Bản sắc dân tộc Việt Nam trong nên kinh tế mở

µ nhËp chø kh«ng hoµ tan , kh«ng bÞ mÊt ®i c¸i gèc cña m×nh. Chóng ta mét mÆt tiÕp thu nh÷ng nÐt tinh hoa trong v¨n ho¸ cña c¸c n­íc , mét mÆt gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc ®Ó lµm cho ®êi sèng tinh thÇn cña chóng ta ngµy cµng phong phó h¬n. * TÝnh tÊt yÕu cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi : §Êt n­íc ta ®ang trong thêi kú tiÕn lªn x©y dùng nÒn kinh tÕ më , héi nhËp víi quèc tÕ . Tuy nhiªn , viÖc héi nhËp còng cã nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc .NÕu chóng ta tiÕp thu mét c¸ch kh«ng cã chän läc , kh«ng cã tÝnh to¸n , chóng ta dÔ bÞ tiÕp thu nh÷ng c¸i kh«ng tèt , ¶nh h­ëng ®Õn ®êi sèng v¨n ho¸ cña n­íc ta . MÆt kh¸c , chóng ta cßn lo ng¹i bÞ ®¸nh mÊt truyÒn thèng d©n téc , ch¹y theo c¸c n­íc trªn thÕ giíi , bÞ ¶nh h­ëng hoµn toµn bëi nÒn v¨n ho¸ cña c¸c n­íc kh¸c. ChÝnh v× thÕ , viÖc ®Æt ra nh÷ng ®Þnh h­íng trong viÖc héi nhËp , tiÕp thu nh÷ng tinh hoa trong v¨n ho¸ cña c¸c n­íc mét c¸ch cã chän läc lµ ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt . Trong ®ã , b¶n s¾c d©n téc gi÷ mét vai trß kh«ng nhá trong viÖc héi nhËp víi thÕ giíi . Mçi mét quèc gia ®Òu cã nh÷ng truyÒn thèng , nh÷ng b¶n s¾c riªng cña m×nh . Chóng ta cÇn gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc , mét mÆt ®Ó ®em nh÷ng tinh hoa cña m×nh ®Ó giao l­u víi c¸c n­íc , mét mÆt gióp chóng ta “ hoµ nhËp chø kh«ng hoµ tan” . Mçi quèc gia ®Òu cã nh÷ng b¶n s¾c riªng cña m×nh . §iÒu ®ã gióp chóng ta ph©n biÖt râ mçi mét quèc gia . Gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc lµ mét viÖc tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ më hiÖn nay . Chóng ta cã b¶n s¾c d©n téc th× míi cã thÓ héi nhËp , giao l­u víi thÕ giíi , míi cã c¸i ®Ó giao l­u .NÕu kh«ng gi÷ g×n ®­îc b¶n s¾c d©n téc , chóng ta sÏ lÊy g× ®Ó héi nhËp víi thÕ giíi , khi ®ã chóng ta sÏ bÞ nÒn v¨n ho¸ c¸c n­íc kh¸c chi phèi , kh«ng cßn b¶n s¾c riªng cña m×nh . Víi nh÷ng lý do trªn , chóng ta cã thÓ thÊy râ tÇm quan träng cña viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc . Còng v× thÕ mµ viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi “B¶n s¾c d©n téc trong nÒn kinh tÕ më” lµ ®iÒu tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay . B / gi¶I quyÕt vÊn ®Ò . Ch­¬ng I. Quan niÖm vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong thêi kú nÒn kinh tÕ më . I /. B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ g× ? 1 . Kh¸i niÖm : B¶n s¾c d©n téc bao gåm nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng , nh÷ng tinh hoa cña céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam ®­îc vun ®¾p nªn qua lÞch sö hµng n¨m ®Êu tranh dùng n­íc vµ gi÷ n­íc . §ã lµ lßng yªu n­íc nång nµn , ý chÝ tù c­êng d©n téc , tinh thÇn ®oµn kÕt c¸ nh©n - gia ®×nh -lµng x· - Tæ quèc ; lßng nh©n ¸i , khoan dung , träng nghÜa t×nh, ®¹o lý , ®øc tÝnh cÇn cï , s¸ng t¹o trong lao ®éng ; sù tinh tÕ trong øng xö , tÝnh gi¶n dÞ trong lèi sèng ... B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc cßn ®Ëm ®µ trong c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn mang tÝnh d©n téc ®éc ®¸o . 2 . VÞ trÝ cña b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc : B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc gi÷ vÞ trÝ rÊt quan träng : a/. ChÝnh b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ®¶m b¶o cho d©n téc tån t¹i , ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn qua c¸c biÕn ®éng cña lÞch sö . b/. Nhê b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc , chóng ta biÓu lé ®­îc trän vÑn sù hiÖn diÖn cña mét b¶n s¾c trong giao l­u víi quèc tÕ . Môc tiªu cña giao l­u lµ th«ng qua giao l­u víi nÒn v¨n ho¸ míi , ta héi nhËp víi v¨n ho¸ thÕ giíi . ChØ gi÷ ®­îc b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc th× ta míi cã ®iÒu kiÖn giao l­u b×nh ®¼ng víi c¸c nÒn v¨n ho¸ thÕ giíi . Cßn sao chÐp , trë thµnh “ c¸i bãng” , “ c¸i ®u«i” cña ng­êi ta th× kh«ng cßn cã g× mµ héi nhËp b×nh ®¼ng . Tr­íc yªu cÇu cña thêi kú ph¸t triÓn míi , tr­íc nguy c¬ “ ®ång nh©t” vÒ v¨n ho¸ thùc chÊt lµ sù thèng trÞ cña v¨n ho¸ n­íc lín , n­íc giµu th× b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc cã ý nghÜa cùc kú lín . 3. B¶n s¾c d©n téc - hÖ gi¸ trÞ . V¨n ho¸ , theo UNESCO , lµ tæng thÓ nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng tiªu biÓu nhÊt cña mét x· héi thÓ hiÖn trªn mÆt vËt chÊt vµ tinh thÇn , tri thøc vµ t×nh c¶m . V¨n ho¸ mang b¶n s¾c d©n téc . B¶n s¾c d©n téc biÓu hiÖn ë mét d©n téc trong lÞch sö tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã , gióp cho d©n téc ®ã gi÷ ®­îc tÝnh duy nhÊt ( tÝnh ®éc ®¸o ) , tÝnh thèng nhÊt , tÝnh nhÊt qu¸n so víi b¶n th©n m×nh . B¶n s¾c d©n téc thÓ hiÖn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng - ý thøc thuéc vÒ mét d©n téc ( céi nguån ) , c¸ch t­ duy , c¸ch sèng , c¸ch dùng n­íc , gi÷ n­íc , c¸ch s¸ng t¹o v¨n ho¸ , khoa häc , v¨n nghÖ . B¶n s¾c d©n téc thÓ hiÖn trong gi¸ trÞ cña d©n téc , nã lµ cèt lâi cña mét v¨n ho¸ . HÖ gi¸ trÞ lµ nh÷ng g× nh©n d©n quan t©m , tin t­ëng thuéc ph¹m vi tèt vµ xÊu , mong muèn hoÆc kh«ng ®¸ng tin t­ëng thuéc ph¹m vi tèt vµ xÊu , mong muèn hoÆc kh«ng ®¸ng mong muèn . Nã lµ nh÷ng gi¸ trÞ vµ nh÷ng niÒm tin , mµ nh©n d©n cho lµ thiªng liªng , bÊt kh¶ x©m ph¹m . HÖ gi¸ trÞ biÓu hiÖn trong t­ t­ëng triÕt häc ( thÕ giíi quan ) chÝnh trÞ , v¨n häc , nghÖ thuËt , ®¹o ®øc , lèi sèng ( phong tôc , tËp qu¸n ) . HÖ gi¸ trÞ chuyÓn thµnh c¸c chuÈn mùc x· héi , nã ®Þnh h­íng cho sù lùa chän trong hµnh ®éng cña con ng­êi , c¸ nh©n vµ céng ®ång . HÖ gi¸ trÞ cã tÝnh æn ®Þnh rÊt lín vµ cã tÝnh bÒn v÷ng t­¬ng ®èi , cã søc m¹nh to lín ®èi víi céng ®ång . Trong sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn cña x· héi , c¸c gi¸ trÞ nµy th­êng kh«ng biÕn mÊt mµ ho¸ th©n vµo c¸c gi¸ trÞ cña thêi sau , theo quy luËt kÕ thõa vµ t¸i t¹o . Di s¶n v¨n ho¸ lµ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa do lÞch sö ®Ó l¹i . C¸c gi¸ trÞ nµy sÏ trë thµnh truyÒn thèng khi ®­îc thÕ hÖ sau lùa chän , tiÕp nhËn , m« pháng , lµm sèng l¹i . §ã lµ quan hÖ gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i . Sù thÝch nghi cña c¸c gi¸ trÞ cò ®èi víi sù thay ®æi cña thêi ®¹i , lµ biÓu hiÖn cña tÝnh liªn tôc v¨n ho¸ . II /. B¶n s¾c v¨n hãa d©n téc trong thêi kú nÒn kinh tÕ më . 1 . Chñ tr­¬ng cña §¶ng vÒ vÊn ®Ò gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong nÒn kinh tÕ më . Nãi d©n téc vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc kh«ng thÓ t¸ch khái quan hÖ víi thÕ giíi . Chóng ta ®ang chøng kiÕn xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®êi sèng loµi ng­êi . §ã lµ xu thÕ kh¸ch quan , tÊt yÕu mang tÝnh thêi ®¹i , tr­íc hÕt trong lÜnh vùc kinh tÕ . Xu thÕ toµn cÇu ho¸ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quèc gia , d©n téc xÝch l¹i gÇn nhau , hiÓu biÕt nhau , bæ sung cho nhau , lµm phong phó vµ hç trî lÉn nhau . §Êt n­íc ta nhÊt ®Þnh n¾m lÊy xu thÕ nµy coi nh­ lµ mét thêi c¬ lín , ra søc tËn dông mäi ®iÒu kiÖn cã lîi do xu thÕ Êy t¹o ra , ®Æc biÖt ®Ó tranh thñ nh÷ng kh¶ n¨ng vËt chÊt , kü thuËt , c«ng nghÖ , nh÷ng kinh nghiÖm vµ tri thøc hiÖn ®¹i rÊt cÇn thiÕt cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ . Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay , kh«ng mét quèc gia nµo cã thÓ ®øng biÖt lËp mµ cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn . MÆt kh¸c , ph¶i thÊy toµn cÇu ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh ®Çy m©u thuÉn phøc t¹p . MÆt tÊt yÕu kü thuËt - kinh tÕ lµ mÆt tÝch cùc , cã lîi , ta ph¶i tËn dông . Song , mÆt kh¸c kh«ng thÓ bá qua lµ mÆt x· héi - kinh tÕ , mÆt b¶n chÊt giai cÊp cña qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa . XÐt vÒ mÆt nµy , trªn thÕ giíi hiÖn nay ®ang cã nh÷ng lùc l­îng nu«i tham väng lín toµn cÇu ho¸ chñ nghÜa t­ b¶n , hä muèn ¸p ®Æt hÖ gi¸ trÞ cña riªng hä lªn c¶ toµn cÇu . Quªn ®iÒu ®ã lµ ng©y th¬ vÒ chÝnh trÞ vµ trong thùc tiÔn kh«ng tr¸nh khái ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t . Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nªu trªn vÒ xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay , chóng ta cµng thÊy ®­êng lèi më réng quan hÖ quèc tÕ trªn c¬ së ®éc lËp tù chñ cña §¶ng ta nãi chung vµ nãi riªng trong x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n hãa ViÖt Nam võa tiªn tiÕn võa ®Ëm ®µ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ hÕt søc ®óng ®¾n vµ s¸ng suèt . NghÞ quyÕt Héi NghÞ Trung ­¬ng 5 chØ râ : “ ph­¬ng h­íng chung , ®ång thêi lµ nhiÖm vô bao qu¸t cña sù nghiÖp v¨n hãa n­íc ta lµ ph¸t huy chñ nghÜa yªu n­íc vµ truyÒn thèng ®¹i ®oµn kÕt d©n téc , ý thøc ®éc lËp tù chñ , tù c­êng x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc x· héi chñ nghÜa , x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc , tiÕp thô nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i , lµm cho v¨n ho¸ thÊm s©u vµo toµn bé ®êi sèng vµ ho¹t ®éng x· héi , vµo tõng ng­êi , tõng gia ®×nh , tõng tËp thÓ vµ céng ®ång , tõng ®Þa bµn d©n c­ , vµo mäi lÜnh vùc sinh ho¹t vµ quan hÖ con ng­êi , t¹o nªn trªn ®Êt n­íc ta ®êi sèng tinh thÇn cao ®Ñp , tr×nh ®é d©n trÝ cao , khoa häc ph¸t triÓn phôc vô ®¾c lùc sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ v× môc tiªu d©n giµu , n­íc m¹nh , x· héi c«ng b»ng v¨n minh , tiÕn b­íc v÷ng ch¾c lªn chñ nghÜa x· héi . NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 5 “ X©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” võa ®¸p øng ®óng nh÷ng ®ßi hái bøc xóc cña cuéc sèng võa lµ ®Þnh h­íng chiÕn l­îc c¬ b¶n cho sù nghiÖp x©y dùng , cñng cè vµ kh«ng ngõng t¨ng c­êng nÒn t¶ng tinh thÇn x· héi ta trªn con ®­êng phÊn ®Êu v× d©n giµu n­íc m¹nh , x· héi c«ng b»ng , v¨n minh , tiÕn b­íc v÷ng ch¾c lªn chñ nghÜa x· héi . 2 . Quan ®iÓm vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lu«n cã sù biÕn ®éng , bæ sung qua c¸c thêi kú lÞch sö . Cã gi¸ trÞ ®­îc h×nh thµnh tõ xa x­a vµ lu«n lu«n bÒn v÷ng . Cã gi¸ trÞ ®óng lóc tr­íc , nh­ng nay kh«ng thÝch hîp . L¹i cã gi¸ trÞ míi nh­ng phï hîp víi nguyÖn väng d©n téc th× nhanh chãng cã søc sèng bÒn v÷ng . Ch¼ng h¹n , cã nh÷ng gi¸ trÞ míi tõ 1976 , còng lµ míi h¬n 30 n¨m nay , víi lêi kªu gäi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh , gi¸ trÞ “ Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp , tù do” ®· nghiÔm nhiªn trë thµnh gi¸ trÞ v¨n ho¸ rÊt quan träng cña d©n téc ta . B¶n s¾c d©n téc n»m trong c¸c lÜnh vùc nh­ kiÕn tróc , héi ho¹ , v¨n ch­¬ng , ©m nh¹c ... nh­ng ®ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p , cÇn ®Ó c¸c nhµ chuyªn m«n nghiªn cøu , th¶o luËn . Song ®¹o lý d©n téc lµ lo¹i v¨n ho¸ v« h×nh , nh­ng lµ tinh tuý cña b¶n s¾c d©n téc , ®­îc vun ®¾p qua lÞch sö l©u ®êi cña d©n téc ®­îc x¸c ®Þnh lµ : Lßng yªu n­íc nång nµn ; ý thøc tù lËp tù c­êng , tinh thÇn ®oµn kÕt , ý thøc céng ®ång , g¾n c¸ nh©n - gia ®×nh - lµng x· - Tæ quèc ; Lßng nh©n ¸i , tÝnh khoan dung , träng t×nh nghÜa , ®¹o lý ; §øc tÝnh cÇn cï , s¸ng t¹o trong lao ®éng ; Sù tinh tÕ trong c­ sö , gi¶n dÞ trong lèi sèng ... Còng cã ý kiÕn cho r»ng , nhiÒu d©n téc trªn thÕ giíi còng cã nh÷ng gi¸ trÞ t­¬ng tù nh­ trªn , v× sao ta l¹i coi ®ã lµ b¶n s¾c cña d©n téc m×nh ? Chóng ta cho r»ng , vÊn ®Ò quan träng lµ nh÷ng gi¸ trÞ ®ã cã ®Ých thùc lµ truyÒn thèng cña chóng ta kh«ng ? Chø kh«ng ph¶i lµ ta ®i t×m nh÷ng g× chØ cã ta cã mµ d©n téc kh¸c kh«ng cã . Quan träng lµ ta x¸c ®Þnh nh÷ng chuÈn gi¸ trÞ b¶n s¾c d©n téc ViÖt Nam . B¶n s¾c d©n téc ®­îc thÓ hiÖn c¶ trong néi dung vµ h×nh thøc . Khi nãi tíi b¶n s¾c d©n téc lu«n lu«n g¾n bã víi nhau nh­ trªn ®· tr×nh bµy . Khi nãi tíi b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc cÇn tr¸nh nh÷ng khuynh h­íng kh«ng ®óng . §ã lµ : “ ®ãng cöa , thu m×nh” , chØ “ kh­ kh­” gi÷ b¶n s¾c truyÒn thèng , kh«ng s¸ng t¹o míi , kh«ng më cöa giao l­u , tiÕp thô nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ thÕ giíi trë thµnh d©n téc hÑp hßi , cùc ®oan , kiªu ng¹o . HoÆc lµ “ më toang cöa” kh«ng chän läc , b¶n s¾c d©n téc bÞ chÌn Ðp , lu mê , trë thµnh nÒn v¨n ho¸ thiÕu b¶n s¾c . HoÆc phôc håi tÊt c¶ kÓ c¶ nh÷ng c¸I l¹c hËu , lçi thêi trong qu¸ khø , kh«ng cßn thÝch hîp trong x· héi míi ... Ch­¬ng II: T¹i sao ph¶i ®­a ra vÊn ®Ò gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong thêi kú nÒn kinh tÕ më . I /. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . §iÒu kiÖn x· héi : Thùc tr¹ng ®êi sèng v¨n ho¸ n­íc ta hiÖn nay kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò dÔ ®¸nh gi¸ . Cã ng­êi qu¸ bi quan víi t×nh h×nh cho lµ trong khi ®êi sèng kinh tÕ cã kh¸ lªn tõ ®æi míi ®Õn nay th× ®êi sèng tinh thÇn l¹i sa sót nh­ ch­a bao giê cã . Ng­îc l¹i , cã ng­êi qu¸ l¹c quan cho mäi sù ®Òu tèt ®Ñp , nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc lµ tù nhiªn vµ kh«ng ®¸ng kÓ . ThËt ra , bøc tranh kh«ng chØ cã mét mµu , hoÆc toµn tèi hoÆc toµn s¸ng . Tr­íc hÕt , cÇn kh¼ng ®Þnh ®êi sèng v¨n ho¸ x· héi ta so víi thêi kú tr­íc cã b­íc tiÕn bé râ rÖt . §iÒu dÔ thÊy lµ tÝnh n¨ng ®éng x· héi - kinh tÕ vµ tÝnh tÝch cùc c«ng d©n ®­îc kh¬i dËy vµ ph¸t huy thay cho t©m lý thô ®éng , û l¹i trong c¬ chÕ cò . BÇu kh«ng khÝ d©n chñ , cëi më trong x· héi t¨ng lªn . MÆt b»ng d©n trÝ ®­îc n©ng cao , së tr­êng , n¨ng lùc c¸ nh©n con ng­êi ®­îc khuyÕn khÝch , t«n träng . Nh÷ng nÐt míi næi bËt Êy trong ®êi sèng ®­îc ph¶n ¸nh qua ho¹t ®éng khëi s¾c , phong phó , ®a d¹ng trªn c¸c lÜnh vùc b¸o chÝ , xuÊt b¶n , ph¸t thanh , truyÒn h×nh , gi¸o dôc , v¨n häc , nghÖ thuËt , v.v... Trong sù phong phó , ®a d¹ng vµ bén bÒ cña ®êi sèng vµ ho¹t ®éng v¨n ho¸ , chñ nghÜa M¸c - Lªnin , t­ t­ëng Hå ChÝ Minh ®­îc §¶ng ta vËn dông vµ ph¸t triÓn s¸ng t¹o vÉn lµ nÒn t¶ng t­ t­ëng vµ kim chØ nam b¶o ®¶m cho x· héi ph¸t triÓn ®óng h­íng . Kinh tÕ thÞ tr­êng vµ më cöa víi bªn ngoµi lµm sèng ®éng nÒn kinh tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng x· héi , ph¸t triÓn giao l­u hµng ho¸ , du lÞch vµ c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ , gióp nh©n d©n ta më réng ch©n trêi hiÓu biÕt vµ kÕn thøc tiÕp nhËn tõ bèn ph­¬ng . C¸c mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ tr­êng vµ më cöa , dï t¸c ®éng d÷ déi , ®· kh«ng thÓ ng¨n næi nh©n d©n ta duy tr× vµ ph¸t triÓn truyÒn thèng tèt ®Ñp , nh­ thÊy tâ nhÊt vaß nh÷ng dÞp kû niÖm lín , h­íng vÒ céi nguån , vÒ c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn , t­ëng nhí c¸c anh hïng d©n téc , ®Òn ¬n ®¸p nghÜa nh÷ng ng­êi cã c«ng , gióp ®ì nh÷ng ng­êi ho¹n n¹n ... §­¬ng nhiªn , bøc tranh kh«ng chØ toµn mµu s¸ng . NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 5 ®· nghiªm kh¾c chØ ra nh÷ng m¶ng tèi cïng nguyªn nh©n chñ quan . §ã lµ tr¹ng th¸i dao ®éng , hoµi nghi , gi¶m sót niÒm tin lý t­ëng ë mét sè ng­êi , kÓ c¶ mét bé phËn ®¶ng viªn , c¸n bé . §ã lµ nh÷ng hiÖn t­îng suy tho¸i ®¹o ®øc , ®Æc biÖt lµ n¹n tham nhòng , hèi lé , bu«n lËu , gian lËn th­¬ng m¹i tr­íc sù tÊn c«ng cña thãi Ých lû , chñ nghÜa c¸ nh©n , lèi sèng tiªu dïng , søc m¹nh ®éng tiÒn vµ chñ nghÜa thùc dông . §ã lµ mét sè hiÖn t­îng nhøc nhèi tr­íc ®©y kh«ng hÒ cã trong quan hÖ gia ®×nh , ®¹o lý thÇy trß , quan hÖ b¹n bÌ , sù ®¶o lén mét sè chuÈn gi¸ trÞ vµ nÕp sèng vèn tèt ®Ñp . §ã lµ trong mét bé phËn d©n c­ , kÓ c¶ mét sè thanh niªn , häc sinh , sinh viªn sù hiÓu biÕt cßn qu¸ Ýt vÒ lÞch sö d©n téc , vÒ c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng mµ lÞch sö vµ c¸ch m¹ng ®· x©y nªn trong khi ®ã l¹i phôc håi kh«ng ph©n biÖt tèt xÊu c¸c vèn cæ d©n téc ®ång thêi ®i liÒn víi t©m lý sïng ngo¹i ®«i khi ®Õn møc mï qu¸ng , phi lý , kÖch cìm . §ã lµ c¸c tÖ n¹n x· héi cã chiÒu gia t¨ng , sù ®am mÖ nhu cÇu vËt chÊt cïng nh÷ng dôc väng thÊp hÌn , lèi sèng bÊt chÊp ®¹o lý , d­ luËn x· héi vµ ph¸p luËt ®ang x« ®Èy mét sè ng­êi ®i vµo con ®­êng ph¹m téi . TÊt c¶ nh÷ng hiÖn t­îng trªn ®ang lµm vÈn ®ôc m«i tr­êng x· héi - v¨n ho¸ , g©y bÊt b×nh trong nh©n d©n , lµm xãi mßn nÒn t¶ng tinh thÇn x· héi , t¹o miÕng ®Êt mµu mì cho sù x©m nhËp nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa ®éc h¹i ngo¹i lai . X©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . Tr­íc t×nh h×nh x· héi ®· ph©n tÝch ë trªn , viÖc tËp trung x©u dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc , cã tÇm quan träng ®Æc biÖt kh«ng chØ cho hiÖn t¹i mµ c¶ t­¬ng lai Tæ quèc ta . Nh­ng nªn v¨n hãa thÕ nµo lµ “ tiªn tiÕn” ? ThÕ nµo lµ “ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” ? a>. NÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn §äc NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 5 , ta cã thÓ hiÓu nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn cã mÊy ®Æc tr­ng : Mét lµ , yªu n­íc . Hai lµ , tiÕn bé . Ba lµ , cã néi dung cèt lâi lµ lý t­ëng ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi d­íi ¸nh s¸ng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin , t­ t­ëng Hå ChÝ Minh . Bèn lµ , nh©n v¨n : tÊt c¶ v× con ng­êi ... N¨m lµ , tiªn tiÕn kh«ng chØ trong néi dung t­ t­ëng mµ c¶ trong h×nh thøc biÓu hiÖn , trong c¸c ph­¬ng tiÖn chuyÓn t¶i néi dung . §Êt n­íc ta ®ang ë thêi kú qu¸ ®é víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa . Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi ®ßi hái huy ®éng tèi ®a tiÒm n¨ng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña c¶ d©n téc , cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ . Chñ nghÜa yªu n­íc ë ®©y lµ mét ®éng lùc cùc kú to lín . NÒn v¨n hãa tiªn tiÕn do ®ã tr­íc hÕt ph¶i lµ mét nÒn v¨n ho¸ yªu n­íc . Cã thÓ coi yªu n­íc lµ tiÐn bé ®Æc tr­ng bao qu¸t nhÊt cñav¨n ho¸ tiªn tiÕn .Yªu n­íc lµ ý chÝ ®­a ®Êt n­íc tho¸t khái c¶nh nghÌo nµn , l¹c hËu , phÊn ®Êu v× d©n giµu , n­íc m¹nh , x· héi c«ng b»ng v¨n minh - ®ã lµ mét néi dung t­ t­ëng lín cña nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn . G¾n liÒn víi yªu n­íc lµ tiÕn bé . NÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ph¶i lµ nÒn v¨n ho¸ kÕt tinh tÊt c¶ nh÷ng g× lµ tiÕn bé , lµ ch©n , lµ thiÖn , lµ mü cña d©n téc , cña thêi ®¹i , cña loµi ng­êi . NÕu ®Æc tr­ng bao qu¸t nhÊt cña nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn lµ yªu n­íc, th× h¹t nh©n cèt lâi cña nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn lµ lý t­ëng ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi d­íi ¸nh s¸ng chñ nghÜa M¸c - Lªnin , t­ t­ëng Hå ChÝ Minh . Nãi v¨n hãa kh«ng thÓ kh«ng nãi hÖ t­ t­ëng . V× hÖ t­ t­ëng chi phèi quan niÖm vÒ gi¸ trÞ , chi phèi ®¹o ®øc , lèi sèng vµ hµnh vi con ng­êi . §µnh r»ng hÖ t­ t­ëng kh«ng ®ång nhÊt víi v¨n ho¸ , kh«ng thÓ quy toµn bé c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµo hÖ t­ t­ëng ; nh­ng xÐt chung vµ xÐt cho cïng , trong x· héi cã giai cÊp , v¨n hãa bao giê còng cã cèt tuû lµ hÖ t­ t­ëng giai cÊp . V× vËy , thËt sai lÇm nÕu ®ång nhÊt hÖ t­ t­ëng víi v¨n ho¸ , bëi c¨n ho¸ cã néi hµm réng h¬n nhiÒu so víi hÖ t­ t­ëng . Song , còng ph¹m sai lÇm nghiªm träng nÕu phñ nhËn vai trß hÖ t­ t­ëng ®èi víi v¨n ho¸ , nhÊt lµ khi nãi ®Õn c¶ mét nÒn v¨n ho¸ , c¶ mét dßng v¨n ho¸ . C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen chØ râ : “ LÞch sö t­ t­ëng chøng minh c¸i g× , nÕu kh«ng ph¶i lµ chøng minh r»ng s¶n xuÊt tinh thÇn còng biÕn ®æi theo s¶n xuÊt vËt chÊt ? Nh÷ng t­ t­ëng thèng trÞ cua tmét thêi ®¹i bao giê còng chØ lµ nh÷ng t­ t­ëng cña giai cÊp thèng trÞ”. Lµ hÖ t­ t­ëng mang b¶n chÊt giai cÊp ( c«ng nh©n ) nh­ mäi hÖ t­ t­ëng , nh­ng kh¸c víi bÊt cø hÖ t­ t­ëng nµo kh¸c , chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ häc thuyÕt c¸ch m¹ng vµ khoa häc kÕt tinh nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i , h­íng vµo gi¶i phãng toµn x· héi , gi¶i phãng d©n téc , gi¶i phãng con ng­êi , kh¾c phôc triÖt ®Ó t×nh tr¹ng con ng­êi bÞ tha ho¸ , t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ kh«ng ngõng hoµn thiÖn con ng­êi . Chñ nghÜa céng s¶n trong b¶n chÊt cña nã nh­ C. M¸c nãi , lµ “ chñ nghÜa nh©n ®¹o hiÖn thùc” . NguyÔn ¸i Quèc ®i tõ chñ nghÜa yªu n­íc truyÒn thèng cña d©n téc vµ nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c nhiÒu nÒn v¨n ho¸ lín §«ng T©y , ®Õn víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin nh­ mét b­íc ngoÆt quyÕt ®Þnh h×nh thµnh t­ t­ëng Hå ChÝ Minh . Sù gÆp gì thÇn kú nµy ®· s¶n sinh ta mét nh©n c¸ch , h¬n thÕ , mét mÉu h×nh v¨n ho¸ míi , mÉu h×nh “ v¨n ho¸ cña t­¬ng lai” nh­ nhµ th¬ X« ViÕt Mandenxtam víi mét t×nh c¶m ®Æc biÖt ®· sím kh¸m ph¸ tõ n¨m 1923 khi tiÕp xóc víi B¸c . Nh­ vËy , thËt lµ chÝnh x¸c vµ tù nhiªn khi NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 5 nªu lªn môc tiªu nÒn v¨n hãa tiªn tiÕn lµ tÊt c¶ v× con ng­êi , v× h¹nh phóc vµ sù ph¸t triÓn phong phó , tù do , toµn diÖn con ng­êi trong mèi quan hÖ hµi hoµ gi÷a c¸ nh©n vµ céng ®ång , gi÷a x· héi vµ tù nhiªn . ë ®©ylµ tÝnh nh©n v¨n cao c¶ , trong ®ã giai cÊp , d©n téc vµ nh©n lo¹i , c¸ nh©n vµ x· héi , x· héi vµ tù nhiªn lµ thèng nhÊt trªn lËp tr­êng chñ nghÜa M¸c - Lªnin , t­ t­ëng Hå ChÝ Minh - hÖ t­ t­ëng thÊu suèt nÒn v¨n ho¸ mµ chóng ta x©y dùng . TÝnh chÊt tiªn tiÕn cña nÒn v¨n ho¸ cßn ph¶I thÓ hiÖn c¶ trong h×nh thøc biÓu hiÖn , trong nh÷ng c¬ së vËt chÊt kü thuËt , ph­¬ng tiÖn ®Ó chuyÓn t¶I néi dung . VÝ dô : trong phong c¸ch v¨n ch­¬ng , trong c«ng nghÖ truyÒn h×nh , ®iÑn ¶nh , trong kiÓu d¸ng kiÕn tróc , trong thiÕt kÕ nh÷ng c«ng tr×nh t­îng ®µI , nh÷ng khu vui ch¬i gi¶i trÝ , v.v... ë ®©y , tiªn tiÕn th­êng cã nghÜa lµ hiÖn ®¹i , song kh«ng ph¶i ®· lµ hiÖn ®¹i th× lo¹i trõ b¶n s¾c d©n téc vµ cµng kh«ng ®­îc nhÇm lÉn hiÖn ®¹i víi “ chñ nghÜa hiÖn ®¹i” t¾c tÞ, bÖnh ho¹n , nhÊt lµ trong nghÖ thuËt , v¨n th¬ . b>. NÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . TÝnh chÊt tiªn tiÕn cña nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam kh«ng t¸ch rêi b¶n s¾c d©n téc.Nãi ®Õn v¨n ho¸ lµ nãi ®Õn d©n téc . V¨n ho¸ b¾t rÔ s©u trong ®êi sèng d©n téc qua tr­êng kú lÞch sö . V¨n ho¸ lµ bé mÆt tinh thÇn cña d©n téc . B¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ , nh­ ng­êi ta th­êng nãi , lµ c¸i c¨n c­íc , c¸i chøng chØ cña mét d©n téc . Nã chØ râ anh lµ ai , thiÐu nã , anh kh«ng tån t¹i nh­ mét gi¸ trÞ . LÞch sö mÊy ngh×n n¨m dùng n­íc vµ gi÷ n­íc ®· hun ®óc cho d©n téc ta biÕt bao gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp . §ã lµ chñ nghÜa yªu n­íc , lßng nh©n ¸i bao dung , träng nghÜa t×nh , ®aä lý , lµ tÝnh cè kÕt , céng ®ång ... Nhê søc m¹nh nh÷ng gi¸ trÞ ®ã , d©n téc ViÖt Nam ®· chiÕn th¾ng bao thö th¸ch kh¾c nghiÖt cña thiªn tai , ®Þch ho¹ ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn nh­ ngµy h«m nay . B¶o vÖ vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ tr­íc hÕt lµ b¶o vÖ vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn ®ã . Cè nhiªn b¶n s¾c d©n téc cã c¶ néi dung vµ h×nh thøc . Cïng víi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn , b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ cßn ®­îc ®Æc tr­ng bëi c¸c ph­¬ng thøc biÓu hiÖn ®éc ®¸o . §ã lµ tiÕng nãi cña d©n téc , lµ t©m lý , lµ phong tôc tËp qu¸n , lµ c¸ch c¶m nghÜ cña d©n téc , lµ nh÷ng h×nh thøc nghÖ thuËt truyÒn thèng ,v.v... N­íc ta cã 54 d©n téc . Trong nÒn v¨n hãa ®a d©n téc cña n­íc ta , mçi d©n téc anh em ®Òu cã b¶n s¾c riªng cña m×nh . Gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc cña tÊt c¶ c¸c d©n téc anh em sÏ ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cña c¶ céng ®ång d©n téc ViÖt Nam , t¹o nªn sù phong phó ®a d¹ng trong tÝnh thèng nhÊt cña nÒn v¨n hãa ViÖt Nam . II /. VÊn ®Ò gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc . Gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ ch¨m lo cho sù tr­êng tån vµ ph¸t triÓn søc sèng cña d©n téc . Song ®IÒu nµy kh¸c h¼n xu h­íng phôc cæ nh­ ®· x¶y ra gÇn ®©y ë nhiÒu n¬I trong ma chay , c­íi xin , lÔ héi . Trong bµI nãi t¹i Héi nghÞ c¸n bé v¨n hãa ngµy 30-10-1958 , Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chØ râ : “ Nãi kh«i phôc vèn cò , th× nªn kh«i phôc c¸i g× tèt , cßn c¸i g× kh«ng t«t th× ph¶i lo¹i dÇn ra . Xem ra th× n¨m nay t­¬ng ®èi kh¸ , cßn nh­ n¨m ngo¸i , th× kh«i phôc vèn cò , th× kh«i phôc c¶ ®ång bãng , r­íc x¸ch thÇn th¸nh . V× kh«i phôc nh­ thÕ , nªn ë n«ng th«n nhiÒu n¬i quªn c¶ s¶n xuÊt , cø trèng mâ b× bâm , ca h¸t lu bï ...” . Trong vèn cæ d©n téc , chóng ta gi÷ lÊy vµ ph¸t huy nh÷ng di s¶n nµo , tõ bá nh÷ng di s¶n nµo , ®iÒu ®ã kh«ng thÓ kh«ng ®Æt ra khi nãi vÒ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng . Sù c©n nh¾c vµ lùa chän Êy thÓ hiÖn qu¸ tr×nh tù ý thøc d©n téc , qu¸ tr×nh tù nhËn thøc , tù kh¸m ph¸ vÒ m×nh xuÊt ph¸t xuÊt ph¸t tõ tÇm cao míi cña lÞch sö , lµ qu¸ tr×nh “ g¹n ®ôc kh¬i trong” vµ lµ sù tiÕp nèi dßng ch¶y liªn tôc cña lÞch sö d©n téc trong thÕ giíi hiÖn ®¹i . Víi ý nghÜa ®ã , ph¸t huy vµ b¶o vÖ b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ ®ßi hái sù ph¸t triÓn , sù s¸ng t¹o kh«ng ngõng . MÖnh ®Ò “ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” ®ã kh«ng thÓ t¸ch rêi mÖnh ®Ò “ v¨n hãa tiªn tiÕn” vµ ng­îc l¹i . * Trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng më réng giao l­u quèc tÕ l¹i cµng ph¶i nhÊn m¹nh yªu cÇu ra søc kÕ thõa vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc . §ã kh«ng chØ lµ ý thøc tr¸ch nhiÖm , mµ cßn lµ niÒm tù hµo , tù t«n d©n téc , bëi “ N­íc §¹i ViÖt ta tõ tr­íc , Vèn x­ng nÒn v¨n hiÕn ®· l©u” . Nh÷ng ®Æc tr­ng næi bËt nhÊt cña v¨n hãa ViÖt Nam lµ chñ nghÜa yªu n­íc , yªu lao ®éng , lßng nh©n ¸i , vÞ tha vµ tÝnh céng ®ång . Nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng ®ã ®· tõng lµ nguån søc m¹nh to lín trong sù nghiÖp dùng n­íc vµ gi÷ n­íc . Ngµy nay , b­íc vµo thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ , nh÷ng truyÒn thèng Êy vÉn ®ang lµ nh÷ng ®ßi hái cÇn ph¶i cã ®èi víi mäi ng­êi . Kh«ng ph¶i bÊt cø d©n téc nµo trªn hµnh tinh nµy còng cã ®­îc may m¾n kÕ thõa nh÷ng truyÒn thèng vµ b¶n lÜnh v¨n ho¸ nh­ vËy . D©n téc ViÖt Nam cã truyÒn thèng tù t«n nh­ng kh«ng tù cao , tù ®¹i ; cµng kh«ng ®ãng cöa ®Ó tù ng¾m tù c« lËp m×nh . Còng nh­ suèt chiÒu dµi lÞch sö mÊy ngh×n n¨m cña d©n téc , tõ khi §¶ng ta ra ®êi , phÇn lín thêi gian lµ ph¶i l·nh ®¹o nh©n d©n tiÕn hµnh chiÕn tranh chèng x©m l­îc , b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc . ThÕ nh­ng , chóng ta ch­a bao giê chñ tr­¬ng mét th¸i ®é bµi ngo¹i vÒ v¨n ho¸ , kÓ c¶ víi nÒn v¨n hãa cña n­íc ®ang lµ kÓ thï x©m l­îc . Tr¸i l¹i , §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh tÝnh d©n téc ®ång thêi víi tÝnh khoa häc vµ ®¹i chóng ; tÝnh tiªn tiÕn g¾n víi yªu cÇu ph¶i ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . §ã chÝnh lµ b¶n lÜnh v¨n ho¸ cña ViÖt Nam . Nhê ®ã , dï tr¶i qua biÕt bao th¨ng trÇm cña lÞch sö, ®øng tr­íc ©m m­u ®ång ho¸ v¨n ho¸ cña ®ñ lo¹i kÎ thï , nh­ng “ Bèn ngh×n n¨m ta l¹i lµ ta” ; b¶n s¾c v¨n hãa ViÖt Nam kh«ng biÕn mÊt , kh«ng phai nh¹t , tr¸i l¹i , cµng ¸nh lªn nÐt riªng long lanh , ®Æc s¾c . Nã ®· gãp cho nÒn v¨n ho¸ nh©n lo¹i kh«ng chØ lµ trèng ®ång §«ng S¬n , TruyÖn KiÒu , c¸c lµn ®IÖu d©n ca quan hä ... mµ cßn lµ nh÷ng danh nh©n v¨n ho¸ mµ næi bËt lµ Hå ChÝ Minh , mét con ng­êi , mét sù nghiÖp , mét gi¸ trÞ v¨n ho¸ võa ®Ëm ®µ b¶n s¾c ViÖt Nam , võa chøa chan tÝnh nh©n lo¹i . Vµ c¶ hai phÈm chÊt Êy ®Òu ë ®Ønh cao . Ph¶i víi mét d©n téc cã ý chÝ tù lËp , tù c­êng vµ lµ lßng tù t«n m·nh liÖt míi s¶n sinh ra nh÷ng ¸ng hïng v¨n Nam quèc s¬n hµ , B×nh ng« ®¹i c¸o ... Ph¶i víi mét d©n téc rÊt tù hµo víi truyÒn thèng v¨n hãa cña m×nh míi cã thÓ tuyªn thÖ : “ §¸nh cho ®Ó dµi tãc , ®¸nh cho ®Ó ®en r¨ng ... ®¸nh cho sö tri Nam quèc anh hïng chi h÷u chñ” . NÒn v¨n ho¸ Êy chÝnh lµ khÝ ph¸ch , lµ t«m hån d©n téc , lµ tµi s¶n v« gi¸ cña ®Êt n­íc vµ cña mçi con ng­êi ViÖt Nam . Nã lµ nåi c¬m v¨n ho¸ Th¹ch Sanh kh«ng bao giê v¬i , ®­îc ph©n chia ®Õn tõng dßng s÷a mÑ , tõn lêi ru nh÷ng ®øa con võa lät lßng mÑ cña d©n téc , lµ tr¨m ngh×n c©u chuyÖn truyÒn tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c . ChÝnh nã lµ céi nguån s©u l¾ng trong mçi con ng­êi ViÖt Nam dï ®Õn lóc cã d­ thõa c¸c tiÖn nghi vËt chÊt, nh­ng vÉn ­íc mong ®­îc nghe c¸c lµn ®IÖu d©n ca , ®­îc t¾m hån m×nh trong nÒn v¨n ho¸ d©n téc . Trong nÒn v¨n hãa cã chiÒu s©u vµ tÇm cao nh­ vËy , cµng ®i vµo kinh tÕ thÞ tr­êng , më réng giao l­u quèc tÕ , ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ , chóng ta cµng ph¶i n©ng niu , g×n gi÷ vµ ph¸t huy ®Ó gãp phÇn vµo sù nghiÖp vÎ vang lµ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi . Chñ tr­¬ng gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc kh«ng hÒ ®ång nghÜa víi b¶o thñ , tù c« lËp , ®ãng kÝn , kh­ kh­ b¸m gi÷ lÊy c¸i cò . B¶n s¾c v¨n ho¸ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng gi¸ trÞ t¹m thêi , nay cßn mai mÊt ; song nã còng kh«ng lµ c¸i kh«ng bao giê thay ®æi ®­îc vµ kh«n gcÇn söa ®æi . Tr¸i l¹i , b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn , ®æi míi , ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn vµ ®æi míi cña d©n téc . Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· d¹y : “ C¸i g× cò mµ xÊu , th× ph¶I bá ... C¸i g× cò mµ kh«ng xÊu , nh­ng phiÒn phøc th× ph¶i söa ®æi l¹i cho hîp lý ... C¸i g× cò mµ tèt th× ph¶i ph¸t triÓn thªm” . * Ch­¬ng III : B¶n s¾c d©n téc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. I /. Vai trß cña b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Ngµy nay , ph¸t triÓn ®ang lµ vÊn ®Ò ­u tiªn hµng ®Çu cña mäi quèc gia , ®ång thêi còng lµ th¸ch thøc hÕt søc gay g¾t dèi víi toµn nh©n lo¹i . CÇn ph¶i huy ®éng nh÷ng nguån lùc nµo ®Ó ph¸t triÓn vµ ph¶i lµm g× ®Ó ng¨n ngõa nh÷ng tiªu cùc ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ,v.v... ®ang lµ nh÷ng c©u hái lín ®Æt ra ®èi víi nhiÒu quèc gia . Cho ®Õn b©y giê , tuy cßn cã c¸c ý kiÕn kh¸c nhau trong viÖc ®Þnh nghÜa v¨n ho¸ lµ g× , nh­ng mäi ng­êi ®Òu thèng nhÊt trong sù thõa nhËn vÒ mèi quan hÖ qua l¹i cña v¨n ho¸ víi kinh tÕ , vai trß ®éng lùc cña v¨n ho¸ ®èi víi kinh tÕ . Nh÷ng ý kiÕn coi v¨n ho¸ ®øng ngoµi kinh tÕ hay lÖ thuéc mét c¸ch thô ®éng ®èi víi kinh tÕ kh«ng cßn ®­îc chÊp nhËn . Tuy nhiªn , khi chóng ta nhÊn m¹nh yÕu tè v¨n ho¸ th× ®IÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ®Æt vÞ trÝ cña v¨n ho¸ cao h¬n kinh tÕ , mµ ®Ó thÊy sù g¾n bã cña chóng trong khi h­íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn . Nh÷ng thµnh tùu hoÆc vÊp v¸p trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ , x· héi ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®Òu chøng minh tÇm quan träng cña nh©n tè v¨n ho¸ , tr­íc hÕt lµ ë viÖc cã b¶o vÖ , ph¸t triÓn ®­îc hay kh«ng nh÷ng tiÒm n¨ng phong phó vµ ®Æc s¾c cña v¨n hãa d©n téc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc . Sù ®óng ®¾n hay sai l¹c trong ®Þnh h­íng ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®Òu ®­a ®Õn thµnh tùu hay thÊt b¹i kh«ng riªng cho v¨n ho¸ , mµ cho c¶ kinh tÕ vµ mäi mÆt kh¸c cña ®êi sèng x· héi , ®Æc biÖt lµ vÒ t­ t­ëng , ®¹o ®øc , lèi sèng . Nh÷ng hËu qu¶ cña sù sai lÇm vÒ chÝnh s¸ch v¨n ho¸ th­êng kÐo dµi vµ khã söa h¬n nh÷ng hËu qu¶ vÒ kinh tÕ . Do ®ã kh«ng ph¶i kh«ng cã c¬ së khi ng­êi ta lo ng¹i mét sù “ ph¸ s¶n” , “ xuèng cÊp” vÒ v¨n ho¸ h¬n sù ph¸ s¶n , xuèng cÊp trong kinh tÕ , bëi nh÷ng mÊt m¸t trong lÜnh vùc v¨n ho¸ th­êng dÉn tíi nh÷ng hËu qu¶ rÊt l©u dµi vµ nghiªm träng . Víi ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh­ hiÖn nay , trong vßng vµi ba chôc n¨m , mét d©n téc cã thÓ v­ît lªn rÊt nhanh , chiÕm lÜnh ®­îc nh÷ng ®Ønh cao vÒ kinh tÕ , kü thuËt , c«ng nghÖ . Nh­ng ®Ó trë thµnh mét quèc gia ph¸t triÓn vÒ v¨n ho¸ , th× vµi ba chôc n¨m hoµn toµn ch­a thÊm vµo ®©u . Mét quèc gia giµu cã vÒ kinh tÕ , trong m­êi n¨m cã thÓ ®æi míi , n©ng cÊp toµn bé h¹ tÇng c¬ së vËt chÊt kü thuËt , nh­ng ®Ó cã ®­îc mét c¬ së h¹ tång v¨n ho¸ tiÕn bé vµ ph¸t triÓn , th× cßn khã gÊp tr¨m lÇn vµ kh«ng thÓ chØ b»ng tiÒn mµ gi¶i quyÕt ®­îc . §Êt n­íc ta ®ang thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn , thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ chÝnh s¸nh ®èi ngo¹i réng më , lµm b¹n ví tÊt c¶ c¸c n­íc , phÊn ®Êu v× hoµ b×nh , ®éc lËp vµ ph¸t triÓn . §èi víi nhiÖm vô x©y dùng nÒn v¨n ho¸ , ®©y võa lµ c¬ héi lín ®ång thêi lµ th¸ch thøc lín . ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng , v¨n ho¸ lµ nh©n tè thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ , gãp phÇn thay ®æi nÕp nghÜ , c¸ch lµm ; kÝch thÝch tÝnh s¸ng t¹o , n¨ng ®éng , nh­ng trong m«i tr­êng ®ã v¨n ho¸ còng cã thÓ nhiÔm ph¶i nh÷ng c¨n bÖnhcña kinh tÕ thÞ tr­êng : chñ nghÜa c¸ nh©n ph¸t triÓn , sïng b¸i ®ång tiÒn , lèi sèng tiªu thô , thùc dông ... Kh«ng Ýt ho¹t ®éng v¨n ho¸ bÞ l«i cuèn vµo xu h­íng th­¬ng m¹i ho¸ , xuÊt hiÖn nh÷ng s¶n phÈm v¨n ho¸ kÐm chÊt l­îng chiÒu theo thÞ hiÕu thÊp kÐm cña mét bé phËn ng­êi cã tiÒn . §ång tiÒn xuÊt hiÖn víi t­ c¸ch lµ th­íc ®o c¸c gi¸ trÞ , nh­ng ®ång thêi nã còng trë thµnh søc m¹nh cã kh¶ n¨ng lµm xuyªn t¹c mÆt b¶n chÊt tèt ®Ñp cña con ng­êi , cña nh÷n quan hÖ x· héi , kÝch thÝch chñ nghÜa c¸ nh©n , tÝnh Ých kû , nhiÒt hñ tôc , mª tÝn , dÞ ®oan ph¸t triÓn ... §ã lµ nh÷ng nguy c¬ cÇn ph¶i kiªn quyÕt bµi trõ , kh¾c phôc . Trong ®êi sèng h»ng ngµy , chóng ta thÊy nhiÒu s¶n phÈm v¨n ho¸ nh­ tranh ¶nh . s¸ch , b¸o ... ®­îc ®em ra mua b¸n trªn thÞ tr­êng , nh­ng ®IÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ mäi s¶n phÈm v¨n ho¸ ®Òu ph¶i tÝnh to¸n , cã l·i míi s¶n xuÊt . Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn sù chi phèi cña quy luËt gi¸ trÞ trong lÜnh vùc s¶n xuÊt tinh thÇn . NhiÒu s¶n phÈm v¨n hãa còng cÇn ph¶i ®Þnh gi¸ , ph¶i th«ng qua mua , b¸n , trao ®æi ®Ó ph©n phèi tíi ng­êi sù dông . Song sù ®Þnh gi¸ , trao ®æi , mua b¸n nµy kh«ng thÓ chØ c¨n cø vµo quy luËt kinh tÕ mµ ph¶i tu©n theo quy luËt cña v¨n ho¸ , t­ t­ëng , ®¹o ®øc ; ph¶i phôc vô môc tiªu ph¸t triÓn toµn diÖn con ng­êi , cho tiÕn bé vµ c«ng b»ng , v¨n minh . Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®a ph­¬ng ho¸ , ®a d¹ng ho¸ , ®Êt n­íc ta cã c¬ héi giao l­u , tiÕp nhËn , häc hái v« cïng thuËn lîi . Trong qu¸ tr×nh ®ã , chóng ta b¾t gÆp nhiÒu c¸i hay , c¸i ®Ñp vµ nh÷ng ®IÓm t­¬ng ®ång trªn lÜnh vùc v¨n ho¸ , nh­ng ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ mäi d©n téc sÏ ®i tíi sù thèng nhÊt vÒ v¨n ho¸ . TraÝ l¹i , nhê qu¸ tr×nh giao l­u ®ã , mçi d©n téc ®Òu cã thÓ ®ãng gãp nh÷ng b¶n s¾c ®éc ®¸o cña riªng m×nh vµo kho tµng v¨n ho¸ chung cña nh©n lo¹i , lµm cho nÒn v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i ngµy cµng thªm phong phó , tèt ®Ñp . Bªn c¹nh viÖc tiÕp thô nh÷ng c¸i tèt , c¸i t­¬ng ®ång , chóng ta còng ph¶i tØnh t¸o phßng ngõa , lo¹i trõ nh÷ng c¸i xÊu , c¸i dë , c¸i kh«ng phï hîp . Sù häc tËp , lùa chän tiÕp nhËn ph¶i rÊt chñ ®éng , tinh t­êng nhÊt ®Þnh kh«ng ®Ó m¾c ph¶i thãi “ ham thanh chuéng l¹” sïng b¸i mét c¸ch mï qu¸ng mäi c¸i l¹ cña bªn ngoµi . Chóng ta c­¬ng quyÕt kh­íc tõ , chèng l¹i sù di nhËp nh÷ng thø v¨n ho¸ phÈm ph¶n ®éng kÝch ®éng b¹o lùc , t×nh dôc , h¹ thÊp c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc , nh©n v¨n , tr¸i víi c¸c truyÒn thèng ®¹o ®øc , v¨n hãa tèt ®Ñp cña d©n téc ta . Trong qu¸ tr×nh giao l­u v¨n hãa , chóng ta m¹nh d¹n héi nhËp , tiÐp thô , nh­ng kh«ng ®¸nh mÊt , kh«ng “ hoµ tan” b¶n s¾c cña m×nh . Tr¸i l¹i , chóng ta cã tr¸ch nhiÖm bæ sung , ®ãng gãp cho nh©n lo¹i nh÷ng g× ®Æc s¾c cña chóng ta vµ tiÕp nhËn , bæ sung nh÷ng tinh hoa nh©n lo¹i ®Ó b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam ngµy cµng giµu ®Ñp . Lµm ®­îc nh­ vËy , v¨n ho¸ lu«n lu«n lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn lµ nh©n tè quan träng thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ , ®­a ®Êt n­íc ta tiÕn nhanh tíi môc tiªu d©n giµu , n­íc m¹nh , x· héi c«ng b»ng , v¨n minh . II /. Ph¸t huy néi lùc v¨n hãa trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn . Trong qu¸ t×nh x©y dùng ®Êt n­íc v× môc tiªu “ D©n giµu n­íc m¹nh , x· héi c«ng b»ng , v¨n minh” , vai trß cña v¨n hãa ngµy cµng ®­îc §¶ng , Nhµ n­íc vµ nh©n d©n quan t©m . V¨n ho¸ d©n téc ®­îc x¸c ®Þnh trë thµnh néi lùc bªn trong cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn . Quan hÖ gi÷a v¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn ®­îc bµn luËn s«i næi c¶ vÒ ph­¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn trong thêi gian gÇn ®©y . §Ó ph¸t huy tèt néi lùc cña v¨n ho¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ l©u dµi cña ®Êt n­íc , cÇn chó ý ®Õn mét sè ph­¬ng diÖn c¬ b¶n bao gåm ? Thø nhÊt : Ch­a bao giê v¨n ho¸ d©n téc ta cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn toµn diÖn vµ s©u s¾c nh­ hiÖn nay . §©y lµ thêi kú chuyÓn ®æi m¹nh mÏ c¶ vÒ quan niÖm gi¸ trÞ , chuÈn mùc v¨n ho¸ , chuyÓn ®æi c¶ c«ng nghÖ , kü thuËt vµ c¬ së vËt chÊt cña v¨n hãa , chuyÓn ®æi vÒ ®éi ngò nh©n sù , bé m¸y ho¹t ®éng v¨n ho¸ , cïng víi nã lµ sù chuyÓn ®æi lèi sèng , nÕp t­ duy , tÇm nh×n vµ c¸ch nh×n cña c¸ nh©n vµ céng ®ång víi hµng lo¹t c¸c nhu cÇu v¨n hã phong phó vµ ®a d¹ng cña nh©n d©n . Sù chuyÓn ®æi nµy cã c¬ së kh¸ch quan tõ sù ®æi míi toµn diÖn cña ®Êt n­íc mµ cèt lâi c¬ b¶n lµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa , t¨ng c­êng më réng hîp t¸c quèc tÕ , ®a ph­¬ng ho¸ , ®a d¹ng ho¸ c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ . Sù chuyÓn ®æi nµy lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh vËn ®éng ®Çy m©u thuÉn , ®Çy xung ®ét , mang kÞch tÝnh cao ®Õn møc kh¾c nghiÖt , nh­ng ®©y chÝnh lµ m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh vËn ®éng ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc . V× vËy , sù b×nh tÜnh vµ kh¸ch quan trong ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn t­îng v¨n hãa - x· héi lµ mét yªu cÇu lín hiÖn nay . Thø hai : Ch­a bao giê søc Ðp cña xu thÕ toµn cÇu ho¸ , khu vùc ho¸ ®­îc sù hç trî cña c«ng nghÖ hiÖn ®¹i t¸c ®éng vµo nÒn v¨n hãa cña c¸c d©n téc , c¸c quèc gia l¹i m¹nh mÏ , toµn diÖn vµ s©u s¾c nh­ hiÖn nay . Sù ®Çu t­ trùc tiÕp , gi¸n tiÕp cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia vµ xuyªn lôc ®Þa , sù giao l­u th­¬ng m¹i vµ dÞch vô víi khèi l­îng hµng hãa khæng lå , sù t¨ng c­êng dÞch vô du lÞch , gi¶i trÝ , sù më réng hÖ thèng th«ng tin truyÒn th«ng ®¹i chóng , v.v... vµ v.v... ®· lµm cho “ tan b¨ng” ë c¸c quèc gia “ ®ãng” vµ “sèt” lªn ë c¸c quèc gia “ më” . Ranh giíi ®Þa lý h÷u h×nh gi÷a c¸c quèc gia kh«ng c¶n næi sù x©m trµn cña c¸c trµo l­u v¨n hãa xa l¹ . Xu thÕ toµn cÇu ho¸ , khu vùc hãa võa mang l¹i thêi c¬ lín , ®ång thêi võa lµ th¸ch th­c lín ®èi víi mçi nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau , ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn . Thø ba : Mèi quan hÖ gi÷a d©n téc vµ quèc tÕ trë thµnh mét trong nh÷ng vÊn ®Ò trung t©m cña thêi ®¹i . C¸c d©n téc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ang t×m c¸ch kÕt hîp søc m¹nh cña d©n téc víi søc m¹nh cña thêi ®¹i , tranh thñ thêi c¬ , chèng l¹i c¸c nguy c¬ ®Ó tËp trung x©y dùng ®Êt n­íc . Søc m¹nh cña sù liªn kÕt céng ®ång ®­îc ®Æc tr­ng ë viÖc gi÷ g×n , ph¸t huy b¶n s¾c vµ b¶n lÜnh v¨n ho¸ cña d©n téc trong giao l­u quèc tÕ . Do ®ã , cïng víi xu thÕ héi nhËp quèc tÕ lµ xu thÕ b¶o vÖ , gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c vµ b¶n lÜnh d©n téc , chèng l¹i xu h­íng “ ®ång ho¸” hay “ nhÊt thÓ ho¸” vÒ v¨n hãa . B¶n s¨c v¨n ho¸ lµ nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr­ng ®Ó ph©n biÖt v¨n ho¸ cña céng ®ång nµy víi céng ®ång kh¸c , d©n téc nµy víi d©n téc kh¸c , quèc gia nµy víi quèc gia kh¸c . §©y lµ “ gien” di truyÒn v¨n ho¸ cña tõng d©n téc . “ Gien” di truyÒn nµy kÕt tinh ë truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc thÓ hiÖn trong lèi sèng , trong phong tôc , tËp qu¸n , trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt vµ tinh thÇn cña céng ®ång . Trong giao l­u quèc tÕ , c¸c d©n téc sÏ ®¸nh mÊt sù tån t¹i cña m×nh nÕu mÊt bé “ gien” di truyÒn v¨n ho¸ . CÇn tr¸nh sai lÇm ®ång nhÊt b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc víi nh÷ng h×nh thøc thÓ hiÖn bªn ngoµi cña nã . B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc bao chøa c¶ “ c¸i tÜnh” vµ “ c¸i ®éng” , “ c¸i cæ truyÒn” vµ “ c¸i hiÖn ®¹i” , c¶ h×nh thøc vµ néi dung , c¶ “ c¸i ngo¹i sinh” ®­îc “ néi sinh” ho¸ . Gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc kh«ng cã nghÜa lµ quay vÒ “ phôc cæ” , quay vÒ víi c¸i cò mµ ph¶i c¨n cø vµo quan ®iÓm ph¸t triÓn ®Êt n­íc v× môc tiªu “ d©n giµu , n­íc m¹nh , x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh” trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ . Yªu cÇu ph¸t triÓn ®Êt n­íc lµ tiªu chÝ ®Ó lùa chän gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi , c¸i bªn trong vµ c¸i bªn ngoµi , c¸i néi sinh vµ c¸i ngo¹i sinh . TÝnh tù gi¸c cña qu¸ tr×nh lùa chän v¨n hãa sÏ kh¾c phôc ®­îc tÝnh t¶n m¹n , tù tuú thuéc vµo tËm nh×n , ®iÓm nh×n , tr×nh ®é , nh©n c¸ch vµ b¶n lÜnh cña chñ thÓ lùa chän . Thø t­ : Ph¸t huy néi lùc cña v¨n ho¸ d©n téc chÝnh lµ t¹o nªn mét dßng ch¶y liªn tôc cña truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc nh»m kh¼ng ®Þnh b¶n s¾c vµ b¶n lÜnh v¨n ho¸ . TruyÒn thèng v¨n ho¸ lµ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ do lÞch sö ®Ó l¹i ®­îc c¸c thÕ hÖ sau lµm sèng l¹i trong thêi ®¹i cña hä . Trong truyÒn thèng v¨n hãa ViÖt Nam cã hai dßng chñ l­u xuyªn suèt lµ chñ nghÜa yªu n­íc vµ chñ nghÜa nh©n ®¹o . Trong chiÕn tranh chèng x©m l­îc b¶o vÖ Tæ quèc , hai dßng chñ l­u nµy ®· ph¸t huy søc m¹nh ®Ó ®oµn kÕt d©n téc , d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng , t¹o nªn søc m¹nh cña hµo khÝ ViÖt Nam , ®Æc biÖt lµ trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ kh¸ng chiÕn chèng Mü , cøu n­íc võa qua . Ngµy nay , sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ®æi míi tuú thuéc vµo viÖc ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cña hai dßng chñ l­u cña hai dßng chñ l­u cña truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc nÕu bÞ xem nhÑ , kh«ng ®­îc thÕ hÖ sau tiÕp nèi sÏ dÉn tíi khñng ho¶ng v¨n ho¸ nghiªm träng . Ng­îc l¹i , b¶n lÜnh v¨n ho¸ d©n téc lu«n cÇn tíi dÊu hiÖu vµ s¾c th¸i riªng . Nh­ vËy , néi lùc v¨n ho¸ d©n téc võa bao trïm b¶n s¾c v¨n hãa võa bao hµm b¶n lÜnh v¨n hãa d©n téc . §©y lµ nÒn t¶ng chñ yÕu ®Ó x©y dùng “ nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” , lµ “ bé läc” c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa ngo¹i nhËp , chèng l¹i nh÷ng t¸c ®éng phi v¨n ho¸ , ph¶n v¨n ho¸ tõ bªn ngoµi . Néi lùc v¨n ho¸ kh«ng chØ lµ mét lý thuyÕt , nã chÝnh lµ cuéc sèng , nã chØ thùc sù ph¸t huy ®­îc søc m¹nh khi trë thµnh tinh thÇn tù gi¸c cña mäi thanh viªn trong x· héi . §iÒu ®ã còng cã ngho· lµ sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n­íc mét c¸ch bÒn v÷ng ph¶i ®­îc ®Æt trªn nÒn t¶ng v¨n hãa d©n téc , ph¶i kh¬i dËy vµ ph¸t huy tíi møc cao nhÊt néi lùc cña mét nÒn v¨n hãa ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh trong suèt hµng ngh×n n¨m dùng n­íc vµ gi÷ n­íc . III /. Toµn cÇu ho¸ vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc . Tµi nguyªn con ng­êi cña mçi quèc gia n»m trong b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc . §¸nh mÊt b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc lµ ®¸nh mÊt tiÒm n¨ng cña nguån lùc con ng­êi . V× lÏ ®ã , viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ b¶n s¾c cña nÒn v¨n ho¸ truyÒn thèng - v¨n hãa tinh thÇn - lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch vµ thiÕt th©n ®Æt ra ë hÇu hÕt c¸c quèc gia . Bëi v× trªn thÕ giíi ngµy nay nÒn v¨n ho¸ ®a d¹ng cña thÕ giíi nãi chung vµ cña tõng quèc gia nãi riªng ®ang ®øng tr­íc nguy c¬ bÞ mai mét , tha ho¸ , ®¸nh mÊt nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc cña m×nh . Toµn thÕ giíi e ng¹i v× “ mét mÉu h×nh v¨n ho¸ ®ång phôc” . Do tÝnh hai mÆt cña toµn cÇu ho¸ = Mét mÆt lµ sù bïng næ th«ng tin , sù hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ , sù trao ®æi v¨n ho¸ vµ du lÞch thóc ®Èy c¸c quèc gia xÝch l¹i gÇn nhau , më ra nh÷ng ch©n trêi v¨n hãa vµ kiÕn thøc míi . MÆt kh¸c lµ nguy c¬ san b»ng vµ ®ång nhÊt ho¸ c¸c tiªu chuÈn , c¸c hÖ gi¸ trÞ , ®e do¹ vµ lµm suy kiÖt kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña c¸c nÒn v¨n ho¸ . §Æc biÖt ®èi víi c¸c n­íc thÕ giíi thø ba ®ang c«ng nghiÖp ho¸ cã nh÷ng nguy c¬ tha ho¸ vÒ v¨n hãa , cô thÓ lµ T©y ph­¬ng hãa . §ång nhÊt hiÖn ®¹i ho¸ vµ T©y ph­¬ng ho¸ . Kh«ng vong quèc nh­ng vong b¶n . Mµ ®· vong b¶n th× quèc gia cßn mµ d©n téc kh«ng cßn , nghÜa lµ v¨n hãa d©n téc cïng víi c¸c gi¸ trÞ cña nã bÞ thñ tiªu . Quèc gia bÞ tha hãa v¨n hãa sÏ kh«ng cßn søc sèng . Gi÷ g×n b¶n s¾c d©n téc kh«ng cã nghÜa lµ cè thñ trong truyÒn thèng di s¶n mµ ph¶i khai th¸c , ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu míi , ®¸p øng nh÷ng th¸ch thøc míi . B¶n s¾c d©n téc tr­ênh tån trong qu¸ tr×nh t¸i t¹o kh«ng ngõng trong tiÕn ho¸ cña lÞch sö . Theo mét phÐp biÖn chøng kÕ thõa vµ ®æi míi , kÕt hîp truyÒn thèng vµ tÝnh hiÖn ®¹i . Mét sè gi¸ trÞ míi ®­¬ng h×nh thµnh trong hÖ gi¸ trÞ ViÖt Nam . Gi÷ g×n b¶n s¾c kh«ng co vµo cè thñ trong tÝnh riªng biÖt , kh­íc tõ giao l­u v¨n ho¸ . Trªn thÕ giíi nµy kh«ng cã mét nÒn v¨n ho¸ nµo cã tÝnh thuÇn nhÊt b¶n ®Þa . Sù thay ®æi gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸ lµ do trao ®æi . Khi trao ®æi ngõng th× c¶ hai ®Þa bµn ®Òu ch÷ng l¹i trong ph¸t triÓn . §©y lµ phÐp biÖn chøng cña nh©n tè ngo¹i sinh trong sù ph¸t triÓn néi sinh . Tuy nhiªn sù héi nhËp c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa kh¸c víi sù tha hãa vÒ v¨n hãa còng nh­ sù lai gièng tèt kh¸c víi lai ghÐp vµo c¬ thÓ nh÷ng gien l¹ ho¾c , g©y nªn sù biÕn dÞ , thËm chÝ nh÷ng qu¸i thai . Khi c¸c nh©n tè ngo¹i qu¸ kh¸c l¹ vµ qu¸ m¹nh ghÐp vµo mét c¬ thÓ cã thÓ ph¸ vì cÊu tróc cña c¬ thÓ nhËn , g©y nªn sù suy tho¸i . Nh­ vËy c¸i míi n¶y sinh tõ trao ®æi víi bªn ngoµi lu«n lu«n néi sinh ho¸ , c¸i hiÖn ®¹i nhËp vµo c¸i truyÒn thèng . Vµ truyÒn thèng sÏ mang tÝnh hiÖn ®¹i vµ phôc vô nhu cÇu hiÖn ®¹i . * Ch­¬ng IV : Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc trong thêi kú ph¸t triÓn . I /. Mét sè gi¶i ph¸p tr­íc m¾t ®Ó x©y dùng mét nÒn v¨n hãa tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . §Ó gãp phÇn thùc hiÖn t­ t­ëng cèt lâi cña §¶ng ta vÒ v¨n hãa , tr­íc m¾t cÇn thiÕn hµnh tèt nh÷ng gi¶i ph¸p lín sau ®©y : 1 . Tr­íc hÕt , ph¶i t¹o ra b­íc chuyÓn biÕn c¬ b¶n trong nhËn thøc cña toµn §¶ng vµ toµn x· héi , tiÕp tôc cñng cè niÒm tin ë chñ nghÜa M¸c- Lªnin vµ con ®­êng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi , cã nhËn thøc ®óng vÒ lý t­ëng , lÏ sèng , nÕp sèng phï hîp víi truyÒn thèng d©n téc vµ truyÒn thèng c¸ch m¹ng . 2 . T¨ng c­êng ®Çu t­ c¸c nguån lùc vµ hoµn chØnh hÖ thèng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn v¨n ho¸ , nhÊt lµ trªn lÜnh vùc cÊp b¸ch : n©ng cao c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ th«ng tin ë c¬ së ; b¶o tån , t«n t¹o c¸c di tÝch lÞch sö - v¨n ho¸ ; ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt ; s­u tÇm , khai th¸c c¸c vèn v¨n ho¸ d©n téc ,v.v... 3 . Ph¶i ®æi cíi thÓ chÕ ph¸t triÓn sù nghiÖp v¨n ho¸ trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng . Trªn c¬ së ®Þnh h­íng chÝnh trÞ vµ ph¸p luËt , nªu cao vai trß nßng cèt cña c¸c c¬ quan v¨n hãa , nghÖ thuËt cña Nhµ n­íc ; tõng b­íc thùc hiÖn x· héi ho¸ vÒ v¨n ho¸ . 4 . T¹o chuyÓn biÕn tÝch cùc trong x©y dùng ®¹o ®øc , nÕp sèng v¨n minh , ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶ c¸c tÖ n¹n x· héi , nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc trong x· héi , nh÷ng hñ tôc vµ nÕp sèng kh«ng lµnh m¹nh , kh¾c phôc t×nh tr¹ng tho¸i ho¸ , biÕn chÊt cña mét sè c¸n bé , §¶ng viªn , nh÷ng hñ tôc vµ tÖ n¹n x· héi ®ang cã chiÒu h­íng gia t¨ng ë c¶ thµnh thÞ , n«ng th«n vµ miÒn nói . 5 . Quan t©m x©y dùng ®éi ngò nh÷ng ng­êi ho¹t ®éng v¨n ho¸ , më réng hîp t¸c quèc tÕ vÒ v¨n ho¸ . 6 . T¨ng c­êng sù l·nh ®¹o cña §¶ng . N©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý cña Nhµ n­íc trong sù nghiÖp qu¶n lý vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ , ®æi míi ph­¬ng thøc l·nh ®¹o cña §¶ng trªn lÜnh vùc v¨n ho¸ , nghÖ thuËt . II /. BiÖn ph¸p kh¾c phôc nh÷ng mÆt tiªu cùc trong ®êi sèng v¨n ho¸ x· héi cña ®Êt n­íc . 1 . Nh÷ng mÆt tiªu cùc trong ®êi sèng v¨n ho¸ trong x· héi : §èi víi n­íc ta hiÖn nay , xu h­íng toµn cÇu ho¸ víi c¶ hai mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc kÓ trªn l¹i ®ång thêi diÔn ra cïng víi qu¸ tr×nh nÒn kinh tÕ quèc d©n chuyÓn sang sö dông c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ chÝnh s¸ch më cöa nh»m ®Èy nhanh nhÞp ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ , ®Èy tíi mét b­íc sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa , hiÖn ®¹i ho¸ . Bªn c¹nh nh÷ng tiÕn bé vµ thµnh tùu to lín ®· ®¹t ®­îc trong 10 n¨m qua , c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ chÝnh s¸ch më cöa còng ®· vµ ®ang lµm cho chóng ta ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu hiÖn t­îng ®¸ng lo ng¹i trong ®êi sèng v¨n ho¸ cña ®Êt n­íc : T©m lý sïng b¸i hµng ho¸ , sïng b¸I tiÒn tÖ , chØ coi träng c¸c tiÖn nghi vËt chÊt ®¬n thuÇn mµ xem th­êng c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa n¶y sinh trong mét bé phËn d©n c­ . BÖnh sïng ngo¹i , ch¹y theo lèi sèng tiªu thô cña ph­¬ng T©y l©y lan trong kh«ng Ýt ng­êi , nhÊt lµ trong líp trÎ . C¸c s¸ch b¸o , tranh ¶nh , b¨ng nh¹c , b¨ng h×nh cã néi dung kÝch ®éng d©m « , b¹o lùc nhËp lËu å ¹t g©y t¸c ®éng xÊu ®Õn nhiÒu thuÇn phong mü tôc cña d©n téc , v.v... 2 . Gi¶i ph¸p : §Ó ®Êu tranh ®Èy lïi nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc kÓ trªn , lµm lµnh m¹nh ho¸ ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña d©n téc , bªn c¹nh luËt ph¸p vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi kh¸c , viÖc chÊn h­ng nÒn v¨n ho¸ d©n téc ®Ó lµm c¬ së ®Þnh h­íng cho viÖc më réng giao l­u v¨n ho¸ quèc tÕ cña n­íc ta ngµy nay ®­îc xem lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n , cã ý nghÜa chiÕn l­îc l©u dµi . Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ngµn ®êi cña cha «ng ta trong qu¸ tr×nh giao l­u v¨n ho¸ víi thÕ gi¬Ý tr­íc ®©y cÇn ®­îc nghiªn cøu s©u s¾c , toµn diÖn h¬n ®Ó khai th¸c , vËn dông ®Ó ph¸t triÓn s¸ng t¹o trong ®iÒu kiÖn míi ngµy nay . Lµm ®­îc nh­ vËy , chóng ta cã thÓ v÷ng tin vµ chñ ®éng t¨ng c­êng giao l­u v¨n ho¸ víi c¸c n­íc trªn c¬ së biÕt m×nh , biÕt ng­êi mét c¸ch thùc tÕ kh¸ch quan . CÇn biÕt c¶ chç m¹nh , chç yÕu cña m×nh vµ cña ng­êi , qua ®ã mµ lùa chän , tiÕp thu c¸c yÕu tè nh©n b¶n , hîp lý , khoa häc , tiÕn bé cña v¨n ho¸ thÕ giíi - c¶ ph­¬ng §«ng vµ ph­¬ng T©y - ®Ó lµm phong phó thªm b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc , xem ®ã lµ nh©n tè cùc kú quan träng thøc dËy c¸c tiÒm n¨ng , ph¸t huy mäi nguån c¶m høng s¸ng t¹o , lµm nªn nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn míi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc . Chóng ta kh«ng tù h·m m×nh trong tÝnh riªng biÖt v¨n ho¸ , kh­íc tõ giao l­u , trao ®æi , ®èi tho¹i víi bªn ngoµi . §ång thêi , chóng ta còng kiªn quyÕt ph¶n ®èi sù tiÕp nhËn x« bå mäi thø gäi lµ “ t©n kú” cña v¨n ho¸ ngo¹i lai mµ kh«ng ph©n biÖt hay dë , tèt xÊu ®Ó ®i ®Õn chç mÊt gèc , lai c¨ng vµ cuèi cïng khã tr¸nh khái sÏ bÞ ®ång hãa , bÞ hoµ tan chø kh«ng ph¶i héi nhËp víi nÒn v¨n minh nh©n lo¹i . Trong kinh tÕ , sù ®a d¹ng cña ph©n c«ng míi lµm n¶y sinh tÝnh tÊt yÕu cña giao l­u , hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia . Trong v¨n ho¸ l¹i cµng nh­ vËy . Do ®ã chØ cã trªn c¬ së b¶o tån vµ ph¸t huy b¶n s¾c vµ cèt c¸ch riªng cña v¨n ho¸ ViÖt Nam - nghÜa lµ tÝnh ®éc ®¸o cña nã trong qu¸ tr×nh v­¬n tíi sù hoµn thiÖn con ng­êi theo h­íng Ch©n - ThiÖn - Mü , th× v¨n ho¸ d©n téc míi cã søc nÆng trong tiÕp xóc , ®èi tho¹i víi c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c , nhÊt lµ míi cã nh÷ng c¸i ®¸ng gi¸ ®Ó gãp vµo kho t¹ng v¨n ho¸ phong phó , ®a d¹ng cña nh©n lo¹i . Thùc hiÖn ®­îc nh­ thÕ , th× ch¾c ch¾n c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn ®Êt n­íc cña chóng ta , trong ®ã cã ®æi míi vÒ giao l­u v¨n ho¸ víi thÕ giíi sÏ gÆt h¸i ®­îc nhiÒu hoa th¬m qu¶ ngät v× môc tiªu d©n giµu , n­íc m¹nh , x· héi c«ng b»ng , v¨n minh . C / kÕt thóc vÊn ®Ò Tõ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI , qua ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII tíi ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII , §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam , ®· ®Ò ta vµ thùc hiÖn mét ®­êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu “ D©n giµu , n­íc m¹nh , x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh” . Môc tiªu Êy lµ kÕt hîp c¶ mÊy nh©n tè kinh tÕ , x· héi vµ v¨n ho¸ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn . T­¬ng lai cña v¨n ho¸ ViÖt Nam , ph¶i ®­îc ®Æt trong qu¸ tr×nh Êy , mµ xem xÐt . §­êng lèi ®æi míi cña §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ang lµ ®IÒu kiÖn vµ ph­¬ng tiÖn cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc . Thùc tÕ , c¬ chÕ nµy ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín vµ cßn tiÕp tôc më ra nhiÒu triÓn väng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ . ThÕ nh­ng , mÆt tr¸i cña nã cho ta thÊy nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc kh«ng thÓ xem th­êng , nhÊt lµ trªn gãc ®é nh×n v¨n ho¸ häc . MÆt kh¸c , tõ quan ®IÓm chiÕn l­îc , kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i , viÖc më réng quan hÖ víi bªn ngoµi lµ tÊt yÕu . Trong thêi ®¹i ngµy nay , kh«ng cã mét d©n téc nµo cã thÓ t¸ch rêi , sèng biÖt lËp víi thÕ giíi . Riªng víi v¨n ho¸ , tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ th«ng tin l¹i cµng ®Æt ra viÖc ph¸t triÓn v¨n ho¸ kh«ng thÓ t¸ch rêi víi v¨n ho¸ thÕ giíi . H»ng sè cña v¨n ho¸ ViÖt Nam lµ më cöa ®ãn nhËn truyÒn thèng v¨n ho¸ bèn ph­¬ng , tiÕp nhËn c¸i tèt , c¸i thÝch hîp , lo¹i bá c¸i xÊu , kh«ng thÝch hîp . V× thÕ , nÕu mÊt b¶n s¾c d©n téc th× còng mÊt v¨n ho¸ , vµ khi mÊt v¨n ho¸ th× còng mÊt d©n téc . Môc tiªu cña chóng ta lµ x©y dùng mét nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . §ã lµ vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m trong thêi ®¹i hiÖn nay cña n­íc ta .§Ó hiÓu râ h¬n vÒ tÝnh cÊp thiÕt vµ tÊt yÕu cña viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc , ®ång thêi còng ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ tÇm quan träng cña b¶n s¾c d©n téc trong nÒn kinh tÕ më , em ®· chän ®Ò tµi nµy nghiªn cøu . Qua nghiªn cøu ®Ò tµi nµy , ta cã thÓ hiÓu râ h¬n vÒ vÊn ®Ò b¶n s¾c d©n téc trong nÒn kinh tÕ më cña n­íc ta trong thêi kú nµy . Danh môc tµi liÖu tham kh¶o : Nh÷ng vÊn ®Ò v¨n ho¸ ViÖt Nam hiÖn ®¹i – Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc – T¸c gi¶ : Lª Quang Trang - NguyÔn Träng Hoµn . C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen. Toµn tËp – NXB ChÝnh trÞ quèc gia , Hµ Néi –1995. V¨n kiÖn §¹i héi VIII ChÝnh trÞ quèc gia – 1996. C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam – Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc – 1999 – T¸c gi¶ :TrÇn Quèc V­îng ( Chñ biªn ) – T« Ngäc Thanh – NguyÔn ChÝ BÒn – L©m Mü Dung – TrÇn Thuý Anh . Môc lôc Tªn ®Ò môc Trang A/ . §Æt vÊn ®Ò 02 B / . Gi¶I quyÕt vÊn ®Ò 04 Ch­¬ng I. Quan niÖm vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong 04 thêi kú nÒn kinh tÕ më . I /. B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ g× ? 04 II /. B¶n s¾c v¨n hãa d©n téc trong thêi kú nÒn kinh tÕ më . 05 Ch­¬ng II: T¹i sao ph¶i ®­a ra vÊn ®Ò gi÷ g×n b¶n s¾c 08 v¨n ho¸ d©n téc trong thêi kú nÒn kinh tÕ më . I /. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam 08 tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . II /. VÊn ®Ò gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc . 12 Ch­¬ng III : B¶n s¾c d©n téc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña 14 ®Êt n­íc. I /. Vai trß cña b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong nÒn kinh tÕ 14 thÞ tr­êng II /. Ph¸t huy néi lùc v¨n hãa trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn . 16 III /. Toµn cÇu ho¸ vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc . 19 Ch­¬ng IV : Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy b¶n s¾c v¨n 20 hãa d©n téc trong thêi kú ph¸t triÓn . I /. Mét sè gi¶i ph¸p tr­íc m¾t ®Ó x©y dùng mét nÒn v¨n hãa 20 tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc . II /. BiÖn ph¸p kh¾c phôc nh÷ng mÆt tiªu cùc trong ®êi sèng 21 v¨n ho¸ x· héi cña ®Êt n­íc .