Áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế

Áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế 24/02/2009 in Phap luat thue THS. TRẦN VŨ HẢI – ĐH LUẬT HN 1. Những vấn đề cơ bản về áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế Theo quan niệm phổ biến hiện nay, thuế là khoản trích nộp bắt buộc do các cá nhân, tổ chức có nghĩa vụ đóng góp cho nhà nước theo quy định của pháp luật theo nguyên tắc không hoàn trả và không đối giá. Như vậy, pháp luật thuế làm phát sinh nghĩa vụ nộp thuế của cá nhân, tổ chức mà không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của những chủ thể này. Chính vì lẽ đó, việc thu, nộp thuế phải được tổ chức hết sức chặt chẽ, nhằm đảm bảo thực hiện đúng pháp luật thuế. Với những lý do như trên, việc nghiên cứu hoạt động áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế là hết sức cần thiết. Thứ nhất, nghiên cứu hoạt động áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế nhằm phân tích bản chất của hoạt động này cũng những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình áp dụng trên thực tế. Thứ hai, từ những đánh giá, nhận xét về thực tế áp dụng pháp luật, sẽ đưa ra những đề xuất nhằm cải thiện hoạt động áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế được hiệu quả hơn. Quan hệ pháp luật thuế là quan hệ xã hội giữa cơ quan nhà nước có thẩm quyền với cá nhân, tổ chức được điều chỉnh bởi hệ thống văn bản pháp luật thuế. Quan hệ pháp luật thuế có những đặc trưng cơ bản sau đây: - Thứ nhất, bản chất của quan hệ pháp luật thuế là quan hệ pháp luật hành chính giữa một bên là cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền và một bên là tổ chức, cá nhân chịu quản lý (bao gồm các chủ thể có nghĩa vụ nộp thuế và các chủ thể khác có liên quan). Do đây là một quan hệ pháp luật hành chính, nên cơ quan quản lý nhà nước được quyền sử dụng quyền lực nhà nước nhằm đảm bảo rằng, các tổ chức, cá nhân có nghĩa vụ nộp thuế phải thực hiện nghĩa vụ này đúng theo luật định. Nếu ngược lại, cá nhân, tổ chức đó sẽ phải chịu chế tài theo quy định của pháp luật (bao gồm chế tài hành chính và chế tài hình sự).[1] - Thứ hai, nội hàm kinh tế của nghĩa vụ thuế là việc tổ chức, cá nhân thuộc diện nộp thuế phải chuyển dịch cho nhà nước quyền sở hữu một phần tài sản của mình dưới hình thức tiền tệ mà không được hoàn trả trực tiếp và không đối giá. Điều đó có nghĩa, chủ thể nộp thuế không có quyền đòi hỏi nhà nước phải có nghĩa vụ đáp ứng ngay những quyền lợi vật chất và ngang bằng với số thuế đã nộp. Chính vì đặc điểm này mà việc áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế trở nên khó khăn hơn nhiều lĩnh vực khác, do chủ thể bị áp dụng thường cảm thấy “không công bằng” khi thực hiện nghĩa vụ nộp thuế.[2] Từ đặc điểm này đòi hỏi việc áp dụng pháp luật thuế cần có những linh hoạt, nhiều phương thức đa dạng để đảm bảo hiệu quả, không thể cứng nhắc một chiều. Theo quan niệm phổ biến về khái niệm áp dụng pháp luật, thì “Áp dụng pháp luật là hoạt động mang tính tổ chức, thể hiện quyền lực nhà nước, được thực hiện thông qua những cơ quan nhà nước có thẩm quyền, nhà chức trách hoặc các tổ chức xã hội khi được Nhà nước trao quyền, nhằm cá biệt hoá những quy phạm pháp luật vào các trường hợp cụ thể đối với các cá nhân, tổ chức cụ thể”[3]. Từ khái niệm trên có thể thấy, áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế là hoạt động của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền hoặc các tổ chức, cá nhân khác được nhà nước trao quyền để cá biệt hoá các quy định của pháp luật thuế vào từng trường hợp cụ thể. Ví dụ: cơ quan quản lý thuế ra quyết định hoàn thuế cho công ty A, hay việc cơ quan quản lý thuế ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với công ty B do gian lận thuế, v.v.. Áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế thường bao gồm các trường hợp cụ thể sau đây: - Quyết định thu thuế Quyết định thu thuế là việc cơ quan quản lý thuế áp dụng pháp luật thuế nhằm xác định nghĩa vụ thuế cụ thể cho chủ thể nộp thuế. Bằng quyết định thu thuế, cơ quan quản lý thuế xác định số thuế mà chủ thể bị áp dụng phải nộp, thời hạn thực hiện nghĩa vụ thuế, địa điểm thực hiện việc nộp thuế, v.v.. Kể từ ngày 1/7/2007, khi Luật quản lý thuế có hiệu lực thì áp dụng pháp luật dưới hình thức quyết định thu thuế có sự thay đổi cơ bản. Nếu trước đây, chủ thể nộp thuế chỉ thực hiện nghĩa vụ nộp thuế nếu có quyết định thu thuế, thì hiện nay, chủ thể nộp thuế sẽ tự thực hiện việc đăng ký, kê khai và nộp thuế theo thời hạn và thủ tục do Luật quản lý thuế quy định mà không cần cơ quan quản lý thuế phải ra quyết định thu thuế (gọi là cơ chế “tự khai, tự nộp”). Cơ chế này nhằm nâng cao tinh thần trách nhiệm của chủ thể nộp thuế cũng như giảm bớt sự áp đặt của cơ quan quản lý thuế đối với chủ thể nộp thuế, đồng thời đảm bảo cho cơ quan quản lý thuế có nhiều điều kiện hơn để thực hiện hiệu quả công tác giám sát, kiểm tra việc thực hiện pháp luật thuế. - Quyết định miễn thuế, giảm thuế Quyết định miễn thuế, giảm thuế là việc cơ quan quản lý thuế quyết định cho chủ thể nộp thuế được hưởng những ưu đãi về thuế theo quy định của pháp luật. Miễn thuế là ưu đãi mà theo đó, chủ thể nộp thuế được miễn trừ nghĩa vụ nộp tiền thuế. Giảm thuế là ưu đãi mà theo đó, chủ thể nộp thuế được miễn trừ một phần nghĩa vụ nộp tiền thuế. Quyết định miễn thuế, giảm thuế phải đảm bảo thực hiện theo đúng quy định của pháp luật và trên cơ sở hồ sơ đề nghị miễn thuế giảm thuế của chủ thể nộp thuế (trừ một số trường hợp miễn thuế, giảm thuế trên diện rộng, thì cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền sẽ ban hành quyết định giảm thuế, miễn thuế mà không cần đến hồ sơ đề nghị. Ví dụ: miễn, giảm thuế sử dụng đất nông nghiệp; hay Nghị quyết 30/2008/NQ-CP ngày 11/12/2008 của Chính phủ về việc miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm kích cầu kinh tế). - Quyết định hoàn thuế Quyết định hoàn thuế là việc cơ quan quản lý thuế quyết định trả lại tiền thuế cho chủ thể nộp thuế theo quy định của pháp luật. Việc hoàn thuế được thực hiện khi chủ thể nộp thuế đã nộp thuế nhiều hơn số thu tính đến thời điểm xác định hoàn thuế. Những trường hợp hoàn thuế cơ bản bao gồm: (i) hoàn thuế giá trị gia tăng khi số thuế đầu ra ít hơn số thuế đầu vào hoặc hoàn thuế đầu vào đối với dự án đầu tư chưa phát sinh doanh thu; (ii) hoàn thuế khi số thuế đã nộp trong kỳ tính thuế nhiều hơn số thuế phải nộp; và (iii) hoàn thuế khi sáp nhập, chia, tách, giải thể hoặc phá sản mà có số thuế nộp thừa. Quyết định hoàn thuế phải đảm bảo thực hiện theo đúng quy định của pháp luật trên cơ sở hồ sơ đề nghị hoàn thuế của chủ thể nộp thuế. Về nguyên tắc, số tiền thuế được hoàn theo yêu cầu của chủ thể đề nghị hoàn thuế và không vượt quá số tiền thuế được phép hoàn theo quy định của pháp luật thuế.[4] Hiện nay, quyết định hoàn thuế được ban hành khá nhanh chóng. Đối với các chủ thể thường xuyên được hoàn thuế và đáng tin cậy, thời hạn kể từ khi đề nghị đến khi ra quyết định hoàn không quá 15 ngày, cơ quan quản lý thuế sẽ kiểm tra sau. Những trường hợp hoàn thuế lần đầu hoặc có những dấu hiệu nghi ngờ, việc kiểm tra phải được tiến hành trước khi ra quyết định hoàn thuế, những cũng không vượt quá 60 ngày theo quy định của Luật quản lý thuế năm 2006. - Quyết định thanh tra, kiểm tra thuế Thanh tra, kiểm tra thuế là hoạt động quản lý nhà nước không thể thiếu và ngày càng quan trọng, nhất là khi cơ chế tự khai, tự nộp thuế được áp dụng một cách phổ biến. Thông qua việc thanh tra, kiểm tra của cơ quan quản lý thuế để phòng ngừa, phát hiện và xử lý các vi phạm pháp luật thuế, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quan hệ pháp luật thuế cũng như hạn chế tình trạng thất thu ngân sách từ thuế. Quyết định thanh tra, kiểm tra thuế được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật quản lý thuế. Về nguyên tắc, việc thanh tra, kiểm tra thuế không được cản trở hoạt động bình thường của đối tượng thanh tra, kiểm tra và không xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Có sự khác nhau về mục đích cũng như điều kiện giữa quyết định kiểm tra với quyết định thanh tra. Kiểm tra thuế được thực hiện thường xuyên với mục đích đánh giá mức độ chấp hành pháp luật của chủ thể nộp thuế và phòng ngừa vi phạm pháp luật thuế. Kiểm tra thuế được thực hiện bằng hai phương thức là kiểm tra hồ sơ tại cơ quan thuế và kiểm tra thực tế tại trụ sở chủ thể nộp thuế. Trong khi đó, thanh tra thuế được thực hiện khi có dấu hiệu vi phạm pháp luật hoặc khi có khiếu nại, tố cáo cần xác minh. Mục đích của thanh tra thuế là phát hiện và xử lý các vi phạm pháp luật thuế. Quyết định thanh tra phải được thông báo đúng hạn trước khi thanh tra cho chủ thể là đối tượng thanh tra theo luật định. - Quyết định xử phạt vi phạm hành chính về thuế Là việc cơ quan nhà nước áp dụng pháp luật đối với các chủ thể vi phạm pháp luật thuế. Quyết định xử phạt được ban hành dựa trên các quy định của pháp luật xử lý vi phạm hành chính về thuế. Những hành vi vi phạm pháp luật thuế phổ biến là: trốn thuế, gian lận thuế, sử dụng hoá đơn chứng từ trái pháp luật, kê khai không đúng thực tế, gian lận sổ sách nhằm trốn thuế, v.v.. Tuỳ thuộc vào từng trường hợp cụ thể, căn cứ vào văn bản pháp luật và thẩm quyền, cơ quan quản lý nhà nước sẽ ra quyết định xử phạt. Quyết định này phải được chủ thể vi phạm pháp luật thi hành, nếu không sẽ bị cưỡng chế theo quy định của pháp luật. - Quyết định giải quyết khiếu nại, tố cáo Trong quá trình quản lý nhà nước về thuế, đặc biệt trong việc áp dụng pháp luật thuế, nhiều trường hợp phát sinh tranh chấp dẫn đến việc chủ thể nộp thuế khiếu nại hoặc cá nhân, tổ chức khác tố cáo. Khiếu nại, tố cáo là quyền của tổ chức, cá nhân được pháp luật ghi nhận để họ tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trước nguy cơ bị chủ thể khác xâm hại trái pháp luật. Việc tiếp nhận và giải quyết khiếu nại được thực hiện theo pháp luật về thủ tục giải quyết khiếu nại tố cáo, trên cơ sở vận dụng đúng các quy định của pháp luật thuế trong từng trường hợp cụ thể. Chính vì vậy, quyết định giải quyết khiếu nại, tố cáo cần phải rõ ràng, chính xác, đúng pháp luật nhưng cũng đảm bảo giải toả được những mâu thuẫn không cần thiết phát sinh giữa chủ thể khiếu nại, tố cáo với chủ thể bị khiếu nại, tố cáo. - Quyết định giải quyết tranh chấp về thuế của Toà án Theo quy định của pháp luật hiện hành, nếu khiếu nại lần thứ nhất hoặc lần thứ hai không được giải quyết hoặc giải quyết không thoả đáng, chủ thể khiếu nại có quyền khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án. Cơ quan toà án sau khi tiếp nhận đơn khởi kiện, nếu thấy đủ căn cứ để thụ lý thì tiến hành các thủ tục cần thiết để giải quyết vụ án theo quy định của pháp luật thủ tục giải quyết các vụ án hành chính. Dựa trên những quy định của pháp luật thuế, toà án đưa ra quyết định giải quyết và quyết định này được đảm bảo thi hành.[5] - Quyết định cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế Khi quyết định hành chính thuế bao gồm quyết định thu thuế, quyết định xử lý vi phạm pháp luật thuế không được thực hiện, cơ quan quản lý thuế có quyền thực hiện các biện pháp cưỡng chế để quyết định đó phải được thi hành, nhằm đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật, đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các chủ thể có liên quan và lợi ích của nhà nước. Cơ sở pháp lý cho việc thực hiện các biện pháp cưỡng chế là quyết định cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế do cơ quan quản lý thuế ban hành. Các biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế được thực hiện tuỳ theo tình hình thực tế của chủ thể bị cưỡng chế, nhưng không ngoài các biện pháp được pháp luật quy định bao gồm: trích tiền từ tài khoản ngân hàng của chủ thể nộp thuế, tiền phạt; kê biên, phát mại tài sản để nộp tiền thuế, tiền phạt… 2. Thực trạng áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế – nguyên nhân và giải pháp Kể từ đầu những năm 1990, khi lộ trình cải cách hệ thống thuế bắt đầu được thực hiện cho đến nay, có thể nhận thấy hệ thống pháp luật thuế của nước ta đã có những bước phát triển rõ rệt. Điều này ảnh hưởng hết sức to lớn đến việc áp dụng pháp luật thuế trên thực tế. Dấu ấn hết sức quan trọng đối với hệ thống pháp luật thuế hiện nay là việc quản lý thuế đã được thống nhất và minh bạch hoá theo quy định của Luật quản lý thuế, có hiệu lực từ ngày 1/7/2007. Quan niệm “chủ thể nộp thuế chỉ là đối tượng chịu quản lý” đã chuyển dần sang quan niệm “chủ thể nộp thuế vừa là đối tượng chịu quản lý, vừa là đối tác của nhà nước” đã làm nền tảng cho những bước cải cách có tính chất đột phá trong hoạt động áp dụng pháp luật thuế. Bên cạnh những ưu điểm đạt được, cũng cần phải nhìn thấy nhiều hạn chế còn đang tồn tại để tìm ra nguyên nhân và các giải pháp khắc phục. Sau đây là những hạn chế tiêu biểu mà theo chúng tôi, đã ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế: - Xác định sai số tiền thuế Trong nhiều trường hợp, cơ quan quản lý thuế là chủ thể trực tiếp xác định số tiền thuế hoặc kiểm tra việc tự xác định số thuế của chủ thể nộp thuế nhưng đã xác định sai số thuế. Việc xác định sai số thuế thường dẫn đến tranh chấp, khiếu nại do cơ quan thuế đã xác định số tiền thuế phải nộp nhiều hơn thực tế. Những trường hợp áp dụng mức thuế sai thường chủ yếu tập trung vào lĩnh vực xuất khẩu, nhập khẩu do loại thuế này có nhiều biểu thuế suất khác nhau và thường xuyên thay đổi, nên cơ quan thuế rất dễ mắc sai lầm.[6] Những sai lầm phổ biến là: áp dụng sai mã hàng hoá dẫn đến áp dụng thuế suất không đúng; không xác định chính xác xuất xứ hàng hoá để áp dụng theo biểu thuế suất phù hợp; không kiểm tra tính chân thực của hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế mà áp dụng ngay các phương pháp xác định trị giá hải quan khác; vận dụng các quy định xác định trị giá hải quan không chính xác, v.v..[7] Ngoài thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, việc áp dụng mức thuế không hợp lý còn thường xảy ra đối với những chủ thể kinh doanh nộp thuế bằng phương pháp khoán. Số thuế phải nộp được ấn định dựa trên tình hình kinh doanh của các chủ thể nộp thuế, nhưng trong một số trường hợp, việc đánh giá chính xác tình hình kinh doanh thực tế là rất khó khăn nên cơ quan quản lý thuế đã đưa ra mức thuế không thoả đáng. Nhiều trường hợp mức thuế khoán quá thấp, dẫn đến tình trạng thất thu thuế, nhưng trong nhiều trường hợp khác, số thuế lại được ấn định quá cao, dẫn đến thiệt hại cho người nộp thuế.[8] - Thụ động trong việc ra quyết định, còn trông chờ hướng dẫn của cấp trên. Một trong những đặc trưng của áp dụng pháp luật chính là đưa những quy định áp dụng chung vào từng trường hợp cụ thể (hay còn được gọi là “cá biệt hoá”). Tuy những hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền như Bộ Tài chính và Tổng cục thuế đã tương đối đầy đủ, nhưng việc vận dụng tại các cơ quan quản lý thuế tại địa phương còn nhiều lúng túng. Nếu chỉ nhìn vào số lượng những thắc mắc của Cục thuế địa phương gửi lên Tổng cục thuế, sẽ rất dễ dẫn đến quan niệm rằng pháp luật thuế còn rất nhiều bất cập cần khắc phục hoặc nhiều trường hợp còn chưa có quy định. Tuy nhiên, nếu đọc công văn trả lời của Tổng cục thuế thì sẽ thấy ngay rằng, đại đa số các trường hợp thắc mắc đều đã được giải thích hết sức rõ ràng trong Thông tư hướng dẫn thi hành. Điều đó chứng tỏ, việc nắm vững và vận dụng pháp luật thuế của các Cục thuế địa phương còn rất nhiều hạn chế. - Chậm trễ trong việc thực hiện các ưu đãi thuế Ưu đãi thuế (bao gồm được hưởng mức thuế suất thấp, miễn thuế, giảm thuế, giãn nợ tiền thuế) là những quy định nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho chủ thể nộp thuế trong hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc chia sẻ gánh nặng thuế khi chủ thể nộp thuế gặp những sự cố khách quan bất lợi (thiên tai, địch hoạ, tai nạn bất ngờ…). Chính sách ưu đãi thuế chỉ thực sự có hiệu quả khi việc triển khai thực hiện được nhanh chóng và đúng đối tượng. Thực tế cho thấy, nhiều trường hợp, những hồ sơ đề nghị miễn thuế, giảm thuế hoặc hoàn thuế bị cơ quan thuế xử lý một cách chậm trễ. Đôi khi, công chức quản lý thuế còn đòi hỏi những điều kiện về giấy tờ, hồ sơ, sổ sách vượt ra ngoài những yêu cầu của pháp luật. Không kể đến mục đích gây khó khăn để thực hiện hành vi tham nhũng, thì những yêu cầu quá mức này đã cản trở chủ thể nộp thuế thực hiện quyền của mình một cách hợp pháp, làm giảm hiệu ứng tốt của chính sách ưu đãi thuế. - Còn nhiều tranh chấp về thuế dẫn đến khiếu nại tố cáo không được giải quyết thoả đáng Với thực trạng đã phân tích ở trên, thì hiện tượng khiếu nại, tố cáo chắc chắn không thể không xuất hiện. Tuy nhiên cũng phải nói thêm rằng, việc khiếu nại, tố cáo là quyền của cá nhân, tổ chức và việc có khiếu nại, tố cáo không đồng nghĩa với việc công chức quản lý thuế hay cơ quan quản lý thuế đã vi phạm pháp luật. Bên cạnh những trường hợp giải quyết khiếu nại, tố cáo thoả đáng, đúng pháp luật, cũng vẫn còn xảy ra tình trạng khiếu nại tố cáo không được giải quyết đúng thời hạn, dây dưa, vòng vo dẫn đến những phản ứng tiêu cực tiếp theo của cá nhân, tổ chức khiếu nại, tố cáo. Bên cạnh đó, hiện tượng bao biện, không nhận trách nhiệm và không xử lý đúng pháp luật công chức quản lý thuế, cơ quan quản lý thuế mắc sai phạm cũng làm cho sự việc càng trở nên phức tạp hơn. Với những thực tế trên đây, đòi hỏi cần tìm ra những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến những hạn chế đó, để từ đó có những giải pháp phù hợp với tình hình thực tế để hiệu quả áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế được nâng cao, đảm bảo quyền lợi cho các bên trong quan hệ pháp luật thuế. Thông qua quá trình nghiên cứu từ thực tiễn, chúng tôi cho rằng có những nguyên nhân cơ bản sau đây: - Một là, ý thức chấp hành pháp luật thuế của nhiều chủ thể nộp thuế còn yếu kém. Việc nộp thuế là nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân theo quy định của pháp luật nhằm đảm bảo duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước, và đồng thời, để nhà nước thực hiện các chức năng của mình. Tuy nhiên, do các lợi ích nhận được của nhà nước thường không cụ thể, nên đối với một số chủ thể nộp thuế, những thiệt hại vật chất cụ thể dường như lớn hơn so với những giá trị vô hình mà nhà nước đem lại. Chính vì vậy, thay vì hợp tác, nhiều chủ thể nộp thuế sử dụng nhiều thủ đoạn để làm giảm số thuế phải nộp một cách trái pháp luật. Bên cạnh đó, cũng cần phải nhận thức rằng, ý thức chấp hành pháp luật thuế không phải có được ngay lập tức bằng các mệnh lệnh hành chính. Nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở nước ta còn non trẻ, do vậy chưa đủ thời gian để các cá nhân, tổ chức trong xã hội thật sự quen với những đòi hỏi của nó, trong đó có nghĩa vụ nộp thuế. Ý thức chấp hành pháp luật được nâng lên thông qua nhiều phương thức, trong đó, công tác tuyên truyền phổ biến phải được thực hiện hiệu quả. Theo đánh giá của chúng tôi, mặc dù đã có nhiều chuyển biến, nhưng công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật thuế hiện nay còn cứng nhắc, chung chung, do vậy hiệu quả còn nhiều hạn chế. - Hai là, trình độ công chức quản lý thuế còn nhiều hạn chế. Trong những năm vừa qua, hệ thống pháp luật thuế có nhiều thay đổi căn bản, số lượng chủ thể nộp thuế ngày càng nhiều hơn. Bên cạnh đó, những thủ đoạn gian lận thuế ngày càng tinh vi hơn đã gây khó khăn không nhỏ cho công tác quản lý thuế. Mặc dù hầu hết công chức quản lý thuế đều ý thức được việc trau dồi, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, nhưng mức độ không đồng đều. Nhiều địa phương, trình độ học vấn của công chức quản lý thuế chưa đáp ứng được yêu cầu công tác, nên khi thực hiện công tác áp dụng pháp luật còn nhiều lúng túng, làm sai hoặc sợ làm sai dẫn đến chậm trễ trong việc ra quyết định.[9] Bên cạnh đó, chính vì nhận thức không đúng về vai trò của chủ thể nộp thuế, nên một số công chức thuế luôn giữ quan niệm, chủ thể nộp thuế là “những kẻ muốn trốn thuế”, nên nhiều trường hợp, đáng lẽ có thể giải quyết ngay, nhưng vẫn cẩn thận kiểm tra, gây ách tắc, chậm trễ, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. - Ba là, trong công tác quản lý và ra quyết định quản lý thuế còn nhiều tiêu cực. Những tiêu cực như đưa và nhận hối lộ, công chức thuế thông đồng với chủ thể nộp thuế để gian lận thuế vẫn còn xảy ra. Những tiêu cực này đã dẫn đến những quyết định trái pháp luật, xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của những chủ thể khác nên thường gây ra tình trạng khiếu kiện, tố cáo và thất thoát cho ngân sách nhà nước. Mặc dù trong thời gian vừa qua, công tác phòng và chống tham nhũng được đẩy mạnh, nhưng nhiều vụ việc trốn lậu thuế bị phát hiện thường có liên quan đến công chức quản lý thuế. Từ những phản ánh trên các phương tiện thông tin đại chúng và các vụ việc đã được cơ quan chức năng phát hiện và xử lý, thì có thể khẳng định rằng, những hiện tượng tiêu cực, tham nhũng trong hoạt động quản lý thuể còn khá phổ biến như đưa và nhận tiền hối lộ, hoặc đòi được hối lộ bằng nhiều hình thức tinh vi khác.[10] - Bốn là, cơ sở hạ tầng đầu tư cho ngành thuế còn chưa thoả đáng để đáp ứng nhu cầu nhiệm vụ. Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật, đặc biệt là công nghệ thông tin, thì những ứng dụng tiến bộ này vào hoạt động quản lý nhà nước ngày càng được đẩy mạnh. Với số lượng rất lớn các chủ thể nộp thuế, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý thuế như khai thuế qua mạng internet, phần mềm dữ liệu quản lý thông tin người nộp thuế, các trang website thông tin về ngành thuế…, nếu được đầu tư thoả đáng sẽ đem lại những cải thiện đáng kể, nhằm giảm chi phí xã hội dành cho công tác quản lý thuế, đem lại hiệu quả kinh tế cao.[11] Tuy nhiên, hiện nay, việc triển khai đầu tư cơ sở hạ tầng kỹ thuật cho ngành thuế nhìn chung còn chậm và chưa đồng đều, cùng với hạn chế trong công tác đào tạo công chức quản lý thuế và chủ thể nộp thuế về các kỹ năng cần thiết để sử dụng công nghệ thông tin, nên đã hạn chế đáng kể đến hiệu quả áp dụng pháp luật. - Năm là, còn nhiều hạn chế về tính hợp lý và sự minh bạch của hệ thống pháp luật thuế Có lẽ trên hết, hiệu quả áp dụng pháp luật chịu ảnh hưởng lớn nhất từ chính các quy định pháp luật được áp dụng. Như chúng ta đã biết, nếu pháp luật phù hợp với thực tiễn kinh tế xã hội và có tính định hướng, thì sẽ góp phần phát triển kinh tế xã hội và ngược lại, nếu pháp luật bất cập thì sẽ kìm hãm sự phát triển. Hệ thống pháp luật thuế của nước ta hiện nay đang trong giai đoạn hoàn thiện nên không tránh khỏi những bất cập. Bên cạnh đó, nền kinh tế phát triển nhanh, “bỏ xa” những quy định pháp luật cũng là một thực tế. Hiện nay, hệ thống pháp luật thuế còn nhiều quy định mâu thuẫn, chồng chéo và không hợp lý, nên khi áp dụng vào thực tiễn sẽ gặp khó khăn, không hiệu quả. Từ việc tìm hiểu thực trạng và phân tích các nguyên nhân, chúng tôi xin đề xuất một số giải pháp sau đây nhằm tăng cường hiệu quả áp dụng pháp luật trong lĩnh vực thuế: Một là, hoàn thiện nhanh chóng hệ thống pháp luật thuế Hiện nay, tiến trình cải cách hệ thống pháp luật thuế của nước ta đang bước vào giai đoạn thứ tư, giai đoạn hoàn thiện hệ thống pháp luật thuế để đáp ứng nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, rất nhiều quy định pháp luật thuế hiện nay chưa được kịp thời sửa đổi cho phù hợp với đòi hỏi của nền kinh tế, nên đã không phát huy được hiệu quả khi áp dụng. Chính vì vậy, trong những năm tới, tiến trình cải cách hệ thống pháp luật thuế cần phải được thực hiện nhanh chóng hơn nữa.[12] Hai là, xây dựng hệ thống chỉ tiêu đánh giá mức độ chấp hành pháp luật thuế của doanh nghiệp để phục vụ công tác kiểm tra, giám sát. Với cơ chế tự khai, tự nộp thuế, cơ quan quản lý thuế sẽ dành nhiều thời gian hơn để thực hiện công tác giám sát thông qua hoạt động thanh tra và kiểm tra thuế. Tuy nhiên, để hoạt động kiểm tra thuế được thực hiện hiệu quả, cần xây dựng hệ thống chỉ tiêu đánh giá mức độ chấp hành pháp luật thuế của doanh nghiệp để việc kiểm tra được thuận lợi hơn. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá sẽ giúp cơ quan quản lý thuế phân loại các chủ thể nộp thuế, từ đó, tập trung nhiều hơn đối với những chủ thể có mức độ chấp hành pháp luật thấp để giám sát. Với một hệ thống chỉ tiêu đánh giá hợp lý, chắc chắn công tác kiểm tra, giám sát sẽ được thực hiện hiệu quả hơn.[13] Ba là, tăng cường công tác bồi dưỡng đội ngũ công chức thuế và pháy triển cơ sở hạ tầng ngành thuế Như trên đã phân tích, sự phát triển ngày càng phức tạp của nền kinh tế đòi hỏi hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật thuế nói riêng phải phát triển tương xứng. Bên cạnh đó, những cải cách trong hoạt động quản lý nhà nước và ứng dụng công nghệ thông tin đòi hỏi đội ngũ công chức quản lý thuế phải được bồi dưỡng nâng cao trình độ để đáp ứng yêu cầu công tác. Cơ sở hạ tầng ngành thuế cũng cần phải tiếp tục được hoàn thiện nhằm gia tăng tính hiệu quả của công việc, giảm thiểu thời gian và chi phí cho chủ thể nộp thuế khi thực hiện nghĩa vụ thuế. Bốn là, đẩy mạnh công tác cải cách thủ tục hành chính thuế và phòng, chống tham nhũng trong ngành thuế Thủ tục hành chính nói chung và thủ tục hành chính thuế nói riêng hiện nay đã có nhiều cải cách nhằm phục vụ xã hội được tốt hơn. Tuy nhiên, nhiều thủ tục vẫn còn rườm rà, gây nhiều bất cập cho chủ thể nộp thuế cần được tiếp tục cải tiến. Bên cạnh đó, công tác phòng, chống tham nhũng cần phải được đẩy mạnh, thường xuyên, để đảm bảo công bằng và tránh thất thoát nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Năm là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật thuế Công tác phổ biến, tuyên truyền pháp luật thuế cần đa dạng, phù hợp với những đối tượng khác nhau và tránh hình thức. Có thể sử dụng nhiều kênh thông tin hiệu quả như truyền hình, báo viết và đặc biệt là internet để thực hiện công tác tuyên truyền pháp luật thuế.[14] Cơ quan quản lý thuế có thể thiết kế đường dây nóng để tư vấn trực tiếp cho chủ thể nộp thuế để họ thực hiện nghĩa vụ thuế được nhanh chóng, thuận lợi hơn. Nguồn: Đề tài Khoa học cấp Trường (ĐH Luật HN)