Biến đổi đời sống văn hóa ở xã ninh hải huyện Hoa lư tỉnh Ninh Bình

1 TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI KHOA VĂN HÓA HỌC KHÓA LUẬN CỬ NHÂN VĂN HÓA HỌC CHUYÊN NGÀNH: VĂN HÓA TRUYỀN THÔNG BIẾN ĐỔI ĐỜI SỐNG VĂN HÓA Ở XÃ NINH HẢI HUYỆN HOA LƯ TỈNH NINH BÌNH Giảng viên hướng dẫn: TS. Đặng Hoài Thu Sinh viên thực hiện: Lã Thị Hiền Lớp: VHH4B Khóa học: 2012 - 2016 HÀ NỘI - 2016 2 LỜI CẢM ƠN Được sự phân công của Khoa Văn hóa học Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, và sự đồng ý của giảng viên hướng dẫn TS. Đặng Hoài Thu em đã thực hiện đề tài “Biến đổi đời sống văn hóa ở xã Ninh Hải huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình”. Để hoàn thành khóa luận này, em xin chân thành cảm ơn các thầy cô đã tận tình hướng dẫn, giảng dạy trong suốt quá trình học tập nghiên cứu và rèn luyện ở Trường Đại học Văn hóa Hà Nội. Xin chân thành cảm ơn Cô Đặng Hoài Thu đã tận tình, chu đáo hướng dẫn em thực hiện khóa luận này. Em cũng xin gửi lời cảm ơn đến các cán bộ UBND xã Ninh Hải và dân cư xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình đã nhiệt tình cung cấp những thông tin, tư liệu cần thiết phục vụ đề tài nghiên cứu của mình. Dù đã cố gắng thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất, nhưng do buổi đầu làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, hạn chế về kiến thức thực tế cũng như kinh nghiệm nên không tránh khỏi những thiếu sót mà bản thân em chưa thấy được. Em rất mong được sự góp ý của Thầy, Cô cùng các bạn để khóa luận được hoàn chỉnh hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Sinh viên thực hiện LÃ THỊ HIỀN 3 LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng em và được sự hướng dẫn khoa học của TS. Đặng Hoài Thu. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra, trong luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc. Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào em xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung luận văn của mình. Hà Nội, ngày 19 tháng 5 ngăm 2016 4 DANH MỤC VIẾT TẮT UBND Ủy ban nhân dân TNHH Trách nhiệm hữu hạn MTV Một thành viên ANTT An ninh trật tự TDTT Thể dục thể thao 5 DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Bảng 1: Cơ cấu lao động của xã Ninh Hải năm 2006 và 2015 .......................... 22 Bảng 2: Cơ cấu lao động theo ngành nghề xã Ninh Hải từ 2012-2015 ....................... 34 Bảng 3: Danh sách công ty và lĩnh vực hoạt động trên địa bàn xã Ninh Hải ..... 35 Bảng 4: Thu nhập bình quân đầu người qua các năm của ba xã Ninh Hải- Trường Yên ........................................................................................................ 36 Bảng 5: Số liệu thống kê sự thay đổi tỷ lệ dân cư tại chỗ và dân nhập cư trên địa bàn xã Ninh Hải từ 2010 đến 2015 ............................................................... 37 Bảng 6 : Cơ cấu nghề nghiệp của nhóm dân nhập cư ......................................... 37 Bảng 7 : Cơ cấu lao động của xã Ninh Hải năm 2006 và 2015 ......................... 38 6 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 8 Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐỜI SỐNG VĂN HÓA VÀ KHÁI QUÁT VỀ XÃ NINH HẢI HUYỆN HOA LƯ TỈNH NINH BÌNH ....... Error! Bookmark not defined. 1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐỜI SỐNG VĂN HÓAError! Bookmark not defined. 1.1.1. Khái niệm ........................................ Error! Bookmark not defined. 1.1.2. Cơ cấu của đời sống văn hóa .......... Error! Bookmark not defined. 1.2. KHÁI QUÁT VỀ XÃ NINH HẢI VÀ NHU CẦU VĂN HÓA CỦA NGƯỜI DÂN XÃ NINH HẢI HUYỆN HOA LƯ TỈNH NINH BÌNH . Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Khái quát về xã Ninh Hải ............... Error! Bookmark not defined. 1.2.2.Nhu cầu văn hóa của người dân xã Ninh HảiError! Bookmark not defined. Chương 2: THỰC TRẠNG BIẾN ĐỔI ĐỜI SỐNG VĂN HÓA XÃ NINH HẢI ................................................................. Error! Bookmark not defined. 2.1. NHỮNG BIỂU HIỆN BIẾN ĐỔI ĐỜI SỐNG VĂN HÓA ............. Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Biến đổi môi trường văn hóa .......... Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Biến đổi các hoạt động văn hóa ...... Error! Bookmark not defined. 2.1.3. Biến đổi thiết chế văn hóa ............... Error! Bookmark not defined. 2.2. NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN ĐỜI SỐNG VĂN HÓA ......................................................................... Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Tràng An được công nhận là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới .................................................................. Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Hoạt động du lịch phát triển ........... Error! Bookmark not defined. 7 2.2.3. Xuất hiện nhiều phương thức mưu sinh mớiError! Bookmark not defined. Chương 3: NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP ...... Error! Bookmark not defined. 3.1. DỰ BÁO XU HƯỚNG BIẾN ĐỔI ĐỜI SỐNG VĂN HÓA XÃ NINH HẢI TRONG THỜI GIAN TỚI ..................... Error! Bookmark not defined. 3.1.1. Những giá trị văn hóa truyền thống bị mai mộtError! Bookmark not defined. 3.1.2. Xuất hiện nhiều giá trị văn hóa mới Error! Bookmark not defined. 3.1.3. Nhu cầu văn hóa của người dân thay đổiError! Bookmark not defined. 3.2. PHƯƠNG HƯỚNG XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA CỦA XÃ NINH HẢI HUYỆN HOA LƯ TỈNH NINH BÌNHError! Bookmark not defined. 3.2.1. Phương hướng ................................. Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Giải pháp ......................................... Error! Bookmark not defined. 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ............................. Error! Bookmark not defined. 3.3.1. Phát triển du lịch dựa vào cộng đồngError! Bookmark not defined. 3.3.2.Nâng cao hiệu quả sử dụng của các thiết chế văn hóa .............. Error! Bookmark not defined. 3.3.3. Khôi phục làng nghề truyền thống .. Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN ..................................................... Error! Bookmark not defined. PHỤ LỤC ....................................................... Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 13 8 MỞ ĐẦU 1.! Lý do chọn đề tài Ninh Bình là tỉnh có tiềm năng du lịch đa dạng và phong phú. Trong quy hoạch phát triển vùng kinh tế duyên hải Bắc Bộ, Ninh Bình được ưu tiên phát triển thành một trung tâm du lịch. Với vị trí đặc biệt về giao thông, địa hình, lịch sử văn hóa đồng thời sở hữu 2 khu vực là di sản thế giới và khu dự trữ sinh quyển thế giới, Ninh Bình hiện là một trung tâm du lịch có tiềm năng phong phú và đa dạng. Với lợi thế sẵn có, du lịch trong những năm gần đây phát triển mạnh mẽ và được sự quan tâm của chính quyền các cấp, định hướng du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của toàn tỉnh, giúp nâng cao thu nhập ổn định mức sống cho người dân. Xã Ninh Hải một xã thuộc huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình được biết đến với quần thể Danh thắng Tràng An được UNESCO công nhận là di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới năm 2014. Sự kiện mang lại cho Ninh Bình nói chung và khu du lịch Tràng An nói riêng lượng lớn khách du lịch cả trong và ngoài nước. Theo nhịp phát triển của đời sống kinh tế - văn hóa – xã hội sự giao lưu và bến đổi văn hóa diễn ra ngày càng mạnh, có ảnh hưởng tích cực và cả tiêu cực đến tư tưởng, lối sống của cộng đồng dân cư xã Ninh Hải, tác động không nhỏ đến việc giữ gìn và bảo lưu các giá trị văn hóa. Cùng với sự phát triển của đời sống vật chất, nhiều công trình tín ngưỡng tôn giáo tu sửa tôn tạo không đúng với kiến trúc truyền thống. Những giá trị văn hóa phi vật thể của xã như làng nghề truyền thống, phong tục tập quánbị mai một hoặc mất đi vĩnh viễn. Làm thế nào để giải quyết mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với bảo tồn văn hóa tại xã Ninh Hải, để thấy rõ được những thay đổi trong đời sống 9 văn hóa của cư dân các xã sau khi Tràng An được công nhận là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới em đã chọn “Biến đổi đời sống văn hóa ở xã Ninh Hải huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình” làm đề tài nghiên cứu cho khóa luận tốt nghiệp của mình. Do thời gian có hạn nên em chỉ nghiên cứu một số yếu tố văn hóa tiêu biểu và những biến đổi đặc trưng nhất của đời sống văn hóa xã Ninh Hải. 2.! Mục đích và nhiêmk vụ nghiên cứu Mục đích: Trên cơ sở lý luận về đời sống văn hóa đồng thời vận dụng những kiến thức đã học để tìm hiểu đời sống văn hóa và những biến đổi của đời sống văn hóa cư dân xã Ninh Hải huyện Hoa Lư. Từ khi khu quần thể danh thắng Tràng An được công nhận là di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới tác động như thế nào đến đời sống văn hóa xã Ninh Hải. Nhiệm vụ: Hệ thống hóa cơ sở lý luận về đời sống văn hóa Nghiên cứu thực trạng những biến đổi trong đời sống văn hóa xã Ninh Hải huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình, nguyên nhân và hệ quả. Đề xuất phương hướng và giải pháp định hướng cải thiện và phát triển đời sống văn hóa xã Ninh Hải. 3.! Lịch sử nghiên cứu Đã có nhiều công trình nghiên cứu về du lịch và phát triển du lịch khu quần thể danh thắng Tràng An, tuy nhiên chưa có tài liệu chính thức nào nghiên cứu về sự biến đổi trong đời sống văn hóa của cư dân các xã vùng lõi và phụ cận của Tràng An. Đặc biệt sự kiện Tràng An được UNESCO công nhận là di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới đã có nhiều tác động đến đời sống văn hóa của cư dân nằm trong khu vực này. Đề tài “Hoạt động dịch vụ du lịch tại khu du lịch sinh thái Tràng An (Ninh Bình)” của Hoàng Minh Thiện thực hiện năm 2014 nghiên cứu về dịch vụ du lịch, hoạt động phục vụ khách du lịch tại địa phương. Đề tài này đề cập 10 đến tác động của hoạt động du lịch đến kinh tế và cơ sở vật chất tại các địa phương nằm trong phạm vi quần thể Tràng An. Đề tài “Làng nghề truyền thống và ý nghĩa với vấn đề phát triển du lịch ở Ninh Bình” của Trần Thị Kim Cúc thực hiện năm 2010 tập trung tìm hiểu về các làng nghề truyền thống trong địa bàn tỉnh Ninh Bình, trong đó có đề cập đến tác động của phát triển du lịch, dịch vụ đến làng nghề thêu ren Văn Lâm thuộc xã Ninh Hải. Ngoài những đề tài nghiên cứu tập trung phát triển du lịch bền vững, phát triển làng nghề tại các xã trong quần thể Tràng An thì chưa có một tài liệu hoàn chỉnh nào nghiên cứu sự biến đổi đời sống văn hóa của các xã nằm trong khu vực này. Khóa luận tốt nghiệp này lựa chọn xã Ninh Hải huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình làm đối tượng nghiên cứu, là một bài tập cũng như là một công trình nghiên cứu toàn diện nhất các mặt trong đời sống của dân cư xã Ninh Hải dưới định hướng phát triển du lịch. 4.! Đối tượng và phạm vi nghiên cứu -! Đối tượng nghiên cứu: đời sống văn hóa xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình . -! Phạm vi nghiên cứu: + Không gian: xã Ninh Hải huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình. + Thời gian: sau khi Tràng An được công nhận là di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới. 5.! Phương pháp nghiên cứu Ngoài cơ sở lí luận chung làm nền tảng chỉ đạo, em đã vận dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: 5.1.! Phương pháp thu thập, phân tích và tổng hợp tài liệu 11 Thông tin về đối tượng nghiên cứu được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau nên cần phân loại, so sánh và chọn lọc những thông tin có giá trị nhất để sử dụng trong bài. 5.2.! Phương pháp khảo sát thực địa Đây là phương pháp nghiên cứu truyền thống để khảo sát thực tế, áp dụng việc nghiên cứu lý luận gắn với thực tiễn, bổ sung lý luận ngày càng hoàn chỉnh hơn. Việc có mặt tại thực địa trực tiếp quan sát và tìm hiểu thông tin từ những người có trách nhiệm là rất cần thiết. Quá trình khảo sát thực địa giúp cho tài liệu thu thập được phong phú hơn, giúp cho việc học tập nghiên cứu đạt hiệu quả cao và có một tầm nhìn khách quan để nghiên cứu đề tài. Đây là phương pháp vô cùng quan trọng để thu thập được những thông tin xác thực tăng tính thuyết phục cho đề tài. Phương pháp này giúp người nghiên cứu có cái nhìn khách quan và những đánh giá đúng đắn về vấn đề nghiên cứu. Hiểu vấn đề một cách sâu sắc và tránh được tính phiến diện trong quá trình nghiên cứu. 5.3.! Phương pháp so sánh tổng hợp Phương pháp này nhằm định hướng cho người viết thấy được tính tương quan giữa các yếu tố, từ đó thấy được hiện trạng và sự ảnh hưởng của các yếu tố tới đời sống văn hóa của địa bàn đang nghiên cứu. Việc so sánh tổng hợp các thông tin và số liệu đã thu thập được giúp người viết hệ thống được một cách khoa học những thông tin số liệu cũng như các vấn đề thực tiễn. Đây là phương pháp giúp cho người viết thực hiện các mục tiêu dự báo, đề xuất các dự án, định hướng phát triển, triển khai quy hoạc các dự án mang tính khoa học và đạt hiệu quả cao. 5.4.! Phương pháp điều tra xã hội học Phương pháp này có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc nghiên cứu đề tài. Sử dụng phương pháp này để phỏng vấn trực tiếp một số người dân tại địa phương xã Ninh Hải, những người có hoạt động trực tiếp trong lĩnh vực 12 du lịch. Qua đó thấy được sự thay đổi như thế nào dưới tác động của định hướng phát triển kinh tế của địa phương này. 6.! Đóng góp của khóa luận Đóng góp thêm tư liệu nghiên cứu về đời sống văn hóa xã Ninh Hải huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình cũng như sự biến đổi đời sống văn hóa xã Ninh Hải. Từ đó, có cái nhìn tổng quát về đời sống văn hóa xã Ninh Hải trong sự phát triển kinh tế hiện nay. Đóng góp một số ý kiến nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở xã Ninh Hải. 7.! Bố cục đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phần phụ lục, đề tài có cấu trúc gồm 3 chương: Chương 1: Lý luận chung về đời sống văn hóa và khái quát về xã Ninh Hải huyện Hoa Lư tỉnh Ninh Bình Chương 2: Thực trạng biến đổi đời sống văn hóa ở xã Ninh Hải Chương 3: Những vấn đề đặt ra 13 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.! Trần Quốc Vượng (1998), Cơ sở văn hóa Việt Nam, NXB Giáo Dục Việt Nam, [tr12-23]. 2.! Nguyễn Văn Quyết(2013), Luận án “Ngiên cứu sự biến đổi văn hóa của các cộng đồng nông nghiệp – nông thôn trong quá trình phát triển các khu công nghiệp” ,Viện Văn hóa nghệ thuật Việt Nam. 3.! Báo cáo tổng hợp đề án xây dựng nông thôn mới huyện Hoa Lư(12/2015). 4.! Cục thống kê tỉnh Ninh Bình(2015), Thống kê cơ cấu lao động các làng nghề Ninh Bình. 5.! Baoninhbinh.org.com 6.! Báo cáo tổng kết tình hình kinh tế - văn hóa – xã hội của UBND xã Ninh Hải năm 2015.