Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8

PhÇn I Më §Çu I. Lý do chän ®Ò tµi 1. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn nay: D©n téc ta vèn cã truyÒn thèng hiÕu häc vµ t«n s­ träng ®¹o, cha «ng ta ®· ®Ó l¹i cho chóng ta nhiÒu t­ t­ëng gi¸o dôc víi cèt lâi lµ “lÊy viÖc häc lµm gèc” ngang tÇm víi nh÷ng t­ t­ëng trong thÕ gi¬i hiiÖn ®¹i nh­ lµ häc ®Ó lµm ng­êi, häc ®Ó hµnh, hµnh ®Ó häc. Ngay tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû, ®· xuÊt hiÖn mong muèn hiÖn ®¹i ho¸, tÝch cùc qu¸ tr×nh gi¸o dôc. Trong nhµ tr­êng ®iÒu chñ yÕu kh«ng ph¶i lµ chñ nhåi nhÐt cho häc sinh mét mí kiÕn thøc hçn ®én, tuy r»ng kiÕn thøc lµ cÇn thiÕt song ®iÒu chñ yÕu lµ ph¶i gi¸o dôc cho häc trß ph­¬ng ph¸p tù suy nghÜ, tù biÕt suy luËn, ph­¬ng ph¸p diÔn t¶, råi ®Õn ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Ph¹m V¨n §ång 1989 – H·y tiÕn m¹nh trªn mÆt trËn khoa häc vµ kü thuËt - Nhµ xuÊt b¶n s­ thËt Hµ néi: “D¹y häc ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o, tù häc, tù rÌn luyÖn b¶n th©n cña häc sinh ”, “ThÇy chñ ®¹o vµ trß chñ ®éng”… Hoµi b·o khoa häc cao quý lóc bÊy giê lµ “BiÕn qu¸ tr×nh ®µo t¹o thµnh qu¸ tr×nh tù ®µo t¹o, qu¸ tr×nh d¹y häc song song qu¸ tr×nh tù häc”. §Ó gãp phÇn trong cuéc c¸ch m¹ng vÒ gi¸o dôc, NghÞ quyÕt TW IV kho¸ 7 ®· ®Ò ra nhiÖm vô “§æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc, bËc häc, nghµnh häc”. NghÞ quyÕt TW 2 khoa VIII ®· chØ râ mét nhiÖm vô quan träng cu¶ ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o lµ “§æi míi ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thãi quen, nÒ nÕp t­ duy s¸ng t¹o cña ng­êi häc”. Víi t­ t­ëng chiÕn l­îc c¬ b¶n cña §¶ng lµ “LÊy néi lùc, n¨ng lùc tù häc lµm nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña b¶n th©n ng­êi häc”. V× vËy chóng ta cã thÓ coi tù häc lµ mòi nhän chiÕn l­îc cña gi¸o dôc ®µo t¹o cña n­íc ta hiÖn nay. 2. Do thùc tr¹ng d¹y häc hiÖn nay: Qu¸ tr×nh tù häc tù ®µo t¹o lµ sô kÕt hîp cña qu¸ tr×nh d¹y cña thÇy vµ qu¸ tr×nh häc cña trß thµnh mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt biÖn chøng, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. MÊy n¨m gÇn ®©y viÖc d¹y cña thÇy vµ tù häc cña trß ®· vµ ®ang lµ mèi quan t©m cña rÊt nhiÒu nhµ gi¸o dôc. Trong viÖc øng dông c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc lÊy ng­êi häc lµm trung t©m, cßn thÇy gi¸o chØ lµ ng­êi h­íng dÉn. VÊn ®Ò tù häc vµ t­ t­ëng lÊy viÖc häc cña trß lµm gèc lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi kh«ng ph¶i mét sím mét chiÒu vµ cña riªng ai. ViÖc tù häc cña häc sinh THCS lµ mét ®iÒu rÊt cÇn thiÕt, trong viÖc tÝch luü kiÕn thøc cho b¶n th©n häc sinh. §Æc biÖt m«n sinh häc ë tr­êng THCS lµ ch×a kho¸ ®Ó më c¸nh cöa ®Ó b­íc vµo thÕ giíi sinh vËt, gãp phÇn trang bÞ cho thÕ hÖ trÎ nh÷ng kiÕn thøc sinh häc, phæ th«ng, c¬ b¶n hiÖn ®¹i. HiÖn nay l¹i cã rÊt nhiÒu thµnh tùu sinh häc ®­îc øng dông vµo ®êi sèng mang l¹i hiÓu qu¶ cao. Do vËy trang bÞ cho häc sinh ph­¬ng ph¸p tù häc, tù nghiªn cøu ®Ó häc sinh thu nhËn kiÕn thøc vµ øng dông vµo trong thùc tÕ. Tuy vËy, trong thùc tÕ d¹y häc hiÖn nay viÖc ¸p dông ph­¬ng ph¸p d¹y häc h­íng dÉn häc sinh tù häc cña gi¸o viªn THCS ë tÊt c¶ c¸c m«n häc nãi chung vµ m«n sinh häc nãi riªng cßn gÆp rÊt nhiÒu lóng tóng vµ khã kh¨n. Lµ mét gi¸o viªn m«n sinh häc, qua thùc tÕ d¹y häc , ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt ë tr­êng THCS, ®Æc biÖt qua nghiªn cøu néi dung ch­¬ng tr×nh sinh häc líp 8 vµ yªu cÇu thùc tiÔn khi d¹y häc ch­¬ng 9: HÖ thÇn kinh, v¬Ý mong muèn nhá bÐ vµo viÖc ®æi m¬Ý ph­¬ng ph¸p d¹y häc m«n sinh häc ë tr­êng THCS, nh»m n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc m«n sinh häc. NhËn thÊy tÝnh thùc tiÔn vµ cÊp thiÕt cña vÊn ®Ò trªn t«i m¹nh d¹n ®i vµo nghiªn c­u ®Ò tµi: “BiÖn ph¸p h­íng dÉn häc sinh tù häc SGK qua d¹y häc ch­¬ng I X- HÖ thÇn kinh- sinh häc 8 THCS” II Môc ®Ých nghiªn cøu §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p h­íng dÉn häc sinh tù häc vµ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cho häc sinh tù häc SGK nãi chung vµ ch­¬ng hÖ thÇn kinh sinh häc 8 nãi riªng. III. NhiÖm vô nghiªn cøu 1. HÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn vÒ viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p ®Ó h­íng dÉn häc sinh tù häc SGK. 2. X¸c ®Þnh thùc tr¹ng cña c¸c biÖn ph¸p h­íng dÉn häc sinh tù häc SGK. 3. §Ò xuÊt vÒ nh÷ng chØ tiªu th¨m dß kh¶ n¨ng tù häc cña häc sinh (§iÒu tra qua phiÕu). 4. §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p th¨m dß kh¶ n¨ng tù häc cho häc sinh qua d¹y häc ch­¬ng I X “HÖ thÇn kinh”. 5. ThiÕt kÕ mét sè ba× gi¶ng theo h­íng ®Ó h­íng dÉn häc sinh tù häc ch­¬ng HÖ thÇn kinh sinh häc 8. IV §èi t­¬ng nghiªn cøu Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p h­íng dÉn n¨ng lùc tù häc cho häc sinh trong d¹y häc ch­¬ng hÖ thÇn kinh. V. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu Häc sinh líp 8 cña tr­êng THCS NghÜa Hång – NghÜa §µn- TØnh NghÖ An. VI. Ph­¬ng ph¸p Nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn tèt nhiÖm vô ®· nªu trªn, t«i sö dông c¸c biÖn ph¸p nghiªn cøu sau: 1. Nghiªn cøu lý thuyÕt: - Nghiªn cøu tµi liÖu vµ ®­êng lèi chÝnh s¸ch cã liªn quan nh»m x©y dùng c¬ së lý thuyªt cho ®Ò tµi. - Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vÒ ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc, c¬ së lý luËn nh»m tæ chøc ho¹t ®éng cho häc sinh. - Nghiªn cøu tµi liÖu h­íng dÉn d¹y häc sinh häc 8, tµi liÖu gi¸o khoa sinh häc 8, tµi liÖu tham kh¶o nãi chung vµ ®¶m b¶o kiÕn thøc vÒ chuyªn m«n v÷ng ch¾c. 2. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra s­ ph¹m: - Dïng phiÕu ®Ó ®iÒu tra t×nh h×nh gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn sinh häc vµ t×nh h×nh häc tËp cña häc sinh. - Dù giê, trao ®æi trùc tiÕp víi ®ång nghiÖp ®Ó ®iÒu tra chÊt l­îng vµ ý thøc häc tËp cña häc sinh. - §iÒu tra c¬ së vËt chÊt phôc vô häc tËp ë tr­êng, t×nh h×nh ®Þa ph­¬ng n¬i tr­êng ®ãng ®Ó t×m hiÓu ph­¬ng tiªn, ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®· vµ ®ang sö dông. 3. Ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm s­ ph¹m: - So¹n gi¸o ¸n thùc nghiÖm cã ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p tæ chøc c¸c ho¹t ®éng tù häc cho häc sinh. - TiÕn hµnh thùc nghiÖm ë tr­êng THCS Nghi· Hång – NghÜa §µn - NghÖ An. - Chän líp thùc nghiÖm vµ ®èi chiÕu: Dùa vµo kÕt qu¶ kh¶o s¸t, vµo thùc tr¹ng tæ chóc ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh, chän trong khèi 8. - Bè trÝ thùc nghiÖm: + Líp thùc nghiÖm: Bµi häc ®­îc thiÕt kÕ cã sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p tæ chøc c¸c ho¹t ®éng h­íng dÉn häc sinh tù häc. + Líp ®èi chøng: Bµi häc thiÕt kÕ theo h­íng sö dông ph­¬ng ph¸p d¹y häc th«ng th­êng mµ gi¸o viªn th­êng sö dông. + Líp thùc nghiÖm vµ ®èi chøng tiÕn hµnh song song cïng mét gi¸o viªn d¹y, ®ång ®Òu vÒ thêi gian, néi dung kiÕn thøc vµ ®iÒu kiÖn d¹y häc (tr×nh ®é c¸c líp ®· ®­îc kiÓm tra ®¸nh gi¸ tr­íc) C¸c b­íc thùc nghiÖm: + Thùc nghiÖm th¨m dß tr­íc. + Thùc nghiÖm chÝnh thøc. + Sè bµi thùc nghiÖm gåm 7 bµi: bµi 45, bµi 46, bµi 47, bµi 48, bµi 49, bµi 50, bµi 51 S¸ch gi¸o khoa sinh häc líp 8, mçi bµi d¹y mét tiÕt. Sau mét bµi d¹y cã kiÓm tra chÊt l­îng lÜnh héi kiÕn thøc ë c¶ c¸c líp thùc nghiÖm vµ ®èi chøng cïng mét ®Ò kiÓm tra, chÊm cïng mét biÓu ®iÓm ®¸nh gi¸. KiÓm tra ®é bÒn kiÕn thøc sau khi häc hÕt ch­¬ng. PhÇn II KÕt qu¶ nghiªn cøu Ch­¬ng I: C¬ së lý luËn cña viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p h­íng dÉn häc sinh tù häc I. ThÕ nµo lµ tù häc C©u hái ®ã t­ëng chõng nh­ rÊt ®¬n gi¶n ®Ó tr¶ lêi: Tù häc lµ häc kh«ng cã thÇy chø cßn g× n÷a. Tr¶ lêi nh­ vËy th× lËp tøc cã ngay hµng lo¹t c©u hái kh¸c. ThÕ c©u “kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn” lµ chèng l¹i viÖc tù häc ­? TrÎ con, ng­êi kÐm th«ng minh cã tù häc ®­îc kh«ng v…v. Tù häc kh«ng ph¶i lµ häc kh«ng cã thÇy mµ ë ®©y vai trß cña ng­êi thÇy lµ tæ chøc h­íng dÉn cho ng­êi häc ph¸t huy hªt kh¶ n¨ng cña m×nh, ph¶i tù t×m tßi, ph¸t hiÖn ra v¸n ®Ò cèt lâi. Bëi v× ta thÊy m«t thùc tÕ r»ng chØ víi næ lùc cña b¶n th©n m×nh th× kiÕn thøc thu ®­îc míi bÒn v÷ng vµ sinh ®éng. Tù häc lµ tù m×nh ®éng n·o suy nghÜ, sö dông n¨ng lùc trÝ tuÖ(quan s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp v…v) vµ cã khi c¶ c¬ b¾p khi ph¶i sù dông c«ng cô, cïng c¸c pÈm chÊt cña m×nh ®Ó chiÕm lÜnh mét lÜnh vùc nµo ®ã cña nh©n lo¹i, biÕn lÜnh vùc ®ã thµnh së h÷u cñ m×nh. §iÒu ®ã cho thÊy cèt lâi cña viÖc häc lµ tù häc, hÔ cã häc lµ cã tù häc v× kh«ng ai cã thÓ häc hé cho ng­êi kh¸c. Häc lµ mét ®Æc tr­ng cña con ng­êi , trong ®ã häc ®ãng vai trß chñ thÓ, vµ tri thøc khoa häc lµ ®èi t­îng ®Ó chiÔm lÜnh. Ho¹t ®éng tù häc lµ mét qu¸ tr×nh tù gi¸c, tÝch c­c tù chiÔm lÜnh tri thøc khoa häc b»ng hµnh ®éng cña chÝnh m×nh h­íng tíi nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Do ®ã ®Ó­ ho¹t ®éng häc cã hiÖu qu¶, qu¸ tr×nh tæ chøc d¹y häc ph¶i lµm cho ho¹t ®éng häc cña häc sinh chuyÓn sang tù häc. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh tù häc cÇn ph¶i cã sù h­íng dÉn gióp ®ì cña gi¸o viªn, ®ã lµ viÖc gi¸o viªn x¸c ®Þnh c¸c nhiÖm vô nhËn thøc,tr×nh bµy néi dung tri thøc ®Õn c¸c b­íc ®i vµ c¸c uªu cÇu kÕ ho¹ch cô thÓ. §ång thêi gi¸o viªn th­êng xuyªn uèn n¾n gióp ®ì cho qu¸ tr×nh tù häc cña häc sinh th«ng qua c¸c kiÕn thøc kiÓm ta trªn giê lªn líp. Tù häc cña häc sinh THCS ph¶i cã sù ®Þnh h­íng cña gi¸o viªn. Ngoµi nh÷ng giê lªn líp GV trùc tiÕp gi¶ng d¹y. Qu¸ tr×nh häc tËp khi kh«ng cã GV, ng­êi häc ph¶i chñ ®éng tù s¾p xÕp kÕ häach huy ®éng trÝ tuÖ kÜ n¨ng cña b¶n th©n ®Ó häc tËp theo yªu cÇu vµ h­íng dÉn cña gi¸o viªn: «n tËp, lµm bµi tËp n©ng cao… nh»m hoµn thµnh nhiÖm vô häc tËp. Hay nãi c¸ch kh¸c, GV ®· ®iÒu khiÓn gi¸n tiÕp qu¸ tr×nh tù häc cña häc sinh th«ng qua c¸c nhiÖm vô häc tËp ®­îc giao vÒ nhµ sau mçi bµi gi¶ng. Trong d¹y häc, ngoµi ho¹t ®éng häc tËp nh÷ng ch­¬ng tr×nh theo quy ®Þnh hiÖn hµnh, viÖc häc tËp th­êng xuyªn qua hoat ®éng thùc tiÔn vµ cuéc sèng th× häc sinh ph¶i hoµn toµn tù häc. Nh­ v©y, kh¸i niÖm tù häc lµ rÊt réng, nã cã thÓ diÔn ra víi nh­êi häc khi cã gi¸op viªnb trùc tiÕp gi¶ng day, hoÆc khi cã sù ®iÒu khiÓn gi¸n tiÕp cña gi¸o viªn. II. Tù häc cã khã kh«ng Nh­ chóng ta ®· biªt, t­ häc tøc lµ t­ m×nh ®éng n·o, tù suy nghÜ, biÕt sö dông c¸c n¨ng lôc t¸i t¹o(biÕt quan s¸t, ph©n tÝch…) ®Ó tõ ®ã chiÔm lÜnh mét n¨ng lùc hiÓu biÕt nµo ®ã cña nh©n lo¹i biÕn lÜnh vùc ®ã thµnh së h÷u cña m×nh. Häc sinh muèn cã kiÕn thøc s©u vµ hiÓu biÕt réng, ®Ó tÝch luü thªm kiÕn thøc chuÈn bÞ cho t­¬ng lai, th× häc sinh ph¶i rÌn luyÖn cho m×nh n¨ng lùc tù häc. Ngoµi nh÷ng bµi gi¶ng cña GV, häc sinh ph¶i tù t×m tßi tµi liÖu ë th­ viÖn ®Ó ®äc thªm, gi¶i quyÕt c¸c bµi tËp trong s¸ch bµi tËp, s¸ch tham kh¶o ®Ó biÕt thªm nhiÒu tri thøc míi. Kh¶ n¨ng tù häc lµ tiÒm Èn trong mìi con ng­êi, ®èi víi häc sinh THCS th× kh¶ n¨ng tù häc lµ rÊt cÇn thiÕt. Mçi häc sinh ®Òu cã së tr­êng riªng, nÕu ®­îc kh¬i gîi, kÝch thÝch, ®ßi hái con ng­êi ph¶i t×m tßi, ph¶i suy nghÜ vµ ph¸t huy t­ duy s¸ng t¹o ®Õn møc cao nhÊt th× c¸i tiÒm tµng ®ã sÏ thµnh hiÖn thùc. Muèn vËy GV ph¶i t×m ra c¸c biÖn ph¸p h­íng dÉn häc sinh ®Ó häc sinh nhËn thøc â tÇm quan träng cña viÖc tù häc lµm cho häc sinh say mª h¬n vµ lµ ®éng lôc thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù häc cña häc sinh . HiÖn nay, ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh cßn mang tÝnh chÊt thô ®éng, c¸c em phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo GV vµ nh÷ng tri thøc trªn líp cña GV, ghi nhí mét c¸ch m¸y mãc chø kh«ng ph¶i lµ cã sù s¸ng t¹o hay viÖc t×m ra nh­ng c¸i hay c¸i míi nµo kh¸c nªn kÕt qu¶ cßn rÊt thÊp. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do häc sinh ch­a cã ý thøc vÒ b¶n th©n m×nh. MÆt kh¸c do GV chua t×m ra ®­îc c¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó h­íng dÉn häc sinh tù häc. PhÇn lín GV th­êng so¹n bµi b»ng c¸ch sao chÐp SGK, cßn nÆng nÒ vÒ th«ng b¸o , d¹y theo lèi truyÒn thô mét chiÒu “ thÇy ®äc trß chÐp”. Kh«ng tæ chøc ®­îc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cho c¸c em, kh«ng dù kiÕn ®­îc c¸c biÖn ph¸p ®Ó h­íng dÉn häc sinh tù häc. §iÒu ®ã cho thÊy tù häc kh«ng ph¶i lµ khã nÕu häc sinh ý thøc ®­îc viÖc häc cña m×nh vµ GV cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó h­íng dÉn häc sinh tù häc mét c¸ch tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ cao. III. H­íng dÉn tù häc Trong ho¹t ®éng h­íng dÉn, d¹y chÝnh lµ sù tæ chøc hay ®iÒu khiÓn tèi ­u ho¸ qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh tri thøc khoa häc ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cho ng­êi häc. Ho¹t ®éng d¹y häc cã hai chøc n¨ng lu«n g¾n kÕt chÆt chÏ víi nhau “truyÒn ®¹t th«ng tin d¹y häc vµ ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng häc’’. Tri thøc Trß Tù nghiªn cøu, tù thÓ hiÖn, tù kiÓm tra ThÇy H­íng dÉn, tæ chøc, träng tµi, ®¸nh gi¸ Líp, nhãm Th¶o luËn, bæ sung, kiÓm tra. ë h×nh thøc nµy thêi gian gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y sÏ Ýt h¬n, chñ yÕu dµnh thêi gian cho häc sinh tù häc. H×nh thøc d¹y häc “ tù häc cã h­íng dÉn ” lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh. Tõ s¬ ®å d¹y häc trªn cã thÓ hiÓu kh¸i niÖm h­íng dÉn tù häc lµ sù ®iÒu khiÓn cña GV trong viÖc ®Þnh h­íng, tæ chóc vµ chØ ®¹o nh»m gióp häc sinh tèi ­u ho¸ qu¸ tr×nh tù chiÕm lÜnh tri thøc, h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o th«ng qua ®ã h×nh thµnh vµ ph¸p huy nh©n c¸ch cho häc sinh. Tù häc cã h­íng dÉn lµ mét h×nh thøc tæ chøc d¹y häc mµ trong ®ã thÇy ®ãng vai trß ng­êi ®Þnh h­íng, dÉn * Nguyªn t¾c c¬ b¶n trong h­íng dÉn häc vµ tù häc * Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh l«gÝc néi dung vµ môc tiªu ch­¬ng tr×nh * Nguyªn t¾c sö dông h­íng dÉn cña GV ph¶i ph¸t huy tèi ®a nç lùc cña häc sinh * Nguyªn t¾c ®¶m b¶o hiÖu qu¶ viÖc tù kiÓm tra ®¸nh gi¸ vµ duy tr× th­êng xuyªn th«ng tin ng­îc chiÒu tõ häc sinh ®Õn GV. - Trong ®ã häc sinh tù kiÓm tra, tù ®¸nh gi¸ lµ mét trong ba thµnh tè c¬ b¶n nhÊt cña tù häc cã h­íng dÉn. NÕu häc sinh n¾m v÷ng ph­¬ng ph¸p tù ®¸nh gi¸ th× hä sÏ ®iÒu chØnh kÞp thêi h¹t ®éng tù häc cña m×nh sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt, ®ång thêi båi d­ìng duy tr× th­êng xuyªn ý thøc tù häc. §Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc tù ®¸nh gi¸ cho häc sinh, GV ph¶i cã c¸c ph­¬ng ph¸p h­íng dÉn häc sinh c¸ch ph©n chia c¸c môc tiªu ch­¬ng tr×nh thµnh môc tiªu bé phËn, trong ®ã c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ râ rµng ®Ó sau khi gi¶i quyÕt mçi nhiÖm vô tù häc, häc sinh cã thÓ tù biÕt r»ng m×nh ®· hoµn thµnh nhiÖm vô ë møc nµo. - Tuy vËy viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh tõ phÝa GV kh«ng thÓ thiÕu v× nã vïa cã gi¸ trÞ chØ ®¹o, ®iÒu khiÓn vïa ®Ó kh¼ng ®Þnh thµnh tÝch häc tËp cña häc sinh. GV ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh lµ biÖn ph¸p h­íng dÉn, rÌn luyÖn kü n¨ng tù ®¸nh gi¸ cho häc sinh ®ång thêi gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ chÊt l­îng tù häc chuÈn x¸c, kh¸nh quan h¬n. Nã cßn lµ nguån th«ng tin ph¶n håi ®Ó qua ®ã GV ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ ®iÒu chØnh ph­¬ng ph¸p h­íng dÉn tù häc cña m×nh kÞp thêi ®ång thêi bæ sung nh÷ng khiÕm khuyÕt vÒ ph­¬ng ph¸p tù häc trong qu¸ tr×nh tù häc cña häc sinh triÓn réng kh¾p trªn thÕ giíi. NÒn kinh tÕ häc tËp coi ®éng lùc chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ lµ häc tËp, nÒn kinh tÕ tri thøc coi tri thøc lµ lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp s¶n xuÊt ra c¸c s¶n l­îng mang hµm l­îng trÝ tuÖ cao. Cïng víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ míi, ë n­íc ta ®ßi hái ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®µo t¹o ra mét líp ng­êi n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi. §Ó häc th­êng xuyªn, häc cho b¶n th©n ng­êi häc th× nhµ gi¸o dôc ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc c¸c biÖn ph¸p h­íng dÉn häc sinh tù häc. V× bªn c¹nh viÖc n¾m ®ù¬c tri thóc trªn líp, häc sinh cßn häc c¸ch lÜnh héi kiÕn tøc ngoµi x· héi tõ ®ã n©ng cao chÊt l­îng häc tËp, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøccña häc sinh. Gióp häc sinh kh«ng nh÷ng lÜnh héi tri thøc mét c¸ch chñ ®éng, v÷ng ch¾c mµ cßn ph¸t triÓn kü n¨ng t­ duy, tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸ néi dung kiÕn thøc mét c¸ch tèt nhÊt. iv. C¸c biÖn ph¸p h­íng dÉn häc sinh tù häc • Tù häc qua s¸ch gi¸o khoa, s¸ch tham kh¶o: SGK lµ nguån tri thøc quan träng cho häc sinh, nã quy ®Þnh liÒu l­îng kiÕn thøc cÇn thiªt cña m«n häc, lµ ph­¬ng tiÖn phôc vô ®¾c lùc cho GV vµ häc sinh. SGK cã kªnh h×nh vµ kªnh ch÷ thÓ hiÖn néi dung kiÕn thøc. Ngoµi SGK th× s¸ch tham kh¶o còng lµ nguån tri thøc bæ sung quan träng cho häc sinh. Nguån tri thøc nµy kh«ng chØ phôc vô trùc tiÕp cho viÖc hoµn thµnh nhiÖm vô trÝ dôc quy ®Þnh trong ch­¬ng tr×nh, mµ cßn cã t¸c dông gi¸o dôc, n¨ng cao sù hiÓu biÕt cho häc sinh. Do v©y, d¹y häc sinh tù thu nhËn kiÕn thøc, chÝnh lµ rÌn luyÖn cho häc sinh ph­¬ng ph¸p ®äc s¸ch, kü n¨ng, kü x¶o ®äc s¸ch. §Ó häc sinh sö dông tèt SGK vµ S¸ch tham kh¶o cÇn rÌn luyÖn cho häc sinh mét sè kü n¨ng c¬ b¶n sau: Trong kh©u cñng cè kiÕn thøc rÌn luyÖn kü n¨ng kü x¶o - Sau khi giíi thiÖu néi dung tµi liÖu th× häc sinh ®äc SGK. Sau ®ã häc sinh chiÕu lêi gi¶ng cña GV víi néi dung ®äc ®­îc tõ s¸ch. - Tæ chøc häc sinh lµm viÖc víi SGK nh»m môc ®Ých «n tËp, cñng cè tµi liÖu trªn c¬ së hÖ thèng kiÕn thøccña mét ch­¬ng hay nhiÒu ch­¬ng. - GV ra c¸ D¹y häc sinh kü n¨ng tù ®äc SGK vµ rót ra ®­îc nh÷ng néi dung c¬ b¶n tõ tµi liÖu. Th­êng xuyªn ®Æt ra c©u hái: “ë ®©y nãi lªn c¸i g×?”, “ë ®ay ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh nµo?”. Nh­ vËy häc sinh ph¶i ®¹t ®­îc ý chÝnh cña néi dung ®äc ®­îc, ®Æt tªn ®Ò môc cho phÇn, ®o¹n ®· ®äc sao cho tªn ®Ò môc ph¶n ¸nh ®­îc ý chÝnh. - D¹y häc sinh biÕt c¸ch ph©n tÝch nh÷ng bµi ®äc ®­îc, chia thµnh nh÷ng luËn ®iÓm khao häc kh¸c nhau vµ nªu ®­îc ý nghÜa cña nã. - D¹y häc sinh biÕt c¸ch tr¶ lêi c©u hái ®· cã trªn tµi liÖu ®· ®äc ®­îc, b»ng c¸ch t¸i hiÖn hoÆc ph©n tÝch, so s¸nh, thiÕt lËp mèi quan hÖ nh©n qu¶ tuú theo c©u hái ®· ®Ò ra. - D¹y häc sinh biÕt lËp mét giµn bµi qua tµi liÕuGK. - D¹y kü n¨ng tãm t¾t tµi liÖu ®äc ®­îc - D¹y kü n¨ng ®äc vµ ph©n tÝch b¶ng sè liÖu, biÓu ®å, ®å thÞ h×nh vÏ trong SGK. Sö dông SGK trong kh©u nghiªn cøu tµi liÖu míi: - Tæ chøc cho häc sinh lµm viÖc víi s¸ch ngay sau khi GV ra bµi tËp nhËn thøc hoÆc ngay sau khi GV ®Æt t×nh huèng cã vÊn ®Ò. - Tæ chøc cho häc sinh ®äc nh÷ng ®o¹n cã m« t¶ sù kiÖn, cßn nh÷ng vÊn ®Ò khã, phøc t¹p GV cÇn gi¶i thÝch cho s¸nh tá. - GV tæ chø gi¶i ®¸p t¸i hiÖn hoÆc ®Ó häc sinh ®éc lËp nghiªn cøu l¹i SGK tr­íc khi cho c¸c em nghiªn cøu néi dung míi. - §äc s¸ch sau khi quan s¸t thÝ nghiÖm, hoÆc sau khi quan s¸t c¸c ®å dïng trùc quan kh¸c. Sö dông SGK, c¸c bµi tËp kh¸c nhau ®Ó tæ chøc häc sinh nghiªn cøu SGK. Cã thÓ lµ yªu cÇu häc sinh s­u tÇm c¸c tµi liÖu trùc quan vËt mÉu ®Ó minh ho¹ kh¼ng ®Þnh mét kh¸i niÖm, mét quy luËt ®­îc tr×nh bµy trong SGK - Bµi tËp luyÖn tËp mét quy t¾c, mét ®Þnh luËt. - Bµi tËp yªu cÇu ®äc SGK, «n l¹i nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ kü x¶o. Ch­¬ng II: C¬ së thùc tiÔn cña viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p h­íng dÉn tù häc I. thùc tr¹ng trong tr­êng thcs hiÖn nay 1. T×nh h×nh d¹y cña gi¸o viªn: §a sè gi¸o viªn th­êng quan niÖm kiÕn thøc lµ môc ®Ých cña qu¸ tr×nh d¹y häc nªn chØ quan t©m ®Õn ph­¬ng ph¸p truyÒn thô kiÕn thøc cña bµi ®óng víi néi dung SGK. Mét sè gi¸o viªn ch­a cã kü n¨ng so¹n bµi, vÉn ¸p dông mét c¸ch rËp khu«n, m¸y mãc lèi d¹y häc "truyÒn thèng" chñ yÕu gi¶o thÝch, minh ho¹ s¬ sµi, nghÌo nµn, t¸i hiÖn, liÖt kª kiÕn thøc theo SGK lµ chÝnh, Ýt sö dông c©u hái t×m tßi, t×nh huèng cã vÊn ®Ò… coi nhÑ rÌn luyÖn thao t¸c t­ duy, n¨ng lùc thùc hµnh, Ýt sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc nhÊt lµ c¸c ph­¬ng tiÖn trùc quan ®Ó d¹y häc vµ tæ chøc cho häc sinh nghiªn cøu th¶o luËn trªn c¬ së ®ã t×m ra kiÕn thøc vµ con ®­êng ®Ó chiÕm lÜnh kiÕn thøc cña häc sinh. §Ó cã mét tiÕt d¹y tèt th× gi¸o viªn chuÈn bÞ bµi gi¶ng ph¶i tèt, ph¶i dù kiÕn ®­îc c¸c t×nh huèng, c¸ch sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc hîp lý, gióp häc sinh dÔ hiÓu, dÔ nhí, më réng vµ ch¾t läc kiÕn thøc, rót ra nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt phï hîp ®èi víi tõng néi dung bµi gi¶ng. Thùc tÕ, gi¸o viªn th­êng so¹n bµi b»ng c¸ch sao chÐp l¹i SGK hay tõ thiÕt kÕ bµi gi¶ng, kh«ng gi¸m khai th¸c s©u kiÕn thøc, ch­a s¸t víi néi dung ch­¬ng tr×nh, h­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tõ nhá ®Õn lín trong thùc tÕ ®êi sèng vµ s¶n xuÊt. Khi d¹y th­êng nÆng vÒ th«ng b¸o, kh«ng tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp cho c¸c em, kh«ng dù kiÕn ®­îc c¸c biÖn ph¸p ho¹t ®éng, kh«ng h­íng dÉn ®­îc ph­¬ng ph¸p tù häc. MÆt kh¸c, ph­¬ng ph¸p d¹y häc phæ biÕn hiÖn nay vÉn theo "lèi mßn", gi¸o viªn truyÒn ®¹t kiÕn thøc, häc sinh thô ®éng lÜnh héi tri thøc. ThËm chÝ cã gi¸o viªn cßn ®äc hay ghi phÇn lín néi dung lªn b¶ng cho häc sinh chÐp néi dung SGK. ViÖc sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc: phiÕu häc tËp, tranh ¶nh, b¨ng h×nh, b¶n trong… chØ dïng khi thi gi¸o viªn hay cã ®oµn thanh tra, kiÓm tra ®Õn dù, cßn c¸c tiÕt häc th«ng th­êng hÇu nh­ "d¹y chay". Khi d¹y ch­¬ng VI rÊt cÇn ®Õn ph­¬ng tiÖn trùc quan minh ho¹, cã nh­ thÕ häc sinh míi hiÓu néi dung bµi gi¶ng mét c¸ch s©u s¾c. Nh­ng viÖc sö dông ph­¬ng tiÖn nh­ mét nguån tri thøc chiÕm tû lÖ thÊp. Víi c¸ch sö dông ®ã, häc sinh Ýt cã c¸c ho¹t ®éng tù häc, ho¹t ®éng chñ yÕu lµ gi¸o viªn, t¹o kh«ng khÝ líp häc buån tÎ nh¹t, kh«ng g©y ®­îc høng thó häc tËp cho häc sinh, häc sinh thô ®éng lÜnh héi kiÕn thøc truyÒn ®¹y tõ gi¸o viªn. Do viÖc truyÒn ®¹t kiÕn thøc cña gi¸o viªn theo lèi thô ®éng nªn rÌn luyÖn kü n¨ng tù häc còng nh­ viÖc h­íng dÉn tù häc cña gi¸o viªn kh«ng ®­îc chó ý lµm cho chÊt l­îng giê d¹y kh«ng cao. 2. T×nh h×nh häc tËp cña häc sinh: HiÖn nay, viÖc häc tËp cña häc sinh vÒ m«n Sinh häc nãi chung vµ ch­¬ng HÖ thÇn kinh sinh häc 8 nãi riªng ch­a ®­îc häc sinh quan t©m, chó ý kh«ng høng thó víi m«n häc, chØ coi ®ã lµ nhiÖm vô. Trong giê Sinh häc cã hiÖn t­îng nãi chuyÖn riªng, häc c¸c m«n häc kh¸c, hoÆc lu«n häc ë t×nh tr¹ng thô ®éng, m¸y mãc t¸i hiÖn kiÕn thøc, Ýt vËn dông linh ho¹t vµo c¸c t×nh huèng kh¸c nhau do ®ã hiÖu qu¶ lÜnh héi cßn thÊp, lµm gi¶m hiÖu qu¶ häc tËp bé m«n. Qua trß chuyÖn, trao ®æi víi gi¸o viªn vµ häc sinh thÊy, nÕu gi¸o viªn nµo cã biÖn ph¸p tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp cho häc sinh b»ng c¸ch sö dông ph­¬ng tiÖn d¹y häc vµ c¸c ph­¬ng ph¸p tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cho häc sinh ®Ó tù nghiªn cøu, th¶o luËn ®Ó x©y dùng vµ h×nh thµnh kiÕn thøc th× häc sinh høng thó häc tËp, tÝch cùc ph¸t biÓu ý kiÕn. Cßn nh÷ng giê gi¸o viªn dïng ph­¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh, sö dông ph­¬ng tiÖn ®Ó minh ho¹ kiÕn thøc SGK ®­îc sö dông nh­ th«ng b¸o kh«ng cã sù gia c«ng giê häc kÐm s«i næi vµ hiÖu qu¶ kh«ng cao. Còng qua ®iÒu tra cho thÊy, trong giê lªn líp c¸c ho¹t ®éng tËp trung chñ yÕu vµo gi¸o viªn, gi¸o viªn kh«ng h­íng dÉn häc sinh nghiªn cøu ®Ó tù lÜnh héi, tù t×m lÊy tri thøc mµ l¹i ®ãng vai trß lµ ng­êi lÜnh héi tri thøc mét c¸ch thô ®éng. Còng tõ ®©y, ta thÊy viÖc tù häc cña häc sinh kh«ng theo mét ph­¬ng ph¸p nµo c¶ nªn hiÖu qu¶ kh«ng cao. Häc sinh ch­a ®­îc rÌn luyÖn nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó xö lý nh÷ng th«ng tin thu thËp ®­îc tõ c¸c nguån kh¸c nhau trong cuéc sèng. Do vËy qu¸ tr×nh d¹y häc häc sinh häc nªu ë trªn, ta thÊy cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi ph­¬ng ph¸p d¹y häc theo h­íng ph¸t huy tÝch cùc, chñ ®éng häc tËp cña häc sinh. §ßi hái viÖc tæ chøc c¸c ph­¬ng ph¸p rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc ë tr­êng THCS lµ cÇn thiÕt vµ cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc vµ ¸p dông hÖ thèng c¸c ph­¬ng tiÖn trong d¹y häc ®Ó tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng cña häc sinh lµ thùc sù cÇn thiÕt ®èi víi qu¸ tr×nh d¹y häc gãp phÇn c¶i tiÕn n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc. 3. T×nh h×nh c¬ së vËt chÊt: §iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt cña bé m«n Sinh häc ë hÇu hÕt c¸c tr­êng THCS nãi chung cßn ch­a ®Çy ®ñ, cã phÇn cßn rÊt nghÌo nµn, cô thÓ: - Kh«ng ®Çy ®ñ s¸ch tham kh¶o. - C¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc: tranh ¶nh, b¨ng h×nh, mÉu vËt, s¬ ®å, phiÕu häc tËp cßn thiÕu nhiÒu hoÆc mét sè bµi kh«ng cã. - NhiÒu tr­êng ch­a cã phßng thÝ nghiÖm, nÕu cã phßng cßn rÊt ®¬n s¬, dông cô thÝ nghiÖm vµ ho¸ chÊt cßn thiÕu. - V­ên thÝ nghiÖm cßn hÑp vÒ diÖn tÝch nªn vËn dông vµo thùc tÕ rÊt khã kh¨n. II. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng Thùc tr¹ng trªn cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n: - §éi ngò gi¸o viªn cña mét sè tr­êng ch­a ®­îc ®Æt theo ®óng bé m«n nªn mét sè gi¸o viªn vÉn ph¶i d¹y kiªm nhiÖm nh­ gi¸o viªn to¸n d¹y sinh… - Do ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt cña mét sè tr­êng ch­a ®Çy ®ñ, nªn viÖc ¸p dông theo ph­¬ng ph¸p tÝch cùc ch­a cao. - Do gi¸o viªn giao bµi tËp, yªu cÇu vÒ nhµ nh­ng ch­a cã sù kiÓm tra mét c¸ch s¸t sao nªn ý thøc tù häc cña mét sè häc sinh kh«ng cao. Ch­¬ng 3: BiÖn ph¸p "rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc cho häc sinh qua d¹y häc “c¸c tiÕt 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51 ch­¬ng HÖ thÇn kinh Sinh häc 8 - THCS". Do viÖc thay SGK ®· lµm cho bè côc ch­¬ng tr×nh, néi dung SGK kh«ng chØ m«n Sinh häc mµ ë tÊt c¶ c¸c m«n häc kh¸c thay ®æi. Tr­íc ®©y, SGK chñ yÕu lµ kªnh ch÷ nµy chuyÓn sang kªnh h×nh. §Æc biÖt, m«n Sinh häc lµ bé m«n cã kiÕn thøc v« cïng phong phó h¬n. Do vËy, bªn c¹nh viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng quan s¸t ®Ó cã thÓ tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, kü n¨ng tr¶ lêi c©u hái dùa trªn tµi liÖu ®äc ®­îc. I. H­íng dÉn häc sinh tù tra cøu SGK ®Ó t×m ý tr¶ lêi ë c¸ch nµy, gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh tù ®äc SGK sau ®ã tr¶ lêi theo c©u hái gîi ý cña gi¸o viªn tõ ®ã sÏ t×m ®­îc néi dung cÇn nghiªn cøu. B­íc 1: Häc sinh ph¶i ®äc qua néi dung th«ng tin. B­íc 2: Häc sinh ®äc c©u hái do gi¸o viªn ®­a ra vµ x¸c ®Þnh c©u hái cÇn hái vÒ vÊn ®Ò g×. B­íc 3: Dùa vµo th«ng tin ®äc ®­îc vµ quan s¸t h×nh vÏ tr¶ lêi c©u hái. II. H­íng dÉn häc sinh tù ®äc, tù lËp dµn ý cña mét ®o¹n bµi §Ó häc sinh tù häc, tù lËp dµn ý, t«i tiÕn hµnh nh­ sau: B­íc 1: Häc sinh ph¶i ®äc nhanh mét l­ît néi dung cÇn lËp dµn ý. B­íc 2: Häc sinh ®äc kü l¹i ®Ó n¾m néi dung b¶n chÊt cña néi dung. B­íc 3: T¸ch ra c¸c ý chÝnh, råi thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a chóng vµ ®Æt c¸c môc t­¬ng øng (nÕu cÇn). III. H­íng dÉn häc sinh tù ®äc, tù tãm t¾t néi dung Muèn tãm t¾t néi dung cña ®o¹n th«ng tin th× häc sinh còng cÇn ®­îc rÌn luyÖn theo c¸c b­íc sau: B­íc 1: Häc sinh còng cÇn ®äc qua mét l­ît ®Ó n¾m ®­îc toµn bé bè côc cña ®o¹n cÇn tãm t¾t. B­íc 2: Häc sinh ®äc kü vµ tõ ®Ó t×m nh÷ng ý chÝnh, ý cèt lâi cña bµi. B­íc 3: T¸ch c¸c ý chÝnh råi thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a chóng ®Ó t¹o nªn ®o¹n th«ng tin míi cã néi dung cô thÓ h¬n. IV. H­íng dÉn häc sinh vÒ nhµ tù ®äc vµ tr¶ lêi theo nh÷ng c©u hái mµ gi¸o viªn ®­a ra ë kü n¨ng nµy, t«i h­íng dÉn nh­ sau: B­íc 1: Häc sinh ®äc c©u hái mµ gi¸o viªn ®­a ra vµ x¸c ®Þnh c©u hái cÇn hái vÊn ®Ò g×? B­íc 2: T×m c¸c tµi liÖu, ®o¹n th«ng tin cã néi dung liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy. B­íc 3: §äc vµ lùa chän kiÕn thøc theo ®óng néi dung c©u hái ®­a ra ®Ó tr¶ lêi. V. C¸c bµi so¹n cã sö dông c¸c biÖn ph¸p trªn Ch­¬ng IX. ThÇn kinh vµ gi¸c quan TiÕt 45: Giíi thiÖu chung hÖ thÇn kinh I. Môc tiªu: 1. KiÕn thøc: - Tr×nh bµy ®­îc cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña n¬ron, ®ång thêi x¸c ®Þnh ®­îc n¬ron lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o c¬ b¶n cña hÖ thÇn kinh. - Ph©n biÖt ®­îc c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o cña hÖ thÇn kinh. - Ph©n biÖt ®­îc chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh vËn ®éng vµ hÖ thÇn kinh sinh d­ìng. 2. Kü n¨ng: - Ph¸t triÓn kü n¨ng quan s¸t vµ ph©n tÝch kªnh h×nh. - Kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm. II. §å dïng d¹y häc: - Tranh phãng to h×nh 43.1 vµ 43.2 SGK. III. Ho¹t ®éng d¹y häc. 1. Bµi cò: 2. Bµi míi: Ho¹t ®éng 1: N¬ron - ®¬n vÞ cÊu t¹o cña hÖ thÇn kinh - GV yªu cÇu HS nghiªn cøu  trong SGK. ? Nªu chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh? - GV lÊy vÝ dô: trêi nãng da hång hµo, trêi rÐt da tÝm t¸i. - GV vÏ h×nh cÊu t¹o cña mét n¬ron ®iÓn h×nh. - Yªu cÇu HS chó thÝch c¸c bé phËn cña n¬ron thÇn kinh? - Yªu cÇu HS tæng kÕt: cÊu t¹o n¬ron gåm nh÷ng bé phËn nµo? ? Nªu sù kh¸c nhau n¬ron vµ tÕ bµo th­êng. ? Chøc n¨ng cña n¬ron? - GV chèt. - HS tù thu nhËn  SGK. Th¶o luËn. - HS tr¶ lêi, HS kh¸c nhËn xÐt bæ sung. Þ 3 chøc n¨ng: ®iÒu khiÓn, ®iÒu hoµ vµ phèi hîp mäi ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan, hÖ c¬ quan trong c¬ thÓ. - HS lªn chó thÝch, líp nhËn xÐt - bæ sung. - HS tr×nh bµy, líp nhËn xÐt, bæ sung. - HS tr×nh bµy. I. N¬ron - ®¬n vÞ cÊu t¹o cña hÖ thÇn kinh. CÊu t¹o: + Th©n, nh©n ® chÊt x¸m (TW TK). + Sîi nh¸nh. + 1 sîi trôc: eo rangvie Baomielin Cucxin¸p ® t¹o chÊt tr¾ng vµ d©y thÇn kinh. Chøc n¨ng: c¶m øng dÉn truyÒn xung thÇn kinh. Ho¹t ®éng 2: C¸c bé phËn cña hÖ thÇn kinh Môc tiªu: HiÓu ®­îc c¸c c¸ch ph©n chia hÖ th©n kinh theo cÊu t¹o vµ theo chøc n¨ng. - GV th«ng b¸o cã nhiÒu c¸ch ph©n chia c¸c bé phËn cña hÖ thÇn kinh. Giíi thiÖu 2 c¸ch ph©n chia. + Theo cÊu t¹o. + Teo chøc n¨ng. - GV yªu cÇu HS quan s¸t h×nh 43.2, ®äc bµi tËp ® lùa chän côm tõ ®iÒn vµo chç trèng. - GV yªu cÇu HS ®äc  SGK. ? Sù ph©n chi hÖ thÇn kinh theo chøc n¨ng? ? Ph©n biÖt hÖ thÇn kinh SD vµ hÖ thÇn kinh V§? - HS quan s¸t h×nh, th¶o luËn, hoµn chØnh bµi tËp ®iÒn tõ. - §¹i diÖn nhãm ®äc kÕt qu¶, c¸c nhãm kh¸c bæ sung. - HS tù thu thËp kiÕn thøc tr¶ lêi. II. C¸c bé phËn cña hÖ thÇn kinh. 1. CÊu t¹o: - Trung ­¬ng: Bé n·o Tuû sèng - Bé phËn ngo¹i biªn. + H¹ch thÇn kinh. + D©y TK: Bã sîi CG Bã sîi D§ 2. Chøc n¨ng: HTK V§: ho¹t ®éng cã ý thøc. HTK SD: ho¹t ®éng kh«ng cã ý thøc. IV. KiÓm tra ®¸nh gi¸. - Häc sinh tr¶ lêi c©u hái trong SGK. V. DÆn dß. - §äc: Em cã biÕt - Häc bµi lµm bµi ®Çy ®ñ. TiÕt 46. Thùc hµnh: T×m hiÓu chøc n¨ng (liªn quan ®Õn cÊu t¹o) cña tuû sèng. I. Môc tiªu. 1. KiÕn thøc: - TiÕn hµnh thµnh c«ng c¸c thÝ nghiÖm quy ®Þnh. - Tõ kÕt qu¶, quan s¸t qua thÝ nghiÖm. + Nªu ®­îc chøc n¨ng cña tuû sèng, pháng ®o¸n ®­îc thµnh phÇn cÊu t¹o cña tuû sèng. + §èi chiÕu víi cÊu t¹o cña tuû sèng ®Ó kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a cÊu t¹o vµ chøc n¨ng. 2. Kü n¨ng: - RÌn luyÖn kü n¨ng thùc hµnh. 3. Th¸i ®é: - Gi¸o dôc tÝnh kû luËt, ý thøc vÖ sinh. II. §å dïng d¹y häc. Gi¸o viªn: + Õch 1 con + Bé ®å mæ: ®ñ c¸c nhãm + Dung dÞch HCl 0,3%; 1%; 3% Häc sinh: Õch 1 con Kh¨n lau, b«ng, kÎ s½n b¶ng 44 vµo vë. - M« h×nh cÊu t¹o tuû sèng. III. Ho¹t ®éng d¹y häc. Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu chøc n¨ng cña tuû sèng Môc tiªu: Häc sinh tiÕn hµnh thµnh c«ng c¸c thÝ nghiÖm. Tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm nªu ®­îc chøc n¨ng cña tuû sèng. - GV h­íng dÉn häc sinh c¸ch tiÕn hµnh trªn Õch ®· huû n·o. + Õch huû n·o ®Ó nguyªn tuû. + Treo lªn gi¸ (kho¶ng 5 - 6 phót). + HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 1, 2, 3. L­u ý: Say mçi lÇn kÝch thÝch b»ng axÝt ph¶i röa thËt s¹ch chç da cã axit. - Tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ® yªu cÇu HS dù ®o¸n vÒ chøc n¨ng cña tuû sèng. * GV tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 4, 5. - C¸ch x¸c ®Þnh vÕt c¾t ngang tuû ë Õch, vÞ trÝ vÕt c¾t n»m gi÷a kho¶ng c¸ch cña gèc ®«i d©y thÇn kinh thø 1 vµ 2. ? ThÝ nghiÖm nµy nh»m môc ®Ých g×? * GV biÓu diÔn thÝ nghiÖm 6, 7. * Qua 2 thÝ nghiÖm cã thÓ ®iÒu khiÓn ®iÒu g×? - HS chuÈn bÞ theo h­íng dÉn. - C¸c nhãm tiÕn hµnh: KÕt qu¶: TN1: chi sau bªn ph¶i co. TN2: 2 chi sau co. TN3: C¶ 4 chi ®Òu co. ® HS ghi vµ dù ®o¸n ra nh¸p. HS quan s¸t ® ghi kÕt qu¶: TN4: 2 chi sau co. TN5: 2 chi tr­íc co. ® C¸c c¨n cø thÇn kinh liªn hÖ víi nhau b»ng ®­êng dÉn tryÒn. ® TN6: 2 chi tr­íc kh«ng co. TN7: 2 chi sau co. ® Tuû sèng cã c¨n cø thÇn kinh ®iÒu khiÓn c¸c ph¶n x¹. C¸c c¨n cø thÇn kinh liªn hÖ víi nhau nhê ®­êng dÉn truyÒn. I. T×m hiÓu chøc n¨ng cña tuû sèng. KÕt luËn: Tuû sèng cã c¸c c¨n cø thÇn kinh ®iÒu kiÖn c¸c ph¶n x¹. Ho¹t ®éng 2: CÊu t¹o tuû sèng Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh quan s¸t h×nh 44.1, 44.2 vµ ®èi chiÕu m« h×nh cÊu t¹o tuû sèng hoµn thµnh phiÕu häc tËp. - GV cho ®¹i diÖn hoµn thµnh. - GV chèt - HS quan s¸t, ®äc chó thÝch. - Th¶o luËn ® hoµn thµnh b¶ng. - Líp nhËn xÐt, bæ sung. II. CÊu t¹o tuû sèng. Tuû sèng §Æc ®iÓm CÊu t¹o ngoµi - VÞ trÝ: N»m trong ®èt x­¬ng sèng, tõ ®èt sèng cæ I ®Õn hÕt ®èt th¾t l­ng 2. - H×nh d¹ng: H×nh trô: dµi 50cm. Cã 2 phÇn ph×nh lµ ph×nh cæ vµ ph×nh th¾t l­ng. - Mµu s¾c: Mµu tr¾ng hång. - Mµng tuû: 3 líp: mµng cøng, mµng nhÖn, mµng nu«i ® b¶o vÖ vµ nu«i d­ìng tñy sèng. CÊu t¹o trong - ChÊt x¸m: n»m trong cã h×nh c¸nh b­ím. - ChÊt tr¾ng: lµ c¸c ®­êng dÉn truyÒn nèi c¸c c¨n cø thÇn kinh trong tuû sèng víi nhau vµ víi n·o bé. IV. B¸o c¸o thu ho¹ch. - Hoµn thµnh b¶ng 44. V. DÆn dß. - Häc cÊu t¹o tuû sèng. - Hoµn thµnh b¸o c¸o thu ho¹ch. - §äc tr­íc bµi 45. TiÕt 47: D©y thÇn kinh tuû I. Môc tiªu: 1. KiÕn thøc: - Tr×nh bµy ®­îc cÊu t¹o vµ chøc n¨ng d©y thÇn kinh tuû. - Gi¶i thÝch ®­îc v× sao d©y thÇn kinh tuû lµ d©y pha. 2. Kü n¨ng: - Ph¸t triÓn kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm vµ ph©n tÝch kªnh h×nh. - Kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm. II. §å dïng d¹y häc. - Tranh phãng to h×nh 45.1; 45.2; 44.2. - Tranh c©m h×nh 45.1 vµ c¸c miÕng b×a ghi chó thÝch 1 - 5. III. Ho¹t ®éng d¹y häc. 1. Bµi cò: Tr×nh bµy cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña tñy sèng. Ho¹t ®éng 1: CÊu t¹o cña d©y thÇn kinh tuû. Môc tiªu: Häc sinh t×m hiÓu vµ tr×nh bµy cÊu t¹o d©y thÇn kinh tuû - GV yªu cÇu HS ®äc  vµ quan s¸t tranh SGK. ? Cã bao nhiªu ®«i d©y thÇn kinh tuû? ? GV treo tranh c©m 45.1 ® yªu cÇu HS lªn d¸n c¸c m¶nh b×a. - GV nhËn xÐt, hoµn chØnh. ? Tr×nh bµy cÊu t¹o d©y thÇn kinh tuû? - GV hoµn thiÖn kiÕn thøc. - HS ®äc  quan s¸t h×nh ® th¶o luËn nhãm hoµn thµnh. ® Cã 31 ®«i d©y thÇn kinh tuû. - Mét vµi HS lªn d¸n tranh c©m, líp nhËn xÐt, bæ sung. - HS tr×nh bµy, líp nhËn xÐt bæ sung. I. cÊu t¹o d©y thÇn kinh tuû. - Cã 31 ®«i d©y thÇn kinh tuû. - Mçi d©y thÇn kinh tuû gåm 2 rÔ: + RÔ tr­íc: rÔ V§ + RÔ sau: RÔ CG - C¸c rÔ tñy ®i ra lç gian ®èt ® d©y thÇn kinh tuû. Ho¹t ®éng 2: Chøc n¨ng cña d©y thÇn kinh tuû. Môc tiªu: Th«ng qua thÝ nghiÖm, häc sinh rót ra kÕt luËn vÒ d©y thÇn kinh tuû. - GV yªu cÇu HS quan s¸t h×nh 45.2 vµ nghiªn cøu TN trong SGK. - GV bæ sung: c¸c rÔ tuû xuÊt ph¸t tõ c¸c ®èt tuû cµng vÒ phÝa d­íi cµng bÞ kÐo dµi tr­íc khi nhËp l¹i thµnh d©y thÇn kinh tuû. - GV m« t¶ thÝ nghiÖm b»ng h×nh vÏ. ? Gi¶i thÝch TN1. ? Chøc n¨ng cña rÔ tr­íc ? Gi¶i thÝch TN2. ? Chøc n¨ng cña rÔ sau? GV hoµn thiÖn kiÕn thøc - HS quan s¸t h×nh vµ l¾ng nghe. - HS nghiªn cøu TN. ® Do rÔ tr­íc bÞ c¾t ® kh«ng truyÒn xung thÇn kinh tõ TW ® c¬ quan ®¸p øng. ® HS tr¶ lêi, HS kh¸c nhËn xÐt, bæ sung. ® Do rÔ sau bÞ c¾t ® kh«ng truyÒn xung thÇn kinh tõ c¬ quan thô c¶m ® TW. - HS tr¶ lêi, HS kh¸c nhËn xÐt, bæ sung. II. Chøc n¨ng cña d©y thÇn kinh tuû. - RÔ tr­íc dÉn truyÒn xung V§. - RÔ sau dÉn truyÒn xung c¶m gi¸c. - D©y thÇn kinh tuû do c¸c bã sîi c¶m gi¸c vµ V§ nhËp l¹i, nèi víi tuû sèng qua rÔ tr­íc vµ rÔ sau ® d©y thÇn kinh tuû lµ d©y pha. IV. KiÓm tra ®¸nh gi¸. - Häc sinh tr¶ lêi c©u hái trong SGK. V. DÆn dß. - §äc tr­íc bµi 46. - KÎ b¶ng 46 (tr 145) vµo vë. TiÕt 48. Trô n·o - tiÓu n·o - n·o trung gian. I. Môc tiªu. 1. KiÕn thøc: - X¸c ®Þnh ®­îc vÞ trÝ vµ c¸c thµnh phÇn cña trô n·o. - Tr×nh bµy ®­îc chøc n¨ng chñ yÕu cña trô n·o. - X¸c ®Þnh ®­îc vÞ trÝ vµ chøc n¨ng cña tiÓu n·o. - X¸c ®Þnh ®­îc vÞ trÝ vµ chøc n¨ng chñ yÕu cña n·o trung gian. 2. Kü n¨ng: - Ph¸t triÓn kü n¨ng quan s¸t vµ ph©n tÝch kªnh h×nh. - Kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm. 3. Th¸i ®é: Gi¸o dôc ý thøc b¶o vÖ bé n·o. II. §å dïng d¹y häc: - Tranh phãng to h×nh 44.1; 44.2; 44.3. III. Ho¹t ®éng d¹y häc. 1. Bµi cò: - CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña d©y thÇn kinh tñy. - T¹i sao nãi d©y thÇn kinh tuû lµ d©y pha. 2. Bµi míi: Ho¹t ®éng 1: VÞ trÝ vµ c¸c thµnh phÇn cña n·o bé. Môc tiªu: - T×m hiÓu vÒ vÞ trÝ vµ c¸c thµnh phÇn cña n·o bé. - X¸c ®Þnh ®­îc giíi h¹n cña trô n·o, tiÓu n·o vµ n·o TG. - GV treo h×nh 46.1 - Yªu cÇu c¸c nhãm HS quan s¸t h×nh trong SGK x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ c¸c thµnh phÇn cña n·o bé. Tõ ®ã hoµn chØnh  trong SGK. - GV thu phiÕu häc tËp, ch÷a vµ nhËn xÐt mét sè nhãm. - HS quan s¸t h×nh, hoµn chØnh  trong SGK. I. VÞ trÝ c¸c thµnh phÇn cña n·o bé. - TiÕp theo tuû sèng lµ n·o bé. N·o bé tõ d­íi lªn bao gåm: * Trô n·o: + N·o gi÷a + CÇu n·o + Hµnh n·o * N·o TG * §¹i n·o * TiÓu n·o Ho¹t ®éng 2: CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña trô n·o Ho¹t ®éng 3: N·o trung gian GV yªu cÇu HS x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña n·o TG? ? Chøc n¨ng cña n·o trung gian? GV chèt - HS x¸c ®Þnh vÞ trÝ trªn tranh vÏ. - HS ®äc  trong SGK. Tr¶ lêi, HS kh¸c nhËn xÐt, bæ sung. III. N·o trung gian. * §åi thÞ: lµ tr¹m cuèi cïng chuyÓn tiÕp cña c¸c ®­êng c¶m gi¸c tõ d­íi lªn n·o. * Vïng d­íi ®åi: lµ TW ®iÒu kiÖn qu¸ tr×nh T§C vµ ®iÒu hoµ th©n nhiÖt. Ho¹t ®éng 4: TiÓu n·o - GV yªu cÇu HS ®äc  SGK vµ cho biÕt: ? CÊu t¹o trong cña tiÓu n·o gåm mÊy phÇn? ? So s¸nh vÞ trÝ chÊt x¸m vµ chÊt tr¾ng ë trô n·o vµ tiÓu n·o? - GV yªu cÇu HS nghiªn cøu thÝ nghiÖm nªu chøc n¨ng cña tiÓu n·o? - GV chèt KT. - HS quan s¸t h×nh, ®äc  SGK ® tr¶ lêi: ® 2 phÇn: ChÊt x¸m ChÊt tr¾ng ® ChÊt x¸m (ngoµi) ChÊt tr¾ng (trong) - HS nghiªn cøu thÝ nghiÖm rót ra chøc n¨ng cña tiÓu n·o. - HS kh¸c nhËn xÐt bæ sung. IV. TiÓu n·o. VÞ trÝ: sau trô n·o, d­íi b¸n cÇu n·o. - CÊu t¹o: + ChÊt x¸m ë ngoµi lµm thµnh vá tiÓu n·o. + ChÊt tr¾ng ë trong lµ c¸c ®­êng dÉn truyÒn. - Chøc n¨ng: ®iÒu hoµ, phèi hîp c¸c cö ®éng phøc t¹p vµ gi÷ th¨ng b»ng cho c¬ thÓ. IV. KiÓm tra ®¸nh gi¸. - HS tr¶ lêi c©u hái trong SGK. V. DÆn dß. - Lµm bµi tËp SGK. - Häc bµi. - §äc môc: Em cã biÕt. - Xem tr­íc bµi 47. TiÕt 49: §¹i n·o I. Môc tiªu: 1. KiÕn thøc: - Nªu râ ®­îc ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña ®¹i n·o, ®Æc biÖt lµ vá ®¹i n·o thÓ hiÖn sù tiÕn ho¸ so víi ®éng vËt thuéc líp thó. - X¸c ®Þnh ®­îc c¸c vïng chøc n¨ng cña vá ®¹i n·o ë ng­êi. 2. Kü n¨ng: - Ph¸t triÓn kü n¨ng quan s¸t vµ ph©n tÝch kªnh h×nh. - RÌn luyÖn kü n¨ng vÏ h×nh. - Kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm. 3. Th¸i ®é. - Gi¸o dôc ý thøc b¶o vÖ bé n·o. II. §å dïng d¹y häc. - Tranh phãng to h×nh 47.1, 2, 3, 4. - M« h×nh bé n·o ng­êi. - B¶ng phô, phiÕu häc tËp. III. Ho¹t ®éng d¹y häc. 1. Bµi cò: 2. Bµi míi: Ho¹t ®éng 1: CÊu t¹o ®¹i n·o - GV yªu cÇu HS h×nh 47.1, 2. CÊu t¹o ngoµi cña ®¹i n·o. T×m hiÓu: ? KÝch th­íc cña ®¹i n·o so víi c¸c phÇn kh¸c cña bé n·o? ? NhËn biÕt ®­îc c¸c r·nh, c¸c thuú trªn vá ®¹i n·o? - X¸c ®Þnh c¸c r·nh, c¸c thuú trªn m« h×nh. - GV giíi thiÖu trªn m« h×nh. ? Vai trß cña c¸c r·nh c¸c khe trªn b¸n cÇu ®¹i n·o. ? Quan s¸t h47.3 ® nhËn xÐt cÊu t¹o trong cña ®¹i n·o? ? GV lÊy vÝ dô vÒ 1 em bÐ bÞ viªm mµng n·o, ®Ó l¹i di chøng g×? ? Vá n·o cã chøc n¨ng g×? ? Quan s¸t h 47.3: t¹i sao cã 1 bªn ®¹i n·o th× sÏ bÞ tª liÖt c¸c phÇn th©n bªn phÝa ®èi diÖn. ? Cho HS n·o ng­êi vµ n·o thó. Rót ra ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. - HS quan s¸t h×nh SGK vµ ®äc chó thÝch ® tr¶ lêi c©u hái cña gi¸o viªn. ® KT cña ®¹i n·o lín vµ bao trïm lªn c¸c phÇn kh¸c cña bé n·o. ® 3 thuú, 4 r·nh ® 1 HS lªn x¸c ®Þnh trªn m« h×nh. - HS lªn chó thÝch trªn tranh vÏ. ® Trªn §N cã 3 r·nh, chia §N thµnh 4 thuú, mçi thuú cã nhiÒu c¸c r·nh n«ng h¬n (ng­êi ta gäi lµ c¸c khe) ®· chia mçi thuú ra c¸c khóc cuén n·o chÝnh c¸c r·nh, khe ®· lµm cho diÖn tÝch vá n·o t¨ng nhiÒu lÇn. ® cÊu t¹o 2 phÇn: chÊt tr¾ng vµ chÊt x¸m. ® NÆng th× tö vong, cßn kh«ng ®Ó l¹i nh÷ng di chøng nh­: mÊt trÝ nhí, trÝ kh«n, liÖt nöa ng­êi… ® trung khu cña ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. ®cã c¸c ®­êng dÉn truyÒn lªn, xuèng vµ cã hiÖn t­îng b¾t chÐo ë trô n·o hoÆc tuû sèng. Ng­êi Thó - Cã nhiÒu nÕp nh¨n - KT to - R·nh khe ¨n sau - Cã Ýt nÕp nh¨n. - KT nhá - R·nh khe ¨n n«ng. I. CÊu t¹o ®¹i n·o. 1. CÊu t¹o ngoµi. - R·nh liªn b¸n cÇu chia ®¹i n·o lµm hai nöa. - B¸n cÇu ®¹i n·o gåm: 3 r·nh: - R·nh th¼ng gãc. - R·nh ®Ønh - R·nh th¸i d­¬ng. 4 thuú: - thuú tr¸n - thuú ®Ønh - thuú chÈm - thuú th¸i d­¬ng 2. CÊu t¹o trong. - ChÊt x¸m ë ngoµi. ® Líp vá n·o (dµy 2 - 3mm) gåm 6 líp. ® Lµ trung khu cña c¸c ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. - ChÊt tr¾ng cã c¸c ®­êng thÇn kinh quan träng vµ b¾t chÐo ë trô n·o. Ho¹t ®éng 2: Sù ph©n vïng chøc n¨ng ? GV yªu cÇu HS quan s¸t h×nh 47.2 ®äc  trong SGK, trao ®æi nhãm hoµn thµnh bµi tËp (SGK). - GV yªu cÇu HS ®äc kÕt qu¶ cña nhãm m×nh, GV chuÈn ho¸ kiÕn thøc GV chèt KT. ? NhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm cña c¸c vïng? - HS trao ®æi nhãm hoµn thµnh. - HS ®äc kÕt qu¶, nhãm kh¸c nhËn xÐt, bæ sung. ® Ranh giíi cña c¸c vïng kh«ng râ rµng, ®­îc HT nhê ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. II. Sù ph©n vïng chøc n¨ng. - Trªn ®¹i n·o cã c¸c vïng: c¶m gi¸c, V§, thÞ gi¸c, thÝnh gi¸c. - Ngoµi ra ë §N cßn cã c¸c vïng ph¸t triÓn: Vïng V§ N2, vïng hiÓu tiÕng nãi, hiÓu ch÷ viÕt. IV. Cñng cè. - HS tr¶ lêi c©u hái trong SGK. V. DÆn dß. - §äc phÇn: Em cã biÕt - Lµm bµi tËp SGK. - ChuÈn bÞ cho bµi sau. TiÕt 50. HÖ thÇn kinh sinh d­ìng I. Môc tiªu. 1. KiÕn thøc. - Ph©n biÖt ®­îc ph¶n x¹ dinh d­ìng víi ph¶n x¹ vËn ®éng. - Ph©n biÖt ®­îc bé phËn giao c¶m víi bé phËn ®èi giao c¶m trong hÖ thÇn kinh sinh d­ìng vÒ cÊu t¹o vµ chøc n¨ng. 2. Kü n¨ng. - RÌn luyÖn kü n¨ng quan s¸t vµ ph©n tÝch kªnh h×nh. - RÌn kü n¨ng quan s¸t, so s¸nh. - RÌn kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm. 3. Th¸i ®é: - Gi¸o dôc ý thøc vÖ sinh b¶o vÖ hÖ thÇn kinh. II. §å dïng d¹y häc. Tranh phãng to h×nh 48.1; 48.2; 48.3 III. Ho¹t ®éng d¹y häc. 1. Bµi cò. 2. Bµi míi: Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu vÒ cung ph¶n x¹ sinh d­ìng. Môc tiªu: Ph©n biÖt ®­îc cung ph¶n x¹ vËn ®éng víi cung ph¶n x¹ sinh d­ìng. - GV yªu cÇu HS quan s¸t h×nh 48.1; 48.2. GV treo b¶ng phô so s¸nh cung ph¶n x¹ vËn ®éng vµ cung ph¶n dinh d­ìng. ? Tr×nh bµy vµo mét cung ph¶n x¹? ? Trung khu cña ph¶n x¹ sinh d­ìng vµ ph¶n x¹ vËn ®éng n»m ë ®©u? ? So s¸nh bé phËn ngo¹i biªn? ? NhËn biÕt ®­êng h­íng t©m vµ ly t©m cña hai cung ph¶n x¹? ? Chøc n¨ng cña hai cung ph¶n x¹? - GV yeu cÇu HS rót ra ®Æc ®iÓm vÒ cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña cung ph¶n x¹ dinh d­ìng. - HS ®éc lËp quan s¸t. - HS tr×nh bµy 5 yÕu tè. ® Sõng bªn tuû sèng vµ trô n·o (SD) - HS tr¶ lêi, nhËn xÐt, bæ sung. - HS tr¶ lêi, nhËn xÐt, bæ sung. I. Cung ph¶n x¹ dinh d­ìng. - Trung ­¬ng: chÊt x¸m ë sõng bªn tuû sèng vµ trô n·o ® trung khu ®iÒu hoµ ho¹t ®éng néi quan. - Ngo¹i biªn: N¬ron h­íng t©m, sîi tr­íc h¹ch, h¹ch thÇn kinh giao c¶m, phã giao c¶m. Ho¹t ®éng 2: T×m hiÓu cÊu t¹o hÖ thÇn kinh sinh d­ìng GV yªu cÇu HS ho¹t ®éng nhãm hoµn thµnh phiÕu häc tËp. - GV thu phiÕu häc tËp cho ®¸p ¸n chuÈn vµ ch÷a cho mét sè nhãm. Néi dung phiÕu häc tËp: ? Trung ­¬ng? Ngo¹i biªn? HTKSD ? Trung ­¬ng? Ngo¹i biªn? - HS th¶o luËn nhãm hoµn thµnh. Ho¹t ®éng 3: Chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh sinh d­ìng. Môc tiªu: Tr×nh bµy ®­îc chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh sinh d­ìng. - GV ®­a ra c¸c t×nh huèng vµo phßng thi, tim ®Ëp m¹nh, trêi l¹nh da tÝm t¸i, trêi nãng da ®á hång hµo. - Yªu cÇu HS ®äc b¶ng 48.2 ® NhËn xÐt vÒ chøc n¨ng cña ph©n hÖ thÇn kinh giao c¶m vµ ®èi giao c¶m? - §iÒu ®ã cã ý nghÜa g× ®èi víi con ng­êi? - GV gi¶i thÝch c¸c t×nh huèng trªn HS lÊy vÝ dô. - GV bæ sung. - HS l¾ng nghe ® Hai bé phËn cã t¸c ®éng ®èi lËp nhau lªn c¸c c¬ quan. ® §iÒu hoµ ho¹t ®éng c¸c c¬ quan. III. Chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh sinh d­ìng. - Nhê t¸c dông ®èi lËp cña hai ph©n hÖ nµy mµ hÖ thÇn kinh sinh d­ìng ®iÒu hoµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan, néi quan. IV. KiÓm tra ®¸nh gi¸: Häc sinh tr¶ lêi c©u hái SGK. V. DÆn dß: - Häc bµi, lµm bµi. - §äc: Em cã biÕt. TiÕt 51: C¬ quan ph©n tÝch thÞ gi¸c. I. Môc tiªu: - Nªu ®­îc ý nghÜa cña c¸c c¬ quan ph©n tÝch ®èi víi c¬ thÓ. - X¸c ®Þnh râ c¸c thµnh phÇn cña mét c¬ quan ph©n tÝch. - Ph©n biÖt c¬ quan thô c¶m víi c¬ quan ph©n tÝch. - M« t¶ ®­îc c¸c thµnh phÇn chÝnh cña c¬ quan ph©n tÝch thÞ gi¸c. Nªu râ ®­îc vai trß cña mµng l­íi trong cÇy m¾t. - Gi¶i thÝch ®­îc c¬ chÕ ®iÒu tiÕt cña m¾t ®Ó nh×n râ vËt. II. Ph­¬ng tiÖn d¹y häc. - Tranh vÏ h×nh 49.1 ® 3 SGK. - M« h×nh cÊu t¹o m¾t. III. Ho¹t ®éng d¹y häc. 1. Bµi cò: Vïng thÞ gi¸c n»m ë thuú nµo cña vá n·o? 2. Giíi thiÖu bµi. 3. TiÕn tr×nh d¹y häc: Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu c¬ quan ph©n tÝch. - Yªu cÇu HS nghiªn cøu  trong SGK. ? C¬ quan ph©n tÝch gåm nh÷ng bé phËn nµo? ? Chøc n¨ng cña mçi bé phËn. ? ý nghÜa? NÕu 1 trong 3 bé phËn bÞ tæn th­¬ng ® hiÖn t­îng g×? - HS nghiªn cøu  SGK. - HS tr¶ lêi, nhËn xÐt, bæ sung. - HS tr¶ lêi, líp nhËn xÐt, bæ sung. C¬ quan thô c¶m d©y thÇn kinh Bé phËn ph©n tÝch ë TW. Chøc n¨ng: gióp c¬ thÓ nhËn biÕt ®­îc t¸c dông cña m«i tr­êng xung quanh. Ho¹t ®éng 2: C¬ quan ph©n tÝch thÞ gi¸c ? X¸c ®Þnh c¬ quan ph©n tÝch gåm nh÷ng bé phËn nµo? - Yªu cÇu HS th¶o luËn nhãm, quan s¸t h×nh hoµn thµnh lÖnh SGK? - GV thu l¹i cho ®¸p ¸n chuÈn, c¸c nhãm tù ®¸nh gi¸ lÉn nhau. ? Qua h×nh ¶nh trong SGK cßn chi tiÕt nµo ch­a ®Ò cËp ®Õn bµi tËp nµy? - GV giíi thiÖu trªn m« h×nh. - GV giíi thiÖu vÒ t¸c dông cña l«ng mµy, l«ng mi, tuyÕn lÞ. - GV yªu cÇu HS ®éc lËp ®äc  chØ ra cÊu t¹o mµng l­íi vµ suy nghÜ lÖnh cuèi 49.2 ? CÊu t¹o mµng l­íi cña m¾t? ? Chøc n¨ng cña TB nãn, TB que. ? Nghiªn cøu  SGK quan s¸t trªn mµng l­íi cã chi tiÕt nµo? ? T¹i sao ¶nh cña vËt r¬i trªn ®iÓm mï ta kh«ng nh×n thÊy g×? Mµ r¬i trªn ®iÓm rµng ta nh×n râ nhÊt? - GV yªu cÇu HS nh¾c l¹i cÊu t¹o mµng l­íi. - GV chèt. - HS ®äc  x¸c ®Þnh - HS th¶o luËn nhãm hoµn thµnh phiÕu häc tËp. ® HS ph¸t hiÖn thÓ thuû tinh, thuû dÞch, dÞch thuû tinh. - HS ®äc th«ng tin ® C¸c TB thô c¶m thÞ gi¸c TB nãn. ® §iÓm rµng, ®iÓm mï. ® §iÓm rµng tËp trung nhiÒu TB nãn. Mét TB nãn liªn hÖ 1 TB thÇn kinh thÞ gi¸c qua TB 2 cùc. 3 líp mµng: Mµng cøng Mµng m¹ch Mµng l­íi M«i tr­êng trong suèt: mµng gi¸c, thuû dÞch, thÓ thuû tinh, dÞch thuû tinh. - C¸c TB thô c¶m thÞ gi¸c: + TB nãn: tiÕp nhËn ¸nh s¸ng m¹nh vµ mµu s¾c. + TB que: tiÕp nhËn ¸nh s¸ng yÕu. + §iÓm rµng: lµ n¬i h×nh ¶nh cña vËt r¬i vµo ®ã ta nh×n râ nhÊt. + §iÓm mï lµ n¬i h×nh ¶nh cña vËt r¬i vµo ®ã ta kh«ng nh×n thÊy g×. Ho¹t ®éng 3: T×m hiÓu sù t¹o ¶nh cña mµng l­íi - GV yªu cÇu HS ®äc th«ng tin trong SGK vµ nghiªn cøu thÝ nghiÖm ë phÇn lÖnh. ? NhËn xÐt vai trß cña thÓ thuû tinh trong cÇu m¾t? (GV giíi thiÖu thÝ nghiÖm) ? ¶nh trªn mµng l­íi ng­îc so víi vËt ë ngoµi vµ khi ¶nh xuÊt hiÖn trªn mµng l­íi th× nã trùc tiÕp xö lý nh­ thÕ nµo ®Ó nh×n râ ¶nh cña vËt? - HS ®äc th«ng tin quan s¸t kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. - ThÓ thuû tinh cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt. - HS ®äc th«ng tin, tr¶ lêi. - Nhê thÓ thuû tinh ®iÒu tiÕt mµ ta cã thÓ nh×n râ vËt ë xa còng nh­ khi tiÕn l¹i gÇn. - Tia s¸ng ph¶n chiÕu tõ vËt t¸c ®éng lªn mµng l­íi ® ¶nh ng­îc nhá t¸c ®éng TBTK thÞ gi¸c HP vïng thÞ gi¸c thuú chÈm tæng hîp nhËn biÕt h×nh d¹ng, mµu s¾c, ®é lín cña vËt. IV. KiÓm tra ®¸nh gi¸. - HS tr¶ lêi c©u hái SGK. V. DÆn dß. - §äc phÇn: Em cã biÕt. - Lµm bµi tËp. PhÇn III KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ I. KÕt luËn Trong ph¹m vi hÑp cña ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, t«i ®· nªu ph­¬ng ph¸p tù häc vµ h­íng dÉn tù häc cho häc sinh cã ý nghÜa to lín trong ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn nay. Nã cã t¸c dông ph¸t huy cao ®é tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh. Häc sinh kh«ng nh÷ng n¾m kiÕn thøc mµ cßn ®­îc rÌn luyÖn kü n¨ng tù häc, tù nghiªn cøu, ph¸t triÓn n¨ng lùc t­ duy. Trªn c¬ së ®ã, t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc häc tËp suèt ®êi vµ t¹o nªn mét x· héi häc tËp tøc lµ ®Ó mçi ng­êi cã n¨ng lùc h¬n, cã phÈm gi¸ h¬n, ®Ó trë thµnh nh÷ng c«ng d©n tÝch cùc, chñ ®éng h¬n, ®Ó cã thÓ sèng trong mét thêi ®¹i lu«n biÕn ®æi. Trong ®Ò tµi, t«i ®· tr×nh bµy ®­îc kh¸i qu¸t mét sè lý luËn vÒ ph­¬ng ph¸p tù häc vµ h­íng dÉn tù häc. Dùa trªn c¬ së lý luËn ®ã, t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra viÖc vËn dông ph­¬ng ph¸p tù häc vµ h­íng dÉn tù häc m«n Sinh häc ë tr­êng THCS trong mét thêi gian cã h¹n nh­ng t«i thÊy viÖc lµm nµy lµ hoµn toµn ®óng vµ cÇn thiÕt trong t×nh h×nh hiÖn nay khi mµ nÒn kinh tÕ tri thøc ®ang ph¸t triÓn. Qua ®Ò tµi nµy, t«i cã dÞp t×m hiÓu kÜ h¬n vÒ ph­¬ng ph¸p tù häc vµ h­íng dÉn tù häc. Dùa trªn c¬ së lý luËn ®ã, t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra viÖc vËn dông ph­¬ng ph¸p tù häc vµ h­íng dÉn tù häc m«n Sinh häc ë tr­êng THCS trong mét thêi gian cã h¹n nh­ng t«i thÊy viÖc lµm nµy lµ hoµn toµn ®óng vµ cÇn thiÕt trong t×nh h×nh hiÖn nay khi mµ nÒn kinh tÕ tri thøc ®ang ph¸t triÓn. Qua ®Ò tµi nµy, t«i cã dÞp t×m hiÓu kü h¬n vÒ ph­¬ng ph¸p tù häc vµ h­íng dÉn tù häc ®­îc ¸p dông trong m«n Sinh häc. Th«ng qua ®ã, gióp t«i häc tËp vµ ®óc kÕt mét sè kinh nghiÖm trong viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh trong d¹y häc. T«i hy väng víi ®Ò tµi nµy cã thÓ gãp mét phÇn nhá vµo viÖc phæ biÕn tµi liÖu kinh nghiÖm cho ®ång nghiÖp khi gi¶ng d¹y m«n Sinh häc ®­îc tèt h¬n vµ hoµn thiÖn tèt h¬n. T«i rÊt mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp cña b¹n ®äc cho ®Ò tµi cña t«i. II. §Ò nghÞ. §Ó viÖc vËn dông ph­¬ng ph¸p d¹y häc ë tr­êng THCS ngµy cµng hîp lý vµ mang l¹i hiÖu qu¶ gi¸o dôc cao h¬n n÷a, gãp phÇn vµo viÖc x©y dùng con ng­êi míi x· héi chñ nghÜa, con ng­êi chñ nÒn kinh tÕ tri thøc. Sau ®©y, t«i xin ®­a ra mét vµi ý kiÕn nh»m gióp häc sinh ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp h¬n n÷a. - §Ó cã thÓ ¸p dông mét c¸ch nhuÇn nhuyÔn ph­¬ng ph¸p tù häc vµ h­íng dÉn tù häc ®­îc tèt, tr­íc tiªn ng­êi gi¸o viªn ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n v÷ng ch¾c, ph¶i hiÓu vµ vËn dông ®óng ph­¬ng ph¸p mµ m×nh lùa chän. - CÇn t¨ng c­êng båi d­ìng th­êng xuyªn gi¸o viªn ®Ó n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô s­ ph¹m, gi¸o viªn ph¶i th­êng xuyªn häc hái, trau dåi kiÕn thøc còng nh­ kü n¨ng s­ ph¹m. - Trong qu¸ tr×nh vËn dông ph­¬ng ph¸p tù häc vµ h­íng dÉn tù häc cÇn phèi hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nh»m lµm cho giê d¹y ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. §ång thêi ph¶i lu«n tin t­ëng vµo häc sinh, lu«n båi d­ìng rÌn luyÖn cho häc sinh kü n¨ng tù häc th«ng qua viÖc kiÓm tra hoÆc cho häc sinh tù ®¸nh gi¸. - CÇn më réng ph­¬ng ph¸p tù häc vµ h­íng dÉn tù häc kh«ng chØ ë m«n Sinh häc mµ ë tÊt c¶ m«n häc kh¸c, kh«ng chØ ë mét líp, mét tr­êng mµ ë nhiÒu líp, nhiÒu tr­êng gãp phÇn lµm cho ®Êt n­íc ta trë thµnh mét x· héi häc tËp. Ng­êi viÐt s¸ng kiÕn kinh nghiÖm Tµi liÖu tham kh¶o 1. §inh Quang B¸o (Chñ biªn), NguyÔn §øc Thµnh (2000)- Lý luËn d¹y häc Sinh häc - NXB Gi¸o dôc. 2. NguyÔn Ngäc B¶o, Hµ ThÞ §øc (1998)- Ho¹t ®éng d¹y häc ë tr­êng THCS - NXB Gi¸o dôc. 3. TrÇn B¸ Hoµnh. Ph­¬ng ph¸p tÝch cùc- NXB Gi¸o dôc. 4. Nguyễn Quang Vinh (2002) - Sinh häc 8(SGK) - NXB Gi¸o dôc. 5. Nguyễn Quang Vinh (2002)- S¸ch gi¸o viªn Sinh häc 8, NXB Gi¸o dôc.