Các phép biện chứng

Môc lôc Trang v Lêi nãi ®Çu 2 PhÇn I- C¸c phÐp biÖn chøng tr­íc triÕt häc M¸c 3 1. PhÐp biÖn chøng tù ph¸t ng©y th¬ thêi cæ ®¹i 3 1.1 TriÕt häc Trung hoa cæ ®¹i 3 1.2 TriÕt häc Ên §é cæ ®¹i 5 1.3 TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i 6 2. PhÐp biÖn chøng T©y ¢u thÕ kû XIV - XVIII 9 3. PhÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc 10 PhÇn II. PhÐp biÖn chøng duy vËt hay phÐp biÖn chøng M¸c – xit 11 1. §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cho sù ra ®êi cña phÐp duy vËt biÖn chøng 11 2. Néi dung chÝnh cña phÐp biÖn chøng duy vËt 12 PhÇn III. PhÐp biÖn chøng duy vËt trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay 13 KÕt luËn 15 Tµi liÖu tham kh¶o 16 Lêi nãi ®Çu BiÖn chøng vµ siªu h×nh lµ hai ph­¬ng ph¸p t­ duy tr¸i ng­îc nhau trong triÕt häc. Ph­¬ng ph¸p siªu h×nh lµ ph­¬ng ph¸p xem xÐt sù vËt trong tr¹ng th¸i ®øng im, kh«ng vËn ®éng, t¸ch rêi c« lËp vµ t¸ch biÖt nhau. C¸ch xem xÐt cho chóng ta nh×n thÊy sù tån t¹i cña sù vËt hiÖn t­îng ë tr¹ng th¸i ®øng im t­¬ng ®èi, nh­ng nÕu tuyÖt ®èi ho¸ ph­¬ng ph¸p nµy sÏ dÉn ®Õn sai lÇm phñ nhËn sù ph¸t triÓn, kh«ng nhËn thÊy mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng. Trong khi ®ã tr¸i l¹i, ph­¬ng ph¸p biÖn chøng lµ: lµ ph­¬ng ph¸p xem xÐt nh÷ng sù vËt hiÖn t­îng vµ nh÷ng ph¶n ¸nh cña chóng vµo t­ duy, chñ yÕu lµ trong mèi liªn hÖ qua l¹i cña chóng, trong sù ph¸t sinh vµ sù tiªu vong cña chóng". Trong lÞch sö triÕt häc cã nh÷ng thêi gian, t­ duy siªu h×nh chiÕm ­u thÕ so víi t­ duy biÖn chøng. Nh­ng xÐt trong toµn bé lÞch sö triÕt häc, th× phÐp biÖn chøng lu«n chiÕm mét vÞ trÝ ®Æc biÖt trong ®êi sèng tinh thÇn x· héi. PhÐp biÖn chøng lµ mét khoa häc triÕt häc, v× vËy nã còng ph¸t triÓn tõ thÊp tíi cao mµ ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng duy vËt M¸c - xÝt cña triÕt häc M¸c - Lªnin. Chñ nghÜa M¸c - Lªnin lu«n ®¸nh gi¸ cao phÐp biÖn chøng, nhÊt lµ phÐp biÖn chøng duy vËt, coi ®ã lµ mét c«ng cô t­ duy s¾c bÐn ®Ó ®Êu tranh víi thuyÕt kh«ng thÓ biÕt, t­ duy siªu h×nh, cñng cè niÒm tin vµo søc m¹nh vµ kh¶ n¨ng cña con ng­êi trong nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. ViÖc nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng sÏ cho chóng ta thÊy râ h¬n b¶n chÊt cña phÐp biÖn chøng vµ sù ph¸t triÓn cña t­ duy biÖn chøng cña nh©n lo¹i. XuÊt ph¸t tõ môc ®Ých ®ã, t«i chän ®Ò tµi tiÓu luËn vÒ: lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng trong triÕt häc, ®Ó nghiªn cøu. Néi dung PhÇn I- C¸c phÐp biÖn chøng tr­íc triÕt häc M¸c PhÐp biÖn chøng thêi cæ ®¹i PhÐp biªn chøng thêi cæ ®¹i lµ phÐp biÖn chøng tù ph¸t, ng©y th¬i vµ mang nÆng tÝnh trùc quan ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së quan s¸t tù nhiªn, x· héi hoÆc th«ng qua kinh nghiÖm cña b¶n th©n. Ba trung t©m triÕt häc lín nhÊt thêi bÊy giê lµ: TriÕt häc Trung Hoa cæ ®¹i, triÕt häc Ên §é cæ ®¹i vµ triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i. Bªn c¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm chung, do ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ còng nh­ hoµn c¶nh lÞch sö kh¸c nhau nªn sù thÓ hiÖn t­ t­ëng biÖn chøng trong häc thuyÕt triÕt häc mçi trung t©m ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng kh«ng gièng nhau. TriÕt häc Trung Hoa cæ ®¹i TriÕt häc Trung hoa cæ ®¹i lµ mét nÒn triÕt häc lín cña nh©n lo¹i, cã tíi 103 tr­êng ph¸i triÕt häc. Do ®Æc ®iÓm cña bèi c¶nh lÞch sö Trung Hoa lóc ®ã lµ x· héi lo¹n l¹c, ®êi sèng nh©n d©n c¬ cùc, ®¹o ®øc suy ®åi nªn triÕt häc Trung hoa cæ ®¹i tËp trung vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ chÝnh trÞ - x· héi. Nh÷ng t­ t­ëng biÖn chøng thêi nµy chØ thÓ hiÖn khi c¸c nhµ triÕt häc kiÕn gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò vÒ vò trô quan. Mét trong nh÷ng häc thuyÕt triÕt häc mang t­ t­ëng biÖn chøng s©u s¾c lµ Häc thuyÕt ¢m - D­¬ng. §©y lµ mét häc thuyÕt triÕt häc ®­îc ph¸t triÓn trªn c¬ së mét bé s¸ch cã tªn lµ Kinh DÞch. Mét trong nh÷ng nguyªn lý triÕt häc c¬ b¶n nhÊt lµ nh×n nhËn mäi tån t¹i kh«ng ph¶i trong tÝnh ®ång nhÊt tuyÖt ®èi, mµ còng kh«ng ph¶i trong sù lo¹i trõ biÖt lËp kh«ng thÓ t­¬ng ®ång. Tr¸i l¹i tÊt c¶ ®Òu bao hµm sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp - ®ã lµ ¢m vµ D­¬ng. ¢m - D­¬ng kh«ng lo¹i trõ, kh«ng biÖt lËp, mµ bao hµm nhau, liªn hÖ t­¬ng t¸c lÉn nhau, chÕ ­íc lÉn nhau. Kinh dÞch viÕt: "C­¬ng nhu t­¬ng th«i nhi sinh biÕn ho¸", "Sinh sinh chi vi dÞch". Sù t­¬ng t¸c lÉn nhau gi÷a ¢m vµ D­¬ng, c¸c mÆt ®èi lËp, lµm cho vò trô biÕn ®æi kh«ng ngõng. §©y lµ quan ®iÓm thÓ hiÖn t­ t­ëng biÖn chøng s©u s¾c. Häc thuyÕt nµy còng cho r»ng chu tr×nh vËn ®éng, biÕn dÞch cña v¹n vËt trong vò trô diÔn ra theo nguyªn lý ph©n ®«i c¸i thèng nhÊt nh­: Th¸i cùc (thÓ thèng nhÊt) ph©n ®«i thµnh l­ìng nghi (©m - d­¬ng), sau ®ã ©m - d­¬ng l¹i tiÕn hµnh ph©n thµnh tø t­îng (th¸i ©m - thiÕu ©m, th¸i d­¬ng - thiÕu d­¬ng), tø t­îng l¹i sinh ra b¸t qu¸i, vµ tõ ®ã b¸t qu¸i sinh ra v¹n vËt. Tuy nhiªn, häc thuyÕt ¢m - D­¬ng cho r»ng sù vËn ®éng cña v¹n vËt diÔn ra theo chu kú lÆp l¹i vµ ®­îc ®¶m b¶o bëi nguyªn t¾c c©n b»ng ¢m - D­¬ng. ë ®iÓm nµy th× häc thuyÕt ¢m - D­¬ng phñ nhËn sù ph¸t triÓn biÖn chøng theo h­íng ®i lªn mµ cho r»ng sù vËn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng chØ dõng l¹i khi ®¹t ®­îc tr¹ng th¸i c©n b»ng ¢m -D­¬ng. H¬n n÷a, trong häc thuyÕt ¢m - D­¬ng cßn nhiÒu yÕu tè duy t©m thÇn bÝ nh­ quan ®iÓm "Thiªn t«n ®Þa ty" cho r»ng trËt tù sang hÌn trong x· héi b¾t nguån tõ trËt tù cña "trêi ®Êt", hä ®em trËt tù x· héi g¸n cho giíi tù nhiªn, råi l¹i dïng h×nh thøc bÞa ®Æt ®ã ®Ó chøng minh cho sù hîp lý vÜnh viÔn cña chÕ ®é ®¼ng cÊp x· héi. Tãm l¹i, häc thuyÕt ¢m - D­¬ng lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh kh¸i qu¸t ho¸ nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn l©u dµi cña nh©n d©n Trung Quèc thêi cæ ®¹i. MÆc dï cßn nh÷ng tÝnh chÊt trùc quan, chÊt ph¸c ng©y th¬ vµ tån t¹i nh÷ng quan ®iÓm duy t©m thÇn bÝ vÒ x· héi, nh­ng häc thuyÕt ¢m - D­¬ng ®· béc lé râ khuynh h­íng duy vËt vµ t­ t­ëng biÖn chøng tù ph¸t cña m×nh trong quan ®iÓm vÒ c¬ cÊu vµ sù vËn ®éng, biÕn ho¸ cña sù vËt, hiÖn t­îng trong tù nhiªn vµ x· héi. TriÕt häc Ên ®é cæ ®¹i §©y lµ hÖ thèng triÕt häc cã sù ®an xen hoµ ®ång gi÷a triÕt häc víi t«n gi¸o vµ gi÷a c¸c tr­êng ph¸i kh¸c nhau. C¸c t­ t­ëng triÕt häc ®­îc thÓ hiÖn d­íi h×nh thøc lµ mét t«n gi¸o. Theo c¸ch ph©n chia truyÒn thèng, triÕt häc Ên §é cæ ®¹i cã 9 tr­êng ph¸i, trong ®ã cã 6 tr­êng ph¸i lµ chÝnh thèng vµ 3 tr­êng ph¸i phi chÝnh thèng. Trong tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt triÕt häc ®ã th× häc thuyÕt triÕt häc thÓ hiÖn trong PhËt gi¸o lµ häc thuyÕt mang tÝnh duy vËt vµ biÖn chøng s©u s¾c tiªu biÓu cña nÒn triÕt häc Ên §é cæ ®¹i. PhËt gi¸o h×nh thµnh tõ thÕ kû VI TCN do TÊt §¹t §a, tªn hiÖu lµ ThÝch Ca MÇu Ni (563 - 483 TCN), khai s¸ng. PhËt gi¸o cho r»ng v¹n vËt trong thÕ giíi kh«ng do mét ®Êng thÇn linh nµo ®ã t¹o ra mµ ®­îc t¹o ra bëi hai yÕu tè lµ Danh (tinh thÇn) vµ S¾c (vËt chÊt). Trong ®ã Danh bao gåm t©m vµ thøc, cßn S¾c bao gåm 4 ®¹i (®¹i ®Þa, ®¹i thuû, ®¹i ho¶, ®¹i phong). ChÝnh nhê t­ t­ëng nªu trªn mµ PhËt gi¸o ®­îc coi lµ t«n gi¸o duy vËt duy nhÊt chèng l¹i thø t«n gi¸o thÇn häc ®­¬ng thêi. §ång thêi PhËt gi¸o ®­a ra t­ t­ëng "nhÊt thiÕt duy t©m tao", "v« th­êng", "v« ng·". "V« ng·" nghÜa lµ "kh«ng cã c¸i ta, c¸i t«i bÊt biÕn", theo ®ã kh«ng cã c¸i g× lµ tr­êng tån lµ bÊt biÕn, lµ vÜnh h»ng, kh«ng cã c¸i g× tån t¹i biÖt lËp. §©y lµ t­ t­ëng biÖn chøng chèng l¹i ®¹o Bµlam«n vÒ sù tån t¹i cña c¸i t«i - ¸tman bÊt biÕn. "V« th­êng" tøc lµ biÕn, biÕn ë ®©y ®­îc hiÓu nh­ lµ sù biÕn ®æi cña v¹n vËt theo chu kú: Sinh - Trô - DÞ - DiÖt (®èi víi sinh vËt); Thµnh - Trô - Ho¹i - Kh«ng (con ng­êi). PhËt gi¸o còng cho r»ng sù t­¬ng t¸c cña hai mÆt ®èi lËp Nh©n vµ Duyªn chÝnh lµ ®éng lùc cho lµm cho thÕ giíi vËn ®éng chø kh«ng ph¶i lµ mét thÕ lùc siªu nhiªn nµo ®ã n»m ngoµi con ng­êi, thÕ giíi lµ vßng nh©n qu¶ v« cïng v« tËn. Nãi c¸ch kh¸c mét vËt tån t¹i ®­îc lµ nhê héi ®ñ Nh©n, Duyªn. 1.3 TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i MÆc dï h·y cßn nhiÒu tÝnh "c¾t khóc", nh­ng triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi ®èi víi phÐp biÖn chøng. ChÝnh trong thêi kú nµy thuËt ng÷ "biÖn chøng" ®· h×nh thµnh. Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ thêi kú chiÕm h÷u n« lÖ, Hy L¹p cæ ®¹i ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu to lín vÒ v¨n ho¸, nghÖ thuËt, mµ tr­íc hÕt lµ c¸c thµnh tùu trong khoa häc tù nhiªn nh­: Thiªn v¨n häc, vËt lý häc, to¸n häc ®· lµm c¬ së thùc tiÔn cho sù ph¸t triÓn cña triÕt häc trong thêi kú nµy. TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ®· ph¸t triÓn hÕt søc rùc rì, trë thµnh nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn cña triÕt häc ph­¬ng T©y sau nµy. Mét trong nh÷ng nhµ triÕt häc ®iÓn h×nh cã t­ t­ëng biÖn chøng lµ Heraclit (540 - 480 TCN). Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ kinh ®iÓn M¸c - Lªnin th× Heraclit lµ ng­êi s¸ng lËp ra phÐp biÖn chøng. ¤ng còng lµ ng­êi ®Çu tiªn x©y dùng phÐp biÖn chøng dùa trªn lËp tr­êng duy vËt. PhÐp biÖn chøng cña Heraclit ch­a ®­îc tr×nh bµy d­íi d¹ng mét hÖ thèng c¸c luËn ®iÓm khoa häc mµ hÇu nh­ c¸c luËn ®iÓm cèt lâi cña phÐp biÖn chøng ®­îc ®Ò cËp d­íi d¹ng c¸c c©u danh ng«n mang tÝnh thi ca vµ triÕt lý. T­ t­ëng biÖn chøng cña Heraclit ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: Mét lµ Quan niÖm vÒ sù vËn ®éng vÜnh cöu cña vËt chÊt. Theo Heraclit th× kh«ng cã sù vËt, hiÖn t­îng nµo cña thÕ giíi lµ ®øng im tuyÖt ®èi, mµ tr¸i l¹i, tÊt c¶ ®Òu trong tr¹ng th¸i biÕn ®æi vµ chuyÓn ho¸. ¤ng nãi: "Chóng ta kh«ng thÓ t¾m hai lÇn trªn mét dßng s«ng v× n­íc míi kh«ng ngõng ch¶y trªn s«ng"; "Ngay c¶ mÆt trêi còng mçi ngµy mét míi". Theo quan ®iÓm cña Heraclit th× löa chÝnh lµ b¶n nguyªn cña thÕ giíi, lµ c¬ së duy nhÊt vµ phæ biÕn nhÊt cña tÊt c¶ mäi sù vËt, hiÖn t­îng. §ång thêi löa còng chÝnh lµ gèc cña mäi vËn ®éng, tÊt c¶ c¸c d¹ng kh¸c nhau cña vËt chÊt chØ lµ tr¹ng th¸i chuyÓn ho¸ cña löa mµ th«i. Hai lµ Heraclit nªu lªn t­ t­ëng vÒ sù tån t¹i phæ biÕn cña c¸c m©u thuÉn trong mäi sù vËt, hiÖn t­îng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn trong nh÷ng pháng ®o¸n vÒ vai trß cña nh÷ng mÆt ®èi lËp trong sù biÕn ®æi phæ biÕn cña tù nhiªn vÒ "sù trao ®æi cña nh÷ng mÆt ®èi lËp", vÒ "sù tån t¹i vµ thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp". ¤ng nãi: "cïng mét c¸i ë trong chóng ta - sèng vµ chÕt, thøc vµ ngñ, trÎ vµ giµ. V× r»ng c¸i nµy biÕn ®æi lµ c¸i kia; vµ ng­îc l¹i, c¸i kia mµ biÕn ®æi thµnh c¸i nµy ...". Heraclit ®· pháng ®o¸n vÒ sù ®Êu tranh vµ thèng nhÊt cña nh÷ng mÆt ®èi lËp. Lª nin viÕt: "Ph©n ®«i c¸i thèng nhÊt vµ nhËn thøc c¸c bé phËn ®èi lËp cña nã lµ thùc chÊt cña phÐp biÖn chøng. §iÒu nµy chóng ta ®· thÊy xuÊt hiÖn ngay tõ nhµ biÖn chøng Heraclit". Ba lµ Theo Heraclit th× sù vËn ®éng ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña thÕ giíi do quy luËt kh¸ch quan (mµ «ng gäi lµ Logos) quy ®Þnh. Logos kh¸ch quan lµ trËt tù kh¸ch quan lµ mäi c¸i ®ang diÔn ra trong vò trô. Logos chñ quan lµ tõ ng÷ häc thuyÕt cña con ng­êi. Logos chñ quan ph¶i phï hîp víi logos kh¸ch quan. Ng­êi nµo cµng tiÕp cËn ®­îc logos kh¸ch quan bao nhiªu th× cµng th«ng th¸i bÊy nhiªu. Lý luËn nhËn thøc cña Heraclit mang tÝnh biÖn chøng vµ duy vËt s¬ khai nh­ng c¬ b¶n lµ ®óng. ë thêi cæ ®¹i, xÐt trong nhiÒu hÖ thèng triÕt häc kh¸c kh«ng cã ®­îc t­ t­ëng biÖn chøng s©u s¾c nh­ vËy. ChÝnh lµ nh÷ng t­ t­ëng biÖn chøng s¬ khai cña Heraclit sau nµy ®· ®­îc c¸c nhµ biÖn chøng cæ ®iÓn §øc kÕ thõa vµ c¸c nhµ s¸ng lËp triÕt häc MacxÝt ®¸nh gi¸ cao. C.M¸c vµ Ph.¡nghen ®· ®¸nh gÝa mét c¸ch ®óng ®¾n gi¸ trÞ triÕt häc cña Heraclit vµ coi «ng lµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c nhÊt cña phÐp biÖn chøng Hy L¹p cæ ®¹i: "Quan niÖm vÒ thÕ giíi mét c¸ch nguyªn thuû, ng©y th¬ nh­ng c¨n b¶n lµ ®óng Êy, lµ quan niÖm cña c¸c nhµ Hy L¹p thêi cæ vµ ng­êi ®Çu tiªn diÔn ®¹t ®­îc râ rµng quan niÖm Êy lµ Heraclit". (1) Ph. ¡nghen: Chèng §uyrinh, NXB Sù ThËt Hµ néi, 1971, tr33. 1) Trong häc thuyÕt vÒ nguyªn tö cña m×nh, §ªm«crit (460 - 370 TCN) ®· kÕ thõa quan ®iÓm cña Heraclit vÒ vËn ®éng. ¤ng cho r»ng vËn ®éng cña nguyªn tö lµ vÜnh cöu vµ «ng ®· cè g¾ng gi¶i thÝch nguyªn nh©n vËn ®éng cña nguyªn tö lµ ë b¶n th©n nguyªn tö, ë ®éng lùc tù th©n. ¤ng cho r»ng cßn kho¶ng trèng hay cßn "ch©n kh«ng" trong nguyªn tö lµ ®iÒu kiÖn vËn ®éng cña nã. Tuy nhiªn §ªm«crit ®· kh«ng lý gi¶i ®­îc nguån gèc cña vËn ®éng. Sau §ªm«crit lµ Arixtèt (384 - 322 TCN) «ng cho r»ngvËn ®éng g¾n liÒn víi c¸c vËt thÓ víi mäi sù vËt, hiÖn t­îng cña giíi tù nhiªn. ¤ng còng kh¼ng ®Þnh vËn ®éng lµ kh«ng thÓ bÞ tiªu diÖt "§· cã vËn ®éng vµ m·i m·i sÏ cã vËn ®éng". Arixtèt lµ ng­êi ®Çu tiªn ®· hÖ thèng ho¸ c¸c h×nh thøc vËn ®éng thµnh 6 d¹ng: Ph¸t sinh, tiªu diÖt, thay ®æi tr¹ng th¸i, t¨ng, gi¶m, di chuyÓn vÞ trÝ . Tuy nhiªn Arixtèt l¹i d¬i vµo duy t©m v× cho r»ng thÇn th¸nh lµ nguån gèc cña mäi vËn ®éng. Tãm l¹i, phÐp biÖn chøng thêi cæ ®¹i vÒ c¨n b¶n lµ ®óng nh­ng chñ yÕu míi dùa trªn nh÷ng pháng ®o¸n, nh÷ng trùc kiÕn thiªn tµi. PhÐp biÖn chøng tù ph¸t thêi cæ ®¹i ®· nh×n thÊy bøc tranh chung cña thÕ giíi trong sù t¸c ®éng, liªn hÖ cña c¸c mÆt ®èi lËp, song ch­a ®i s©u vµo chi tiÕt cña bøc tranh. V× vËy, nã kh«ng tr¸nh khái bÞ phñ ®Þnh bëi phÐp siªu h×nh trong thêi kú cËn ®¹i. 2. PhÐp biÖn chøng T©y ¢u thÕ kû XIV - XVIII Suèt trong 4 thÕ kû (tõ thÕ kû XIV ®Õn thÕ kû XVIII), sù tr­ëng thµnh cña t­ t­ëng biÖn chøng T©y ¢u mang nhiÒu ý nghÜa ®éc ®¸o. PhÐp biÖn chøng trong thêi kú nµy ph¸t triÓn trong thêi kú thèng trÞ cña t­ duy siªu h×nh. Sau ®ªm tr­êng Trung cæ, triÕt häc lµ thø triÕt häc kinh viÖn gi¸o ®iÒu g¾n víi ®¹o Thiªn chóa. §Õn thêi kú Phôc h­ng, triÕt häc thêi kú nµy ®· kh«i phôc l¹i nh÷ng t­ t­ëng duy vËt cæ ®¹i nh­ng vÉn cßn mang tÝnh phiÕm thÇn, yÕu tè duy vËt xen lÉn duy t©m. Tuy nhiªn phÐp biÖn chøng thêi kú nµy vÉn cã b­íc ph¸t triÓn nh­ t­ t­ëng vÒ "sù phï hîp cña c¸c mÆt ®èi lËp" cña Gioocdan¬ Brun« (1548 -1600). Theo G.Brun« mäi c¸i ®Òu liªn hÖ víi nhau vµ ®Òu vËn ®éng, kÓ tõ c¸c h¹t vËt chÊt nhá nhÊt - nguyªn tö ®Õn v« sè thÕ giíi cña vò trô v« tËn, c¸i nµy tiªu diÖt c¸i kia ra ®êi. NÕu kh«ng theo nguyªn t¾c "c¸c mÆt ®èi lËp phï hîp víi nhau" th× dï lµ nhµ to¸n häc, nhµ vËt lý, c¶ nhµ triÕt häc còng kh«ng lµm viÖc ®­îc. Mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña triÕt häc T©y ¢u thêi kú cËn ®¹i lµ Ph.Bªc¬n (1561 - 1626). Ph.Bªc¬n kh¼nh ®Þnh vËt chÊt kh«ng t¸ch rêi vËn ®éng, nhËn thøc b¶n chÊt cña sù vËt lµ nhËn thøc sù vËn ®éng cña chóng. ¤ng ®· tiÕn hµnh ph©n vËn ®éng thµnh 19 lo¹i. Tuy nhiªn tÝnh chÊt siªu h×nh cña «ng thÓ hiÖn: ¤ng quy mäi lo¹i vËn ®éng vÒ vËn ®éng c¬ häc. Song cèng hiÕn cña «ng lµ ë chç coi ®øng yªn lµ mét h×nh thøc cña vËn ®éng, coi vËn ®éng lµ ®Æc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, «ng lµ ng­êi ®Çu tiªn nhËn thÊy tÝnh b¶o toµn vËt chÊt cña thÕ giíi. Trong thêi kú cËn ®¹i, khoa häc tù nhiªn ®· ph¸t triÓn vµ ®i s©u mæ xÎ ph©n tÝch giíi tù nhiªn thµnh nh÷ng bé phËn nhá ®Ó nghiªn cøu. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®ã ®· t¹o ra thãi quen nghiªn cøu xem xÐt sù vËt trong tr¹ng th¸i c« lËp, t¸ch rêi vµ bÊt biÕn. Tõ khi Ph.Bªc¬n vµ Lècc¬ ®em ph­¬ng ph¸p trong khoa häc tù nhiªn ¸p dông vµo triÕt häc th× ph­¬ng ph¸p siªu h×nh trë thµnh ph­¬ng ph¸p thèng trÞ trong triÕt häc. Ph­¬ng ph¸p siªu h×nh ®ã ®ãng mét vai trß tÝch cùc nhÊt ®Þnh trong qu¸ tr×nh nhËn thøc giíi tù nhiªn, ph­¬ng ph¸p ®ã chØ thÝch øng víi tr×nh ®é s­u tËp, m« t¶ giíi tù nhiªn. Do ®ã khi khoa häc chuyÓn sang nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn t­îng th× nã béc lé râ nh÷ng h¹n chÕ. V× vËy nã kh«ng tr¸nh khái bÞ phñ ®Þnh bëi phÐp biÖn chøng cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc víi ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng Hªghen. PhÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc Nh­ Lªnin ®· tõng ®¸nh gi¸: Dï cã sù thÇn bÝ ho¸ duy t©m, nh­ng phÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc ®· ®Æt ra sù thèng nhÊt gi÷a phÐp biÖn chøng vµ logic häc vµ lý luËn nhËn thøc. Trong c¸c nÒn triÕt häc tr­íc C. M¸c th× triÕt häc cæ ®iÓn §øc cã tr×nh ®é kh¸i qu¸t ho¸ vµ trõu t­îng ho¸ cao víi kÕt cÊu hÖ thèng chÆt chÏ, logic. §©y lµ tiÕn bé cña nÒn triÕt häc §øc so víi c¸c nÒn triÕt häc kh¸c. NÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc b¾t ®Çu tõ Kant¬, ®¹t ®Ønh cao ë Hªghen sau ®ã suy tµn ë triÕt häc Phoi¬b¾c. Kant¬ (1724 - 1804) lµ ng­êi s¸ng lËp ra tr­êng ph¸i triÕt häc cæ ®iÓn §øc. ¤ng cho r»ng chØ khi nhËn thøc ë tr×nh ®é lý tÝnh th× míi cã m©u thuÉn mµ ch­a thÊy ®­îc r»ng m©u thuÉn lµ vèn cã trong hiÖn thùc kh¸ch quan. M©u thuÉn ch­a ph¶i lµ m©u thuÉn biÖn chøng gi÷a chÝnh ®Ò vµ ph¶n ®Ò, ch­a cã sù thèng nhÊt vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. MÆc dï cßn nhiÒu h¹n chÕ nh­ng trong vÊn ®Ò nµy Kant¬ ®· tiÕn gÇn ®Õn phÐp biÖn chøng. Hªghen (1770 -1831) lµ nhµ biÖn chøng lçi l¹c. PhÐp biÖn chøng cña «ng lµ mét tiÒn ®Ò lý luËn quan träng cña triÕt häc M¸cxit. TriÕt häc cña «ng cã ¶nh h­ëng rÊt m¹nh ®Õn t­ t­ëng cña n­íc §øc vµ c¶ Ch©u ¢u ®­¬ng thêi, triÕt häc cña «ng ®­îc gäi lµ "tinh thÇn Phæ". PhÐp biÖn chøng cña Hªghen lµ phÐp biÖn chøng duy t©m tøc lµ phÐp biÖn chøng vÒ sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c kh¸i niÖm ®­îc «ng ®ång nhÊt víi biÖn chøng sù vËt. ¤ng viÕt: "phÐp biÖn chøng nãi chóng lµ nguyªn t¾c cña mäi vËn ®éng, mäi sù sèng vµ mäi ho¹t ®éng trong ph¹m vi hiÖn thùc. C¸i biÖn chøng lµ linh hån cña mäi nhËn thøc khoa häc ch©n chÝnh "(1) TriÕt häc dµnh cho cao häc vµ nghiªn cøu sinh kh«ng thuéc chuyªn nghµnh triÕt häc, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 1997, tËp 1, tr331. (2) C.M¸c -Ph.¡nghen, TuyÓn tËp, NXB Sù ThËt, Hµ néi, 1984, tr361. 1). LuËn ®iÓm xuyªn suèt trong hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen lµ: "TÊt c¶ c¸i g× lµ hiÖn thùc ®Òu lµ hîp lý vµ tÊt c¶ nh÷ng g× hîp lý ®Òu lµ tån t¹i" 2). Hªghen lµ ng­êi ®· cã c«ng trong viÖc phª ph¸n t­ duy siªu h×nh vµ lµ ng­êi ®Çu tiªn tr×nh bµy toµn bé giíi tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy mét c¸ch biÖn chøng, cã nghÜa lµ trong sù vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Trong logic häc, Hªghen kh«ng chØ tr×nh bµy c¸c ph¹m trï triÕt häc nh­ l­îng - chÊt, vËt chÊt - vËn ®éng mµ cßn ®Ò cËp ®Õn c¸c quy luËt kh¸c nh­ l­îng ®æi dÉn ®Õn chÊt ®æi, quy luËt phñ ®Þnh biÖn chøng. Nh­ng tÊt c¶ chØ lµ nh÷ng quy luËt vËn ®éng, ph¹m trï cña t­ duy, cña kh¸i niÖm. Khi nghiªn cøu x· héi, Hªghen kh¼ng ®Þnh sù ph¸t triÓn cu¶ x· héi lµ sù ®i lªn. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö cã tÝnh kÕ thõa. LÞch sö lµ tÝnh thèng nhÊt gi÷a tÝnh kh¸ch quan vµ chñ quan trong ho¹t ®éng cña con ng­êi. Hªghen ®· cã c«ng x©y dùng mét hÖ thèng c¸c ph¹m trï vµ quy luËt cña phÐp biÖn chøng nh­ lµ nh÷ng c«ng cô cña t­ duy biÖn chøng. Trong khi hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen chøa ®ùng nh÷ng t­ t­ëng biÖn chøng s©u s¾c th× c¸ch tr×nh bµy cña «ng l¹i mang tÝnh duy t©m b¶o thñ, thÓ hiÖn ë: Sù vËn ®éng cña x· héi lµ do sù vËn ®éng cña t­ duy (ý niÖm tuyÖt ®èi) sinh ra. Do ®ã mµ C.M¸c gäi phÐp biÖn chøng cña Hªghen lµ: "PhÐp biÖn chøng ®i lén ®Çu xuèng ®Êt". V× vËy, cÇn ph¶i ®Æt nã ®øng b»ng hai ch©n trªn m¶nh ®Êt hiÖn thùc, nghÜa lµ trªn quan ®iÓm duy vËt. II. PhÐp biÖn chøng duy vËt hay phÐp biÖn chøng M¸c - xit §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cho sù ra ®êi cña phÐp biÖn chøng duy vËt PhÐp biÖn chøng duy vËt ra ®êi trong ®iÒu kiÖn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®ang ph¸t triÓn, cuéc ®Êu tranh giai cÊp gi÷a v« s¶n vµ t­ s¶n ®· cung cÊp thùc tiÔn cho C.M¸c vµ Ph.¡nghen ®Ó ®óc kÕt vµ kiÓm nghiÖm lý luËn vÒ phÐp biÖn chøng. Dùa trªn c¬ së thµnh tùu khoa häc tù nhiªn (cuèi thÕ kû XVIII, ®Çu thÕ kû XIX) ®i vµo hÖ thèng ho¸ tµi liÖu khoa häc thùc nghiÖm. §©y lµ hai tiÒn ®Ò thùc tiÔn rÊt quan träng cho sù ra ®êi cña phÐp biÖn chøng duy vËt. TiÒn ®Ò lý luËn cña phÐp biÖn chøng duy vËt chÝnh lµ phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen. C¸c «ng ®· t¸ch ra c¸i h¹t nh©n hîp lý vèn cã cña nã lµ phÐp biÖn chøng vµ vøt bá c¸ch gi¶i thÝch hiÖn t­îng tù nhiªn x· héi vµ t­ duy mét c¸ch thÇn th¸nh ho¸ t­ duy, nãi c¸ch kh¸c c¸c «ng ®· c¶i t¹o mét c¸ch duy vËt phÐp biÖn chøng duy t©m Hªghen. PhÐp biÖn chøng duy vËt lµ sù thèng nhÊt gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng, trong khi ®ã c¸c häc thuyÕt triÕt häc tr­íc ®©y duy vËt nh­ng siªu h×nh (TriÕt häc cËn ®¹i) hoÆc biÖn chøng nh­ng duy t©m (cæ ®iÓn §øc). PhÐp biÖn chøng duy vËt kh«ng chØ duy vËt trong tù nhiªn mµ ®i ®Õn cïng trong lÜnh vùc x· héi, do ®ã c¸c «ng ®· x©y dùng s¸ng lËp ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Néi dung chÝnh cña phÐp biÖn chøng duy vËt Theo C.M¸c: BiÖn chøng kh¸ch quan lµ c¸i cã tr­íc, cßn biÖn chøng chñ quan (t­ duy biÖn chøng) lµ c¸i cã sau vµ lµ ph¶n ¸nh cña biÖn chøng kh¸ch quan, ®©y lµ sù kh¸c nhau gi÷a phÐp biÖn chøng duy vËt cña «ng víi phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen. C.M¸c cho r»ng «ng chØ lµm c¸i c«ng viÖc lµ ®Æt phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen "®øng trªn hai ch©n cña m×nh" tøc lµ ®øng trªn nÒn t¶ng duy vËt. Theo C.M¸c th× phÐp biÖn chøng chÝnh lµ "khoa häc vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn trong tù nhiªn x· héi vµ tù nhiªn, trong t­ duy". Theo Lªnin th× phÐp biÖn chøng lµ "häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, s©u s¾c vµ toµn diÖn nhÊt, häc thuyÕt vÒ tÝnh t­¬ng ®èi cña sù vËt". Ba mèi liªn hÖ chñ yÕu trong phÐp biÖn chøng duy vËt lµ: 1. Mèi liªn hÖ cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn; 2. Mèi liªn hÖ th©m nhËp lÉn nhau tuy cã sù kh¸c nhau nh­ng vÉn cã sù gièng nhau; 3. Mèi liªn hÖ vÒ sù chuyÓn ho¸ vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. C¸c mèi liªn hÖ ®­îc kh¸i qu¸t thµnh c¸c cÆp ph¹m trï nh­( phÇn tö - hÖ thèng, nguyªn nh©n - kÕt qu¶, l­îng - chÊt) vµ c¸c quy luËt (quy luËt l­îng - chÊt, quy luËt ®Êu tranh vµ thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp, quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh). LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö triÕt häc, M¸c ®· c«ng khai tÝnh giai cÊp cña ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng. Trong khi ®ã c¸c nÒn triÕt häc tr­íc M¸c che dÊu lîi Ých cña nã, b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ, cña mét nhãm ng­êi thiÓu sè trong x· héi. TriÕt häc C.M¸c lµ mét hÖ thèng s¸ng t¹o, lµ mét hÖ thèng më, kh«ng ngõng ®­îc bæ sung, ®­îc lµm phong phó thªm bëi chÝnh thùc tiÔn vµ ph¸t triÓn. Cïng víi chÝnh sù ph¸t triÓn thùc tiÔn, häc thuyÕt cña C.M¸c lµ kim chØ nam cho hµnh ®éng. Nh÷ng néi dung chÝnh cña phÐp biÖn chøng ®­îc C.M¸c vµ Ph.¡nghen luËn chøng trong t¸c phÈm: "BiÖn chøng cña tù nhiªn" (1873 - 1883), "Chèng §uy -rinh" (1876 -1878), "Lót-vich Phoi¬ B¾c vµ sù c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc" vµ mét sè t¸c phÈm do V.I.Lªnin viÕt nh­: "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" (1908 -1909), "Bót ký triÕt häc". Tãm l¹i, phÐp biÖn chøng duy vËt M¸c - xÝt lµ kÕt qu¶ cña sù chÝn muåi vÒ mÆt lÞch sö cña nhËn thøc khoa häc vµ cña thùc tiÔn x· héi. Sù ra ®êi cña nã ®¸p øng nhu cÇu vÒ mÆt lý luËn cña giai cÊp c«ng nh©n. Giai ®o¹n míi trong sù ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng g¾n víi tªn tuæi cña V.I.Lªnin ®· vËn dông thµnh c«ng phÐp biÖn chøng M¸c-xÝt trong cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M­êi Nga n¨m 1917. Sù ph¸t triÓn cña V.I.Lªnin vÒ phÐp biÖn chøng duy vËt thÓ hiÖn trong lý luËn c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa nh­ lµ mét c«ng cô s¾c bÐn ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi mét c¸ch c¸ch m¹ng nhÊt. Iii. phÐp biÖn chøng duy vËt trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay. PhÐp biÖn chøng lµ mét ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu xem xÐt c¸c sù vËt hiÖn t­îng trong mèi liªn hÖ gi÷a c¸c mÆt vµ gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng ®ã vµ trong sù ®øng im t­¬ng ®èi. ViÖt Nam qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi (CNXH) bá qua sù ph¸t triÓn cña CNTB, xuÊt ph¸t tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn. §ã lµ con ®­êng qu¸ ®é l©u dµi, mµ cã thÓ nãi m©u thuÉn c¬ b¶n cña thêi kú nµy lµ m©u thuÉn gi÷a xu h­íng tù ph¸t lªn chñ nghÜa t­ b¶n víi xu h­íng tù gi¸c lªn chñ nghÜa x· héi. Qu¸ tr×nh ®Êu tranh gi¶i quyÕt m©u thuÉn c¬ b¶n trªn ®©y cña c¸ch m¹ng n­íc ta lµ qu¸ tr×nh võa ph¶i kÕ thõa nh÷ng mÆt cÇn thiÕt hîp lý cña chñ nghÜa t­ b¶n ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt l¹i võa ph¶i ®Êu tranh lo¹i bá nh÷ng mÆt tiªu cùc, mÊt nh©n tÝnh cña chñ nghÜa t­ b¶n. Con ®­êng qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta ®ßi hái ph¶i chñ ®éng vµ tù gi¸c ph¸t triÓn vµ sö dông CNTB lµm kh©u trung gian, lµm ph­¬ng tiÖn ®Ó ®i lªn CNXH, nhÊt lµ h­íng t­ b¶n ®i vµo con ®­êng t­ b¶n Nhµ n­íc. §ã chÝnh lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp th«ng qua c¸c biÖn ph¸p trung gian vµ qu¸ ®é. Trong c«ng cuéc x©y dùng CNXH, chóng ta kh«ng thÓ phñ ®Þnh s¹ch tr¬n CNTB, kh«ng thÓ cho r»ng c¸i g× ®ã cã trong CNTB lµ kh«ng thÓ cã trong CNXH, cµng kh«ng thÓ ¸p dông nguyªn vÑn m« h×nh CNXH ë n­íc kh¸c ®Ó x©y dùng n­íc ta. Chóng ta ph¶i nhËn thøc ®­îc tÝnh tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn. Do ®ã, ®Ó x©y dùng thµnh c«ng CNXH, chóng ta ph¶i lÊy lý luËn cña C.M¸c - Lªnin lµm kim chi nam cho hµnh ®éng, ®ång thêi ph¶i häc hái, nghiªn cøu t×nh h×nh thùc tÕ cña c¸c XHCN, TBCN trªn thÕ giíi ®Ó ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ cña n­íc ta. Trong qu¸ tr×nh vËn hµnh nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, chóng ta l¹i gÆp ph¶i mét m©u thuÉn cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®ã lµ: M©u thuÉn gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr­êng th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã. C¬ chÕ thÞ tr­êng cã ­u ®iÓm ë chç lµ ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña mäi chñ thÓ kinh tÕ trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng phong phó cña x· héi. Tuy nhiªn c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ång thêi kÝch thÝch ®Çu c¬, lµm sai lÖch c¸c quan hÖ thÞ tr­êng, g©y ra khñng ho¶ng kinh tÕ, thÊt nghiÖp, « nhiÔm m«i tr­êng, tÖ n¹n x· héi. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ XHCN lµ x©y dùng mét Nhµ n­íc "cña d©n, do d©n, v× d©n", x©y dùng mét x· héi "c«ng b»ng v¨n minh". Trong v¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VIII ®· kh¼ng ®Þnh: "S¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi, mµ lµ thµnh tùu cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i tån t¹i kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ ngay c¶ khi chñ nghÜa x· héi ®· ®­îc x©y dùng"(1) V¨n kiÖn §¹i héi lÇn thø VIII §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 1997, tr25 1). §Ó gi÷ v÷ng b¶n chÊt CNXH trong ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc cÇn sö dông c¸c c«ng cô cña m×nh ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu tiÕt lîi Ých gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®¶m b¶o mäi thµnh viªn trong x· héi ®­îc h­ëng thµnh qu¶ trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhµ n­íc cã thÓ sö dông c¸c c«ng cô nh­ thuÕ thu nhËp cao, trî cÊp, b¶o hiÓm ®Ó tiÕn hµnh ph©n phèi l¹i thu nhËp x· héi; x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®i liÒn víi x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn x· héi. §©y chÝnh lµ c«ng cô, ph­¬ng tiÖn quan träng ®Ó t¸c ®éng gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn lµm cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN. KÕt luËn B»ng viÖc tr×nh bµy lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng trong triÕt häc, cã thÓ kh¼ng ®Þnh: Xuyªn suèt chiÒu dµi lÞch sö nhiÒu thÕ kû h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ phÐp biÖn chøng tù ph¸t, th« s¬ cæ ®¹i cho ®Õn phÐp biÖn chøng duy t©m Hªghen cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc vµ ®¹t ®Õn ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng duy vËt m¸c - xÝt th× phÐp biÖn chøng lu«n lµ c«ng cô s¾c bÐn, lµ ch×a kho¸ gióp con ng­êi nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi ®Ó phôc vô nhu cÇu chÝnh b¶n th©n con ng­êi. HiÖn nay, ®Êt n­íc ta ®ang tiÕp tôc thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, th× viÖc nghiªn cøu phÐp biÖn chøng mét c¸ch cã hÖ thèng, nhÊt lµ viÖc n¾m v÷ng c¸c nguyªn t¾c vµ vËn dông nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt lµ mét yªu cÇu bøc thiÕt ®Ó ®æi míi t­ duy, lµ ®Þnh h­íng t­ t­ëng vµ mang l¹i cho chóng ta c«ng cô t­ duy s¾c bÐn ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i t­ duy siªu h×nh, b¶o thñ l¹c hËu vµ thùc hiÖn th¾ng lîi môc tiªu XHCN cña c¸ch m¹ng n­íc ta. PhÐp biÖn chøng lµ mét ph¸t hiÖn lín cña nh©n lo¹i trong qu¸ tr×nh nhËn thøc tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy. Nghiªn cøu lÞch sö cña phÐp biÖn chøng trong triÕt häc lµ mét vÊn ®Ò rÊt lín trong triÕt häc, ®ßi hái cã nhiÒu c«ng søc cña c¸c nhµ triÕt häc víi nhiÒu c«ng tr×nh kh¶o cøu s©u s¾c. Trong khu«n khæ mét bµi viÕt nhá kh«ng thÓ ®Ò cËp ®­îc hÕt c¸c khÝa c¹nh cña mét vÊn ®Ò lín ®Æc biÖt lµ phÐp biÖn chøng duy vËt m¸c-xÝt, do ®ã t«i rÊt mong sù ®ãng gãp ý kiÕn khoa häc cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n häc viªn ®Ó bµi viÕt ®­îc hoµn chØnh h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Tµi liÖu tham kh¶o 1. TËp bµi gi¶ng triÕt häc dµnh cho häc viªn cao häc vµ nghiªn cøu sinh kh«ng thuéc chuyªn nghµnh triÕt häc. NXB ChÝnh trÞ quèc gia 1997 2. LÞch sö phÐp biÖn chøng (tËp 1, 2, 3), ViÖn triÕt häc Liªn X« (cò)