Ảnh hưởng của việc Trung Quốc vào WTO và một số bài học cho Việt Nam

¶nh h­ëng cña viÖc Trung Quèc vµo WTO vµ mét sè bµi häc cho ViÖt Nam Nghiªn cøu cña GS Ng« VÜnh Long ®¹i häc Maine Mü. Bµi viÕt này tr×nh bÇy hai vÊn ®Ò: thø nhÊt lµ khi Trung Quèc gia nhËp WTO, ai ®­îc, ai mÊt ngay trong néi ®Þa Trung Quèc. §iÓm thø hai lµ ai ®­îc, ai mÊt trong khu vùc ch©u ¸ - ®Æc biÖt lµ t¹i khu vùc §«ng Nam ¸. §iÓm thø nhÊt, ph©n tÝch c¸c cam kÕt cña Trung Quèc víi Hoa Kú vµ WTO ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo ®Õn c¸c khu vùc kinh tÕ, c¸c thµnh phÇn x· héi nh­ lao ®éng n«ng nghiÖp, c«ng nh©n kh«ng lµnh nghÒ, c«ng nh©n lµnh nghÒ vµ tÇng líp qu¶n lý doanh nghiÖp còng nh­ c¸c vïng ®Þa lý. Sau ®ã, ®Ò cËp ®Õn c¸c chÝnh s¸ch ChÝnh phñ Trung Quèc ®· hay sÏ ®­a ra ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi vµ rót ra mét sè bµi häc cho ViÖt Nam. §iÓm thø hai, xem xÐt liÖu viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO cã t¹o ®iÒu kiÖn cïng cã lîi (win-win situation) cho tÊt c¸ c¸c n­íc trong khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng hay kh«ng? NÕu cã, ai cã lîi nhÊt? NÕu kh«ng, ai sÏ bÞ thua thiÖt h¬n ? Qua ®ã, thÊy ®­îc ¶nh h­ëng ®èi víi t×nh h×nh ngo¹i giao vµ chÝnh trÞ trong khu vùc. Lêi nãi ®Çu Gia nhËp Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) ngµy 11 th¸ng 12 n¨m 2001, c¸c nhµ l·nh ®¹o cña Trung Quèc th­êng nãi r»ng viÖc héi nhËp cña Trung Quèc lµ mét th¾ng lîi cho c¶ thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n­íc trong khu vùc §«ng Nam ¸. NhiÒu l·nh ®¹o vµ häc gi¶ cña Mü còng cã nh÷ng ph¸t biÓu hay nh÷ng bµi viÕt víi nh÷ng quan ®iÓm t­¬ng tù. Riªng ®èi víi Trung Quèc, nhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng: MÆc dï tr­íc m¾t, gi¸ ph¶i tr¶ ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu nÒn kinh tÕ - vÝ dô nh­ lµ sè ng­êi thÊt nghiÖp trong n«ng th«n sÏ t¨ng lªn - cã thÓ cao nh­ng vÒ l©u vÒ dµi, lîi Ých kinh tÕ vµ chÝnh trÞ sÏ rÊt lín. §©y còng lµ kÕt luËn chung cña c¸c viÖn nghiªn cøu vµ cña phÇn ®«ng l·nh ®¹o Trung Quèc. Hä cho r»ng, héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu trong 20 n¨m qua ®· gióp cho Trung Quèc "tèi ­u ho¸ c¬ cÊu kinh tÕ" vµ tõ n¨m 1995, trë thµnh n­íc thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp tõ n­íc ngoµi lín nhÊt trªn thÕ giíi. Ngoµi viÖc thu hót nh÷ng nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi to lín, viÖc héi nhËp ®· gióp Trung Quèc tiÕp thu kü thuËt cao vµ kü n¨ng qu¶n lý tèt. H¬n thÕ n÷a, thµnh c«ng ®­¬ng ®Çu víi c¸c thö th¸ch cña toµn cÇu ho¸ lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó gióp Trung Quèc gi¶i quyÕt v« sè nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c, trong ®ã quan träng nhÊt lµ vÊn ®Ò §µi Loan vµ quan hÖ víi Mü. Hä cho r»ng sù thµnh c«ng cña Trung Quèc trong viÖc ®­¬ng ®Çu víi nh÷ng thö th¸ch cña toµn cÇu ho¸ trong 5 ®Õn 10 n¨m tíi cuèi cïng sÏ dÉn ®Õn viÖc hîp nhÊt víi §µi Loan vµ v× thÕ sÏ ®em l¹i hoµ b×nh vµ ån ®Þnh chÝnh trÞ cho Ch©u ¸. §èi víi Mü, hä cho r»ng sù thµnh c«ng cña Mü trong toµn cÇu ho¸ ®· t¨ng c­êng "søc m¹nh quèc gia tæng hîp", gåm c¸c mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ, kü thuËt, khoa häc, vµ qu©n sù. Xu h­íng nµy ®· dÉn ®Õn mét sù mÊt c©n b»ng rÊt trÇm träng ®èi víi Trung Quèc vµ c¸c khu vùc kh¸c vµ v× thÕ kh«ng nh÷ng cã h¹i cho Trung Quèc mµ cho c¶ thÕ giíi. Do ®ã, Trung Quèc ph¶i n¾m lÊy nh÷ng c¬ héi toµn cÇu ho¸ ®Ó t¨ng c­êng søc m¹nh quèc gia tæng hîp cña m×nh. Khã mµ biÕt ®­îc vÒ l©u vÒ dµi, t­¬ng quan lùc l­îng gi÷a Trung Quèc víi Mü sÏ nh­ thÕ nµo; vµ còng khã ®o¸n ®­îc lµ nÕu søc m¹nh tæng hîp cña hai n­íc lín nµy t­¬ng ®èi c©n b»ng h¬n th× cã hoµ b×nh vµ æn ®Þnh h¬n cho khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng hay kh«ng. ChØ biÕt lµ hiÖn t¹i viÖc vµo WTO ®· gióp Trung Quèc t¨ng c­êng thÕ chÝnh trÞ cña m×nh còng nh­ ®em l¹i cho Trung Quèc nhiÒu lîi Ých kinh tÕ. VÒ mÆt chÝnh trÞ, trong WTO Trung Quèc ®­îc coi nh­ lµ ngang hµng víi "tø c­êng" (tøc lµ Mü, Céng §ång Ch©u ©u, Anh vµ Canada) vµ sÏ khã cã thÓ th«ng qua viÖc g× mµ kh«ng cã sù ®ång ý cña Trung Quèc, mÆc dï ng­êi ta kh«ng biÕt Trung Quèc sÏ dïng vÞ trÝ cña m×nh ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc tõng tuyªn bè nh­ thÕ nµo? VÒ mÆt kinh tÕ, gia nhËp WTO b¾t buéc Trung Quèc më cöa nhiÒu khu vùc kinh tÕ cho ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ xuÊt khÈu sÏ t¨ng rÊt nhanh. H·ng th«ng tÊn Reuters trÝch ph©n tÝch cña kinh tÕ gia Pu Yonghao nh­ sau: S¶n xuÊt tõ bªn ngoµi tiÕp tôc ®­îc chuyÓn qua Trung Quèc, ®Æc biÖt lµ tõ NhËt, Hµn Quèc vµ §µi Loan. Trung Quèc ®ang trë thµnh trung t©m chÕ xuÊt cña toµn cÇu. Vµ t«i nghÜ xu h­íng nµy sÏ tiÕp tôc." NhËn ®Þnh trªn kh«ng lµm cho ai ng¹c nhiªn v× trong vµi n¨m qua c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c ë ch©u ¸ vµ cña c¸c n­íc Ch©u Mü La Tinh kh«ng cã g× hÊp dÉn. Trong khi ®ã, m«i tr­êng ®Çu t­ ë Mü còng ®· yÕu ®i. Trung Quèc, víi sè l­îng nh©n c«ng lín vµ rÎ m¹t (so víi Mü, NhËt, Hµn Quèc, ©u Ch©u, Singapore, v.v.) vµ víi mét thÞ tr­êng h¬n 1 tû 300 triÖu ng­êi, lÏ dÜ nhiªn lµ ph¶i cã søc hót ®Çu t­ n­íc ngoµi cao. Nh­ng søc hót nµy cã l©u bÒn kh«ng cßn tïy thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nh­ æn ®Þnh x· héi vµ chÝnh trÞ. Vµ liÖu ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ thu nhËp tõ xuÊt siªu, nÕu tiÕp tôc t¨ng tr­ëng, cã thÓ gióp gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ kh¸c nh­ c¸c l·nh ®¹o Trung Quèc mong muèn hay kh«ng? §Ó cã thÓ tr¶ lêi mét phÇn nµo nh÷ng c©u hái trªn, d­íi ®©y chóng ta sÏ xÐt qua ¶nh h­ëng kinh tÕ ®èi víi c¸c tÇng líp x· héi trong néi ®Þa Trung Quèc ë c¸c vïng kinh tÕ kh¸c nhau vµ mét sè biÖn ph¸p mµ chÝnh quyÒn Trung Quèc ®· ®­a ra, hay nãi sÏ ®­a ra ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ vµ x· héi ®· ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ®æi míi vµ héi nhËp quèc tÕ. 1. Ai ®­îc, ai thua trong néi ®Þa Trung Quèc? MÆc dï Trung Quèc vµo WTO ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh th­¬ng l­îng 15 n¨m, m·i ®Õn n¨m 2000 míi cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ ¶nh h­ëng cña viÖc gia nhËp WTO ®èi víi c¸c tÇng líp x· héi vµ c¸c vïng kinh tÕ vµ ®Þa lý kh¸c nhau cña Trung Quèc. HÇu hÕt nh÷ng nghiªn cøu tr­íc ®ã ®Òu chung chung vµ cho r»ng ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ Trung Quèc sÏ rÊt tÝch cùc hay c¸c nghiªn cøu ®Òu tÝnh gép ¶nh h­ëng ®èi víi c¸c khu vùc kinh tÕ nãi chung (ch¼ng h¹n nh­ kinh tÕ n«ng th«n hay n«ng nghiÖp). Nh÷ng ph­¬ng ph¸p tÝnh gép kh«ng cho biÕt râ ai ®­îc, ai mÊt vµ vïng kinh tÕ vµ ®Þa lý nµo ®­îc lîi h¬n hay bÞ thiÖt h¹i nÆng. V× thÕ, nh÷ng nghiªn cøu ®ã kh«ng gióp g× l¾m cho nh÷ng ng­êi lµm chÝnh s¸ch ®Ó hä nhËn diÖn ®­îc tÇng líp d©n chóng nµo, khu vùc nµo, hay vïng ®Þa lý nµo cã thÓ gÆp nh÷ng ¶nh h­ëng tiªu cùc nh»m kÞp thêi x©y dùng nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh. ¶nh h­ëng trªn 10 lo¹i hé gia ®×nh trong c¸c ngµnh kinh tÕ N¨m 2000, Fan Zhai vµ Shantong Li dïng m« h×nh to¸n ®Ó ph©n tÝch 41 ngµnh kinh tÕ vµ 10 lo¹i hé gia ®×nh kh¸c nhau; cuèi cïng ®i ®Õn kÕt luËn: NÕu Trung Quèc vµo WTO vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ tÊt c¶ nh÷ng cam kÕt, ®Õn n¨m 2005 tæng thu nhËp quèc néi sÏ t¨ng 195,5 tû nh©n d©n tÖ tÝnh theo gi¸ n¨m 1995 hay t¨ng l,5% cña GDP cña n¨m 2005. Trong 41 khu vùc kinh tÕ cã 13 khu vùc n«ng nghiÖp vµ l­¬ng thùc thùc phÈm, 4 khu vùc khai th¸c má, 20 khu vùc hµng chÕ biÕn vµ 4 khu vùc dÞch vô. C¸c lo¹i hé gia ®×nh ®­îc chia ra lµm 2 khu vùc: n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Trong mçi khu vùc cã 5 lo¹i gia ®×nh: 1) lo¹i thu nhËp thÊp, 2) lo¹i thu nhËp trung b×nh-thÊp, 3) lo¹i thu nhËp trung b×nh, 4) lo¹i thu nhËp trung b×nh-cao, vµ 5) lo¹i thu nhËp cao. NÕu thi hµnh toµn bé cam kÕt víi WTO, ®Õn n¨m 2005 thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh n«ng th«n nãi chung sÏ gi¶m 1,53% vµ hé gia ®×nh thµnh thÞ sÏ t¨ng 4,86%. BiÓu 1: Thay ®æi thu nhËp ®Õn n¨m 2005 ë khu vùc n«ng th«n (%) BiÓu 2: Thay ®æi thu nhËp ®Õn n¨m 2005 ë khu vùc thµnh thÞ (%) Fan Zhai vµ Shantong Li cho r»ng bÊt b×nh ®¼ng trong thu nhËp gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n sÏ t¨ng v× tr­íc khi vµo WTO, Trung Quèc b¶o hé n«ng nghiÖp b»ng c¸ch cÊm nhËp khÈu n«ng phÈm rÊt ngÆt nghÌo dÉn ®Õn gi¸ n«ng phÈm néi ®Þa cao. ViÖc b·i bá quota nhËp khÈu n«ng phÈm ®Õn n¨m 2005 sÏ lµm cho gi¸ n«ng phÈm trong n­íc h¹ thÊp. Cho nªn thu nhËp tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng sÏ tôt theo, ®Èy nh©n c«ng vµ vèn ra khái khu vùc nµy. L­¬ng cña lao ®éng cã tay nghÒ vµ gi¸ ph¶i tr¶ ®Ó vay vèn sÏ t¨ng cao h¬n gÊp nhiÒu lÇn l­¬ng cña lao ®éng n«ng nghiÖp vµ cña c«ng nh©n s¶n xuÊt trong c¸c xÝ nghiÖp. Nh­ng v× gi¸ thuª ®Êt n«ng nghiÖp sÏ h¹ thÊp, nh÷ng hé gia ®×nh n«ng th«n giµu cã ®Êt cho thuª bÞ thiÖt thßi nhiÒu, nªn bÊt b×nh ®¼ng thu nhËp trong n«ng th«n gi¶m. Tuy nhiªn bÊt b×nh ®¼ng thu nhËp ë thµnh thÞ l¹i t¨ng v× nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo ph¶i c¹nh tranh víi di d©n tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ®Ò kiÕm viÖc lµm. Trong khi ®ã, hé gia ®×nh nghÌo ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n sÏ kh«ng thua thiÖt nhiÒu mµ cßn cã c¬ héi ®Ó c¶i thiÖn thu nhËp v×: thø nhÊt, hä tiªu dïng n«ng phÈm nhiÒu h¬n c¸c hé gia ®×nh giµu, vµ gi¸ n«ng s¶n sÏ h¹ nhiÒu h¬n gi¸ c«ng nghiÖp; thø hai, phÇn lín v¶i sîi vµ nh÷ng hµng may mÆc xuÊt khÈu d­îc s¶n xuÊt tõ trong c¸c lµng x· vµ c¸c xÝ nghiÖp h­¬ng trÊn. Sau khi vµo WTO hµng v¶i sîi xuÊt khÈu sÏ t¨ng 63,8% vµ hµng may mÆc xuÊt khÈu sÏ t¨ng gÊp ®«i. S¶n l­îng v¶i sîi sÏ t¨ng 25,5% vµ s¶n l­îng hµng may mÆc sÏ t¨ng 70%, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho thªm 5,4 triÖu ng­êi trong hai khu vùc nµy. Theo nghiªn cøu trªn, ¶nh h­ëng cña nh÷ng cam kÕt víi WTO ®èi víi s¶n l­îng, viÖc lµm, vµ th­¬ng m¹i cña c¸c ngµnh còng kh«ng ®ång bé. S¶n l­îng l­¬ng thùc thùc phÈm vµ n«ng phÈm gi¶m víi c¸c tû lÖ kh¸c nhau (vÝ dô nh­ -1,4% cho lóa g¹o vµ -37% cho l«ng cõu) vµ tû lÖ nhËp khÈu sÏ t¨ng kh¸ cao (86% cho l«ng cõu ®Õn 426% cho b«ng gßn). Trong khi nh÷ng khu vùc n«ng nghiÖp ®· ®­îc b¶o hé trong thêi ®iÓm tr­íc khi vµo WTO sÏ gi¶m s¶n l­îng vµ sè l­îng xuÊt khÈu cña c¸c lÜnh vùc n«ng nghiÖp cÇn nhiÒu lao ®éng vµ Ýt ®Êt h¬n so víi lÜnh vùc l­¬ng thùc (nh­ ch¨n nu«i) sÏ t¨ng. Nh÷ng khu vùc cÇn nhiÒu lao ®éng kh¸c nh­ kü nghÖ ®å da vµ l«ng thó sÏ t¨ng n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng xuÊt khÈu. Nãi chung, sÏ cã kho¶ng 9,6 triÖu lao ®éng n«ng nghiÖp ph¶i ®­îc ®­a sang c¸c khu vùc chÕ biÕn vµ dÞch vô. KÕt luËn cña nghiªn cøu lµ: MÆc dï viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ nãi trªn sÏ lµm tæn th­¬ng ®èi víi khu vùc n«ng nghiÖp vµ lµ mét thö th¸ch lín ®èi víi Trung Quèc, song quyÕt ®Þnh gia nhËp WTO lµ mét chiÕn l­îc ®óng. Thùc tÕ t×nh h×nh Trung Quèc lµ thiÕu ®Êt vµ thiÕu t­ b¶n nh­ng thõa lao ®éng kh«ng lµnh nghÒ. V× thÕ, Trung Quèc ph¶i më cöa thÞ tr­êng n«ng nghiÖp vµ thùc phÈm cña m×nh. §¸nh ®æi l¹i, c¸c n­íc ph¸t triÓn sÏ më réng thÞ tr­êng cña hä cho nh÷ng s¶n phÈm sö dông nhiÒu nh©n c«ng Trung Quèc vµ qua ®ã t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ x· héi cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn lao ®éng n«ng nghiÖp qua c¸c ngµnh nghÒ kh¸c. VÊn ®Ò quan träng lµ Trung Quèc ph¶i khÈn tr­¬ng x©y dùng mét hÖ thèng an sinh x· héi ®Ó gióp cho viÖc chuyÓn ®æi nµy ®­îc tèt ®Ñp. Hai t¸c gi¶ nµy cho biÕt, trong thËp kû 90 cña thÕ kû võa qua, Héi ®ång Nhµ n­íc Trung Quèc ®· ban hµnh mét sè s¾c lÖnh thµnh lËp mét "hÖ thèng ba cét trô an ninh x· héi" nh­ng theo ®¸nh gi¸ cña Ng©n hµng ThÕ giíi, hÖ thèng hiÖn hµnh kh«ng thÓ nµo ®­¬ng ®Çu ®­îc víi nh÷ng th¸ch thøc do viÖc héi nhËp WTO sÏ ®em ®Õn. Hai nhµ nghiªn cøu nµy ®Ò nghÞ ChÝnh phñ Trung Quèc thµnh lËp mét chÕ ®é thuÕ thu nhËp lòy tiÕn ®Ó nh¾m tíi hai môc tiªu. Mét lµ, bï ®¾p cho c«ng quü v× nguån thu tõ thuÕ nhËp khÈu sÏ bÞ gi¶m rÊt nhiÒu. Hai lµ, trang tr¶i chi phÝ cho viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. ¶nh h­ëng ®èi víi n«ng th«n trªn c¸c vïng ®Þa lý kh¸c nhau C«ng tr×nh cña ViÖn Nghiªn cøu ChÝnh s¸ch l­¬ng thùc Quèc tÕ (IFPRI), 1/2002, chia Trung Quèc thµnh 7 vïng víi c¸c lo¹i c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c¸c møc ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau. Vïng §«ng B¾c gåm 3 tØnh, vïng B¾c gåm 7 tØnh, vïng T©y B¾c gåm 6 tØnh, vïng Trung T©m gåm 5 tØnh, vïng MiÒn §«ng gåm 3 tØnh, vïng T©y Nam gåm 4 tØnh vµ vïng MiÒn Nam gåm 4 tØnh. Vïng TØnh §«ng B¾c Liªu Ninh C¸t L©m H¾c Long Giang MiÒn B¾c B¾c Kinh Thiªn T©n Hµ B¾c S¬n T©y S¬n §«ng ThiÓm T©y Hå Nam T©y B¾c Néi M«ng Cam Tóc Thanh H¶i Ninh H¹ T©n C­¬ng T©y T¹ng Trung T©m An Huy Giang T©y Hå B¾c Hå Nam MiÒn §«ng Th­îng H¶i Giang T« TriÕt Giang T©y Nam Tø Xuyªn Trïng Kh¸nh Quý Ch©u V©n Nam MiÒn Nam Qu¶ng §«ng Qu¶ng T©y H¶i Nam Phóc KiÕn C¨n cø theo GDP trªn ®Çu ng­êi vµ tû lÖ thu nhËp tõ n«ng nghiÖp còng nh­ thu nhËp trªn ®Çu ng­êi ë khu vùc n«ng th«n, T©y B¾c vµ T©y Nam lµ 2 vïng ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp nhÊt cña Trung Quèc. N¨m 2000, GDP trªn ®Çu ng­êi ë hai vïng nµy lµ 5000 nh©n d©n tÖ, tøc lµ chØ b»ng mét nöa møc thu nhËp cña MiÒn §«ng vµ MiÒn Nam. Sù kh¸c biÖt gi÷a thu nhËp ë n«ng th«n cña hai vïng nµy so víi c¸c vïng kh¸c lµ kh¸ lín. Thu nhËp ë n«ng th«n cña vïng T©y B¾c lµ 1518 Nh©n d©n tÖ vµ vïng T©y Nam lµ 1662 Nh©n d©n tÖ, hay chØ b»ng 40% møc thu nhËp cña MiÒn §«ng. Tû lÖ thu nhËp tõ n«ng nghiÖp cña hai miÒn nµy (20% vïng T©y B¾c vµ 23% vïng T©y Nam) cao h¬n c¸c vïng kh¸c rÊt nhiÒu (tõ 11 - 15%), thu nhËp trong n«ng th«n ë hai vïng nµy vÉn chñ yÕu tõ n«ng nghiÖp. Ph©n tÝch cña IFPRI dùa trªn ba kÞch b¶n kh¸c nhau: KÞch b¶n 1: Gi¶m thuÕ xuÊt nhËp n«ng phÈm víi tû lÖ 50% KÞch b¶n 2: Bá hÕt tÊt c¶ c¸c thuÕ xuÊt nhËp n«ng phÈm. KÞch b¶n 3: B·i bá hoµn toµn tÊt cµ c¸c thuÕ xuÊt nhËp. NÕu tù do ho¸ hoµn toµn (kÞch b¶n 3) c¸c vïng chËm ph¸t triÓn sÏ bÞ thiÖt. NÕu chØ tù do ho¸ th­¬ng m¹i n«ng nghiÖp (kÞch b¶n 2), thu nhËp cña hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c vïng sÏ tôt xuèng v× thu nhËp tõ n«ng nghiÖp sÏ gi¶m, gi¶m lín nhÊt lµ 2 vïng T©y B¾c vµ T©y Nam. (Trªn thùc tÕ, theo cam kÕt víi Mü vµ WTO, thuÕ xuÊt nhËp n«ng phÈm nãi chung ®Õn ®Çu n¨m 2004 sÏ h¹ tõ tû lÖ trung b×nh 31.5% n¨m 1997 xuèng ®Õn 14,5% vµ thuÕ xuÊt nhËp c«ng nghiÖp phÈm ®­îc gi¶m tõ tû lÖ trung b×nh 24,6% xuèng tíi kho¶ng 9,4%, tøc lµ gi÷a kÞch b¶n 1 vµ 3). §Õn n¨m 2000 t¹i nh÷ng vïng ph¸t triÓn h¬n, nh­ MiÒn §«ng vµ MiÒn Nam, thu nhËp tõ c¸c lÜnh vùc phi n«ng nghiÖp chiÕm ®Õn 70-80% t«ng thu nhËp trong khi ë c¸c vïng chËm ph¸t triÓn tû lÖ chØ d­íi 20%. H¬n thÕ n÷a, v× møc l­¬ng cña lao ®éng trong c¸c khu vùc phi n«ng nghiÖp sÏ t¨ng nhanh h¬n l­¬ng trong n«ng nghiÖp sau tù do ho¸ th­¬ng m¹i n«ng nghiÖp, lao ®éng trong n«ng nghiÖp sÏ chuyÓn sang khu vùc phi n«ng nghiÖp, cã lîi cho c¸c vïng ph¸t triÓn cao v× ë ®ã cã nhiÒu c¬ héi t×m viÖc lµm. Ng­îc l¹i, nh÷ng vïng chËm ph¸t triÓn, n¬i n«ng nghiÖp vÉn cßn lµ nguån thu nhËp chÝnh, nh÷ng hé gia ®×nh n«ng th«n sÏ Ýt ®­îc h­ëng thªm lîi tõ nh÷ng viÖc lµm trong c¸c khu vùc phi n«ng nghiÖp. Nh÷ng vïng ®· chËm ph¸t triÓn sÏ bÞ thiÖt thßi h¬n khi Trung Quèc héi nhËp WTO. Hai nh©n tè chÝnh lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng thay ®æi ngµnh nghÒ (nh­ t×m viÖc lµm trong c¸c xÝ nghiÖp h­¬ng trÊn hay c¸c thµnh phè) vµ thay ®æi c¬ cÊu trång trät (nh­ trång nh÷ng thø b¸n cã l·i h¬n lµ ngò cèc). H¬n thÕ n÷a, trong khi nh÷ng vïng nghÌo vèn ®· thiÕu tµi nguyªn thiªn nhiªn, lý do chÝnh mµ nh÷ng vïng nµy cã tû lÖ d©n sè nghÌo ®ãi n«ng th«n cao lµ do ChÝnh quyÒn Trung ­¬ng ®· ®Çu t­ rÊt Ýt vµo khu vùc c«ng ë c¸c vïng nµy. KÕt qu¶ lµ h¹ tÇng c¬ së, kü nghÖ vµ gi¸o dôc ë ®©y thua xa c¸c vïng kh¸c. VÒ gi¸o dôc, vïng T©y B¾c vµ T©y Nam chØ cã 50% nh÷ng ng­êi trªn 15 tuæi biÕt ®äc vµ biÕt viÕt so víi trung b×nh cña toµn quèc lµ 80%. VÒ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn trong n«ng nghiÖp, mÆc dï ë vïng T©y B¾c vµ T©y Nam, tû lÖ nh©n viªn nghiªn cøu trong n«ng nghiÖp (so s¸nh theo tiªu chuÈn mçi ng­êi trªn 10.000 n«ng d©n) cã cao h¬n c¸c vïng kh¸c, nh­ng tiÒn ChÝnh phñ chi cho mçi nhµ nghiªn cøu khoa häc n«ng nghiÖp chØ b»ng mét nöa sè tiÒn trung b×nh chi cho c¸n bé nghiªn cøu n«ng nghiÖp toµn quèc. HËu qu¶ lµ n«ng d©n c¸c vïng nghÌo, trong khi ph¶i ®­¬ng ®Çu víi gi¸ ngò cèc bÞ gi¶m v× c¹nh tranh cña c¸c mÆt hµng nhËp t¨ng thªm, cã thÓ ph¶i quay trë l¹i víi nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp tù cung tù cÊp cæ truyÒn ®Ó kiÕm sèng. V× nh÷ng lý do võa kÓ trªn, nghiªn cøu kÕt luËn lµ ChÝnh phñ Trung Quèc ph¶i xÐt l¹i c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh ®Ó cã thÓ gi¶m bít nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc ®èi víi c¸c vïng nghÌo do ¶nh h­ëng cña viÖc héi nhËp WTO ®em l¹i. V× phÇn lín thu nhËp cña n«ng d©n c¸c vïng nghÌo vÉn cßn tõ n«ng nghiÖp, c¸ch tèt nhÊt ®Ó t¨ng thu nhËp cña hä vµ gi¶m nghÌo trong n«ng th«n lµ tiÕp tôc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. ChÝnh phñ Trung Quèc ph¶i ­u tiªn ph¸t hiÖn n«ng nghiÖp trong c¸c vïng nµy. Vµ khi chÝnh s¸ch nµy s¾p hÕt c«ng hiÖu gi¶m nghÌo th× chÝnh phñ ph¶i cã chÝnh s¸ch t¹o c«ng ¨n viÖc lµm ngoµi n«ng nghiÖp cho d©n c­ t¹i ®©y. §Çu t­ thªm vµo c¸c vïng nµy còng cã thÓ sÏ t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ tèt cho toµn quèc vµ ®ã míi lµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn lµm mäi ng­êi cïng cã lîi (win-win development strategy). N¹n thÊt nghiÖp vµ c¸c biÖn ph¸p ®­¬ng ®Çu Trªn thùc tÕ, thiÖt thßi cho n«ng d©n nghÌo cã thÓ cßn trÇm träng h¬n c¸c nghiªn cøu trªn pháng ®o¸n. Agence France-Presse lntemational ngµy 17 th¸ng 2 n¨m 2002 ®¨ng tin: Trung Quèc NhËt B¸o ®· trÝch mét b¶n t­êng tr×nh tr­íc Quèc Héi cña «ng TuyÕt L­¬ng, gi¸m ®èc v¨n phßng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cña Bé N«ng NghiÖp. «ng cho biÕt r»ng nÕu Trung Quèc gia nhËp WTO, n­íc nµy sÏ mÊt 20 triÖu viÖc lµm. T­êng tr×nh cña Bé N«ng NghiÖp kh«ng cho biÕt 20 triÖu viÖc lµm nµy sÏ mÊt trong kho¶ng thêi gian lµ bao l©u, nh­ng nãi r»ng Trung Quèc ®· cã 100 triÖu ng­êi n«ng d©n kh«ng cã viÖc lµm. «ng L­¬ng cho biÕt lao ®éng n«ng th«n sÏ thõa trÇm träng h¬n ë nh÷ng vïng s¶n xuÊt l­¬ng thùc, b«ng vµ dÇu ¨n. Agence France-presse cho biÕt Bé Lao ®éng vµ An ninh X· héi ®· ®­a ra con sè thÊt nghiÖp ë n«ng th«n cao ®Õn 160 triÖu ng­êi. Bé nµy cho biÕt, kho¶ng 20% cña 800 triÖu d©n sè trong n«ng th«n ®· kh«ng cã viÖc lµm vµ c«ng nhËn r»ng Trung Quèc sÏ ph¶i d­¬ng ®Çu víi n¹n thÊt nghiÖp trÇm träng h¬n v× sÏ ph¶i c¹nh tranh víi toµn cÇu. Agence France-Presse cho biÕt r»ng Trung Quèc th­êng kh«ng liÖt kª sè ng­êi thÊt nghiÖp ë n«ng th«n trong c¸c b¶n thèng kª chÝnh thøc vÒ thÊt nghiÖp. Do ®ã, nh÷ng tuyªn bè nh­ trªn cã nghÜa lµ ChÝnh phñ Trung Quèc b¾t ®Çu c«ng nhËn n¹n thÊt nghiÖp trong n«ng th«n lµ vÊn ®Ò lín cÇn gi¶i quyÕt. NhiÒu chuyªn gia cho r»ng mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cña n«ng th«n Trung Quèc lµ cã qu¸ nhiÒu n«ng d©n s¶n xuÊt l­¬ng thùc. «ng L­¬ng cho biÕt, Bé N«ng NghiÖp sÏ thóc ®Èy viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm trong c¸c khu vùc cÇn nhiÒu lao ®éng nh­ng Ýt c¬ giíi (nh­ lµ nu«i c¸ vµ trång c©y ¨n qu¶). Bé N«ng NghiÖp sÏ hç trî ph¸t triÓn xÝ nghiÖp h­¬ng trÊn vµ ®Èy m¹nh x©y dùng c¸c thµnh phè lín b»ng c¸ch më mang c¸c thÞ trÊn, chuyÓn lao déng n«ng nghiÖp qua c¸c khu vùc chÕ biÕn vµ dÞch vô. Nh­ng theo AFP, nhiÒu kinh tÕ gia ®· khuyÕn c¸o r»ng chiÕn l­îc x©y dùng c¸c thµnh phè lín b»ng c¸ch níi réng mét sè thÞ trÊn d­îc chän läc cña B¾c Kinh ®Ó t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm ®· kh«ng cã hiÖu qu¶ v× c¸c thµnh phè nµy kh«ng thÓ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm trong khi nã kh«ng cã c¸c ngµnh s¶n xuÊt qui m« lín, hiÖu qu¶. Hä nãi, thay v× tiÕp tôc chiÕn l­îc nµy, ChÝnh phñ Trung Quèc nªn ®Ó cho d©n chóng trong n«ng th«n ®­îc di c­ ®Õn nh÷ng n¬i cã c«ng ¨n viÖc lµm. Nh­ng hiÖn nay, Trung Quèc ®ang ¸p dông chÝnh s¸ch cÊm di d©n kh«ng cã tæ chøc. N¹n thÊt nghiÖp trong n«ng th«n vµ viÖc n«ng d©n bá ra c¸c thµnh phè liªn quan mËt thiÕt ®Õn n¹n thÊt nghiÖp ë c¸c thµnh thÞ. Theo «ng V­¬ng §«ng T©n, thø tr­ëng Bé Lao §éng vµ An Ninh X· Héi, trong vµi n¨m tíi, Trung Quèc sÏ cã kho¶ng 20 triÖu ng­êi thÊt nghiÖp ë c¸c thµnh phè, kh«ng kÓ sè 150 triÖu ng­êi ®· kh«ng cã c«ng ¨n viÖc lµm ë n«ng th«n. Trong mét b¶n t­êng tr×nh ngµy 28 th¸ng 4 n¨m 2002, t¹i mét héi th¶o ë B¾c Kinh, «ng V­¬ng §«ng T©n nãi r»ng, Trung Quèc chØ cã thÓ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho 8 triÖu ng­êi mçi n¨m trong khi mçi n¨m cã tõ 12 ®Õn 13 triÖu lao ®éng míi gia nhËp thÞ tr­êng. Thªm vµo ®ã lµ 6,8 triÖu c«ng nh©n thµnh thÞ thÊt nghiÖp ®· ®­îc chÝnh thøc ghi tªn vµ 5 triÖu c«ng nh©n tõ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh ®· bÞ xa th¶i. Con sè 6,8 triÖu c«ng nh©n thÊt nghiÖp ®­îc chÝnh thøc c«ng nhËn vµ ®¨ng ký t­¬ng ®­¬ng 3,6% tæng sè lao ®éng trong thµnh phè. ChÝnh phñ Trung Quèc cho biÕt r»ng ®Õn cuèi n¨m 2002, tû sè nµy sÏ t¨ng lªn ®Õn 4,5%. Nh­ng theo mét ®iÒu tra cña ViÖn Hµn l©m Khoa häc X· héi Trung Quèc ®­îc c«ng bè th¸ng 6 n¨m 2002, sè ng­êi thÊt nghiÖp trong thµnh thÞ d· ®Õn 7% vµ tû lÖ nµy sÏ t¨ng rÊt lín trong hai n¨m tíi. B¸o Economist, trong mét bµi ®iÒu tra dµi 16 trang vÒ Trung Quèc cã trÝch b¶n t­êng tr×nh hµng n¨m cña ViÖn Hµn L©m Khoa Häc Trung Quèc cho biÕt, trong nh÷ng n¨m tíi thÊt nghiÖp cã thÓ t¨ng lªn ®Õn 15% so víi thèng kª chÝnh thøc hiÖn nay lµ 3,6%. B¶n t­êng tr×nh ®ã nãi r»ng c¸c nguån t­ b¶n ch¶y vµo Trung Quèc sau khi héi nhËp WTO sÏ t¹o thªm chªnh lÖch gi÷a nh÷ng ng­êi nghÌo vµ ng­êi giµu vµ lµm cho nh©n d©n trong thµnh phè mÊt æn ®Þnh. B¶n t­êng tr×nh khuyÕn c¸o r»ng nÕu t×nh tr¹ng nµy kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt mét c¸ch h÷u hiÖu sÏ cã biÕn ®éng x· héi. Mét trong nh÷ng lý do chÝnh lµm cho ChÝnh phñ Trung Quèc ®¸nh gi¸ thÊp con sè thÊt nghiÖp trong c¸c thµnh thÞ theo c¸c thèng kª chÝnh thøc lµ v× hä chØ tÝnh sè ng­êi thÊt nghiÖp ®· chÝnh thøc ®¨ng ký vµ ®­îc c«ng nhËn. Nh­ng thèng kª nµy kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng ng­êi bÞ sa th¶i tõ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh hay nh÷ng ng­êi di c­ tõ n«ng th«n nh­ng kh«ng cã hé khÈu. Stratfor.com cho biÕt, nhiÒu xÝ nghiÖp quèc doanh sa th¶i tõ 50 ®Õn 70% c«ng nh©n cña hä ®Ó t¸i c¬ cÊu, nh»m c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ vµ néi ®Þa. Trong khi ®ã, c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n còng kh«ng thuª l¹i sè ng­êi bÞ sa th¶i nµy v× phÇn lín hä cã tay nghÒ thÊp. §a sè nh÷ng ng­êi bÞ sa th¶i tr­íc kia lµm viÖc trong c¸c khu vùc nh­ khai th¸c má, may dÖt, vµ s¶n xuÊt m¸y mãc. HiÖn nay, kho¶ng 120 triÖu ng­êi sèng d­íi ng­ìng nghÌo ®ãi chÝnh thøc ngoµi con sè 150 triÖu ng­êi ph¶i tha ph­¬ng cÇu thùc mµ ng­êi ta gäi lµ d©n bÌo tr«i. BiÖn ph¸p chÝnh ®ang ®­îc ¸p dông lµ cÊm di d©n vµo c¸c thµnh phè. Nh­ng biÖn ph¸p nµy kh«ng cã hiÖu qu¶ vµ nhiÒu thµnh phè ®· lµm ng¬ ®Ó mÆc lao ®éng n«ng th«n lµm nh÷ng nghÒ nh­ lµ hèt r¸c vµ quÐt d­êng. Mét biÖn ph¸p kh¸c d­îc Bé D©n sù c«ng bè ngµy 18 th¸ng 6 n¨m 2002 lµ ChÝnh phñ sÏ trî cÊp cho 19,4 triÖu ng­êi nghÌo trong c¸c thµnh phè (tøc lµ nh÷ng ng­êi cã thu nhËp d­íi kho¶ng 18 USD mét th¸ng). Bé nµy th«ng b¸o, trong th¸ng 7 sÏ më mét cuéc ®iÒu tra rÊt lín ®Ó ®¶m b¶o kh«ng cã ai bÞ bá quªn. Theo nhËn ®Þnh cña Stratford.com, biÖn ph¸p nµy võa gi¶m bít ¸p lùc x· héi (nhiÒu cuéc biÓu t×nh vµ ®Êu tranh cña c«ng nh©n bÞ sa th¶i), võa biÕt râ h¬n nguån vµ sè d©n di tró bÊt hîp ph¸p nh»m cã thÓ chÆn ®øng n¹n d©n “bÌo tr«i" nµy. §Ó ®­îc trî cÊp, nh÷ng ng­êi nghÌo trong c¸c thµnh phè ph¶i ®¨ng ký, khai tªn hä vµ quª qu¸n, vµ ph¶i ®­îc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng thõa nhËn lµ c«ng d©n chÝnh thøc cña thµnh phè hay cña tØnh m×nh. B»ng c¸ch nµy, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ Trung ­¬ng sÏ theo dâi kü cµng sè di tró lµ bao nhiªu vµ tõ ®©u ®Õn. §èi víi chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, nhÊt lµ nh÷ng thµnh phè duyªn h¶i giµu cã nh­ Th­îng H¶i, ®©y còng lµ c¬ héi trôc xuÊt nh÷ng ng­êi di tró bÊt hîp ph¸p v× phÇn lín d©n chóng thµnh phè kh«ng ­a nh÷ng ng­êi nµy. §èi víi chÝnh quyÒn Trung ­¬ng, biÖn ph¸p trî cÊp nh÷ng thµnh phÇn nghÌo võa n¾m ®­îc t×nh h×nh, c©n b»ng c¶i c¸ch kinh tÕ víi æn ®Þnh x· héi, võa cã thÓ ®Èy hä ra khái c¸c thµnh phè khi cÇn vµ ®­a hä ®Õn lµm viÖc ë c¸c c«ng tr×nh x©y dùng ë MiÒn T©y. Sö dông lao déng d­ thõa ë n«ng th«n ®Ó x©y dùng h¹ tÇng c¬ së lµ chÝnh s¸ch ®­îc thi hµnh trong vµi n¨m qua. NhiÒu ng­êi cho ®©y lµ biÖn ph¸p tèt v× ngoµi viÖc thu hót bít lao ®éng d­ thõa vµ d¹y cho hä nh÷ng kü n¨ng trong c¸c lÜnh vùc x©y dùng vµ kü thuËt, biÖn ph¸p nµy còng nèi liÒn vïng ph¸t triÓn víi vïng chËm ph¸t triÓn, v× thÕ sÏ vùc c¸c vïng chËm ph¸t triÓn lªn theo. Nh­ng thËt ra, theo kinh nghiÖm cña nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, chÝnh s¸ch x©y dùng c¬ së h¹ tÇng chØ cã t¸c dông t¹o c«ng ¨n viÖc lµm t¹m thêi mµ kh«ng thÓ gi¶i quyÕt c¸c vÊn vÒ cèt lâi h¬n nh­: bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c vïng vµ gi÷a c¸c d©n téc, viÖc thiÕu c¬ héi gi¸o dôc trÇm träng trong n«ng th«n vµ viÖc phÇn lín d©n sè trong n«ng th«n cßn ph¶i chñ yÕu dùa vµo nÒn n«ng nghiÖp qu¸ l¹c hËu ®Ó sèng. ViÖt Nam còng sö dông biÖn ph¸p t­¬ng tù, nh­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thuû ®iÖn lín, lµm ®­êng chiÕn l­îc, v.v… Nh­ng cã mét nghiªn cøu kh¸ chi tiÕt cña Ng©n hµng ThÕ giíi ®­îc c«ng bè ®Çu n¨m 2002 cho biÕt, c¸c ®Çu t­ x©y dùng h¹ tÇng c¬ së lín kiÓu nµy ®em l¹i rÊt Ýt lîi Ých trùc tiÕp cho ng­êi nghÌo trong n«ng th«n. §èi víi ChÝnh phñ Trung Quèc, ®Çu t­ x©y dùng h¹ tÇng c¬ së trong vµi n¨m qua kh«ng chØ nh»m thu hót bít lao ®éng d­ thõa mµ cßn ®Èy m¹nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 2002, chi tiªu cho x©y dùng h¹ tÇng c¬ së ®· t¨ng 24,4%, tû lÖ t¨ng lín nhÊt trong 8 n¨m qua. Trong cïng thêi ®iÓm, toµn bé ®Çu t­ cña ChÝnh phñ Trung Quèc còng ®· t¨ng 25,5%. Do dã, mÆc dï B¾c Kinh ®· kÐo t­ b¶n n­íc ngoµi vµo ®Çu t­ cho c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng c¬ së lín, trong ®ã cã ®­êng èng dÉn khÝ tõ T©n C­¬ng ®Õn Th­îng H¶i vµ mét hÖ thèng ®­êng s¾t nèi MiÒn §«ng víi MiÒn T©y, ®Çu t­ cña ChÝnh phñ Trung Quèc ®· lµm ng©n s¸ch thiÕu hôt ®Õn 37 tû USD. Theo ®¸nh gi¸ cña Stratford.com, trong mét giai ®o¹n ng¾n, chÝnh s¸ch chó träng vµo c¬ së h¹ tÇng vµ dïng tiÒn n­íc ngoµi ®Ó x©y dùng hÖ thèng l­u th«ng vµ hÖ thèng vËn chuyÓn n¨ng l­îng thiÕt yÕu cho Trung Quèc kh«ng ph¶i lµ chÝnh s¸ch tåi. Hµn Quèc còng ®· cã chiÕn l­îc t­¬ng tù, nh­ng chñ yÕu lµ tiÒn vay ®Ó ChÝnh phñ cã thÓ qu¶n lý vµ ph©n bæ nh÷ng nguån tiÒn Êy. Nh­ng ngay sau khi gÆp khñng ho¶ng tiÒn tÖ n¨m 1997, chÝnh phñ Hµn Quèc lËp tøc c¾t nh÷ng kho¶n ®Çu t­ kiÓu nµy. §ã lµ mét trong nh÷ng lý do t¹i sao Hµn Quèc ®· æn ®Þch sím h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n c¸c n­íc kh¸c ë Ch©u ¸. Nh­ng Trung Quèc lµ mét n­íc lín h¬n Hµn Quèc rÊt nhiÒu vµ c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi cña Trung Quèc ®· t¹o ra n¹n thÊt nghiÖp trÇm träng ë n«ng th«n còng nh­ ë thµnh thÞ. Thay v× tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nµy, c¸c cÊp chÝnh quyÒn Trung Quèc l¹i tËp trung chó ý vµo tû lÖ t¨ng tr­ëng GDP vµ coi ®ã lµ biÓu t­îng cña hiÖn ®¹i ho¸ còng nh­ søc m¹nh kinh tÕ. Ngµy l5 th¸ng 7 n¨m 2002, Côc Thèng kª Quèc gia Trung Quèc tuyªn bè, GDP n¨m 2002 sÏ t¨ng cao h¬n tû lÖ 7,3% ®· ®¹t ®­îc trong n¨m 2001. NhiÒu nhµ kinh tÕ Trung Quèc ®· tõng khuyÕn c¸o lµ GDP ph¶i t¨ng tõ 7 ®Õn 8% hµng n¨m míi gi÷ cho n¹n thÊt nghiÖp kh«ng gia t¨ng. Nh­ng nhiÒu kinh tÕ gia n­íc ngoµi nãi r»ng trªn thùc tÕ tû lÖ t¨ng tr­ëng cña Trung Quèc chØ kho¶ng tõ 4 ®Õn 5%. Dï sao ®i n÷a, Stratford.com nhËn ®Þnh r»ng, NÕu Trung Quèc tiÕp tôc dùa vµo ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Ó ®Èy tû sè t¨ng tr­ëng lªn, n­íc nµy cã thÓ lät vµo cïng mét c¸i bÉy nh­ ¸c-hen-ti-na. §Çu t­ n­íc ngoµi ®æ dån vµo ¸c-hen-ti-na sau khi kinh tÕ n­íc nµy liªn kÕt víi nÒn kinh tÕ Mü vµ b¾t ®Çu mét lo¹t c¶i c¸ch. Nh­ng khi c¶i c¸ch kh«ng ®i ®Õn ®©u, c¸c nguån ch¶y t­ b¶n lËp tøc c¹n, ChÝnh phñ ¸c-hen-ti-na b¾t buéc ph¶i vay nî ®Ó trang tr¶i chi phÝ cho nh÷ng dÞch vô c«ng céng vµ nh÷ng ch­¬ng tr×nh mµ nh©n d©n n­íc nµy d· quen sö dông. Nh­ng nguy c¬ ®èi víi Trung Quèc cßn lín h¬n víi ¸c-hen-ti-na v× tû träng kinh tÕ dùa trªn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ xuÊt khÈu cña Trung Quèc lín h¬n ¸c-hen-ti-na. Do ®ã, nÕu Trung Quèc tiÕp tôc dùa vµo ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ cã thãi quen nghÜ ®ã lµ nguån v« tËn, ®Õn khi kh«ng khÝ ®Çu t­ quèc tÕ thay ®æi, nh­ ®· thay ®æi ë Ch©u Mü La Tinh vµ Ch©u ¸ trong nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 90, B¾c Kinh sÏ bÞ mét có sèc rÊt lín. MÊt æn ®Þnh x· héi MÊt æn ®Þnh x· héi lµ mét trong nh÷ng nh©n tè chÝnh lµm cho c¸c nguån t­ b¶n n­íc ngoµi th¸o ch¹y hay kh«ng ch¶y vµo thªm n÷a. MÆc dï rÊt khã thèng kª ®Çy ®ñ c¸c cuéc biÓu t×nh vµ b¹o ®éng, phÇn lín nh÷ng ng­êi ph©n tÝch vÒ Trung Quèc ®Òu ®ång ý r»ng b¹o ®éng x· héi ®· t¨ng rÊt nhanh trong vµi n¨m qua. Vµ hä cho biÕt r»ng cuéc chèng ®èi ngµy cµng lín vµ liªn quan ®Õn nhiÒu tÇng líp x· héi vµ ®Þa bµn c¶ n­íc. Trong mét bµi ®¨ng trong tê Jane's Defence Intelligence Review ngµy 1 th¸ng giªng n¨m 2001, nhµ ph©n tÝch Larry Wortzel cho biÕt, riªng thèng kª tõ nh÷ng bµi t­êng thuËt trªn c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng cña Trung Quèc còng ®· thÊy cã h¬n 100 ngµn cuéc biÓu t×nh ph¶n kh¸ng lín gåm vµi tr¨m ng­êi trë lªn tõ th¸ng giªng n¨m 1997 ®Õn th¸ng 11 n¨m 2000. Mét nhµ nghiªn cøu kh¸c cho biÕt lµ Trung T©m Th«ng tin vÒ Nh©n quyÒn vµ D©n Chñ ë Trung quèc t¹i Hång K«ng (Information Center on Human Rights and Democracy in China) ­íc tÝnh r»ng chØ trong n¨m 1999 ®· cã 100 ngµn cuéc n¸o ®éng g©y mÊt æn ®Þnh x· héi. Nhµ nghiªn cøu nµy còng cho biÕt, vµo mïa xu©n n¨m 2001, Ban Tæ chøc §¶ng Céng s¶n Trung Quèc xuÊt b¶n mét b¶n b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh nh©n d©n næi dËy, trong ®ã cho biÕt lµ c¸c cuéc biÓu t×nh ph¶n kh¸ng ngµy cµng lín, r¶i réng ra trªn nhiÒu ®Þa bµn, vµ quy tô ®ñ c¸c tÇng líp x· héi. Nh÷ng cuéc biÓu t×nh nµy do n«ng d©n hay c«ng nh©n bÞ sa th¶i b¾t ®Çu th­êng ®­îc sù h­ëng øng vµ tham gia cña c«ng nh©n ®ang cã viÖc, bé ®éi vÒ h­u, c¸n bé, gi¸o viªn, häc sinh sinh viªn, vµ th­¬ng gia. B¶n t­êng thuËt ®ã cho biÕt lµ nhiÒu biÖn ph¸p ng¨n chÆn c¸c cuéc biÓu t×nh ph¶n kh¸ng ®· mÊt c«ng hiÖu. Vµ bµi ph©n tÝch cña t¸c giµ nµy cho biÕt lý do t¹i sao ChÝnh phñ Trung Quèc kh«ng thÓ ®µn ¸p h÷u hiÖu nh­ tr­íc ®©y n÷a. Cã nhiÒu lý do dÉn ®Õn c¸c cuéc biÓu t×nh ph¶n kh¸ng nh­ tham nhòng vµ cöa quyÒn v.v.., nh­ng theo c¸c nhµ nghiªn cøu Trung Quèc, mét trong nh÷ng lý do chÝnh lµ sù chªnh lÖch giµu nghÌo qu¸ lín vµ qu¸ nhanh. B¸o New York Times cho biÕt, trong khi cã Ýt nhÊt 20 triÖu ng­êi ë thµnh thÞ thÊt nghiÖp vµ 150 triÖu ng­êi ph¶i tha ph­¬ng cÇu thùc, hiÖn nay cã kho¶ng 100 triÖu ng­êi cã thu nhËp hµng n¨m trªn 3000 USD, sè ng­êi nµy t¨ng 20% mét n¨m. ChÝnh phñ bao cÊp nhµ ë cho hä, hä cã thÓ ®Ó dµnh phÇn lín thu nhËp ®ã. Tê b¸o nµy cho biÕt thªm r»ng hiÖn nay ë Trung Quèc cã tõ 5 ®Õn 6 triÖu ng­êi cã tµi s¶n trªn 100 ngh×n USD vµ kho¶ng 10 ngh×n ng­êi cã tµi s¶n trªn mét triÖu USD. Nh­ng phÇn lín nh÷ng ng­êi nµy còng Ýt ph¶i nép thuÕ cho ChÝnh phñ. Do kh«ng thu ®­îc thuÕ cña ng­êi giµu, tõ n¨m 1994, ChÝnh phñ Trung ­¬ng b¾t c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng chuyÓn vÒ Trung ­¬ng phÇn thuÕ lín h¬n. §Ó cã thÓ tr¶ l­¬ng cho c¸n bé ®Þa ph­¬ng vµ chi phÝ cho c¸c dÞch vô c«ng céng nh­ gi¸o dôc vµ y tÕ, c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng l¹i b¾t buéc ph¶i thu lÖ phÝ mét c¸ch v« téi v¹ vµ v« luËt ph¸p, bÊt cø tõ hé gia ®×nh hay c¬ së kinh doanh nµo hä cã thÓ thu ®­îc. C¸c c¬ së kinh doanh ë n«ng th«n th­êng ph¶i tr¶ kho¶ng 20% lÖ phÝ trªn thu nhËp. N«ng d©n, ngoµi viÖc ®· ph¶i nép thuÕ víi tû lÖ trªn thu nhËp cao h¬n d©n thµnh thÞ, l¹i cßn tr¶ bao thø lÖ phÝ kh¸c nhau. HËu qu¶ lµ ngµy cµng nhiÒu nh÷ng cuéc biÓu t×nh vµ n¸o ®éng th­êng xuyªn ë n«ng th«n ®Ó ph¶n ®èi s­u cao thuÕ nÆng. Nh­ vËy, mÆc dï Trung Quèc th­êng nãi r»ng æn ®Þnh trong n«ng th«n rÊt quan träng cho ph¸t triÓn, hä vÉn tiÕp tôc rót rÊt nhiÒu tµi nguyªn cña n«ng th«n vÒ nu«i d­ìng cho thµnh thÞ lµ trung t©m quyÒn lùc chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. 2. Ai ®­îc, ai thua trong khu vùc? Cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu ®· nãi mét c¸ch hÕt søc kh¸i qu¸t r»ng viÖc Trung Quèc vµo WTO sÏ cã ¶nh h­ëng s©u réng ®Õn nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nh÷ng n­íc xuÊt khÈu hµng chÕ biÕn vµ dÞch vô sÏ ®­îc lîi v× thuÕ xuÊt nhËp cña Trung Quèc sÏ d­îc gi¶m kh¸ thÊp vµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan sÏ d­îc ®­îc lo¹i bá. Trong ®ã, nh÷ng n­íc xuÊt dÞch vô tµi chÝnh vµ luËt ph¸p còng nh­ nh÷ng c«ng ty b¶o hiÓm sÏ ®­îc lîi nhÊt. ViÖc nµy sÏ lµm t¨ng lßng tin cña nh÷ng nhµ dÇu t­ n­íc ngoµi v× mét lµ, chÕ ®é mËu dÞch cña Trung Quèc sÏ ®­îc minh b¹ch h¬n (®iÓm nµy thËt ra kh«ng râ rµng nh­ nh÷ng vô khai gian cña Enron, Arthur Anderson, Worldcom. v.v., t¹i Mü gÇn ®©y ®· chøng minh) vµ hai lµ, chÕ ®é mËu dÞch cña Trung Quèc sÏ hµi hoµ víi chÕ ®é cña WTO. Trªn thùc tÕ, khã mµ nãi chung chung ¶nh h­ëng cña viÖc Trung Quèc vµo WTO ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ trong khu vùc §«ng ¸. ¶nh h­ëng nµy tïy thuéc møc ®é th­¬ng m¹i cña tõng n­íc víi Trung Quèc ®Õn ®©u, vµ hai lµ tuú theo lîi thÕ cña tõng khu vùc c«ng nghiÖp ®èi víi Trung Quèc nh­ thÕ nµo. VÒ th­¬ng m¹i, trong thËp kû 90, th­¬ng m¹i gi÷a Trung Quèc vµ n¨m n­íc Singapo, Indonesia, Malaisia, Phi-lÝp-pin vµ Th¸i Lan (®­îc gäi lµ ASEAN-5) t¨ng víi tû lÖ trung b×nh lµ 16%/n¨m--tõ 7,1 tû USD n¨m 1990 ®Õn 29,6 tû USD n¨m 2000. ASEAN-5 xuÊt sang Trung Quèc Ýt h¬n lµ Trung Quèc xuÊt sang ASEAN-5. C¸c lo¹i hµng trao ®æi gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN-5 còng ®· thay ®æi rÊt lín , tõ chñ yÕu lµ nguyªn liÖu chuyÓn sang c¸c mÆt hµng m¸y mãc vµ dông cô ®iÖn. VÒ ®Çu t­, tæng sè FDI cña ASEAN-5 ë Trung Quèc t¨ng tõ 293 triÖu USD n¨m 1990 ®Õn 23,1 tû vµo cuèi n¨m 2000. tøc lµ trung b×nh t¨ng kho¶ng 57%/n¨m. Trong khi ®ã, n¨m 1985, tæng sè ®Çu t­ ra n­íc ngoµi cña Trung Quèc chØ cã 131 triÖu USD, so víi Malaisia (l,4 tû) vµ Singapore (4,4 tû). §Õn n¨m 2000, ®Çu t­ ra n­íc ngoµi cña Trung Quèc lµ 27,2 tû USD, chØ ®øng sau §µi Loan, Hong Kong, Singapore vµ NhËt. MÆc dï Trung Quèc ®Çu t­ ë nhiÒu n­íc vµ trong nhiÒu khu vùc kinh tÕ kh¸c nhau, 45% cña tæng ®Çu t­ ra ngoµi ®Õn Hång K«ng, Mü, Cana®a, vµ óc. Nãi chung, ë c¸c n­íc kinh tÕ ph¸t triÓn, Trung Quèc ®Çu t­ vµo khu vùc dÞch vô; ë c¸c n­íc cã nhiÒu tµi nguyªn, Trung Quèc ®Çu t­ vµo khai th¸c tµi nguyªn; vµ ë c¸c nuíc chËm ph¸t triÓn nh­ vïng Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng vµ Ch©u Phi, Trung Quèc chñ yÕu chØ ®Çu t­ vµo c¸c khu vùc chÕ biÕn cÇn nhiÒu nh©n c«ng nh­ may mÆc, giÇy dÐp, xe ®¹p, xe g¾n m¸y vµ c¸c ®å dïng ®iÖn vµ ®iÖn tö. MÆc dï trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Trung Quèc cã t¨ng ®Çu t­ vµo c¸c n­íc §«ng Nam ¸, ®Õn n¨m 2000, ASEAN-5 chØ nhËn 6,1% tæng ®Çu t­ cña Trung Quèc ra n­íc ngoµi. Trong 5 n­íc nµy, ®Çu t­ cña Trung Quèc cho Singapore lµ kh¸c biÖt nhÊt v× c¸c h·ng Trung Quèc dïng Singapore nh­ trung t©m cho c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, dÞch vô tµi chÝnh, vµ chuyªn chë ®­êng thuû. T¹i ®©y cã rÊt nhiÒu ng©n hµng cña Trung Quèc vµ nhiÒu dÞch vô chuyªn chë. §Õn cuèi n¨m 1999 tæng sè ®Çu t­ cña Trung Quèc t¹i Singapore lµ 640 triÖu USD, trong ®ã, c¸c dÞch vô tµi chÝnh chiÕm 72%, chuyªn chë vµ c¸c ph­¬ng tiÖn liªn l¹c chiÕm 14%, th­¬ng m¹i chiÕm 9%, chÕ biÕn chiÕm 3%, vµ c¸c thø kh¸c chiÕm l% cßn l¹i. Trong bèn n­íc kia, Th¸i Lan nhËn ®­îc ®Çu t­ nhiÒu nhÊt, chñ yÕu v× Th¸i Lan cã th¸i ®é chÝnh trÞ th©n thiÖn nhÊt víi Trung Quèc. Tõ n¨m 1990-1999, Th¸i Lan nhËn d­îc tæng sè 562 triÖu USD, ®¹i ®a sè lµ tr­íc n¨m 1997. Trong thËp kû 90, sau khi quan hÖ ngo¹i giao cña c¸c n­íc §«ng Nam ¸ kh¸c ®­îc c¶i thiÖn, ®Çu t­ cña Trung quèc còng b¾t ®Çu ch¶y vµo nh÷ng n­íc nµy. §Õn n¨m 1999, Malaisia lµ n­íc nhËn ®­îc ®Çu t­ lín thø 2 (3l8,7 triÖu USD), Indonesia lín thø 3 (270,6 triÖu USD), vµ Phi-lÝp-pin thø 4 (82,2 triÖu USD). C¬ cÊu ®Çu t­ t¹i bèn n­íc nµy nh­ sau: T¹i Malaisia, lóc ®Çu Trung Quèc ®Çu t­ vµo ngµnh má vµ cao su v× ®©y lµ hai tµi nguyªn lín cña n­íc nµy. §Õn n¨m 1995, ®Çu t­ vµo ngµnh má quÆng chiÕm 82% trong tæng sè ®Çu t­ cña Trung quèc vµ ®Çu t­ trong ngµnh cao su lµ 4,6%. Tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2000, Trung Quèc chuyÓn ®æi c¬ cÊu ®Çu t­ sang c¸c ngµnh chÕ biÕn, ®Æc biÖt lµ khu vùc ®iÖn vµ ®iÖn tö. §Õn cuèi n¨m 2000, khu vùc nµy chiÕm 33% tæng sè ®Çu t­ cña Trung Quèc t¹i Malaisia trong khu vùc kü nghÖ vµ chÕ biÕn, t¨ng tõ 4,3 triÖu USD n¨m 1985 ®Õn 40,7 triÖu USD. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Trung Quèc còng chó träng vµo kü nghÖ giÊy. Th¸ng giªng n¨m 2001, mét liªn doanh Trung Quèc-Malaisia s¶n xuÊt bét lµm giÊy vµ lµm giÊy ë vïng Sabah trÞ gi¸ 2,9 tû nh©n d©n tÖ (t­¬ng ®­¬ng víi 760 tû USD) ®· ®­îc thùc hiÖn. Trung Quèc chiÕm 64% cæ phÇn. §©y lµ c«ng tr×nh ®Çu t­ lín nhÊt cña Trung quèc tõ tr­íc ®Õn nay t¹i Malaisia. T¹i Phi-lÝp-pin, ®Çu t­ cña Trung Quèc nöa ®Çu cña thËp kû 90 chñ yÕu lµ b¸n bu«n vµ b¸n lÎ. Nh÷ng c«ng ty b¸n bu«n b¸n ®ñ lo¹i hµng ho¸: v¶i vãc, quÇn ¸o, giÇy dÐp, giÊy, thøc ¨n, n­íc uèng, thuèc l¸, vËt liÖu x©y dùng, gµ lîn, ®å ch¬i cho trÎ con, nåi niªu xong ch¶o, m¸y mãc, v.v. Trong nöa sau cña thËp kû, ®Çu t­ cña Trung Quèc chuyÓn sang khu vùc chÕ biÕn. Thêi ®iÓm 1996-2000, 84% ®Çu t­ cña Trung Quèc ë Phi-lÝp-pin cho khu vùc chÕ biÕn, ®Æc biÖt lµ chÕ t¹o xe g¾n m¸y, vµ chØ cã 4,3% lµ vµo khu vùc b¸n bu«n vµ b¸n lÎ. Khu vùc n«ng nghiÖp lµ khu vùc lín nhÊt ë Th¸i Lan cho nªn Trung Quèc ®· ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh nh­ ph©n bãn, hãa häc vµ chÕ biÕn cao su. Nh­ng tõ n¨m 1997 ®Õn quý ®Çu cña n¨m 2001, trong 45 triÖu USD ®Çu t­ vµo Th¸i Lan, khu vùc ®iÖn vµ ®iÖn tö chiÕm 27%, ho¸ häc vµ giÊy chiÕm 26%, n«ng nghiÖp chiÕm 25%, kü nghÖ nhÑ chiÕm 11%, m¸y mãc vµ ®å s¾t 10% vµ 1% cßn l¹i lµ kho¸ng chÊt. Nh­ vËy, tr­íc khi vµo WTO, quan hÖ kinh tÕ gi÷a Trung quèc vµ c¸c n­íc §«ng Nam ¸ ®· cµng ngµy cµng t¨ng, Trung Quèc xuÊt qua c¸c n­íc nÇy nhiÒu h¬n nhËp. §Çu t­ Trung Quèc ë c¸c n­íc ASEAN cao h¬n ®Çu t­ cua ASEAN ë Trung Quèc vµ rÊt chiÕn l­îc, b»ng c¸ch tr­íc tiªn lµ khai th¸c nh÷ng lîi thÕ so s¸nh riªng cña tõng n­íc ®Ó thu lîi. Tõ gi÷a thËp kû 90 ®Õn nay, Trung Quèc ®· khÐo lÐo thay ®æi c¬ cÊu ®Çu t­ ®Ó bæ sung cho sù ph¸t triÓn cña c¸c khu vùc kinh tÕ trong n­íc nh»m cã thÓ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng toµn cÇu. Cã g× thay ®æi sau khi Trung Quèc vµo WTO? Cuèi th¸ng 6 n¨m 2002, tê New York Times cho biÕt lµ Trung Quèc ®ang mua rÊt nhiÒu nguyªn liÖu, linh kiÖn, vµ hµng ho¸ cña Hµn Quèc vµ Indonesia ®Ó s¶n xuÊt c¸c hµng xuÊt khÈu. Song song víi viÖc nµy, Trung Quèc ®· thu hót hÇu hÕt FDI cho Ch©u ¸ (­íc tÝnh kho¶ng 50 tû USD) vµ b¾t buéc c¸c n­íc l¸ng giÒng ph¶i t×m c¸ch ®èi phã. VÝ dô, Singapore ®ang th­¬ng l­îng mét hiÖp ®Þnh tù do ho¸ th­¬ng mai song ph­¬ng víi Mü nh»m cñng cè liªn hÖ vèn ®· th©n thiÖn víi Mü. Trong khi lo ng¹i vÒ Trung Quèc, c¸c nhµ l·nh ®¹o Ch©u ¸ ®Òu khen Trung Quèc vµ ®Òu nãi r»ng sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña Trung Quèc sÏ lµm c¸c nÒn kinh tÕ cña hä ®­îc lîi. H·ng m¸y tÝnh Dell Computer võa råi quyÕt ®Þnh dêi mét sè nhµ m¸y s¶n xuÊt m¸y tÝnh tõ Kuala Lumpur sang Trung Quèc. Nh­ng thñ t­íng Mahathir khuyªn c¸c nhµ l·nh ®¹o kh¸c trong khu vùc r»ng: "Chóng ta ph¶i sèng víi thùc tÕ lµ Trung Quèc mét thùc thÓ vµ Trung Quèc sÏ rÊt giµu, rÊt lín vµ rÊt m¹nh vÒ mÆt kinh tÕ." Bµi b¸o trªn viÕt lµ nhiÒu nhµ kinh tÕ cho r»ng th¸ch thøc ®èi víi c¸c n­íc trong khu vùc lµ t×m d­îc kÏ hë ®Æc biÖt ®Ó c¹nh tranh vµ ®èi phã víi Trung Quèc. VÝ dô Singapore, víi sè lao ®éng häc vÊn cao, ®ang cã kÕ ho¹ch chi tiªu nhiÒu tû USD ®Ó t¸i t¹o m×nh thµnh mét trung t©m sinh häc vµ y häc. Indonesia, mét n­íc s¶n xuÊt nhiÒu dÇu má vµ khÝ ®èt, sÏ cã lîi thÕ l©u dµi h¬n, v× Trung Quèc ®Þnh ®Çu t­ ë ®ã ®Ó cã thÓ t¨ng tiªu dïng n¨ng l­îng gÊp ®«i trong 10 n¨m tíi. Th¸ng giªng 2002 c«ng ty dÇu quèc doanh cña Trung Quèc tªn lµ CNOOC mua mét vïng dÇu khÝ ë lndonesia víi gi¸ 585 triÖu USD. Th¸ng 5 võa qua, c«ng ty PetroChina mua c¸c tµi s¶n cña C«ng ty Devon Energy Corporation víi gi¸ 262 triÖu USD. Bµi b¸o viÕt lµ nhiÒu viªn chøc ë Ch©u ¸ lo ng¹i §«ng Nam ¸ sÏ trë thµnh khu vùc chñ yÕu cung cÊp thùc phÈm vµ nguyªn liÖu cho Trung Quèc ®Ó ®æi nh÷ng hµng chÕ biÕn rÎ tiÒn nh­ng cã h¹i cho c«ng nghiÖp b¶n xø. Trong mét cuéc pháng vÊn th¸ng 4 n¨m 2002, Supachai Panitchpakdi, mét cùu phã thñ t­íng cña Th¸i Lan vµ ®· trë thµnh tæng gi¸m ®èc cña WTO b¾t dÇu tõ th¸ng 9 n¨m 2002, nãi r»ng Trung Quèc cÇn nhËp rÊt nhiÒu nguyªn liÖu còng nh­ chÕ phÈm tõ §«ng Nam ¸ nªn n­íc nµy sÏ lµ ®Çu tµu kÐo c¸c nÒn kinh tÕ §«ng Nam ¸ lªn vµ sÏ t¹o nªn "mét cuéc bïng næ kinh tÕ míi ë §«ng Nam ¸ gi÷a n¨m 2005 vµ 2015". §Ó cïng Trung Quèc thµnh lËp "khu vùc thÞnh v­îng chung" ë Ch©u ¸, c¸c n­íc ASEAN ®· h­ëng øng lêi kªu gäi cña Trung Quèc thµnh lËp mét khu vùc th­¬ng m¹i tù do gäi lµ ACFTA (ASEAN-CHINA Free Trade Area). Cuéc th­¬ng thuyÕt ®· tiÕn hµnh vµo th¸ng 5 n¨m 2002, vµ mét nhãm chuyªn viªn Trung Quèc vµ ASEAN ­íc tÝnh r»ng mét khu vùc th­¬ng m¹i tù do nh­ thÕ cã thÓ sÏ t¨ng gi¸ trÞ xuÊt khÈu tõ ASEAN qua Trung Quèc b»ng 13 tû USD (48%) vµ xuÊt khÈu cña Trung Quèc sang ASEAN sÏ t¨ng 11 tû USD (h¬n 55%). N¨m 2002, Trung Quèc ®· nhËp 42 tû USD tõ c¸c n­íc Ch©u ¸, tøc lµ b»ng 55% tæng gi¸ trÞ nhËp tõ vïng nµy cña NhËt. Nhanh nhãng thµnh lËp khu vôc tù do th­¬ng m¹i ASEAN (AFTA, ASEAN Frec Trade Arca) ®Ó ®èi t¸c vµ c¹nh tranh víi Trung Quèc, trong buæi häp ngµy 6-7 th¸ng 7 n¨m 2002 t¹i Malaisia c¸c bé tr­ëng tµi chÝnh vµ kinh tÕ cña ASEAN ®ång ý cho c¸c thµnh viªn c¸ thÓ trong hiÖp héi nµy ®­îc tù do ho¸ thÞ tr­êng cña m×nh mét c¸ch ®¬n ph­¬ng mµ kh«ng cÇn cã sù ®ång ý chung cña 10 thµnh viªn. §©y lµ ph­¬ng thøc "10 trõ X" mµ Bé tr­ëng Th­¬ng m¹i Quèc tÕ vµ Kü nghÖ cña Malaisia Rafidah Aziz, ng­êi chñ tr× buæi häp, nãi lµ "thùc dông h¬n" (more pragmatic). Nh­ng theo ph©n tÝch cña Stratfor.com, ®©y lµ mét b­íc nh¶y vät rÊt lín vµ quyÕt ®Þnh nµy ph¸t huy sù ®ång nhÊt cña nhãm trong lÜnh vùc kinh tÕ; nh­ng trong khi nã gióp c¸c n­íc ph¸t triÓn h¬n (Brunei, lndonesia, Malaisia, Phi-lÝp-pin, Singapore vµ Th¸i Lan) nhanh chãng dµnh lÊy nh÷ng c¬ héi vÒ ®Çu t­ vµ th­¬ng m¹i, l¹i bá r¬i c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn (Cambodia, Myanmar, Lµo, vµ ViÖt Nam). 3. Quan hÖ Trung Quèc - Mü Theo tê New York Times mÆc dÇu Mü th­êng tr¸nh nh÷ng tuyªn bè c«ng khai vÒ th¸ch thøc kinh tÕ cña Trung Quèc ®èi víi c¸c n­íc kh¸c ë Ch©u ¸ th¸ng 6 n¨m 2002, «ng Robert B. Zoellick, ®¹i diÖn th­¬ng m¹i cña Mü, ®· ph¶i lªn tiÕng khuyÕn c¸o 10 thµnh viªn ASEAN mét c¸ch c«ng khai r»ng hä cã c¬ héi sèng cßn tr­íc sù v­ît tréi cña Trung Quèc nh­ lµ c¸c ®èi t¸c th­¬ng m¹i cè kÕt víi nhau thay v× nh­ lµ nh÷ng c¸ thÓ c¹nh tranh víi nhau. Cã lÏ kh«ng ph¶i v× Mü sî Trung Quèc trë thµnh ®èi thñ kinh tÕ hay mét n­íc b¸ quyÒn trong khu vùc mµ Zoellick khuyÕn c¸o nh­ trªn. Trªn thùc tÕ, liªn hÖ kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i gi÷a Trung Quèc vµ Mü cµng ngµy cµng lín, vµ viÖc vµo WTO cña Trung Quèc cã lîi cho Mü h¬n hÕt vÒ hai ph­¬ng diÖn nµy. Trong thËp kû 90, ®Çu t­ cña Mü ë Trung Quèc ®· t¨ng rÊt nhanh. §Õn cuèi n¨m 1999, c¸c c«ng ty ®a quèc gia cña Mü ®· ®Çu t­ 33 tû USD ë Trung Quèc. N¨m ®ã c¸c c«ng ty ®a quèc gia nµy ®· cã h¬n 450 c¸c c«ng ty con (affiliates) víi h¬n 262,000 c«ng nh©n vµ ®· b¸n ra mét l­îng hµng trÞ gi¸ kho¶ng 23 tû USD. C¸c c«ng ty nµy lóc ®Çu vµo Trung Quèc lµ ®Ó s¶n xuÊt hµng b¸n trong néi ®Þa Trung Quèc, nh­ng tõ n¨m 1994 ®· xuÊt khÈu hµng trë l¹i sang Mü vµ qua c¸c n­íc kh¸c. N¨m 2000, c¸c c«ng ty con xuÊt mét l­îng hµng trÞ gi¸ lµ 120 tû USD. Riªng gi¸ trÞ nh÷ng hµng cña c¸c c«ng ty con ë Trung Quèc ®­a vÒ cho c¸c c«ng ty mÑ ®Ó s¶n xuÊt ë Mü n¨m 2001 lµ 18,5 tû Mü kim (sè tiÒn nµy kh«ng ®­îc thèng kª vµo gi¸ trÞ hµng b¸n ra). §èi víi nh÷ng c«ng ty ®a quèc gia cña Mü, ®iÒu quan träng cña viÖc Trung Quèc vµo WTO kh«ng ph¶i lµ tha hå bu«n b¸n hay ®Çu t­ víi Trung Quèc. §iÒu quan träng ë ®©y lµ gióp c¸c c«ng ty mÑ kÕt hîp tèt h¬n víi c¸c c«ng ty con do thuÕ xuÊt nhËp thÊp h¬n, lo¹i bá nhiÒu hµng rµo phi quan thuÕ, v× viÖc Trung Quèc cam kÕt sÏ thùc hiÖn c¸c luËt lÖ b¶o ®¶m c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, vµ Trung Quèc kh«ng ®­îc ®ßi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi ph¶i chuyÓn giao c«ng nghÖ hay sö dông hµng néi víi tû lÖ nhÊt ®Þnh nµo dã trong viÖc s¶n xuÊt. V× nh÷ng lý do trªn, chÊt l­îng c¸c hµng s¶n xuÊt cña c¸c c«ng ty con ë Trung Quèc sÏ t¨ng cao vµ nh÷ng mÆt hµng ®ã sÏ c¹nh tranh tèt trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Do ®ã. chiÒu h­íng c¸c h·ng ®a quèc gia Mü dïng Trung Quèc nh­ lµ mét c¸i nÒn ®Ó c¸c c«ng ty con s¶n xuÊt cho xuÊt khÈu sÏ t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m tr­íc m¾t. Trªn ®©y chØ lµ mét vµi nÐt vÒ quan hÖ kinh tÕ Trung-Mü, nh­ng nã còng cho biÕt hai n­íc nµy cÇn nhau nh­ thÕ nµo. Mü rÊt quan träng ®èi víi Trung quèc v× ®©y lµ thÞ tr­êng lín nhÊt cña Trung Quèc. N¨m 2001, xuÊt siªu cña Trung Quèc ®èi víi Mü cao h¬n 80 tû USD. 4. KÕt luËn Tr­íc m¾t vµo WTO, Trung Quèc ®· cã ®­îc mét sè lîi Ých vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, nh­ng Trung Quèc cã thÓ dïng viÖc héi nhËp ®Ó gi¶i quyÕt hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi vµ chÝnh trÞ nh­ c¸c l·nh ®¹o vµ c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch cña hä th­êng nãi hay kh«ng vÉn cßn ch­a râ. Ngay trong néi ®Þa Trung Quèc, phÇn lín nh©n d©n nghÌo n«ng th«n vµ thµnh thÞ, vèn d· gÆp khã kh¨n trÇm träng, trong thêi gian tr­íc m¾t sÏ bÞ thiÖt thßi h¬n. §Õn nay ch­a thÊy chÝnh phñ Trung Quèc ®Ò ra biÖn ph¸p cô thÓ nµo dÓ gi¶i quyÕt mét c¸ch h÷u hiÖu. C¸c gi¶i ph¸p t¹m thêi hiÖn nay vÒ dµi h¹n l¹i cã thÓ g©y thªm nhiÒu khã kh¨n. NÕu Trung Quèc kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc c¸c vÇn ®Ò kinh tÕ vµ x· héi cho tÇng líp d©n nghÌo vµ thÊt nghiÖp (mµ c¸c con sè chÝnh thøc--dï ®óng, dï sai--còng cho thÊy lµ lín) b»ng tæng d©n sè cña n­íc Mü th× t¨ng vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ GDP l¹i cµng khoÐt s©u m©u thuÉn x· héi v× nã cµng t¹o thªm chªnh lÖch giµu nghÌo vµ kho¶ng c¸ch gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c vïng, vµ gi÷a c¸c d©n téc. ViÖt Nam cã thÓ rót ra nhiÒu bµi häc tõ kinh nghiÖm cña Trung Quèc. Kho¶ng c¸ch gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c vïng, vµ gi÷a c¸c tÇng líp x· héi ë ViÖt Nam còng ®ang d·n ra. Con sè thÊt nghiÖp chÝnh thøc ë thµnh thÞ ®· ®Õn 6,5% n¨m 2001 vµ sÏ t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m tíi v× c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh sÏ chuyÓn ®æi c¬ cÊu hay gi¶i thÓ. Theo nhiÒu ­íc tÝnh, gi¸ vèn (capital cost) cña viÖc t¸i c¬ cÊu c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh vµ c¶i c¸ch ng©n hµng n¨m 2002 sÏ ®Õn 3-4% GDP. Trong khi ®ã, thiÕu hôt ng©n s¸ch n¨m 2001 ®· vµo kho¶ng 5% cña GDP vµ xuÊt khÈu chØ t¨ng kho¶ng 6,5% so víi 25,2% n¨m 2000. Ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam lín h¬n GDP vµ lín gÊp 3 lÇn cña Trung Quèc nªn khã t¨ng ®­îc nhanh h¬n, mÆc dÇu ­íc tÝnh cña Bé Th­¬ng M¹i cho biÕt lµ xuÊt khÈu sÏ t¨ng 8,5% n¨m 2002 vµ 12,0% n¨m 2003 vµ nhËp khÈu sÏ t¨ng 10% n¨m 2002 vµ 13% n¨m 2003. Mét viÖc tÝch cùc lµ n¨m 2001 ®Çu t­ n­íc ngoµi ®· t¨ng 12% (2,2 tû USD) so víi n¨m 2000 vµ tû lÖ ®­a vèn vµo n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ t¨ng v× c¸c khu vùc nµy cÇn sö dông nhiÒu lao ®éng vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng xuÊt khÈu. Nh­ng tû lÖ vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi trªn GDP cña ViÖt Nam ®· kh¸ cao vµ nh­ ®· nãi phÝa trªn, sö dông vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi kh«ng khÐo cã thÓ g©y thªm khã kh¨n trong dµi h¹n. Trong khu vùc §«ng Nam ¸, còng ch­a biÕt râ vÒ l©u dµi ai ®­îc, ai mÊt v× cã rÊt nhiÒu nh©n tè quyÕt ®Þnh (nh­ chÝnh s¸ch ngo¹i giao vµ c¸c biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi vµ chÝnh trÞ trong tõng n­íc). Nh­ng tr­íc m¾t, ta thÊy Trung Quèc ®· thµnh c«ng phÇn nµo trong viÖc tranh thñ khèi liªn minh c¸c n­íc §«ng Nam ¸, ¶nh h­ëng chÝnh trÞ vµ chiÕn l­îc cña Trung Quèc sÏ tiÕp tôc cñng cè. Summery Winners and losers as China joins WTO and lessons learnt for Vietnam This article will focus on two points: the first is who win or lose in China; and the second is who win or lose in the region, especially in Southeast Asia. The first point concentrates on possible impacts of China’s commitments with the United States and World Trade Organization (WTO) over economics sectors so as to clarify which social classes (e.g. agricultural labor and unskilled worker, or skillful workers and managers) and which geographical regions will win or lose. Then we will discuss in-effect and/or to-be policies of China’s government to solve current/coming economics/social in order to draw some experience for Vietnam. The second point considers argument posted by China and the United States for China’s access to WTO bringing about win-win situation for all Asia-Pacific nations. If any, who benefit the most? If not, who bears the lost? We hope that implications or influence on regional diplomacy and politics could be revealed.