Bài tập lớn đất đai (tình huống)

BÀI TẬP SỐ 2: Ông A là chủ sử dụng hợp pháp thửa đất diện tích 250m2. Năm 2005, thửa đất này được Nhà nước cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Hiện khu đất này có một ngôi nhà ở và xây tường rào bao xung quanh. Năm 2008, do nhu cầu mở rộng, nâng cấp đường giao thông liên xã, UBND xã Hải Bình (huyện Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa) yêu cầu ông A tự tháo dỡ tường bao và cây cối trên phần diện tích đất nhô ra phía ngoài đường (Phần đất này nằm trong khuôn viên đất của gia đình ông A). Ông A không đồng ý với lý do đây là phần đất của gia đình ông, không phải là đất lấn chiếm. Sau đó, UBND huyện Tĩnh Gia có công văn chỉ đạo UBND xã Hải Bình tổ chức cưỡng chế dỡ bỏ công trình, cây cối trên phần đất của gia đình ông A được sử dụng để cải tạo đường giao thông liên xã. Gia đình ông A không đồng thuận và gửi rất nhiều đơn khiếu nại gửi UBND huyện Tĩnh Gia, UBND xã Hải Bình nhưng đến nay vẫn chưa nhận được hồi âm. Hỏi: Hãy bình luận việc làm của UBND huyện Tĩnh Gia và UBND xã Hải Bình đối với gia đình ông A? Việc khiếu nại của ông A đúng hay sai? Vì sao? Cơ quan nhà nước nào có thẩm quyền giải quyết vụ việc này? Vì sao? Vụ việc này cần được giải quyết như thế nào? BÀI LÀM: Hãy bình luận việc làm của UBND huyện Tĩnh Gia và UBND xã Hải Bình đối với gia đình ông A? Việc làm của UBND huyện Tĩnh Gia và UBND xã Hải Bình đối với gia đình ông A là KHÔNG ĐÚNG theo quy định của pháp luật. Thứ nhất, về thẩm quyền thu hồi đất. Theo quy định tại khoản 2, 3 Điều 44 Luật Đất đai năm 2003: “2. Uỷ ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh quyết định thu hồi đất đối với hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư, người Việt Nam định cư ở nước ngoài thuộc đối tượng được mua nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ở tại Việt Nam. 3. Cơ quan nhà nước có thẩm quyền thu hồi đất quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này không được uỷ quyền”. Theo đó, thẩm quyền về thu hồi đất của UBND cấp trên không được phép ủy quyền cho UBND cấp dưới. Cơ quan nhà nước có thẩm quyền thu hồi đất phải thực hiện đúng thẩm quyền của mình. Như vậy, người có thẩm quyền thu hồi đất ở đây phải là UBND huyện Tĩnh Gia mà không phải UBND xã Hải Bình. Thứ hai, về điều kiện cưỡng chế thu hồi đất. UBND huyện Tĩnh Gia ở đây đã bỏ qua một số bước mà đi thẳng tới bước cuối cùng là thực hiện cưỡng chế thu hồi đất luôn. Theo Điều 32 Nghị định 69/2009/NĐ-CP quy định về điều kiện thực hiện cưỡng chế thu hồi đất thì: Trước khi thực hiện biện pháp cưỡng chế thu hồi, UBND huyện Tĩnh Gia phải đảm bảo rằng đã thực hiện đúng trình tự, thủ tục về thu hồi đất và bồi thường (quy định tại điều 29, 30, 31 NĐ 69/2009/NĐ-CP). Và đã qua 30 ngày kể từ thời điểm phải bàn giao đất mà ông A không bàn giao đất cho Tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng. Sau khi đại diện của Tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng, Ủy ban nhân dân và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã Hải Bình đã vận động thuyết phục nhưng ông A không chấp hành việc bàn giao đất đã bị thu hồi cho Nhà nước; thì khi đó UBND huyện Tĩnh Gia mới ra quyết định cưỡng chế theo quy định của pháp luật. Quyết định cưỡng chế có hiệu lực thi hành phải thông báo quyết định đến gia đình ông A. Nếu ông A từ chối nhận quyết định cưỡng chế thì Tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng phối hợp với UBND xã Hải Bình phải niêm yết công khai quyết định cưỡng chế tại trụ sở UBND xã. Sau 15 ngày, kể từ ngày giao trực tiếp quyết định cưỡng chế hoặc ngày niêm yết công khai quyết định cưỡng chế mà ông A không bàn giao đất thì lúc này UBND huyện Tĩnh Gia mới chỉ đạo UBND xã Hải Bình tổ chức cưỡng chế thu hồi đất của ông A. Như vậy, sau khi thực hiện đủ các điều kiện nêu tại Điều 32, Nghị định 69/2009/NĐ-CP (Quy định bổ sung về quy hoạch sử dụng đất, giá đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư) UBND huyện Tĩnh Gia mới được chỉ đạo UBND xã Hải Bình tổ chức cưỡng chế thu hồi đất của ông A. Việc khiếu nại của ông A là đúng hay sai? Vì sao? Việc khiếu nại của ông A là SAI. Vì: Khoản 7, Điều 107 Bộ luật Đất đai 2003 quy định về nghĩa vụ chung của người sử dụng đất như sau: “Giao lại đất khi Nhà nước có quyết định thu hồi đất hoặc khi hết thời hạn sử dụng đất”. Ông A khiếu nại vì cho rằng “đây là phần đất của gia đình ông, không phải là đất lấn chiếm”. Khiếu nại của ông với lý do như trên là hoàn toàn sai. “Thu hồi đất là biện pháp pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ quyền sở hữu toàn dân đối với đất đai mà Nhà nước là người đại diện chủ sở hữu – một trong những nguyên tắc cơ bản nhất của ngành luật Đất đai” (1). Theo đó, để phục vụ cho lợi ích chung của quốc gia, lợi ích công cộng, mọi người sử dụng đất phải chấp hành quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tuy nhiên, nếu ông A khiếu nại về trình tự, thủ tục thi hành cưỡng chế thu hồi đất của UBND huyện Tĩnh Gia và UBND xã Hải Bình thì hoàn toàn hợp lý và đúng pháp luật. Thực tế việc khiếu nại của người dân về việc thu hồi đất của Nhà nước cho ________________________ 1. Trường Đại học Luật Hà Nội, “Giáo trình Luật Đất đai”, NXB. Tư pháp, Hà Nội, 2005, tr. 139. thấy: một phần, do nhận thức của người dân về sở hữu đất đai không đồng nhất với quy định của pháp luật; vẫn còn tồn tại các phong tục, tập quán truyền thống, hương ước, luật tục với những quy định lạc hậu về sở hữu đất đai chưa được loại bỏ đã "ăn sâu, bám rễ" trong tiềm thức của một bộ phận dân chúng vốn ít có điều kiện tiếp xúc với pháp luật. Vì thế, họ thường phản đối gay gắt và buộc cơ quan có thẩm quyền phải dùng tới biện pháp cưỡng chế thu hồi đất. Ai có quyền giải quyết vụ việc này? Trong tình huống nêu trên, thẩm quyền giải quyết thuộc về Chủ tịch UBND huyện Tĩnh Gia. Áp dụng khoản 2 Điều 138 Bộ luật Đất đai năm 2003: “Trường hợp khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính về quản lý đất đai do Chủ tịch Uỷ ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh giải quyết lần đầu” và Khoản 1 Điều 63 Nghị định 84/2007/NĐ-CP ngày 25/5/2007 quy định bổ sung về việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thu hồi đất, thực hiện quyền sử dụng đất, trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất và giải quyết khiếu nại về đất đai: “Trong thời hạn không quá chín mươi ngày, kể từ ngày Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện có quyết định hành chính, hành vi hành chính trong quản lý đất đai quy định tại Điều 162 Nghị định số 181/2004/NĐ-CP mà người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan không đồng ý với quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính đó thì có quyền nộp đơn khiếu nại đến Ủy ban nhân dân cấp huyện”. Cũng theo Điều 20 Luật khiếu nại, tố cáo sửa đổi bổ sung năm 2005: “Chủ tịch Uỷ ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là cấp huyện) có thẩm quyền: Giải quyết khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình”. Xét thấy, chủ thể có thẩm quyền thu hồi đất trong trường hợp này là UBND huyện Tĩnh Gia, theo đó Chủ tịch UBND huyện sẽ có thẩm quyền ra quyết định thu hồi đất đối với gia đình ông A. Vì vậy, theo quy định của pháp luật, thẩm quyền giải quyết khiếu nại về quyết định thu hồi đất trên là của Chủ tịch UBND huyện Tĩnh Gia. Vụ việc này cần giải quyết như thế nào? Về việc giải quyết khiếu nại của ông A: Theo quy định tại Khoản 2 Điều 138 Luật Đất đai và Điều 63 Nghị định 84/2007/NĐ-CP, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại của ông A như sau: Trong thời hạn không quá 90 ngày, kể từ ngày Chủ tịch UBND huyện Tĩnh Gia có quyết định thu hồi đất mà người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan (ông A) không đồng ý với quyết định đó thì có quyền nộp đơn khiếu nại đến Ủy ban nhân dân cấp huyện (UBND huyện Tĩnh Gia). Sau 10 ngày, kể từ ngày nhận được đơn khiếu nại của ông A, Chủ tịch UBND huyện Tĩnh Gia phải có trách nhiệm giải quyết khiếu nại.(1) Trong thời hạn không quá 45 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định giải quyết của Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Tĩnh Gia mà ông A không đồng ý với quyết định giải quyết đó thì có quyền khởi kiện ra Toà án nhân dân hoặc khiếu nại đến Ủy ban nhân dân cấp tỉnh Thanh Hóa (Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm giải quyết khiếu nại theo thời hạn quy định của Luật Khiếu nại, tố cáo). Quyết định giải quyết khiếu nại của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh là quyết định cuối cùng, phải được công bố công khai và gửi cho ông A và những người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan. Về việc giải quyết thu hồi đất và bồi thường đối với gia đình ông A của UBND huyện Tĩnh Gia Để tiến hành việc thu hồi đất phục vụ cho việc làm đường của Nhà nước, UBND huyện Tĩnh Gia cần phải thực hiện theo thủ tục, trình tự sau: Trong thời hạn không quá 5 ngày làm việc, kể từ ngày UBND huyện Tĩnh Gia có quyết định thu hồi đất, Phòng Tài nguyên và môi trường trình UBND huyện Tĩnh Gia phê duyệt phương án bồi thường đối với phần “tường bao và cây cối trên phần diện tích đất nhô ra phía ngoài đường” của gia đình ông A. Trong thời hạn không quá 3 ngày, kể từ ngày nhận được phương án bồi thường đã được phê duyệt, Tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng ________________________________________ 1. Điều 41. Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998, sửa đổi, bổ sung năm 2004, 2005. phối hợp với UBND xã Hải Bình phổ biến và niêm yết công khai quyết định phê duyệt phương án bồi thường tại trụ sở ủy ban và địa điểm sinh hoạt khu dân cư nơi có đất bị thu hồi; gửi quyết định bồi thường tới gia đình ông A, trong đó nêu rõ về mức bồi thường, thời gian, địa điểm chi trả tiền bồi thường và thời gian bàn giao đất đã bị thu hồi cho Tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng. Hội đồng bồi thường hoặc Tổ chức phát triển quỹ đất thực hiện chi trả bồi thường này. Trong thời hạn 20 ngày, kể từ ngày Tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng thanh toán xong tiền bồi thường, hỗ trợ cho gia đình ông A theo phương án đã được xét duyệt thì ông A phải bàn giao đất cho Tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng. Nếu quá 30 ngày kể từ ngày phải bàn giao đất mà ông A vẫn không bàn giao đất cho nhà nước thì UBND huyện Tĩnh Gia sẽ phải thực hiện biện pháp cưỡng chế thu hồi đất (như đã phân tích ở câu 1). Nhận định về thực trạng thu hồi đất hiện nay: Trong nền kinh tế thị trường như hiện nay, để thực hiện chính sách phát triển kinh tế - xã hội, Nhà nước ta đã tiến hành khá nhiều biện pháp nhằm nâng cao cơ cấu hạ tầng từ nông thôn đến thành thị, và một trong những biện pháp đó là thu hồi đất, giải phóng mặt bằng phục vụ cho các dự án phát triển. Tuy nhiên, cùng với việc phục vụ cho lợi ích của Nhà nước đó thì lợi ích của người dân đang bị đe dọa và thu hẹp. Vấn đề bồi thường, hỗ trợ và tiến hành tái định cư cho những diện bị thu hồi đất ở nhiều địa phương gặp không ít khó khăn, vướng mắc. Những trường hợp bị thu hồi đất ở thì tiền bồi thường không đủ để mua nhà ở mới tại khu tái định cư. Giá đất bồi thường thấp hơn giá đất cùng loại trên thị trường, đặc biệt là đối với đất nông nghiệp trong khu vực đô thị, khu dân cư nông thôn. Tiền bồi thường đất nông nghiệp thường không đủ để nhận chuyển nhượng diện tích đất nông nghiệp tương tự hoặc không đủ để nhận chuyển nhượng đất sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp để chuyển sang làm ngành nghề khác. Các quy định của pháp luật về đất đai để giải quyết bồi thường đã khá đầy đủ nhưng các địa phương thực hiện chưa tốt, thậm chí một số địa phương chưa quan tâm giải quyết nhiệm vụ này dẫn đến tình trạng khiếu nại kéo dài. Trong lĩnh vực đất nông nghiệp, TS. Chu Tiến Quang - Viện Quản lý kinh tế Trung ương cho biết, 5 năm qua, việc thu hồi đất nông nghiệp đã tác động đến đời sống của trên 627.000 hộ dân, với khoảng 950.000 lao động và 2,5 triệu người bị ảnh hưởng, trong đó có nhiều hộ dân rơi vào tình trạng không có đất canh tác(1). Điều này dẫn đến hệ quả, một bộ phận người dân sau khi bị thu hồi đất mất việc làm, chưa biết sử dụng tiền đền bù để tái đầu tư vào các ngành nghề phi nông nghiệp nhằm ổn định cuộc sống. Bên cạnh đó, trên thực tế việc xác định thời điểm bồi thường là thời điểm có quyết định thu hồi đất dường như có một số điểm chưa hợp lý; bởi lẽ trong việc bồi thường, giải tỏa, đa số các khiếu nại của người dân liên quan đến giá đất. Theo quy định hiện hành, người dân được bồi thường theo phương án do cơ quan nhà nước phê duyệt khi có quyết định thu hồi đất. Tuy nhiên, từ lúc có quyết định thu hồi đất cho đến khi cơ quan chức năng hoàn thành thủ tục để người dân nhận tiền bồi thường có khi đến 3 hoặc 5 năm. Khi đó, giá đất tại thời điểm nhận tiền bồi thường đã khác xa so với giá đất tại thời điểm có quyết định thu hồi đất. Vì vậy, người bị thu hồi đất luôn chịu thiệt thòi. Kết thúc vấn đề Từ những thực trạng trên, có thể thấy, vấn đề thu hồi đất là một tất yếu nhằm phục vụ quá trình phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Vấn đề là quản lý quá trình thu hồi đất như thế nào để đảm bảo công bằng, minh bạch và cao hơn nữa là làm thế nào để đảm bảo sinh kế bền vững và ổn định cho người dân trong diện bị thu hồi đất. Để làm được điều này, cần thiết phải có sự tham gia của các cơ quan có thẩm quyền và tất cả mọi người dân vào việc sửa đổi, hoàn thiện pháp luật. ______________________________________ Chính Trung, “Thu hồi đất, dân sống bấp bênh”, MỤC LỤC Trang Giải quyết vấn đề……………………………………………………………………1 Hãy bình luận việc làm của UBND huyện Tĩnh Gia và UBND xã Hải Bình đối với gia đình ông A?...................................................1 Việc khiếu nại của ông A đúng hay sai? Vì sao?.............................................2 Cơ quan nhà nước nào có thẩm quyền giải quyết vụ việc này? Vì sao?..............................................................................................................3 Vụ việc này cần được giải quyết như thế nào?.................................................4 Nhận định về thực trạng thu hồi đất hiện nay……………………………………5 Kết thúc vấn đề….…………………………………………………………………..6 Danh mục tài liệu tham khảo DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình luật đất đai, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2005. Viện đại học Mở Hà Nội, Giáo trình luật đất đai, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2008. Luật đất đai năm 2003. Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998 sửa đổi, bổ sung năm 2004, 2005. Nghị định của Chính phủ số 181/2004/NĐ-CP ngày 29/1/2004 về thi hành Luật đất đai. Nghị định của Phính phủ số 197/2004/NĐ-CP ngày 3/12/2004 về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Nghị định của Chính phủ số 69/2009/NĐ-CP ngày 13/8/2009 quy định bổ sung về quy hoạch sử dụng đất, giá đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Nghị định của Chính phủ số 84/2007/NĐ-CP ngày 25/5/2007 quy định bổ sung về việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thu hồi đất, thực hiện quyền sử dụng đất, trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất và giải quyết khiếu nại về đất đai. Dự thảo (lần 5) Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai năm 2003 (Dự thảo Luật).