Tóm tắt Luận án Xây dưng chỉ tiêu tổng hợp đo lường chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam

1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Trong khoảng một vài thập niên trở lại đây, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong tăng trưởng kinh tế. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thuộc nhóm các nước có mức tăng trưởng kinh tế cao của thế giới, thậm chí theo một số đánh giá thì tình trạng suy thoái kinh tế toàn cầu cũng không ảnh hưởng nhiều đến tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Kể từ năm 1986, năm đánh dấu cho giai đoạn thay đổi nền kinh tế, bắt đầu công cuộc đổi mới của dất nước, tốc độ tăng bình quân năm về GDP trong thời kỳ 1986- 2015 đã đạt 6,54%, trong đó: giai đoạn 1991-1995 đạt 8,2%; giai đoạn 1996- 2000 đạt 7%, giai đoạn 2001-2005 đạt 7,5%, giai đoạn 2006-2010 đạt 7,01% giai đoạn 2011-2015 đạt 5,91%. Đó là một trong những nhân tố quan trọng, là điều kiện cần để giảm đáng kể tỷ lệ hộ nghèo, cải thiện mức sống vật chất và đời sống của nhân dân, GDP bình quân đầu người tính theo tỷ giá hối đoái năm 2005 mới chỉ đạt 700 USD, năm 2015 tăng lên, đạt hơn 2100 USD (như vậy qua 10 năm, chỉ tiêu này tăng hơn 201% tương ứng với hơn 1400 USD, bình quân 1 năm tăng trên 140 USD). Việt Nam đã chuyển được vị thế từ một nước kém phát triển có thu nhập thấp sang vị thế của một nước có mức thu nhập trung bình. Tuy vậy, theo nhận định của nhiều nhà quản lý thì tăng trưởng kinh tế của Việt Nam vẫn chưa tương xứng với tiềm năng của nền kinh tế và quan trọng hơn chất lượng tăng trưởng kinh tế còn thấp. Mô hình tăng trưởng của Việt Nam còn nhiều bất cập, đặc biệt là hiệu quả sử dụng các nguồn lực: tài sản vật chất, lao động, tài nguyên thiên nhiên và khả năng cạnh tranh của nền kinh tế, nếu không kiểm soát thận trọng Việt Nam sẽ bị sa vào “bẫy” thu nhập trung bình như một số nước đã gặp phải. Tăng trưởng của nước ta vẫn chủ yếu dựa vào khai thác các lợi thế của tự nhiên sẵn có, sự đóng góp của khoa học và công nghệ cho tăng trưởng nhỏ bé, năng lực cạnh tranh quốc gia, doanh nghiệp và sản phẩm còn hạn chế. Từ đó, cácz nhàz quảnz lý,z kinhz tếz mớiz nhậnz raz rằng,z điềuz cốtz lõiz củaz quáz trìnhz phátz triểnz khôngz chỉz làz tăngz trưởngz kinhz tếz màz chấtz lượngz tăngz trưởngz kinhz tếz mớiz làz vấnz đềz cóz ýz nghĩaz quyếtz định. Nhận thức được các thách thức trên, trong những năm gần đây, Đảng và nhà nước Việt Nam đã thực hiện nhiều chính sách nhằm nâng cao chất lượng tăng trưởng. Nhưng thế nào là tăng trưởng kinh tế có chất lượng, và "chất" của tăng trưởng là gì? Đây là vấn đề mà nhiều nhà khoa học tại các nước phát triển trên thế giới quan tâm, nhất là các báo cáo về phát triển con người của UNDP đều đề cập và luận bàn. Ở Việt Nam, cụm từ “chất lượng tăng trưởng kinh tế” đã được 2 một số nhà nghiên cứu đề cập đến ngay từ những năm đầu của thế kỷ XXI. Các nghiên cứu về chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam mới dừng lại ở việc nghiên cứu từng khía cạnh liên quan đến chất lượng tăng trưởng kinh tế, như nghiên cứu về hiệu quả đầu tư, năng suất lao động, hiệu quả quản lý, nâng cao năng lực cạnh tranh, Gần đây có một số nghiên cứu, đề xuất xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê nhằm đánh giá, phân tích chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam, nhưng cho tới nay chưa có hệ thống chỉ tiêu thống kê đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế chính thức được ban hành, áp dụng trong thực tế. Khi một hiện tượng được phản ảnh bởi nhiều chỉ tiêu thống kê khác nhau, thông thường khi phân tích, đánh giá hiện tượng đó thì dựa trên kết quả (số liệu) của từng chỉ tiêu riêng biệt; việc đánh giá dựa trên từng chỉ tiêu riêng biệt là rất cần thiết. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp nếu chỉ dựa trên từng chỉ tiêu riêng biệt, sẽ khó khăn để có căn cứ để đánh giá một cách tổng quát về hiện tượng đó; nhất là trong những trường hợp các chỉ tiêu riêng biệt có xu hướng không đồng nhất. Chất lượng tăng trưởng kinh tế được phản ánh bởi nhiều khía cạnh khác nhau nên cần thiết phải xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê để phản ánh thực trạng, đồng thời cũng cần phải nghiên cứu xây dựng được một chỉ tiêu tổng hợp nhằm đánh giá tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế. Chính vì vậy, việc nghiên cứu lý thuyết, hệ thống hóa, hoàn thiện về phương pháp tính các chỉ tiêu tổng hợp nhằm phản ánh hiện tượng mang tính trừu tượng làm cơ sở cho việc xây dựng các chỉ tiêu tổng hợp cũng rất cần thiết ở Việt Nam hiện nay. Từ thực tiễn và khoảng trống nghiên cứu nêu trên, việc nghiên cứu chất lượng tăng trưởng kinh tế, nghiên cứu các chỉ tiêu đo lường đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam là cần thiết, làm căn cứ khoa học cho việc phân tích, đánh giá về tăng trưởng kinh tế cũng như hoạch định chính sách tăng trưởng kinh tế. Luận án "Xây dựng chỉ tiêu tổng hợp đo lường chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam" được thực hiện mang cả ý nghĩa lý luận và thực tiễn góp phần giải quyết vấn đề trên. 2. Mục đích nghiên cứu Mục đích tổng quát của luận án là nghiên cứu bản chất của tăng trưởng kinh tế, xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế, đồng thời đề xuất chỉ tiêu tổng hợp đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế nhằm đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế trong thời gian qua, cụ thể: - Bổ sung và hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu thống kê chất lượng tăng trưởng kinh tế; nguồn thông tin thu thập của từng chỉ tiêu; Đề xuất xây dựng chỉ tiêu 3 tổng hợp nhằm đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế và các phương pháp thường dùng trong phân tích, đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế; - Trên cơ sở các phương pháp và các chỉ tiêu phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế, tổ chức thu thập các thông tin nhằm tính toán thử nghiệm các chỉ tiêu đã đề xuất để đánh giá về thực trạng chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong thời kỳ 2006-2015; - Đề xuất một số kiến nghị và giải pháp trong công tác thống kê nhằm tính toán, công bố chỉ tiêu tổng hợp về chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam làm căn cứ cho các đánh giá và hoạch định chính sách, mục tiêu tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong thời gian tiếp theo. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Luận án nghiên cứu về chất lượng tăng trưởng kinh tế, cụ thể: nghiên cứu bản chất, công cụ đo lường, hệ thống chỉ tiêu thống kê, chỉ tiêu tổng hợp phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Nghiên cứu thực trạng chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2006 -2015: lựa chọn các chỉ tiêu hiện có nhằm xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê phản ảnh chất lượng tăng trưởng kinh tế, đồng thời tính toán thử nghiệm chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2006-2015. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp thu thập dữ liệu - Thu thập thông tin sơ cấp: với 2 cuộc khảo sát: + Phương pháp phỏng vấn sâu nhằm xác định, bổ sung, đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê để đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế, đồng thời làm cơ sở cho việc thiết kế phiếu điều tra thu thập thông tin trong phương pháp điều tra anket; + Phương pháp thu thập thông tin bằng bảng hỏi (phương pháp anket) nhằm xác định vai trò của từng chỉ tiêu trong đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam làm cơ sở cho việc xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam, đồng thời làm cơ sở cho đề xuất trọng số trong việc tính chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam - Thu thập thông tin thứ cấp: + Thu thập thông tin, dữ liệu sẵn có (các đề tài, công trình nghiên cứu khoa học, các cơ quan cung cấp số liệu thống kê) để phân tích thực trạng, đánh 4 giá ảnh hưởng của các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam qua các chỉ tiêu tiêu thống kê; + Thu thập các thông tin có liên quan nhằm tính toán thử nghiệm chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2006-2015 qua số liệu thực tế. 4.2. Phương pháp phân tích dữ liệu - Phương pháp nghiên cứu định tính + Trên cơ sở kết quả thu được từ phương pháp phỏng vấn sâu đối với các chuyên gia về lĩnh vực có liên quan để tìm hiểu về nội hàm và quan điểm đánh giá về chất lượng tăng trưởng kinh tế, đề xuất hệ thống chỉ tiêu để đánh giá về chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam. + Trên cơ sở các nghiên cứu về từng khía cạnh của chất lượng tăng trưởng kinh tế, tác giả tổng hợp và đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê nhằm nghiên cứu, đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam; - Phương pháp nghiên cứu định lượng + Phân tích thống kê mô tả các chỉ tiêu trong trong hệ thống chỉ tiêu thống kê chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2006-2015; + Thử nghiệm tính toán và phân tích chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2006-2015. 5. Những đóng góp của đề tài - Đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam có tính khả thi với các nội dung: tên chỉ tiêu, nội dung, công thức tính (nếu có), đơn vị tính và nguồn số liệu của các chỉ tiêu. Điều này sẽ bổ sung cũng như khắc phục được những hạn chế mà một số nghiên cứu trước đó đã đề xuất nhưng chưa được tính toán, ứng dụng trong thực tế. - Xây dựng phương pháp tính chỉ tiêu tổng hợp đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam. Trình bày cụ thể về phương pháp tính chỉ tiêu thành phần cũng như tính chỉ tiêu tổng hợp,... Nghiên cứu này sẽ là một đóng góp mới, tích cực trong các nghiên cứu đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam thời gian qua. - Phân tích, đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2006 - 2015. Luận án sẽ sử dụng số liệu thực tế của Việt Nam trong giai đoạn 2006 - 2015 tính toán các chỉ tiêu thành phần và các chỉ tiêu tổng hợp theo 5 phương pháp đề xuất nhằm đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam (trong điều kiện số liệu hiện có). 6. Kết cấu của luận án Ngoài các phần theo quy định gồm: mục lục, danh mục chữ viết tắt, danh mục sơ đồ, danh mục bảng, hình, lời cảm ơn, lời cam đoan, lời mở đầu, kết luận, danh mục các công trình nghiên cứu của tác giả, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, nội dung luận án được kết cấu như sau: Chương 1: Một số khái niệm và quan điểm về chất lượng tăng trưởng kinh tế Chương 2: Phương pháp thống kê nghiên cứu chất lượng tăng trưởng kinh tế Chương 3: Phân tích và tính toán thử nghiệm chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2006-2015 6 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ KHÁI NIỆM VÀ QUAN ĐIỂM VỀ CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Chương này trình bày các khái niệm về tăng trưởng kinh tế, một số lý thuyết căn bản về tăng trưởng kinh tế. Khái niệm về chất lượng tăng trưởng kinh tế, cũng như các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng tăng trưởng kinh tế. 1.1. Một số khái niệm về tăng trưởng và phát triển kinh tế 1.1.1. Tăng trưởng kinh tế Tăng trưởng kinh tế và phát triển kinh tế được xem là mục tiêu hàng đầu của các nước, là thước đo cơ bản về sự tiến bộ của mỗi quốc gia trong mỗi giai đoạn phát triển. 1.1.2. Phát triển kinh tế Theo bách khoa toàn thư mở Wikipedia thì “Phát triển kinh tế là quá trình lớn lên, tăng tiến mọi mặt của nền kinh tế. Nó bao gồm sự tăng trưởng kinh tế và đồng thời có sự hoàn chỉnh về mặt cơ cấu, thể chế kinh tế, chất lượng cuộc sống” 1.1.3. Phát triển bền vững “Phát triển bền vững là quá trình tái sản xuất mở rộng không ngừng của nền kinh tế, xã hội trên cơ sở một phương thức sản xuất hiện đại trong khi đáp ứng được yêu cầu tăng trưởng, phát triển kinh tế xã hội hiện đại, đồng thời bảo vệ, cải thiện môi trường nhằm duy trì mối quan hệ cân bằng, hài hoà giữa con người và giới tự nhiên,” gìn giữ và cải thiện môi trường, giữ vững ổn định chính trị - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, duy trì nền tảng của sự phát triển lâu dài. 1.2. Một số lý thuyết về tăng trưởng kinh tế Theo Trần Thọ Đạt (2005) thì các lý thuyết về tăng trưởng kinh tế là cách diễn đạt quan điểm cơ bản về tăng trưởng kinh tế thông qua các yếu tố đầu vào và mối quan hệ giữa chúng. Theo Lê Cao Đoàn (2011) thì nói tới mô hình tăng trưởng là nói tới những nhân tố quyết định đến sự tăng trưởng, cũng như nói tới mối quan hệ giữa tăng trưởng và phát triển kinh tế. Trên thế giới, các lý thuyết về tăng trưởng kinh tế liên tục ra đời và phát triển trong suốt thế kỷ XX, các lý thuyết tăng trưởng là cơ sở cho các nhà hoạch định chính sách của mỗi quốc gia. Phần này sẽ giới một số lý thuyết tăng trưởng phổ biến. 7 1.3. Chất lượng tăng trưởng kinh tế Tăng trưởng kinh tế trên cơ sở tăng nhanh GDP là chìa khoá của phát triển. Song chỉ tăng trưởng nhanh là chưa đủ mà tăng trưởng phải bảo đảm tính nhân văn, phải hướng vào chất lượng cuộc sống con người, đáp ứng các nhu cầu của con người, tức là phải theo tư tưởng phát triển con người. Đồng thời, tăng trưởng phải gắn kết với bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái tự nhiên để bảo tồn các nguồn tài nguyên thiên nhiên cho tương lai, cho các thế hệ mai sau. Từ giữa thập kỷ 90 của thế kỷ XX, trong các báo cáo về phát triển con người, UNDP đã đưa ra 5 kiểu tăng trưởng cần tránh, đó là: Tăng trưởng không việc làm; Tăng trưởng không lương tâm: Tăng trưởng không có tiếng nói; Tăng trưởng không gốc rễ và Tăng trưởng không tương lai. 1.3.1. Các quan điểm về chất lượng tăng trưởng kinh tế Cho đến nay chưa có một khái niệm chính thức về chất lượng tăng trưởng kinh tế. Nhiều người nói về chất lượng tăng trưởng, nhưng chưa ai có thể diễn tả cụ thể như thế nào. Theo cách hiểu rộng nhất thì chất lượng tăng trưởng có thể tiến tới nội hàm của quan điểm phát triển bền vững, chú trọng tới 3 khía cạnh: kinh tế, xã hội và môi trường. Theo cách hiểu hẹp, khái niệm chất lượng tăng trưởng kinh tế chỉ được giới hạn ở một khía cạnh nào đó, ví dụ như chất lượng đầu tư, chất lượng giáo dục, chất lượng dịch vụ công, chất lượng quản lý đô thị, Trên cơ sở phân tích các quan điểm, nội dung của các tác giả đã đề cập, tác giả xin đưa ra khái niệm làm cơ sở cho việc nghiên cứu đo lường về chất lượng tăng trưởng kinh tế như sau: Chất lượng tăng trưởng kinh tế phản ánh mức tăng ổn định của kết quả sản xuất dựa trên cơ sở khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, tăng trưởng gắn với việc cải thiện mức sống, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái. 1.3.2. Các đặc trưng của chất lượng tăng trưởng kinh tế Một nền kinh tế tăng trưởng có chất lượng được thể hiện qua các đặc trưng: - Tốc độ tăng trưởng cao và duy trì trong thời gian dài; - Tăng trưởng có hiệu quả thể hiện qua năng suất lao động, hiệu quả sử dụng vốn cao, đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) lớn và nền kinh tế có tính cạnh tranh cao, - Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng nâng cao hiệu quả, phù hợp với thực tiễn của nền kinh tế trong mỗi thời kỳ, 8 - Tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển hài hoà đời sống xã hội; -“Tăng trưởng kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường sinh thái;” 1.3.3. Các nghiên cứu về hệ thống chỉ tiêu thống kê phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam Qua nghiên cứu các đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế, có thể thấy có hai khuynh hướng khác nhau về hệ thống chỉ tiêu thống kê: - Khuynh hướng thứ nhất: một số nghiên cứu chỉ tập trung vào một khía cạnh nào đó của chất lượng tăng trưởng kinh tế dựa trên một vài chỉ tiêu để phân tích đánh giá. - Khuynh hướng thứ hai: một số nghiên cứu đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế trên tất cả các phương diện với số liệu quá nhiều chỉ tiêu, có những chỉ tiêu chưa cụ thể về nội dung, phương pháp tính và trên thực tế hiện nay chưa có đơn vị nào phụ trách tính toán để có được số liệu. 1.4. Các nhân tố trong chất lượng tăng trưởng kinh tế 1.4.1. Cơ cấu đầu tư Các loại tài sản đóng vai trò quan trọng trong quá trình tăng trưởng kinh tế của từng quốc gia gồm tài sản và tích luỹ tài sản vật chất, nguồn nhân lực (đặc biệt thể hiện qua trình độ đào tạo) và nguồn tài nguyên thiên nhiên. Vì thế, việc đầu tư để hình thành các loại tài sản này cùng với mức độ và cơ cấu đầu tư hợp lý đều có ý nghĩa rất quan trọng trong tăng trưởng kinh tế. 1.4.2. Mô hình tăng trưởng Quá trình đầu tư và“hình thành các loại tài sản có tính quyết định tới hình thành mô hình tăng trưởng”của mỗi nước và ảnh hưởng tới tăng trưởng cả về lượng và chất. Kết quả của việc hình thành tài sản có thể tạo ra các mô hình tăng trưởng khác nhau. Mô hình tăng trưởng khác nhau sẽ tác động đến chất lượng tăng trưởng kinh tế. 1.4.3. Phân phối thu nhập và phân phối cơ hội “Khía cạnh tăng trưởng và phân phối thu nhập luôn là một chủ đề gây tranh cãi, bắt đầu từ giả thiết hình chữ U ngược của Simon Kuznets (1955) về bất bình đẳng trong phân phối thu nhập gắn với quá trình tăng trưởng. Theo Kurznets, bất bình đẳng có thể là một hệ quả của quá trình tăng trưởng. Thế nhưng một khi xã hội đã phát triển tới một mức cao nhất định, mức độ bất bình 9 đẳng sẽ giảm đi, lúc đó thu nhập và phúc lợi có xu hướng được phân phối công bằng hơn. 1.4.4. Hiệu quả quản lý của nhà nước Chỉ với ba bộ phận cấu thành (vốn nhân lực, vốn tài nguyên, vốn vật chất) thì chưa đủ để duy trì tăng trưởng kinh tế trong dài hạn. Chất lượng tăng trưởng kinh tế còn phụ thuộc vào năng lực của bộ máy nhà nước, trước hết trong xây dựng thể chế và thực hiện vai trò quản lý của mình. Ở khía cạnh này, hiệu quả của quản lý phản ánh vai trò và đóng góp của nhà nước vào quá trình tăng trưởng.”“ 10 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP THỐNG KÊ NGHIÊN CỨU CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Nội dung chương 2 trình bày về phương pháp thống kê nghiên cứu chất lượng tăng trưởng kinh tế, từ việc xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê, giới thiệu phương pháp tính chỉ tiêu tổng hợp trong một số lĩnh vực, đề xuất phương pháp tính chỉ tiêu tổng hợp phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam đồng thời giới thiệu một số phương pháp thống kê sử dụng trong tính toán và phân tích chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam. 2.1. Hệ thống chỉ tiêu thống kê nghiên cứu chất lượng tăng trưởng kinh tế 2.1.1. Những vấn đề chung về hệ thống chỉ tiêu thống kê Hệ thống chỉ tiêu thống kê là một tập hợp nhiều chỉ tiêu nhằm phản ánh những đặc điểm, tính chất quan trọng, những mối liên hệ chủ yếu của hiện tượng nghiên cứu. Nó cho phép lượng hoá các mặt quan trọng nhất, lượng hoá cơ cấu và các mối liên hệ cơ bản của hiện tượng nghiên cứu để từ đó có thể nhận thức được bản chất cụ thể và tính qui luật của hiện tượng. 2.1.2. Yêu cầu hệ thống chỉ tiêu thống kê - Hệ thống chỉ tiêu thống kê phải phản ánh được những khía cạnh then chốt nhất về quá trình tăng trưởng kinh tế, chất lượng tăng trưởng, hiệu quả của quá trình tăng trưởng cũng như các ảnh hưởng của tăng trưởng đến các mặt của đời sống xã hội. - Hệ thống chỉ tiêu thống kê phải có tính khả thi, tức là được đo lường một cách thuận tiện và trực tiếp, được thiết kế để có thể tận dụng một cách tối đa các nguồn số liệu và dữ liệu hiện có trong hệ thống thông tin thống kê; - Có tính hệ thống và có khả năng so sánh để phản ánh được quá trình thay đổi, những xu hướng phát triển của nền kinh tế,... - Cung cấp được những thông tin hữu ích, phục vụ cho việc đề ra các chính sách và biện pháp nâng cao chất lượng tăng trưởng, đồng thời cung cấp thông tin cơ bản cho những đối tượng sử dụng đánh giá được bản chất của hiện tượng. 2.1.3. Nguyên tắc xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê Việc lựa chọn các chỉ tiêu phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế cần bảo đảm một số nguyên tắc sau đây: Tính hướng đích; Tính hệ thống; Tính khả thi; Tính linh hoạt, hiệu quả 11 2.1.4. Hệ thống chỉ tiêu thống kê phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam 2.1.4.1. Cơ sở hình thành hệ thống chỉ tiêu Để có cơ sở cho việc đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê, tác giả dựa các căn cứ sau: - Nghiên cứu hệ thống chỉ tiêu thống kê đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế do Montfort Mlachila - René Tapsoba and Sampawende J. A. Tapsoba (2014) đề xuất trong dự thảo tính toán chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế cho các nước đang phát triển. - Xem xét, tham khảo hệ thống chỉ tiêu đánh chất lượng tăng trưởng trong nghiên cứu của một số tác giả trong nước - Khảo sát ý kiến chuyên gia: Quá trình khảo sát ý kiến của các chuyên gia 2.1.4.2. Đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam Dựa trên các căn cứ đã nêu ở mục 2.1.4.1, tác giả đề xuất lựa chọn các chỉ tiêu phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam có tỷ lệ ý kiến chuyên gia trả lời từ 50% trở lên. Bản thân tác giả cũng như một số chuyên gia cũng nhận thấy rằng trong hệ thống chỉ tiêu thống kê đề xuất có quá ít chỉ tiêu trong nhóm môi trường, thực tế có những chỉ tiêu rất có ý nghĩa trong nghiên cứu này. Tuy nhiên hiện nay chưa có số liệu để nghiên cứu, hoặc có một số chỉ tiêu hiện đã có số liệu nhưng theo nhận định của một số chuyên gia thì độ tin cậy chưa cao, đặc biệt chưa được thu thập, tính toán, công bố và đảm bảo tính liên tục trong giai đoạn 2006 - 2015. Chính vì thế để đảm bảo tính khả thi nên hệ thống chỉ tiêu thống kê đề xuất chỉ bao gồm 16 chỉ tiêu: a. Nhóm chỉ tiêu phản ánh khía cạnh kinh tế: Chỉ tiêu 1. Tốc độ tăng (giảm) tổng sản phẩm trong nước (GDP) Chỉ tiêu 2. Cơ cấu tổng sản phẩm trong nước (GDP) Chỉ tiêu 3. Hiệu quả vốn đầu tư Chỉ tiêu 4. Năng suất lao động xã hội Chỉ tiêu 5. Tỷ trọng đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) vào tốc độ tăng GDP. Chỉ tiêu 6. Tỷ lệ xuất khẩu so với GDP c. Nhóm chỉ tiêu phản ánh khía cạnh xã hội: 12 Chỉ tiêu 7. Tốc độ tăng GDP bình quân đầu người Chỉ tiêu 8. Tỷ lệ dân số từ 15 tuổi trở lên biết chữ Chỉ tiêu 9. Kỳ vọng sống khi sinh (gọi là triển vọng sống trung bình khi sinh hay tuổi thọ trung bình tính từ lúc sinh) Chỉ tiêu 10. Hệ số Gini Chỉ tiêu 11. Tỷ lệ nghèo Chỉ tiêu 12. Hệ số giãn cách thu nhập c. Nhóm chỉ tiêu phản ánh khía cạnh môi trường: Chỉ tiêu 13. Tỷ lệ che phủ rừng Chỉ tiêu 14. Diện tích rừng bị cháy, bị chặt phá Chỉ tiêu 15. Tỷ lệ chất thải nguy hại được thu gom, xử lý Chỉ tiêu 16. Tỷ lệ chất thải rắn được xử lý 2.2. Phương pháp xây dựng chỉ tiêu tổng hợp Để phản ánh bản chất của một hiện tượng cần phải có hệ thống các chỉ tiêu thống kê để phản ánh một cách đầy đủ, toàn diện. Tuy nhiên trong thực tế có những chỉ tiêu có xu hướng biến động khác nhau, thậm chí ngược xu hướng nhau, do vậy cần phải nghiên cứu một chỉ tiêu tổng hợp nhằm phản ánh được xu hướng biến động chung của hiện tượng. Để có căn cứ đề xuất phương pháp tính chỉ tiêu tổng hợp về chất lượng tăng trưởng kinh tế, phần tiếp theo sẽ giới thiệu một số chỉ tiêu tổng hợp phổ biến: - Chỉ số phát triển con người - Chỉ số cạnh tranh tăng trưởng - Chỉ số thịnh vượng quốc gia - Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Việt Nam - Chỉ số Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh 2.2.1. Các bước xây dựng chỉ tiêu tổng hợp Có thể mô tả quá trình tính toán chỉ tiêu tổng hợp thông thường qua các bước như sau. Bước 1: Phân tính định tính về tính chất của các chỉ tiêu thành phần Trong thực tế các hiện tượng phức tạp thường không được biểu hiện trực tiếp qua các chỉ tiêu thống kê mà thường được biểu hiện qua nhiều phạm trù 13 trừu tượng một cách gián tiếp và thường rất khó khăn trong việc đo lường, để có thể đánh giá và lượng hoá được các hiện tượng chúng ta phải thông qua các chỉ tiêu thành phần cụ thể. Bước 2: Lựa chọn các chỉ tiêu thành phần chủ yếu phản ánh hiện tượng nghiên cứu: Để phản ánh hiện tượng nghiên cứu hoặc trong mỗi nội dung có thể sử dụng rất nhiều chỉ tiêu thành phần. Có một số phương pháp khác nhau để rút gọn số liệu, như: phân tích tương quan, phân tích thành phần chính,. Hoặc cũng có thể thu thập thông tin ý kiến chuyên gia nhằm đánh giá vai trò quan trọng của từng biến trong hệ thống chỉ tiêu để đề xuất các chỉ tiêu tham gia vào tính toán chỉ tiêu số chung. Bước 3: Chuẩn hoá các chỉ tiêu thành phần đã được lựa chọn. Có rất nhiều phương pháp cho chuấn hoá dữ liệu. Theo Jiawei Han (2011), có nhiều cách thức chuẩn hoá khác nhau, như chuẩn hóa min-max, chuẩn hoá z- score, Để dễ hình dung đối với các phương pháp chuẩn hóa dữ liệu, chúng ta nghiên cứu tình huống dưới đây. Chẳng hạn X là một tiêu thức số lượng với n giá trị quan sát, x1, x2,. . .xn. - Chuẩn hoá min-max thực hiện biến đổi tuyến tính trên các dữ liệu ban đầu. Giả sử là xmin và xmax là giá trị tối thiểu và tối đa của một tiêu thức X. Công thức chuẩn hoá min-max một giá trị xi của đến xi’ trong phạm vi [min mới, max mới] được tính như sau: moimoimoi i i xxx xx xx x minminmax minmax min' )( +−× − − = Chuẩn hoá min-max duy trì mối quan hệ giữa các giá trị dữ liệu gốc. Tuy nhiên nó có thể gặp phải một lỗi "vượt giới hạn" nếu một trường hợp đầu vào trong tương lai cần chuẩn hoá nằm ngoài phạm vi dữ liệu ban đầu của tiêu thức X (nhỏ hơn giá trị nhỏ nhất hoặc lớn hơn giá trị lớn nhất ban đầu) – khi đó các giá trị nằm ngoài giới hạn đó sẽ có giá trị như nhau. - Chuẩn hoá z-score (hoặc chuẩn hoá trung bình bằng 0) - Chuẩn hoá bằng tỉ lệ thập phân: chuẩn hoá bằng cách di chuyển các điểm thập phân của giá trị của tiêu thức X. Trong một số trường hợp, khi chỉ tiêu nghiên cứu có khoảng biến thiên lớn, để giảm bớt sự khác biệt giữa các trường hợp, người ta thường lấy logarit cơ số tự nhiên (ln) của các giá trị sau đó áp dụng theo công thức chuẩn hóa min-max. 14 Đối với các trường hợp chuẩn hóa dạng min-max, việc áp dụng nhìn chung khá đơn giản. Tuy nhiên, một vấn đề đặt ra là phải xác định rõ cận trên (max) và cận dưới (min) của mỗi chi tiêu. Bước 4: “Tính trọng số của các chỉ tiêu thành phần trong từng nhóm chỉ tiêu” Phân tích mức độ quan trọng của từng chỉ tiêu thành phần, rõ ràng mỗi chỉ tiêu thành phần chứa đựng thông tin về hiện tượng nghiên cứu với các mức độ khác nhau, có chỉ tiêu phản ánh được nhiều, có chỉ tiêu phản ánh được ít. Tức là vai trò và tầm quan trọng” của các chỉ tiêu đối với hiện tượng nghiên cứu là khác nhau. Hoặc trong từng nhóm chỉ tiêu (chỉ tiêu thành phần) vai trò của chúng cũng khác nhau, Bước 5: Tính toán chỉ tiêu tổng hợp (chỉ số chung). Chỉ tiêu tổng hợp được tính theo công thức bình quân cộng hoặc bình quân nhân của các chỉ tiêu thành phần. 2.2.2. Đề xuất xây dựng chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam 2.2.2.1. Lựa chọn các chỉ tiêu trong tính chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam Trên cơ sở các nghiên cứu về các chỉ tiêu tổng hợp, ý kiến của các chuyên gia trong khảo sát (đánh giá tầm quan trọng của từng chỉ tiêu trong hệ thống chỉ tiêu thống kê phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế, tác giả lựa chọn các chỉ tiêu lần lượt theo tầm quan trọng của các chỉ tiêu đối với những chỉ tiêu có tỷ lệ ý kiến đánh giá từ 90% trở lên; đồng thời xem xét về điều kiện thực tế về số liệu, tác giả đề xuất ba khía cạnh: kinh tế và xã hội và môi trường trong việc tính toán chỉ tiêu tổng hợp phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam. - Các chỉ tiêu phản ánh khía cạnh kinh tế: Tốc độ tăng tổng sản phẩm trong nước (GDP) (giá so sánh); Hiệu quả vốn đầu tư (ICOR); Năng suất lao động xã hội (giá thực tế); Tỷ trọng đóng góp của tốc độ tăng TFP vào tốc độ tăng GDP; Tỷ lệ xuất khẩu/GDP. - Các chỉ tiêu phản ánh khía cạnh xã hội. tốc độ tăng GDP bình quân đầu người, tỷ lệ hộ nghèo và hệ số giãn cách giàu nghèo; tỷ lệ dân số 15 tuổi trở lên biết chữ; kỳ vọng sống khi sinh (tuổi thọ bình quân của dân cư). - Các chỉ tiêu phản ánh khía cạnh môi trường: Tỷ lệ che phủ rừng và diện tích rừng bị cháy, bị chặt phá. 15 2.2.2.2. Phương pháp chuẩn hoá các thành phần Tác giả đề xuất xử dụng phương pháp chuẩn hóa min-max theo thang điểm từ 1 đến 10; Khi đó việc chuẩn hoá được áp dụng theo như sau: 19 minmax min' +× − − = XX XXX ii Đối với các chỉ tiêu dạng nghịch: Diện tích rừng bị cháy, bị chặt phá; do trị số khá lớn nên sẽ lấy logarit sau đó áp dụng theo công thức sau: 19 lnln lnln minmax max" +× − − = XX XX X ii Đối với các chỉ tiêu: hệ số ICOR, hệ số giãn cách thì sẽ lấy nghịch đảo giá trị sau đó áp dụng theo công thức chuẩn hoá. Đối với chỉ tiêu tỷ lệ hộ nghèo thì lấy 100 trừ đi giá trị sau đó áp dụng theo công thức trên. Việc xác định giá trị min-max sẽ dựa vào giá trị thực tế của hiện tượng khi nghiên cứu qua thời gian. 2.2.2.3. Phương pháp xác định trọng số - Đối với trọng số trong tính toán chỉ tiêu thành phần: không tính đến quyền số (hay sử dụng trọng số bằng nhau), - Đối với trọng số trong tính toán chỉ tiêu tổng hợp: tác giả đề xuất 2 trường hợp xác định vai trò hay quyền số cho các chỉ tiêu thành phần trong tính chỉ tiêu tổng hợp chung. + Trường hợp thứ nhất: sử dụng quyền số bằng nhau + Trường hợp thứ hai: Quyền số được xác định theo ý kiến chuyên gia bằng cách xác định điểm trung bình 2.2.2.4. Phương pháp xác định chỉ tiêu tổng hợp Từ việc so sánh việc xác định chỉ tiêu thành phần và chỉ tiêu tổng hợp đối với công thức bình quân cộng và bình quân nhân, tác giả đề xuất sử dụng công thức số bình quân nhân trong việc xác định chỉ tiêu thành phần và chỉ tiêu tổng hợp. Tức là, chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng được đề xuất tính toán theo công thức sau. Trường hợp quyền số bằng nhau: 3/1 3 3/1 2 3/1 1 3 321 .... IIIIIIQGI == 16 Trường hợp quyền số theo ý kiến chuyên gia: γβα 321 .. IIIQGI = Trong đó: I1 : Chỉ tiêu thành phần kinh tế, được tính theo công thức sau: I2 : Chỉ tiêu thành phần xã hội, được tính theo công thức sau: I3 : Chỉ tiêu thành phần môi trường, được tính theo công thức sau: 2.3. Một số phương pháp thống kê sử dụng trong tính toán, phân tích chất lượng tăng trưởng kinh tế 2.3.1. Phương pháp thống kê mô tả 2.3.2. Phương pháp hồi qui và tương quan 2.3.3. Phương pháp phân tích dãy số thời gian 2.3.4. Phương pháp phân tích thành phần chính 17 CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH VÀ TÍNH TOÁN THỬ NGHIỆM CHỈ TIÊU TỔNG HỢP CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2006-2015 Nội dung chương 3 sẽ tập trung phân tích chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 10 năm từ năm 2006 đến 2015 dựa trên một số chỉ tiêu trong hệ thống chỉ tiêu thống kê phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam đã được đề xuất trong chương 2. Tác giả tiến hành thu thập các chỉ tiêu và thử nghiệm tính toán chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam và đưa ra một số nhận định về chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2006-2015. 3.1. Đặc điểm nguồn số liệu Nguồn dữ liệu tác giả sử dụng để tính toán chỉ tiêu tổng hợp về chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam do Tổng cục Thống kê tính toán và công bố chính thức. - Vì nguồn dữ liệu này do Tổng cục Thống kê tính toán và công bố nên đảm bảo độ tin cậy, dễ dàng kiểm chứng; Việc tiếp cận nguồn dữ liệu này khá đơn giản vì hầu hết đã được công bố trong các báo cáo của Tổng cục Thống kê. - Tuy nhiên, trong điều kiện hiện nay, để có được một bộ dữ liệu bao gồm nhiều chỉ tiêu khác nhau nghiên cứu trong một thời gian dài cũng là một vấn đề khó khăn, do có một số nguyên nhân khác nhau: + Thứ nhất, các chỉ tiêu không hoàn toàn thống nhất nếu nghiên cứu trong một thời gian dài + Thứ hai, đối với một chỉ tiêu nhưng có thể có nhiều nguồn dữ liệu khác nhau + Thứ ba, có những chỉ tiêu không liên tục, do chu kỳ thu thập thông tin của một số chỉ tiêu trong thực tế không liên tục + Thứ tư, có những chỉ tiêu hiện nay các đơn vị mới chỉ tính bình quân trong một giai đoạn cụ thể nào đó Những lý do kể trên và nhiều lý do khác liên quan đến số độ tin cậy của dữ liệu sẽ ảnh hưởng đến việc phân tích, các nhận định hay độ tin cậy của các chỉ tiêu tổng hợp. 3.2. Phân tích chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2006-2015 qua một số chỉ tiêu chủ yếu Nội dung phần này sẽ tập trung phân tích chất lượng tăng trưởng kinh tế được nhận diện trên 3 mặt: kinh tế, xã hội và môi trường trong giai đoạn từ 2006 đến 2015. Hiện nay, do điều kiện thực tế về số liệu không hoàn toàn thống nhất: có một 18 số chỉ tiêu chỉ có ở một số năm, một số chỉ tiêu thời kỳ công bố số liệu 2 năm một lần, một số chỉ tiêu lại chỉ có số liệu bình quân trong một thời kỳ nào đó, nên việc phân tích không hoàn toàn thống nhất về mặt thời gian đối với tất cả các chỉ tiêu. 3.3. Thử nghiệm tính chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam Có 12 chỉ tiêu được lựa chọn để tính toán chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Trong đó có chỉ tiêu chỉ được tính bình quân trong cả thời kỳ, có chỉ tiêu tính theo chu kỳ 2 năm, có chỉ tiêu thì không đủ độ dài trong giai đoạn 2006-2015,... Chúng ta thấy có những năm không có dữ liệu (chẳng hạn đối với chỉ tiêu tỷ lệ hộ nghèo hay hệ số giãn cách thu nhập), tác giả xử lý bằng cách ngoại suy từ số liệu các năm trước và năm sau đó. Đối với các chỉ tiêu chỉ có số liệu bình quân trong cả thời kỳ đó (Hệ số ICOR và Tỷ lệ đóng góp TFP vào tốc độ tăng trưởng), tác giả lấy giá trị bình quân trong cả giai đoạn gán cho từng năm. Riêng đối với chỉ tiêu tỷ lệ che phủ rừng, do 2 năm đầu trong giai đoạn nghiên cứu không có số liệu, tác giả sử dụng phương pháp dự đoán bằng lượng tăng (giảm) tuyệt đối bình quân để ước tính dữ liệu cho hai năm đầu. Vì đây là những số liệu phục vụ cho việc tính toán thử nghiệm, trong thực tiễn khi tính toán sẽ cần nghiên cứu, phân tích thật kỹ để ước lượng các giá trị khuyết thiếu. 3.3.1. Thử nghiệm tính chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2005-2015 3.3.1.1. Chuẩn hóa dữ liệu Với dữ liệu hiện có, tất cả các trường hợp đều sử dụng phương pháp chuẩn hóa min-max với thang điểm từ 1 đến 10, như sau: 19 minmax min' +× − − = XX XX X ii Tuy nhiên, như đã trình bày ở trên, đối với các chỉ tiêu dạng nghịch: như hệ số ICOR, hệ số giãn cách – Các chỉ tiêu này chính là đại lượng nghịch đảo (theo quan hệ tích số) của các chỉ tiêu nghiên cứu. Khi tính toán các chỉ tiêu nghịch đảo sẽ lấy 1 chia cho các chỉ tiêu nghiên cứu đã được tính toán. Đối với chỉ tiêu tỷ lệ hộ nghèo là tỷ trọng của một bộ phận cấu thành từ 2 bộ phận trái ngược nhau của tổng thể tức là có quan hệ tổng với nhau, thì lấy 100 trừ đi giá trị sau đó áp dụng theo công thức trên. 19 Đối với chỉ tiêu diện tích rừng bị cháy, bị phá là chỉ tiêu có quan hệ không cùng chiều, giá trị tăng thêm lại phản ánh hiện tượng có xu hướng tiêu cực hơn. Đồng thời đây là chỉ tiêu có khoảng biến thiến khá lớn để giảm bớt sự khác biệt giữa các trường hợp, chúng ta lấy logarit cơ số tự nhiên (ln) của các giá trị sau đó. Cụ thể được áp dụng theo công thức sau: 19 lnln lnln minmax max' +× − − = XX XXX ii Trong đó các giới hạn min – max được xác định bằng cách lấy giá trị trung bình cộng trừ với 3 lần độ lệch chuẩn ( Sx ×± 3v ) để bảo đảm giá trị min là giá trị nhỏ nhất so với các giá trị nghiên cứu và giá trị max là giá trị lớn nhất so với các giá trị nghiên cứu. Tuy nhiên có một số trường hợp, khi giá trị min và max lại là các giá trị mà thực tế không thể xảy ra, chẳng hạn như năng suất lao động xã hội không thể nhận giá trị âm. Trong trường đó sẽ lấy giá trị tối thiểu hoặc tối đa mà trong thực tế có thể xảy ra. Dựa vào các giá trị min-max, áp dụng công thức đã nêu trên, lần lượt chuẩn hóa từng chỉ tiêu, giá trị sau khi đã được chuẩn hóa. 3.3.1.2. Tính các chỉ tiêu thành phần Từ các giá trị đã chuẩn hóa của từng chỉ tiêu, tiến hành tính toán chỉ tiêu thành phần (từng khía cạnh đối với kinh tế, xã hội và môi trường) theo công thức bình quân nhân giản đơn. Từ bảng số liệu trên, để thấy rõ hơn về xu hướng biến động của từng chỉ tiêu thành phần, có thể biểu diễn trên sau Chỉ tiêu thành phần trong tính chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế 3.5 4.5 5.5 6.5 7.5 8.5 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Đ ơ n v ị tí n h : đ iể m Chỉ số kinh tế Chỉ số xã hội Chỉ số môi trường 20 Qua số liệu và đồ thị có thể dễ dàng nhận thấy trong giai đoạn 2006-2015, từng khía cạnh (kinh tế, xã hội và môi trường) có xu hướng biến động khác nhau, thậm chí có năm còn có xu hướng biến động ngược chiều nhau. Trong 3 khía cạnh nghiên cứu, có thể thấy khía cạnh về xã hội có xu hưởng “ổn định” nhất; khía cạnh về kinh tế và môi trường gần như có xu hướng biến động “ngược chiều” nhau, có nghĩa là khi khía cạnh về kinh tế có dấu hiệu khả quan (tăng lên) thì khía cạnh về môi trường lại có xu hướng “tiêu cực” hơn, hay có thể cho rằng chúng ta tăng trưởng kinh tế nhưng chưa chú ý đến yếu tố bảo vệ môi trường, thậm chí còn hủy hoại môi trường. Tuy nhiên trong 2 năm (2014 và 2015) xu thế này gần như đã tránh được, cả hai khía cạnh về kinh tế và môi trường đều có cùng xu hướng tốt dần lên. 3.3.1.3. Tính chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng Khi đã có chỉ số từng thành phần, công việc tiếp theo là tính toán chỉ tiêu tổng hợp. Như đã đề cập, tác giả lựa chọn công thức tính bình quân nhân gia quyền. Như vậy, vấn đề mấu chốt đối với công việc ở bước này là xác định trọng số (vai trò) của nhóm yếu tố trong đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế. Như đã đề cập ở trên, tác giả thử nghiệm tính toán dựa vào 2 phương án: - Phương án 1: Sử dụng quyền số bằng nhau; - Phương án 2: Sử dụng quyền số theo ý kiến chuyên gia. Đây là phương pháp mang tính khoa học, có cơ sở hơn mặc dù trong thực tế việc xác định quyền số theo phương pháp này khó khăn, phức tạp hơn. Từ kết quả tổng hợp các ý kiến của các đối tượng điều tra, tác giả lấy trọng số đối với từng yếu tố như sau: Khía cạnh kinh tế (α=0,5), khía cạnh xã hội (β=0,3) và khía cạnh môi trường (γ=0,2) để tính toán chỉ tiêu tổng hợp theo công thức bình quân nhân gia quyền. Kết quả chỉ tiêu chất lượng tăng trưởng kinh tế giai đoạn 2006-2015 của 2 phương án tính toán được thể hiện qua sau: 21 Chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2006-2015 Qua kết quả tính toán thử nghiệm có thể nhận thấy cả 2 phương án thì chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam đều có xu hướng chung là tăng lên. Có một số năm kết quả giữa 2 phương án này chênh lệch khá nhiều đó là năm 2009, 2011, 2013 đó là những năm có chỉ số kinh tế và chỉ số về môi trường chênh lệch nhau khá nhiều, thậm chí là ngược chiều nhau. Trong điều kiện, số chỉ tiêu trong chỉ số môi trường khá ít, độ tin cậy chưa thật cao, thì tác giả cho rằng phương án 2 cho kết quả phù hợp hơn. Chất lượng tăng trưởng kinh tế được cải thiện rõ rệt qua các năm – có xu hướng tăng liên tục với giá trị tương đối lớn, đặc biệt trong những năm gần đây (từ năm 2011-2015). Giai đoạn chất lượng tăng trưởng kinh tế giảm sút là 2008- 2010, do tác động tiêu cực từ cuộc khủng hoảng, suy thoái kinh tế toàn cầu. Trên cơ sở tính thử nghiệm chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam 2006 – 2015, có thể rút ra một số nhận định sau đây. - Về hệ thống chỉ tiêu thống kê chất lượng tăng trưởng kinh tế: Một số chỉ tiêu chưa bảo đảm tính thống nhất (kể cả về nội dung) trong giai đoạn tính toán, phân tích; một số chỉ tiêu có số liệu không hoàn toàn liên tục, điều này ảnh hưởng tới tính chính xác của các thông tin cũng như kết quả tính toán. - Về các công thức tính đã đề xuất: việc tổng hợp cũng như đề xuất áp dụng các công thức trong tính toán chỉ tiêu tổng hợp đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế được tổng hợp từ các chỉ tiêu tổng hợp ở các lĩnh vực khác; khi có sự thay đổi trong hệ thống chỉ tiêu thống kê vẫn có thể áp dụng theo công thức đã đề xuất. 4.200 4.593 4.445 4.422 4.665 5.498 5.710 6.286 6.640 7.118 4.150 4.545 4.521 4.638 4.624 5.261 5.773 6.445 6.634 7.129 4.000 4.500 5.000 5.500 6.000 6.500 7.000 7.500 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Phương án 2 Phương án 1 22 - Tầm quan trọng (vài trò) của từng chỉ tiêu trong nhóm chỉ tiêu kinh tế, xã hội và môi trường đều mang tính lịch sử cụ thể, phụ thuộc vào mục tiêu phát triển của của đất nước cũng như sự thay đổi về nhận thức của xã hội. 23 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Luận án đã trình bày tổng quan về chất lượng tăng trưởng, bao gồm các quan điểm khác nhau về chất lượng tăng trưởng kinh tế, khái niệm và nội dung của chất lượng tăng trưởng kinh tế. Nghiên cứu chất lượng tăng trưởng kinh tế, người ta quan tâm nhiều đến nguồn gốc của sự tăng trưởng, sự kết hợp hài hoà có hiệu quả các yếu tố nguồn lực, đồng thời còn xem xét cấu trúc nội tại (cơ cấu kinh tế), quan tâm đầu ra của sản phẩm và việc phân phối các kết quả sản xuất, tức là xem xét cả quá trình tăng trưởng kinh tế, các yếu tố như xã hội, môi trường cũng được xem xét nhưng được xem xét cùng với quá trình tăng trưởng kinh tế và được xem như kết quả của quá trình tăng trưởng (trong khi phát triển bền vững quan tâm đồng thời đến ba lĩnh vực đó là kinh tế, xã hội và đặc biệt là yếu tố môi trường). Luận án cũng đã đề cập tới các yếu tố tác động đến chất lượng tăng trưởng kinh tế, có nhiều yếu tố khác nhau, trong đó đề cập đến các nhân tố chính đó là: cơ cấu đầu tư hình thành các loại tài sản; Mô hình tăng trưởng; Phân phối thu nhập và phân phối cơ hội; Hiệu quả quản lý của nhà nước. Để đánh giá về chất lượng tăng trưởng kinh tế, tác giả đã đề xuất lựa chọn các chỉ tiêu thống kê – đây là sự kế thừa, chọn lọc từ ý kiến chuyên gia đồng thời dựa vào thực trạng các thông tin thống kê. Tuy nhiên, để đánh giá trên từng khía cạnh hoặc từng chỉ tiêu riêng rẽ sẽ dẫn đến các kết luận không thống nhất thậm chí trái ngược nhau về chất lượng tăng trưởng kinh tế. Như vậy, cần thiết phải có chỉ tiêu tổng hợp đánh giá quá trình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Nhằm góp phần thực hiện yêu cầu đó, luận án đã nghiên cứu và giải quyết được một số vấn đề cơ bản sau: - Tổng quan chung khái niệm, ý nghĩa, vai trò và nội dung của tăng trưởng kinh tế. Đây là cơ sở lý luận để nghiên cứu, lựa chọn các chỉ tiêu thống kê trong hệ thống chỉ tiêu thống kê chất lượng tăng trưởng kinh tế. - Trên cơ sở các nghiên cứu về chất lượng tăng trưởng kinh tế, kế thừa có chọn lọc và đề xuất các chỉ tiêu nhằm đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam gồm 16 chỉ tiêu chia ra thành 3 nhóm (kinh tế, xã hội và môi trường). Mặc dù nhận thức được việc xây dựng hệ thống chỉ tiêu là rất khó khăn và hệ thống chỉ tiêu còn một số hạn chế, đặc biệt trong nhóm chỉ tiêu môi trường. Tuy nhiên, so với các nghiên cứu trước đây thì có thể đánh giá hệ thống chỉ tiêu tác giả đề xuất khá cụ thể, đặc biệt mang tính khả thi trong điều kiện hiện nay. 24 - Tổng hợp lại quy trình tính toán chỉ tiêu tổng hợp trên thế giới cũng như Việt Nam làm cơ sở cho việc đề xuất quy trình tính toán chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam. - Đề xuất quy trình đánh xây dựng, tính toán chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam từ việc lựa chọn các chỉ tiêu trong hệ thống chỉ tiêu thống kê chất lượng tăng trưởng kinh tế; chuẩn hóa dữ liệu; tính toán chỉ tiêu thành phần và chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Đây là nội dung quan trọng trong luận án. Kết quả của quá trình này sẽ cho thấy bức tranh khái quát về chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Đây là đóng góp mới của tác giả trong việc đo lường, đánh giá về chất lượng tăng trưởng kinh tế mà các nghiên cứu trước đây chưa đề cập đến nội dung này. - Thu thập số liệu các chỉ tiêu trong giai đoạn 2006 – 2015 để tính toán thử nghiệm chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Việc tính toán thử nghiệm này là minh chứng cho tính khả thi trong nghiên cứu của luận án. Qua số liệu và chỉ tiêu tổng hợp đề xuất, tác giả thực hiện phân tích thực trạng chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2006 – 2015. Tuy nhiên, trong khuôn khổ nghiên cứu đề tài nhận thấy còn có những hạn chế và là những gợi ý cho các nghiên cứu tiếp theo: Việc phân tích các đặc trưng của chất lượng tăng trưởng kinh tế làm cơ sở cho việc đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê; cỡ mẫu trong nghiên cứu còn khá nhỏ do nguồn lực hạn chế, hơn nữa việc tiếp cận các đối tượng điều tra tương đối phức tạp nên tính đại diện chưa thật cao; chưa nghiên cứu xây dựng được mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam; Một số kiến nghị, giải pháp Việc tính toán chỉ tiêu tổng hợp phản ánh chất lượng tăng trưởng kinh tế ở trên phần nào khẳng định tính khả thi trong việc tính toán. Tuy nhiên, để trở thành chỉ tiêu quan trọng làm cơ sở cho việc lập kế hoạch cũng như đánh giá về chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam cần thực hiện một số giải pháp sau đây: - Hệ thống chỉ tiêu đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế mang tính vĩ mô, liên quan đến nhiều lĩnh vực (kinh tế, xã hội, môi trường). Việc đề xuất hệ thống chỉ tiêu đánh giá chất lượng tăng trưởng kinh tế trong nghiên cứu này mới chỉ tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong phạm vi hẹp. Vì vậy cần được tiếp tục nghiên cứu tham khảo ý kiến của nhiều chuyên gia hơn nữa, cần tổ chức thành các hội thảo để tham khảo ý kiến đóng góp của các bộ, ngành làm cơ sở 25 cho việc lựa chọn các chỉ tiêu có ý nghĩa nhất phản ánh được bản chất của hiện tượng nghiên cứu. - Cần tiếp tục nghiên cứu bổ sung về quy trình tính toán chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế cho phù hợp với điều kiện thực tiễn, có những thay đổi phù hợp trong quá trình áp dụng; - Cần thiết phải ban hành thành chế độ báo cáo thống kê chính thức về chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam. - Cần tiếp tục nghiên cứu đề xuất đưa chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam vào hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia, hay trong các báo cáo hàng năm. - Việc tính toán chỉ tiêu tổng hợp chất lượng tăng trưởng kinh tế hoàn toàn mang tính khả thi. Cần phân công các đơn vị thu thập, tính toán chỉ tiêu tổng hợp nhằm đánh giá, phân tích một cách có hệ thống. Trong điều kiện thực tế hiện nay, cơ quan Thống kê sẽ là đơn vị tổ chức thu thập thông tin, tính toán và công bố chỉ tiêu tổng hợp về chất lượng tăng trưởng kinh tế.