Bảo hiểm Việt Nam - Thực trạng và giải pháp phát triển

hÞ Nhµ n­íc ban hµnh c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®Ó c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­, khuyÕn khÝch m¹nh mÏ mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh doanh. Ngµnh sÏ tiÕn hµnh x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ tµi chÝnh khuyÕn khÝch c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm, t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn cho c¶ n­íc, ph¸t triÓn m¹nh mÏ thÞ tr­êng vèn vµ thÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cho vay l¹i ®èi víi khu vùc t­ nh©n. MÆt kh¸c, ngµnh Tµi chÝnh còng sÏ tiÕn hµnh hoµn thiÖn chÝnh s¸ch qu¶n lý tµi chÝnh, hoµn thiÖn hÖ thèng gi¸m s¸t vµ chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ c¸c dù ¸n vµ c¸c ch­¬ng tr×nh sö dông vèn vay n­íc ngoµi, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thu håi vèn tr¶ nî n­íc ngoµi ®óng thêi h¹n. Mét nhiÖm vô kh¸c rÊt quan träng hiÖn nay lµ ph¶i nghiªn cøu, ban hµnh chÝnh s¸ch tµi chÝnh nh»m t¹o ra sù b×nh ®¼ng trong c¹nh tranh, kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n biÖt ®èi xö trong kinh doanh gi÷a ®Çu t­ trong n­íc vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. * Hoµn thiÖn qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc: §Ó thùc hiÖn môc tiªu nµy, trong giai ®o¹n tíi, ngµnh sÏ thùc hiÖn nguyªn t¾c ­u tiªn vèn ng©n s¸ch cho ®Çu t­ ph¸t triÓn: ­u tiªn c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng c¬ së kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi vèn, nh­ng cã tÇm quan träng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, ­u tiªn c¸c c«ng tr×nh träng ®iÓm cña Nhµ n­íc. C¬ chÕ hç trî trùc tiÕp tõ Nhµ n­íc sÏ bÞ xo¸ bá vµ Nhµ n­íc sÏ thùc hiÖn hç trî ®Çu t­ theo môc tiªu s¶n phÈm hoÆc lÜnh vùc quan träng. Ngµnh Tµi chÝnh còng sÏ cè g¾ng khèng chÕ béi chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ x©y dùng møc dù phßng tµi chÝnh ë møc hîp lý, ®¶m b¶o ®ñ nguån tµi chÝnh cho c¸c ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ n­íc. Nguyªn t¾c qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc tËp trung, thèng nhÊt sÏ ®­îc thùc hiÖn ®ång thêi víi viÖc tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh. ViÖc thùc hiÖn vµ c¶i tiÕn c¬ chÕ ®iÒu tiÕt tû lÖ nguån thu tiÕp tôc ®­îc thùc hiÖn, theo h­íng ph©n ®Þnh râ rµng, cô thÓ, æn ®Þnh l©u dµi c¸c nguån thu, nhiÖm vô chi cho ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng. * §æi míi vµ ph¸t triÓn tµi chÝnh doanh nghiÖp: Ngµnh sÏ tiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®Ó hoµn thiÖn m«i tr­êng kinh doanh cho doanh nghiÖp nh»m khuyÕn khÝch ph¸t triÓn vµ ®¶m b¶o quyÒn tù do kinh doanh, c¹nh tranh b×nh ®¼ng trªn thÞ tr­êng cho mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp, thùc hiÖn chÕ ®é tù chñ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp trong ®Çu t­, trong kinh doanh, trong ph©n phèi vµ sö dông kÕt qu¶ tµi chÝnh, gi¶m sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp sÏ ®­îc t¹o nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh­ ®Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi, hç trî vÒ tµi chÝnh, cñng cè vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ gi¸m s¸t tµi chÝnh... * Ph¸t triÓn m¹nh mÏ thÞ tr­êng tµi chÝnh: HÖ thèng c¸c thÞ tr­êng tµi chÝnh sÏ ®­îc x©y dùng vµ hoµn thiÖn nh»m h×nh thµnh mét hÖ thèng thùc hiÖn tµi chÝnh ®ång bé, vËn hµnh theo c¸c nguyªn t¾c thÞ tr­êng víi quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, chñ ®éng héi nhËp vµo thÞ tr­êng tµi chÝnh khu vùc vµ thÕ giíi theo cam kÕt lé tr×nh më cöa dÞch vô tµi chÝnh cña ChÝnh phñ. Ho¹t ®éng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, tr¸i phiÕu ®Çu t­ sÏ ®­îc ph¸t triÓn réng r·i, ®ång thêi víi ph¸t triÓn quü ®Çu t­ ph¸t triÓn ë c¸c tØnh, thµnh phè. C¸c c«ng ty, doanh nghiÖp cæ phÇn ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu doanh nghiÖp vµ c¸c c«ng cô vay nî kh¸c, khuyÕn khÝch niªm yÕt c«ng khai trªn Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n. Ngoµi ra, ngµnh Tµi chÝnh sÏ tiÕn hµnh c¶i c¸ch l·i suÊt, më réng quy m« tÝn dông, t¨ng tû lÖ huy ®éng vèn, xö lý c¬ chÕ l·i suÊt néi vµ ngo¹i tÖ mét c¸ch hîp lý, ®ång thêi, c¬ cÊu l¹i hÖ thèng ng©n hµng, tiÕn tíi thµnh lËp Ng©n hµng chÝnh s¸ch. C¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ ®­îc hoµn thiÖn vµ thiÕt lËp míi theo nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau, trong ®ã Nhµ n­íc ®ãng vai trß chñ ®¹o. ThÞ tr­êng b¶o hiÓm sÏ ®­îc chó träng ®Èy m¹nh ph¸t triÓn víi møc t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 20 - 25%/n¨m trªn c¬ së hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn dÞch vô b¶o hiÓm theo h­íng ®a d¹ng ho¸ lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ lo¹i h×nh s¶n phÈm: thµnh lËp thªm c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm víi nhiÒu lo¹i h×nh së h÷u, trong ®ã doanh nghiÖp Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh nghiÖp vô b¶o hiÓm, ®Æc biÖt lµ nh÷ng lo¹i giµu tiÒm n¨ng. Ho¹t ®éng b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm x· héi sÏ ®­îc x· héi ho¸ nh»m gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc, ®ång thêi ph¸t triÓn b¶o hiÓm tù nguyÖn bæ sung cho c¸c ®èi t­îng cã yªu cÇu cao h¬n. * Chñ ®éng héi nhËp vµ më réng hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc tµi chÝnh: ViÖc chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së gi÷ v÷ng ®éc lËp, chñ quyÒn quèc gia, an ninh kinh tÕ vµ tµi chÝnh theo lé tr×nh ®· cam kÕt. Ngµnh Tµi chÝnh sÏ phÊn ®Êu t¹o cho c¸n c©n thanh to¸n lu«n thÆng d­. BiÓu thuÕ nhËp khÈu sÏ tiÕp tôc ®­îc hoµn thiÖn theo lé tr×nh gi¶m thuÕ cña c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, ®ång thêi triÓn khai x¸c ®Þnh gi¸ trÞ h¶i quan vµ c¸c chÝnh s¸ch thuÕ quan liªn quan ®Õn thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, thuÕ ®èi kh¸ng... LÜnh vùc b¶o hiÓm sÏ ®­îc thùc hiÖn më cöa mét c¸ch thËn träng víi viÖc quy ®Þnh cô thÓ néi dung, ph¹m vi vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, doanh nghiÖp m«i giíi b¶o hiÓm cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ v¨n phßng ®¹i diÖn ë ViÖt Nam, tuy nhiªn, còng cho phÐp c¸c c«ng ty b¶o hiÓm n­íc ngoµi gãp vèn thµnh lËp quü ®Çu t­. ViÖc më cöa cho sù tham gia cña n­íc ngoµi vµo thÞ tr­êng dÞch vô tµi chÝnh ViÖt Nam ®­îc thùc hiÖn tõng b­íc, theo lé tr×nh më cöa dÞch vô tµi chÝnh ®· cam kÕt víi c¸c tæ chøc quèc tÕ. * T¨ng c­êng hÖ thèng gi¸m s¸t tµi chÝnh: HÖ thèng kÕ to¸n, kiÓm to¸n vµ hÖ thèng gi¸m s¸t tµi chÝnh ®ñ m¹nh sÏ ®­îc x©y dùng vµ hoµn thiÖn. Bªn c¹nh viÖc x©y dùng hÖ thèng khu«n khæ ph¸p lý thèng nhÊt, ®ång bé, phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ ViÖt Nam, nghiÖp vô vµ kh¶ n¨ng héi nhËp quèc tÕ còng ph¶i ®­îc n©ng cao. * T¨ng c­êng c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý tµi chÝnh quèc gia: §Ó thùc hiÖn th¾ng lîi c¸c môc tiªu vµ nhiÖm vô nªu trªn, chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Bé Tµi chÝnh cÇn ®­îc hoµn thiÖn h¬n n÷a. Trong nh÷ng n¨m tíi, bé m¸y Tµi chÝnh sÏ ®­îc thiÕt kÕ theo c¬ cÊu tæ chøc phï hîp ®Ó h×nh thµnh c¸c bé phËn nghiªn cøu vµ ban hµnh chÝnh s¸ch, c¸c tæ chøc qu¶n lý chuyªn ngµnh vµ tæ chøc sù nghiÖp... §ång thêi, c«ng t¸c c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ ®µo t¹o, båi d­ìng ®éi ngò c«ng chøc sÏ ®­îc tiÕn hµnh sím. 2.2. §Þnh h­íng ph¸t triÓn cho b¶o hiÓm ViÖt Nam NhËn thøc ®­îc vai trß quan träng cña b¶o hiÓm ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc, Nhµ n­íc ®· ®Ò ra nh÷ng ®Þnh h­íng cô thÓ nh»m x©y dùng mét ngµnh b¶o hiÓm lín m¹nh, phôc vô ®¾c lùc cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Ngµy 29/08/2003, Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh sè 175/2003/Q§ - TTG, phª duyÖt “ChiÕn l­îc ph¸t triÓn thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam tõ n¨m 2003 - 2010". Môc tiªu mµ chiÕn l­îc ®Ò ra lµ: Ph¸t triÓn thÞ tr­êng b¶o hiÓm toµn diÖn, an toµn vµ lµnh m¹nh nh»m ®¸p øng nhu cÇu b¶o hiÓm c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ vµ d©n c­; b¶o ®¶m cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ®­îc thô h­ëng nh÷ng s¶n phÈm b¶o hiÓm ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ; thu hót c¸c nguån lùc trong n­íc vµ n­íc ngoµi cho ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi; n©ng cao n¨ng lùc tµi chÝnh, kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm, ®¸p øng yªu cÇu c¹nh tranh vµ héi nhËp quèc tÕ. QuyÕt ®Þnh trªn còng kh¼ng ®Þnh: Nhµ n­íc qu¶n lý, gi¸m s¸t ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm theo ph¸p luËt ViÖt Nam vµ phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c, chuÈn mùc quèc tÕ. Nh­ vËy, thêi gian s¾p tíi, ngµnh b¶o hiÓm sÏ ph¶i ph¶i ph¸t huy tèi ®a c¸c nguån lùc nh»m hoµn thµnh c¸c chØ tiªu chñ yÕu mµ Nhµ n­íc ®· giao phã: Tæng doanh thu phÝ b¶o hiÓm t¨ng b×nh qu©n kho¶ng 24%/n¨m; trong ®ã, b¶o hiÓm phi nh©n thä t¨ng kho¶ng 16,5%/n¨m vµ b¶o hiÓm nh©n thä t¨ng kho¶ng 28%/n¨m; Tû träng doanh thu phÝ cña toµn ngµnh b¶o hiÓm so víi GDP lµ 2,5% n¨m 2005 vµ 4,2% n¨m 2010. Ngoµi ra, ®Õn n¨m 2010, c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ phÊn ®Êu t¨ng tæng dù phßng nghiÖp vô kho¶ng 12 lÇn; t¨ng tæng vèn ®Çu t­ trë l¹i nÒn kinh tÕ kho¶ng 14 lÇn so víi n¨m 2002. Ngµnh còng sÏ cè g¾ng t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho kho¶ng 150.000 ng­êi vµo n¨m 2010 vµ nép ng©n s¸ch Nhµ n­íc giai ®o¹n 2003 - 2010 t¨ng b×nh qu©n 20%/n¨m. §Ó thùc hiÖn ®­îc c¸c môc tiªu, chØ tiªu mµ Nhµ n­íc ®Æt ra, ngµnh b¶o hiÓm ®· ®Ò ra ®­êng lèi ph¸t triÓn cô thÓ. 2.2.1. §Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm víi møc t¨ng tr­ëng 24%/n¨m, ®ãng gãp 2,5% trong GDP vµo n¨m 2005 vµ 4,2% vµo n¨m 2010 Thêi gian qua, ngµnh b¶o hiÓm ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn t­¬ng ®èi nhanh chãng vµ ®¹t kÕt qu¶ cao. §ãng gãp vµo GDP cña ngµnh ngµy cµng t¨ng. So víi quèc tÕ vµ khu vùc, tèc ®é ph¸t triÓn tuy cao, song tû lÖ trong GDP vÉn cßn thÊp. Víi quy m« d©n sè gÇn 80 triÖu ng­êi, nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng cao trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y víi tèc ®é cao, kho¶ng 7 - 7,5%/n¨m, râ rµng tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm ViÖt Nam vÉn cßn rÊt lín. §Æc biÖt, trong nh÷ng n¨m qua, ®­îc sù quan t©m cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ còng nh­ m«i tr­êng kinh doanh ®· vµ ®ang ®­îc x©y dùng vµ hoµn thiÖn. ChÝnh v× vËy, ngµnh b¶o hiÓm ®ang cã nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ, kü thuËt rÊt thuËn lîi ®Ó cã thÓ ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn mµ ChÝnh phñ ®· giao phã. B¶o hiÓm ®ang ngµy cµng chøng tá lµ mét trung gian tµi chÝnh hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. Do vËy, ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn cña ngµnh b¶o hiÓm còng lµ n©ng cao kh¶ n¨ng huy ®éng vèn cho mét nÒn kinh tÕ ®ang rÊt cÇn nh÷ng kho¶n ®Çu t­ nh­ n­íc ta. ViÖc hoµn thµnh c¸c môc tiªu ph¸t triÓn trªn sÏ t¹o thuËn lîi cho c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. Ngoµi ra, viÖc thóc ®Èy b¶o hiÓm ph¸t triÓn còng sÏ gãp phÇn t¨ng thu ng©n s¸ch, gi¶m g¸nh nÆng cho Nhµ n­íc còng nh­ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc khi x¶y ra nh÷ng rñi ro, g©y tæn thÊt vÒ c¸c mÆt kinh tÕ vµ ®íi sèng x· héi. 2.2.2. Hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh nghiÖp vô b¶o hiÓm, tËp trung ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh cßn nhiÒu tiÒm n¨ng khai th¸c Trong giai ®o¹n tíi ®©y, viÖc hoµn thiÖn nh÷ng s¶n phÈm b¶o hiÓm ®· cã, ®ång thêi nghiªn cøu, ph¸t triÓn thªm c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm míi lµ viÖc lµm rÊt quan träng. HÇu hÕt c¸c c«ng ty b¶o hiÓm hiÖn nay ®Òu cè g¾ng thùc hiÖn chiÕn l­îc “®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm” nh»m h­íng tíi phôc vô nhiÒu nhu cÇu kh¸c nhau cña nhiÒu ®èi t­îng kh¸ch hµng h¬n n÷a. ViÖc ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm kh«ng chØ lµ nghiªn cøu, ¸p dông nh÷ng s¶n phÈm míi, mµ ®ã còng cã thÓ lµ viÖc kÕt hîp c¸c s¶n phÈm ®· tån t¹i ®Ó cho ra ®êi mét lo¹i h×nh míi ®¸p øng tèt h¬n yªu cÇu ngµy cµng kh¾t khe cña kh¸ch hµng. Trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm, ®iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt lín nh»m më réng thÞ phÇn cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm nãi riªng, vµ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña toµn ngµnh b¶o hiÓm nãi chung, ®­a b¶o hiÓm ®Õn víi ®«ng ®¶o c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong nÒn kinh tÕ còng nh­ toµn x· héi. MÆt kh¸c, khi kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n ngµy cµng ®­îc n©ng cao, nhiÒu s¶n phÈm b¶o hiÓm hiÖn nay kh«ng cßn ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu míi. NhiÒu lÜnh vùc cã møc ®é rñi ro cao, hËu qu¶ kinh tÕ - x· héi lín ch­a ®­îc sù quan t©m ®óng møc cña b¶o hiÓm. B¶o hiÓm trong n«ng nghiÖp, b¶o hiÓm rñi ro nghÒ nghiÖp... lµ rÊt cÇn thiÕt, vµ còng cã nhiÒu tiÒm n¨ng song vÉn míi ®­îc triÓn khai ë mét møc ®é rÊt h¹n chÕ. NhiÒu lÜnh vùc b¶o hiÓm ®· rÊt phæ biÕn ë c¸c n­íc, nh­ng ë ViÖt Nam vÉn cßn lµ mét kh¸i niÖm rÊt xa l¹ nh­ b¶o hiÓm s¾c ®Ñp, b¶o hiÓm giäng h¸t, b¶o hiÓm mü thuËt... ChÝnh v× vËy, hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm, trong ®ã tËp trung vµo nh÷ng lo¹i h×nh giµu tiÒm n¨ng lµ mét nhiÖm vô mµ ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam cÇn quan t©m vµ tËp trung c¸c nguån lùc ®Ó thùc hiÖn. 2.2.3. X· héi ho¸ ho¹t ®éng b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ theo h­íng gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc HiÖn nay ë ViÖt Nam cã 3 hÖ thèng b¶o hiÓm tån t¹i ®éc lËp: - B¶o hiÓm x· héi, do c¬ quan B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam qu¶n lý. B¶o hiÓm y tÕ, do Bé y tÕ qu¶n lý. - B¶o hiÓm th­¬ng m¹i, do c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm tiÕn hµnh d­íi sù qu¶n lý cña Bé Tµi chÝnh. Do nh÷ng ®Æc thï riªng, c¸c dÞch vô b¶o hiÓm x· héi (BHXH) vµ b¶o hiÓm y tÕ (BHYT) ®Òu do c¸c tæ chøc thuéc Nhµ n­íc cung cÊp vµ qu¶n lý. Tuy nhiªn, tr­íc nh÷ng yªu cÇu ph¸t triÓn míi, ngµnh BHXH vµ BHYT ®Òu ®ang gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n víi nh÷ng g¸nh nÆng mµ ng©n s¸ch Nhµ n­íc rÊt khã cã thÓ ®¸p øng ®Çy ®ñ. Nhu cÇu x· héi ho¸ mét sè lÜnh vùc thuéc BHXH, BHYT ®ang ®­îc ®Æt ra hÕt søc cÊp thiÕt tõ nhiÒu phÝa, tõ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm còng nh­ c¬ quan qu¶n lý. MÆt kh¸c, viÖc thùc hiÖn x· héi ho¸ BHXH, BHYT víi sù trî gióp cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ®¸p øng ®­îc yªu cÇu kh«ng chØ gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc mµ cßn më ra mét triÓn väng ph¸t triÓn míi. C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng, ®ång thêi, nh÷ng ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cã thÓ ®­îc h­ëng nh÷ng ch¨m sãc tèt h¬n, ®Çy ®ñ h¬n. Tuy nhiªn, do cã thÓ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng to lín trªn nhiÒu mÆt nªn viÖc x· héi ho¸ hai lÜnh vùc b¶o hiÓm nµy cÇn ph¶i ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch thËn träng trªn c¬ së häc hái kinh nghiÖm ë c¸c n­íc kh¸c, ®ång thêi nghiªn cøu mét c¸ch kü l­ìng t×nh h×nh cô thÓ ë n­íc ta. ViÖc x· héi ho¸ chØ nªn thùc hiÖn ë mét sè lÜnh vùc Ýt g©y ¶nh h­ëng lín, ®ång thêi, chØ nªn giao cho nh÷ng doanh nghiÖp b¶o hiÓm lín, cã uy tÝn vµ tr¸ch nhiÖm. 2.2.4. §a d¹ng ho¸ lo¹i h×nh doanh nghiÖp kinh doanh b¶o hiÓm víi nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ãng vai trß chñ ®¹o C¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kinh doanh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam thêi gian qua ®· trë nªn rÊt ®a d¹ng víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty liªn doanh, c«ng ty 100% vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Thêi gian tíi ®©y, c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp sÏ ®­îc ®a d¹ng ho¸ víi nhiÒu h×nh thøc së h÷u h¬n n÷a. Trong ChiÕn l­îc ph¸t triÓn thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam tõ n¨m 2003 ®Õn n¨m 2010, ChÝnh phñ còng ®· chó träng tíi viÖc ph¸t triÓn vµ s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh»m môc tiªu ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kinh doanh b¶o hiÓm gèc, t¸i b¶o hiÓm, b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm phi nh©n thä theo h­íng ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc së h÷u, bao gåm doanh nghiÖp Nhµ n­íc, c«ng ty cæ phÇn, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç. Theo h­íng ph¸t triÓn míi, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc sÏ kh«ng ®­îc phÐp dïng vèn Nhµ n­íc ®Ó thµnh lËp thªm doanh nghiÖp b¶o hiÓm míi hoÆc c¸c c«ng ty b¶o hiÓm chuyªn ngµnh. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc hiÖn nay sÏ ®­îc s¾p xÕp l¹i ®Ó n©ng cao n¨ng lùc tµi chÝnh, gi÷ v÷ng thÞ tr­êng lín trªn thÞ tr­êng trong n­íc, tiÕn tíi tham gia thÞ tr­êng b¶o hiÓm khu vùc vµ quèc tÕ. B¶o ViÖt sÏ trë thµnh doanh nghiÖp 100% vèn Nhµ n­íc duy nhÊt kinh doanh b¶o hiÓm. C«ng ty sÏ ®­îc x©y dùng thµnh mét tËp ®oµn tµi chÝnh - b¶o hiÓm lín m¹nh nhÊt ViÖt Nam, ho¹t ®éng trong lÜnh vùc b¶o hiÓm phi nh©n thä, b¶o hiÓm nh©n thä, ®Çu t­, chøng kho¸n, trong ®ã ho¹t ®éng chñ yÕu lµ kinh doanh b¶o hiÓm. Vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty sÏ ®­îc t¨ng tõ 776 tû ®ång nh­ hiÖn nay lªn møc 3000 tû ®ång vµo n¨m 2005 vµ 5000 tû ®ång vµo n¨m 2010. B¶o ViÖt sÏ thµnh lËp B¶o ViÖt nh©n thä vµo n¨m 2003 vµ B¶o ViÖt phi nh©n thä vµo n¨m 2004. §©y sÏ lµ hai c«ng ty h¹ch to¸n ®éc lËp, trùc thuéc B¶o ViÖt, do B¶o ViÖt ®Çu t­ 100% vèn ®iÒu lÖ. (Nguån: Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam sè th¸ng 10/2003) C¸c c«ng ty b¶o hiÓm Nhµ n­íc kh¸c nh­ B¶o Minh, VINARE, PVI sÏ ®­îc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸. B¶o Minh sÏ ®­îc chuyÓn thµnh c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn cã vèn Nhµ n­íc chi phèi, chñ yÕu kinh doanh b¶o hiÓm phi nh©n thä. Sè vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty còng sÏ ®­îc t¨ng tõ 67 tû hiÖn cã lªn 70 tû trong 2 n¨m tíi. C«ng ty còng sÏ ph¸t hµnh cæ phiÕu míi, trÞ gi¸ tèi thiÓu 500 tû ®ång (Nguån: Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam sè th¸ng 10/2003). Khi thÞ tr­êng tiÕp tôc më cöa, c«ng ty ho¹t ®éng ®¬n ngµnh nh­ PVI sÏ khã cã kh¨ n¨ng c¹nh tranh, do vËy PVI sÏ chuyÓn thµnh mét cæ ®«ng cña B¶o Minh, phÇn vèn Nhµ n­íc cña PVI sÏ lµ cæ phÇn cña PVI sÏ lµ cæ phÇn cña Tæng C«ng ty dÇu khÝ ViÖt Nam trong B¶o Minh. VINARE còng sÏ ®­îc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ thµnh c«ng ty cæ phÇn, vèn do Nhµ n­íc chi phèi vµ sÏ lµ c«ng ty ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc t¸i b¶o hiÓm duy nhÊt t¹i ViÖt Nam. ViÖc cæ phÇn ho¸ VINARE sÏ ®­îc tiÕn hµnh theo h­íng Nhµ n­íc n¾m cæ phÇn chi phèi víi sù tham gia gãp vèn cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®ang ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng nh»m n©ng cao møc gi÷ l¹i ®Ó h¹n chÕ viÖc chuyÓn phÝ t¸i b¶o hiÓm ra n­íc ngoµi, duy tr× sù an toµn vµ æn ®Þnh cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam. §Õn n¨m 2005, VINARE sÏ ®ñ søc gi÷ vai trß ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng t¸i b¶o hiÓm ViÖt Nam, kh«ng phô thuéc vµo thÞ tr­êng t¸i b¶o hiÓm quèc tÕ trong viÖc thu xÕp c¸c dÞch vô b¶o hiÓm phøc t¹p nh­ t¸i b¶o hiÓm hµng kh«ng, dÇu khÝ, n¨ng l­îng... Tíi n¨m 2010, VINARE sÏ cã ®ñ n¨ng lùc tµi chÝnh vµ n¨ng lùc kinh doanh ®Ó tham gia thÞ tr­êng t¸i b¶o hiÓm quèc tÕ. ViÖc s¾p xÕp l¹i, chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u cña c¸c c«ng ty Nhµ n­íc sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh c«ng ty b¶o hiÓm míi. ViÖc gi¶m bít sù chi phèi cña Nhµ n­íc trong c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ t¹o ra mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh h¬n, khuyÕn khÝch sù thµnh lËp cña c¸c c«ng ty míi. Ngoµi ra, hiÖn nay, lo¹i h×nh tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç ®ang rÊt cÇn ®­îc nghiªn cøu, triÓn khai m¹nh mÏ. TÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c tæ chøc nµy ®· ®­îc chøng minh b»ng thµnh c«ng ë nhiÒu quèc gia nh­ng ë ViÖt Nam, ®©y vÉn cßn lµ mét kh¸i niÖm xa l¹ víi nhiÒu ng­êi. ViÖc kh«ng cho phÐp thµnh lËp thªm c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm chuyªn ngµnh còng sÏ t¹o thuËn lîi cho m« h×nh nµy ph¸t triÓn. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi NÒn kinh tÕ ViÖt Nam míi b¾t ®Çu ph¸t triÓn tõ sau khi §¶ng vµ Nhµ n­íc ®Ò ra chÝnh s¸ch ®æi míi c¸ch ®©y ch­a ®Çy 20 n¨m. §i lªn tõ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu, nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ vÉn cßn rÊt míi mÎ víi n­íc ta, do vËy, viÖc häc hái kiÕn thøc, kinh nghiÖm tõ c¸c n­íc ®i tr­íc lµ hÕt søc quan träng. B¶o hiÓm lµ mét ngµnh kinh tÕ míi mÎ, ®ang trong qu¸ tr×nh ®Þnh h×nh, l¹i ®ãng vai trß quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, do vËy, chóng ta còng cÇn thËn träng nghiªn cøu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ngµnh b¶o hiÓm ë c¸c n­íc cã nÒn b¶o hiÓm ph¸t triÓn ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng ¸p dông thÝch hîp vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ViÖt Nam. 1. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn b¶o hiÓm ë c¸c n­íc Ch©u ¢u. C¸c n­íc thuéc Liªn minh Ch©u ¢u (EU) cã lÞch sö rÊt l©u ®êi vÒ ph¸t triÓn b¶o hiÓm. Nh÷ng ®¬n b¶o hiÓm ®Çu tiªn ®­îc t×m thÊy ë Ch©u ¢u, vµ nh÷ng nghiÖp vô b¶o hiÓm ®Çu tiªn còng ®­îc ra ®êi ë ®©y. TÝnh ®Õn nay, qua nhiÒu b­íc ph¸t triÓn th¨ng trÇm, b¶o hiÓm ®· kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ nhiÒu n­íc EU. Hµng n¨m, doanh thu tõ phÝ b¶o hiÓm cña c¸c n­íc chiÕm kho¶ng 8% GDP (t­¬ng ®­¬ng 670 USD). §Ó cã ®­îc sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ v÷ng ch¾c ®ã, vai trß cña hÖ thèng ph¸p luËt cïng c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý Nhµ n­íc ®ãng mét vai trß rÊt quan träng. Do c¸c yÕu tè lÞch sö vµ truyÒn thèng ph¸p lý kh¸c nhau, ë Ch©u ¢u tån t¹i song song hÖ thèng ph¸p luËt chung (Common Law) vµ hÖ thèng ph¸p luËt Ch©u ¢u lôc ®Þa (Continental Law). Tuy nhiªn, dï theo hÖ thèng ph¸p luËt nµo, c¸c n­íc Ch©u ¢u ®Òu chó träng x©y dùng LuËt b¶o hiÓm tõ rÊt sím. §Õn nay, víi môc tiªu x©y dùng mét thÞ tr­êng b¶o hiÓm chung, vÒ c¬ b¶n, c¸c n­íc EU ®· thèng nhÊt c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ qu¶n lý, gi¸m s¸t, cÊp giÊy phÐp cho c¸c c«ng ty b¶o hiÓm... th«ng qua viÖc ban hµnh c¸c chØ thÞ vÒ b¶o hiÓm nh©n thä vµ phi nh©n thä mµ tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn ®Òu ph¶i tu©n thñ. Nh×n chung, ho¹t ®éng b¶o hiÓm ë hÇu hÕt c¸c n­íc EU ®Òu chÞu sù ®iÒu chØnh cña LuËt vÒ doanh nghiÖp b¶o hiÓm (hay LuËt vÒ qu¶n lý, gi¸m s¸t b¶o hiÓm) vµ LuËt vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm. Mét sè lo¹i b¶o hiÓm ®Æc thï nh­ b¶o hiÓm hµng h¶i, b¶o hiÓm hµng kh«ng, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ xe c¬ giíi, t¸i b¶o hiÓm... th­êng ®­îc ®iÒu chØnh b»ng c¸c v¨n b¶n luËt riªng. Trong c¸c chõng mùc kh¸c nhau vµ tuú theo tr­êng hîp cô thÓ, c¸c luËt kh¸c liªn quan ®Õn b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng, th­¬ng m¹i, lao ®éng... còng cã thÓ ®­îc dÉn chiÕu. C¸c n­íc EU ®Òu nhÊt trÝ r»ng mét thÞ tr­êng c¹nh tranh vµ Ýt cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc sÏ cã lîi cho ng­êi tham gia b¶o hiÓm còng nh­ cã lîi cho nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, nhËn thøc râ tÇm quan träng cña b¶o hiÓm ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ - x· héi vµ sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia, ngay tõ khi míi ra ®êi, ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ë c¸c n­íc EU ®· chÞu sù qu¶n lý chÆt chÏ cña Nhµ n­íc. ë nhiÒu n­íc, c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm trùc thuéc c¸c bé Tµi chÝnh, Kinh tÕ, Th­¬ng m¹i... nh­ Bå §µo Nha, T©y Ban Nha, ý... hoÆc C¬ quan qu¶n lý DÞch vô tµi chÝnh nh­ Anh, cã nh÷ng n­íc dµnh cho c¬ quan qu¶n lý b¶o hiÓm vÞ trÝ ®éc lËp vµ ®Æt d­íi sù qu¶n lý trùc tiÕp cña Thñ t­íng (§øc). Môc tiªu ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan qu¶n lý b¶o hiÓm lµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi tham gia b¶o hiÓm vµ ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nµylµ “®Çy ®ñ, kh¸ch quan, nhÊt qu¸n vµ minh b¹ch”. T¹i hÇu hÕt c¸c n­íc EU, ng©n s¸ch dµnh cho c¬ quan qu¶n lý b¶o hiÓm ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c kho¶n ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm, rÊt Ýt n­íc ph¶i dïng ®Õn tµi trî cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. T¹i c¸c n­íc EU, doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ cã thÓ kinh doanh d­íi nh÷ng h×nh thøc ph¸p lý nhÊt ®Þnh vµ ph¶i cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. H×nh thøc doanh nghiÖp b¶o hiÓm ë c¸c n­íc EU kh¸ ®a d¹ng vÒ c¬ cÊu së h÷u vµ h×nh thøc ph¸p lý. VÒ c¬ b¶n, lo¹i h×nh phæ biÕn nhÊt lµ c«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm, tiÕp ®ã lµ c¸c Héi (hay c«ng ty) b¶o hiÓm t­¬ng hç vµ c¸c chi nh¸nh cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm n­íc ngoµi. Tuú theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt mçi n­íc, ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm cßn cã thÓ tiÕn hµnh th«ng qua c«ng ty b¶o hiÓm Nhµ n­íc (ý, Bå §µo Nha), Lloyd’s (Anh), héi hîp t¸c (BØ), c¸c héi tiÕt kiÖm (Thôy §iÓn)... Theo quy ®Þnh cña c¸c luËt vÒ doanh nghiÖp b¶o hiÓm, mét c«ng ty kh«ng ®­îc phÐp kinh doanh ®ång thêi c¶ b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm phi nh©n thä. T¹i tÊt c¶ c¸c n­íc EU, mét tæ chøc nhÊt thiÕt ph¶i cã giÊy phÐp míi ®­îc kinh doanh trong lÜnh vùc b¶o hiÓm. GiÊy phÐp nµy cã gi¸ trÞ trong toµn bé EU vµ ®­îc cÊp cho tõng lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm cô thÓ (bao gåm c¶ néi dung kinh doanh b¶o hiÓm vµ kinh doanh t¸i b¶o hiÓm). Th«ng th­êng, giÊy phÐp kinh doanh b¶o hiÓm ®­îc cÊp v« thêi h¹n. ViÖc cÊp giÊy giÊy phÐp kinh doanh b¶o hiÓm ë c¸c n­íc EU chØ c¨n cø vµo c¸c yªu cÇu vÒ tµi chÝnh, ph¸p lý, kÕ to¸n, kü thuËt, nh©n sù theo nguyªn t¾c thËn träng mµ kh«ng phô thuéc vµo nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. Thêi h¹n xÐt cÊp giÊy phÐp ®­îc quy ®Þnh lµ 6 th¸ng kÓ tõ ngµy nhËn hå s¬ hîp lÖ. Trong c¸c ®iÒu kiÖn cÊp giÊy phÐp, ®iÒu kiÖn vÒ tµi chÝnh ®­îc ®Æt lªn hµng ®Çu. T¹i tÊt c¶ c¸c n­íc EU, doanh nghiÖp ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ vèn ph¸p ®Þnh, tuú thuéc vµo lo¹i nghiÖp vô. Tuy nhiªn, sè vèn ph¸p ®Þnh nãi trªn sÏ ®­îc t¨ng lªn do c¸c yÕu tè l¹m ph¸t vµ sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng. Ngoµi ra, sè vèn cæ phÇn ®· ®ãng kh«ng ®­îc thÊp h¬n vèn ph¸p ®Þnh vµ kh«ng thÊp h¬n 20 - 50% sè vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty. C¸c n­íc còng quy ®Þnh møc yªu cÇu ký quü t­¬ng ®­¬ng 25% vèn ph¸p ®Þnh. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã nghÜa vô ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ biªn kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ trÝch lËp ®ñ c¸c kho¶n sù phßng nghiÖp vô cho toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, tõ nhiÒu n¨m nay, c¸c n­íc EU ®· tõ bá viÖc ¸p dông chÕ ®é t¸i b¶o hiÓm b¾t buéc cho mét tæ chøc do ChÝnh phñ chØ ®Þnh. Trõ c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm b¾t buéc, c¸c bªn tham gia b¶o hiÓm cã toµn quyÒn tho¶ thuËn c¸c ®iÒu kiÖn cña hîp ®ång b¶o hiÓm, còng nh­ Ên ®Þnh møc phÝ b¶o hiÓm thÝch hîp. Ho¹t ®éng ®Çu t­ cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®­îc EU kiÓm so¸t kh¸ chÆt chÏ. Ph¸p luËt c¸c n­íc ®Òu cã sù ph©n ®Þnh c¸c lo¹i tµi s¶n mµ mét doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ dïng ®Ó ®Çu t­, bao gåm: c¸c quü dù phßng nghiÖp vô ®Ó chi tr¶ c¸c khiÕu n¹i cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm vµ c¸c tµi s¶n dïng ®Ó thanh to¸n cho c¸c chñ nî kh¸c. Do cã c¸c tÝnh chÊt kh¸c nhau, mçi lo¹i tµi s¶n ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh riªng vÒ ®Çu t­. Nguyªn t¾c cña ho¹t ®éng ®Çu t­ mµ c¸c doanh nghiÖp ®Òu ph¶i tu©n thñ lµ “®a d¹ng ho¸, ph©n t¸n rñi ro vµ ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cao” nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ ®é an toµn vµ kh¶ n¨ng sinh lêi. MÆc dï cã møc ®é tù do ho¸ cao, c¸c n­íc EU vÉn chó träng yªu cÇu “néi ®Þa ho¸ tµi s¶n ®Çu t­”, theo ®ã, c¸c tµi s¶n t¹o thµnh biªn kh¶ n¨ng thanh to¸n ph¶i ®­îc cÊt gi÷ l¹i mét n­íc EU, n¬i cã ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. Theo ®Þnh kú, doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i b¸o c¸o cho c¬ quan qu¶n lý b¶o hiÓm vÒ c¬ cÊu tµi s¶n vµ biÕn ®éng trong danh môc ®Çu t­ cña m×nh. Do nh÷ng ®Æc thï riªng, ho¹t ®éng kinh doanh t¸i b¶o hiÓm ®­îc kiÓm so¸t chÆt chÏ h¬n qua viÖc qu¶n lý c¸c tho¶ thuËn t¸i b¶o hiÓm cña c¸c c«ng ty nh­îng t¸i vµ ho¹t ®éng t¸i b¶o hiÓm cña c«ng ty b¶o hiÓm gèc trong n­íc. C¸c n­íc ®Òu ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o r»ng c¸c c«ng ty nhËn t¸i b¶o hiÓm lµ c¸c c«ng ty cã uy tÝn trªn thÞ tr­êng vµ cã n¨ng lùc tµi chÝnh tèt, ®¶m b¶o ®¸p øng c¸c tr¸ch nhiÖm ph¸t sinh theo hîp ®ång t¸i b¶o hiÓm. TÊt c¶ c¸c n­íc EU ®Òu duy tr× Ýt nhÊt mét lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc. §ã lµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ xe c¬ giíi ®èi víi ng­êi thø ba. Ngoµi ra, ë mét sè n­íc, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm cña ng­êi sö dông lao ®éng ®èi víi ng­êi lµm c«ng, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp còng lµ b¾t buéc. Th«ng th­êng, phÝ b¶o hiÓm b¾t buéc chÞu sù kiÓm so¸t cña c¬ quan qu¶n lý b¶o hiÓm. 2. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn b¶o hiÓm ë Trung Quèc. Trong nh÷ng n¨m qua, ngµnh b¶o hiÓm Trung Quèc ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng vµ m¹nh mÏ. Theo Uû ban gi¸m s¸t qu¶n lý b¶o hiÓm Trung Quèc, trong thêi gian qua, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trong n­íc cña Trung Quèc ®· t¨ng tr­ëng víi tèc ®é rÊt tèt. So víi cïng kú n¨m 2002, tæng doanh thu phÝ b¶o hiÓm t¨ng h¬n 58%, trong ®ã b¶o hiÓm nh©n thä t¨ng h¬n 84%. Theo dù ®o¸n cña nhiÒu chuyªn gia, trong 5 n¨m tíi, nhÞp ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh b¶o hiÓm Trung Quèc cã thÓ ®¹t tíi 20 - 30%, vµ xu thÕ nµy cã thÓ kÐo dµi trong 15 - 20 n¨m. §Õn n¨m 2005, tæng doanh thu phÝ b¶o hiÓm th­¬ng nghiÖp cña Trung Quèc sÏ ®¹t tíi 5000 tû NDT, chiÕm 12% GDP, trong ®ã, doanh thu phÝ b¶o hiÓm nh©n thä sÏ ®¹t tíi 3000 tû NDT, chiÕm 6,8% GDP, sÏ v­ît qua Anh, §øc, Ph¸p, vÒ tæng doanh thu phÝ sÏ ®øng thø 5 thÕ giíi. (Nguån: www.vnn.vn, ngµy 3/12/2003) Sù ra ®êi cña C«ng ty b¶o hiÓm T©n C­¬ng vµo gi÷a nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX vµ hµng lo¹t c¸c c«ng ty b¶o hiÓm míi cïng víi sù tham gia cña c¸c tËp ®oµn b¶o hiÓm n­íc ngoµi ®· xo¸ bá t×nh tr¹ng ®éc quyÒn cña C«ng ty b¶o hiÓm nh©n d©n Trung Quèc (PICC), t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh míi. HÖ thèng thÞ tr­êng b¶o hiÓm ®­îc x©y dùng, trong ®ã kh«ng chØ cã sù tham gia cña ng­êi b¶o hiÓm, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm mµ cßn cã c¸c c¬ quan m«i giíi b¶o hiÓm. HiÖp héi b¶o hiÓm Trung Quèc ®­îc thµnh lËp víi Ýnh chÊt lµ mét bé m¸y tæ chøc toµn quèc cã tÝnh tù nguyÖn. Héi nh÷ng ng­êi tiªu dïng còng ®­îc h×nh thµnh nh»m n©ng cao hiÓu biÕt, b¶o vÖ quyÒn lîi cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm. HÖ thèng ph¸p lý gi¸m s¸t, qu¶n lý b¶o hiÓm chuyªn nghiÖp ®­îc x©y dùng víi LuËt b¶o hiÓm vµ Uû ban gi¸m s¸t, qu¶n lý b¶o hiÓm cã chi nh¸nh ë c¸c ®Þa ph­¬ng trong n­íc. Sau khi ®· kiÖn toµn vÒ ph¸p lý gi¸m s¸t, qu¶n lý b¶o hiÓm Trung Quèc míi tiÕn hµnh thÞ tr­êng ho¸ tû lÖ phÝ b¶o hiÓm ®Ó tr¸nh g©y rèi lo¹n thÞ tr­êng. Tr­íc th¸ch thøc c¹nh tranh cña hµng chôc c«ng ty b¶o hiÓm n­íc ngoµi th©m nhËp vµo thÞ tr­êng, Trung Quèc còng ®· tham kh¶o, häc tËp c¸c kinh nghiÖm thµnh c«ng vµ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý tiªn tiÕn cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm n­íc ngoµi ®Ó ®æi míi c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trong n­íc. Trung Quèc ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch m« h×nh tæ chøc ë c¸c c«ng ty b¶o hiÓm vµ thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý míi. C¸ch thøc tæ chøc theo kiÓu cò víi h×nh thøc qu¶n lý, ph©n cÊp theo hÖ thèng däc ®· ®­îc thay thÕ b»ng m« h×nh tæ chøc míi cã tÝnh co gi·n linh ho¹t. M« h×nh nµy cã rÊt Ýt cÊp qu¶n lý, gi¶m bít rÊt nhiÒu c¸c cÊp trung gian trong bé phËn chøc n¨ng cña doanh nghiÖp. NhiÒu ban, nhãm ®­îc h×nh thµnh víi nh÷ng c¸n bé chuyªn tr¸ch ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ lµm viÖc, ®ång thêi c¸c c«ng ty còng tiÕn hµnh ®µo t¹o hoÆc tuyÓn dông tõ n­íc ngoµi nh÷ng nh©n tµi cã phÈm chÊt tèt. ViÖc häc hái kinh nghiÖm ph¸t triÓn ë nh÷ng n­íc cã nÒn b¶o hiÓm ph¸t triÓn nh­ c¸c n­íc EU còng nh­ tõ Trung Quèc - n­íc cã nhiÒu mÆt t­¬ng ®ång víi ViÖt Nam lµ rÊt cÇn thiÕt. §Ó ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam cã ®­îc nh÷ng b­íc tiÕn v÷ng ch¾c, qu¸ tr×nh nghiªn cøu sÏ ®ßi hái nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc, còng nh­ viÖc ¸p dông sÏ ph¶i rÊt linh ho¹t. Mét sè gi¶i ph¸p thùc hiÖn §Ó hoµn thµnh tèt nh÷ng môc tiªu mµ ChÝnh phñ ®· ®Ò ra, ngµnh b¶o hiÓm sÏ ph¶i nç lùc rÊt nhiÒu ®Ó t¨ng tèc ®é ph¸t triÓn trong khi vÉn ®¹t hiÖu qu¶ cao. §iÒu nµy ®ßi hái sù nç lùc tõ rÊt nhiÒu phÝa: c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trªn thÞ tr­êng, còng nh­ nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c cã lªn quan. C¸c bé phËn trªn cÇn thùc hiÖn tèt nh÷ng chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh, ®ång thêi, ph¶i cã ®­îc sù phèi hîp chÆt chÏ víi nhau ®Ó cã thÓ ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu mµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ®· ®Ò ra. 1. VÒ phÝa nhµ n­íc Ngµnh b¶o hiÓm n­íc ta vÉn cßn rÊt non trÎ, míi thùc sù b¾t ®Çu ph¸t triÓn trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y nªn. §©y l¹i lµ mét ngµnh cã nhiÒu ®Æc thï riªng vµ cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ. Do vËy, vai trß cña Nhµ n­íc trong qu¶n lý, ph¸t triÓn ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lµ rÊt to lín. Trong giai ®o¹n tíi ®©y, Nhµ n­íc cÇn thùc hiÖn tèt c«ng t¸c qu¶n lý, t¹o ®­îc m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi, ®ång thêi cã nh÷ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ­u ®·i ®Ó ngµnh b¶o hiÓm cã ®­îc nh÷ng b­íc ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ ®óng h­íng. 1.1. Hoµn thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc LuËt KDBH ®· cã nh÷ng quy ®Þnh rÊt râ rµng vÒ c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vµ c¸c néi dung qu¶n lý vÒ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. Theo ®iÒu 121, ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý nhµ n­íc trong lÜnh vùc kinh doanh b¶o hiÓm víi c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh tr­íc ChÝnh phñ lµ Bé Tµi chÝnh. C¸c bé, c¬ quan ngang bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ, uû ban nh©n d©n c¸c cÊp trong ph¹m vi nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh còng cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ kinh doanh b¶o hiÓm. Nh­ vËy, ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ®­îc diÔn ra thuËn lîi vµ ®óng luËt, c¸c c¬ quan kÓ trªn sÏ ph¶i hoµn thµnh tèt c«ng t¸c qu¶n lý, cô thÓ lµ 10 néi dung quy ®Þnh t¹i ®iÒu 120 cña LuËt KDBH. §Ó t¹o sù yªn t©m cho c¸c c«ng ty kinh doanh b¶o hiÓm, Nhµ n­íc cÇn ph¶i t¹o lËp vµ duy tr× mét m«i tr­êng kinh doanh an toµn, æn ®Þnh, b×nh ®¼ng vµ thuËn lîi. §iÒu nµy thÓ hiÖn tr­íc hÕt ë viÖc x©y dùng mét khu«n khæ ph¸p lý phï hîp víi sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Trong c«ng t¸c qu¶n lý, Nhµ n­íc cÇn sö dông c¸c c«ng cô ph¸p lý mét c¸ch thÝch hîp vµ hiÖu qu¶, ®Æc biÖt cÇn ph¶i h¹n chÕ tèi ®a sù c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, kiÓm so¸t ®éc quyÒn, ®¶m b¶o mét m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi, b×nh ®¼ng. Nhµ n­íc còng ph¶i cã chñ tr­¬ng ®æi míi ph­¬ng thøc vµ n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm, tiÕn dÇn tíi thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc qu¶n lý b¶o hiÓm quèc tÕ. ViÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« còng cÇn ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch tÝch cùc vµ ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cao. Chøc n¨ng kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc cÇn ®­îc ph©n biÖt râ rµng. Nhµ n­íc gi¸m s¸t ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm th«ng qua hÖ thèng c¸c chØ tiªu vÒ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ kiÓm tra, xö lý vi ph¹m theo ph¸p luËt, kh«ng can thiÖp hµnh chÝnh vµo ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Tíi ®©y, Nhµ n­íc sÏ chØ ®¹o viÖc kiÖn toµn bé m¸y tæ chøc cña HiÖp héi b¶o hiÓm ViÖt Nam ®Ó HiÖp héi thùc hiÖn ®­îc vai trß cÇu nèi gi÷a doanh nghiÖp vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc. Do tÝnh chÊt quan träng cña ngµnh b¶o hiÓm ®èi víi nÒn kinh tÕ, trong nh÷ng tr­êng hîp cÇn thiÕt, Nhµ n­íc còng cÇn ph¶i tiÕn hµnh can thiÖp vµ ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng. ViÖc duy tr× vai trß chñ ®¹o cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ n­íc vÉn hÕt søc quan träng, nh»m tr¸nh nh÷ng t¸c ®éng xÊu cña ngo¹i c¶nh, còng nh­ tr¸nh sù th©u tãm cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi. ViÖc thùc hiÖn ®­îc c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t chÆt chÏ ®Ó n¾m thÕ chñ ®éng, trong khi vÉn t¹o m«i tr­êng tù do kinh doanh lµ rÊt khã kh¨n, ®ßi hái nhiÒu kiÕn thøc, kinh nghiÖm vÒ ho¹t ®éng b¶o hiÓm, còng nh­ sù linh ho¹t trong viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô qu¶n lý Nhµ n­íc. Trong bèi c¶nh ViÖt Nam ®ang tÝch cùc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, tõng b­íc ph¶i më cöa thÞ tr­êng theo c¸c hiÖp ®Þnh vµ cam kÕt quèc tÕ, ngµnh b¶o hiÓm ®ang ®øng tr­íc th¸ch thøc vµ vËn héi míi, ®ßi hái c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n­íc ph¶i cã nh÷ng c¶i c¸ch phï hîp. Do vËy, viÖc ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i nh»m n©ng cao tr×nh ®é cña ®éi ngò qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ lÜnh vùc b¶o hiÓm lµ rÊt cÊp thiÕt. 1.2. X©y dùng hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p lý ®Çy ®ñ, thèng nhÊt LuËt KDBH ®­îc ban hµnh tõ cuèi n¨m 2000 vµ cã hiÖu lùc tõ 01/04/2001 ®· t¹o c¬ së ph¸p lý c¨n b¶n cho ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam. Cïng víi LuËt lµ rÊt nhiÒu v¨n b¶n d­íi LuËt h­íng dÉn thi hµnh mét c¸ch cô thÓ, t¹o rÊt nhiÒu thuËn lîi cho c¸c ®èi t­îng tham gia ho¹t ®éng b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, thùc tÕ ¸p dông trong thêi gian qua cho thÊy LuËt vµ nhiÒu v¨n b¶n LuËt vÉn cßn nhiÒu chç ch­a thèng nhÊt, ch­a ®Çy ®ñ, hoÆc ch­a thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n­íc ta. ChÝnh v× thÕ, tíi ®©y, nh÷ng nhµ lµm luËt cÇn häc hái thªm kinh nghiÖm x©y dùng luËt cña c¸c n­íc, ®ång thêi cã nh÷ng nghiªn cøu cô thÓ c¸c ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam ®Ó cã nh÷ng ®iÒu chØnh thÝch hîp h¬n n÷a. Sù thiÕu hôt mét khung ph¸p lý ®iÒu chØnh ho¹t ®éng c¹nh tranh ë n­íc ta hiÖn nay ®ang g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho ho¹t ®éng kinh doanh cña nhiÒu ngµnh nghÒ, trong ®ã b¶o hiÓm chÞu t¸c ®éng kh«ng nhá. Do vËy, nhiÖm vô quan träng ®Æt ra trong thêi gian tíi lµ ChÝnh phñ cïng c¸c bé, ngµnh liªn quan tiÕn hµnh nghiªn cøu, so¹n th¶o vµ tr×nh Quèc héi th«ng qua LuËt C¹nh tranh. Tr­íc khi LuËt C¹nh tranh ®­îc ban hµnh, c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm, cô thÓ lµ Bé Tµi chÝnh, cÇn ban hµnh th«ng t­, chÕ tµi cô thÓ ®Ó qu¶n lý, kiÓm so¸t ho¹t ®éng c¹nh tranh vµ xö lý vi ph¹m vÒ c¹nh tranh trong lÜnh vùc b¶o hiÓm. 1.3. T¹o c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ­u ®·i, t¹o m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn ho¹t ®éng b¶o hiÓm Ngoµi viÖc t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n­íc, x©y dùng m«i tr­êng ph¸p lý ®Çy ®ñ, thèng nhÊt, Nhµ n­íc sÏ ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vÒ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ®Ó thÞ tr­êng ph¸t triÓn lµnh m¹nh, an toµn, phï hîp víi yªu cÇu héi nhËp, ®ång thêi vÉn b¶o ®¶m tÝnh chñ ®éng vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp kinh doanh b¶o hiÓm. Mét chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó khuyÕn khÝch viÖc tham gia b¶o hiÓm cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc, khuyÕn khÝch viÖc më réng thÞ tr­êng, ph¹m vi ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm lµ rÊt cÇn thiÕt. Tr­íc hÕt, Nhµ n­íc sÏ cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ng­êi d©n tham gia b¶o hiÓm nh©n thä nh­ sö dông c¸c ­u ®·i vÒ thuÕ nh­ thùc hiÖn viÖc khÊu trõ mét phÇn phÝ b¶o hiÓm mµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ph¶i ®ãng ra khái thu nhËp chÞu thuÕ. ChÝnh s¸ch ­u ®·i vÒ thuÕ còng cã thÓ ¸p dông cho sè tiÒn b¶o hiÓm mµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ®­îc nhËn b»ng c¸ch miÔn mét phÇn hay toµn bé thuÕ ph¶i ®ãng. Ngoµi ra, Nhµ n­íc khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm b»ng c¸ch cho h­ëng chÝnh s¸ch ­u ®·i khi cung cÊp c¸c dÞch vô b¶o hiÓm trong c¸c lÜnh vùc cã ý nghÜa kinh tÕ - x· héi cao nh­ b¶o hiÓm n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, dÞch vô b¶o hiÓm nh©n thä cã tÝnh chÊt ®Çu t­ dµi h¹n... ®Æc biÖt lµ ­u ®·i cho nh÷ng doanh nghiÖp b¶o hiÓm chó träng më réng ph¹m vi ho¹t ®éng ®Õn c¸c vïng s©u, vïng xa. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®­îc phÐp thµnh lËp quü ®Çu t­, quü tÝn th¸c vµ c«ng ty qu¶n lý quü theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi sö dông phÝ b¶o hiÓm thu ®­îc ®Ó ®Çu t­ t¹i ViÖt Nam còng ®­îc ¸p dông c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vÒ ®Çu t­ nh­ c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm trong n­íc. Nhµ n­íc còng cã thÓ ­u tiªn c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm b¶o hiÓm nh©n thä ®­îc ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n, c«ng tr×nh cã ®é an toµn vÒ vèn lín, lîi tøc ®Çu t­ cao... Ngoµi ra, c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cÇn ®­îc khuyÕn khÝch hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ qu¶n lý kinh doanh, ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã ®ñ tr×nh ®é theo c¸c chuÈn mùc quèc tÕ, ®­îc thuª chuyªn gia trong n­íc vµ ngoµi n­íc ®Ó qu¶n lý mét sè lÜnh vùc ho¹t ®éng theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 2. VÒ phÝa c¸c c«ng ty b¶o hiÓm §Ó ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam, bªn c¹nh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi mµ Nhµ n­íc t¹o ra, sù cè g¾ng h¬n n÷a cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trong viÖc ph¸t huy néi lùc, tranh thñ ngo¹i lùc ®Ó t¹o søc m¹nh bÒn v÷ng lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt. 2.1. N©ng cao h¬n n÷a n¨ng lùc, tÝnh c¹nh tranh cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm §èi víi mét c«ng ty b¶o hiÓm, n¨ng lùc vÒ vèn, c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý, kinh doanh... lµ nh÷ng yÕu tè rÊt quan träng t¹o nªn søc m¹nh. NÕu kh«ng tù hoµn thiÖn vµ n©ng cao n¨ng lùc, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trong n­íc sÏ khã cã thÓ ®øng v÷ng vµ thµnh c«ng trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh ngµy cµng trë nªn gay g¾t nh­ hiÖn nay. Trong giai ®o¹n tíi, khi Nhµ n­íc thùc hiÖn chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ gi÷ l¹i B¶o ViÖt, c¸c c«ng ty nµy sÏ ph¶i tù ho¹t ®éng, c¹nh tranh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. V× vËy, ngay tõ b©y giê, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trong n­íc cÇn tù t¹o cho m×nh mét vÞ thÕ v÷ng ch¾c, duy tr× vµ më réng thÞ phÇn, t¹o niÒm tin ë kh¸ch hµng. C¸c c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng nh÷ng ph¶i ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm, n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô, mµ còng ph¶i chó träng ®Õn viÖc ch¨m sãc kh¸ch hµng, gi¶i quyÕt nhanh chãng, hîp lý c«ng t¸c båi th­êng tæn thÊt trong c¸c tr­êng hîp x¶y ra rñi ro ®­îc b¶o hiÓm. ViÖc t¨ng c­êng ®µo t¹o, båi d­ìng nghiÖp vô, phong c¸ch phôc vô, n©ng cao ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cho c¸c c¸n bé kinh doanh, ®¹i lý m«i giíi b¶o hiÓm còng rÊt cÇn thiÕt. C¸c c«ng ty b¶o hiÓm còng cÇn nhanh chãng n¾m b¾t vµ øng dông c¸c thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin vµo qu¸ tr×nh khai th¸c vµ qu¶n lý ho¹t ®éng kinh doanh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh, tiÕt kiÖm chi phÝ qu¶n lý, h¹ phÝ b¶o hiÓm mét c¸ch hîp lý. Ho¹t ®éng ®Çu t­ còng cÇn ®­îc ®Èy m¹nh mét c¸ch cã hiÖu qu¶, b»ng c¸ch tËn dông tèi ®a c¸c c«ng cô ®Çu t­ tµi chÝnh, tham gia tÝch cùc vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n. Khi tham gia ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh, c¸c dù ¸n cã vèn lín, c¸c c«ng ty cÇn chó träng c«ng t¸c thÈm ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o møc ®é an toµn, tÝnh thanh kho¶n còng nh­ kh¶ n¨ng sinh lêi cho ®ång vèn. Ho¹t ®éng c¹nh tranh trong thêi gian tíi b¸o hiÖu sÏ rÊt s«i næi, gay g¾t. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh cñng cè chç ®øng trªn thÞ tr­êng, c¸c c«ng ty còng cÇn chó ý ®Õn viÖc c¹nh tranh mét c¸ch lµnh m¹nh b»ng chÝnh chÊt l­îng dÞch vô, uy tÝn nghÒ nghiÖp, cïng víi viÖc ®Çu t­ hiÖu qu¶, tiÕt kiÖm chi phÝ ho¹t ®éng... Cã nh­ vËy, c¸c c«ng ty míi t¹o ®­îc h×nh ¶nh tèt, uy tÝn lín ®èi víi kh¸ch hµng. Víi sù tham gia cña nhiÒu c«ng ty n­íc ngoµi h¬n trong thêi gian tíi, thÞ tr­êng b¶o hiÓm høa hÑn sÏ cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn míi ®ßi hái tÊt c¸c c¸c c«ng ty ph¶i cã chiÕn l­îc ph¸t triÓn cô thÓ ®Ó cã thÓ thÝch nghi víi m«i tr­êng kinh doanh míi, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ, h­íng tíi nÒn kinh tÕ tri thøc. 2.2. §Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i Trong t×nh h×nh c¹nh tranh ®ang ngµy cµng m¹nh mÏ, ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn thµnh c«ng cña mét doanh nghiÖp. Trong lÜnh vùc b¶o hiÓm, yÕu tè nµy cã vai trß rÊt quan träng, ®Æc biÖt lµ ë ViÖt Nam hiÖn nay, khi mµ nhËn thøc cña ng­êi d©n vÒ sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm ®èi víi nÒn kinh tÕ, còng nh­ ®èi víi ®êi sèng x· héi vÉn cßn h¹n chÕ. §©y lµ mét c¬ héi tèt ®Ó c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm n©ng cao hiÓu biÕt cña ng­êi d©n vÒ b¶o hiÓm, ®ång thêi x©y dùng ®­îc h×nh ¶nh cña c«ng ty m×nh trong nh÷ng kh¸ch hµng tiÒm n¨ng. ViÖc qu¶ng b¸ c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm, khuÕch tr­¬ng h×nh ¶nh cña c«ng ty th«ng qua qu¶ng c¸o, qua c¸c ho¹t ®éng x· héi mang tÝnh nh©n ®¹o lµ nh÷ng ph­¬ng thøc mµ c¸c c«ng ty nªn h­íng tíi. Thùc tÕ lµ còng ®· cã nhiÒu c«ng ty b¶o hiÓm thµnh c«ng b»ng ph­¬ng ph¸p nµy nh­ B¶o ViÖt, Prudential, AIA... C¸c c«ng ty còng nªn thùc hiÖn viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c kªnh ph©n phèi th«ng qua nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Mét trong c¸c ph­¬ng ph¸p th­êng gÆp hiÖn nay ë c¸c c«ng ty b¶o hiÓm lµ tiÕn hµnh qua hÖ thèng ng©n hµng, qua c¸c tæ chøc tµi chÝnh. Qua ®©y, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm sÏ cã c¬ héi tiÕp cËn víi ®«ng ®¶o c¸c kh¸ch hµng giµu tiÒm n¨ng víi kh¶ n¨ng tµi chÝnh cao vµ nhu cÇu lín. Ngoµi ra, viÖc tiÕp cËn kh¸ch hµng b»ng th­ trùc tiÕp hoÆc Internet còng cã thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ rÊt cao. Trong xu thÕ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn nh­ hiÖn nay, viÖc b¸n b¶o hiÓm qua m¹ng ®ang ngµy cµng phæ biÕn. HÇu hÕt c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam ®Òu ®· cã website riªng, song míi chØ cã mét vµi c«ng ty cho phÐp kh¸ch hµng ®¨ng ký mua b¶o hiÓm, còng nh­ thanh to¸n trùc tuyÕn. ViÖc triÓn khai h×nh thøc nµy vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n, do h¹ tÇng th«ng tin n­íc ta cßn yÕu kÐm, viÖc thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt vÉn rÊt phæ biÕn... song ®©y còng lµ mét ph­¬ng thøc hiÖu qu¶ mµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cÇn l­u t©m. 2.3. T¨ng c­êng hîp t¸c trong n­íc, quèc tÕ §Ó t¨ng c­êng søc m¹nh trong m«i tr­êng kinh doanh míi, bªn c¹nh viÖc ph¸t huy néi lùc, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm rÊt cÇn ph¶i b¾t tay hîp t¸c víi nhau trong nhiÒu mÆt. Th«ng qua HiÖp héi b¶o hiÓm, c¸c thµnh viªn cã thÓ cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc nh»m më réng, ®Þnh h­íng cho thÞ tr­êng, duy tr× sù c¹nh tranh lµnh m¹nh, chèng trôc lîi b¶o hiÓm... t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cã lîi cho toµn ngµnh. C¸c c«ng ty trong HiÖp héi nªn cïng nhau thiÕt lËp nh÷ng quy t¾c kinh doanh lµnh m¹nh cho c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh, xö lý nh÷ng tr­êng hîp vi ph¹m. Ngoµi ra, c¸c c«ng ty còng cã thÓ liªn kÕt víi nhau t¹o ra mét tiÕng nãi chung ®Ó ®ãng gãp ý kiÕn, kiÕn nghÞ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn chung cho ngµnh b¶o hiÓm còng nh­ cïng nhau cã nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp khi thÞ tr­êng cã nh÷ng diÔn biÕn xÊu. §ång thêi, viÖc hîp t¸c chÆt chÏ víi nhau trong viÖc ®µo t¹o c¸n bé, ®¹i lý, thu thËp, sö dông c¸c sè liÖu thèng kª liªn quan, x©y dùng, t¨ng c­êng uy tÝn vµ h×nh ¶nh tèt ®Ñp cña toµn ngµnh... sÏ gióp c¸c c«ng ty sö dông tiÕt kiÖm chi phÝ, n©ng cao hiÖu qu¶ khai th¸c nguån th«ng tin, nguån nh©n lùc... Kh«ng chØ t¨ng c­êng hîp t¸c trong n­íc, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam còng ph¶i ®Èy m¹nh hîp t¸c quèc tÕ. C¸c c«ng ty cã thÓ t¹o lËp, cñng cè mèi quan hÖ víi c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, t¸i b¶o hiÓm cã kinh nghiÖm, uy tÝn trong khu vùc vµ quèc tÕ nh»m hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc ®µo t¹o chuyªn m«n, nghiÖp vô cho nguån nh©n lùc, trî gióp vÒ kü thuËt, c«ng nghÖ, trao ®æi th«ng tin... ViÖc thóc ®Èy hîp t¸c quèc tÕ còng sÏ më ra nh÷ng c¬ héi kinh doanh míi cho c¶ hai phÝa, t¹o thuËn lîi cho ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam v­¬n ra víi thÕ giíi. 3. VÒ phÝa c¸c tæ chøc kh¸c §Ó hoµn thµnh c¸c môc tiªu mµ ChÝnh phñ ®Ò ra cho ngµnh b¶o hiÓm trong giai ®o¹n 2003 - 2010, bªn c¹nh c¸c viÖc nh÷ng nç lùc tõ phÝa Nhµ n­íc, tõ phÝa c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm, sù tham gia cña c¸c tæ chøc kh¸c cã liªn quan sÏ cã vai trß rÊt to lín. C¸c doanh nghiÖp thuéc nÒn kinh tÕ ®Òu cÇn cã nhËn thøc râ rµng h¬n vÒ tÇm quan träng cña b¶o hiÓm, ®ång thêi, tÝch cùc chñ ®éng tham gia mua b¶o hiÓm cho tµi s¶n, con ng­êi, còng nh­ tr¸ch nhiÖm d©n sù. NhiÒu lÜnh vùc b¶o hiÓm thiÕt yÕu nh­ b¶o hiÓm ch¸y næ, b¶o hiÓm trong n«ng nghiÖp... ch­a ®­îc c¸c c¸ nh©n, ®¬n vÞ quan t©m mét c¸ch ®óng møc. §Æc biÖt, víi nh÷ng lÜnh vùc cã tiÒm n¨ng lín nh­ b¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu, b¶o hiÓm hµng kh«ng... c¸c c«ng ty b¶o hiÓm rÊt cÇn sù hîp t¸c cña c¸c bªn liªn quan. C¸c doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cÇn nhËn thøc ý nghÜa cña viÖc giµnh quyÒn mua b¶o hiÓm, ®Ó chuyÓn tõ tËp qu¸n b¸n FOB, mua CIF sang b¸n CIF, mua FOB. §ång thêi, c¸c doanh nghiÖp nµy còng nªn chó träng mua b¶o hiÓm ë nh÷ng c«ng ty trong n­íc, võa tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ, võa thuËn tiÖn trong giao dÞch, trong gi¶i quyÕt båi th­êng, l¹i gãp phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn nÒn b¶o hiÓm ViÖt Nam. Ngoµi ra, sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm còng kh«ng thÓ t¸ch rêi khái sù ph¸t triÓn chung cña thÞ tr­êng tµi chÝnh. Thêi gian tíi, thÞ tr­êng chøng kho¸n, thÞ tr­êng liªn ng©n hµng... ph¶i ®­îc ph¸t triÓn h¬n n÷a, ®ång thêi, c¸c ngµnh b¶o hiÓm, ng©n hµng, chøng kho¸n cÇn ®Èy m¹nh hîp t¸c. Bªn c¹nh ®ã, ho¹t ®éng kinh doanh bÊt ®éng s¶n còng ph¶i ®­îc chuÈn ho¸ theo nguyªn t¾c kinh tÕ thÞ tr­êng. KÕt LuËn B¶o hiÓm lµ mét lÜnh vùc tµi chÝnh rÊt quan träng ®èi víi c¸c quèc gia nãi chung vµ víi ViÖt Nam nãi riªng. Kh«ng chØ lµ mét biÖn ph¸p di chuyÓn rñi ro, b¶o hiÓm ngµy nay ®· trë thµnh mét trong nh÷ng kªnh huy ®éng vèn hiÖu qu¶ cho nÒn kinh tÕ. Thùc tÕ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm thêi gian qua ®· cho thÊy sù lín m¹nh kh«ng ngõng cña ngµnh b¶o hiÓm vµ nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn trong t­¬ng lai. Tuy nhiªn, ®Ó hoµn thµnh môc tiªu ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm nh­ ®· ®­îc ®Ò ra trong “ChiÕn l­îc ph¸t triÓn thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam tõ n¨m 2003 ®Õn n¨m 2010”, ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam vÉn cßn nhiÒu viÖc ph¶i lµm, trong ®ã, c¶ Nhµ n­íc, doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n liªn quan ®Òu ph¶i hÕt søc nç lùc vµ cã sù phèi hîp tÝch cùc víi nhau. Víi ®Ò tµi “B¶o hiÓm ViÖt Nam - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn”, em hy väng cã thÓ mang l¹i c¸i nh×n tæng thÓ nhÊt vÒ thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam hiÖn nay, còng nh­ ®­a ra ®­îc nh÷ng gi¶i ph¸p thiÕt thùc cho sù lín m¹nh cña ngµnh. Nh÷ng nghiªn cøu cña em cã thÓ cßn ch­a hoµn toµn chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ, do vËy, em rÊt mong nhËn ®­îc ®ãng gãp nhiÖt t×nh cña thÇy c« vµ c¸c b¹n. Mét lÇn n÷a, em xin ®­îc ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ng­êi ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì em hoµn thµnh bµi kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy, ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o TS. Vò SÜ TuÊn. Tµi liÖu tham kh¶o 1. B¶o hiÓm trong kinh doanh, TS. Hoµng V¨n Ch©u, TS. Vò SÜ TuÊn, TS. NguyÔn Nh­ TiÕn, NXB Khoa häc kü thuËt, 2002 2. B¶o hiÓm - nguyªn t¾c vµ thùc hµnh, TS. David Bland, NXB Tµi chÝnh, 1998. 3. Gi¸o tr×nh b¶o hiÓm, PGS.TS Hå SÜ Hµ (chñ biªn), NXB Thèng kª, 2000. 4. NghÞ ®Þnh 100/1993/N§ - CP cña ChÝnh phñ vÒ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm 5. LuËt kinh doanh b¶o hiÓm sè 24/2000/QH10 6. NghÞ ®Þnh 42/2001/N§ - CP cña ChÝnh phñ qui ®Þnh chi tiÕt thi hµnh mét sè ®iÒu cña LuËt kinh doanh b¶o hiÓm 7. Th«ng t­ 71/2001/TT - BTC cña Bé Tµi chÝnh qui ®Þnh chi tiÕt thi hµnh mét sè ®iÒu cña LuËt kinh doanh b¶o hiÓm 8. NghÞ ®Þnh 77/2003/ N§ - CP cña ChÝnh phñ vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Bé Tµi chÝnh 9. QuyÕt ®Þnh 153/2003/Q§ - BTC cña Bé Tµi chÝnh vÒ viÖc ban hµnh hÖ thèng chØ tiªu gi¸m s¸t doanh nghiÖp b¶o hiÓm 10. QuyÕt ®Þnh 175/2003/Q§ - TTg cña Thñ t­íng ChÝnh phñ phª duyÖt “ChiÕn l­îc ph¸t triÓn thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam tõ n¨m 2003 ®Õn n¨m 2010” 11. B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh n¨m 2002 - B¶o ViÖt 12. C¸c c«ng ty b¶o hiÓm trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam - B¶o ViÖt, 2002 13. Giíi thiÖu Ph¸p luËt vÒ kinh doanh b¶o hiÓm t¹i c¸c n­íc thuéc Liªn minh Ch©u ¢u - B¶o ViÖt 14. Lµm thÕ nµo ®Ó b¶o hiÓm nh©n thä trë thµnh thãi quen cña ng­êi d©n ViÖt Nam (T¹p chÝ b¶o hiÓm - sè 3/2001) 15. C¶i c¸ch m« h×nh tæ chøc cña c«ng ty b¶o hiÓm Trung Quèc (T¹p chÝ b¶o hiÓm - sè 3/2001) 16. T¨ng nhanh tèc ®é thÞ tr­êng ho¸ tû lÖ phÝ b¶o hiÓm ë Trung Quèc (T¹p chÝ b¶o hiÓm - sè 4/2001 vµ sè 3/2002) 17. Nh×n l¹i thÞ tr­êng b¶o hiÓm nh©n thä sau 5 n¨m ho¹t ®éng (T¹p chÝ b¶o hiÓm - sè 1 vµ 2/2002) 18. Kinh doanh b¶o hiÓm - kªnh huy ®éng vèn ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ (T¹p chÝ Tµi chÝnh - sè 2/2001) 19. N©ng cao tiÒm lùc tµi chÝnh quèc gia, ®¶m b¶o chݪn l­îc thÞ tr­êng kinh tÕ nhanh, bÒn v÷ng (T¹p chÝ Tµi chÝnh - sè 1/2001) 20. LuËt KDBH - c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm (T¹p chÝ Tµi chÝnh - sè 5/2001) 21. Nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng thÞ tr­êng b¶o hiÓm nh©n thä ViÖt Nam (T¹p chÝ Tµi chÝnh - sè 4/2002) 22. B¶o hiÓm vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n (T¹p chÝ Tµi chÝnh - sè 11/2002) 23. B­íc ®ét ph¸ cña ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam (T¹p chÝ Tµi chÝnh - sè 11/2003) 24. “X· héi ho¸ b¶o hiÓm x· héi (Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam - 6/1/2003) 25. TiÒm n¨ng thÞ tr­êng b¶o hiÓm cßn lín (Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam - 2/6/2003) 26. Doanh thu phÝ b¶o hiÓm ®Çu t­ vµo ®©u (Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam - 23/6/2003) 27. C¹nh tranh b¶o hiÓm phi nh©n thä (Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam – 15/9/2003) 28. Th«ng tin tõ c¸c website: + www.laodong.com.vn + www.vnexpress.net + www.vnn.vn + www.vneconomy.com.vn + www.mofa.gov.vn + www.mof.gov.vn + www.media.vdc.com.vn + www.tintucvietnam.com + www.vcci.com.vn + www.saigonnet.vn + www.vietlaw.gov.vn + www.baoviet.com.vn + www.prudential.com.vn + www.pjico.com.vn + www.aia.com.vn + www.via.com.vn + www.dddn.com.vn + www.bussiness.com.vn + www.aon.com.vn Môc lôc Lêi më ®Çu 1 Ch­¬ng I: Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm 3 I. Kh¸t qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm 3 1. Nguån gèc cña b¶o hiÓm 3 2. §Þnh nghÜa 4 3. B¶n chÊt cña b¶o hiÓm 6 4. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña b¶o hiÓm 7 5. C¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm 11 II. Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 17 1. Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm 17 2. T¸c dông vµ vai trß cña b¶o hiÓm 23 Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng b¶o hiÓm ë ViÖt Nam thêi gian qua 29 I. S¬ l­îc vÒ lÞch sö ph¸t triÓn ngµnh B¶o hiÓm ViÖt Nam 29 1. LÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm trªn thÕ giíi 29 2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam 31 II. C¸c tæ chøc kinh doanh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam 36 1. C¸c c«ng ty kinh doanh b¶o hiÓm 36 2. Tæ chøc t¸i b¶o hiÓm 47 3. C¸c tæ chøc trung gian b¶o hiÓm 48 4. HiÖp héi b¶o hiÓm ViÖt Nam 50 III. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam thêi gian qua 51 1. Thùc tr¹ng c¸c mÆt cña ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam thêi gian qua 53 2. NhËn xÐt chung 67 Ch­¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam 70 I. §Þnh h­íng ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm ViÖt Nam 70 1. Vai trß cña b¶o hiÓm ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam 70 2. §Þnh h­íng ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam thêi gian tíi 72 II. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn b¶o hiÓm ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi 81 1. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn b¶o hiÓm ë c¸c n­íc Ch©u ¢u 82 2. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn b¶o hiÓm ë Trung Quèc 85 III. Mét sè gi¶i ph¸p thùc hiÖn 86 1. VÒ phÝa Nhµ n­íc 87 2. VÒ phÝa c¸c c«ng ty b¶o hiÓm 90 3. VÒ phÝa c¸c tæ chøc kh¸c 93 KÕt LuËn Tµi liÖu tham kh¶o