Những biến đổi kinh tế - Xã hội trên địa bàn tỉnh bình phước thời pháp thuộc (1862 - 1945)

ѫn, song vүn chӍ dӯng ӣ mӭc khai thác tӵ nhiên. Mӝt sӕ biӋn pháp quҧn lí rӯng ÿѭӧc xác lұp, làm cѫ sӣ cho khai thác lâu dài. 178 Xã hӝi ÿӏa phѭѫng chӏu sӵ tác ÿӝng cӫa nhӳng thay ÿәi kinh tӃ, nên giai ÿRҥn 1897 – 1918 cNJng có mӝt sӕÿLӇm khác so vӟi trѭӟc: Trong cѫ cҩu xã hӝi tӝc ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ tҥi chӛ diӉn ra sӵ chuyӇn ÿәi ÿӏa bàn cѭ trú theo hѭӟng thu hҽp dҫn, dӗn vào nѫi sâu xa hҿo lánh, thay vào ÿó là các ÿӗn ÿLӅn trӗng cao su. Sӵ can thiӋp cӫa các chính sách kinh tӃ, xã hӝi vào xã hӝi tӝc ngѭӡi chѭa sâu, phân hóa xã hӝi do vұy còn mӡ nhҥt. Thành phҫn cѭ dân tăng hѫn so vӟi trѭӟc ÿó, biӃn ÿӝng phө thuӝc vào nhu cҫu nhân sӵ cӫa các ÿӗn ÿLӅn cao su. Ĉӗn ÿLӅn cao su hình thành làm nҧy sinh nhiӅu tҫng lӟp, giai cҩp mӟi trong xã hӝi, nәi bұt là sӵ xuҩt hiӋn cӫa giai Fҩp tѭ sҧn và giai cҩp vô sҧn, trong ÿó giai cҩp công nhân chiӃm ÿa sӕ. Giai Fҩp công nhân hình thành trӣ thành mӝt lӵc lѭӧng sҧn xuҩt mӟi, ÿҥi diӋn cho Pӝt quan hӋ sҧn xuҩt mӟi, dӵ báo sӵ chuyӇn mình cӫa xã hӝi ӣ giai ÿRҥn sau. %ѭӟc sang giai ÿRҥn 1919 – 1945, ÿӧt khai thác thuӝc ÿӏa lҫn thӭ hai thӵc hiӋn vӟi quy mô, cѭӡng ÿӝ tăng gҩp nhiӅu lҫn ÿӧt khai thác lҫn thӭ nhҩt. Ĉӧt khai thác lҫn sau gҳn liӅn vӟi sӭ mӋnh khôi phөc, bù ÿҳp cho nӅn kinh tӃ chính quӕc ÿang kiӋt quӋ sau chiӃn tranh, mһt hàng nguyên liӋu là mӫ cao su trӣ nên khan hiӃm, giá trӏ xuҩt khҭu tăng vӑt. Cao su là loҥi cây công nghiӋp ÿѭӧc ѭu tiên ÿҫu tѭӗҥt. Do vұy, hӋ thӕng cѫ sӣ hҥ tҫng cNJng ÿѭӧc nâng cҩp nhҵm hӛ trӧ kӏp thӡi cho sӵ phát triӇn cӫa ÿӗn ÿLӅn. Kƭ thuұt trӗng cây, khai thác và chӃ biӃn mӫ cao su thѭӡng xuyên ÿѭӧc nghiên cӭu cҧi tiӃn. Sӵ phát triӇn cӫa ÿӗn ÿLӅn cao su tác ÿӝng làm thay ÿәi mҥnh nӅn kinh tӃ trên mӝt sӕ Pһt, cө thӇ: Thành phҫn cѫ cҩu kinh tӃӣ giai ÿRҥn 1919 – 1945 so vӟi giai ÿRҥn 1897 – 1918 không thay ÿәi nhiӅu, chӍ khác ӣ mӭc ÿӝÿҫu tѭ vào ngành trӗng cây cao su và chӃ biӃn mӫ. Mӝt sӕ ngành kinh tӃ nhѭ công nghiӋp, thѭѫng 179 Pҥi và dӏch vө hình thành, song chӍ dӯng lҥi trong mӭc hҥn chӃ làm công cө ÿҭy mҥnh hiӋu quҧ cӫa viӋc khai thác xuҩt khҭu mӫ cao su. Trong cѫ cҩu cây trӗng, vӏ trí cӫa cây cao su lҩn át hoàn toàn các loҥi cây trӗng khác. Loҥi hình canh tác ӣ khu vӵc nông nghiӋp tѭ bҧn chӫ nghƭa chuyӇn hҷn sang ÿӝc canh cây cao su. Thӵc trҥng phát triӇn cӫa kinh tӃÿӗn ÿLӅn trong thӡi Pháp thuӝc phҧn ánh rõ bѭӟc chuyӇn biӃn kinh tӃ - xã hӝi Bình Phѭӟc. Kinh tӃ chuyӇn biӃn trѭӟc xã hӝi, chӫ yӃu tұp trung ӣ ngành trӗng và khai thác mӫ cao su. Cѫ cҩu kinh tӃ nông nghiӋp thay ÿәi: chuyӇn dҫn tӯ nông nghiӋp truyӅn thӕng (1862 – 1897), thành nông nghiӋp theo hѭӟng tѭ bҧn chӫ nghƭa (1897 – 1918) và Wăng dҫn tӹ trӑng các thành phҫn kinh tӃ tѭ bҧn chӫ nghƭa (1919 – 1945). Sӵ chuyӇn ÿәi cѫ cҩu kinh tӃ nhѭ vұy gây mҩt cân ÿӕi nghiêm trӑng trong cѫ cҩu kinh tӃ, làm cho kinh tӃ ÿӏa phѭѫng lӋ thuӝc hҷn vào tѭ bҧn nѭӟc ngoài. +ѭӟng phát triӇn cӫa kinh tӃ Bình Phѭӟc thӡi Pháp thuӝc (1862 – 1945) làm hình thành bѭӟc ÿҫu hai khu vӵc kinh tӃ: Mӝt là, khu vӵc kinh tӃ nông nghiӋp truyӅn thӕng do ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ tҥi chӛ giӳ vai trò chính, duy trì ӣ tình trҥng lҥc hұu, hҥn chӃ dҫn và làm cho triӋt tiêu các nghӅ thӫ công truyӅn thӕng. Kƭ thuұt sҧn xuҩt thҩp, ÿáp ӭng cho nhu cҫu thӏ trѭӡng nӝi ÿӏa. Hai là, khu vӵc kinh tӃ nông nghiӋp tѭ bҧn chӫ nghƭa do tѭ sҧn Pháp nҳm giӳ, phát triӇn phө thuӝc vào nhu cҫu cung ӭng mӫ cao su cho thӏ trѭӡng xuҩt khҭu. Kƭ thuұt sҧn xuҩt cao, giành cho sҧn xuҩt hàng hóa xuҩt khҭu. Tính chҩt lӋ thuӝc YӅ kinh tӃ biӇu lӝ rõ ӣ khâu tiêu thө hàng hóa. KӃt cҩu kinh tӃ nhѭ trên phҧn ánh rõ sӵ mҩt cân ÿӕi toàn diӋn cӫa tәng thӇ nӅn kinh tӃ và tӯng ngành kinh WӃ, là bҵng chӭng tӕ cáo bҧn chҩt khai thác, bóc lӝt và vѫ vét kinh tӃ cӫa chӫ nghƭa thӵc dân. Quan hӋ bóc lӝt kinh tӃ cӫa ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ tҥi chӛ trѭӟc khi thӵc dân Pháp áp ÿһt chính sách khai thác vүn còn phө thuӝc nhiӅu vào hình 180 thӭc sӣ hӳu, xã hӝi bѭӟc ÿҫu có sӵ phân hóa các tҫng lӟp khác nhau, song chѭa hình thành giai cҩp ÿӕi kháng cѫ bҧn, nói khác ÿi là hình thӭc bóc lӝt theo kiӇu phong kiӃn chѭa hình thành. Vì vұy, khi ÿӗn ÿLӅn cao su phát triӇn, Oӵc lѭӧng nhân công trong ÿӗn ÿLӅn ÿҥi diӋn cho phѭѫng thӭc sҧn xuҩt theo kiӇu tѭ bҧn chӫ nghƭa. Quan hӋ sҧn xuҩt tѭ bҧn chӫ nghƭa hình thành (quan hӋ giӳa tѭ sҧn vӟi vô sҧn) tҥi ÿӏa phѭѫng trong giai ÿRҥn khai thác thuӝc ÿӏa cӫa thӵc dân Pháp, song không ÿӫ sӭc mҥnh ÿӇ tҥo nên sӵ thay ÿәi nhҧy vӑt vӅ chҩt, làm thay ÿәi tính chҩt cӫa hình thái kinh tӃ - xã hӝi. Vì vұy, hình thái kinh tӃ - xã hӝi ӣ Bình Phѭӟc giai ÿRҥn 1862 – 1945 nghiêng vӅ tính chҩt thuӝc ÿӏa nhiӅu hѫn. Ӣ giai ÿRҥn 1919 – 1945, vӕn cӫa tѭ bҧn tѭ nhân Pháp tұp trung ÿҫu tѭ vào trӗng cao su, quy mô ÿҫu tѭ biӇu hiӋn rõ qua sӵ tăng thêm diӋn tích trӗng cây, cҧi thiӋn giӕng, áp dөng các biӋn pháp khoa hӑc kƭ thuұt nhҵm tăng năng suҩt và chҩt lѭӧng mӫ cҥnh tranh. Hoҥt ÿӝng ÿҫu tѭ cӫa tѭ bҧn Pháp vào viӋc phát triӇn ÿӗn ÿLӅn cao su là ÿһc thù cӫa kinh tӃÿӏa phѭѫng, tҥo nên sӵ khác biӋt vӟi các ÿӏa phѭѫng khác trong vùng Ĉông Nam Bӝ cùng thӡi. Cao su ÿã góp phҫn nâng cao vӏ thӃ kinh tӃ cӫa Bình Phѭӟc. Cao su là mһt hàng cung ӭng cho thӏ trѭӡng hàng xuҩt khҭu, chӍÿӭng sau gҥo, ÿLӅu này càng khҷng ÿӏnh vai trò kinh tӃ quan trӑng cӫa nó trong kinh tӃ Nam Kì lúc bҩy giӡ. 6ӵ thâm nhұp cӫa nhân tӕ tѭ bҧn chӫ nghƭa vào hoҥt ÿӝng nông nghiӋp ÿӇ lҥi nhiӅu hұu quҧÿӕi vӟi sӵ phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi Bình Phѭӟc. Tuy Yұy, xét ӣ khía cҥnh khoa hӑc kinh tӃ, nó là thành quҧ khoa hӑc ӭng dөng rҩt ÿáng xem xét ÿӇ chӑn lӑc, kӃ thӯa, phөc vө vào công cuӝc kiӃn thiӃt và phát triӇn kinh tӃ, góp phҫn khҳc phөc sӵ mҩt cân ÿӕi trong cѫ cҩu kinh tӃ, hҥn chӃ tình trҥng mҩt tӵ chӫ vӅ nguӗn tiêu thө, ÿáp ӭng yêu cҫu kinh tӃ thӏ trѭӡng trong xu thӃ toàn cҫu hóa kinh tӃ, vӵc dұy kinh tӃÿӏa phѭѫng trong thӡi ÿҥi công nghiӋp hóa và hiӋn ÿҥi hóa. 181 9Ӆ xã hӝi, cѫ cҩu xã hӝi và sӵ phân hóa xã hӝi ÿӏa phѭѫng ӣ giai ÿRҥn 1919 – 1945 so vӟi hai giai ÿRҥn trѭӟc có chuyӇn biӃn rõ hѫn. Tác ÿӝng tӯ nhӳng thay ÿәi trong kinh tӃ, các chính sách cai trӏ cӫa thӵc dân Pháp và nhӳng biӃn ÿӝng cӫa tình hình chính trӏÿӃn xã hӝi mҥnh hѫn. Sӵ chuyӇn biӃn YӅ cѫ cҩu xã hӝi và phân hóa xã hӝi giӳa bӝ phұn dân cѭ là ngѭӡi cѭ trú tҥi chӛ vӟi ngѭӡi nhұp cѭ cNJng khác nhau. Cѫ cҩu xã hӝi và sӵ phân chia thành các tҫng lӟp xã hӝi cӫa ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ tҥi chӛÿã diӉn ra nhѭng mӭc ÿӝ chѭa sâu sҳc. Cѫ cҩu xã hӝi truyӅn thӕng vӅ cѫ bҧn vүn giӳ nguyên cho ÿӃn năm 1945. Ĉӕi vӟi ngѭӡi nhұp cѭ, phân hóa xã hӝi phӭc tҥp hѫn vì phө thuӝc vào sӵ tiӃn triӇn cӫa kinh tӃÿӗn ÿLӅn. Vӏ trí kinh tӃ cӫa mӛi giai cҩp, Wҫng lӟp xã hӝi phҧn ánh xu thӃ chính trӏ cӫa tӯng nhóm ngѭӡi cө thӇ. Tuy nhiên, mâu thuүn xã hӝi cѫ bҧn tұp trung vào mâu thuүn giӳa tѭ bҧn Pháp vӟi công nhân giao kèo. Phong trào ÿҩu tranh xã hӝi có lӵc lѭӧng nòng cӕt là giai cҩp công nhân ngày càng phát triӇn mҥnh. Tӯ khi có các tә chӭc cách mҥng xã hӝi dүn Gҳt, các phong trào tăng nhanh vӅ sӕ lѭӧng, tính chҩt và hiӋu quҧÿҩu tranh. Phong trào cách mҥng cӫa công nhân cao su Bình Phѭӟc ÿóng góp tiên phong vào viӋc phá vӥ ách kìm kҽp bóc lӝt nhân công cӫa tѭ bҧn Pháp trong hӋ thӕng ÿӗn ÿLӅn cao su miӅn Ĉông Nam Bӝ và trong cuӝc ÿҩu tranh giҧi phóng giai cҩp, giҧi phóng dân tӝc. Ngѭӡi kinh nhұp cѭ chӫ yӃu là nhӳng bӝ phұn cӫa giai cҩp công nhân giӳ vai trò quyӃt ÿӏnh ÿӕi vӟi sӵ thay ÿәi kinh tӃ - xã hӝi. Nhӳng biӃn ÿәi kinh tӃ - xã hӝi Bình Phѭӟc (1862 – 1945) chӏu sӵ tác ÿӝng cӫa chính sách khai thác kinh tӃ. Dүu biӃt rҵng sӵ biӃn ÿәi kinh tӃ - xã Kӝi là mӝt quá trình tѭѫng tác giӳa biӃn ÿәi kinh tӃ vӟi biӃn ÿәi xã hӝi, song quá trình biӃn ÿәi kinh tӃ - xã hӝi cӫa Bình Phѭӟc (1862 – 1945) chӍ rõ: biӃn ÿәi kinh tӃ là chính, chӫ yӃu trong nông nghiӋp, tұp trung ӣ ngành trӗng và khai thác mӫ cao su. Nó giӳ vai trò chính, tác ÿӝng làm biӃn ÿәi xã hӝi nhiӅu Kѫn là sӵ tác ÿӝng ngѭӧc lҥi cӫa xã hӝi. 182 Thӵc tiӉn nghiên cӭu vӅ nhӳng biӃn ÿәi kinh tӃ - xã hӝi trên ÿӏa bàn WӍnh Bình Phѭӟc thӡi Pháp thuӝc (1862 – 1945) cho thҩy rõ sӵ biӃn ÿәi kinh WӃ - xã hӝi nói chung ÿӅu chӏu sӵ chi phӕi và tác ÿӝng tӯ nhӳng ÿLӅu kiӋn ÿӏa – kinh tӃ và chính trӏ nhҩt ÿӏnh. Nhӳng biӃn ÿәi kinh tӃ - xã hӝi Bình Phѭӟc trong giai ÿRҥn 1862 – 1945 ÿӇ lҥi nhӳng hұu quҧ nhҩt ÿӏnh ÿӕi vӟi quá trình phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi ÿӏa phѭѫng. KӃt quҧ nghiên cӭu vӅ sӵ biӃn chuyӇn kinh tӃ - xã hӝi Bình Phѭӟc thӡi Pháp thuӝc (1862 – 1945) làm sáng tӓ thêm YӅ bài hӑc xây dӵng và phát triӇn kinh tӃ quӕc gia gҳn liӅn vӟi viӋc phát huy thӃ mҥnh kinh tӃ cӫa ÿӏa phѭѫng cө thӇ, ÿӇ tҥo thành sӭc mҥnh tәng hӧp, phӕi NӃt và thúc ÿҭy sӵ phát triӇn ÿӗng bӝ vӅ kinh tӃ. Ĉһc tính sinh trѭӣng cӫa cây cao su và quá trình phát triӇn cӫa ÿӗn ÿLӅn cao su tҥi Bình Phѭӟc phҫn nào ÿã Wӵ khҷng ÿӏnh thӃ mҥnh kinh tӃ cӫa nó trong giai ÿRҥn thuӝc ÿӏa và hiӋn nay. 0ӝt sӕ lƭnh vӵc kinh tӃ truyӅn thӕng là ÿLӇm mҥnh cӫa tӍnh, song vүn Wӗn tҥi nhiӅu bҩt cұp. Ĉѫn cӱ, mӝt sӕ vҩn ÿӅ sau: Trong lƭnh vӵc quҧn lí và khai thác rӯng. Thӡi Pháp thuӝc, viӋc quҧn lý khai thác rӯng cӫa Chính quyӅn thuӝc ÿӏa không phҧi là nhӳng giҧi pháp bҧo YӋ cho sӵ sinh tӗn và phát triӇn cӫa rӯng ViӋt Nam nói chung, rӯng Bình Phѭӟc nói riêng, mà nhҵm bҧo vӋ nguӗn tài nguyên miӉn phí ÿҫu tѭ, phөc vө khai thác lâu dài. Tuy vұy, mӝt sӕ biӋn pháp duy trì bҧo vӋ rӯng nhѭ khoanh vùng canh tác dành riêng cho ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ, quy hoҥch các khu rӯng Fҩm, rӯng phòng hӝ, kiӇm tra an toàn rӯng cây bҵng viӋc mӣ nhiӅu tuyӃn ÿѭӡng mòn theo kiӇu chân rӃt, ÿánh sӕ và kí hiӋu hóa các chӫng loҥi gӛ theo khu rӯng, thӵc hiӋn khai thác có kӃ hoҥch, cҩp giҩy phép cho phép tѭ nhân tham gia vào hoҥt ÿӝng khai thác gӛ kèm theo biӋn pháp chӃ tài cө thӇ nhѭ ÿóng tiӅn thӃ chân, hoһc trѭӟc khi khai thác phҧi mӣ mӝt sӕÿRҥn ÿѭӡng ÿӇ ÿҧm bҧo cho viӋc vұn chuyӇn gӛ tӯ khu rӯng sӁ khai thác ra ngoài không ҧnh Kѭӣng ÿӃn các cây chѭa ÿӃn tuәi ÿӇ chһt… ÿã có tác dөng tӕt trong viӋc ÿҧm 183 Eҧo nguӗn thu cho ngân sách chính quyӅn thuӝc ÿӏa và phҫn nào bҧo vӋÿѭӧc Uӯng. Nhӳng biӋn pháp khai thác và quҧn lý rӯng nhѭ trên gӧi cho chúng ta nhӳng suy nghƭ trѭӟc thӵc trҥng rӯng ViӋt Nam ÿang dҫn bӏ cҥn kiӋt. Nó gióng lên hӗi chuông cҧnh tӍnh vӅ viӋc bҧo vӋ rӯng - nguӗn tài nguyên thiên nhiên nhѭ bҧo vӋ lá phәi trong cѫ thӇ mӛi ngѭӡi. ViӋc thiӃu nguӗn nguyên liӋu ÿӇ duy trì, phát huy các nghӅ thӫ công truyӅn thӕng là mӝt di sҧn còn tӗn ÿӑng lҥi sau khi thӵc dân Pháp kӃt thúc viӋc khai thác thuӝc ÿӏa. Bình Phѭӟc trѭӟc khi thӵc dân Pháp khai thác, vӕn là “BiӇn tre”. Tre là loҥi nguyên liӋu dӉ trӗng, phát triӇn nhanh và tӯng có tên trong danh mөc hàng xuҩt khҭu vào năm 1937. Tuy vұy, các loҥi cây nhѭ tre, cây mây, lá buông chiӃm vӏ trí ÿáng kӇ trong viӋc duy trì phát huy các nghӅ thӫ công truyӅn thӕng lҥi hoàn toàn không ÿѭӧc bҧo vӋ. Vì vұy, các ngành nghӅ thӫ công truyӅn thӕng cӫa Bình Phѭӟc vӕn ÿã nghèo, hҥn chӃ vӅ trình ÿӝ lành nghӅ, chӫng loҥi sҧn phҭm và nguӗn lӵc tiêu thө, sang giai ÿRҥn khai thác thuӝc ÿӏa lҫn thӭ hai ÿã bӏ suy thoái và biӃn mҩt trên chính ÿӏa bàn sinh Vӕng cӫa ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ tҥi chӛ. ViӋc khai thác rӯng nhѭ vұy cNJng ÿã Eӝc lӝ sӵ chѭa hӧp lý. Mһt khác, viӋc khai thác tài nguyên rӯng chѭa gҳn liӅn vӟi viӋc chӃ biӃn, sҧn xuҩt ÿӇ tҥo thành các sҧn phҭm có giá trӏ sӱ dөng hoһc xuҩt khҭu, mà chӫ yӃu là khai thác ÿӇ nguyên ӣ dҥng thô và ÿѭa vӅ xuôi mӟi ÿѭӧc chӃ biӃn thành các mһt hàng kӻ nghӋ cao phөc vө xuҩt khҭu, trên ÿӏa bàn chѭa thҩy tài liӋu nào phҧn ánh vӅ sӵ tӗn tҥi cӫa các cѫ sӣ thӫ công, mӻ nghӋ hay khai thác chӃ biӃn lâm sҧn. Các ngành này hҫu nhѭ chӍÿѭӧc phát triӇn ӣ vùng trung tâm tӍnh lӷ Biên Hòa và Thӫ Dҫu Mӝt. Do vұy, phөc hӗi và phát triӇn các nghӅ thӫ công truyӅn thӕng, ÿһc biӋt là nghӅÿan lát mây tre là viӋc làm có ý nghƭa thiӃt thӵc ÿӕi vӟi cѭ dân ÿӏa phѭѫng, vì Bình Phѭӟc là vùng có ѭu thӃ vӅ loҥi cây nguyên liӋu. Cây tre là loҥi cây dӉ trӗng, sӭc sӕng bӅn lҥi tái 184 khai thác ÿѭӧc nhiӅu lҫn. ViӋc trӗng tre nӃu ÿѭӧc xem nhѭ mӝt biӋn pháp ÿӇ chӕng sҥt lӣ, xói mòn ÿҩt hoһc tұn dөng nhӳng dҧi ÿҩt cҵn cӛi không thích Kӧp cho loҥi cây khác còn góp phҫn tҥo viӋc làm phù hӧp cho cѭ dân, ÿӗng thӡi tháo gӥ bài toán vӅ nguyên liӋu cho ngành công nghiӋp giҩy. Trong lƭnh vӵc quҧn lý xã hӝi, tính ÿһc trѭng vӅ vùng cѭ trú, lӕi tѭ duy Fө thӇ cӫa ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ là cѫ sӣÿӇ khai thác và vұn dөng vào viӋc tìm ra các biӋn pháp giҧi quyӃt các vҩn ÿӅ vӅ dân tӝc. Cѫ cҩu nhân sӵ nên ÿѭӧc cҧi thiӋn, khuyӃn khích ÿӝng viên thiӃt thӵc bҵng chӃÿӝ lѭѫng, nhҵm khѫi dұy ý thӭc tӵ nguyӋn cӕng hiӃn vӟi trách nhiӋm cao tӯ phía ngѭӡi lao ÿӝng. Vҩn ÿӅ dân sӕ, dân cѭ do sӵ biӃn ÿӝng chính trӏ và chiӃn tranh kéo dài và khoҧng cách thӡi gian quá xa ÿӇ lҥi nhiӅu bҩt cұp cho nghiên cӭu. Nguӗn Wѭ liӋu ÿã ÿѭӧc sӱ dөng trong luұn án phҫn nào nói lên ÿLӅu bҩt cұp ÿó. Tuy nhiên, có thӇ khҷng ÿӏnh Bình Phѭӟc trong lӏch sӱ và hiӋn tҥi là vùng ÿҩt Fӝng cѭ cӫa nhiӅu tӝc ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ và ÿa sӕ ngѭӡi kinh có nguӗn Jӕc quê quán, hòan cҧnh, ÿӏa vӏ kinh tӃ và xã hӝi khác nhau. Sӵ phӭc tҥp vӅ nguӗn gӕc, thành phҫn dân cѭ không loҥi trӯ khҧ năng chênh lӋch vӅ trình ÿӝ giӳa các nhóm dân cѭ sӁ tác ÿӝng nhiӅu ÿӃn viӋc thӵc thi các chính sách kinh WӃ, xã hӝi và sӵ phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi cӫa tӍnh trong thӡi gian tiӃp theo. Vì Yұy, nghiên cӭu vӅ các vҩn ÿӅ kinh tӃ - xã hӝi trong lӏch sӱ là nhiӋm vө cҫn ÿѭӧc tiӃp tөc thӵc hiӋn trong hiӋn tҥi và cҧ thӡi gian sҳp tӟi. Tóm lҥi, biӃn ÿәi kinh tӃ - xã hӝi Bình Phѭӟc thӡi Pháp thuӝc (1862 – 1945) xuҩt phát tӯ sӵ biӃn ÿәi cӫa kinh tӃ. Quá trình biӃn ÿәi kinh tӃ diӉn ra Pҥnh, chӫ yӃu trong ngành trӗng và khai thác cao su, làm xã hӝi cNJng biӃn ÿәi theo. Nhӳng biӃn ÿәi kinh tӃ - xã hӝi chӏu sӵ tác ÿӝng trӵc tiӃp cӫa chính sách khai thác thuӝc ÿӏa, diӉn ra chӫ yӃu ӣ vùng kinh tӃ phát triӇn theo hѭӟng Wѭ bҧn chӫ nghƭa, tұp trung ӣ khu vӵc ÿӗn ÿLӅn cao su. BiӃn ÿәi kinh tӃ - xã Kӝi diӉn ra không ÿӅu, giai ÿRҥn 1919 – 1945 sӵ biӃn ÿәi diӉn ra mҥnh hѫn các giai ÿRҥn trѭӟc, làm nәi bұt nét ÿһc thù trong biӃn ÿәi kinh tӃ - xã hӝi ÿӏa 185 phѭѫng. Mӝt sӕ tҫng lӟp và giai cҩp xã hӝi mӟi hình thành tӯ cuӝc khai thác Oҫn thӭ nhҩt, sang cuӝc khai thác lҫn thӭ hai mӟi trѭӣng thành và có sӵ phân hóa rõ hѫn. Mâu thuүn vӅ quyӅn lӧi kinh tӃ và chính trӏ xã hӝi ÿѭӧc giҧi quyӃt triӋt ÿӇ bҵng nhӳng cuӝc ÿҩu tranh xã hӝi quyӃt liӋt. Nhӳng ÿóng góp vӅ công Vӭc, trí tuӋ cӫa cӝng ÿӗng ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ tҥi chӛ và cҧ ngѭӡi nhұp cѭ trong quá trình phát triӇn kinh tӃ, xã hӝi ÿӏa phѭѫng rҩt ÿáng trân trӑng. Trong Vӕ ÿó, vai trò cӫa ngѭӡi kinh nәi trӝi hѫn. Chính hӑÿã làm cho mҧnh ÿҩt hoang nhàn trӣ nên xanh tѭѫi. VӅ phía tѭ bҧn Pháp, ngót mӝt trăm năm xâm chiӃm, cai trӏ vùng ÿҩt Bình Phѭӟc cӫa chúng ÿã ghi vào lӏch sӱ chiӃn tranh xâm lѭӧc phi nghƭa và tӝi ác. Tuy nhiên, vӟi quá trình xâm lѭӧc, hӋ quҧ khách quan ngoài ý muӕn thӵc dân cӫa Pháp, ÿã diӉn ra quá trình giao lѭu Yăn hóa, khoa hӑc kƭ thuұt, trong ÿó sӵ du nhұp cӫa phѭѫng thӭc sҧn xuҩt tѭ Eҧn chӫ nghƭa là rõ rӋt hѫn cҧ. Nó góp phҫn làm thay ÿәi nhҩt ÿӏnh hoҥt ÿӝng kinh tӃ cӫa ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ tҥi chӛ. 186 DANH MӨC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HӐC &ӪA TÁC GIҦĈÃ CÔNG BӔ 1. Nhͷng bi͇n ÿ͝i kinh t͇ - xã h͡i trên ÿ͓a bàn t͑nh Bình Ph˱ͣc thͥi Pháp thu͡c (1897 ± 1939), tҥp chí Khoa hӑc xã hӝi và nhân văn, sӕ 3 (37) tháng 7 năm 2004. 2. Quá trình thay ÿ͝i ÿ͓a lý hành chính và dân c˱ t͑nh Bình Ph˱ͣc tͳ 1862 ÿ͇n 1997, Kӹ yӃu kӍ niӋm 30 năm thành lұp trѭӡng Cao ÿҷng Sѭ phҥm Bình Dѭѫng (1975 – 2005), tháng 11 năm 2006. 3. Ĉ̯u t˱ phát tri͋n ÿ͛n ÿL͉n cao su cͯa th͹c dân Pháp t̩i t͑nh Thͯ D̯u M͡t n͵a ÿ̯u th͇ kͽ XX, Kӹ yӃu Hӝi thҧo khoa hӑc cӫa hӑc viên Sau ÿҥi hӑc, Trѭӡng Ĉҥi hӑc Sѭ phҥm Thành phӕ Hӗ Chí Minh, tháng 12 năm 2007. 4. S͹ hình thành n͉n kinh t͇ thu͡c ÿ͓a ͧ phía b̷c t͑nh Thͯ D̯u M͡t, giai ÿo̩n 1897 ± 1945, Hӝi khoa hӑc lӏch sӱ tӍnh Bình Dѭѫng, Thông tin khoa hӑc lӏch sӱ, sӕ 10, tháng 4 năm 2008. 5. M̭y ÿ̿c tr˱ng trong công cu͡c bình ÿ͓nh cͯa th͹c dân Pháp ͧ vùng ng˱ͥi thi͋u s͙ phía b̷c t͑nh Thͯ D̯u M͡t ÿ̯u th͇ kͽ XX, ViӋn Khoa hӑc xã hӝi ViӋt Nam, ViӋn phát triӇn bӅn vӳng vùng Nam Bӝ, tҥp chí Khoa hӑc xã hӝi, sӕ 7(119) năm 2008, tr 70 – 80 và 12. 187 TÀI LIӊU THAM KHҦO I. TÀI LIӊU TIӂNG VIӊT 1. Phan An (1985), “Tә chӭc xã hӝi ngѭӡi Stiêng”, in trong sách 9̭n ÿ͉ dân t͡c ͧ Sông Bé, Nxb Tәng hӧp Sông Bé, tr 89 – 128. 2. Phan An, NguyӉn Thӏ Hoà (1991), “Hôn nhân và gia ÿình cӫa ngѭӡi Stiêng”, in trong sách 9̭n ÿ͉ dân t͡c ͧ Sông Bé, Nxb Tәng hӧp Sông Bé, tr 129 – 143. 3. Phan An (1992), +͏ th͙ng xã h͡i t͡c ng˱ͥi cͯa ng˱ͥi Stiêng ͧ Vi͏t Nam, tͳ th͇ kͽ XIX ÿ͇n năm 1975, Luұn án Phó TiӃn sӻ Khoa hӑc /ӏch sӱ tҥi Thành phӕ Hӗ Chí Minh. 4. Phan An (1999), Bình Ph˱ͣc m͡t trăm năm v͉ tr˱ͣc, tҥp chí Xѭa và Nay, sӕ 67, tháng 9. 5. ĈLӋp Liên Anh (1965), Máu tr̷ng máu ÿào: ÿͥi s͙ng ÿR̩ÿày cͯa phu cao su mi͉n ÿ̭t ÿ͗ (phóng sӵ xã hӝi), Nxb Lao ÿӝng mӟi, Sài Gòn. 6. NguyӉn Quang Ân (1997), Vi͏t Nam nhͷng thay ÿ͝i ÿ͓a danh và ÿ͓a giͣi các ÿ˯n v͓ hành chính 1945 -1975, Nxb Văn hoá thông tin, Hà Nӝi. 7. Ban chӍÿҥo lӉ kӹ niӋm 300 năm vùng ÿҩt Biên Hoà – Ĉӗng Nai (1998), Biên Hoà ±Ĉ͛ng Nai 300 năm hình thành và phát tri͋n, Nxb Ĉӗng Nai. 8. Phan Xuân Biên (1985), 7͝ chͱc làng c͝ truy͉n cͯa các dân t͡c Tây Nguyên, Tҥp chí Dân tӝc hӑc, sӕ 3, tr 31 – 40. 9. Phan Xuân Biên (1999),³&ѭ dân Bình Dѭѫng qua các thӡi kǤ lӏch sӱ´ in trong sách Thͯ D̯u M͡t ± Bình D˱˯ng ÿ̭t lành chim ÿ̵u, 6ӣ 9ăn hoá thông tin tӍnh Bình Dѭѫng, Nxb Văn nghӋ Thành phӕ Hӗ Chí Minh, tr 61- 66. 188 10. Ban chҩp hành Ĉҧng bӝ tӍnh Bình Phѭӟc (2000), /͓ch s͵Ĉ̫ng b͡ t͑nh Bình Ph˱ͣc ± S˯ th̫o (1930 ± 1945), Ban Thѭӡng vө TӍnh ӫy. 11. %ӝ GD-ĈT (2006), Giáo trình Chͯ nghƭa Xã h͡i khoa h͕c (dùng trong các trѭӡng ÿҥi hӑc và cao ÿҷng), tái bҧn lҫn thӭ hai, Nxb Chính trӏ Quӕc gia, H. 12. Trúc Chi (1947), Vi͏t Nam kinh t͇ l˱ͫc kh̫o, Nxb Sӵ thұt. 13. NguyӉn Văn Cӫa (1928), Thͥi s͹ c̱m nang tu͇ thͱ M̵u thìn niên (Vade Mecum Annamite Administratif, Commercial, Agricole et Littéraire, 1928), SaiGon, Imprmerie de l’Union NguyӉn Văn Cӫa, 13. rue Lucien Mossard. 13. 14. Công ÿoàn Cao su ViӋt Nam (2003), /͓ch s͵ Phong trào công nhân cao su Vi͏t Nam (1906 ± 2001), tái bҧn lҫn I, Nxb Lao ÿӝng, H. 15. Phan Ngӑc ChiӃn (1985), “Kinh tӃ nông nghiӋp cӫa ngѭӡi Stiêng trѭӟc và sau năm 1975”, in trong sách 9̭n ÿ͉ dân t͡c ͧ Sông Bé, Nxb 7әng hӧp Sông Bé, tr 65 – 88. 16. Chính sách cͯa Pháp t̩i Cao nguyên mi͉n Nam(1999), Wҥp chí Xѭa và Nay (giӟi thiӋu tѭ liӋu), sӕ 67b tháng 9, trang 11 – 12 và 41. 17. NguyӉn Văn DiӋu, NguyӉn Tuҩn TriӃt (1985), “Phong trào ÿҩu tranh chӕng ÿӃ quӕc cӫa ÿӗng bào Stiêng và các dân tӝc ít ngѭӡi ӣ Sông Bé”, in trong sách 9̭n ÿ͉ dân t͡c ͧ Sông Bé, Nxb Tәng hӧp Sông Bé, tr 145 – 181. 18. Phҥm Cao Dѭѫng (1965), Th͹c tr̩ng cͯa giͣi nông dân Vi͏t Nam d˱ͣi thͥi Pháp thu͡c, Nxb Khai trí, Sài Gòn. 19. Lê Phѭӟc DNJng (2007), 7̵p b̫n ÿ͛ hành chính 64 t͑nh, thành ph͙ Vi͏t Nam, tái bҧn lҫn thӭ nhҩt, Nxb Bҧn ÿӗ. 189 20. Trӏnh Hoài Ĉӭc (1998), Gia Ĉ͓nh thành thông chí, Ĉӛ Mӝng Khѭѫng, NguyӉn Ngӑc TӍnh dӏch, Ĉào Duy Anh hiӋu ÿính , Nxb Giáo dөc. 21. NguyӉn Khҳc Ĉҥm (1957), /͓ch s͵ khai thác cao su cͯa t˱ b̫n Pháp ͧ Vi͏t Nam, NCLS (Văn – Sӱ – Ĉӏa) sӕ 30, tr 53 – 59. 22. NguyӉn Khҳc Ĉҥm (1958), Nhͷng thͯÿR̩n bóc l͡t cͯa t˱ b̫n Pháp ͧ Vi͏t Nam, Nxb Văn - Sӱ - Ĉӏa, Hà Nӝi. 23. NguyӉn Ĉoàn (1968), %˱u ÿL͏n công cͭ xâm lăng Vi͏t Nam cͯa th͹c dân Pháp (tr˱ͣc 1858 ± 1897), NCLS sӕ 108 tháng 3, tr 45 – 49. 24. 0ҥc Ĉѭӡng (1985), “Vҩn ÿӅ dân cѭ và dân tӝc ӣ Sông Bé qua các thӡi NǤ lӏch sӱ”, in trong sách 9̭n ÿ͉ dân t͡c ͧ Sông Bé, Nxb Tәng hӧp Sông Bé, tr 11- 40. 25. 0ҥc Ĉѭӡng (1991), “MiӅn núi tӍnh Sông Bé lӏch sӱ phát triӇn xã hӝi và ÿӡi sӕng các dân tӝc” in trong sách Ĉ͓a chí t͑nh Sông Bé, Nxb Tәng Kӧp Sông Bé, tr 249 – 328. 26. NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1991), “Ĉӏa lí lӏch sӱ Sông Bé”, in trong sách Ĉ͓a chí W͑nh Sông Bé, Nxb Tәng hӧp Sông Bé, tr 145 - 247. 27. NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé – Ĉӗng Nai – Bà Rӏa – VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh. 28. NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), 7͝ng k͇t nghiên cͱu ÿ͓a b̩ Nam KǤ lͭc t͑nh, Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh. 29. NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1999), Ch͇ÿ͡ công ÿL͉n công th͝ trong l͓ch s͵ kẖn hoang l̵p ̭p ͧ Nam KǤ lͭc t͑nh, Nxb Trҿ Thành phӕ Hӗ Chí Minh. 30. Trҫn Bҥch Ĉҵng (1999), “Bình Dѭѫng 300 năm tiӃp cұn mӝt vùng ÿҩt Qăng ÿӝng”, in trong sách Thͯ D̯u M͡t ± Bình D˱˯ng ÿ̭t lành chim ÿ̵u, Sӣ Văn hoá Thông tin tӍnh Bình Dѭѫng, Nxb Văn nghӋ Thành phӕ Hӗ Chí Minh, tr 11- 19. 190 31. +ӗ Sѫn Ĉài (1999), “VӅ phong trào công nhân cao su Thӫ Dҫu Mӝt trong kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp”, in trong sách Thͯ D̯u 0͡t ± Bình D˱˯ng ÿ̭t lành chim ÿ̵u, Sӣ Văn hoá thông tin tӍnh Bình Dѭѫng, Nxb Văn nghӋ Thành phӕ Hӗ Chí Minh, tr 77 - 85. 32. Trҫn Ngӑc Ĉӏnh (1970), Ch͇ÿ͡ sͧ hͷu ru͡ng ÿ̭t lͣn ͧ Nam B͡ trong thͥi ÿ͇ qu͙c Pháp th͙ng tr͓, NCLS sӕ 132 tháng 5 – 6, tr 81 – 90 và 113. 33. Trҫn Văn Giàu (1962), Giai c̭p công nhân Vi͏t Nam tͳĈ̫ng C͡ng S̫n thành l̵p ÿ͇n cách m̩ng thành công, tұp II (1936 – 1939), Nxb Sӱ Kӑc, Hà Nӝi. 34. /ѭu Hùng (1987), Vài nét v͉ làng Tây Nguyên, NCLS sӕ 1 (232 – 233) tháng 1 – 2, tr 92 – 104. 35. /ѭu Hùng (1992), Tìm hi͋u thêm v͉ m͡t khía c̩nh cͯa xã h͡i c͝ truy͉n trong các t͡c ng˱ͥi b̫n ÿ͓a Tr˱ͥng S˯n ± Tây Nguyên: S͹ n̫y sinh quan h͏ bóc l͡t, NCLS sӕ 2 (261), tháng 3 – 4, trang 57 – 65. 36. /ѭu Hùng (1993), Tìm hi͋u thêm v͉ m͡t khía c̩nh cͯa xã h͡i c͝ truy͉n trong các t͡c ng˱ͥi b̫n ÿ͓a ͧ Tr˱ͥng S˯n ± Tây Nguyên: Ch͇ÿ͡ sͧ Kͷu, NCLS sӕ 4 (269), tháng 7 – 8, tr 59 – 66. 37. Lê HuǤnh Hoa (1997), Cây cao su ÿ̿c s̫n cͯa vùng Ĉông Nam B͡, Xѭa và nay, sӕ 45b tháng 11, tr 21 – 22. 38. Lê HuǤnh Hoa (2003), &̫ng Sài Gòn và bi͇n ÿ͝i kinh t͇ Nam KǤ thͥi Pháp thu͡c (giai ÿR̩n 1860 ± 1939), Luұn án TiӃn sӻ Khoa hӑc /ӏch sӱ, Thành phӕ Hӗ Chí Minh. 39. +ӑc viӋn Chính trӏ Quӕc gia Hӗ Chí Minh (1997), Chͯ nghƭa Xã h͡i khoa h͕c (chѭѫng trình cao cҩp), tұp 2, in lҫn thӭ năm, Nxb Chính trӏ Quӕc gia, H. 191 40. Hà Minh Hӗng (1999), Phú Ri͉ng Ĉ͗ phong trào công nhân mi͉n Ĉông Nam kǤ, NCLS sӕ 4(305), tr 42 - 47. 41. Bùi Thӏ HuӋ (2003), Nhͷng bi͇n ÿ͝i kinh t͇ - xã h͡i trên ÿ͓a bàn t͑nh Bình Ph˱ͣc thͥi Pháp thu͡c, giai ÿR̩n 1897 ± 1939, Luұn văn Thҥc Vӻ, Ĉҥi hӑc Sѭ phҥm Thành phӕ Hӗ Chí Minh. 42. +ӝi Khoa hӑc Lӏch sӱ ViӋt Nam (2005), Vi͏t Nam qua b˱u ̫nh c͝, tҥp chí Xѭa và Nay sӕ 229 – 230, tháng 1 – 2, Xuân Ҩt Dұu. 43. +ӝi Khoa hӑc Lӏch sӱ Bình Dѭѫng (2007), Thͯ D̯u M͡t x˱a qua ÿ͓a chí 1910 và b˱u ̫nh, Hӝi Khoa hӑc Lӏch sӱ Bình Dѭѫng. 44. Lê Khoa (1969), Tình hình kinh t͇ Ĉông D˱˯ng(1900 ± 1939) và k͇ ho̩ch tái thi͇t, trang b͓ canh tân Ĉông D˱˯ng 1948, nguyên tác cӫa 8ӹ ban kӃ hoҥch Pháp, Lê Khoa dӏch và bình. 45. Jean – Pierre Aumiphin (1994), 6͹ hi͏n di͏n tài chính và kinh t͇ Pháp ͧ Ĉông D˱˯ng (1859 ± 1939), Hӝi Khoa hӑc Lӏch sӱ ViӋt Nam, Hà Nӝi. 46. HuǤnh Lӭa (1987), /͓ch s͵ khai phá vùng ÿ̭t Nam B͡, Nxb Thành phӕ +ӗ Chí Minh. 47. HuǤnh Lӭa (1993), /͓ch s͵ phong trào công nhân cao su Vi͏t Nam (1906 ± 1990), Nxb Trҿ, Thành phӕ Hӗ Chí Minh. 48. Ĉinh Xuân Lâm (1987), Nông thôn Vi͏t Nam trong thͥi kǤ c̵n ÿ̩i, NCLS sӕ 1 (232- 233), tháng 1 – 2, tr 26 - 32 và 53. 49. Ĉinh Xuân Lâm (cb) (2001), Ĉ̩i c˱˯ng l͓ch s͵ Vi͏t Nam, tұp II, in lҫn III, Nxb Giáo dөc. 50. Ngô Văn Lý (1994), Xã h͡i t͡c ng˱ͥi Stiêng qua t̵p quán Pháp, Luұn án Phó TiӃn sӻ Khoa hӑc Lӏch sӱ, ViӋn Khoa hӑc Xã hӝi Thành phӕ +ӗ Chí Minh. 192 51. V.I.Lênin (1980), Toàn t̵p, Nxb TiӃn bӝ, Matxcѫva, tұp 20. 52. Ĉinh Văn Liên (1985), “Ĉһc ÿLӇm môi sinh và dân sӕ cӫa ngѭӡi Stiêng”, in trong sách 9̭n ÿ͉ dân t͡c ͧ Sông Bé, Nxb Tәng hӧp Sông Bé, tr 41 – 64. 53. C.Mác, Ăngghen, Lê-nin, J.Stalin (1972), 9̭n ÿ͉ kinh t͇ ÿ͓a ph˱˯ng, Nxb Sӵ thұt. 54. C.Mác (1986), 7˱ b̫n phê phán khoa kinh t͇ chính tr͓, tұp III, quyӇn III: Toàn bӝ quá trình sҧn xuҩt tѭ bҧn chӫ nghƭa, phҫn 1 (chѭѫng I – XXVIII), Engels biên tұp, Nxb TiӃn bӝ Matxcѫva, Sӵ thұt, Hà Nӝi. 55. C.Mác và Ph. Ăng – ghen (1993), Toàn t̵p, t̵p 23, Nxb Chính trӏ Quӕc gia, Sӵ thұt, Hà Nӝi. 56. 6ѫn Nam (1991), “TruyӅn thӕng văn hoá”, in trong sách Ĉ͓a chí t͑nh Sông Bé, Nxb Tәng hӧp Sông Bé, tr 329 – 394. 57. Thành Nam (1982), Phong trào ÿ̭u tranh cách m̩ng cͯa công nhân cao su mi͉n Ĉông Nam B͡, Nxb Lao ÿӝng. 58. Trҫn Thӏ Bích Ngӑc (1985), Tình hình s̫n xṷt lúa g̩o ͧ Nam B͡ d˱ͣi thͥi Pháp thu͡c (1862 ± 1945), NCLS sӕ 5 (224) tháng 9 -10, tr 55 - 62. 59. NguyӉn Phong (1963), 7˱ b̫n th͹c dân Pháp và v̭n ÿ͉ cao su ͧ mi͉n nam Vi͏t Nam, Nxb Khoa hӑc, Hà Nӝi. 60. 9NJ Huy Phúc (1986), Thái ÿ͡ cͯa th͹c dân Pháp ÿ͙i vͣi v̭n ÿ͉ ru͡ng ÿ̭t ͧ Nam KǤ vào n͵a cu͙i th͇ kͽ XIX, NCLS sӕ 5 (230), tr 27 – 38 và 77. 61. 9NJ Huy Phúc (1994), Ĉ͛n ÿL͉n ± m͡t lo̩i hình t͝ chͱc s̫n xṷt nông nghi͏p quan tr͕ng n͵a ÿ̯u th͇ kͽ XIX, NCLS sӕ 3 (274), tháng 5 – 66, tr 20 – 25. 62. Quӕc Sӱ quán triӅu NguyӉn (1959), Ĉ̩i Nam nh̭t th͙ng chí (lͭc t͑nh Nam Vi͏t), Tu Trai NguyӉn Tҥo dӏch, in lҫn I, tұp thѭӧng. 193 63. NguyӉn Phan Quang (1999), “Lӏch sӱ tӍnh Bình Dѭѫng (qua niên giám và ÿӏa chí Thӫ Dҫu Mӝt cӫa thӵc dân Pháp)”, in trong sách Thͯ D̯u 0͡t ± Bình D˱˯ng ÿ̭t lành chim ÿ̵u, 6ӣ Văn hoá thông tin tӍnh Bình Dѭѫng, Nxb Văn nghӋ, Thành phӕ Hӗ Chí Minh, tr 67 – 76. 64. NguyӉn Phan Quang, Võ Xuân Ĉàn (2000), Lӏch sӱ ViӋt Nam tӯ nguӗn ÿӃn năm 1884, Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh. 65. Trѭѫng Hӳu Quýnh, Ĉӛ Bang (cb, 1997), Tình hình ru͡ng ÿ̭t nông nghi͏p và ÿͥi s͙ng nông dân d˱ͣi tri͉u Nguy͍n, Nxb Thuұn Hoá. 66. Lê Quӕc Sӱ (1998), 0͡t s͙ v̭n ÿ͉ v͉ l͓ch s͵ kinh t͇ Vi͏t Nam, Nxb Chính trӏ Quӕc gia. 67. Phҥm Quang Trung (1985), Chính sách v˯ vét lúa g̩o cͯa t˱ b̫n Pháp và quá trình phát tri͋n cͯa giai c̭p ÿ͓a chͯͧ Nam KǤ trong thͥi Pháp thu͡c, NCLS sӕ 6d (225), tháng 11- 12, tr 25 - 31. 68. Phҥm Quang Trung (1988), 6̷c lu̵t 21 ± 7 ± 1925 cͯa th͹c dân Pháp Yͣi v̭n ÿ͉ sͧ hͷu ru͡ng ÿ̭t cͯa giai c̭p ÿ͓a chͯͧ Nam KǤ trong thͥi Pháp thu͡c, NCLS sӕ 3 + 4 (240 + 241), tháng 5 – 8, tr 61 – 65. 69. 9NJ Quӕc Thúc – cb (1951), Ph͝ thông, Tòa báo 59 b phӕ Cӱa nam, Hà 1ӝi, tháng 9 - 10 , sӕ 1 -2. 70. 7ҥ Thӏ Thuý (1988), Vi͏c thi͇t l̵p ÿ͛n ÿL͉n cͯa th͹c dân Pháp ͧ B̷c KǤ trong giai ÿR̩n 1884 ± 1896, NCLS sӕ 1 – 2 (238 – 239), tháng 1 – 4, tr 98 – 107. 71. 7ҥ Thӏ Thuý (1988), 9͉ t̯ng lͣp chͯ ÿ͛n ÿL͉n ng˱ͥi Pháp ͧ B̷c KǤ trong giai ÿR̩n 1884 ± 1896, NCLS sӕ 5 – 6 (242 -243), tr 98 – 107. 72. 7ҥ Thӏ Thuý (1991), Vài nét v͉ vi͏c khai thác và s͵ dͭng ÿ̭t ÿ͛n ÿL͉n Fͯa th͹c dân Pháp ͧ B̷c KǤ giai ÿR̩n 1884 ± 1896, NCLS sӕ 2 (255), tháng 1 – 2, tr 50 – 60 và 66. 194 73. 7ҥ Thӏ Thuý (1991), Vi͏c s͵ dͭng nhân công ÿ͛n ÿL͉n cͯa th͹c dân Pháp ͧ %̷c KǤ giai ÿR̩n 1884 ± 1896, NCLS sӕ 4 (257) tháng 7- 8, tr 25 – 34. 74. /ѭu HuǤnh Thӕng (1991), “Lӏch sӱÿҩu tranh cách mҥng Sông Bé 1920 – 1945”, in trong sách Ĉ͓a chí t͑nh Sông Bé, Nxb Tәng hӧp Sông Bé, tr 395 – 561. 75. NguyӉn Ĉình Tѭ (1999), Tây Nguyên x˱a và nay, tҥp chí Xѭa và Nay, sӕ 61b, tháng 3, trang 7 -8 và 14. 76. NguyӉn Ĉình Tѭ (1999), Quá trình diên cách t͑nh Bình Ph˱ͣc, tҥp chí ;ѭa và Nay sӕ 69, tháng 11, trang 19 – 20. 77. NguyӉn Thӏ Mӝng TuyӅn (2003), Phong trào ÿ̭u tranh cͯa công nhân cao su Thͯ D̯u M͡t trong kháng chi͇n ch͙ng th͹c dân Pháp, Nxb Lao ÿӝng. 78. Trҫn Nam TiӃn (2004), “Vài nét vӅ nông nghiӋp Bình Dѭѫng tӯ thӃ kӹ XVII ÿӃn giӳa thӃ kӹ XIX”, in trong sách Nam B͡ÿ̭t và ng˱ͥi, tұp 2, +ӝi Khoa hӑc Lӏch sӱ Thành phӕ Hӗ Chí Minh, Nxb Trҿ, tr 130 - 142. 79. Ĉһng Văn Thҳng (2004), “Gӕm thӡi NguyӉn (1802 – 1945)”, in trong sách Nam B͡ÿ̭t và ng˱ͥi, tұp III, Hӝi Khoa hӑc Lӏch sӱ Thành phӕ +ӗ Chí Minh, Nxb Trҿ, tr 525 -548. 80. PGS. TS NguyӉn Ĉình Tҩn (2005), &˯ c̭u xã h͡i và phân t̯ng xã h͡i (sách chuyên khҧo), Nxb Lý luұn Chính trӏ. 81. Trҫn Kim Thҥch, Lê Công KiӋt (1991), “Sông Bé nhìn tӯ khía cҥnh tӵ nhiên”, in trong sách Ĉ͓a chí t͑nh Sông Bé, Nxb Tәng hӧp Sông Bé, tr 9 – 93. 82. Ĉһng Văn Vinh (2000), 100 năm cao su ͧ Vi͏t Nam, Nxb Nông nghiӋp Thành phӕ Hӗ Chí Minh. 83. 84. 85. 195 II. TÀI LIӊU TIӂNG PHÁP 86. Annuaire Général de l¶ Indochine, partie administrative, 1915. 87. Annuaire Général de l¶ Indochine 1917. 88. Annuaire Général de l¶ Indochine 1925. 89. Annuaire du Syndicat des Plantations du Caoutchouc de l¶Indochine, Saigon, 1931, 92p, 47 ill. 90. Annuaire du Syndicat des planteurs de caoutchouc de L¶Indochine, Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, Janvier 1927. 91. P. Bernard (1934), Le problème économique Indochinois, Paris. 92. A. Baudrit (1936), Le fameux Song Be, BSEI, Nouv, Série, t.XI, N0 .5, Sài Gòn. 93. Cochinchine 1931, SaiGon, P.Gastaldy. 94. Gerber Th. H (1951), Coutumier Stieng, BEFEO, tome XLV, t.XXI, Fasc. 1, Paris. 95. Gouvernement de L’Indochine (1927), Annuaire Economique de /¶Indochine 1926 -1927, Première Partie, Imprimerie D’Extrême – Orient, Editeur. 96. La Cochinchine: Album Général illustré de 456 gravures sur cuivre – Saigon, Edition Photo Nadal, s.d.(c.1926). 97. Henri Maitre (1912), Les Jungles Moi, Paris, Larose. 98. Monographie de la Province de ThuDauMot, Bulletin de la Société des Études Indochinoises de SaiGon, SaiGon Imprimerie F.H. Schneider, 1910. 99. Paul Patter (1906), Hinterland Moi, Pais, Plon-Nourrit. 196 III. TÀI LIӊU LѬU TRӲ (Trung tâm Lѭu trӳ Quӕc gia II tҥi Thành phӕ +ӗ Chí Minh). 100. +͛ s˯ s͙ IN 232, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 101. H͛ s˯ s͙ N5/61, tài liӋu cӫa ông Edmond Charle vӅ cao su Brasiliensis trӗng ӣĈông Dѭѫng năm 1912, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 102. H͛ s˯ s͙ IA3/228, Rapports économiques: ler semestre, 1918, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 103. H͛ s˯ s͙ IA3/232, Rapports économiques: ler, 2 è semestre, 1924, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 104. H͛ s˯ s͙ N5/57, tài liӋu vӅ cao su trӗng tҥi các sӣ cao su tҥi Nam KǤ Fӫa ông Morange và Lan năm 1910, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 105. +͛ s˯ s͙ N0/51, ngày 30/11/1942,ÿӗn ÿLӅn cao su tҥi Cao Miên và Nam .Ǥ, nhân viên, sҧn xuҩt, chăn nuôi và diӋn tích trӗng cây năm 1942, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 106. +͛ s˯ s͙ L4/111, ngày 28/2/1950, báo cáo kinh tӃ cӫa TӍnh trѭӣng tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt, năm 1949 – 1950, phông Phӫ Thӫ hiӃn Nam ViӋt. 107. +͛ s˯ s͙ L4/124, ngày 26/11/1943 (Công văn mұt cӫa chӫ tӍnh Thӫ Dҫu 0ӝt gӱi Thӕng ÿӕc Nam KǤ) vӅ hoҥt ÿӝng kinh tӃ cӫa Nhұt tҥi Nam .Ǥ năm 1943, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 108. +͛ s˯ s͙ E02/73, ÿ͓a ph˱˯ng chí t͑nh Thͯ D̯u M͡t năm 1937, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 109. +͛ s˯ s͙ N5/56, vҩn ÿӅ cao su ӣ Nam KǤ, phúc trình cho Thӕng ÿӕc Nam KǤ, năm 1910, phông phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 110. +͛ s˯ s͙ D073, Kӗ sѫ vӅ viӋc khai thác xӭ Nam KǤ năm 1930, phông phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 197 111. +͛ s˯ s͙ M11/51, quy ÿӏnh vӅ viӋc sӱ dөng nhân công ngѭӡi Mӑi ӣ Nam KǤ năm 1944, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 112. +͛ s˯ s͙ E02/30, dân sӕ các tәng, mұt ÿӝ dân sӕ tӯng tӍnh. DiӋn tích và Vӕ khu hành chính cӫa các tӍnh Nam KǤ năm 1936, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 113. +͛ s˯ s͙ N5/47, các ÿӗn ÿLӅn cao su tҥi Nam KǤ năm 1936, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 114. +͛ s˯ s͙ T15/17( 9525(15) (thueá ñaát troàng caây cao su, thoâng tö soá 3349 ngaøy 15 - 4 naêm 1931), phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 115. +͛ s˯ s͙ T15/4 (mieãn thueá thoå saûn cho nhöõng sôû ñaát môùi troàng cao su laïi, 1939), phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 116. +͛ s˯ s͙ N9/56 (thaønh laäp phaân boä kieåm laâm ôû Loäc Ninh (TDM), 1947). 117. +͛ s˯ s͙ N93/13 (khai thaùc röøng caám soá 1 vaø 170 ôû Thuû Daàu Moät, naêm 1944), phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 118. +͛ s˯ s͙ N93/83 (cho O. Schohn khai thaùc daøi haïn röøng caám soá 506 ôû Buø Ñoáp, 1948), phông Phӫ Thӫ hiӃn Nam ViӋt. 119. +͛ s˯ s͙ H02/153 (caám caùc loaïi xe boø chôû naëng löu thoâng treân moät ñöôøng ôû Taây Ninh, Bieân Hoaø vaø Thuû Daàu Moät, 1938), phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 120. +͛ s˯ s͙ H02/51 (caám xe cam nhoâng vaø xe boø coù baùnh nieàn saét löu thoâng treân vaøi ñoaïn ñöôøng tænh Taây Ninh, Bieân Hoaø, Thuû Daàu Moät, naêm 1939), phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 198 121. +͛ s˯ s͙ H02/43 (caám xe cam nhoâng vaø xe boø coù baùnh nieàn saét löu thoâng treân vaøi ñoaïn ñöôøng tænh Thuû Daàu Moät, naêm 1941), phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 122. +͛ s˯ s͙ H02/36 (caám xe cam nhoâng vaø xe boø coù baùnh nieàn saét löu thoâng treân vaøi ñoaïn ñöôøng tænh Thuû Daàu Moät, naêm 1942), phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 123. +͛ s˯ s͙ H02/60 (caám xe cam nhoâng vaø xe boø löu thoâng treân ñöôøng ñòa haït Taây Ninh, Bieân Hoaø vaø Thӫ Dҫu Mӝt, naêm 1944), phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 124. +͛ s˯ s͙ H02/92 (cҩm ngһt lѭu thông bҵng xe hàng và xe bò trên ÿѭӡng Biên Hòa -Tây Ninh và Thӫ Dҫu Mӝt vào mùa mѭa, 1945), phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 125. +͛ s˯ s͙ E02/129, thành lұp tәng và làng Mӑi tҥi quұn Bù Ĉӕp (Thӫ Dҫu 0ӝt), năm 1945, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 126. D0/77, Wә chӭc làng Mӑi, năm 1943, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam KǤ. 199 PHӨ LӨC 200 Phө lөc 1 Tên gӑi các tәng và làng cӫa ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ năm 1910 Nguӗn: Monographie de la Province de ThuDauMot (Ĉ͓a chí t͑nh Thͯ '̯u M͡t), Bulletín de la Société des études Indochinoises de SaiGon, SaiGon Imprimerie F.H. Schneider, 1910, tr 768. 9ӏ trí các tәng cӫa ngѭӡi thiӇu sӕ thuӝc tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt vào năm 1910 (gӗm các tәng Minh Ngãi, Quҧn Lӧi, Cӱu An và Thanh An) Nguӗn: Monographie de la Province de ThuDauMot (Ĉ͓a chí t͑nh Thͯ '̯u M͡t), Bulletín de la Société des Études Indochinoises de SaiGon, SaiGon Imprimerie F.H. Schneider, 1910, tr 768. 201 9ӏ trí các tәng cӫa ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ trên ÿӏa bàn tӍnh Bình Phѭӟc vào năm 1910 Nguӗn: Monographie de la Province de ThuDauMot (Ĉ͓a chí t͑nh Thͯ '̯u M͡t), Bulletín de la Société des Études Indochinoises de SaiGon, SaiGon Imprimerie F.H. Schneider, 1910. , tr 49. 202 Phө lөc 2 Dân sӕ tәng Hӟn Quҧn năm 1915 Nguӗn: Annuaire Général de l¶ Indochine (T͝ng niên giám Ĉông D˱˯ng Qăm 1915), Partie administrative, 1915, tr 148. 203 Dân sӕ tәng Hӟn Quҧn năm 1915 Nguӗn: Annuaire Général de l¶ Indochine (T͝ng Niên giám Ĉông D˱˯ng Qăm 1915), Partie administrative, 1915, tr 149. 204 Phө lөc 3 205 6ӕ lѭӧng các làng và dân sӕ cӫa tәng Hӟn Quҧn, Bù Ĉӕp năm 1928 Nguӗn: NguyӉn Văn Cӫa (1928), Thͥi s͹ c̱m nang tu͇ thͱ M̵u thìn niên (Vade Mecum Annamite Administratif, Commercial, Agricole et Littéraire, 1928), SaiGon, Imprmerie de l’Union NguyӉn Văn Cӫa, 13. rue Lucien Mossard. 13, tr 545. 206 Các ÿѫn vӏ hành chính cӫa hҥt Bù Ĉӕp, tәng Thanh An năm 1928 Nguӗn: NguyӉn Văn Cӫa (1928), Thͥi s͹ c̱m nang tu͇ thͱ M̵u thìn niên (Vade Mecum Annamite Administratif, Commercial, Agricole et Littéraire, 1928), SaiGon, Imprmerie de l’Union NguyӉn Văn Cӫa, 13. rue Lucien Mossard. 13. tr 552. 207 Phө lөc 4 Vùng trӗng lúa và cao su ӣĈông Dѭѫng năm 1931 Nguӗn: Cochinchine 1931, SaiGon, P.Gastaldy. 208 Phө lөc 5 %ҧn ÿӗ vӏ trí các trung tâm và nhà ga thӡi Pháp thuӝc Nguӗn: Trung tâm lѭu trӳ Quӕc gia II, K͛ s˯ s͙ N5/47, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam Kì. 209 Phө lөc 6 6ѫÿӗÿӗn ÿLӅn Quҧn Lӧi Nguӗn: Trung tâm Lѭu trӳ Quӕc gia II, K͛ s˯ kí hi͏u N0/51, phông Phͯ Th͙ng ÿ͙c Nam Kì. 210 Phө lөc 7 Nghӏÿӏnh cӫa Chính phӫ thuӝc ÿӏa, ban hành ngày 3 tháng 1 năm 1945, vӅ viӋc phân chia các làng ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕӣ hҥt Bù Ĉӕp. Nguӗn: Trung tâm Lѭu trӳ Quӕc gia II, K͛ s˯ s͙ E02/129, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam Kì . 211 Danh mөc các làng ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕӣ hҥt Bù Ĉӕp năm 1945 Nguӗn: Trung tâm Lѭu trӳ Quӕc gia II, K͛ s˯ s͙ E02/129, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam Kì. 212 213 214 Phө lөc 8 QuyӃt ÿӏnh cӫa Toàn quyӅn Decoux ban hành vӅ tә chӭc các làng ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ, kí tҥi Ĉà Lҥt vào ngày 11 tháng 6 năm 1943 Nguӗn: Trung tâm lѭu trӳ Quӕc gia II, K͛ s˯ ký hi͏u D0/77, phông Phӫ Thӕng ÿӕc Nam Kì. 215 216 217 218 Phө lөc 9 0ӝt làng cӫa ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ nhӳng năm 1925 – 1930 Nguӗn: 219 Phө nӳ ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ (1925 – 1930) Nguӗn: 220 Phө lөc 10 Nhà ӣ cӫa công nhân làm viӋc tҥi các ÿӗn ÿLӅn cao su Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup ± Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 10. 221 Công ty nông trѭӡng An Lӝc: toàn cҧnh vӅ nhà máy và chӧ Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup ± Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 11. 222 Máy cán, thùng ÿӵng làm ÿông ÿһc mӫ cao su Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup ± Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 12. 223 Cao su trӗng có khoҧng cách 10 m Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup ± Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 14. 224 Ĉӗn ÿiӅn Lӝc Ninh nҵm trên ÿѭӡng thuӝc ÿӏa sӕ 13: toàn cҧnh ÿӗn ÿiӅn và nhà ӣ. Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 136. 225 Ĉӗn ÿLӅn Lӝc Ninh vào năm 1913, cây ÿã khai thác mӫӣ năm thӭ 7 Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 139. 226 Ĉӗn ÿLӅn Lӝc Ninh, vѭӡn rau Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 141. 227 Ĉӗn ÿiӅn Quҧn Lӧi, cao su chín tuәi. Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 166. 228 Ĉӗn ÿLӅn Quҧn Lӧi, phòng ÿông mӫ Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 170. 229 Ĉӗn ÿLӅn Quҧn Lӧi, nhà máy Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 168. 230 Ĉӗn ÿLӅn Quҧn Lӧi, làng cӫa công nhân quê miӅn Bҳc Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 166. 231 Ĉӗn ÿLӅn Xa Cam, khai hoang Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 175. 232 Ĉӗn ÿLӅn Xa Cam, vѭӡn ѭѫm cây Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 177. 233 Ĉӗn ÿLӅn Xa Cam, nhà ӣ cӫa công nhân Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 174. 234 Ĉӗn ÿLӅn Xa Trҥch, cao su chín tuәi Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 179. 235 Ĉӗn ÿLӅn Xa Trҥch, làm ÿông mӫ Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 180. 236 Ĉӗn ÿLӅn Xa Trҥch, nhà máy Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 183. 237 Ĉӗn ÿLӅn Xa Trҥch, nhà sҩy mӫ Nguӗn: Annuaire du syndicat des planteurs de caoutchouc de /¶Indochine (Niên giám Hi͏p h͡i nhͷng nhà tr͛ng cao su ͧĈông D˱˯ng), Siège social: 21, rue Chasseloup – Laubat, Saigon, adresse télégraphique: syndhévéa, France, Janvier 1927, pl. 181. 238 Phө lөc 11 %ҧn ÿӗ vӏ trí các tәng ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ vào năm 1917 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, tr 77. 239 0ӝt sӕÿѫn vӏ hành chính cӫa tӍnh Bình Phѭӟc, nҵm trong ÿӏa giӟi WӍnh Biên Hòa thӡi Pháp thuӝc Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 88. 240 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 89. 241 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 90. 242 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 91. 243 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 92. 244 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 94. 245 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 96. 246 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 97. 247 7әng Bình Cách năm 1917 thuӝc tӍnh Biên Hòa (thuӝc tӍnh Bình Phѭӟc hiӋn nay). Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 101. 248 7Ӎnh Bình Long thuӝc tӍnh Biên Hòa (1955 – 1975), gӗm 3 quұn là An Lӝc, Chѫn Thành và Lӝc Ninh vӟi tәng sӕ 29 xã (thuӝc tӍnh Bình Phѭӟc hiӋn nay). Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 109. 249 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a ± VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 110. 250 7Ӎnh Phѭӟc Long thuӝc tӍnh Biên Hòa (1955 – 1975), gӗm 4 quұn là BӕĈӭc, Ĉôn Luân, Ĉӭc Phong và Phѭӟc Bình vӟi tәng sӕ 18 xã (thuӝc WӍnh Bình Phѭӟc hiӋn nay). Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a - VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 111. 251 7Ӎnh Phѭӟc Long thuӝc tӍnh Biên Hòa (1955 – 1975), gӗm 4 quұn là BӕĈӭc, Ĉôn Luân, Ĉӭc Phong và Phѭӟc Bình vӟi tәng sӕ 18 xã (thuӝc WӍnh Bình Phѭӟc hiӋn nay). Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a - VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 112. 252 7Ӎnh Bình Phѭӟc là các huyӋn miӅn núi phía bҳc tӍnh Sông Bé (1975 – 1997) Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a - VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 115. 253 Nguӗn: NguyӉn Ĉình Ĉҫu (1994), Nghiên cͱu ÿ͓a b̩ tri͉u Nguy͍n (Biên Hòa: Sông Bé, Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a - VNJng Tàu), Nxb Thành phӕ Hӗ Chí Minh, trang 116. 254 Phө lөc 12 %ҧn ÿӗ hành chính tӍnh Bình Phѭӟc Nguӗn: Lê Phѭӟc DNJng (2007), 7̵p b̫n ÿ͛ hành chính 64 t͑nh, thành ph͙ Vi͏t Nam, tái bҧn lҫn thӭ nhҩt, Nxb Bҧn ÿӗ, tr 61. 255 Phө lөc 13 Các chӭc sҳc ӣ Hӟn Quҧn Nguӗn: ³Vi͏t Nam qua b˱u ̫nh c͝´, Tҥp chí Xѭa và Nay sӕ 229 – 230, tháng 1 – 2, Xuân Ҩt Dұu 2005, trang 29. 256 Phө lөc 14 ThuyӅn buôn vұn chuyӇn tre, nӭa tӯ rӯng ӣ Bình Phѭӟc (phía bҳc) YӅ các huyӋn phía nam cӫa tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt Nguӗn: Hӝi Khoa hӑc Lӏch sӱ Bình Dѭѫng (2007), Thͯ D̯u M͡t x˱a qua ÿ͓a chí 1910 và b˱u ̫nh,, tr 21. 257 Nguӗn: Hӝi Khoa hӑc Lӏch sӱ Bình Dѭѫng (2007), Thͯ D̯u M͡t x˱a qua ÿ͓a chí 1910 và b˱u ̫nh, tr 31. 258 Phө lөc 15 9ѭӡn trӗng dây Va-ni ӣ Hӟn Quҧn Nguӗn: 259 Ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ cѭ trú ӣ Bù Ĉӕp Nguӗn: 260 Phө nӳ ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ cѭ trú ӣ Hӟn Quҧn dӋt vҧi Nguӗn: 261 Phө nӳ ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ kéo sӧi Nguӗn: 262 Ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕӣ Hӟn Quҧn ÿҫu thӃ kӹ XX Nguӗn: 263 Phө lөc 16 THӔNG KÊ TÊN GӐI CÁC ĈѪN Vӎ HÀNH CHÍNH TRÊN ĈӎA BÀN TӌNH BÌNH PHѬӞC THӠI PHÁP THUӜC ( 1862 – 1945) Nguӗn: Tәng hӧp tӯ các nguӗn tài liӋu ÿѭӧc trích trong Phө lөc TÊN GӐI CÁC ĈѪN Vӎ HÀNH CHÍNH 1ĂM 7ӘNG LÀNG 6ӕ làng Minh - Ngãi Làng An Lӝc, Bình Ninh, Bình Phú, Bình Quӟi, Bình Tây, Ca – la – hѫn, Phú Lӛ, Phú Miêng. 8 &ӱu - An Làng Võ Dӵc, Võ Tùng 2 Quҧn -Lӧi Làng Ĉông Phát, Ĉông – Tӵu, Hӟn Quҧn, Lâm – Trang, Lӏch – Lӝc, Lôi – Sѫn, Lӝc – Khê , Lѭѫng – Mã, Văn – Hiên, Xa – Trҥch. 10 Thành -Yên Làng Nha – Bích, Nha – Nôi, Vұt – Tuӕt, ViӋt – Rôn, Xa – ben. 5 /ӝc - Ninh Làng Mӻ – Lӝc, Lӝc – Ninh, Lӝc – Hѭng, Thái – Bình, Gia Lӝc, Mӻ –Thҥnh, Xa – Cau, Bҧo – Núi. 8 1896 +ҥt Thӫ 'ҫu 0ӝt Phѭӟc - LӉ Làng Bình – Thành, Xa – Prum, Xa –pech, Xa- Gұp, Xa-sech, Xa –diup, Xa-cay, Xa –cuôt, Xa- breat. 9 &ӱu An Võ Ĉӭc, Võ Tùng 2 /ӝc Ninh /ӝc Bình, Lӝc Hѭng, Mӻ Thҥnh, Mӻ Lӝc, Phѭӟc /ӝc và Tân Lұp. 6 1910 Minh Ngãi An Lӝc, Bình Ninh, Bình Phú, Bình Quӟi, Bình Tây, Dang Sa, Liên Ĉã, Lѭѫng Võ, Nguyên Phong, Calahѫn, Sѫn Ĉѭӟc, Song La, Song Lê và Trà Thanh. 14 264 Phѭӟc LӉ Bình Thҥnh, Phѭӟc Hoà, Talawa, Phѭӟc Lӝc, và Thanh An. 5 Quҧn Lӧi Ĉông Phát, Ĉông Tӵu, Hӟn Quҧn (lӷ sӣ), Lâm Trang, Lӏch Lӝc, Lӝc Khê, Lӝc Sѫn, Lѭѫng Mã, 9ăn HiӃn và Xa Trҥch. 10 Thanh An Nha Bích, Nha Môi, Vұt Tuҩt, ViӋt Ron và Xҧ Ben. 5 &ӱu An Võ Ĉӭc, Võ Tùng 2 /ӝc Ninh /ӝc Bình, Lӝc Hѭng, Mӻ Thҥnh, Mӻ Lӝc, Phѭӟc /ӝc và Tân Lұp. 6 Minh Ngãi An Lӝc, Bình Ninh, Lѭѫng Vô, Bình Tây, Bình Phú, Bình Quӟi, Ĉà Xá, Sѫn Dѭӧc, Phú – Miêng, Calahѫn, Xuân La, Sѫn Lê và Trà Hanh. 13 Phѭӟc LӉ Bình Thҥnh, Phѭӟc Hoà, Phѭӟc Ĉông, Phѭӟc /ӝc và Thanh An. 5 Quҧn Lӧi Ĉông Phát, Ĉông Tӵu, Hӟn Quҧn, Lâm Trăng, /ӏch Lӝc, Lӝc Khê, Lôi Sѫn, Lѭѫng Mã, Văn Kiên và Xã Trҥch. 10 1917 Thanh An Nha Bích, Nha Nôi, Vұt Tuӕc 2, Vұt Ray và Chà Là. 5 7әng Cӱu An: làng Võ Ĉӭc, Võ Tùng 21928 Quұn +ӟn Quҧn 7әng Quҧn Lӧi: làng Ĉông Phҩt, Ĉông Hӵu, +ӟn Quҧn, Lӏch Lӝc, Lâm Trang, Lӝc Khê /ѭѫng Mã, Vân Kiên và Xa Trҥch. 10 265 7әng Minh Ngãi: Làng An Lӝc, Bình Ninh, Bình Quӟi, Bình Phú, Bình Tây, Ĉàng Xá, Kalahon, Lѭѫng Vò Phú Miêng, Sѫn Ĉѭӟc, Sѫn Lê và Trà Thanh. 12 7әng Phѭӟc LӉ: Làng Bình Thҥnh, Phѭӟc Ĉông, Phѭӟc Hoà, Phѭӟc Lӝc, Thanh An và Xor nut. 6 7әng Lӝc Ninh: Làng Lӝc Ninh, Lӝc Hѭng, Mӻ Khánh, Mӻ Lӝc, Phѭӟc Lӝc và Tân Lӝc 6 Quұn Bù Ĉӕp 7әng Thanh An: làng Bình Thҥnh, Phѭӟc Ĉông và Phѭӟc Hoà 3 Nhóm Minh Thành: Làng Pra xoai, Trao Nghiêm, Khoet và Búk. 4 Nhóm Phѭӟc Ĉông: Làng Pênông, B.Yor và B.Kѫnara. 3 Nhóm Phѭӟc Hoà: B.Nui Pol, B. Nui Uăt, B. Raôi, B. Kõhor, B.Brѫlam, B.Djeng, B.Nui và B.Mria. 8 7әng Phѭӟc LӉ Nhóm Thanh An: B. CăngRak, B.Tombor Xrim, B.Tombor Gruy, B.Gênau Xret và B. Brѫlin. 5 1945 7әng Djerman Nhóm Phѭӟc Lӝc: Budop, B.Yay, B. Xabѫr, B.Djonong, B.Yol, B.Kangrong và B.Nui 7 266 Nhóm Djerman: B.Djerman, B.Kandѫn và B.Yu. 3 Nhóm Pon – Yor: Làng B. Kasê, B. Yam Phut, B.Tong Yul và B. Gir. 4 7әng Dak- Huyt Nhóm Dag – Song: Làng B. (chӳ mӡ không rõ) B. Na, B. Nsêr, B.Kllin, B.Blao.Pung, B.Lnieng và B.Nung. 8 Nhóm Bu – Tuk: Làng B.Srang, B.Tuk, B. Srih, B. Culung, B.Rtăk, B.Srѫ- Viet, B.Mbor, B.Wiăl, B. Kamau, B. Tuk Bik và B.Dung. 11 Nhóm Taniăng: B.Prӥdok, B.Yam, B.Kêl, B.Mãrnet, B.Klot, B.LoXun và B.Ter ny. 7 7әng SrӥOӥn Nhóm Bu –Yu: Làng B.Yu, B.Pӥng, B.Rsam, B.Rlô, B.Ndăt và B.Brên 6 7әng Bu - Yu Làng B.Rõit, B.Mlor, B.Rung, B.Srê, B.Brun, B.Rdoăh, B.Rla, B.Dieng, Rbang, B.Dieng Du và B.Dieng Rhat. 10 7әng Bu -Krak Làng B.Prang, B. Chop, B.Ong, B.Krak, B.Huyt, B.Năr, B.Nrang, B.Ya và B.Rkul. 9 7әng Dag - Yol Làng B.Chop, B.Yoktung, B.Mblum, B.Rmot, B.Mӥ, B.Nѫr và B.Dăng. 7 Làng ngѭӡi Khmer Chang hai, Koprey, Dêkrohom, Tanlăp và Srok ner. 5 267 Thӕng kê phҧn ánh ghi chép vӅ sӕ Tәng cӫa tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt vào năm 1910 có 13 tәng, trong ÿó có 6 tәng ViӋt gӗm 77 làng và 7 tәng ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ vӟi 47 làng. Thӕng kê thӵc tӃ tài liӋu Niên giám 1910 có ghi: Thӫ Dҫu Mӝt năm 1910 chӍ có 6 tәng ViӋt gӗm 76 làng và 6 tәng ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ. 7әng Bình – Thә cӫa ngѭӡi kinh tài liӋu thӕng kê có 14 làng, song chӍ liӋt kê tên cӫa 13 làng. 7әng Quҧn – Lӧi thӕng kê 10 làng, liӋt kê chӍ có 9 làng, tәng Phѭӟc LӉ thӕng kê 9 làng và liӋt kê chӍ có 8 làng. 7әng Than – An và tәng Thanh – Gin có cùng sӕÿѫn vӏ và tên gӑi các làng. Do vұy chúng tôi ÿi ÿӃn kӃt luұn: TӍnh Thӫ Dҫu Mӝt năm 1910 có 6 tәng ViӋt gӗm 76 làng và 6 tәng ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ gӗm 40 làng.