phöông phaùp ñònh löôïng thôøi gian chaûy maùu ............................................................................. 38 5.8.1. Ñaïi cöông ......................................................................................................................... 38 5.8.2. Nguyeân taéc ....................................................................................................................... 38 5.8.3. Duïng cuï vaø phöông tieän ................................................................................................... 38 5.8.4. Keát quaû ............................................................................................................................. 38 5.9. Phöông phaùp ño löôïng enzyme GOT ......................................................................................... 38 5.9.1. Ñaïi cöông ......................................................................................................................... 38 5.9.2. Thuoác thöû ........................................................................................................................ 38 5.9.2.1. Thuoác thöû 1 ............................................................................................................ 38 5.9.2.2. Thuoác thöû 2 ............................................................................................................ 39 5.9.3. Beänh phaåm ....................................................................................................................... 39 5.9.4. Xeùt nghieäm ....................................................................................................................... 39 5.9.5. Keát quaû ............................................................................................................................. 39 5.10. Phöông phaùp ño löôïng enzyme GPT ........................................................................................ 39 5.10.1. Ñaïi cöông ....................................................................................................................... 39 5.10.2. Thuoác thöû ...................................................................................................................... 39 5.10.2.1. Thuoác thöû 1 .......................................................................................................... 39 5.10.2.2. Thuoác thöû 2 .......................................................................................................... 39 5.10.3. Beänh phaåm ..................................................................................................................... 39 5.10.4. Xeùt nghieäm ..................................................................................................................... 40 5.10.5. Keát quaû ........................................................................................................................... 40 5.11. Phöông phaùp ño protein ........................................................................................................... 40 5.11.1. Ñaïi cöông ....................................................................................................................... 40 7 5.11.2. Thuoác thöû ...................................................................................................................... 40 5.11.2.1. Thuoác thöû 1 .......................................................................................................... 40 5.11.2.2. Huyeát thanh chuaån coù noàng ñoä protein ................................................................ 40 5.11.3. Beänh phaåm ..................................................................................................................... 40 5.11.4. Xeùt nghieäm ..................................................................................................................... 40 5.11.5. Keát quaû ........................................................................................................................... 41 5.12. Phöông phaùp ño löôïng glucose ................................................................................................ 41 5.12.1. Ñaïi cöông ....................................................................................................................... 41 5.12.2. Thuoác thöû ...................................................................................................................... 41 5.12.2.1. Thuoác thöû 1 .......................................................................................................... 41 5.12.2.2. Huyeát thanh chuaån coù noàng ñoä glucose ............................................................... 41 5.12.3. Beänh phaåm ..................................................................................................................... 41 5.12.4. Xeùt nghieäm ..................................................................................................................... 42 5.12.5. Keát quaû ........................................................................................................................... 42 5.13. Phöông phaùp ño löôïng ure ....................................................................................................... 42 5.13.1. Ñaïi cöông ....................................................................................................................... 42 5.13.2. Thuoác thöû ...................................................................................................................... 42 5.13.2.1. Thuoác thöû 1 .......................................................................................................... 42 5.13.2.2. Thuoác thöû 2 .......................................................................................................... 42 5.13.2.3. Huyeát thanh chuaån coù noàng ñoä ure ...................................................................... 43 5.13.3. Beänh phaåm ..................................................................................................................... 43 5.13.4. Xeùt nghieäm ..................................................................................................................... 43 5.13.5. Keát quaû ........................................................................................................................... 43 Chöông 3: Keát quaû ........................................................................................................................................... 44 1. Taùc duïng ñieàu trò nhieãm ñoäc gan ......................................................................................................... 44 2. Taùc duïng döï phoøng vaø ñieàu trò nhieãm ñoäc gan .................................................................................... 46 3. Taùc duïng döï phoøng nhieãm ñoäc gan ...................................................................................................... 48 4. Taùc duïng lôïi tieåu .................................................................................................................................. 50 5. Aûnh höôûng cuûa thuoác nghieân cöùu khi söû duïng daøi ngaøy ñoái vôùi troïng löôïng, trò soá huyeát hoïc vaø sinh hoùa cuûa chuoät nhaét ...................................................................................................... 52 6. Baøn luaän .......................................................................................................................................... 54 6.1. Taùc duïng giaûi ñoäc cuûa CCl4 ........................................................................................................ 54 6.2. Taùc duïng lôïi tieåu ........................................................................................................................ 55 6.3. Aûnh höôûng cuûa thuoác nghieân cöùu khi söû duïng daøi ngaøy ñoái vôùi troïng löôïng, 8 trò soá huyeát hoïc vaø sinh hoùa cuûa chuoät nhaét ................................................................................................... 55 Chöông 4: Keát luaän vaø kieán nghò .................................................................................................................... 56 1. Keát luaän .............................................................................................................................................. 56 2. Kieán nghò .............................................................................................................................................. 56 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO DANH MUÏC CHÖÕ VIEÁT TAÉT AHCC Active hexose correlated compounds GOT Glutamic oxaloacetic transaminase GPT Glutamic pyruvic transaminase LDH Lactat dehydrogenase OCT Ornithin carbanyl transferase ARN (RNA) Acid ribonucleic ADN (DNA) Acid dehydroxynucleic SNMC Stronger Neomino – phagen C GU Giriola umbreallta TNHH Traùch nhieäm höõu haïn SGOT Serum glutamic oxaloacetic transaminase SGPT Serum glutamic pyruvic transaminase NADH Nicotinamide adenine dinucleotide AAP Amino – 4 - antipyrine BL Beänh lyù BT Bình thöôøng ÑT Ñieàu trò DP Döï phoøng DP+ÑT Döï phoøng vaø ñieàu trò DANH MUÏC HÌNH AÛNH Hình aûnh Trang Hình 1: Cô quan gan trong boä maùy cô quan 3 Hình 2: Söï hydroxyl hoùa hexobarbital 7 Hình 3: Quaù trình oxy hoùa alcol etylic 7 9 Hình 4: Phaûn öùng Cloral bò khöû oxy thaønh tricloroethanol 8 Hình 5: Söï methyl hoùa acid guanidoacetic thaønh creatin 8 Hình 6: Phaûn öùng lieân hôïp vôùi sulfonic cuûa phenol 8 Hình 7: Acid cholanic 9 Hình 8: Acid glycocholic vaø acid taurocholic 9 Hình 9: Biliburin diglucuronat 10 Hình 10: Aspergillus flavus 17 Hình 11: Amanita phalloides 11 Hình 12: Ganoderma lucidum 20 Hình 13: Salvia miltiorrhiza 21 Hình 14: Silybum marianum 22 Hình 15: Hình daïng taûo Spirulina 23 Hình 16: Phyllanthus urinaria 27 Hình 17: Hình daïng caây Xuyeân taâm lieân 28 Hình 18: Coâng thöùc caáu taïo caùc chaát coù taùc duïng toát cho gan 29 Hình 19: Haøm löôïng GOT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 44 Hình 20: Haøm löôïng GPT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 45 Hình 21: Haøm löôïng GOT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 46 Hình 22: Haøm löôïng GPT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 47 Hình 23:Haøm löôïng GOT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 49 Hình 24: Haøm löôïng GPT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 50 Hình 25: Theå tích nöôùc tieåu (ml) cuûa chuoät nhaét sau khi duøng thuoác nghieân cöùu 51 DANH MUÏC BAÛNG BIEÅU Baûng bieåu Trang Baûng 1: Thaønh phaàn maät trong gan vaø tuùi maät 9 Baûng 2: Ñaëc tính caùc loaïi virus A, B, C, D vaø E 12 Baûng 3: Nhöõng thuoác gaây ngoä ñoäc gan 15 Baûng 4: Nhöõng chaát ñoäc töø moâi tröôøng coù theå gaây vieâm gan 16 Baûng 5: Thaønh phaàn taûo Spirulina theo % troïng löôïng khoâ 24 Baûng 6: Thaønh phaàn vaø haøm löôïng Vitamin cuûa taûo Spirulina 24 Baûng 7: Haøm löôïng GOT (mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 44 Baûng 8: Haøm löôïng GPT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 45 Baûng 9: Keát quaû giaûi phaãu beänh lyù gan sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 7 ngaøy 46 10 Baûng 10: Haøm löôïng GOT (mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 46 Baûng 11: Haøm löôïng GPT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 47 Baûng 12: Keát quaû giaûi phaãu beänh lyù gan sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 7 ngaøy 48 Baûng 13: Haøm löôïng GOT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 48 Baûng 14: Haøm löôïng GPT(mmol/L) cuûa chuoät nhaét sau khi gaây ñoäc baèng CCl4 49 Baûng 15: Theå tích nöôùc tieåu (ml) cuûa chuoät nhaét sau khi duøng thuoác nghieân cöùu 50 Baûng 16: Troïng löôïng vaø moät soá trò soá huyeát hoïc sinh hoùa cuûa chuoät nhaét sau khi duøng thuoác 50 ngaøy 52 11 ÑAËT VAÁN ÑEÀ Gan laø moät trong nhöõng boä phaän cô theå quan troïng nhaát trong cô theå. Gan ñaûm nhaän nhieàu chöùc naêng quan troïng, trong ñoù coù theå noùi chöùc naêng ñaëc thuø vaø quan troïng nhaát cuûa gan laø khöû ñoäc. Coù theå noùi gan laø ñoäi baûo veä cô theå, giuùp cô theå loaïi caùc chaát ñoäc trong cô theå. Ñeå coù theå laøm toát nhieäm vuï, caùc teá baøo gan coù khaû naêng phuïc hoài raát cao vaø nhanh, tuy nhieân, do laøm nhieäm vuï khöû ñoäc, gan cuõng laø nôi deã bò nhieãm ñoäc nhaát. Vì vaäy, vieäc tìm hieåu thuoác, caùc saûn phaåm coù nguoàn goác thieân nhieân coù taùc duïng baûo veä teá baøo gan laø raát caàn thieát. Hieän nay, caùc beänh lieân quan veà gan nhö vieâm gan, ung thö gan ... coù taàn suaát xuaát hieän cao ôû caùc quoác gia treân theá giôùi, ñaëc bieät ôû caùc quoác gia ngheøo ñoùi vaø ñang phaùt trieån. Ña phaàn do nhieãm virus hoaëc tieáp xuùc nhieàu vôùi chaát ñoäc, coù theå keå ñeán caùc beänh vieâm gan A, vieâm gan B, vieâm gan C, vieâm gan D, vieâm gan E, beänh xô gan (chuû yeáu do uoáng röôïu vaø söû duïng thuoác böøa baõi), coù theå daãn ñeán beänh ung thö gan. Vì vaäy, vieäc tìm hieåu thuoác, caùc saûn phaåm coù nguoàn goác thieân nhieân chöõa trò beänh vieâm gan laø raát caàn thieát. Cuøng vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa Taây döôïc, Ñoâng döôïc vaø caùc saûn phaåm coù nguoàn goác thieân nhieân cuõng ñang ñöôïc quan taâm vaø ñöa vaøo nhieàu nghieân cöùu do söï taùc duïng laâu daøi, ít gaây taùc duïng phuï, deã tìm, reû tieàn, raát phuø hôïp vôùi caùc quoác gia ngheøo ñoùi hoaëc ñang phaùt trieån cuûa Ñoâng döôïc vaø caùc saûn phaåm coù nguoàn goác thieân nhieân. Qua nhieàu nghieân cöùu ôû nhieàu quoác gia khaùc nhau, nhieàu Ñoâng döôïc vaø saûn phaåm coù nguoàn goác thieân nhieân ñaõ ñöôïc öùng duïng trong y hoïc, trong ñieàu trò nhieàu loaïi beänh khaùc nhau, trong ñoù coù caùc beänh lieân quan veà gan. Coù theå keå ñeán nhieàu raát nhieàu baøi thuoác Ñoâng y hay caùc döôïc phaåm coù nguoàn goác thieân nhieân ñaõ ñöôïc öùng duïng nhö ñan saâm, ñieàn cô hoaøng, AHCC, taûo Spirulina, dieäp haï chaâu vaø xuyeân taâm lieân ... Vieäc nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù taùc duïng cuûa caùc Ñoâng döôïc vaø döôïc phaåm coù nguoàn goác thieân nhieân leân teá baøo gan laø raát caàn thieát nhaèm tìm ra caùc döôïc phaåm chöõa trò beänh vieâm gan, baûo veä gan thích hôïp cho moãi ngöôøi. Ñeà taøi naøy ñöôïc tieán haønh vôùi 3 muïc tieâu sau: 1. Nghieân cöùu taùc duïng giaûi ñoäc CCl4 cuûa coám boå soå ñoäc Hoaøng Nam treân chuoät nhaét traéng 2. Nghieân cöùu taùc duïng lôïi tieåu cuûa coám boå soå ñoäc Hoaøng Nam treân chuoät nhaét traéng 3. Khaûo saùt aûnh höôûng cuûa coám boå soå ñoäc Hoaøng Nam ñoái vôùi moät soá chæ tieâu huyeát hoïc, sinh hoùa chuoät nhaét traéng khi söû duïng daøi ngaøy. 12 CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN 1. Gan [2, 3, 26, 22] 1.1. Ñaïi cöông Gan laø moät cô quan lôùn nhaát trong cô theå vôùi khoái löôïng chieám khoaûng 3% khoái löôïng cô theå vaø ñaûm nhieäm nhieàu chöùc naêng quan troïng vaø phöùc taïp nhö: chuyeån hoùa, choáng ñoäc, tuaàn hoaøn vaø caáu taïo baøi tieát maät. Gan tích luõy vaø chuyeån hoùa haàu heát caùc chaát ñöôïc haáp thu ôû ruoät vaøo vaø cung caáp nhöõng chaát caàn thieát cho cô theå. Caùc chöùc naêng cuûa gan ñöôïc thöïc hieän nhôø hai loaïi teá baøo (teá baøo nhu moâ gan vaø teá baøo Kupffer thuoäc heä thoáng lieân voõng noäi maïc) vaø nhôø coù löôïng maùu qua gan raát lôùn (moãi phuùt gan nhaän 1500ml maùu). Caùc chöùc naêng gan coù moái lieân quan vôùi nhau raát chaët cheõ, roái loaïn chöùc naêng naøy keùo theo söï roái loaïn chöùc naêng khaùc laøm beänh lyù caøng theâm phöùc taïp. 1.2. Vò trí vaø caáu taïo Gan naèm trong oå buïng, döôùi haï söôøn phaûi, laø nôi cöûa ngoõ, noái lieàn oáng tieâu hoùa vôùi toaøn boä cô theå. Hình 1: Cô quan gan trong boä maùy cô quan Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa nhu moâ gan thay ñoåi theo traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa gan. Thaønh phaàn theo tyû leä phaàn traêm cuûa gan nhö sau. Nöôùc 70% Chaát khoâ 30% Trong ñoù Protein 15% Glycogen 5% Glucose 0,1% Môõ trung tính 2% Phosphatid 2,5% Cholesterol 0,3% Na+ 0,19% K+ 0,21% 13 Moät soá muoái voâ cô, kim loaïi, vitamin vaø enzym Protein cuûa gan goàm albumin, globulin, moät ít nucleoprotein, colagen. Ñaëc bieät trong gan coù ferritin, moät soá acid amin töï do, nhieàu nhaát laø acid glutamic. Glucid: Glycogen gan ôû ngöôøi tröôûng thaønh tôùi 150g – 200g ôû traïng thaùi no, döï tröõ trong caùc teá baøo cô sôû cuûa gan. Lipid: Gan chöùa moät löôïng lipid baèng 4,8% khoái löôïng cuûa gan. Enzym: Gan laø cô quan coù nhieàu enzym nhö Glutamic pyruvic transaminase (GPT), Lactat dehydrogenase (LDH), Ornithin carbanyl transferase (OCT)….. Vitamin: Trong gan coù nhieàu caroten, vitamin A, caùc vitamin nhoùm B, gan coøn laø nôi döï tröõ vitamin A vaø vitamin B12 cho cô theå . Nhieàu muoái voâ cô vaø ion kim loaïi khaùc. 1.3. Chöùc naêng 1.3.1. Chuyeån hoùa caùc chaát Gan coù chöùc phaän toaøn dieän trong chuyeån hoùa caùc chaát. Gan coù khaû naêng tieáp nhaän, choïn loïc, bieán ñoåi, döï tröõ, phaân phoái vaø thaûi tröø caùc chaát. Haàu heát caùc chaát ñöôïc haáp thu qua döôøng tieâu hoùa theo tónh maïch cöûa vaøo gan (tröø moät soá lipid theo ñöôøng baïch maïch). Moät soá chaát trong chuyeån hoùa cuûa cô theå cuõng ñöôïc ñöa veà gan nhö acid lactic, NH3, … ñeå chuyeån hoùa tieáp hay thaûi tröø. Caùc chaát ñöôïc gan choïn loïc hay bieán ñoåi ñeå cung caáp cho caùc cô quan khaùc hay thaûi tröø ra ngoaøi baèng ñöôøng maät tuøy theo nhu caàu cô theå. Coù moät soá chaát ñöôïc döï tröõ ngay trong gan nhö glycogen, muoái khoaùng, vitamin… 1.3.1.1. Chuyeån hoùa glucid Gan coù khaû naêng tham gia vaøo haàu heát caùc con ñöôøng chuyeån hoùa cuûa glucid noùi chung vaø möùc ñoä chuyeån hoùa maïnh hôn nhieàu cô quan khaùc. Gan coù khaû naêng toång hôïp glycogen töø glucose, caùc ose khaùc vaø töø nhieàu saûn phaåm chuyeån hoùa trung gian khaùc. Chính nhôø khaû naêng chuyeån hoùa glucid maïnh vaø phong phuù maø gan tham gia tích cöïc vaøo söï ñieàu hoøa ñöôøng huyeát cuøng vôùi caùc yeáu toá khaùc nhö thaàn kinh, hormon insulin vaø hormon adrenalin. Gan coù theå phaân giaûi glycogen döôùi taùc duïng xuùc taùc cuûa amylase vaø maltase giaûi phoùng glucose. Bình thöôøng noàng ñoä glucose trong maùu laø 80mg/100ml ñeán 120mg/100ml. Khi noàng ñoä glucose treân 120mg/100ml thì gan giaûm saûn xuaát glucose vaø taêng toång hôïp glycogen. Khi noàng ñoä glucose trong maùu döôùi 80mg/100ml, gan taêng cöôøng phaân ly glycogen. 1.3.1.2. Chuyeån hoùa lipid Gan coù vai troø quan troïng trong chuyeån hoùa lipid. Gan laø nôi duy nhaát saûn xuaát ra maät ñeå nhuõ töông hoùa lipid. Sau khi haáp thu duø qua ñöôøng tónh maïch cöûa hoaëc qua ñöôøng baïch huyeát, lipid ñeàu qua gan vaø ñöôïc giöõ laïi ôû gan roài chuyeån tôùi caùc moâ khaùc, sau nhieàu bieán ñoåi trong gan. 14 Söï thoaùi hoùa acid beùo xaûy ra maïnh meõ trong gan taïo thaønh acetyl-CoA. Acetyl-CoA laø chaát chuû yeáu taïo naêng löôïng cho caùc moâ hoaït ñoäng. Gan coøn toång hôïp maïnh meõ glycerid, phosphatid, lipoprotein. Ñaëc bieät, phosphatid vaø lipoprotein ñöôïc toång hôïp ôû gan laø chuû yeáu. Ngoaøi ra, gan ñoùng vai troø raát quan troïng trong toång hôïp cholesterol, quaù trình toång hôïp cholesterol ôû gan maïnh hôn nhieàu laàn so vôùi thaän, thöôïng thaän, ruoät non vaø phoåi. Ñaëc bieät, cholesterol este cuûa maùu chæ ñöôïc toång hôïp ôû gan. 1.3.1.3. Chuyeån hoùa protein Gan coù khaû naêng toång hôïp peptid vaø protein raát lôùn cho gan vaø huyeát töông. Gan toång hôïp toaøn boä albumin cuûa huyeát töông, coù nhieäm vuï taïo aùp luïc keo cho maùu, vaän chuyeån acid beùo, bilirubin vaø moät soá kim loaïi. Toaøn boä feritin cuõng ñöôïc toång hoïp ôû gan ñeå döï tröõ saét (saét chieám 20% feritin). Toå chöùc lieân keát cuûa gan toång hôïp moät phaàn globulin cuûa maùu. Chöùc naêng nay ñöôïc taêng cöôøng trong moät soá tröôøng hôïp bò kích öùng vaø vieâm nhieãm. Gan laø cô quan saûn xuaát nhieàu yeáu toá tham gia quaù trình ñoâng maùu nhö fibrinogen, prothrombin, proaccelerin (yeáu toá V), proconverti (yeáu toá VII). Gan coøn coù khaû naêng toång hôïp nhieàu loaïi enzym tham gia quaù trình chuyeån hoùa caùc chaát nhö glutamic pyruvic transaminase (GPT), phosphatase kieàm trong huyeát thanh, lactat dehydrogenase (LDH) trong huyeát thanh, aldolase, cholinesterase, ornithin carbamyl transferase (OCT)…. Gan coøn tham gia toång hôïp vaø chuyeån hoùa caùc acid amin, ñaëc bieät laø quaù trình khöû hay trao ñoåi amin cuûa caùc acid amin. 1.3.2. Khöû ñoäc Gan ñoùng vai troø chuû yeáu trong vieäc khöû ñoäc noäi sinh vaø ngoaïi sinh. Quaù trình khöû ñoäc coù hai cô cheá: Coá ñònh – thaûi tröø vaø bieán ñoåi hoùa hoïc. 1.3.2.1. Cô cheá khöû ñoäc vaø thaûi tröø Moät soá kim loaïi (nhö muoái ñoàng, chì…), caùc chaát maøu (daãn xuaát cuûa phtalein) vaøo cô theå bò gan giöõ laïi roài thaûi tröø nguyeân veïn qua maät. 1.3.2.2. Cô cheá bieán ñoåi hoùa hoïc Quaù trình khöû ñoäc baèng bieán ñoåi hoùa hoïc coù theå theo nhieàu kieåu phaûn öùng khaùc nhau ñeå taïo thaønh caùc chaát ít ñoäc hôn vaø thaûi ra ngoaøi. Caùc phaûn öùng taïo ureâ töø NH3: Khaû naêng naøy cuûa gan raát lôùn vaø xaûy ra thöôøng xuyeân trong cô theå. Phaûn öùng phaân giaûi: Gan coù raát nhieàu catalase ñeå phaân giaûi H2O2 thaønh H2O vaø oxy nguyeân töû. Phaûn öùng hydroxyl hoùa: Caùc chaát coù caáu truùc nhaân thôm ñeàu bò gan hydroxyl hoùa nhaân thôm ñeå thaønh chaát coù phenol deã ñaøo thaûi hôn nhö hexobarbital, phenyl butazon, imiparamin… 15 Phaûn öùng oxy hoùa: Moät soá chaát bò khöû ñoäc ôû gan baèng caùch oxy hoùa nhö alcol etylic, alcol methylic, aldehyd benzylic, indol, paludrin… Hình 2: Söï hydroxyl hoùa hexobarbital Hình 3: Quaù trình oxy hoùa alcol etylic Phaûn öùng khöû oxy: Caùc aldehyd vaø ceton coù theå bò khöû oxy thaønh alcol. Hình 4: Phaûn öùng Cloral bò khöû oxy thaønh tricloroethanol Phaûn öùng methyl hoùa: Quaù trình methyl hoùa laø quaù trình phoå bieán trong cô theå. Hình 5: Söï methyl hoùa acid guanidoacetic thaønh creatin Phaûn öùng lieân hôïp vôùi caùc chaát khaùc: Taïo lieân hôïp chaát ñoäc vôùi glycin, sulfonic, acid glucuronic taïo ra chaát ít ñoäc vaø deã ñaøo thaûi hôn. Hình 6: Phaûn öùng lieân hôïp vôùi sulfonic cuûa phenol 16 Ngoaøi nhöõng caùch khöû ñoäc treân, ôû gan coøn coù caùch khöû ñoäc nhö môû voøng, thuûy phaân, khöû methyl, taïo thaønh sulfocyanur… 1.3.3. Taïo maät Maät ñöôïc tieát ra töø nhöõng teá baøo gan, qua oáng daãn maät vaø döï tröõ ôû tuùi maät. Khi tieâu hoùa, maät ñöôïc tieát vaøo taù traøng. Löôïng maät ñöôïc tieát ra haøng ngaøy thay ñoåi tuøy theo khoái löôïng vaø tính chaát cuûa thöùc aên. Trung bình löôïng maät baøi tieát haøng ngaøy khoaûng 1 lít. Baûng 1: Thaønh phaàn maät trong gan vaø tuùi maät Caùc thaønh phaàn Maät trong gan (%) Maät trong tuùi maät (%) Nöôùc Chaát khoâ Acid maät Mucin vaø saéc toá maät Cholesterol 97 2,4 0,4 0,5 0,15 86 14 4 – 7 4 0,6 pH 7,5 6,8 1.3.3.1. Acid maät Acid maät ñöôïc taïo thaønh ôû gan töø cholesterol. Veà baûn chaát, acid maät laø nhöõng daãn xuaát cuûa acid cholanic. Hình 7: Acid cholanic Caùc acid maät ñeàu khoâng ôû daïng töï do trong maät maø chuùng lieân keát vôùi glycin hay taurin taïo thaønh acid glycocholic vaø acid taurocholic, sau ñoù taïo muoái maät. Hình 8: Acid glycocholic vaø acid taurocholic 17 1.3.3.2. Muoái maät Muoái maät laø thaønh phaàn duy nhaát cuûa maät coù taùc duïng tieâu hoùa. Caùc muoái chính cuûa maät laø nhöõng muoái Na cuûa acid glycocholic vaø acid taurocholic. Taát caû muoái maät ñeàu theo maät ñoå vaøo taù traøng. Sau khi taùc ñoäng ñeán caùc haït môõ ñeå giuùp cho taùc duïng cuûa lipase ñoái vôùi lipid, haàu heát muoái maät laïi ñöôïc haáp thu qua nieâm maïc ruoät, theo maùu trôû veà gan. 1.3.3.3. Saéc toá maät Maät coù hai saéc toá laø bilirubin vaø biliverdin. Trong maät cuûa ngöôøi bilirubin laø chuû yeáu, coøn biliverdin laø daãn xuaát oxy hoùa cuûa bilirubin. Trong teá baøo gan, bilirubin taùch khoûi globulin vaø lieân hôïp vôùi acid glycuronic trôû thaønh bilirubin lieân hôïp, hoøa tan trong nöôùc, goïi laø bilirubin maät. Hình 9: Biliburin diglucuronat 1.3.4. Tuaàn hoaøn Khoaûng 1000ml maùu töø tónh maïch cöûa vaø 400ml maùu töø ñoäng maïch gan ñi vaøo gan moãi phuùt, chieám 29% cung löôïng tim. Sau khi ñaõ ñi qua caùc caáu truùc caên baûn cuûa gan, maùu ñoäng maïch gan ñoå vaøo caùc mao maïch kieåu xoang. 1.3.4.1. Döï tröõ maùu Theå tích maùu bình thöôøng trong caùc maïch maùu gan vaøo khoaûng 650ml. Khi aùp suaát taâm nhó phaûi taêng cao, gan coù theå phình ra ñeå chöùa khoaûng 1 lít maùu trong caùc maïch maùu gan. 1.3.4.2. Chöùc naêng ñeäm Bieåu moâ cuûa mao maïch gan coù tính thaám cao neân caùc chaát dinh döôõng ñöôïc haáp thu nhanh choùng vaøo khoaûng gian baøo cuûa nhu moâ gan. Sau ñoù, gan seõ bieán ñoåi chuùng thaønh nhöõng chaát môùi thích hôïp hôn cho cô theå vaø phoùng thích vaøo maùu vôùi noàng ñoä thích hôïp. 1.3.4.3. Chöùc naêng loïc maùu Maùu ñi qua mao maïch ruoät chöùa nhieàu vi khuaån ruoät, nhöng sau khi ñi qua caùc xoang tónh maïch, caùc vi khuaån naøy bò teá baøo Kupffer ôû thaønh mao maïch gan thöïc baøo. Soá vi khuaån thoaùt khoûi haøng raøo loïc naøy khoâng ñaùng keå. 18 Vì ñaûm nhaän nhöõng chöùc naêng quan troïng nhö theá neân vieäc baûo veä gan khoûi nhöng beänh lieân quan nhö vieâm gan, ung thö gan, hoân meâ gan…. laø raát quan troïng. Trong soá ñoù, beänh vieâm gan laø moät trong nhöõng beänh lyù coù taàn suaát xuaát hieän cao nhaát trong nhöõng beänh veà gan. Ngoaøi ra, vieâm gan coù theå daãn ñeán beänh lyù naëng hôn, ñoù laø ung thö gan, hoân meâ gan. 2. Caùc beänh vieâm gan [2, 5, 7, 11, 12, 14, 15, 17, 18, 19, 29] Coù nhieàu loaïi vieâm gan: vieâm gan do virus, vieâm gan do thuoác hoaëc chaát ñoäc, vieâm gan töï mieãn. 2.1. Vieâm gan do virus Vieâm gan do virus laø beänh nhieãm truøng toaøn thaân trong ñoù toån thöông chuû yeáu ôû gan. Beänh do 5 loaïi virus A, B, C, D vaø E gaây ra. Trong ñoù, virus D laø virus khoâng hoaøn chænh caàn phaûi phoái hôïp vôùi virus B hoaëc C. Vieâm gan A vaø E ñöôïc goïi laø vieâm gan nhieãm truøng, vieâm gan B vaø C goïi laø vieâm gan huyeát thanh vì chuû yeáu laây qua ñöôøng maùu. Virus A vaø E chæ gaây vieâm gan caáp, virus B vaø D gaây vieâm gan caáp vaø maïn. Nhöõng nghieân cöùu söû duïng Y hoïc phaân töû, coâng ngheä gen ñaõ daãn ñeán söï khaùm phaù ra caùc virus GB (typ A, B vaø C), virus TT, caùc virus lieân quan ñeán virus TT nhö Soban, Yonban, virus nhoû gioáng TTV, virus Sen. Caùc virus ñang ñöôïc tìm hieåu roõ hôn trong cô cheá gaây beänh vaø khaû naêng laây nhieãm cuõng nhö khaû naêng gaây beänh. Baûng 2: Ñaëc tính caùc loaïi virus A, B, C, D vaø E A B C D E HOÏ Piconavirus Hepenovirus Virinovirus Flavivirus Calicivirus Kích thöôùc (nm) 27 42 80 35 33 Gen ARN ADN ARN ARN ARN Nucleotid 7500 3200 10000 1700 7600 Voû - + (AgHBs) + + (AgHBs) - Virions/ml 105 108 1010 104 ? Thôøi gian virus trong maùu Ngaén Keùo daøi hoaëc maïn tính Keùo daøi hoaëc maïn tính Keùo daøi hoaëc maïn tính Ngaén Virus trong phaân + - - - + Virus trong dòch tieát - + ? ? - 2.1.1. Cô cheá gaây vieâm gan do virus Virus thaâm nhaäp vaøo gan gaây vieâm ñoàng thôøi söï ñaùp öùng mieãn dòch cuûa teá baøo vieâm ñôn nhaân. Sau ñoù laø söï taêng sinh cuûa caùc teá baøo Kupffer vaø gaây ra öù maät. Nheï gaây vieâm gan maïn, naëng hôn coù theå gaây vieâm gan caáp, coù theå daãn ñeán xô gan, ung thö gan. 19 2.1.2. Caùc loaïi vieâm gan do virus 2.1.2.1. Vieâm gan A Virus HAV gaây beänh vieâm gan A ñöôïc tìm thaáy ñaàu tieân trong phaân cuûa beänh nhaân vaøo naêm 1973. Ñeán naêm 1975, khaùng theå khaùng HAV ñöôïc tìm thaáy vaø naêm 1983 caáu truùc virus A ñaõ ñöôïc xaùc ñònh, sau ñoù vaccin phoøng beänh vieâm gan A cho ngöôøi ñöôïc tìm ra. Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp khi nhieãm HAV: meät moûi, buoàn noân vaø noân, ñau buïng, chaùn aên, soát nheï, vaøng da vaø maét, ñau cô, ngöùa. Ngöôøi nhieãm HAV thöôøng bình phuïc maø khoâng bò toån thöông gan maïn tính. Thôøi gian uû beänh ngaén töø 2 tuaàn ñeán 4 tuaàn. Thoâng thöôøng, beänh nhaân khoûi hoaøn toaøn trong voøng 1 thaùng ñeán 2 thaùng sau khi heát caùc trieäu chöùng. HAV thöôøng laây qua ñöôøng aên uoáng khoâng veä sinh, aên soáng caùc loaïi ñoäng vaät coù voû (soø, cua, toâm…) hoaëc tieáp xuùc vôùi ngöôøi nhieãm beänh. Chaån ñoaùn xaùc ñònh döïa vaøo khaùng theå khaùng A typ IgM. Caùch phoøng beänh toát nhaát laø aên uoáng saïch seõ, thöôøng xuyeân veä sinh caù nhaân, chuûng ngöøa vaccin virus A. 2.1.2.2. Vieâm gan B Naêm 1980 vaccin choáng vieâm gan B theá heä ñaàu tieân laø nhöõng tieåu theå HBsAg ñöôïc voâ hoaït baèng formalin laáy töø huyeát töông nhöõng ngöôøi mang HBsAg maïn tính. HBV laây truyeàn theo maùu vaø caùc dòch tieát cuûa cô theå ngöôøi nhieãm. Thôøi gian uû beänh daøi töø 6 tuaàn ñeán 16 tuaàn. Haàu heát vieâm gan B ôû ngöôøi lôùn coù theå hoài phuïc hoaøn toaøn, coøn ôû treû nhoû deã trôû thaønh maïn tính. Caùc trieäu chöùng: Chaùn aên, buoàn noân vaø noân, oám yeáu, meät moûi, ñau buïng, vaøng da vaø maét, ñau khôùp. Chaån ñoaùn thoâng thöôøng döïa vaøo HBsAg hay khaùng theå HBC typ IgM. Caùch phoøng beänh toát nhaát laø thaän troïng trong quan heä tình duïc, khi söû duïng kim tieâm vaø caùc saûn phaåm maùu. Ñaëc bieät, neân xeùt nghieäm vieâm gan B khi mang thai. 2.1.2.3. Vieâm gan C Naêm 1989, nhöõng nghieân cöùu cuûa Choo vaø Kuo tìm ra ñöôïc khaùng theå khaùng virus C (HCV). Naêm 1990, duøng kyõ thuaät PCR ño ñöôïc HCV ARN trong huyeát thanh vaø gan. Thôøi gian uû beänh töø 4 tuaàn ñeán 6 tuaàn. Dieãn tieán maïn tính cao ñeán 50% vaø 20% laø xô gan. Caùc trieäu chöùng: meät moûi nheï, buoàn noân vaø noân, ñau cô vaø khôùp, töùc vuøng gan, vaøng da vaø maét keùo daøi, soát nheï. Chaån ñoaùn döïa vaøo yeáu toá laây nhieãm vaø khaùng theå HCV. Caùch phoøng beänh toát nhaát laø thaän troïng trong quan heä tình duïc, khi söû duïng kim tieâm vaø caùc saûn phaåm maùu. 2.1.2.4. Vieâm gan D 20 Naêm 1977, tìm ra moät heä thoáng khaùng nguyeân – khaùng theå môùi keát hôïp chaët cheõ vôùi vieâm gan B nhöng taùch khoûi khaùng nguyeân HBsAg trong maùu beänh nhaân vieâm gan maïn tính B, khaùng nguyeân naøy ñaët teân laø khaùng nguyeân Delta, ñöôïc tìm thaáy trong nhaân teá baøo gan baèng kyõ thuaät mieãn dòch huyønh quang. Thôøi gian uû beänh töø 3 tuaàn ñeán 12 tuaàn vaø döôïc chaån ñoaùn baèng xeùt nghieäm khaùng theå trong maùu. Caùc trieäu chöùng vieâm gan D cuõng nhö caùch phoøng beänh gioáng vieâm gan B. 2.1.2.5. Vieâm gan E Naêm 1990, virus vieâm gan E ñöôïc phaân laäp töø phaân beänh nhaân. Naêm 1995, caáu truùc heä gen cuûa HEV ñöôïc xaùc ñònh trình töï. Thôøi gian uû beänh ngaén töø 2 tuaàn ñeán 3 tuaàn, thöôøng coù trieäu chöùng vaøng da, roái loaïn tieâu hoùa. Beänh khoâng bao giôø trôû thaønh maïn tính. 2.2. Vieâm gan do thuoác hoaëc chaát ñoäc Chaát ñoäc coù theå aûnh höôûng ñeán gan tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp. Taùc nhaân aûnh höôûng giaùn tieáp laø röôïu (ethanol), CCl4 (tetrachlorur carbon) vaø acetaminophen (thuoác paracetamol). Chaát ñoäc cuûa nhöõng taùc nhaân naøy phuï thuoäc vaøo söï trao ñoåi chaát theo höôùng cytochrome P450 thoâng qua chaát ñoäc trung gian. Nhöõng chaát ñoäc trung gian gaây aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán thaønh phaàn chính cuûa teá baøo. Baûng 3: Nhöõng thuoác gaây ngoä ñoäc gan Thuoác Ñieàu trò Gaây beänh gan Acetaminophen Giaûm ñau, haï soát Vieâm gan Anabolic steroids Giuùp taêng tröôûng cô U gan Chlorpromozine Beänh taâm thaàn Giaû xô gan maät nguyeân phaùt Cimetidine (Tagamet) Beänh vieâm loeùt daï daøy Vieâm gan caáp Ciprofloxin Khaùng sinh Vieâm gan maät Clindamycin (Cleocin) Khaùng sinh Vieâm gan caáp Cocaine Taâm thaàn Vieâm gan caáp Corticosteroids Khaùng vieâm Gan thaám môõ Coumadin Beänh maùu Vieâm gan caáp Cyclosporine A ÖÙc cheá mieãn dòch Beänh ñöôøng maät INH Beänh lao Vieâm gan Halothan Gaây meâ Vieâm gan caáp vaø maïn Methyldopa (Aldomet) Cao huyeát aùp Vieâm gan töï mieãn Omeprozole Loaùt daï daøy Vieâm gan Salicylates (Aspirin) Giaûm ñau Vieâm gan caáp vaø maïn Tetracycline Khaùng sinh Gan thaám môõ 21 Baûng 4: Nhöõng chaát ñoäc töø moâi tröôøng coù theå gaây vieâm gan Chaát ñoäc Nguoàn goác Gaây beänh gan Arsen Xô gan Röôïu Etylic Xô gan Phalloidin Naám Amanita Phalloides Vieâm gan Amanitin Naám Amanita Phalloides Vieâm gan Aflatoxin Naám Aspergillus flavus Vieâm gan, xô gan Vinyl chlorid Saûn xuaát nhöïa Ung thö gan Dioxyt thori Saûn xuaát nhöïa Ung thö gan CCl4 Vieâm gan Thiocetamide Vieâm gan Trong soá caùc c