Bình luận vai trò của ASEAN trong việc giải quyết các tranh chấp khu vực

LỜI MỞ ĐẦU Hiện nay, hợp tác cùng phát triển trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ là xu hướng tất yếu mà các quốc gia lựa chọn. Nhưng sự gia tăng của quan hệ hợp tác quốc tế lại tiềm ẩn nguy cơ nảy sinh mâu thuẫn, bất đồng trong quá trinh chủ thể thiết lập các mối quan hệ hợp tác quốc tế. Ngay cả trong khối liên minh ASEAN, phải giải quyết các tranh chấp phát sinh như thế nào để đảm bảo được lợi ích hợp pháp của các bên tranh chấp nói riêng và không phương hại đến hòa bình, an ninh khu vực nói chung là vấn đề cơ bản. Trong việc giải quyết tranh chấp khu vực Đông Nam Á thì ASEAN đóng vai trò như thế nào, tốt hay chưa tốt? Sau đây em xin trình bày về vấn đề “Bình luận vai trò của ASEAN trong việc giải quyết các tranh chấp khu vực”. NỘI DUNG I, KHÁI NIỆM 1, Khái niệm tranh chấp quốc tế Tranh chấp quốc tế là sự tranh chấp xảy ra giữa hai bên hoặc nhiều bên quốc gia có chủ quyền. Tranh chấp quốc tế có thể xảy ra trong tất cả các lĩnh vực hoạt động quốc tế của các quốc gia, nhưng nổi cộm nhất, chủ yếu nhất là tranh chấp về chủ quyền lãnh thổ bao gồm chủ quyền trên đất liền, trên các hải đảo, trên biển, trên không, vv. Căn cứ vào thực tiễn quốc tế, có thể hiểu một cách chung nhất, tranh chấp quốc tế là hoàn cảnh thực tế mà trong đó, các chủ thể tham gia có những quan điểm trái ngược hoặc mâu thuẫn nhau và có những yêu cầu, hay đòi hỏi cụ thể trái ngược nhau. Hiến chương Liên hợp quốc và Công pháp quốc tế đã xác định các nguyên tắc giải quyết tranh chấp quốc tế là giải quyết bằng phương pháp hòa bình, thương lượng; không được sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực; giữ nguyên hiện trạng cho đến khi đạt đến thỏa thuận cuối cùng; các bên tranh chấp phải tự kiềm chế không tiến hành bất cứ hoạt động nào làm cho tình hình trở nên xấu đi. Nước Việt Nam luôn luôn tôn trọng quy định của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp, tập quán quốc tế trong giải quyết các tranh chấp xảy ra giữa các nước với Việt Nam. Trong thực tiễn quan hệ quốc tế, các nước lớn, mạnh thường không tôn trọng và phá vỡ các nguyên tắc giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế. 2, Những hiểu biết chung về ASEAN Association of Southeast Asia Nations, viết tắt là ASEAN là Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á, một liên minh chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội của các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á. Tổ chức này được thành lập ngày 8 tháng 8 năm 1967 với các thành viên đầu tiên là Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Singapore, và Philippines, để tỏ rõ tình đoàn kết giữa các nước trong cùng khu vực với nhau, đồng thời hợp tác chống tình trạng bạo động và bất ổn tại những nước thành viên. Sau 42 năm tồn tại và phát triển, đến nay, mô hình hợp tác của tổ chức đã chuyển sang hình thức liên kết khu vực, đó là cộng đồng ASEAN trên cơ sở Hiến chương Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (thông qua tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 11 ở Kuala Lampur, ngày 20/11/2007 và chính thức có hiệu lực ngày 20/11/2008) II, VAI TRÒ CỦA ASEAN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT CÁC TRANH CHẤP KHU VỰC 1, Vấn đề giải quyết tranh chấp khu vực của ASEAN Các tranh chấp trong khu vực ASEAN là những tranh chấp quốc tế mà chủ yếu là về vấn đề lãnh thổ của các quốc gia ven biển. Ngoài ra ASEAN còn là một liên minh chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội của các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á nên các tranh chấp liên quan đến các vấn đề khác cũng được ASEAN xem xét và giải quyết theo quy định tại Khoản 2 Điều 22 Hiến chương của ASEAN: “ASEAN sẽ duy trì và thiết lập các cơ chế giải quyết tranh chấp trong tất cả các lĩnh vực hợp tác của ASEAN”. Trong khuôn khổ ASEAN, các tranh chấp giữa các quốc gia thành viên được các bên chủ động giải quyết thông qua thương lượng hòa giải. Nếu không đạt được thỏa thuận qua thương lượng thì các bên sẽ thành lập một hội đồng cấp cao (cấp bộ trưởng) để xem xét tranh chấp và đưa ra những quyết định cũng như những lời khuyến nghị thích hợp. ASEAN ở đây đóng vai trò như bên thứ ba tham gia hòa giải các tranh chấp trong khu vực. Các Quốc gia thành viên có tranh chấp, vào bất kỳ thời điểm nào có thể sử dụng các phương thức như đề nghị bên thứ ba, hòa giải hoặc trung gian để giải quyết tranh chấp trong khoảng thời gian thoả thuận. Các bên tranh chấp có thể yêu cầu Chủ tịch ASEAN hoặc Tổng thư ký ASEAN trong quyền hạn mặc nhiên của mình, làm bên thứ ba, hoà giải hoặc trung gian(*) để giải quyết tranh chấp. Cơ chế giải quyết các tranh chấp này đã được quy định cụ thể trong Hiệp ước thân thiện và hợp tác khu vực Đông Nam Á được các quốc gia ASEAN ký kết tại Hội nghị thượng đỉnh lần thứ nhất, tổ chức tại Bali, Indonexia, tháng 2/1976. (*) Điều 23 Hiến chương ASEAN Riêng trong lĩnh vực kinh tế, quá trình giải quyết tranh chấp được thực hiện trên cơ sở Nghị định thư về tăng cường cơ chế giải quyết tranh chấp đã được các nước thành viên ASEAN thông qua ngày 29/11/2004 (Nghị định thư 2004). Theo Nghị định thư 2004, việc giải quyết tranh chấp nếu không đạt được thỏa thuận ở giai đoạn tham vấn hoặc sử dụng các biện pháp khác như trung gian, hòa giải thì các bên tranh chấp có thể đưa vụ việc ra giải quyết ở tại Hội nghị kinh tế cao cấp (SEOM). Nhìn chung cơ chế giải quyết tranh chấp được quy định trong Nghị định thư 2004 có nhiểu điểm tương đồng với cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO. Tuy nhiên, khác với WTO, chỉ đơn thuần là một tổ chức hợp tác về kinh tế, ASEAN là một tổ chức hợp tác toàn diện cả về chính trị, văn hóa, an ninh, xã hội. Do đó, khi giải quyết bất cứ tranh chấp nào, các quốc gia ASEAN đều cố gắng phải giải quyết ở giai đoạn tham vấn mà ít khi phải đưa ra các cơ quan giải quyết tranh chấp. Điều này vừa giúp cho tranh chấp được giải quyết một các nhanh chóng kịp thời, vừa không làm ảnh hưởng tới mối quan hệ hợp tác hữu nghị trong các lĩnh vực khác giữa các bên tranh chấp.(*) 2, Nhận xét về vai trò của ASEAN trong việc giải quyết các tranh chấp khu vực ASEAN đóng vai trò là trọng tài, hòa giải cho việc giải quyết các tranh chấp khu vực, thành công lớn nhất của ASEAN là đã góp phần quan trọng vào việc duy trì và củng cố môi trường hòa bình, ổn định, thúc đẩy hợp tác cùng phát triển ở Đông Nam Á. (*) Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình luật quốc tế, Nxb. CAND, Hà Nội, 2009 Không giống các tổ chức khác hợp tác về một lĩnh vực, ASEAN là một khổi liên minh về nhiều lĩnh vực nên việc duy trì hòa bình và giải quyết tranh chấp khu vực là điều không đơn giản. Không chỉ xem xét giải quyết các vấn đề tranh chấp bằng các văn bản mà ASEAN, mà vai trò quan trọng ở đây là Chủ tịch ASEAN và Hội đồng cấp cao phải xem xét đến các vấn đề về an ninh, chính trị, hợp tác lâu dài của các quốc gia thành viên trong việc giải quyết tranh chấp là môt điều không đơn giản. Các văn bản của ASEAN hầu hết quy định về vấn đề giải quyết tranh chấp trên cơ sở các quốc gia tranh chấp tự thương lượng hòa giải chỉ khi nào không thương lượng được thì mới xem xét để giải quyết nhưng vẫn trên cơ sở thân thiện và hợp tác khu vực. Ngoài ra còn phải xem xét vị thế của các quốc gia trong khu vực không đồng đều, đóng vai trò là trọng tài, ASEAN phải đảm bảo công bằng về lợi ích hợp pháp giữa các quốc gia, vừa phải xử lý khéo léo tránh xung đột là việc không đơn giản. Theo điều 16 Hiệp ước thân thiện và hợp tác Đông Nam Á: “Các điều khoản trên đây của Hiệp định này sẽ không đuợc áp dụng đối với một cuộc tranh chấp trừ phi tất cả các bên tranh chấp đồng ý áp dụng những điều khoản đó vào tranh chấp. Tuy nhiên, điều đó không loại trừ việc các Bên khác tham gia Hiệp ước không phải là một bên tranh chấp đưa ra mọi giúp đỡ có thể để giải quyết tranh chấp nói trên. Các bên tranh chấp cần có thái độ sẵn sàng đối với các đề nghị giúp đỡ đó” thì ngày cả khi tranh chấp được ASEAN tham gia hòa giải cũng vẫn cần sự đồng ý của các quốc gia xảy ra tranh chấp. Việc làm này khiến cho việc giải quyết tranh chấp vẫn trên cơ sở tự nguyện của các quốc gia đóng góp tích cực cho việc không ảnh hưởng tới mối quan hệ hợp tác hữu nghị của các quốc gia tranh chấp. Như vậy, vai trò của ASEAN trong giải quyết các tranh chấp khu vực là rất quan trọng. Thông qua giải quyết tranh chấp, ASEAN giúp các nước có vị thế yếu hơn khẳng định và bảo đảm quyền lợi, cùng với đó là góp phần thúc đẩy việc thực thi pháp luât quốc tế và quan trọng nhất là duy trì và củng cố môi trường hòa bình, ổn định, thúc đẩy hợp tác cùng phát triển ở Đông Nam Á. KẾT LUẬN Sự tồn tại của tranh chấp là điều khó tránh khỏi trong đời sống quốc tế, ngay cả trong một tổ chức có lịch sử lâu dài như ASEAN. Khi tranh chấp xuất hiện, nếu không được giải quyết thỏa đáng theo ý chí của các chủ thể có liên quan sẽ gây nhiều ảnh hưởng không mong muốn không chỉ đối với các bên tranh chấp. Chính vì vậy việc giải quyết tranh chấp khu vực sao cho phù hợp với hoàn cảnh thực tiễn và các hợp tác lâu dài của ASEAN có ý nghĩa rất quan trọng. Do hiểu biết còn hạn chế nên bài viết còn nhiều thiếu sót, mong thầy cô góp ý. Em xin chân thành cảm ơn!