Bảo hiểm xã hội cho nông dân: Thực trạng và giải pháp

«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n 23,3% C«ngnghiÖp 37,7% DÞch vô 39% Víi ®Æc tÝnh cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng,tû trong n«ng nghiÖp ngµy cµng gi¶m trong c¸c ngµnh kinh tÕ thay vµo ®ã lµ ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô t¨nglªn. Do ®ã cã thÓ tû träng ®ãng gãp cña ngµnh n«ng nghiÖp vµo GDP cã thÓ gi¶m ®i, nh­ng tæng gi¸ trÞ cña ngµnh n«ng nghiÖp vÉn t¨ng lªn qua c¸c n¨m. Theo viÖn khoa häc x· héi th×hiÖn nay cã 10% n«ng d©n lµm thªm c¸c ngµnh phô kh¸c nh­ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, xËy dùng, dÞch vô… §Æc tÝnh cña n«ng nghiÖp lµ phô thuéc vµo thêi tiÕt khÝ hËu vµ mang tÝnh thêi vô. Do vËy nh÷ng lóc n«ng nhµn,lu«ng ng­êi tõ khu vùc n«ng th«n ra thµnhthÞ ngµy cµng ®«ng ®Ó t×m nh÷ng c«ng viÖc phô kh«ng ®ßi hái tr×nh ®é tay nghÒ ®Ó kiÕm thªm thu nhËp cho b¶n th©n vµ gia ®×nh. §iÒu nµy võa g©ya ¶nh h­ëng xÊu ®Õn trËt tù ®« thÞ cña nh÷ng n¬i hä ®Õn mÆt kh¸c còng t¹o ra nh­ngx lîi Ých kh«ng nhá. Nh­ vËy ng­êi n«ng d©n n­íc ta kh«ng chØ cã ®ãng gãp vµo s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp mµ cßn ®ãng gãp vµo c¸c ngµnh nghÒ kh¸c trong x· héi. Do vËy ng­êi n«ng d©n cã mét vai trß rÊt quan träng ®èivíi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. 2. Thu nhËp cña ng­êi n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n. N¨m 2001, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi cña n­íc ta lµ kho¶ng 650.000®. Tuy nhiªn thu nhËp cña ng­êi n«ng d©n cßn thÊp so víi thu nhËp b×nh qu©n cña c¶ n­íc, tuy r»ng ®ã lµ kÕt qu¶ tèt nhÊt tõ tr­íc ®Õn nay. Thu nhËp b×nh qu©n nh©n khÈu cña c¸c hé n«ng th«n: D­íi 100.000®/th¸ng/ng­êi: 18,7% D­íi 150.000®/th¸ng/ng­êi: 33,9%. Tõ 400.000 – 1000.000®/ng­êi/th¸ng chiÕm 30,74%. Trªn 1.000.000 ®/ng­êi/th¸ng chiÕm 3,36%. (Nguån: t¹p chÝ L§ & XH 5/2001) Thu nhËp b×nh qu©n cñamét ng­êi lao ®éng mét th¸ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ chia theo nhãm hé (nguån: ®iÒu tra cña Bé L§TB & XH). + Vïng duyªn h¶i miÒn trung: Vïng, khu vùc Nhãm hé Nhãm 1 Nhãm 2 N«ng th«n ®ång b»ng 280 323 N«ng th«n ven biÓn 333 361 N«ng th«n miÒn nói 268 310 + Vïng B¾c Trung Bé: Vïng, khu vùc Nhãm hé Nhãm 1 Nhãm 2 N«ng th«n ®ång b»ng 174 193 N«ng th«n ven biÓn 194 195 N«ng th«n miÒn nói 162 183 - Nhãm 1: n«ng nghiÖp thuÇn: gåm c¸c hé trong 12 th¸ng trong n¨mn chØ thuÇn tuý ho¹t ®éng vÒ trång trät, ch¨n nu«i, trång rõng, nu«i trång vµ ®¸nh b¾t thuû h¶i s¶n. - Nhãm 2: N«ng nghiÖp kiªm c¸c ngµnh kh¸c. Gåm c¸c hé ngoµi ho¹t ®éng chÝnh lµ s¶n xuÊt n«ng l©m thuû s¶n cßn tham gia thªm mét sè ho¹t ®éng kinh tÕ thuéc c¸c ngµnh, lÜnh vùc kh¸c kh«ng ph©n biÖt lµ æn ®Þnh hay kh«ng æn ®Þnh. Nh­ vËy, so víi nh÷ng n¨m tr­íc th× thu nhËp b×nh qu©n cña d©n c­ n«ng th«n ®· t¨nglªnmét c¸ch râ rÖt. Ngoµi viÖc ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t hµng ncµy hä b¾t ®Çu cã tÝch luü (dï cßn thÊp) vµ quan t©m ®Õn c¸c nhu cÇu x· héi kh¸c, trong ®ã cã nhu cÇu vÒ BHXH. §©y lµ ®iÓm rÊt quan träng lµ tiÒn ®Ò vµ c¬ së ®Ó tiÕn hµnh BHXHtù nguyÖn cho ng­êi n«ng d©n. 3. Nhu cÇu ®­îc BHXH cña ng­êi n«ng d©n. Trong lÞch sö n­íc ta, ë thêi kú kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, ®iÒu kiÖn sèng gÆp nhiÒu khã kh¨n, tû lÖ chÕt cao, tuæi thä trung b×nh cña d©n sè chØ 40 ®Õn 50 tuæi, do ®ã chØ nh÷ng ng­êi trªn 50 tuæi lµ ®­îc gäi lµ “l·o”, nh÷ng ng­êi trªn 70 tuæi th× gäi “nh©n sinh thÊt thËp cæ lai hy” tøc lµ Ýt cã. HiÖn nay, nhê nh÷ng thµnh tùu trong y häc vµ kinh tÕ ®eml¹i nªn tû lÖ chÕt gi¶m nhanh vµ tuæi thä trung b×nh t¨ng lªn. Bé luËt lao ®éng cña n­íc ta ®· x¸c ®Þnh trªn 55 tuæi ®èi víi n÷ vµ trªn 60 tuæi ®èi víi nam mµ vÉn ho¹t ®éng kinh tÕ thuéc nhãm lao ®éng lµ ng­êi cao tuæi. Liªn hiÖp quèc dù b¸o thÕ kû 21 lµ thÕ kû giµ ho¸. T¹i nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò giµ ho¸ d©n sè vµ ®ang t×m biÖn ph¸p ®Ó gi¶m nh÷ng ¶nh h­ëng tiªu cùc cña nã. N¨m 1995, tû lÖ ng­êi cao tuæi trªn thÕ giíi lµ 9%, th× vµo n¨m 2015 quü d©n sè LHQ dù b¸o sÏ lµ 14%. ë ViÖt Nam , theo sè liÖu ®iÒu tra n¨m 1989 trong sè 64 triÖu d©n th× cã 7,2% d©n sè tõ 60 tuæi trë lªn. §Õn n¨m1999 th× tæng sè d©n lµ 78 triÖu ng­êi th× cã tíi h¬n 10% d©n sè tõ 60 tuæi trë lªn, nh­ vËy ng­êi giµ t¨ng nhanh c¶ vÒ sè l­îng vµ tû lÖ, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m1989 ®Õn nay, do ®Êt n­íc ta thùc hiÖn tèt chiÕn l­îc d©n è – kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh lµm gi¶m ®¸ng kÓ tû lÖ sinh con vµ ®· gi¸n tiÕp lµm t¨ng tû lÖ ng­êi cao tuæi. Theo nhiÒu chuyªn gia th× m« h×nh biÕn ®éng d©n sè ë ViÖt Nam kh¸ gièng víi Trung Quèc vµ Hµn Quèc. §ã lµnh÷ng quèc giamµ d©n sè chuyÓn tõ lo¹i”trΔ sang “giµ” chØ trong gÇn 20 n¨m. Nh­ vËy cã thÓ trong vµi n¨m tíi tû lÖ ng­êi cao tuæi ë ViÖt Nam sÏ t¨ng lªn rÊt nhanh. Kh¸c víi c¸c n­íc ph¸t triÓn, ng­êi cao tuæi ViÖt Nam hiÖn nay hÇu hÕt ®· tr¶i qua c¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Mü. Hoµ b×nh lËp l¹i, hä trë vÒ víi cuéc sèng hµng ngµy vµ ph¶i ®èi phã víi nhiÌu khã kh¨n vÒ kinh tÕ, x· héi chÞu ®ùng t×nh tr¹ng suy dinh d­ìng, nh÷ng bÖnh phæ biÕn nh­ sèt rÐt, lao vµ nh÷ng bÖnh dÞch hiÖn t¹i nh­ HIV, AIDS, ung th­, tim m¹ch… H¬n n÷a, hÇu hÕt nh÷ng ng­êi cao tuæi trong sè hä hä ®Òu ë n«ng th«n. Do vËy mµ cuéc sèng hiÖn t¹i cña hä gÆp nhiÒu khã kh¨n nhÊt lµ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay. C¬ chÕ thÞ tr­êng bªn c¹nh mÆt tÝch cùc cßn cã mÆt tiªu cùc lµ lµm cho quan hÖ ng­êi giµ ng­êi trÎ, thÕ hÖ tr­íc thÕ hÖ sau, thËm chÝ quan hÖ gia ®×nh, dßng hä phÇn nµo còng bÞ tiÒn tÖ ho¸… Do v¹y, nÕu Nhµ n­íc kh«ng chñ ®éng nhËn thøc ®­îc c¸c nhu cÇu, c¸c tÝnh biÕn d¹ng cña x· héi tth× khã gi¶i quyÕt tèt nhiÖm vô x· héi trong n­íc. HiÖn nay, nhu cÇu BHXH cho ng­êi n«ng d©n lµ cÇn thiÕt, lµ nguyÖn väng kh¸t khao cña ng­êi d©n. Thùc tÕ h×nh thøc s¬ khai cña lo¹i h×nh BHXH ®· xuÊt hiÖn d­íi d¹ng c¸cquü, héi ë n«ng th«n víi tÝnh chÊt t­¬ng trî, t­¬ng hç lÉn nhau. Hµng bao ®êi nay, hä ®Òu ph¶u tù b¶o hiÓm cho m×nh th«ng qua nhiÒu h×nh thøc phong phó, ®a d¹ng trë thµnh nÕp v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n técta (con c¸i cã nghÜa vôi ch¨m sãc cha mÑ, hµng xãm ®ïmbäc gióp ®ì lÉn nhau khi khã kh¨n…). Tr­íc ®©y, trong co chÕ bao cÊp, x· viªn hîp t¸c x· khi vÒ giµ gÆp khã kh¨n ®Òu ®­îc hîp t¸c x· trî gióp tõ quü phóc lîi hoÆc mua thãc ®iÒu hoµ víi gi¸ thÊp. Cïng víi c¬ chÕ thÞ tr­êng n¨ng ®éng, linh ho¹t vµmÌm dÎo th× sù gióp ®ì nµy kh«ng cßn, do vËy nÕu nhµ n­íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH cho n«ng d©n th× ng­êi n«ng d©n sÏ yªn t©m h¬n lkhi cuéc sèng vÒ giµ kh«ng ph¶i lo l¾ng ®èi phã víi èm ®au bÖnh tËt tuæi giµ v× ®· cã sù b¶o trî an toµn, ®¸ng tin cËy lµ BHXH. §Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu tham gia BHXH cña ng­êi n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n ®· cã mét sè cuéc ®iÒu tra ë c¸c ®Þa bµn kh¸c nhau. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy trong sè nh÷ng n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n, sè ng­êi ë nhãm tuæi tõ 25 – 55 tuæi chiÕm ®¹i ®a sè. §©y lµ nhãm ng­êi ®ang lµ lùcl­îng lao ®éng chñ chèt cña c¸c gia ®×nh n«ng th«n. §ång thêi, nh÷ng ng­êi nµy còng sÏ lµ nhãm chñ yÕu tham gia BHXH vµ cã nguyÖn väng tham gia rÊt cao. Nhu cÇu tham gia BHXH kh«ng chØ cho chÝnh b¶n th©nng­êi lao ®éng n«ng th«n mµ cßn ®èi víi c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh. §©y lµ mét ®Æc ®iÓm trong truyÒn thèng gia ®×nh ViÖt Nam. Qua sè liÖu mét sè cuéc ®iÒu tra cña Bé L§TB & XH ta thÊy r»ng nhu cÇu néi t¹i BHXH cña ng­êi lao ®éng n«ng th«n lµ rÊt lín: - Sù cÇn thiÕt ph¶i cã chÝnh s¸ch BHXH: 89,40%. - Mong muèn tham gia BHXH: 86,30%. - S½n sµng tham gia BHXH: 51%. - ChÕ ®é BHXH muèn tham gia: + H­u trÝ: 81,42%. + Tö tuÊt: 35,78%. + BHYTÕ (èm ®au): 54,74%. 4. Kh¶ n¨ng tham gia BHXH cña ng­êi n«ng d©n. Kh¶ n¨ng tham gia BHXH cña ng­êi lao ®éng n«ng th«n th­êng biÎu hiÖn qua t×nh tr¹ng lµm viÖc vµ kh¶ n¨ng t¹o thu nhËp cña hä. HiÖn nay, ng­êi n«ng d©n ngoµi c¸c c«ng viÖc chÝnh lµ lµm ruéng, ch¨n nu«i, tr«ng c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶… th× cßn mét tû lÖ kh¸ lín lµm thªm c¸c nghÒ phô nh­ thñ c«ng nghiÖp, mü nfgghÖ…Nh­ vËy sù ®a d¹ng ho¸ c«ng viÖc ë n«ng th«n ®· t¹o ra kh¶ n¨ng lín h¬n cho ng­êi n«ng d©n n«ng th«n cã thªm thu nhËp. C«ng viÖc lµm thªm cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c nhãm lao ®éng, nh÷ng ng­êi trång lóa cã thªm nghÒ phô nhiÒu h¬n so víi nhãm lao ®éng kh¸c. Tõ lao ®éng s¶n xuÊt ng­êi lao ®éng n«ng th«n ®· t¹o ra thu nhËp vµ ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo tæng thu nhËp cña gia ®×nh. TÝnh b×nh qu©n mçi lao ®éng n«ng th«n cã thu nhËp lµ 651.oo®/th¸ng trong ®ã thu nhËp tõ c¸c c«ng viÖc chÝnh chiÕm 71,93%. Thu nhËp cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c nhãm lao ®éng ®iÒu nµy cho thÊy kh¶ n¨ng tham gia BHXH tù nguyÖn cña c¸c nhãm lao ®éng cã kh¸c nhau. Ta biÕt r»ng, ng­êi n«ng d©n chi tiªu kh¸ t»n tiÖn. Trung b×nh chi tiªu cña mét gia ®×nh ë n«ng th«n lµ kho¶ng 10,68 triÖu ®ång/n¨m. Trong ®ã chi cho ¨n u«ng chiÕm 54,21%, c¸c sinh ho¹t kh¸c kho¶ng 40%. Do vËymµ hä ®· tÝch luü ®­îc ë mét møc nhÊt ®Þnh. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ hä kh¸ gi¶ mµ ch¼ng qua lµ hä ®Ó dµnh ®Ó chi dïng vµo nh÷ng viÖc kh¸c cña gia ®×nh. Còng nh­ ®èi víi c¸c ®èi t­îng ch­a tham gia BHXH kh¸c, kh¶ n¨ng tham gia BHXH cña ng­êi n«ng d©n cßn rÊt h¹n chÕ, ®iÒu nµy mét phÇn do thu nhËp thùc tÕ cña hä cßn thÊp, mÆt kh¸c do nhËn thøc cña ng­êi d©n lao ®éng trong n«ng th«n vÒ BHXH cßn h¹n chÕ. ChÝnh v× vËy, qua ®iÒu tra cho thÊy ®a sè ng­êi lao ®éng chØmuèn tham gia BHXH ë møc tõ 150.000 ®/th¸ng trë xuèng (chiÕm 68,32%). Trong ®ã sè nh÷ng ng­êi cã kh¶ n¨ng ®ãng BHXH ë møc cao h¬n nh­ng tû lÖ nµy chiÕm tû lÖ kh«ng cao nã ®¹i diÖn cho tµng líp kh¸ gi¶ ë n«ng th«n. II. Thùc tr¹ng triÓn khai BHXH tù nguyÖn cho n«ng d©n ë n­íc ta. 1. Thùc tr¹ng triÓn khai BHXH tù nguyÖn. XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ ng­êi lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n ®· cã tÝch luü, cã nhu cÇu tham gia BHXH ®ång thêi còng thÊy ®­îc sù cÇn thiÕt, lîi Ých cña viÖc tiÕn hµnh thÝ ®iÓm ë mét sè tØnh, thµnh trong c¶ n­íc vµ b­íc ®Çu ®· ®­îc ®«ng ®¶o ng­êi d©n ®ãn nhËn tham gia. Ng­êi n«ng d©n ViÖt Nam víi ®Æc thï lµ · thñ c«ng,phô thuécmïa vô, thêi tiÕt nªn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp thu nhËp còng bÊp bªnh kh«ng æn ®Þnh do vËy cuéc sèng cña hä còng kh«ng ph¶i slµ sung tóc mµ nhiÒu khi rÊt khã kh¨n. §iÒu nµy cµng thÓ hiÖn râ khi ng­êi n«ng d©n vÒ giµ, hä kh«ng cã mét nguån thu nhËp nµo s½n ®Ó trang tr¶i nh÷ng chi phÝ cho cuéc sèng hä ph¶i nhê cËy vµo sù phông d­ìng cña con c¸i mµ t©m lý ng­êi ViÖt Nam l¹i kh«ng muèn thÕ. Do vËy, viÖc triÓn khai lo¹i h×nh BHXH cho ng­êi n«ng d©n tËp trung chñ yÕu vµo chÕ ®é h­u trÝ lµ ®¸p øng ®­îc tèt nhÊt nhu cÇu trªn. Tõ ®ã, ng­êi n«ng d©n cã thÓ yªn t©m khi vÒ giµ cã sù trî cÊp cña BHXH, hä kh«ng cßn ph¶i lo l¾ng cho cuéc èng khi vÒ giµ,l¹i gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cho con c¸i. Do vËy BHXH ®· t¹o niÒm tin cho hä. Mét diÓn h×nh cho c«ng t¸c triÓn khai BHXH cho ng­êi n«ng d©n ë n­íc ta lµ tØnh NghÖ An. Tõ n¨m 1982 ®Õn th¸ng 12 n¨m 1997, NghÖ An cã 172 héi n«ng d©n cÊp x·, tæ chøc quü (h­u n«ng d©n) víi gi¸ trÞ gÇn 6 tû ®ång, tuy møc trî cÊp thÊp, nh÷ng ®eml¹i cho hä niÒm vui, phÊn khëi sù h¨ng h¸i ho¹t ®éng c«ng t¸c x· héi.XuÊt ph¸t tõ ®ßi hái cña h¬n 90% lao ®éng ë n«ng th«n NghÖ An, trong ®ã cã trªn 60% lao ®éng cã møc tthu nhËpb×nh qu©n hµng th¸ng tõ 100.000 ® trë lªn vµ hµng ngµn chñ trang tr¹i s¶n xuÊt hµng ho¸ cã møc thu nhËp hµng tr¨m triÖu mét n¨m. Do ®ã, th¾ng 12/1997, Héi n«ng d©n NghÖ An ®· b¸o c¸o, ®Ò xuÊt víi th­êng trùc tØnh uû vÊn ®Ò BHXH ®èi víi n«ng d©n vµ ngµy 28/4/1998 UBND tØnh ®· quyÕt ®Þnh thµnhlËp BHXH n«ng d©n NghÖ An trùc thuéc héi n«ng d©n tØnh. Theo côc thèng kª nghÖ an, th× chóng ta x¸c ®Þnh ®­îc sè lao ®éng kh«ng thuéc diÖn tham gia BHXHb¾t buéc.§©y chÝnh lµ nhu cÇu hiÖn h÷u cña BHXH tù nguyÖn. Lao ®éng kh«ng thuéc diÖn tham gia BHXH b¾t buéc ë NghÖ An. TT §Þa ph­¬ng 1996 1997 1998 1999 2000 Tæng sè 1.262.619 1.287.873 1.309.877 1.332.493 1.367.643 % tæng sè d©n 45,86% 46,14% 46,28% 46,62% 46,69% I Vïng ®ång b»ng 800.008 813.969 827.848 841.631 852.172 1 DiÔn Ch©u 126.892 129.329 131.879 133.934 134.667 2 Yªn Thµnh 115.554 118.105 120.918 122.818 123.946 3 Quúnh L­u 153.793 156.980 159.218 162.108 163.217 4 Nghi Léc 94.770 97.115 98.358 100.481 102.279 5 H­ng Nguyªn 55.289 56.943 57.840 58.547 58.969 6 Nam §µn 73.497 74.930 75.165 76.204 77.158 7 §« L­¬ng 85.921 87.924 88.985 90.894 92.673 8 Vinh 74.286 72.300 74.785 75.719 77.841 9 Cöa lß 20.024 20.343 20.670 20.926 21.412 II Vïng miÒn nói 462.611 473.904 481.999 490.862 515.471 10 Thanh Ch­¬ng 103.310 105.320 107.162 109.423 112.818 11 Anh S¬n 47.737 48.639 49.104 49.744 50.762 12 NghÜa §µn 80.369 83.409 84.609 86.951 89.769 13 T©n Kú 56.244 57.320 58.439 59.205 64.203 14 Quú Ch©u 21.415 21.966 22.381 22.657 25.038 15 Quú Hîp 50.020 51.506 52.846 53.735 56.709 16 QuÕ Phong 24.612 25.027 25.367 25.664 27.472 17 Con Cu«ng 26.813 27.342 28.167 28.465 30.170 18 T­¬ng D­¬ng 29.406 29.902 30.051 30.606 32.161 19 Kú S¬n 22.685 23.473 23.873 24.412 26.414 Tõ nh÷ng sè liÖu trªn cho thÊy sè ng­êi thuéc ®èi t­îng cña BHXH tù nguyÖn lµ rÊt línvµ t¨ng lªn hµng n¨m theo møc t¨ng cña d©n sè ë NghÖ An. Thùc tÕ trong viÖc triÓn khai BHXH tù nguyÖn ®èi víi lao ®éng n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n trªn ®Þa bµn tØnh NghÖ An cho thÊy: nhu cÇu néi t¹i BHXH cña ng­êi lao ®éng n«ng th«n lµ rÊt lín. Cã sè liÖu vÒ d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng cña nghÖ an (ng­êi) TT §Þa ph­¬ng Tæng sè % tæng sè d©n I Vïng ®ång b»ng 1 DiÔn Ch©u 2 Yªn Thµnh 3 Quúnh L­u 4 Nghi Léc 5 H­ng Nguyªn 6 Nam §µn 7 §« L­¬ng 8 Vinh 9 Cöa lß II Vïng miÒn nói 10 Thanh CH­¬ng 11 Anh S¬n 12 NghÜa §µn 13 T©n Kú 14 Quú Ch©u 15 Quú Hîp 16 QuÕ Phong 17 Con Cu«ng 18 T­¬ng D­¬ng 19 Kú S¬n N¨m 1998, NghÖ An ®­a BHXH tù nguyÖn vµo ho¹t ®éng this ®iÓm t¹i 41 x· cña huyÖn Quúnh L­u vµ 3 x· cña 3 huyÖn kh¸c lµ Diªn Thä (DiÔn Ch©u), T©n S¬n (§« L­¬ng), vµ ph­êng §«ng VÜnh Thµnh phè Vinh. Víi c¸c quy ®Þnh t¹m thêi nh­ sau: - §èi t­îng tham gia gåmld n«ng th«n gåm c¸c ngµnh n«ng nghiÖp,l©m nghiÖp, diªm nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô ë khu vùc n«ng th«n víi h×nh thøc tù nguyÖn tham gia. - Quy ®Þnh møc ®ãng gãp b»ng tiÒn víi 3 møc 10.000 ®/th¸ng; 20.000 ®/th¸ng vµ 30.000 ®/th¸ng - §ãng 6 th¸ng mét lÇn, mçi n¨m néphai lÇn vµo th¸ng 5 vµ th¸ng 11, còng cã thÓ ®ãng mét lÇn hay nhiÒu lµn tuú theo quy ®Þnh. - §iÒu kiÖn ®­îc h­ëng: Cã thêi gian ®ãngvµo quü BHXH tù nguyÖn tèi thiÓu lµ 20 n¨m, tuæi: nam 60 vµ n÷ 55. Nõu ®ãng trªn 21 n¨m th× sÏ ®­îc céng thªm mét phÇn nhÊt ®Þnh vµo kho¶n trî cÊp. Ng­êi tham gia BHXH cã ®ñ 2 tiªu chuÈn tuæi vµ thêi gian ®ãng BHXH th× ®­îc h­ëng trî cÊp l­¬ng h­u hµng th¸ng víi c¸c møc sau: 50.000 ® víi møc10.000 ®. 100000 ® víi møc 20000 ®. 150.000® víi møc 30.000 NÕu thêi gian ®ãng trªn 20 n¨m th×mçi n¨m ®ãng thªm ®­îc h­ëng mét kho¶n tiÒn c«ng vµo møc h­ëng trªn cô thÓ: 4000 ® víi møc 10.000 ® 8000 ® víi møc 20000 ® 12.000 ® víi møc 30.000 ® NÕu ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn chuyÓn ®Õn n¬i ë míi mµ n¬i ®ã kh«ng cãlo¹i h×nh BHXH nµy th× ®­¬cj h­ëng trî cÊp mét lÇn. HoÆc ng­êi ®ang tham gia BHXH tù nguyÖn bÞ chÕt th× gia ®×nh ®­îc tr¶ mét lÇn cña sè tiÒn ®· nép vµ mét phÇn l·i nhÊt ®Þnh. Víi ®iÒu lÖ nh­ trªn, sau n¨m ®Çu tiªn thùc hiÖn, tæng sè tiÒn thu ®­îc cña quü h­u n«ng d©n ®· lªn tíi h¬n 1 tû ®ång vµ t¨ng tr­ëng, b¶o toµn b»ng c¸ch göi tiÕt kiÖm, mua c«ng tr¸i vµ tr¸i phiÕu. Ngµy 5/1/19999 NghÖ An tæ chøc s¬ kÕt ®ît ®Çu tiªn vµ cã tíi 1000 hé n«ng d©n ®­îc giao sæ4 BHXH. Cho ®Õn nay ®· cã 45 x· cña tØnh ®­îc triÓn khai BHXH n«ng d©n víi sè l­îng ng­êi tham gia chiÕm mét tû lÖ kh«ng nhá, riªng huyÖn Quúnh v­n con sè nµy lµ 30%. NhiÒu hé gia ®×nh tham gia hÕt (tÝnh ng­êi lao ®éng). HiÖn nay, nhu cÇu tham gia BHXH t¨ng lªn rÊt nhanh. Tuy nhiªn do gÆp ph¶i mét sè khã kh¨n c¶ chñ quan lÉn kh¸ch quan, do ®ã hiÖn nay ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý cÊp b¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån ®äng ®Ó cho lo¹i h×nh BHXH nµy tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨mtíi. 2. §¸nh gi¸ chung vµ thùc tiÔn ho¹t ®éng cña BHXH cho n«ng d©n ë n­íc ta thêi gian qua. BHXH tù nguyÖn ¸p dông cho ®èi t­îng lµ ng­êi n«ng d©n ®· ho¹t ®éng ë n­íc ta tõ cuèi thËp kû 90 thÕ kû 20. MÆc dï cho ®Õn nay chØ ho¹t ®éng ®­îc vµi n¨m mµ chñ yÕu lµ ë Nghª An, tuy nhiªn chóng tacòng rót ra ®­îc mét sè bµi häc kinh nghiÖm tõ thùc tÕ trªn. + Tr­íc hÕt, do ch­a cã tiÒn lÖ, ®iÒu lÖ BHXH n«ng d©n ®­îc x©y dùng ch­a thËt th«ng tho¸ng,mét sè quy ®Þnh cßn cøng nh¾c, nh­ thêi gian ®ãng, møc ®ãng, møc h­ëng… ViÖc nµy ®­îc c¸c cÊp cã tr¸ch nhiÖm quan t©m,chØ ®¹o thªm vµ nhÊt lµ cÇn cã c¸c chuyªn gia nghiªn cøu s©u h¬n ®Ó t×m ra nh÷nggi¶i ph¸p cho thêi gian tíi BHXH n«ng d©n cã ®­îc c¬ chÕ ph¸p lý hîp lý, phï hîp h¬n nh»m thu hót ng­êi tham gia. §iÒu ®ã ®ång nghÜa víi viÖc c¸c quy chÕ nµy ng¾n gän, dÔ hiÓu h¬n. + Quy chÕ thu, chi vµ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý, ph©n phèi ch­a ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng vµ ban hµnh thÓ chÕ ch­a thèng nhÊt, ch­a ®¸p øng ®­îc lßng tin cña c¸c thµnh viªn tham gia. C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ gi¸ trÞ ®ång tiÒn tham gia BHXH n«ng d©n khi cã sù tr­ît gi¸ kÐo dµi còng ch­a ®­îc tÝnh to¸n ®Çy ®ñ, kü l­ìng. + Møc ®ãng vµ møc h­ëng hiÖn nay cßn thÊp so víi kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu cña ng­êi lao ®éng. + C«ng t¸c tuyªn truyÒn trong thêi gian qua cßn yÕu, ®éi ngò c¸n bé tuyªn truyÒn n¨m néi dung ch­a v÷ng gi¶i thÝch ch­a ®Õn n¬i, ®Õn chèn. C¸c c¬ quan th«ng tin ®¹i chóng ch­a thËt sù tham gia vµo viÖc tuyªn truyÒn hoÆc tuyªn truyÒn ch­a ®­îc s©u, réng vµ cã hiÖu qu¶. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ë c¬ quan BHXH n«ng d©n chuyªn tr¸chch­a nhËn ®­îc sù gióp ®ì,l·nh ®¹o cô thÓ cña §¶ng, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. ViÖc chØ ®¹o, mét sè cÊp uû chÝnh quyÒn c¬ së ch­a ®Æt vÊn ®Ò nµy mét c¸ch ®óng mùc trong tæ chøc häc tËp còng nh­ triÓn khai vËn ®éng. + ViÖc ph©n cÊp qu¶n lý quy ®Þnh ch­a râ chøc n¨ng, nhiÖm vô ë cÊp huyÖn, x·. §éi ngò c¸n bé chuyªn tr¸ch yÕu vÒ nghiÖp vô trong khi ch­a cã trung t©m ®µo t¹o, båi d­ìng mµ chñ yÕu lµ võa häc võa lµm. + Ho¹t ®éng cña BHXH n«ng d©n diÔn ra trong ®iÒu kiÖn kinh phÝ cßn h¹n hÑp, c¬ së vËt chÊt ®¸p øng cho BHXH n«ng d©n cßn thiÕu. Tuy cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, v­íng m¾c song tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña BHXH tù nguyÖn cho n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n lµ rÊt lín. Ngay t¹i NghÖ An lµ tØnh cã lo¹i h×nh BHXH nµy ho¹t ®éng m¹nh nhÊtcòng chØ míi thu hót ®­îc mét tû lÖ r©ts nhá l­îng ng­êi lao ®éng tham gia. III. Mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt vµ viÖc triÓn khai BHXHtù nguyÖn cho n«ng d©n. 1. Ph­¬ng h­íng tiÕn hµnh. HiÖn nay, BHXH cho ng­êi n«ng d©n ®· ®­îc triÓn khai thÝ ®iÓm ëmét sè tØnh, thµnh trong c¶ n­íc vµ ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ kh¶ quan. Song ®Ó lµm tèt vÊn ®Ò nµy chóng ta ph¶i ®iÒu tra thËt kü ®Ó n¾m b¾t ®­îc nhu cÇu, kh¶ n¨ng tham gia BHXH cña ng­êi lao ®éng n«ng th«n bëi ®iÒu tra chän mÉu cµng lín th× x¸c xuÊt cµng cao. VÒ nhu cÇu tham gia BHXH cÇn nghiªn cøu lùa chän c¸c vÊn ®Ò sau: + Vïng nµo nªn thùc hiÖn lµm thÝ ®iÓm, mÉu tr­íc (®ång b»ng, miÒn nói, trung du…). + Lo¹i hé gia ®×nh nµo nªn ­u tiªn ®­îc thùc hiÖn ngay (gia ®×nh chÝnh s¸ch, hé giµu, hé nghÌo). + Nªn thùc hiÖn thÝ ®iÓmë métvïng råi rót kinh nghiÖm, hoµn thiÖn c¸c v­íng m¾c råi nh©n réng ra. + Thùc hiÖn chÕ ®é nµo tr­íc(h­u trÝ, tö tuÊt). §Î tiÕn hµnh triÓn khai BHXH cho n«ng d©n ®­îc thuËn lîi ph¶i héi thô ®ñ c¸c yÕu tè vÒ kinh tÕ – x· héi – ph¸p lý – nghiÖp vô tõ ®ã t¹o nÒn t¶ng cho lo¹i h×nh nµy ph¸t triÓn. - §iÒu kiÖn ph¸p lý: KinhnghiÖm triÓn khai BHXH tù nguyÖn ë c¸c n­íc cho thÊy, cã hÖ thèng ph¸p luËt ®ång bé, hoµn chØnh lµ rÊt quan träng. MéthÖ thèng ph¸p lý ®Çy ®ñ bao gåm c¸c chÕ tµi quy ®Þnh vÒ ®èi t­îng tham gia BHXH tù nguyÖn, møc ®ãng phÝ BHXH, ®iÒu kiÖn vµ møc h­ëng chÕ ®é, tæ chøc bé m¸y cña hÖ thèng BHXH tù nguyÖn, ho¹t ®éng ®Çu t­ cña quü BHXH tù nguyÖn, gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia BHXH tù nguyÖn. ChØ cã hÖ thèng ph¸p lý ®ång bé vµ hoµn chØnh míi t¹o thµnh hµnh lang ph¸p lý thuËn tiÖn cho ho¹t ®éng cña BHXH tù nguyÖn. - §iÒu kiÖn kinh tÕ: Môc tiªu cña bÊt kú hÖ thèng BHXH nµo cònglµ môc tiªu x· héi nh­ng ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ®ã, hÖ thèng BHXH ph¶i sö dông ph­¬ng tiÖn vÒ kinh tÕ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ quü BHXH ph¶i ®¶m b¶o ®­îc n¨ng lùc vÒ tµi chÝnh phôc vô chi tr¶ chÕ ®é, hay nãi c¸ch kh¸c hÖ thèng BHXH ph¶i c©n ®èi gi÷a ®ãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH vµ c¸c kho¶n thu nhËp tõ ®Çu t­ voøi c¸c kho¶n chi tr¶chÕ ®é BHXH cho nh÷ng ng­êi ®ñ ®iÒu kiÖn h­ëng. - §iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ ®Óthùc hiÖnchÝnh s¸ch BHXH tù nguyÖn bao gåm: Kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm tõ thu nhËpcña ng­êi lao ®éng. Tõ nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc ta h¬n mét thËp kû qua, ®Æc biÖt lµ tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ t­¬ng ®èi cao, thu nhËp cña ng­êi lao ®éng liªn tôc ®­îc c¶i thiÖn cho phÐp ng­êi lao ®éng cã ®ñ ®iÒu kiÖn®Ó tham gia BHXH tù nguyÖn. + Lîi Ých vÒ kinh tÕ khi tham gia BHXH tù nguyÖn. §iÒu nµy ®­îc biÓu hiÖn cô thÓ gi¸ trÞ cña kho¶n l­¬ng h­u cña hä nhËn ®­îc sovíi gi¸ trÞ cña kho¶n tiÒn mµ hä ®· ®ãng gãp. Ta thÊy r»ng, nÕu nh­ lîi Ých vÒ kinh tÕ khi tham gia BHXH tù nguyÖn thÊp h¬n hoÆc chØ ngang b»ng víi tiÒn göi vµo ng©n hµng hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông th× ng­êi lao ®éng ch¾c ch¾n sÏ kh«ng tham gia BHXH tù nguyÖn. Do vËy, chÝnh s¸ch BHXH chØ mang tÝnh kh¶ thi khi ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu sau: - Nhµ n­íc b¶o hé quü BHXH th«ng qua c¬ chÕ ®Çu t­ cho quü BHXH, cã nghÜa lµ quü nµy ph¶i ®­îc phÐp ®Çu t­ vµo c¸c lÜnh vùc cã lîi nhuËn cao nh­ng ph¶i ®¶m b¶o an toµn. §©y lµ ®iÒu kiÖn rÊt khã thùc hiÖn trong diÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay khi thÞ tr­êng tµi chÝnh ch­a ph¸t triÓn, hiÖu suÊt ®Çu t­ thÊp. H¬n n÷a, gi¸ trÞ cña quü q BHXH tù nguyÖn trong giai ®o¹n ®Çu, lîi thÕ vÒ vèn trong ®Çu t­ kh«ng cao. - Nhµ n­íc b¶o hé quü BHXH th«ng qua c¬ chÕhç trî l·i suÊt ng©n hµng, cã nghÜa lµ cho phÐp quü BHXH tù nguyÖn ®­îc h­ëng møc l·i suÊt cao nhÊt khi göi vµo ng©n hµng th­¬ng m¹i hoÆc tæ chøc tÝn dông. Møc l·i suÊt nµy ®¶m b¶o cao h¬n l·i suÊt th«ng th­êng vµ ®¶m b¶o gi¸ trÞ c¸c kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng d­íi t¸c ®éng cña l¹m ph¸t. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ chÞu c¸c chi phÝ do l·i tr¶ cao h¬n cho quü BHXH vµ nhµ n­íc cÊp bï cho ng©n hµng c¸c chi phÝ ®ã. Khi ®ã ng©n hµng th­¬ng m¹i thay hÖ thèng BHXH tù nguyÖn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Çu t­. Gi¶i ph¸p nµy gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc vÒ tµi chÝnh cho ng©n hµng th­¬ng m¹i. - Nhµ n­íc cã thÓ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu víi l·i suÊt cao ®Ó cho BHXH tù nguyÖn mua hoÆc cã thÓ cã chÝnh s¸ch hç trî bæ sung vµo quü nµy nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cña nh÷ng ng­êi tham gia. - §iÒu kiÖn nghiÖp vô: §Ó tæ chøc thùc hiÖn BHXH tù nguyÖn cã hiÖu qu¶ ®ßi hái hÖ thèng BHXH ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n tã con ng­êi vµ ph­¬ng tiÖn phôc vô qu¶n lý. Qu¶n lý quü BHXH lµ qu¶n lý tµi s¶n cña ng­êi kh¸c, yªu cÇu ®Æt ra lµ qu¶n lý tµi s¶n cña tõng ng­êi tham gia vµ h­ëng thô. Trong qu¸ tr×nh chu chuyÓn tµi chÝnh cña quü BHXH cã v« sè c¸c giao dÞch: Giao dÞch gi÷a quü BHXH víi ng­êi tham gia, giao dÞch gi÷a quü BHXHvíi ng­êi h­ëng thô, Giao dÞch gi÷a quü BHXH víi ng©n hµng…H¬n thÕ n÷a, yªu cÇu ®Æt ralµ ®¶m b¶o quü BHXH kh«ng bÞ th©m hôt. Do ®ã nh©n tè con ng­êi vµ ph­¬ng tiÖn qu¶n lý quü BHXH lµ rÊt quan träng. Ph­¬ng tiÖn phôc vô qu¶n lý quü BHXH ®ßi hái ph¶i øng dông nh÷ng tiÕn bé cña c«ng nghÖ th«ng tin,cã nghÜa lµ cã hÖ thèngm¸y tÝnh ®Çy ®ñ ë c¸c cÊp cña hÖ thèng BHXH tù nguyÖn vµ c¸c phÇn mÒm qu¶n lý ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖnc¸c biÖn ph¸p qu¶n lý quü BHXH. Bªn c¹nh ®ã, tæ chøc BHXH tù nguyÖncòng cÇn cã c¸c ph­¬ng tiÖn kh¸c nh­ trô së, c¸c ph­¬ng tiÖn kh¸c. §Ó cã ®­îc nh÷ng ph­¬ng tiÖn nµy, tù b¶n th©n hÖ thèng BHXH tù nguyÖn sÏ kh«ng ®¶m b¶o ®­îc ®ßi hái cã sù gióp ®ì, ®Çu t­ cña nhµ n­íc. Khi cã ®ñ c¸c®iÒu kiÖn nh­ trªn, chóng ta cã thÓ tiÕn hµnh triÓn khai BHXH tù nguyÖn cho n«ng d©n ë c¸c tØnh huyÖn vïng ®ång b»ng tr­íc v× sÏ dÔ dµng h¬n trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn, tæ chøcqu¶nlý, råi sau ®ã nh©n réng ra toµn quèc. §èi t­îng thêi gian ®Çu tËp trung vµo sè ng­êi cã thu nhËp æn ®Þnh vµ thùc hiÖn chÕ ®é h­u trÝ tr­íc råi nh©n réng dÇn sang c¸c chÕ ®é kh¸c. Víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ë n­íc ta hiÖn nay, tuy ®êi sèng ng­êi d©n n«ng th«n ®· ®­îc c¶i thiÖn song vÉn cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ thu nhËp cßn thÊp so víi nhiÒu n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Do vËy mµ ng­êi n«ng d©n vÉn cßn l¹ lÉm víi BHXH, hä cßn ch­a hiÓu râ rµng vÒ nghiÖp vô nµy. Do v¹y, viÖc chuÈn bÞ t­ t­ëng cho ng­êi n«ng d©n lµ rÊt cÇn thiÕt. B»ng c¸c biÖn ph¸p th«ng tin, tuyªn truyÒn, c¸c bµi ®äc ph¸t trªn ®µi, truyÒn h×nh tuyªn truyÒn vÒ BHXH cho ng­êi d©n thÊy ®­îc sù cÇn thiÕt, thiÕt thùc cña BHXH. Bªn c¹nh ®ã, cã thÓ më líp tuyªn truyÒn ngay t¹i lµng, x·. Cã nh­ vËy ng­êi n«ng d©n míi hiÓu râ lîi Ých l©u dµi khi tham gia BHXH gãp phÇn thùc hiÖn tèt c¸c chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. 2.Tæ chøc qu¶nlý quü BHXH tù nguyÖn cho ng­êi n«ng d©n. a. Qu¶n lý thu BHXH tù nguyÖn. +Møc tu BHXH tù nguyÖn. Trongmét hÖ thèng BHXH cã ®ãng gãp, hÖ thèng c¸c kho¶n ®ãng gãp cã mét tÇm quan träng ®Æc biÖt. C¸c kho¶n ®ãng gãp lµ nguån tµi chÝnh mµ hÖ thèng BHXH phô thuéc vµo. Møc thu ph¶i ®­îc x©y dùng trªn c¬ së thu nhËp cña ®èi t­îng tiÒm n¨ng cña BHXH. Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra, nhiÒu chuyªn gia cho r»ng viÖc thiÕt kÕ khung møcdãng gãphîplý lµ trong phÇn tiÕt kiÖm tõ thu nhËp sau khi ®· cho dïng c¸c nhu cÇu tèi thiÓu cña ng­êi lao ®éng. TÊt nhiªn kh«ng thÓ chiÕm phÇn lín trong phÇn tiÕt kiÖm bëi hä cßn ph¶i chicho nhiÒu nhu cÇu kh¸c, ®Æc biÖt lµ ®Çu t­ cho s¶n xuÊt. Trong giai ®o¹n ®Çu thùc hiÖn BHXH tù nguyÖn kh«ng nªn thiÕt kÕ møc tthu qu¸ cao, bëi nh÷ng khã kh¨n sÏ gÆp ph¶i do t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè, ®Æc biÖt lµ l¹m ph¸t. HiÖn nay, møc thuphÝ BHXH tù nguyÖn hîplý lµ tõ 10.000® - 50.000®/th¸ng chia ra lµm 5 møc. Møc thu phÝ nµy cho phÐp nh÷ng ng­êi cã thu nhËp trung b×nh trë lªn cã thÓ tham gia. + Qu¶n lý vµ tæ chøc thu phÝ BHXH tù nguyÖn. PhÇn qu¶nlý cña mét hÖ thèng thu th­êng chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong mét hÖ thèng BHXH. Nh÷ng nguyªn t¾c mang tÝnh h­íng dÉn trong viÖc h×nh thµnh hÖ thèng thu – c¶ vÒ gi¸c ®é cña hÖ thèng vµcña ng­êi ®ãng gãp cÇn ph¶i ®¬n gi¶n trong qu¶nlý. Nõu víi møc®é tho¶ ®¸ng vÒ hiÖu qu¶ trong viÖc thu ®ãng gãp qu¸ tr×nh yªu cÇu h­ëng trî cÊp, khimµ nh÷ng yªu cÇu nµy phô thuéc vµo hå s¬ ®ãng gãp,qu¶n lýquü an toµn vµ t¨ng tr­ëng/ Tæ chøc thu phÝ BHXH tù nguyÖn cÇn c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm lao ®éng vµ tiªu thô s¶n phÈm trong c¸c ngµnh n«ng nghiÖp. Râ rµng thu nhËp cña ng­êi lao ®éng khu vùc nµychØ cã ®­îc sau mçi chu kú s¶n xuÊt (thêi vô) do vËy khi xËy dùng ph­¬ng thøc thu phÝ BHXH tù nguyÖn còng cÇn linh ho¹t phï hîp víi tÝnh thêi vô trong s¶n xuÊt cña ngµnh núa. Tõ nh÷ng luËn cø trªn cho thÊy, viÖc x©y dùng ph­¬ng thøc ®ãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn nªn chophÐpng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn lùa chän: - §ãng gãp th­êng kú theo hµng th¸ng. - §ãng gãp th­êng kú theo hµng quý. - §®ãng gãp th­êng kú theo 6 th¸ng. - §ãng gãp th­êng kú theo mét n¨m. - Trong qu¸ tr×nh tæ chøc thu BHXH, mét kh©u rÊt quan träng lµ tæ chøc ®¨ng ký ban ®Çu. Nh­ ®èivíi mäi hÖ thèng BHXH ®Ó hdcã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i cã mét yªu cÇu träng t©m mçi thµnh viªn tham gia BHXH tù nguyÖn ph¶i®­îc ®¨ng ký b»ng mét sè vÊn ®Ò lµ tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng trïng lÆp ®èi víi c¸c thµnh viªn. Mét hÖ thèng cã hiÖu qu¶ ®ßi hái tÊt c¶ c¸c thµnhviªnph¶i ®¨ngký vµ hä ®­îc gi÷ sè ®¨ng ký BHXH nµy ®Õn suèt ®êi. Nh÷ng th«ng tin ®ßi hái ®èi víi thµnh viªn t¹i thêi ®iÓm ®¨ng ký ban ®Çu sÏ rÊt ®a d¹ng®èivíi mçi tæ chøc BHXH. Tuy nhiªn, khi gi¶i quyÕt chÕ ®é BHXH th× th«ng tin ®¨ng ký ban ®Çubao gåm: + Tªn ®Çy ®ñ. + Ngµy th¸ng, n¨m sinh. + Giíi tÝnh. + §Þa chØ (n¬i c­ tró). + Sè chøngminh th­. Khi ng­êild tham gia BHXH tù nguyÖn hä ph¶i ®ãngphÝ BHXH trªn cë tù nguyÖn cña ng­êi lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh tham gia BHXH tù nguyÖn, ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn cã thÓ ®¨ng ký c¸c th«ng tin bæ sung, nh÷ng th«ng tin nµy ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ®ãng phÝ BHXH tù nguyÖn hay thay ®æi n¬i c­ tró… Nh÷ng th«ng tin trªn ®©y cÇn thiÕt ph¶i ®­îc ghi nhËn th«ng qua tµi liÖu lµm b»ng chøng, lµm c¬ së khi gi¶iquyÕt chÕ ®é vµ c¸c quyÒn lîi kh¸c cho ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn. Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay còng nh­ trong thêi gian tíi, vgiÖc sö dông tµi kho¶n c¸ nh©n trong thanh to¸n cña toµn bé d©n c­ lµ ch­a thÓ thùc hiÖn ®­îc, do vËy viÖc thu phÝ BHXH tù nguyÖn ch¾c ch¾n lµ ®­îc thùc hiÖn b»ng tiÒn mÆt. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm nµy, nghiªn cøu c¸ch thøc nép phÝ BHXH tù nguyÖn vµ qu¶n lý tiÒn thu phÝ BHXH tù nguyÖn lµ rÊt quan träng, ®¶m b¶o sù an toµn cho quü BHXH tù nguyÖn. Chóng ta cã thÓ x©y dùng hai c¸ch thøc thu nép phÝ BHXH tù nguyÖn nh­ sau: C¸ch 1: Tr­ênghîp hÖ thèng ng©n hµngn«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ph¸t triÓn m¹ng l­íi ng©n hµng cÊp x·, c¬ quan BHXH tù nguyÖn cã thÓ më tµi kho¶n giaodÞch t¹i ng©n hµng cÊp x·.Khi ®ã c¸c kho¶n thu phÝ BHXH tù nguyÖn cña ng­êi tham gia cã thÓ nép trùc tiÕp vµo ng©n hµng. Sau khi nép tiÒn voµ tµi kho¶n, ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn sÏ xuÊt tr×nh giÊy nép tiÒn ®Ó ®­îc ghi nhËn kho¶n ®ãng gãp cñaminhf vµo sæ BHXH tù nguyÖn. Víi c¸ch thøc nµy, c«ng t¸c qu¶n lý tiÒn thuphÝ BHXH tù nguyÖn dÖ dµng h¬n, h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc x¶y ra, gi¶m ®¸ng kÓ nh÷ng c¬ héi cã thÓ bÞ nh©n viªn BHXH tù nguyÖn lîi dông. Ngoµi ra, ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn cã thÓ nép tiÒn mÆt cho ®¹i diÖn cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp huyÖn t¹i x· hoÆc c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp x· cã tr¸ch nhiÖm nép c¸c kho¶n tiÒn trªn vµo tµi kho¶n cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp huyÖn. ViÖc quy ®Þnh ®Þnh kú ph¶i nép c¸c kho¶n tiÒn thu ®­îc vµo tµi kho¶n ng©n hµng lµ cÇn thiÕt, tr¸nh sù l¹m dông tiÒn thu phÝ tham gia BHXH tù nguyÖn cña nh©n viªn BHXh tù nguyÖn. Ch¸ch 2: Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, hÖ thèng ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ch­a ph¸t triÓn ®Õn tõng x·, do ®ã ta cã thÓlµm theo c¸ch cñab BHXH n«ng d©n nghÖ an. §¹i diÖn cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp huyÖn t¹i x· hoÆc c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp x· thùc hiÖn viÖc thu tiÒn BHXH tù nguyÖn vµ ghi phiÕu thu tiÒn cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn tØnh ph¸t hµnh, ®ång thêi ghi vµo sæ BHXH cña ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn . §¹i diÖn cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp huyÖn t¹i x· hoÆc c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp x· sau 2 ngµy thu tiÒn ph¶i nép vµo tµi kho¶n do c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp huyÖn më t¹i chi nh¸nh ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cÊp huyÖn. §Þnh kú 10 ngµy, c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp huyÖn chuyÓn tiÒn thu phÝ tham gia BHXH tù nguyÖn vÒ tµi kho¶n do c¬ quan BHXH tù nguyÖn tØnh qu¶n lý më tµi kho¶n t¹i ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. Mét vÊn ®Ò trong c«ng t¸c qu¶n lý thu phÝ BHXH tù nguyÖn lµ c«ng t¸c theo dâi sè tiÒn ®ãng gãp cu¶ ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn. §èivíi ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn, hä ®­îc cÊp sæ BHXH tù nguyÖn ®Î ghi nhËn tæng sè tiÒn hä ®· ®ãng gãp vµo quü BHXH tù nguyÖn. §èi víi c¬ quan BHXH tù nguyÖn, tr¸ch nhiÖm cña hälµ theo dâi chi tiÕt tæng sè tiÒn ®ãng gãp cña tõng ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn. §©y lµ c«ng viÖc rÊt quan träng, cã liªn quan tíi viÖc gi¶i quyÕt chÕ ®é sau nµy cho ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn. BÒn c¹nh c¸c gi¶i ph¸p nªu trªn trong c«ng t¸c qu¶n lý thu BHXH, cÇn co sù trao ®æi gi÷a ng­êi tham gia víi c¬ quan BHXH tù nguyÖn, th«ng tin nµy cã thÓ nhiÒu lo¹i nh­ng ë ®©y ta xÐt ®Õn sù trao ®æi th«ng tin vÒ tæng sè tiÒn ®· ddãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn. - Khi ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn thay ®æi møc ®ãng phÝ BHXH tù nguyÖn, hä ph¶i cã ®¨ng ký bæ sung víi c¬ quan BHXH tù nguyÖn. - Hµng n¨m, khi kÕt thóc n¨m tµi chÝnh c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp tØnh th«ng b¸o b»ng v¨n b¶n vÒ sè tiÒn mµ ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn ®· ®ãng gãp trong n¨m, luü kÕ sè ®ãng gãp ®Õn cuèi n¨m tµi chÝnh n¨m ®ã ®Õn tõng ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn. Gi¶i ph¸p nµy thùc chÊt lµ ®èi chiÕu gi÷a c¬ quan BHXH tù nguyÖn víi ng­êi tham gia. Th«ng qua sù ®èi chiÕu nµy cã thÓ gi¶i quyÕt c¸c v­íng m¾c trong viÖc ghi nhËn sè tiÒn ®· ®ãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn, t¹o thuËn lîi cho viÖc gi¶i quyÕt chÕ ®é vÒ sau còng nh­ gióp cho c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp tØnh kiÓm so¸t dd­îc ho¹t ®éng cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp d­íi. b. Gi¶i quyÕt chÕ ®é chÝnh s¸ch vµ qu¶n lý chi BHXH tù nguyÖn. + ChÕ ®é h­ëng BHXH tù nguyÖn. Trong giai ®o¹n ®Çu tæ chøc thùc hiÖn BHXH tù nguyÖn, ®Ó h¹n chÕ nh÷ng rñi ro sai lÇm cã thÓ x¶y ra, chØ nªn ¸p dông chÕ ®é h­u trÝ. §©y lµ chÕ ®é mµ ®«ng ®¶o ng­êi lao ®éng n«ng th«n mong muèn ®­îc tham gia. + §iÒu kiÖn ®­îc h­ëng chÕ ®é h­u trÝ. HÖ thèng BHXH ph¶i thiÕt lËp ®­îc nh÷ng yªu cÇu vÒ ®iÒu kiÖn h­ëng chÕ ®é BHXH. NH÷ng yªu cÇu nµy th­êng liªn quan ®Õn hai yÕu tè sau: - Tuæi nghØ h­u tèi thiÓu: Khi ®Æt ra tuæi nghØ h­u tèi thiÓu, nªn xem xÐt tuæi thä trung b×nh cña n­íc ta, ®Õn kh¶ n¨ng ®¹t ®Õn tõng ®é tuæi nghØ h­u kh¸c nhau cña ®Êt n­íc hay cña c¸ nh©n ng­êi lao ®éng. C¸ch ®Æc ra tuæi nghØ h­u tèi thiÓu ®­îc quyÕt ®Þnh trªn tû lÖ thÝch hîp gi÷a sè n¨m c«ng t¸c vµ sè n¨m nghi h­u víi ng­êi nghØ h­u trung b×nh. Tû lÖ nµy cµng thÊp th× møc tiÕt kiÖm cÇn cho mét ng­êi h­ëng h­u trung b×nh chi tr¶ cho chÕ ®é h­u trÝ cµng thÊp. Trªn thùc tÕ, ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, tû lÖ gi÷a sè n¨m nghØ h­u vµ sè n¨m lµm viÖc lµ 1/2, cong ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, tuæi nghØ h­u tèi thiÓu ph¶i liªn quan ®Õn ®é tuæi mµ nhiÒu ng­êi h­ëng trî cÊp kh«ng thÓ lµm viÖc ®­îc n÷a vµ tû lÖ gi÷a sè n¨m nghØ h­u vµ sè n¨m lµmviÖc thÊp h¬n c¸c n­íc ph¸t triÓn. Do vËy, BHXH tù nguyÖn ë n­íc ta hiÖn nay nªn quy ®Þnh tuæi nghØ h­u ngang b»ng víi BHXH b¾t buéc tøc lµ 55 tuæi ®èi víi n÷ vµ 60 tuæi ®èi víi nam. - Sè n¨m ®ãng BHXH tù nguyÖn tèi thiÓu. HÖ thèng BHXH cã thÓ quy ®Þnh ®iÒu kiÖn ®­îc h­ëng trî cÊp, ®ã lf ng­êi lao ®éng ph¶i ®ãng BHXH trong mét sè n¨m tèi thiÓu nµo ®ã. HÖ thèng BHXH víi møc ®ãng BHXH x¸c ®Þnh, th­êng kh«ng yªu cÇu vÒ sè n¨m tham gia BHXH tèi thiÓu v× nh÷ng ng­êi co sè n¨m ®ãng BHXH Ýt nh©nj ®­îc trî cÊp thÊp h¬n. Tuy nhiªn, ®Ó ®¶m b¶o møc trî cÊp nhËn ®­îc cña ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn còng nh­ ®¶m b¶o thßi gian ®Ó thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Çu t­ tµi chÝnh, ®èivíi c¶ hai hÖ thèng BHXH víi møc ®ãng gãp x¸c ®Þnh co thÓ ®Òu yªu cÇu ph¶i cã sè n¨m ®ãng gãp b¶o hiÓm tèi thiÓu ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tuæi b¾t ®Çu lao ®éng, tuæi nghØ h­u tèi thiÓu, mèi quan hÖ gi÷a thêi gian ®ãng BHXH vµ thêi gian h­ëng trî cÊp BHXH,… Tõ kinh nghiÖm cña hÖ thèng BHXH b¾t buéc ë n­íc ta trªn 30 n¨m qua vµ kinh nghiÖm hÖ thèng BHXH c¸c n­íc trªn thÕ giíi, chóng ta cã thÓ quy ®Þnh sè n¨m ®ãng gãp tèi thiÓu lµ 20 n¨m. - Møc trî cÊp: Sau khi x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn h­ëng chÕ ®é BHXH tù nguyÖn, vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi bÊt kú hÖ thèng BHXH nµo lµ viÖc x¸c ®Þnh møc trä cÊp. Møc trî cÊp ph¶i bï ®¾p ®­îc c¸c thu nhËp bÞ mÊt cã tÝnh ®Õn tr¸ch nhiÖm gia ®×nh, ë møc cµng cao cµng tèt nh­ng ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng tham gia cña ng­êi tham gia v× nã g¾n liÒn víi møc ®ãng gãp tr­íc ®ã. Khi x¸c ®Þnh møc trî cÊp BHXH c¸c hÖ thèng BHXH ®Òu ¸p dông mét trong hai c¸ch sau ®©y: C¸ch1: HÖ thèng BHXH ¸p dông møc trî cÊp x¸c ®Þnh. Theo c¸ch nµy, møc trî cÊp ®­îc Ên ®Þnh theo sè n¨m ®ãng gãp vµ tû lÖ ®ãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH. Möctî cÊp ®­îc x¸c ®Þnh nh»m ®m¶ b¶o sù c©n b»ng cña quü BHXH vµ nã ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së gi¸ trÞ kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH tån tÝch ®Õn thêi ®iÓm nghØ h­u vµ kho¶n thu nhËp tõ kÕt qu¶ ®Çu t­. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh ®ã, gi¸ trÞ cña quü l­¬ng h­u t¹i thêi ®iÓm ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn nghØ h­ëng chÕ ®é bÞ thay ®æi bëi nhiªï nguyªn nh©n kh¸c. Sù c©n b»ng cña quü BHXH lóc nµy ®· chÞu nh÷ng t¸c nh©n g©y sù bÊt æn ®Þnhnh­ sù kh«ng ch¾c ch¾n cña nh÷ng kho¶n thu nhËp do ®Çu t­ trong t­¬ng lai, tû lÖ t¨ng tr­ëng cña thu nhËp thùc tÕ vµ tû lÖ l¹m ph¸t. Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng cã x¸c ®Þnh møc trî cÊp x¸c ®Þnh cho thÊy. Domøcl­¬ng h­u ®­îc Ên ®Þnh, v× vËy hä kh«ng chÞu nh÷ng th©m hôt hay thÆng d­ cña quü BHXH tù nguyÖn. §iÒu nµy ®­îc x¸c ®Þnh trtªn c¬ së so s¸nh gi¸ trÞ cña quü BHXH tù nguyÖn vµ thu nhËp thùc tÕ tõ ho¹t ®éng ®Çu t­ thÊp h¬n so víi dù tÝnh khi x©y dùng møc h­ëng l­¬ng h­u, ng­îcl¹i quü BHXH sÏ cã ®­îc gi¸ trÞ thÆng d­. Trong hÖ thèng BHXH tù nguyÖn cã møc trî cÊp x¸c ®Þnh, sù th©m hôt hay thÆng d­ ®Òu do ng­êi b¶o trî cñahÖ thèng g¸nh chÞu. Tuy nhiªn, ng­êi tham gia BHXH theo hÖ thèng BHXH nµyl¹i ph¶i chÞu t¸c ®éng cña yÕu tèl¹m ph¸t do tiÒn l­¬ng danh nghÜa cñahä gi¶m so víi tiÒn l­¬ng thùc tÕ. Trong tr­êng hîp ®ã, ®èi víi nhiÒu hÖ thèng BHXH b¾t buéc ®· ph¶i ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng h­u nh»m gi¶m bít sù thiÖt thßi cho ng­êi tham gia BHXH. Thùc tÓ n­íc ta còng nh­ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíicho th¸y, khi n¨ng lùc quü BHXH ch­a ®ñ m¹nh vÒ kh¶ n¨ng kinh tÕ th× nhµ n­íc ¬ph¶i g¸nh chÞu kho¶n chi phÝ nµy. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn vµ qua thùc tiÔn ho¹t ®éng cña hÖ thèng BHXH ë c¸c n­íc cho thÊy xu h­íng ®ang chuyÓn dÇn tõ hÖ thèng BHXH ¸p dông møc trî cÊp x¸c ®Þnh sang hÖ thèng BHXH ¸p dông møc ®ãng gãp x¸c ®Þnh. C¸ch 2: HÖ thèng BHXH ¸p dông møc ®ãnggãp x¸c ®Þnh. Trong hÖ thèng BHXH ¸p dông møc ®ãng gãp x¸c ®Þnh, møc trî cÊp ®­îc x¸c ®Þnh theo sè tiÒn ®ãng gãp vµ hiÖu qu¶ cña ®Çu t­ t¨ng tr­ëng, kh«ng quy ®Þnh tr­íc tû lÖ h­ëng hay møc h­ëng. Sè tiÒn ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng, l·i thu ®­îc tõ ®Çu t­ ®­îc th«ng b¸o hµng n¨m ®ång thêi th«ng b¸o møc trî cÊp sÏ ®­îc nhËn theo sè tiÒn ®ong gãp t­¬ng ®­¬ng. Møc trî cÊp theo d¹ng nµy kh«ng cè ®Þnh, phô thuéc vµo ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ hiÖu qu¶ ®Çu t­. Râ rµng hÖ thèng BHXH ¸p dông møc ®ãng gãp x¸c ®Þnh, sù th©m hôt cña quü nµy kh«ng x¶y ra. Ng­êi b¶o trî hÖ thèng vµ hÖ thèng BHXH kh«ng lo tíi sù th©m hôt quü. Song, hiÖuqu¶ cña ho¹t ®éng ®Çu t­ cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi gi¸ trÞ l­¬ng h­u cña ng­êi tham gia BHXH khi nghØ h­u chÕ ®é. §èi víi nh÷ng hÖ thèng BHXH thiÕu kh¶ n¨ng vÒ ®Çu t­ t¨ng tr­ëng quü. Khi ¸p dông x¸c ®Þnh trî cÊp theo møc ®ãng gãp x¸c ®Þnh th× ng­êi tham gia BHXH ph¶i chÞu thiÖt thßi. Tõ nh÷ngluËn cø trªn cho thÊy, møc trî cÊp ®èi víi lo¹i h×nh BHXH tj nguyÖn ë n­íc ta nªn ¸p dông theo d¹ng møc ®ãng gãp x¸c ®inhj. Tuy nhiªn ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho nh÷ng ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn th× nhµ n­íc víi t­ c¸ch ng­êi bá trî cho hÖ thèng cÇn cã nh÷ng c¬ chÕ phï hîp cho ho¹t ®éng ®Çu t­ t¨ng tr­ëng quü. §Ó x¸c ®Þnh møc trî cÊp hµng th¸ng, nªn dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ c¸c kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn vµ l·i tõ ho¹t ®éng ®Çu t­ tån tÝch. NÕu thêi ®iÓm nghØ h­u chÕ ®é, ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn cã thÓ lùa chän møc h­ëng. Tuy nhiªn, ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng l©u dµi cña hä, hÖ th«ng BHXH tù nguyÖn ë n­íc ta còng cÇn quy ®Þnh thêi ian h­ëngtèi thiÓu vµ tèi ®a. ViÖc x¸c ®Þnh thêi gian h­ëng tèi thiÓu vµ tèi ®a ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tuæi thä b×nh qu©n cña n­íc ta so víi tuæi nghØ h­u tèi thiÓu (60 tuæi).Theo sè liÖu ®iÒu tra d©n sè ngµy 1/4/1999 cho thÊy tuæi thä b×nh qu©n ë n­íc ta hiÖn nay lµ 67 tuæi. Song sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong nh÷ng n¨m qua, tuæi thä b×nh qu©n ë n­íc ta cã thÓ ®¹t tíi 70 tuæi trong t­¬ng lai. Tõ ®ã chóng ta nªn quy ®Þnh thêi gian h­ëng tèi thiÓu lµ 10 n¨m vµ thêi gian h­ëng tèi ®a lµ 15 n¨m. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, møc trî cÊp hµng th¸ng b»ng gi¸ trÞ c¸c kho¶n ®ãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn vµ l·i tõ ho¹t ®éng ®Çu t­ tån tÝch ®Õn thêi ®iÓm nghØ h­u chÕ®é chia cho 120 th¸ng ®Õn 180 th¸ng tuú theo sù l­¹ chän cña ng­êi h­ëng chÕ ®é. Trong tr­êng hîp ng­êi h­ëng chÕ ®é chÕt tr­íc khi hÕt h¹n h­ëng, th©n nh©n hä cã thÓ h­ëng tiÕp hµng th¸ng cho ®Õn khi hÕt h¹n, hoÆc h­ëng mét lÇn sè tiÒn l­¬ng cßn l¹i tÝnh tõ khi ng­êi h­ëng chÕ ®é chÕt cho ®Õn khi hÕt h¹n h­ëng ®Ó lo mai t¸ng cho ng­êi chÕt h­ëng chÕ ®é. + Tæ chøc chi tr¶ chÕ ®é BHXH tù nguyÖn. Khi ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn ®ñ ®iÒu kiÖn nghØ h­ëng chÕ ®é vµ hä cã nhu cÇu h­ëng trî cÊp, ng­êi h­ëng chÕ ®é ph¶i cã ®¬n xin h­ëng chÕ ®é göi c¬quan BHXH ®ång thêi ph¶i nép sæ BHXH cho c¬ quan BHXH. Ng­êi nghØ h­ëng chÕ ®é ph¶i ®¨ng ký bæ sung c¸c th«ng tin víi c¬ quan BHXH, bao gåm: - Thêi gian nghØ h­ëng chÕ ®é. - N¬i h­ëng chÕ ®é. Hä vµ tªn cña nh÷ng th©n nh©n theo trËt tù ­u tiªn. th«ng tin nµy ®¶m b¶o cho c¬ quan BHXH thuËn tiÖn khi ng­êi h­ëng chÕ ®é chÕt th× th©n nh©n cña hä ng­êi nµo sÏ ®­îc h­ëng tiÕp trong tr­êng hîp ng­êi ®ã kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó h­ëng tiÕp th× ng­¬× nµo sÏ ®­îc h­ëng. Nh÷ng th©n nh©n trªn còng ph¶i ®­îc khai b¸o c¸c th«ng tin cÇn thiÕt. Sau khi cã ®ñ c¸c th«ng tin trªn c¬ quan BHXH sÏ x¸c ®Þnh møc trî cÊp hµng th¸ng cho ng­êi h­ëng chÕ ®é. Møc trî cÊp ®ã lµm cë ®Ó tæ chøc chi tr¶ hµng th¸ng. HiÖn nay, chóng ta nªn tæ chøc chi tr¶ chÕ ®é BHXH thùc hiÖn b»ng tiÒn mÆt. Tõ c¸ch thøc thu phÝ BHXH tù nguyÖn th× chóng ta còng cã thÓ ¸p dông hai c¸ch thøc chi tr¶ chÕ ®é BHXH tù nguyÖn nh­ sau: C¸ch 1: Trong tr­êng hîp hÑ thèng ng©n hµng n«ng nghiÖp vµph¸t triÓn n«ng th«n ph¸t triÓn m¹ng l­íi ng©n hµng cÊp x·, c¬ quan BHXH tù nguyÖn cã thÓ më tµi kho¶n giao dÞch t¹i ®ã, hµng th¸ng c¬ quan BHXH tù nguyÖn sÏ göi giÊy b¸o cho ng­êi h­ëng chÕ ®é trùc tiÕp nhËn tiÒn t¹i ng©n hµng noong nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cÊp x· n¬i ng­êi ®ã c­ tró. Víi c¸ch thøc nµy, c«ng t¸c qu¶n lý chi tr¶ chÕ ®é BHXH tù nguyÖn dÔ dµng h¬n, h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc x¶y ra, gi¶m ®¸ng kÓ nh÷ng c¬ héi cã thÓ bÞ nh©n viªn BHXH xÊu lîi dông. Ngoµi ra, hµng th¸ng c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp huyÖn t¹i x· hoÆc c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp x· th«ng qua ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cÊp x· kÌm theo danh s¸ch ng­êi h­ëng chÕ ®é trªn ®Þa bµn. §¹i diÖn cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp huyÖn t¹i x· hoÆc c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp x· cã tr¸ch nhiÖm chi tr¶ c¸c kho¶n tiÒn trªncho c¸c ®èi t­îng trªn ®Þa bµn theo danh s¸ch cña c¬ quan BHXH huyÖn. C¸ch 2: Trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ ë n­íc ta hiÖn nay, hÖ thèng ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ch­a ph¸t triÓn ®Õn cÊp x·, do vËy ta nªn giao cho ®¹i diÖn cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp huyÖn t¹i x· hoÆc c¬ quan BHXH tù nguyÖn cÊp x· nhËn tiÒn chÕ ®é cho c¸c ®èi t­îng trªn ®Þa bµn vµ hµng th¸ng ng­êi nµymang ®Õn tõng nhµ cho ng­êi h­ëng. 3. Vai trß cña nhµ n­íc vµ tæ chøc bé m¸y cñac¬ quan BHXH tù nguyÖn. a. Vai trß cña Nhµ n­íc. §Ó hÖ thèng BHXH tù nguyÖn cho ng­êi n«ng d©n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ th× nhµ n­íc ph¶i thÓ hiÖn râ vai trß hÕt søc quan träng cña m×nh qua c¸c h×nh thøc sau ®©y: + Nhµ n­íc b¶o trî hÖ thèng BHXH n«ng d©n n»m trong hÖ thèng BHXH ViÖt Nam d­íi sù qu¶n lý cña Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi. Dùa vµo lôat lao ®éng n¨m 1995 cña n­íc ta, Bé L§TB & XH phèi hîp víi c¸c bé ngµnh ®Ò nghÞ chÝnh phñ ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy lµm khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña quü BHXH tù nguyÖn, tæ chøc bém¸y vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn BHXH tù nguyÖn. + Nhµ n­íc thÓ hiÖn râ b¶n chÊt cña nhµ n­íc ta lµ nhµ n­íc cña d©n th«ng qua sù b¶o trî cho BHXH tù nguyÖn cho ng­êi n«ng d©n, t¹o ®iÒu kiÖn cho BHXH tù nguyÖn ph¸t triÓn th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh nh­: hç trî ®Çu t­, cung cÊp n¬i lµm viÖc… + Nhµ n­íc coi BHXH tù nguyÖn lµ mét tæ chøc x· héi ho¹t ®éng v× lîi Ých x· héi chø kh«ng ph¶i v× môc tiªu lîi nhuËn do ®ã kh«ng ®¸nh thuÕ hay c¸c kho¶n thu kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn cho quü BHXH tù nguyÖn ®ñ kh¶ n¨ng chi tr¶ ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi. + Hµng n¨m cã ban thanh tra nhµ n­íc kiÓm tra viÖc thùc hiÖn BHXH tù nguyÖn ®èi víi n«ng d©n ®Ó tr¸nh nh÷ng tiªu cùc trong ®éi ngò c¸n bé cña c¬ quan nµy. + Nhµ n­íc còng cã thÓ hç trî BHXH tù nguyÖn th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch n©ng cao ®êi sèng cña n«ng d©n ®Ó hä cã kh¶ n¨ng tham gia BHXH tù nguyÖn hoÆc c¸c c¬ quan th«ng tin cña nhµ n­íc nh­ b¸o chÝ tuyªn truyÒn vÒ lîi Ých khi tham gia BHXH cho ng­êi d©n hiÓu vµ tham gia. b. Tæ chøc bé m¸y cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn. Mét hÖ thèng tæ chøc bé m¸y cña c¬ quan BHXH tù nguyÖn ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu vµ ph­¬ng thøc qu¶n lý quü BHXH tù nguyÖn. Trë l¹i vÊn ®Ò tµi chÝnh cho BHXH tù nguyÖn, chóng ta ®Òu biÐt vai trß rÊt quan träng cña ho¹t ®éng ®Çu t­t¨ng tr­ëng, bëi ®ã lµ gi¶i ph¸p ®Ó b¶o toµnquü BHXH, ®¶m b¶o cho quü BHXH cã ®ñ kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh thùc hiÖn chi tr¶ chÕ ®é. Vai trß cña vèn trong ho¹t ®éng ®Çu t­ cã ý nghÜa rÊt quan träng. Do ®ã, quü BHXH ph¶i ®­îc qu¶n lý tËp trung ®Ó thùc hiÖn ®Çu t­vµo nh÷ng lÜnh vùc, nh÷ng ngµnh cã hiÖu qu¶ cao. Do ®ã hÖ thèng BHXH tù nguyÖn ph¶i ®­îc h×nh thµnh tõ cÊp trung ­¬ng. §Ó qu¶n lý thu, chi BHXH tù nguyÖn cã hiÖu qu¶, hÖ thèng BHXH tù nguyÖn ph¶i ®­îc x©y dùng 4 cÊp: Trung ­¬ng, tØnh, huyÖn, x·. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng BHXH tù nguyÖn ë n­íc ta cßn rÊt míi mÎ. Tr×nh ®é qu¶nlýcßn thÊp do vËy trong giai ®o¹n ®Çu chóng ta chØ nªn«ng th«næ chøc 3 cÊp: tØnh, huyÖn, x·. Trong bÊt kú giai ®o¹n nµo, ®øng ®Çu hÖ thèng BHXH tù nguyÖn cÇn cã héi ®ång qu¶n lý. Héi ®ång nµy ®¶m b¶o quyÒn lîi cñac¸c bªn tham gia BHXH tù nguyÖn trong vÊn ®Ò vÒ ®Þnh h­íng sù ph¸t triÓn cña hÖ t«ngs BHXH vµ c¸c quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò quan träng trong ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña hÖ thèng BHXH tù nguyÖn. 4. Ho¹t ®éng ®Çu t­ t¨ng tr­ëng. Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh cã chøc n¨ng ®¶m b¶o nguån tµi chÝnh thùc hiÖn chi tr¶ chÕ ®é BHXH cho nh÷ngng­êi tham gia BHXH cã nhu cÇu h­ëng. §Ó ®¶m b¶o nguån tµi chÝnh v÷ng ch¨c ®¶m b¶o chi tr¶ tr­íc nh÷ng t¸c nh©n ¶nh h­ëng xÊu ®Õn møc ®é an toµn cña quü, quü BHXH ph¶i thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p b¶o toµn vµ t¨ng tr­ëng, do vËy ho¹t ®éng ®Çu t­lµ kh«ng thÓ thiÕu trong qu¶n lý quü BHXH tù nguyÖn. VÌ c¬ b¶n, quü BHXH tù nguyÖn cã thÓ thùc hiÖn c¸c ph­¬ng thøc kh¸c nhau ®Ó b¶o toµnquü nh­ c¸c quü tµi chÝnh kh¸c nh­ng ®Ó ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi qu¶n lý ho¹t ®éng ®Çu t­ t¨ng tr­ëng cña quü BHXH, nh÷ng ph­¬ng thøc tµi chÝnh ®èi víi ®Çu t­ cña quü cã thÓ bao gåm: - Chøng kho¸n nhµ n­íc. - Chøng kho¸n cña c¸c tËp ®oµn hoÆc cña c¸c tæ chøc kinh tÕ ph¸t hµnh vµ ®­îc nhµ n­íc b¶o ®¶m. - C«ng tr¸i cña c¸c tËp ®oµn. - L·i suÊt tiÒn göi ng©n hµng. - Cæ phiÕu. - BÊt ®éng s¶n. Trong c¸cph­¬ng thøc ®Çu t­ trªn cã thÓ nhËn thÊy r»ng tiÒn göi ng©n hµng lµ ph­¬ng thøc ®Çu t­ an toµn nhÊt lµ kho¶n ®Çu t­ thÝch hîp nhÊt ®Ó trang tr¶i nh÷ng ho¹t ®éng hµng ngµy cña hÖ thèng. Quü cã thÓ ®­îc göi vµo ng©n hµng trong khi chê ®îi ®Çu t­ hoÆc tÝa ®Çu tötong nh÷ng ph­¬ng thøc ®Çu t­ thÝch hîp h¬n víi tûlÖ l·i suÊt hîp lý, mét phÇn cho vµo quü dù phßng. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng tû lÖ rñi ro tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt ®Çu t­ ®em l¹i do ®ã quü BHXH kh«ng ®­îc phÐp ®Çu t­ vµo lÜnh vùc qu¸ m¹o hiÓm, dÔ gÆp rñi ro cho dï cã thÓ thu ®­îc l·i cao, ®iÒu nµy nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cña ng­êi tham gia. Tuy nhiªn, chóng ta còng ph¶i l­u ý r»ng gi÷ tiÒn mÆt qu¸møc cÇn thiÕt hoÆc göi ë ng©n hµng víil·i suÊt th©ps sÏ bÞ mÊt m¸t ®¸ng kÓ thu nhËp tõ ®Çu t­ vµ bÞ gi¶m gi¸ trÞ do l¹m ph¸t. Tuy ®èi víi hÖ thèng BHXH ¸p dông møc ®ãng gãp x¸c ®Þnh, thu nhËp tõ ho¹t ®éng ®Çu t­ kh«ng ¶nh h­ëng tíi møc ®é an toµncña quü BHXH, song thiÖt thßi l¹i do ng­êi tham gia BHXH tù nguyÖn ph¶i g¸nh chÞu, ®iÒu nµy ®i ng­îc l¹i víi b¶n chÊt x· héi cña BHXH nãi chung vµ BHXH tù nguyÖn nãi riªng. Thùc tÕ trªn cho thÊy viÖc nghiªn cøu c¸c ph­¬ng thøc ®Çu t­ cña quü BHXH tù nguyÖn ë n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay, còng nh­ trong giai ®o¹n tr­íc m¾t lµ mét vÊn ®Ò quan träng, nã ¶nh h­ëng lín tíi tÝnh hÊp dÉn cña BHXH tù nguyÖn. Mét khi quü BHXH tù nguyÖn chØ thùc hiÖn biÖn ph¸p b¶o toµn vµ t¨ng tr­ëng quü BHXH b»ng ph­¬ng thøc ®Çu t­ b»ng tiÒn göi th× lao ®éng khu vùc n«ng th«n sÏ kh«ng dÔ dµng g× tham gia BHXH tù nguyÖn v× hai lý do sau: + §ãng gãp cña ng­êi tham gia BHXH vµ c¸c kho¶n thu nhËp tõ ®Çu t­ cßn ph¶i trÝch mét phÇn chi cho ho¹t ®éng cña c¬ quan BHXH. Kho¶n chi phÝ nµy ®­îc lÊy tõ quü BHXH, ®iÒu ®ã ¶nh h­ëng tíi thu nhËp cña ng­êi h­ëng chÕ ®é. + BiÖn ph¸p ®Çu t­ quü BHXH chØ b»ng h×nh thøc tiÒn göi th× lao ®éng n«ng th«n sÏ kh«ng cÇn tíi BHXH tù nguyÖn, v× hä cã thÓ tù b¶o hiÓm cho m×nh th«ng qua hµng th¸ng, hµng quý göi tiÒn ®Òu ®Æn vµo ng©n hµng. Khi ®ã hä cã lîi nhiÒu h¬n khi tham gia BHXH tù nguyÖn bëi toµn bé tiÒn l·i trë thµnh thu nhËp cña hä. Trong khi tham gia BHXH tù nguyÖn mét phÇn trÝch chi phÝ ho¹t ®éng cho hÖ thèng BHXH tù nguyÖn. MÆt kh¸c khi tham gia BHXH tù nguyÖn hä cßn ph¶i thùc hiÖn nhiÒu thñ tôc h¬n, g©y mÊt nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc h¬n. Do vËy, ®Ó ®¶m b¶o chi tr¶ ®óng h¹n, ®óng quy ®Þnh cho ng­êi tham gia nªn sö dông quü BHXH ®Çu t­ mét c¸ch an toµn vµ gãp phÇn ph¸t triÓn ®Çu t­ t¨ng tr­ëng quü BHXH tù nguyÖn vcòng ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh vÒ tµi chÝnh cña Nhµ n­íc. KÕt luËn Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng hiÖn nay th× BHXH lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh x· héi. Lµ mét bé phËn cña hÖ thèng b¶o ®¶m x· héinã thÓ hiÖn chÝnh s¸ch b¶o vÖ ng­êi lao ®éng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. Mäi ng­êi lao ®éng ®Òu cã quyÒn tham gia BHXH vµ BHXH lµ ng­êi b¶o trî ®¾c lùc trong cuéc sèng còng nh­ trong sinh ho¹t cña mäi ng­êi. Do vËy mµ BHXH cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi mçi ng­êi lao ®éng. N«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n n­íc ta còng cÇn cã BHXH. Thùc tÕ cho thÊy nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng tham gia BHXH cña hä ngµy cµng cao, do vËy viÖc tiÕn hµnh BHXH cho n«ng d©n lµ chÝnh ®¸ng vµ qua thùc tiÔn ®ã chøng minh ®ã lµ chÝnh s¸ch phï hîp víi lßng d©n vµ phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. §êi sèng cña ng­êi n«ng d©n ë n­íc ta hiÖn nay cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Do ®ã, viÖc x©y dùng hÖ thèng BHXH®èi víi n«ng d©n lµ cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, qua thùc tiÔn triÓn khai BHXH tù nguyÖn ë n­íc ta trong thêi gian qua cho thÊy, hÖ thèng BHXH tù nguyÖn cßn biÓu hiÖn nhiÒu yÕu ®iÓm c¶ vÒ mÆt tæ chøc qu¶n lý lÉn tÝnh thùc tÕ. §Ó kh¾cphôc ®­îc nh­îc ®iÓm nµy vµ tõng b­íc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHXH tù nguyÖn cho ng­êi n«ng d©n nh»m t¹o ra hµnh lang ph¸p lý cho chÝnh s¸ch nµy ®ßi hái nhiÒu c«ng søc nghiªn cøu vµ t×m tßi cña c¸c chuyªn gia vÒ BHXH, nh»m ®­a chÝnh s¸ch nµy trë nªn phæ biÕn h¬n trong thêi gian tíi ë khu vùc n«ng th«n n­íc ta. Tuy thùc tÕ hiÖn nay viÖc triÓn khai BHXH tù nguyÖn cho ng­êi n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n cßn gÆp mét sè trë ng¹i song chóng ta vÉn cã thÓ tin t­ëng ë mét chÝnh s¸ch BHXH tù nguyÖn hoµn thiÖn h¬n vµ phæ iÕn h¬n trong t­¬ng lai. Nh»m ®­a khu vùc n«ng th«n tiÕn lªn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ cïng víi c¶ n­íc. Cuèi cïng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o TH.S. NguyÔn Ngäc H­¬ng c¸c c« chó phßng khoa häc BHXH tù nguyÖn - Trung t©m th«ng tin khoa häc - BHXH ViÖt Nam ®· tËn t×nh gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. V× thêi gianvµ tr×nh ®é cã h¹n nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em mong cã sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c c« chó c¬ quan thùc tËp ®Ó em tÝch luü ®­îc nhiÒu kinh nghiÖm h¬n. Môc lôc Trang