Áp dụng trực quan vào hỗ trợ giảng dạy cơ sở văn hoá Việt Nam

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr­êng §¹i häc Vinh -------------------------- Ng« viÕt hoµn ¸p dông trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam B¸o c¸o khoa häc Vinh- 2007 Môc lôc Trang a- më ®Çu 1. §Æt vÊn ®Ò 1 2. T×nh h×nh nghiªn cøu 2 3. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ nguån t­ liÖu 4 4. Bè côc tiÓu luËn 4 b- néi dung Ch­¬ng 1. Thùc tr¹ng gi¶ng d¹y vµ sù cÇn thiÕt cña viÖc ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam 5 1.1. Thùc tr¹ng gi¶ng d¹y C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam vµ nh÷ng nh­îc ®iÓm h¹n chÕ cña nã 5 1.2. ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, ­u ®iÓm vµ tÝnh kh¶ thi 6 Ch­¬ng 2. ¸p dông trùc quan vµ mét sè bµi häc cô thÓ 9 2.1. ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y bµi phong tôc - tÝn ng­ìng 9 2.2. ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y bµi PhËt gi¸o 19 2.3. ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y c¸c bµi häc vÒ ®Æc ®iÓm c¸c vïng v¨n ho¸ 37 c- kÕt luËn 47 d- Tµi liÖu tham kh¶o 48 a- më ®Çu 1. §Æt vÊn ®Ò Ngµy nay xu h­íng quèc tÕ ho¸ vµ khu vùc ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang diÔn ra víi quy m« ngµy cµng lín vµ nhÞp ®é cao. ChÝnh v× vËy, c¸c quèc gia muèn ph¸t triÓn ®­îc, kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i më cöa nÒn kinh tÕ. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp ®ã, mét yªu cÇu ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó võa tiÕp thu nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i lµm giµu cho v¨n ho¸ d©n téc, l¹i võa kh«ng lµm mÊt ®i b¶n s¾c v¨n ho¸ quý b¸u cña d©n téc. Tr­íc thùc tr¹ng ®ã, viÖc truyÒn thô nh÷ng tri thøc vÒ v¨n ho¸ d©n téc cho thÕ hÖ trÎ trë nªn quan träng h¬n bao giê hÕt. Bé m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam trang bÞ nh÷ng hiÓu biÕt tèi thiÓu cho sinh viªn vÒ mét nÒn v¨n ho¸, mét d©n téc, ®Ó khi b­íc vµo ®êi, hä cã thÓ tham gia mét c¸ch cã ý thøc vµo viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ d©n téc (1) TrÇn Ngäc Thªm, 1999. C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, Nxb GD. . HiÖn nay, c¬ së khoa häc vµ hÖ thèng lý thuyÕt cña bé m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam cã thÓ nãi lµ ®· t­¬ng ®èi hoµn chØnh. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ viÖc gi¶ng d¹y vµ häc tËp bé m«n nµy trong c¸c tr­êng ®µo t¹o ®· ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ tèt nhÊt hay ch­a. Gi¸o dôc ViÖt Nam nãi chung vµ gi¸o dôc §¹i häc nãi riªng vÉn phæ biÕn t×nh tr¹ng d¹y chay - häc chay, bé m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt nµy. Trong khi ®ã, kh¸c víi kiÓu t­ duy l«gic cña To¸n häc, Lý häc, Ho¸ häc vµ Sinh häc hay kiÓu t­ duy h×nh t­îng cña v¨n häc, C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam cïng víi LÞch sö, §Þa lÝ l¹i lµ nh÷ng bé m«n cã tÝnh chÊt g¾n bã s©u s¾c víi nh÷ng trùc quan sinh ®éng. ChÝnh v× thÕ nÕu chØ dõng l¹i ë viÖc gi¶ng d¹y lý thuyÕt chay th× kh«ng thÓ nãi lµ ®· ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y vµ häc tËp tèt nhÊt. Bëi v×, suy cho cïng víi ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y kiÓu nµy, sinh viªn vÉn chØ lµ ®èi t­îng tiÕp thu kiÕn thøc mét c¸ch thô ®éng; vµ viÖc häc tËp bé m«n nµy còng chØ mang tÝnh chÊt ®èi phã - tr¶ bµi, chø kh«ng ph¶i lµ sù høng thó khi t×m hiÓu vÒ nh÷ng ®Æc tr­ng v¨n ho¸ cña chÝnh d©n téc m×nh. §Ò tµi cña chóng t«i lÊy viÖc ¸p dông c¸c trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y bé m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam lµm ®èi t­îng nghiªn cøu, so s¸nh. §Ò tµi nµy nÕu ®­îc thùc hiÖn tèt sÏ cã nh÷ng ®ãng gãp sau ®©y: 1. Gióp cho sinh viªn cã ®­îc nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c h¬n vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, nhÊt lµ nh÷ng ®Æc tr­ng v¨n ho¸ cña tõng vïng, tõng miÒn trªn ®Êt n­íc ta qua nh÷ng h×nh ¶nh sinh ®éng, cô thÓ. Tõ ®ã gióp sinh viªn ghi nhí kiÕn thøc mét c¸ch khoa häc, kh«ng m¸y mãc ®èi phã. 2. §­a vµo m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam mét ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y hiÖn ®¹i mµ ë ®ã gi¶ng viªn chØ lµ ng­êi h­íng dÉn, gîi më, sinh viªn míi lµ ®èi t­îng trung t©m cña giê häc. Trªn c¬ së ®ã t¹o ra kh«ng khÝ häc tËp n¨ng ®éng, tho¸t ly h¼n víi t×nh tr¹ng d¹y chay - häc chay ®ang phæ biÕn cña m«n häc hiÖn nay. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ViÖc ¸p dông trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò míi. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, vÊn ®Ò nµy ®­îc ®Ò cËp kh¸ nhiÒu trong c¸c héi th¶o vÒ ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vµ trong c¸c bµi viÕt vÒ gi¸o dôc. B¸o ®iÖn tö Vnexpress.net, th¸ng 11/2001, ®¨ng bµi cã nhan ®Ò §· ®Õn lóc c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, trong ®ã nhÊn m¹nh: "Thay cho c¸ch gi¶ng d¹y truyÒn thèng chñ yÕu lµ thÇy ®äc, trß ghi, h·y h­íng cho häc sinh tù s¸ng t¹o, thÇy gi¸o kh«ng thÓ thiÕu nh­ng sÏ tèt h¬n nhiÒu nÕu thÇy lµ ng­êi ®Þnh h­íng dÉn ®­êng … Thùc hiÖn ®­îc ®iÒu nµy kh«ng thÓ chØ d¹y chay". Còng b¸o nµy, th¸ng 8/2004, l¹i tiÕp tôc cho ®¨ng mét bµi víi hµng tuýp Nªn ®æi míi c¶ t­ duy lÉn ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y. Trong ®ã mét lÇn n÷a nhÊn m¹nh r»ng: "Gi¸o dôc cña chóng ta cÇn thay ®æi l¹i c¶ vÒ t­ duy lÉn ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ë tÊt c¶ c¸c cÊp. Chóng ta kh«ng thÓ tiÕp tôc lªn bËc §¹i häc mµ ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vÉn theo kiÓu mét chiÒu …" GÇn ®©y nhÊt, ngµy 31/7/2006, TS. Phan Quèc ViÖt, Tæng Gi¸m ®èc T©m ViÖt Group ®· bµy tá t©m huyÕt cña m×nh víi b¸o chÝ khi bµn vÒ ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y: "Ch¾c ch¾n lµ rÊt cÇn mét ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc míi, lÊy ng­êi häc lµm trung t©m hay cßn gäi lµ häc qua tr¶i nghiÖm. Víi ph­¬ng ph¸p nµy, häc viªn sÏ ®­îc häc qua nh÷ng vÝ dô minh ho¹, t×nh huèng vµ bµi tËp sinh ®éng dùa trªn sù ho¹t ®éng cña bé n·o". Nh­ vËy, cã thÓ thÊy r»ng, viÖc ®­a c¸c trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y nãi chung ®ang ngµy cµng ®­îc quan t©m. Tuy nhiªn, ®ã còng chØ míi lµ nh÷ng nhËn thøc vµ ph­¬ng ph¸p luËn chung nhÊt cho tÊt c¶ hÖ thèng gi¸o dôc. Trªn thùc tÕ, ngoµi c¸c m«n nh­ Tin häc, Ngo¹i ng÷, c¸c trùc quan ®· ®­îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn mét c¸ch cã hiÖu qu¶; th× c¸c m«n häc kh¸c, hÇu nh­ ch­a cã mét chuyªn luËn hay ®Ò tµi nghiªn cøu nµo viÕt vÒ viÖc ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y. §èi víi m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, mÆc dï trong c¸c gi¸o tr×nh, c¸c t¸c gi¶ còng ®· sö dông nh÷ng t­ liÖu h×nh ¶nh, tuy vËy, nh÷ng t­ liÖu h×nh ¶nh nµy còng chØ mang tÝnh chÊt lµ nh÷ng minh ho¹ cho hÖ thèng lý thuyÕt chø ch­a ph¶i lµ ®èi t­îng chÝnh cña gi¸o tr×nh. H¬n n÷a, sè l­îng c¸c t­ liÖu h×nh ¶nh ®­îc sö dông còng cßn t­¬ng ®èi h¹n chÕ. Cho dï vËy, ®©y còng lµ nh÷ng gîi më quan träng cho chóng t«i trong viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh. Víi nh÷ng thùc tr¹ng ®· tr×nh bµy trªn ®©y vÊn ®Ò ¸p dông trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y bé m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam xøng ®¸ng ®­îc kh¶o s¸t vµ ph©n tÝch trong mét c«ng tr×nh riªng. §Ò tµi cña chóng t«i ®­îc tiÕn hµnh víi môc ®Ých vµ quy m« nh­ vËy. 3. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ nguån t­ liÖu Ph­¬ng ph¸p lµm viÖc chÝnh sÏ lµ ph­¬ng ph¸p quy n¹p: Trªn c¬ së, hÖ thèng lý thuyÕt ®· ®­îc biªn so¹n trong c¸c gi¸o tr×nh, ng­êi nghiªn cøu sÏ kh¶o s¸t vµ chØ ra c¸c trùc quan phï hîp cho tõng bµi häc, môc häc cô thÓ. T­ liÖu nghiªn cøu chñ yÕu lÊy tõ c¸c gi¸o tr×nh C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam do TrÇn Ngäc Thªm vµ TrÇn Quèc V­îng (chñ biªn) biªn so¹n, kÕt hîp víi Website: http: //www.vietshare.com 4. Bè côc cña tiÓu luËn Néi dung cña tiÓu luËn gåm hai ch­¬ng: Trong Ch­¬ng 1 chóng t«i sÏ tr×nh bµy vÒ thùc tr¹ng viÖc gi¶ng d¹y bé m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam hiÖn nay, nh÷ng h¹n chÕ vµ nh­îc ®iÓm cña nã. §ång thêi chØ ra tÝnh tÝch cùc vµ kh¶ thi cña viÖc ¸p dông trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y bé m«n nµy. Trong Ch­¬ng 2 chóng t«i ®­a ra c¸c trùc quan phï hîp ¸p dông cho c¸c bµi gi¶ng vÒ tÝn ng­ìng - phong tôc, vÒ phËt gi¸o vµ vÒ v¨n ho¸ ®Æc tr­ng cña c¸c vïng. §ång thêi chóng t«i còng chØ ra ý nghÜa cô thÓ cña viÖc ¸p dông trùc quan qua tõng bµi gi¶ng vµ c¸ch thøc thùc hiÖn c¸c bµi gi¶ng ®ã. b- néi dung Ch­¬ng 1 Thùc tr¹ng gi¶ng d¹y vµ sù cÇn thiÕt cña viÖc ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam. 1.1. Thùc tr¹ng gi¶ng d¹y C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam vµ nh÷ng nh­îc ®iÓm h¹n chÕ cña nã. NÒn gi¸o dôc ViÖt Nam hiÖn nay qu¸ chó träng vÒ IQ, tøc lµ logic, trÝ th«ng minh. Gièng nh­ chiÕc m¸y tÝnh, IQ chÝnh lµ phÇn cøng, lµ bé khung rÊt khã thay ®æi. Thùc chÊt ta còng chØ nãi vÒ IQ chø ch­a thùc sù cã ph­¬ng ph¸p ®µo t¹o vµ rÌn luyÖn ®Ó t¨ng IQ cho ng­êi ViÖt Nam. §iÒu ®ã cã thÓ nhËn thÊy ngay trong h×nh thøc ®µo t¹o thÇy ®äc, trß chÐp, thi cö thiÕu trung thùc. Thùc tÕ, viÖc gi¶ng d¹y vµ häc tËp bé m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam hiÖn nay chÞu ¶nh h­ëng qu¸ nhiÒu bëi v¨n ho¸ xin - cho, chê ®îi. Häc sinh ®i häc chØ ®îi thÇy "rãt" bao nhiªu kiÕn thøc th× "høng" chø ch­a thùc sù chñ ®éng tham gia tÝch cùc vµo bµi häc. Víi ph­¬ng ph¸p d¹y chay - häc chay truyÒn thèng, gi¶ng viªn ph¶i lµm viÖc hÕt søc vÊt v¶ ngay tõ kh©u chuÈn bÞ bµi gi¶ng ®Õn kh©u gi¶ng bµi. C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam lµ bé m«n t×m hiÓu nh÷ng kiÕn thøc ®¹i c­¬ng vÒ v¨n ho¸ vµ ®Æc tr­ng v¨n ho¸ cña c¸c vïng, miÒn trªn ®Êt n­íc ta. V× thÕ, nÕu chØ d¹y chay th× trong khu«n khæ 45 phót cña mét tiÕt häc, gi¶ng viªn sÏ ph¶i nãi rÊt nhiÒu. Cho dï nh­ vËy th× vÉn cã nh÷ng phÇn kiÕn thøc chØ mang tÝnh chÊt t­îng tr­ng, m¬ hå. VÝ nh­ khi t×m hiÓu vÒ "nhµ cöa - kiÕn tróc" ch¼ng h¹n. Râ rµng lµ mçi vïng miÒn kh¸c nhau sÏ cã nh÷ng kiÓu kiÕn tróc nhµ ë kh¸c nhau. Gi¶ng viªn cã thÓ gióp sinh viªn biÕt ®Õn c¸c kiÓu kiÕn tróc ®ã d­íi d¹ng liÖt kª kiÕn thøc, nh­ng kh«ng thÓ gióp sinh viªn h×nh dïng râ thÕ nµo lµ nhµ hai ch¸i, thÕ nµo lµ kiÓu nhµ m¸i cong truyÒn thèng? Hay nh­ khi t×m hiÓu vÒ "phong tôc - tÝn ng­ìng" gi¶ng viªn cã thÓ gióp sinh viªn hiÓu ®­îc trong mét ®¸m ma truyÒn thèng cña ng­êi ViÖt cã nh÷ng tr×nh tù nµo, nh­ng xÐt ®Õn cïng, ®ã còng chØ lµ nh÷ng hiÓu biÕt mang tÝnh chÊt lý thuyÕt su«ng, nhí ®Êy råi l¹i quªn ngay sau ®ã. D¹y vµ häc vÒ v¨n ho¸ lµ t×m vÒ nh÷ng truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc, ®Ó gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. ThÕ hÖ trÎ lµm sao cã thÓ tiÕp tôc c«ng viÖc b¶o tån nh÷ng nÐt ®Ñp v¨n ho¸ cña chÝnh d©n téc m×nh khi nh÷ng hiÓu biÕt cña hä vÒ v¨n ho¸ d©n téc cßn qu¸ chung chung vµ m¬ hå. ChØ ®¬n cö hai vÝ dô trªn ®©y còng ®· thÊy râ nh÷ng h¹n chÕ cña lèi gi¶ng d¹y truyÒn thèng ®èi víi bé m«n nµy. H¬n n÷a víi c¸ch gi¶ng d¹y kiÓu nµy, sinh viªn chØ lµ ®èi t­îng tiÕp thu kiÕn thøc mét c¸ch thô ®éng. Vµ nÕu ph­¬ng ph¸p häc tËp cø theo t­ duy nµy th× rót cuéc chØ lµ m·i m·u theo ®uæi, thÇy truyÒn cho 8 th× chØ biÕt 6, ®Õn khi d¹y l¹i ng­êi kh¸c cã khi chØ cßn ®­îc 4.(1) Phan Quèc ViÖt - http: // www. Bacninh.gov.vn/Story/GiaoDucDaoTao/ ChuongTrinhGiaoDuc/2006/7/5469.html. Bëi vËy ®· ®Õn lóc ®­a vµo gi¶ng d¹y bé m«n nµy mét ph­¬ng ph¸p hiÖn ®¹i, kh¬i dËy tÝnh lµm chñ vµ kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña sinh viªn trong tõng giê häc. 1.2. ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, ­u ®iÓm vµ tÝnh kh¶ thi. GÇn ®©y, vÊn ®Ò ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nh»m ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt l­îng gi¸o dôc ®ang ®­îc d­ luËn ®Æc biÖt quan t©m. Nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn, C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam cïng víi LÞch sö, §Þa lý lµ nh÷ng bé m«n cã tÝnh chÊt g¾n bã s©u s¾c víi thùc tÕ sinh ®éng. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay, viÖc tæ chøc cho sinh viªn ®i th¨m quan thùc tÕ th­êng xuyªn ®Ó nghiªn cøu vµ häc tËp cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. ThÕ nh­ng nÕu cø tiÕp tôc duy tr× ph­¬ng ph¸p d¹y chay - häc chay truyÒn thèng th× kh«ng thÓ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ tèt nhÊt mµ m«n häc yªu cÇu. T×nh h×nh ®ã ®ßi hái cÇn cã mét ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y míi, víi møc chi phÝ kh«ng qu¸ cao mµ vÉn cã thÓ n©ng cao ®­îc chÊt l­îng gi¶ng d¹y vµ häc tËp bé m«n nµy. Tr­íc thùc tr¹ng trªn, viÖc ¸p dông c¸c trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y xem ra lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu nhÊt vµ phï hîp h¬n c¶. C¸c trùc quan mµ chóng t«i nãi ®Õn ë ®©y ®ã lµ: nh÷ng t­ liÖu vÒ v¨n ho¸ ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng h×nh ¶nh, cã thÓ lµ nh÷ng th­íc phim hoÆc tranh, ¶nh ghi l¹i nh÷ng cø liÖu v¨n ho¸. Tuú theo néi dung tõng bµi häc mµ c¸c gi¶ng viªn chän lùa vµ sö dông c¸c t­ liÖu nµy sao cho hîp lý vµ ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt. C¸c t­ liÖu h×nh ¶nh nµy cã thÓ lÊy tõ m¹ng Internet, c¸c th­íc phim vÒ v¨n ho¸ do ®µi truyÒn h×nh Trung ­¬ng hay c¸c ®µi truyÒn h×nh ®Þa ph­¬ng thùc hiÖn. HoÆc phim, ¶nh do c¸c gi¶ng viªn trùc tiÕp ghi l¹i qua c¸c chuyÕn ®i thùc tÕ t¹i c¸c b¶o tµng v¨n ho¸, b¶o tµng d©n téc hay c¸c ®iÓm v¨n ho¸ ë c¸c ®Þa ph­¬ng. CÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng, con ng­êi tri gi¸c vÒ c¸c sù vËt, hiÖn t­îng qua sù t¸c ®éng cña nã vµo c¸c gi¸c quan cña con ng­êi. C¸c sù vËt hiÖn t­îng t¸c ®éng vµo thÞ gi¸c l¹i gióp con ng­êi tri gi¸c vÒ nã trùc tiÕp, râ rµng vµ s©u s¾c h¬n c¶ so víi c¸c gi¸c quan kh¸c. Do vËy, sö dông c¸c trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y sÏ lµm cho c¸c giê häc ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ tèt nhÊt. VÝ nh­, khi gi¶ng vÒ "Nhµ cöa - kiÕn tróc", thay v× ph¶i giíi thuyÕt rÊt nhiÒu vÒ ®Æc ®iÓm cña c¸c kiÓu kiÕn tróc nhµ ë, gi¶ng viªn chØ cÇn giíi thiÖu kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nhÊt cña c¸c kiÓu kiÕn tróc ®ã. Sau ®ã, ch¹y c¸c t­ liÖu h×nh ¶nh ®· chuÈn bÞ lªn m¸y chiÕu, phÇn cßn l¹i lµ ®Ó cho sinh viªn quan s¸t vµ tù m×nh chØ ra c¸c ®Æc ®iÓm cô thÓ cña tõng kiÓu kiÕn tróc. Hay nh­ khi gi¶ng vÒ phong tôc tang ma, c«ng viÖc cña gi¶ng viªn còng chØ lµ giíi thiÖu mét c¸ch s¬ l­îc vÒ phong tôc nµy. Cßn c¸c phÇn gi¶i thÝch theo c¸ch gi¶ng d¹y tr­íc ®©y b©y giê dµnh cho sinh viªn sau khi ®· quan s¸t c¸c t­ liÖu h×nh ¶nh cô thÓ vÒ ®¸m ma truyÒn thèng cña ng­êi ViÖt. Râ rµng víi viÖc ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y nh­ ®· tr×nh bµy trªn ®©y ch¾c ch¾n sinh viªn sÏ c¶m thÊy høng thó vµ tÝch cùc chñ ®éng tham gia vµo c¸c giê häc mét c¸ch cã ý thøc, trë thµnh ®èi t­îng trung t©m cña bµi häc. Vai trß to lín cña c¸c gi¶ng viªn thÓ hiÖn ë viÖc chuÈn bÞ c¸c trùc quan phôc vô cho bµi gi¶ng cña m×nh, cßn trong c¸c giê lªn líp c¸c thÇy c« sÏ chØ lµ nh÷ng ng­êi ®Þnh h­íng dÉn ®­êng. Nh­ vËy, trong Ch­¬ng 1 nµy chóng t«i ®· tr×nh bµy nh÷ng nh­îc ®iÓm, h¹n chÕ cña ph­¬ng ph¸p d¹y chay truyÒn thèng ®èi víi m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam. §ång thêi chØ ra tÝnh kh¶ thi cña viÖc ¸p dông trùc quan vµo viÖc gi¶ng d¹y C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam vµ nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cña nã ®èi víi m«n häc nµy. Qua ®ã chóng t«i chØ ra tÝnh ­u viÖt cña viÖc ¸p dông c¸c trùc quan vµo gi¶ng d¹y ®ã lµ: biÕn tr­êng häc thµnh s©n ch¬i ®Ých thùc, thµnh m«i tr­êng sèng thùc sù (1) Phan Quèc ViÖt - http: // www. Bacninh.gov.vn/Story/GiaoDucDaoTao/ ChuongTrinhGiaoDuc/2006/7/5469.html. mµ ë ®ã, sinh viªn lµ ®èi t­îng trung t©m. Ch­¬ng 2 ¸p dông trùc quan vµo mét sè bµi häc cô thÓ. 2.1. ¸p dông c¸c trùc quan vµo gi¶ng d¹y bµi phong tôc - tÝn ng­ìng Phong tôc - tÝn ng­ìng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng gãp phÇn lµm nªn nh÷ng ®Æc tr­ng riªng cña mét nÒn v¨n ho¸. Bëi vËy, khi nghiªn cøu vÒ v¨n ho¸ d©n téc kh«ng thÓ nµo kh«ng t×m hiÓu vÒ tÝn ng­ìng - phong tôc. ë phÇn nµy chóng t«i ®i vµo gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y c¸c phÇn cô thÓ cña mét bµi häc vÒ phong tôc - tÝn ng­ìng. 2.1.1. Tr­íc hÕt lµ vÒ tÝn ng­ìng 2.1.1.1. TÝn ng­ìng phån thùc lµ mét ®Æc tr­ng cña nÒn v¨n ho¸ n«ng nghiÖp. ë ViÖt Nam, tÝn ng­ìng phån thùc thÓ hiÖn kh¸ ®a d¹ng vµ râ nÐt. Theo c¸ch gi¶ng d¹y truyÒn thèng, gi¶ng viªn sÏ lªn líp liÖt kª c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña tÝn ng­ìng nµy, tøc lµ ph¶i chuÈn bÞ rÊt nhiÒu vÒ phÇn lý thuyÕt. Víi viÖc ¸p dông c¸c trùc quan, c«ng viÖc cña c¸c gi¶ng viªn sÏ lµ chuÈn bÞ c¸c t­ liÖu h×nh ¶nh liªn quan ®Õn kiÓu tÝn ng­ìng nµy nh­: t­îng ®¸ h×nh nam n÷ víi bé phËn sinh dôc phãng to ë V¨n §iÓn - Hµ Néi, ë thung lòng SaPa - Lµo Cai. C¸c h×nh ¶nh vÒ t­îng ng­êi víi bé phËn sinh dôc phãng to ë c¸c nhµ må T©y Nguyªn; tôc thê cóng mâ - n­êng ë Phó Thä, Hµ TÜnh; h×nh ¶nh vÒ cét ®¸ ë Chïa D¹m - B¾c Ninh, h×nh ¶nh trªn c¸c th¹p ®ång, trèng ®ång, (1) TrÇn Ngäc Thªm, 1999. C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, Nxb GD. … PhÇn lªn líp b©y giê thay v× liÖt kª vµ miªu t¶ c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña tÝn ng­ìng phån thùc, c¸c thÇy c« chØ cÇn giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ kiÓu tÝn ng­ìng nµy vµ th«ng qua c¸c h×nh ¶nh ®ang chiÕu, nhÊn m¹nh ý nghÜa vai trß cña tÝn ng­ìng; phÇn cßn l¹i lµ ®Ó cho sinh viªn quan s¸t vµ tù c¶m vÒ bµi häc. Râ rµng víi hai c¸ch häc: mét lµ ghi chÐp nh÷ng lêi c« gi¶ng mét c¸ch m¸y mãc, kh« khan; hai lµ ®­îc quan s¸t trùc tiÕp c¸c h×nh ¶nh cã liªn quan ®Õn néi dung bµi häc, sinh viªn sÏ thÝch thó h¬n víi c¸ch häc thø hai. H¬n n÷a, trong mét giê häc víi c¸c trùc quan sinh ®éng, sinh viªn sÏ thÓ hiÖn ®­îc c¸ tÝnh s¸ng t¹o vµ t­ duy cña m×nh vÒ phÇn kiÕn thøc ®­îc häc. C¸c gi¶ng viªn sÏ lµ ng­êi tËp hîp vµ ®­a ra nh÷ng kiÕn thøc chuÈn x¸c nhÊt tõ nh÷ng lêi ph¸t biÓu cña sinh viªn. Nhê ®ã kÝch thÝch sù chñ ®éng trong ®ãn nhËn kiÕn thøc cña sinh viªn, lµm cho giê häc trë nªn s«i næi vµ n¨ng ®éng h¬n. D­íi ®©y lµ mét sè trùc quan vÒ TÝn ng­ìng phån thùc mµ chóng t«i ®· s­u tÇm ®­îc : TÝn ng­ìng phån thùc t×m thÊy ë khu nhµ må T©y Nguyªn Cét ®¸ chïa D¹m- B¾c Ninh Linga Th¸p MÉm B×nh §Þnh TÝn ng­ìng phån thùc trong v¨n ho¸ Ch¨m t×m thÊy ë Th¸p Chµm C¸c h×nh kh¾c trªn bÒ mÆt trèng ®ång Ngäc Lò 2.1.1.2. Trong phÇn tÝn ng­ìng nµy còng cÇn ph¶i ®Ò cËp ®Õn nh÷ng tôc lÖ vÒ thê cóng tæ tiªn, thê thæ c«ng. Kh«ng gian v¨n ho¸ n­íc ta tr¶i dµi theo chiÒu dµi l·nh thæ. Bëi vËy ë mçi vïng, miÒn kh¸c nhau tÝn ng­ìng vÒ thê cóng tæ tiªn vµ tôc thê thæ c«ng còng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt. Víi bµi gi¶ng nµy, gi¶ng viªn chän läc nh÷ng h×nh ¶nh vÒ kh«ng gian thê cóng, bµn thê vµ c¸ch bµy trÝ bµn thê, vÞ trÝ bµn thê thæ c«ng … ë mét sè vïng kh¸c nhau cho sinh viªn quan s¸t. Sau khi quan s¸t, sinh viªn sÏ tù m×nh chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau trong tÝn ng­ìng nµy ë c¸c vïng, miÒn kh¸c nhau cña ®Êt n­íc. 2.1.2. VÒ phong tôc Trong phÇn nµy chóng t«i chñ yÕu bµn vÒ viÖc ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y phong tôc tang ma. Qua c¸c t­ liÖu h×nh ¶nh vÒ lÔ méc dôc, lÔ ph¹n hµm, kh©m liÖm, c¸c h×nh thøc cóng tÕ, gi¶ng viªn gióp sinh viªn hiÓu râ c¸c tr×nh tù vµ qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cña tang ma ng­êi ViÖt. Ngoµi ra còng cÇn ®­a vµo c¸c h×nh ¶nh vÒ mµu s¾c ¸o tang, kh¨n tang, c¸ch thøc mÆc ¸o, h×nh thøc chèng gËy, lo¹i sè lÇn l¹y … ®Ó sinh viªn quan s¸t, råi tõ ®ã chØ ra tinh thÇn triÕt lý ©m d­¬ng - ngò hµnh trong tang ma cña ng­êi ViÖt. H×nh ¶nh vÒ ®¸m ma ng­êi M­êng t×m thÊy ë B¶o tµng D©n téc 2.2. ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y bµi PhËt gi¸o PhËt gi¸o lµ mét trong nh÷ng t«n gi¸o lín th©m nhËp vµo ViÖt Nam tõ rÊt sím. Khi vµo ViÖt Nam, PhËt gi¸o ®· tiÕp xóc ngay víi c¸c tÝn ng­ìng truyÒn thèng cña d©n téc, h×nh thµnh nªn nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña PhËt gi¸o ViÖt Nam. ë bµi häc nµy, sau khi ®· giíi thuyÕt vÒ sù ra ®êi cña §¹o PhËt, qu¸ tr×nh th©m nhËp vµ ph¸t triÓn cña PhËt gi¸o ë ViÖt Nam; ®Ó gióp cho sinh viªn hiÓu râ vÒ sù ph¸t triÓn cña PhËt gi¸o ViÖt Nam vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nã, gi¶ng viªn còng cÇn chuÈn bÞ nh÷ng t­ liÖu, h×nh ¶nh liªn quan ®Õn néi dung bµi häc sau ®©y: - H×nh ¶nh vÒ c¸c chïa: Chïa PhËt TÝch, chïa D¹m, chïa Diªn Hùu, chïa Quúnh L©m, hÖ thèng chïa Yªn Tö. Qua c¸c h×nh ¶nh nµy gióp cho sinh viªn thÊy ®­îc quy m« to lín vµ kiÕn tróc ®éc ®¸o cña hÖ thèng c¸c chïa chiÒn, tõ ®ã rót ra nh÷ng kh¼ng ®Þnh vÒ sù ph¸t triÓn cña PhËt gi¸o ë ViÖt Nam. - C¸c h×nh ¶nh vÒ néi thÊt cña c¸c chïa, h×nh ¶nh vÒ t­îng phËt, d¸ng dÊp cña t­îng phËt, h×nh ¶nh vÒ c¸ch bè trÝ c¸c gian thê, ®iÖn thê. Qua c¸c h×nh ¶nh nµy lµm râ tÝnh tæng hîp, khuynh h­íng thiªn vÒ n÷ tÝnh vµ tÝnh linh ho¹t cña PhËt gi¸o ViÖt Nam. Mét sè trùc quan phôc vô cho bµi gi¶ng vÒ PhËt gi¸o: Th¸p chu«ng chïa Thiªn Mô ®­îc coi lµ th¸p chu«ng cæ nhÊt ë ViÖt Nam Chïa D©u ë B¾c Ninh x©y thÕ kØ III ®­îc xem lµ ng«i chïa x­a nhÊt ViÖt Nam Chïa Mét Cét ®­îc xem lµ chïa cã kiÕn tróc ®éc ®¸o nhÊt ViÖt Nam Tam quan c¸c chïa Chïa Yªn Tö- Qu¶ng Ninh Chïa §ång vµ m¸i chïa §ång- Yªn Tö Chïa H­¬ng- Hµ T©y Chïa B¸o ¢n- Hµ Néi Chïa T©y Ph­¬ng Chïa ThÇy Chïa PhËt TÝch Chïa D©u Chïa Bót Th¸p Chïa Linh Ph­íc- §µ L¹t Th¸p chïa ë ViÖt Nam ( ¶nh h­ëng Ên §é vµ Trung Hoa ) T­îng PhËt ThÝch Ca cao nhÊt ë ViÖt Nam ( 27 m ) - §µ N½ng T­îng Bå T¸t Di LÆc cao nhÊt ë ViÖt Nam ( 33,6 m )- An Giang Kinh Ph¸p Hoa kh¾c gç ®Çy ®ñ vµ x­a nhÊt ë ViÖt Nam ( Chïa PhËt Quang- Phan ThiÕt ) T­îng PhËt ThÝch Ca nhËp niÕt bµn dµi nhÊt ë ViÖt Nam ( 49 m ) ( Chïa Linh S¬n Tr­êng Thä- B×nh ThuËn ) CÆp nÕn thê nÆng vµ cao nhÊt ViÖt Nam ( Cao 3,83 m; nÆng 2,1 tÊn ) T­îng PhËt b»ng ®ång lín nhÊt ViÖt Nam Mét sè t­îng PhËt Am thê Chu«ng ®ång LÔ héi chïa lµng 2.3. ¸p dông trùc quan vµo gi¶ng d¹y c¸c bµi häc vÒ ®Æc ®iÓm c¸c vïng v¨n ho¸ Nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn, kh«ng gian v¨n ho¸ ViÖt Nam tr¶i dµi theo chiÒu dµi l·nh thæ. Do vËy trong nÒn v¨n ho¸ Êy cã sù ph©n ho¸ thµnh nh÷ng vïng v¨n ho¸ kh¸c nhau t¹o nªn mét nÒn v¨n ho¸ ®a d¹ng trong thèng nhÊt. VÊn ®Ò ®Æt ra trong c¸c bµi gi¶ng vÒ c¸c vïng v¨n ho¸ lµ ph¶i chØ ra ®­îc nh÷ng ®iÓm t­¬ng ®ång vµ sù kh¸c biÖt trong t­¬ng quan v¨n ho¸ gi÷a c¸c vïng. C¸c trùc quan ®­îc sö dông trong hÖ thèng c¸c bµi häc nµy sÏ lµ: - H×nh ¶nh vÒ kiÕn tróc nhµ ë cña c¸c vïng v¨n ho¸: nhµ sµn Th¸i ë T©y B¾c; nhµ ®Êt, nhµ sµn cña ng­êi Tµy - Nïng ë ViÖt B¾c; nhµ kh«ng cã ch¸i - h×nh thøc nhµ v× kÌo ë vïng Ch©u thæ B¾c Bé … Qua c¸c h×nh ¶nh nµy, sinh viªn dÔ dµng thÊy ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm cña tõng kiÓu kiÕn tróc nhµ ë vµ sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c kiÓu kiÕn tróc ®ã. - H×nh ¶nh vÒ trang phôc cña c­ d©n c¸c vïng v¨n ho¸: trang phôc cña ng­êi H'M«ng, L«l«, Th¸i ë T©y B¾c; trang phôc cña ng­êi Tµy - Nïng ë ViÖt B¾c; trang phôc cña ng­êi ViÖt B¾c Bé; trang phôc cña c­ d©n c¸c d©n téc T©y Nguyªn … - Ngoµi ra còng cÇn cho sinh viªn quan s¸t nh÷ng h×nh ¶nh vÒ tËp qu¸n ¨n uèng, vÒ phong tôc tÝn ng­ìng vµ c¸c h×nh ¶nh vÒ sinh ho¹t céng ®ång. Qua hÖ thèng t­ liÖu h×nh ¶nh trªn ®©y, sinh viªn sÏ cã ®­îc c¸i nh×n bao qu¸t vµ cô thÓ vÒ ®Æc ®iÓm cña c¸c vïng v¨n ho¸. Cã ®­îc nh÷ng am hiÓu b­íc ®Çu vÒ tËp qu¸n sinh ho¹t cña ®ång bµo ta trªn c¸c miÒn kh¸c nhau cña ®Êt n­íc. Tõ ®ã thÊy ®­îc tÝnh ®a d¹ng cña nÒn v¨n ho¸ vµ sù ®éc ®¸o cña tõng vïng v¨n ho¸. D­íi ®©y lµ mét sè trùc quan liªn quan ®Õn c¸c bµi gi¶ng vÒ vïng v¨n ho¸: Trang phôc d©n téc Th¸i Trang phôc vµ trang søc cña phô n÷ d©n téc Dao Trang phôc phô n÷ M«ng Trang phôc cña n÷ d©n téc Tµy Trang phôc phô n÷ M­êng Trang phôc phô n÷ Ch¨m Trang phôc B¾c bé truyÒn thèng Trang phôc phô n÷ Nam bé Nhµ R«ng- T©y Nguyªn Nhµ sµn cña ng­êi £ §ª víi cÇu thang ®ùc vµ cÇu thang c¸i Gäi M­êng Kh«ng gian v¨n ho¸ c«ng ®ång T©y Nguyªn Kh«ng gian v¨n ho¸ c«ng chiªng T©y Nguyªn GiÕng lµng ë B¾c bé Cæng lµng B¾c bé Luü tre lµng Trong toµn ch­¬ng II chóng t«i ®· ®i vµo triÓn khai vÊn ®Ò ¸p dông trùc quan hç trî gi¶ng d¹y mét sè bµi cô thÓ. ë mçi bµi, chóng t«i cã chØ ra c¸c trùc quan phï hîp ®­îc chän lùa ®Ó sö dông trong c¸c bµi gi¶ng. §ång thêi mét lÇn n÷a nhÊn m¹nh tÝnh tÝch cùc cña mét giê häc cã ¸p dông c¸c trùc quan sinh ®éng. c- kÕt luËn TiÓu luËn cña chóng t«i víi hai ch­¬ng c¬ b¶n ®· chØ ra nh÷ng tån t¹i cña ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y truyÒn thèng ®èi víi bé m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam. Tõ nh÷ng ®Æc tr­ng cña m«n häc, chóng t«i kh¸i qu¸t ý nghÜa cña viÖc ¸p dông c¸c trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y bé m«n nµy. §ång thêi qua mét sè bµi häc cô thÓ chóng t«i kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt quan träng cña c¸c trùc quan vµ vai trß tÝch cùc cña nã trong c¸c giê häc. Trong thêi ®¹i ngµy nay, kh«ng cã mét d©n téc nµo cã thÓ t¸ch rêi sèng biÖt lËp víi thÕ giíi. Riªng víi v¨n ho¸, tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ th«ng tin l¹i cµng ®Æt ra viÖc ph¸t triÓn v¨n ho¸ kh«ng thÓ t¸ch rêi v¨n ho¸ thÕ giíi. H»ng sè cña v¨n ho¸ ViÖt Nam lµ më cöa ®ãn nhËn truyÒn thèng v¨n ho¸ bèn ph­¬ng, tiÕp nhËn c¸i tèt, c¸i thÝch hîp; lo¹i bá c¸i xÊu, kh«ng thÝch hîp. V× thÕ nÕu mÊt b¶n s¾c d©n téc th× còng mÊt v¨n ho¸. Vµ khi ®· mÊt v¨n ho¸ th× còng mÊt d©n téc (1) TrÇn Quèc V­îng, 2006. C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, Nxb GD. . Do tÝnh chÊt quan träng cña vÊn ®Ò, m«n C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam trë thµnh mét trong nh÷ng kªnh quan träng ®èi víi viÖc b¶o tån vµ ph¸t huy v¨n ho¸ d©n téc. ChÝnh v× vËy, ®· ®Õn lóc cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông c¸c trùc quan vµo hç trî gi¶ng d¹y m«n häc nµy lµm cho c¸c giê häc vÒ v¨n ho¸ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ tèt nhÊt. Gióp cho sinh viªn cã ®­îc nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ v¨n ho¸ d©n téc, tõ ®ã n©ng cao ý thøc cña m×nh trong viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸; Gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu x©y dùng mét nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. d- Tµi liÖu tham kh¶o 1. TrÇn Ngäc Thªm, 1999, C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, Nxb Gi¸o dôc 2. TrÇn Quèc V­îng (chñ biªn), 2006, C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, Nxb Gi¸o dôc. 3. http: // Vnexpress.net/Vietnam/Ban-doc- viet/ 2001/11/3B9B6502/ 4. http: // Vnexpress.net/Vietnam/Ban-doc- viet/2004/08/3B9D58D2/ 5. http: // www. Bacninh.Gov.vn/ Story/GiaoDucDaoTao/ ChuongTrinhGiaoDuc/2006/7/5469.html 6. http: // www. VietShare.com/vanhoa/vanhoa. asp 7. http: // www. VietShare.com/hinhanhcd/ hinhanhcd. asp 8. http: // www. VietShare.com/quehuong/quehuong. asp 9.