Chính sách nâng giá đồng nội tệ: Thực tiễn thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

u ®æi míi 1989 ®Õn nay 1.1. Thêi kú ®æi míi tõ 1989 cho ®Õn sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ khu vùc §«ng Nam ¸ (1997 – 1998) N¨m 1989 lµ mèc quan träng trong viÖc thay ®æi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh tû gi¸ hèi ®o¸i ë ViÖt Nam. Khi quan hÖ ngo¹i th­¬ng víi c¸c thÞ tr­êng truyÒn thèng Liªn X« vµ §«ng ¢u – khu vùc th­¬ng m¹i thanh to¸n b»ng ®ång róp – bÞ ph¸ vì, khiÕn ViÖt Nam ph¶i chuyÓn sang bu«n b¸n víi khu vùc thanh to¸n b»ng ®ång USD. KÓ tõ ®ã tû gi¸ cè ®Þnh vµ c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸ hèi ®o¸i theo kiÓu kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung kh«ng cßn thÝch hîp, ®· ®­îc thay thÕ dÇn b»ng c¬ chÕ qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh theo tÝn hiÖu thÞ tr­êng cã sù can thiÖp cña ChÝnh phñ tõ th¸ng 3 n¨m 1989. B¶ng 3.6: Nh÷ng thay ®æi vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i trong giai ®o¹n 1989 – 1998 ChØ tiªu TGH§ chÝnh thøc (VND/USD) TGH§ thÞ tr­êng (VND/USD) % thay ®æi cña TGH§ thÞ tr­êng 1989 3.950 3.977 1990 5.600 5.560 + 39,81 1991 8.819 9.822 + 76,64 1992 11.200 11.217 + 14,20 1993 10.642 10.706 - 4,55 1994 10.954 10.966 + 2,43 1995 11.009 11.031 + 0,59 1996 11.027 11.047 + 0,14 1997 11.128 11.824 + 7,04 1998 12.203 13.497 + 14,15 Nguån: Vietnam – Netherlands masters in Development Economics; [10, c¸c website]. Sau khi ®­a c¬ chÕ míi vµo thùc hiÖn, tû gi¸ VND/USD t¨ng m¹nh vµ liªn tôc, ®ång thêi tû gi¸ danh nghÜa chÝnh thøc ngµy cµng s¸t víi tû gi¸ trªn thÞ tr­êng. N¨m 1991, tû gi¸ hèi ®o¸i t¨ng h¬n gÊp ®«i so víi n¨m 1989. Víi sù kiÖn ph¸ gi¸ rÊt m¹nh ®ång néi tÖ, sau khi nhanh chãng thèng nhÊt tû gi¸ chÝnh thøc vµ thÞ tr­êng, xo¸ bá c¬ b¶n hÖ thèng tû gi¸ cò qu¸ phøc t¹p… th× c¬ chÕ qu¶n lý ngo¹i hèi vµ chÝnh s¸ch tû gi¸ cña ViÖt Nam ®· cã nh÷ng biÕn chuyÓn rÊt c¨n b¶n sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, tho¸t khái tr¹ng th¸i thô ®éng vµ trë thµnh c«ng cô ®iÒu chØnh vÜ m« quan träng cña kinh tÕ më. ViÖc th¶ næi tû gi¸ t­¬ng ®èi m¹nh trong mét giai ®o¹n ng¾n tõ khi thay ®æi c¬ chÕ cho ®Õn cuèi n¨m 1991, ®· xo¸ bá t×nh tr¹nh bÊt hîp lý trong mua b¸n vµ thanh to¸n, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc xuÊt nhËp khÈu, c¶i thiÖn t×nh h×nh trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi vµ t¹o rÊt nhiÒu th«ng tho¸ng cho viÖc l­u th«ng ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam. Tuy nhiªn, còng g©y ra mét sè vÊn ®Ò khã kh¨n nh­ th©m hôt tµi chÝnh chÝnh phñ vµ møc ®é l¹m ph¸t nÆng nÒ ë ViÖt Nam cïng víi sù ho¹t ®éng hÕt søc yÕu ít cña hÖ thèng c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ viÖc th¶ láng, mÊt kiÓm so¸t cña c¸c tæ chøc tÝn dông. H¬n thÕ n÷a, nguån thu ngo¹i tÖ kh«ng ®­îc qu¶n lý chÆt chÏ lµm cho dù tr÷ ngo¹i tÖ cña quèc gia t¨ng chËm hoÆc kh«ng t¨ng. §øng tr­íc nh÷ng c¸i ch­a hîp lý cña chÕ ®é tû gi¸ th¶ næi vµ mÊt kiÓm so¸t tû gi¸. ChÝnh phñ ®­a ra nh÷ng thay ®æi míi trong c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸ giai ®o¹n tiÕp theo tõ n¨m 1992 . ChÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i míi ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së thiªn vÒ cè ®Þnh h¬n lµ th¶ næi, tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc ®­îc ¸p dông do ng©n hµng nhµ n­íc c«ng bè víi biªn ®é giao dÞch (+/-) 0,5% n¨m 1994 vµ n©ng lªn (+/-) 1% n¨m 1996. Sù ®iÒu tiÕt kh«ng th­êng xuyªn cña ng©n hµng nhµ n­íc nh»m võa khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, võa kiÓm so¸t hîp lý nhËp khÈu. ChÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i nµy ®· gãp phÇn khuyÕn khÝch tÝch luü gi¸ trÞ d­íi d¹ng néi tÖ h¬n ngo¹i tÖ (chñ yÕu lµ ®ång USD), thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ, kü thuËt vµ c«ng nghÖ n­íc ngoµi, ®¸p øng yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh trong n­íc. Trong thêi kú 92 – 97, nguån cung ngo¹i tÖ vµo ViÖt Nam ®· t¨ng lªn rÊt nhanh nhê ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i vña ViÖt Nam ngµy cµng ®­îc më réng, c¸c kho¶n thu tõ xuÊt khÈu hµng ho¸ - dÞch vô t¨ng víi tèc ®é cao. Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu ®Õn n¨m 1997 ®· t¨ng lªn h¬n 9 tû USD, gÊp 4 lÇn so víi n¨m 1989 vµ 1990. C¸c luång vèn ng¾n h¹n nh­ chuyÓn tiÒn, c¸c kho¶n thu tõ dÞch vô lao ®éng, du lÞch, quµ tÆng, trî cÊp, tõ thiÖn, viÖn trî cña c¸c chÝnh phñ còng nh­ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ vµ c¸c kho¶n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi, cho vay dµi h¹n cña c¸c tæ chøc tÝn dông quèc tÕ, céng ®ång tµi chÝnh thÕ giíi ngµy mét gia t¨ng. Nguån cung ngo¹i tÖ dåi dµo ®· khiÕn cho tû gi¸ VND/USD trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi gi¶m xuèng. Thªm vµo ®ã lµ c¸c nh©n tè kh¸c nh­ thanh to¸n quèc tÕ trong thêi kú nµy kh«ng cao, chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc. TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè nµy nh»m môc ®Ých æn ®Þnh tû gi¸ VND/USD trong mét thêi gian dµi cã nh÷ng t¸c dông tÝch cùc nhÊt ®Þnh nh­ æn ®Þnh gi¸ c¶, æn ®Þnh l¹m ph¸t (xem ®å thÞ 3.7) vµ ®Èy m¹nh thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng víi tèc ®é t­¬ng ®èi cao, thÊp nhÊt lµ 8,1% n¨m 1993 vµ cao nhÊt lµ 9,5% n¨m 1995; nh­ng ®ång thêi còng lµm cho VND cã xu h­íng ngµy cµng bÞ ®¸nh gi¸ cao h¬n thùc tÕ. Nguån: Kinh tÕ tµi chÝnh thÕ giíi n¨m 1970 – 2000 MÆc dï ®ång néi tÖ bÞ ®¸nh gi¸ cao song nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam vÉn t¨ng lªn ®¸ng kÓ trong suèt nh÷ng n¨m 92 - 96, n¨m 1993 t¨ng 34% so víi n¨m 1992, c¸c n¨m sau con sè t¨ng t­¬ng øng lµ 1994: 30%; 1995: 73,4%; 1996: 30,1%. Sù gia t¨ng cña ®Çu t­ n­íc ngoµi trong nh÷ng n¨m nµy lµ do hai yÕu tè: thø nhÊt lµ m«i tr­êng ®Çu t­ cña ViÖt Nam ngµy cµng th«ng tho¸ng víi nhiÒu chÝnh s¸ch ­u ®·i vµ thø hai lµ xu h­íng ®Çu t­ néi vïng phæ biÕn trong giai ®o¹n nµy (c¸c nhµ ®Çu t­ tõ NhËt B¶n, §µi Loan, Singapore… quan t©m ®Çu t­ vµo c¸c n­íc l¸ng giÒng vµ c¸c n­íc trong khu vùc, trong ®ã cã ViÖt Nam). Sù sôt gi¶m ®Çu t­ n­íc ngoµi trong n¨m 1997 – 1998 lµ do cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc x¶y ra n¨m 1997, do vËy c¸c nhµ ®Çu t­ ph¶i rót vèn vÒ n­íc kh¸c phôc khñng ho¶ng. B¶ng 3.8: Tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP, dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ t×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam 1989 – 1998. ChØ tiªu 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP (%) 5,1 6,0 8,6 8,1 8,7 9,5 9,3 9,0 5,8 XuÊt khÈu (TriÖu USD) 1.946 2.404 2.087 2.581 2.985 4.054 5.448 7.255 9.155 9.361 % t¨ng xuÊt khÈu 23,5 -13,2 2,7 15,7 35,8 34,4 33,2 26,2 2,3 NhËp khÈu (TriÖu USD) 2.566 2.752 2.338 2.540 3.924 5.826 8.155 11.144 11.622 11.495 % t¨ng nhËp khÈu 7,2 -15,0 8,6 54,5 48,5 40,0 36,7 4,3 -1,1 Dù tr÷ ngo¹i tÖ (TriÖu USD) 876 1,376 1,798 2,260 1,350 Nguån: Ng©n hµng trung ­¬ng nhµ n­íc ViÖt Nam. XuÊt nhËp khÈu tõ n¨m 1992 cho ®Õn n¨m 1996, tr­íc khi x¶y ra cuéc khñng ho¶ng, cã xu h­íng t¨ng kh¸ ®Òu ®Æn. Tuy nhiªn, c¸n c©n th­¬ng m¹i vÉn th©m hôt nÆng nÒ do sù gia t¨ng møc chªnh lÖch gi÷a tû gi¸ thùc vµ tû gi¸ danh nghÜa (VND ngµy cµng bÞ ®¸nh gi¸ cao h¬n so víi thùc tÕ). N¨m 1993, th©m hôt th­¬ng m¹i lµ kho¶ng xÊp xØ 939 triÖu USD, b»ng 31,4% gi¸ trÞ xuÊt khÈu, nh­ng ®Õn n¨m 1996 lµ gÇn 3889 triÖu USD vµ 53,6%. ChØ ®Õn n¨m 1997, do ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng khiÕn nhiÒu hîp ®ång nhËp khÈu kh«ng ®­îc thùc hiÖn, con sè nµy míi gi¶m ®i ®«i chót, th©m hôt th­¬ng m¹i lµ 2467 triÖu USD vµ b»ng 26,9% gi¸ trÞ xuÊt khÈu; tèc ®é gia t¨ng nhËp khÈu n¨m 97 ®¹t 4,3% thÊp h¬n nhiÒu so víi xuÊt khÈu lµ 26,2%(xem b¶ng 3.8). §Õn n¨m 1998, tèc ®é gia t¨ng xuÊt khÈu gi¶m sót nghiªm träng chØ cßn 2,3%, trong khi ®ã nhËp khÈu l¹i gi¶m xuèng chót Ýt víi % t¨ng nhËp khÈu lµ -1,1%. VÒ t×nh h×nh thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, tõ n¨m 1988 ®Õn n¨m 1990, ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi FDI ch­a cã t¸c dông râ rÖt ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ – x· héi ë ViÖt Nam. Trong 3 n¨m ®ã chØ cã h¬n 1,5 tû USD vèn ®¨ng ký; cßn vèn thùc hiÖn th× kh«ng ®¸ng kÓ; bëi v× c¸c doanh nghiÖp FDI sau khi ®­îc cÊp giÊy phÐp ph¶i lµm nhiÒu thñ tôc cÇn thiÕt míi ®­a ®­îc vèn vµo ViÖt Nam. Giai ®o¹n 1991 - 1997 lµ giai ®o¹n FDI t¨ng tr­ëng nhanh vµ gãp phÇn ngµy cµng quan träng vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ – x· héi. Trong kÕ ho¹ch 5 n¨m 1991 – 1995, ®· thu hót 16 tû USD vèn ®¨ng ký, tèc ®é t¨ng tr­ëng hµng n¨m rÊt cao; vèn ®¨ng ký n¨m 1991 lµ 1,275 tû USD th× n¨m 1995 lµ 6,6 tû USD, gÊp 5,3 lÇn. Vèn thùc hiÖn trong c¶ 5 n¨m lµ 7,153 tû USD, b»ng 32% tæng vèn ®Çu t­ cña c¶ n­íc. Hai n¨m tiÕp theo, FDI tiÕp tôc t¨ng tr­ëng nhanh: thªm 15 tû USD vèn ®¨ng ký vµ 6,06 tû USD vèn thùc hiÖn. Tõ n¨m 1998, FDI b¾t ®Çu suy gi¶m vµ tiÕp tôc suy gi¶m trong 2 n¨m tiÕp sau ®ã, vèn ®¨ng ký n¨m 1998 lµ 3,897 tû USD. Sauk hi ®¹t kû lôc vÒ vèn thùc hiÖn vµo n¨m 1997 víi gÇn 3,2 tû USD, th× n¨m 1998 gi¶m râ rÖt chØ lµ 2,4 tû USD. Tãm l¹i, thêi kú 1989 – 1998 lµ thêi kú “®æi míi” trong c¬ chÕ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tû gi¸ cña chÝnh phñ, xo¸ bá chÕ ®é cè ®Þnh ®a tû gi¸ gåm tû gi¸ chÝnh thøc vµ tû gi¸ kÕt to¸n néi bé kh«ng cßn phï hîp víi thùc tÕ; ViÖt Nam chuyÓn sang mét thêi kú míi víi nh÷ng thay ®æi linh ho¹t h¬n trong c¬ chÕ tû gi¸, tû gi¸ th¶ næi tõ 1989 ®Õn 1991 vµ tû gi¸ cè ®Þnh víi nh÷ng thay ®æi trong biªn ®é giao dÞch kÕt hîp víi sù ®iÒu tiÕt kh«ng th­êng xuyªn cña ng©n hµng nhµ n­íc trong giai ®o¹n 1992 – 1998. Nh÷ng thay ®æi trªn thÓ hiÖn mét b­íc tiÕn, sù m¹nh d¹n cña ng©n hµng trung ­¬ng vµ chÝnh phñ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ theo h­íng më cöa thÞ tr­êng. 1.2. Thêi kú sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ §«ng Nam ¸ tõ 1999 cho ®Õn nh÷ng n¨m gÇn ®©y KÓ tõ th¸ng 2/1999, tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc ®­îc ng©n hµng nhµ n­íc c«ng bè hµng ngµy, ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tû gi¸ b×nh qu©n mua b¸n thùc tÕ trªn thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng cña ngµy giao dÞch gÇn nhÊt. §©y lµ mét b­íc tiÕn quan träng, mét b­íc ngoÆt lÞch sö trong chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh tû gi¸ - chuyÓn tõ mét chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i cè ®Þnh víi nh÷ng c«ng cô ®iÒu hµnh chñ yÕu mang tÝnh hµnh chÝnh sang chÕ ®é tû gi¸ míi linh ho¹t h¬n vµ mang tÝnh thÞ tr­êng, chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i th¶ næi cã qu¶n lý. Tû gi¸ sÏ do cung – cÇu vÒ ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh vµ Ng©n hµng nhµ n­íc chØ can thiÖp trong nh÷ng tr­êng hîp cÇn thiÕt. Nguån: Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam. Nh×n vµo biÓu ®å 3.9 ta thÊy tû gi¸ chÝnh thøc b×nh qu©n mµ ng©n hµng nhµ n­íc ®­a ra gi÷a VND vµ USD lµ t¨ng lªn liªn tôc tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2007. Theo ®ã, Ng©n hµng nhµ n­íc quy ®Þnh c¸c giao dÞch kinh doanh ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng kh«ng ®­îc v­ît qu¸ biªn ®é dao ®éng lµ 0,1% so víi tû gi¸ ®­îc Ng©n hµng nhµ n­íc c«ng bè. §ã lµ c«ng bè cña ng©n hµng nhµ n­íc vµo n¨m 1999. Sau ®ã, biªn ®éng ®· ®­îc níi réng qua c¸c n¨m: ngµy 1/7/2002, më réng biªn ®é tõ +/- 0,1% lªn +/- 0,25%; ngµy 31/12/2006 lªn ®Õn +/- 0,5%; ®Õn 24/12/2007, níi réng thªm lªn +/- 0,75% vµ cho ®Õn th¸ng 6/2008 th× biªn ®é nµy lµ +/- 1%. C«ng cô ®iÒu hµnh tû gi¸ vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý ngo¹i hèi ®óng ®¾n cïng víi viÖc ViÖt Nam gia nhËp WTO vµo n¨m 2007 ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc khiÕn l­îng kiÒu hèi liªn tôc t¨ng cao qua c¸c n¨m, tõ 400 triÖu USD n¨m 1997 lªn 2,6 tû USD n¨m 2003; 3,8 tû USD n¨m 2005 vµ gÇn ®©y nhÊt lµ 5,5 tû USD trong n¨m 2007. Sang n¨m 1999, khi mµ cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh §«ng Nam ¸ vµ hËu qu¶ cña nã ®· hÕt, nÒn kinh tÕ nhiÒu n­íc bÞ r¬i vµo khñng ho¶ng ®· b¾t ®Çu cã dÊu hiÖu phôc håi. §ång thêi, c¸n c©n th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam còng ®­îc c¶i thiÖn (n¨m 1999 th©m hôt th­¬ng m¹i lµ 200,7 thÊp h¬n nhiÒu so víi n¨m 1998 lµ 2134 triÖu USD ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng 3.8 vµ 3.10). Tuy nhiªn, sau n¨m 1999, th©m hôt c¸n c©n th­¬ng m¹i ngµy cµng gia t¨ng, c¶ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ®Òu t¨ng m¹nh qua c¸c n¨m nh­ng tèc ®é t¨ng cña nhËp khÈu vÉn lín h¬n. KÓ tõ n¨m 2000, th©m hôt c¸n c©n th­¬ng m¹i n»m trong kho¶ng tõ 1.200 triÖu USD ®Õn 5.500 triÖu USD, ®Æc biÖt n¨m 2007, th©m hôt th­¬ng m¹i t¨ng lªn tíi 12.450 triÖu USD, gÊp gÇn 3 lÇn n¨m 2006. B¶ng 3.10: XuÊt nhËp khÈu vµ c¸n c©n th­¬ng m¹i vµ l­îng kiÒu hèi chuyÓn vÒ ViÖt Nam giai ®o¹n 1999 – 2007. §¬n vÞ: triÖu USD. ChØ tiªu XuÊt khÈu NhËp khÈu Th©m hôt % th©m hôt so víi xuÊt khÈu KiÒu hèi 1999 11.541,4 11.742,1 200,7 1,7 1.200 2000 14.482,7 15.636,5 1.153,8 7,9 1.757 2001 15.029,2 16.217,9 1.188,7 7,9 1.820 2002 16.706,1 19.745,6 3.039,5 18,2 2.154 2003 20.149,3 25.255,8 5.106,7 25,3 2.600 2004 26.504,2 31.953,9 5.449,7 20,5 3.200 2005 32.200 36.900 4.700 14,6 3.800 2006 39.570 44.410 4.840 12,2 4.700 2007 48.380 60.830 12.450 25,7 5.500 Nguån: Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam, [11, c¸c website]. Tõ n¨m 2000, sau mét thêi gian suy gi¶m vèn ®Çu t­ do cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc, nguån vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi (FDI) vµo ViÖt Nam ®· cã xu h­íng phôc håi trë l¹i. L­îng FDI t¨ng kh¸ chËm trong kho¶ng n¨m 2000 ®Õn n¨m 2005, mçi n¨m trung b×nh kho¶ng 1 tû USD. Tuy nhiªn ®©y lµ con sè ®¸ng mõng cho thÊy n¨ng lùc hÊp dÉn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam lµ hÕt søc kh¶ quan. KÓ tõ sau n¨m 2005, ®Çu t­ FDI t¨ng vät víi 10,2 tû USD n¨m 2006, gÇn gÊp ®«i n¨m 2005; 21,3 tû USD n¨m 2007, mét con sè kû lôc, cao h¬n so víi b¸o c¸o ban ®Çu lµ 20,3 tû USD cña Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­, t¨ng gÊp 2 lÇn n¨m 2006 vµ gÊp 4 lÇn n¨m 2005. Nguån: Côc ®Çu t­ n­íc ngoµi, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­. Tãm l¹i, chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i cïng c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt kh¸c cña chÝnh phñ vµ Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam ®· mang l¹i kh«ng Ýt thµnh c«ng cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n héi nhËp ngµy nay, cïng sù gia nhËp vµo tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO vµ sù bïng næ cña tµi chÝnh – tÝn dông trong thêi gian gÇn ®©y cho thÊy ViÖt Nam cÇn ph¶i nç lùc nhiÒu h¬n n÷a ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ vµ h¹n chÕ nh÷ng sai lÇm cña m×nh th«ng qua viÖc häc hái nh÷ng kinh nghiÖm tõ c¸c quèc gia ®i tr­íc. Cã thÓ thÊy r»ng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nãi chung vµ chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i nãi riªng cã nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®èi víi nÒn kinh tÕ. V× vËy, chÝnh phñ cÇn chän ®óng h­íng cho chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i trong t­¬ng lai. 2. Bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch n©ng gi¸ ®ång néi tÖ cña c¸c n­íc Tõ thùc tiÔn cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi sö dông chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i mµ ®iÓn h×nh lµ ®· ¸p dông chÝnh s¸ch n©ng gi¸ tiÒn tÖ, cã thÓ nhËn thÊy r»ng chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i lµ mét c«ng cô chiÕn l­îc trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ, tµi chÝnh, tiÒn tÖ. C¸c c­êng quèc nh­ Mü, NhËt B¶n hay §øc ®Òu sö dông c«ng cô nµy nh­ mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch quèc gia ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc gia m×nh. 2.1. Kinh nghiÖm tõ viÖc nghiªn cøu chÝnh s¸ch n©ng gi¸ cña Mü Mü lµ quèc gia kh¸ chñ ®éng trong viÖc sö dông c«ng cô tû gi¸ hèi ®o¸i. Nh­ ®· tr×nh bµy ë ch­¬ng 2, thêi kú nöa ®Çu nh÷ng n¨m 1980, Mü ®· n©ng gi¸ ®ång USD phèi hîp víi chÝnh s¸ch l·i suÊt cao nh»m t¨ng c­êng thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, ®iÒu chØnh c¬ cÊu c«ng nghiÖp h­íng m¹nh vµo nh÷ng ngµnh kü thuËt c«ng nghÖ cao lµ nh÷ng ngµnh Mü cã lîi thÕ so s¸nh vµ søc c¹nh tranh. MÆc dï, giai ®o¹n nµy chÝnh s¸ch cña Mü ®· kh«ng gióp chÝnh phñ Mü ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu mong muèn nh­ng cho thÊy sù chñ ®éng trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch cña Mü. Vµ sù chñ ®éng nµy cã ®­îc lµ do vÞ trÝ cña ®ång USD vµ vÞ thÕ cña nÒn kinh tÕ Mü trªn tr­êng quèc tÕ, lµ mét siªu c­êng quèc ®øng ®Çu trªn thÕ giíi, cã tÇm ¶nh h­ëng lín ®Õn nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Mçi biÕn ®éng trong tû gi¸ hèi ®o¸i cña ®ång USD cã ph¹m vi vµ møc ®é t¸c ®éng ®Õn th­¬ng m¹i, kinh tÕ vµ tµi chÝnh – tiÒn tÖ thÕ giíi lín h¬n bÊt cø ®ång tiÒn cña bÊt kú quèc gia nµo. Kinh nghiÖm cña Mü cho thÊy, nÕu mét quèc gia cã kh¶ n¨ng chñ ®éng ®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i sÏ cã tÇm ¶nh h­ëng lín ®èi víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Tuy nhiªn, chÝnh s¸ch n©ng gi¸ ®ång néi tÖ cña Mü giai ®o¹n 1980 – 1985 l¹i lµ mét thÊt b¹i trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tû gi¸ cña Mü. §©y lµ mét bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u cho ViÖt Nam khi ¸p dông chÝnh s¸ch n©ng gi¸: Thø nhÊt, ViÖt Nam kh«ng nªn ¸p dông chÝnh s¸ch n©ng gi¸ tiÒn tÖ vµo thêi ®iÓm kh«ng phï hîp víi b¶n th©n t×nh h×nh bªn trong nÒn kinh tÕ nh­ khi nÒn kinh tÕ bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i hoÆc l¹m ph¸t ®ang cao, l­îng nhËp khÈu lín h¬n xuÊt khÈu… Víi Mü trong giai ®o¹n 80 - 85, nÒn kinh tÕ ®øng tr­íc sù suy tho¸i, l¹m ph¸t gia t¨ng vµ ®ång USD suy yÕu nghiªm träng, c¸n c©n th­¬ng m¹i mÊt c©n ®èi nghiªm träng; tr­íc t×nh c¶nh nµy, chÝnh phñ Mü quyÕt ®Þnh n©ng gi¸ ®ång néi tÖ vµ chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i tù do víi hi väng khuyÕn khÝch ®Çu t­ ra n­íc ngoµi; ®ång thêi lµm gi¶m th©m hôt ng©n s¸ch, c©n ®èi c¸n c©n th­¬ng m¹i, thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Môc tiªu cøu ch÷a nÒn kinh tÕ cña Mü ®· kh«ng ®¹t ®­îc mµ cßn r¬i vµo t×nh tr¹ng trÇm träng h¬n. Thø hai lµ cÇn ph¶i quan s¸t vµ nghiªn cøu thËt kü c¸c yÕu tè bªn ngoµi khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch n©ng gi¸. §©y lµ mét trong nh÷ng kinh nghiÖm gi¸ trÞ dµnh cho ViÖt Nam. Cã thÓ thÊy r»ng Mü ®· quªn ®i nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng bªn ngoµi, v× thÕ chÝnh s¸ch n©ng gi¸ cña Mü ®· sö dông kh«ng ®óng thêi ®iÓm. Trong khi Mü ®i theo h­íng tù do ho¸ th­¬ng m¹i th× c¸c ®èi t¸c quan träng cña Mü lµ T©y ¢u vµ NhËt B¶n l¹i ra søc t¨ng c­êng chÝnh s¸ch b¶o hé. V× thÕ, chÝnh s¸ch n©ng gi¸ ®ång USD thêi kú nµy ®· thÊt b¹i, nã lµm t×nh tr¹ng nhËp siªu vµo Mü gia t¨ng m¹nh trong khi c¸c n­íc l¹i h¹n chÕ nhËp siªu vµ gãp phÇn lµm xÊu h¬n n÷a c¸n c©n th­¬ng m¹i Mü ®ang th©m hôt nghiªm träng. 2.2. Kinh nghiÖm tõ viÖc nghiªn cøu chÝnh s¸ch n©ng gi¸ cña NhËt B¶n NhËt B¶n lµ mét kinh nghiÖm kh¸c vÒ sù n©ng gi¸ ®ång néi tÖ nh­ng cã lÏ ®ång JPY t¨ng gi¸ l¹i ®em l¹i nhiÒu thµnh c«ng cho NhËt B¶n. Bµi häc cho ViÖt Nam khi nghiªn cøu chÝnh s¸ch n©ng gi¸ tiÒn tÖ cña NhËt cã thÓ ®­îc tæng kÕt nh­ sau: §Çu tiªn lµ cÇn ph¶i biÕt kÕt hîp chÝnh s¸ch n©ng gi¸ víi c¸c c«ng cô tµi chÝnh – tiÒn tÖ kh¸c nh­ h¹n møc tÝn dông, khung l·i suÊt, nghiÖp vô thÞ tr­êng më (mua, b¸n chøng kho¸n,tÝn phiÕu, tr¸i phiÕu…), chÝnh s¸ch t¸i chiÕt khÊu… Cã thÓ nãi NhËt B¶n ®· rÊt biÕt c¸ch lîi dông triÖt ®Ó sù lªn gi¸ cña ®ång JPY kÕt hîp víi c¸c c«ng cô kh¸c cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh – tiÒn tÖ ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ æn ®Þnh x· héi. Nhê viÖc ®ång JPY t¨ng gi¸ vµ víi sù kh«n khÐo cña m×nh, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®· ®øng v÷ng, tho¸t khái cuéc khñng ho¶ng gi¸ dÇu, suy tho¸i kinh tÕ thÕ giíi. C¸n c©n th­¬ng m¹i cña NhËt B¶n c¶i thiÖn, t¨ng ®ét ph¸ vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP t¨ng lªn nhanh chãng cïng víi tû lÖ dù tr÷ ngo¹i hèi t¨ng cao. Thªm n÷a, nhê sù t¨ng gi¸ cña ®ång JPY gióp NhËt B¶n xuÊt khÈu vèn hiÖu qu¶ h¬n, nhËp khÈu ®Çu vµo t­¬ng ®èi rÎ vµ quan träng nhÊt lµ gi¶m sãc nh÷ng có sèc bªn ngoµi, ®Æc biÖt lµ sù t¨ng vät cña gi¸ dÇu th« thÕ giíi. Thø hai, khi n©ng gi¸ tiÒn tÖ cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña viÖc ®ång néi tÖ lªn gi¸ nh­ khuyÕn khÝch dïng hµng néi ®Þa, sö dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé hîp lý nÒn s¶n xuÊt trong n­íc nh­ hµng rµo kü thuËt trong th­¬ng m¹i (TBT), h¹n chÕ ®Þnh l­îng… Nh­ ë ch­¬ng 2 ph©n tÝch, t¨ng gi¸ ®ång JPY còng mang l¹i nh÷ng khã kh¨n cho NhËt B¶n nh­ c¶n trë dßng vèn ®Çu t­ vµo NhËt B¶n, khiÕn cho viÖc ®i vay ®ång JPY cña c¸c doanh nghiÖp trë nªn ®¾t h¬n… Nh­ng chÝnh phñ NhËt B¶n ®· rÊt khÐo lÐo ®Ó h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña ®ång JPY m¹nh, ng©n hµng trung ­¬ng BOJ ®· liªn tôc h¹ møc l·i suÊt chiÕt khÊu xuèng rÊt thÊp vµ h¹n chÕ nhËp khÈu. §iÒu nµy khiÕn cho l­îng vèn ®Çu t­ trong n­íc vµ ra n­íc ngoµi cña NhËt B¶n t¨ng lªn ®¸ng kÓ. ChÝnh s¸ch tû gi¸ chØ phôc vô môc tiªu t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng nÕu nã cho phÐp khai th¸c tèi ®a nh÷ng lîi thÕ so s¸nh hµng ®Çu cña mét n­íc. Lîi thÕ so s¸nh sè mét cña NhËt B¶n lµ sù dåi dµo nguån lùc vÒ vèn. ChÝnh viÖc duy tr× chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i ®ång JPY m¹nh trong phÇn lín thêi gian qua cña chÝnh phñ NhËt B¶n ®· gãp phÇn quan träng vµo khai th¸c cã hiÖu qu¶ lîi thÕ nµy ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Tõ kinh nghiÖm cña NhËt B¶n cho thÊy NhËt B¶n ®· ®i ®óng h­íng víi ®ång néi tÖ m¹nh, ®ång JPY lªn gi¸ liªn tôc kÓ tõ thËp kû 70 ®Õn nay mÆc dï còng cã ®«i lóc sôt gi¸. ChÝnh phñ c¸c n­íc cÇn lÊy NhËt B¶n lµm tÊm g­¬ng vÒ sù ®iÒu hµnh tû gi¸ hÕt søc thµnh c«ng ®Ó biÕn n­íc NhËt thµnh mét trong nh÷ng c­êng quèc trªn thÕ giíi. ChÝnh s¸ch n©ng gi¸ còng nh­ ph¸ gi¸ ®Òu cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc vµ tÝch cùc, ®iÒu quan träng lµ chóng ta chän lùa mét trong hai sao cho phï hîp víi hoµn c¶nh kinh tÕ lóc ®ã vµ ph¶i kÕt hîp víi c¸c chÝnh s¸ch kh¸c ®Ó h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc cã thÓ x¶y ra, tèt h¬n n÷a lµ biÕn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®ã thµnh nh÷ng c¬ héi tèt, cã lîi cho quèc gia. 2.3. Kinh nghiÖm tõ viÖc nghiªn cøu chÝnh s¸ch n©ng gi¸ cña §øc NÕu nh­ Mü trong giai ®o¹n nöa ®Çu nh÷ng n¨m 80 ¸p dông chÝnh s¸ch n©ng gi¸ néi tÖ kh«ng thµnh c«ng, cßn NhËt B¶n l¹i thµnh c«ng rùc rì víi chÝnh s¸ch nµy th× §øc lµ quèc gia còng cã nh÷ng giai ®o¹n thêi kú ¸p dông chÝnh s¸ch n©ng gi¸ t­¬ng ®èi tèt. Kinh nghiÖm cña §øc lµ khi ¸p dông chÝnh s¸ch n©ng gi¸ lµ kh«ng ®Ó ®ång tiÒn lªn gi¸ qu¸ nhanh vµ mang tÝnh ®ét ngét. Sù lªn gi¸ cña ®ång DM kh«ng mang tÝnh chñ ®éng nh­ng chÝnh phñ §øc vµ ng©n hµng trung ­¬ng §øc ®· cho thÊy kh¶ n¨ng thiªn tµi trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nãi chung vµ chÝnh s¸ch tû gi¸ nãi riªng. MÆc dï chÝnh s¸ch n©ng gi¸ néi tÖ cña §øc mét phÇn lín lµ cã sù t¸c ®éng cña ®ång USD suy yÕu nh­ng víi sù kh«n ngoan cña ng­êi §øc, ®ång DM lªn gi¸ ®· gióp duy tr× møc l¹m ph¸t rÊt thÊp, c¸n c©n ngo¹i th­¬ng thÆng d­ vµ æn ®Þnh kinh tÕ ®èi néi còng nh­ ®èi ngo¹i. Dù tr÷ ngo¹i tÖ cña §øc ngµy cµng lín kÓ tõ khi ®ång DM lªn gi¸, hµng nhËp khÈu trë nªn t­¬ng ®èi rÎ vµ xuÊt khÈu t¨ng cao ®· cñng cè thªm vÞ thÕ cña n­íc §øc. D­íi søc Ðp cña ®ång USD gi¶m gi¸, ®ång DM liªn tôc t¨ng gi¸ víi tèc ®é cao cã thÓ g©y h¹i tíi nÒn kinh tÕ §øc, chÝnh phñ §øc còng ®· nhanh chãng sö dông c¸c biÖn ph¸p nh­ h¹ l·i suÊt, t¨ng cung tiÒn néi tÖ ®Ó ®iÒu chØnh tû gi¸ gi¶m mét c¸ch tõ tõ. Sù lªn gi¸ cña ®ång DM víi sù dÉn d¾t s¾c s¶o cña chÝnh phñ §øc ®· gÆt h¸i nhiÒu thµnh c«ng nh­ t¨ng tr­ëng nhanh, ®Çu t­ t¨ng cao, xuÊt khÈu ngµy cµng nhiÒu víi n¨ng lùc c¹nh tranh ®­îc cñng cè vµ l¹m ph¸t siªu thÊp. ChÝnh phñ §øc còng ®· ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu ®Ò ra lµ æn ®Þnh gi¸ c¶, c¸n c©n thanh to¸n, æn ®Þnh kinh tÕ ®èi néi vµ t¨ng tr­ëng h­íng ngo¹i. 2.4. Kinh nghiÖm rót ra tõ thùc tiÔn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tû gi¸ cña Trung Quèc tr­íc søc Ðp n©ng gi¸ ®ång néi tÖ Kh¸c víi NhËt B¶n vµ §øc ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu víi chÝnh s¸ch n©ng gi¸ ®ång néi tÖ, Trung Quèc lµ mét vÝ dô vÒ sù ph¸ gi¸ thµnh c«ng. ViÖt Nam còng th­êng xuyªn ¸p dông chÝnh s¸ch ph¸ gi¸ tiÒn tÖ, v× vËy Trung Quèc sÏ lµ mét minh chøng hÕt søc râ rµng cho ViÖt Nam vÒ mét quèc gia ®· thµnh c«ng víi ph¸ gi¸ néi tÖ vµ nay víi søc Ðp lªn gi¸ th× nÒn kinh tÕ Trung Quèc sÏ bÞ ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo. §©y lµ mét bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam vÒ mét quèc gia ®i ®óng h­íng víi chÝnh s¸ch ph¸ gi¸ vµ khi c¶ thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c ®èi t¸c kinh tÕ tÇm cì nh­ Mü vµ EU g©y søc Ðp n©ng gi¸, víi ¸p lùc ®ång néi tÖ n©ng gi¸ Trung Quèc ®· lµm g×. Bµi häc ®Çu tiªn cho ViÖt Nam tõ kinh nghiÖm cña Trung Quèc lµ thêi ®iÓm vµ møc ®iÒu hµnh tû gi¸ lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch tû gi¸. Trung Quèc ®· hµnh ®éng ®óng khi ph¸ gi¸ m¹nh ®ång NDT vµo n¨m 1994 vµ hä ®· thu ®­îc lîi Ých dµi h¹n lín h¬n rÊt nhiÒu nh÷ng tr¶ gi¸ ng¾n h¹n mµ hä ph¶i chÞu ®ùng. Hµm l­îng cña c¸c yÕu tè thÞ tr­êng nh­: quan hÖ cung cÇu vÒ ngo¹i hèi, së thÝch, l¹m ph¸t, lîi tøc cña c¸c tµi s¶n néi ngo¹i tÖ… ph¶n ¸nh trong tû gi¸ cµng nhiÒu th× kh¶ n¨ng cã mét chÝnh s¸ch tû gi¸ cã hiÖu qu¶ cµng cao vµ kh¶ n¨ng chèng ®ì ®­îc víi c¸c có sèc bªn ngoµi cµng lín. Mét trong nh÷ng lý do quan träng khiÕn Trung Quèc duy tr× ®­îc tû gi¸ NDT æn ®Þnh vµ h¹ c¸nh an toµn tr­íc t¸c ®éng cña c¸c cuéc khñng ho¶ng chÝnh lµ v× viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tû gi¸ nãi riªng vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ nãi chung ®¶m b¶o ®­îc t­¬ng ®èi tèt quy luËt nµy. Thùc tiÔn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tû gi¸ cña Trung Quèc ®· cñng cè thªm kÕt luËn cña c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng víi ViÖt Nam, ph¸ gi¸ ®ång tiÒn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cho phÐp cã thÓ lµ mét gi¶i ph¸p gãp phÇn t¨ng tr­ëng tèt h¬n mµ ph¶i tr¶ gi¸ thÊp h¬n, xÐt c¶ trong ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. Th«ng qua chÝnh s¸ch ph¸ gi¸ ®ång néi tÖ ë mét thêi ®iÓm hîp lý, ViÖt Nam cã thÓ t¹o ra mét lîi thÕ so s¸nh míi, t¨ng søc c¹nh tranh quèc tÕ, thay ®æi c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu, më réng nhanh ngo¹i th­¬ng, quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, thu hót ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ vµ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng nhanh. Bµi häc quan träng thø hai cho ViÖt nam rót ra tõ Trung Quèc lµ viÖc t¨ng gi¸ ®ång tiÒn ph¶i ®­îc tiÕn hµnh theo lé tr×nh, kh«ng thÓ gÊp g¸p. T×nh h×nh hiÖn nay, khi Trung Quèc ®øng tr­íc søc Ðp lªn gi¸ ngµy cµng c¨ng th¼ng, th× viÖc ®ång NDT lªn gi¸ lµ mét tÊt yÕu x¶y ra. Nh­ng c¸c nhµ chøc tr¸ch Trung Quèc còng ®· khÐo lÐo víi ®éng th¸i t¨ng gi¸ ®ång NDT mét c¸ch tõ tõ ®Ó tr¸nh g©y sèc cho nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn nh­ vò b·o nµy. §©y lµ mét n­íc cê hÕt søc kh«n ngoan cña chÝnh phñ Trung Quèc nh»m tiÕp tôc thóc ®Èy xuÊt khÈu, n©ng cao tiÒm lùc tµi chÝnh vµ kh«ng g©y ra nh÷ng ¶nh h­ëng trÇm träng ®Õn nÒn kinh tÕ vµ x· héi. Cho ®Õn nay, c¸c nhµ kinh tÕ ®· ®­a ra nhiÒu nhËn ®Þnh vÒ Trung Quèc cã thÓ lµm bµi häc cho ViÖt Nam nh­ sau: - Thø nhÊt, viÖc n©ng gi¸ ®ång néi tÖ cã thÓ kh«ng ¶nh h­ëng qu¸ lín ®Õn nÒn kinh tÕ Trung Quèc hay ViÖt Nam. H¬n n÷a, vÒ dµi h¹n, Trung Quèc l¹i thu ®­îc kh¸ nhiÒu lîi Ých nh­ xuÊt khÈu vèn ra n­íc ngoµi, ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ… vµ ®Æc biÖt lµ n©ng cao vÞ thÕ cña ®ång NDT trªn tr­êng quèc tÕ. - Thø hai, khi ®ång néi tÖ lªn gi¸, nã sÏ kiÒm chÕ bít sù t¨ng tr­ëng qu¸ nãng cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc hay ViÖt Nam, t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh – xu h­íng tÊt yÕu ®Ó ph¸t triÓn khu vùc doanh nghiÖp vµ t¸i c¬ cÊu nÒn kinh tÕ mét c¸ch hîp lý. M«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh h¬n khiÕn c¸c doanh nghiÖp trong n­íc ph¶i nç lùc h¬n n÷a ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ m×nh so víi ®èi thñ, nhËp khÈu ®Çu vµo t­¬ng ®èi rÎ gióp c¸c doanh nghiÖp trong n­íc s¶n xuÊt víi chi phÝ thÊp h¬n. Do vËy, ®ång néi tÖ lªn gi¸ kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®ång nghÜa víi viÖc xuÊt khÈu gi¶m vµ nhËp khÈu t¨ng, nã cã thÓ t¨ng søc c¹nh tranh, khiÕn hµng ho¸ chÊt l­îng tèt h¬n vµ xuÊt khÈu còng kh«ng gÆp khã kh¨n nÕu nhËp khÈu ®Çu vµo rÎ vµ nhµ n­íc cã nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý dµnh cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt néi ®Þa. - Thø ba, n©ng gi¸ tiÒn tÖ cã thÓ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu t­ b¶n ta n­íc ngoµi. Trung Quèc cã thÓ xuÊt khÈu t­ b¶n ra n­íc ngoµi mét c¸ch hiÖu qu¶ víi khèi l­îng khæng lå. ChÝnh s¸ch n©ng gi¸ néi tÖ cã lÏ lµ mét h­íng ®i tÊt yÕu cña Trung Quèc, nhê ®ã chÝnh phñ cã thÓ khuyÕn khÝch ®Çu t­ ra n­íc ngoµi ë møc ®é hîp lý vµ cã lÏ thÞ tr­êng c¸c n­íc trong khu vùc sÏ lµ nh÷ng ®iÓm ®Õn ®Çu tiªn cña c¸c luång t­ b¶n tõ Trung Quèc. §ã lµ nh÷ng thÞ tr­êng víi nguån nh©n c«ng rÎ, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó vµ vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi. Tãm l¹i, thùc tiÔn c¸c n­íc trªn thÕ giíi nh­ Hoa Kú, NhËt B¶n, §øc vµ Trung Quèc cho thÊy nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u vÒ chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i, ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch n©ng gi¸ ®ång néi tÖ. Nh÷ng kinh nghiÖm ®ã sÏ thùc sù cã gi¸ trÞ khi c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam vËn dông nh÷ng kinh nghiÖm ®ã mét c¸ch linh ho¹t, cã s¸ng t¹o, cô thÓ vµ phï hîp víi thêi ®iÓm vµ hoµn c¶nh cña nÒn kinh tÕ. KÕt luËn Ngµy nay, tµi chÝnh tiÒn tÖ lu«n lµ mét vÊn ®Ò nãng báng cña tÊt c¶ c¸c nhµ ph©n tÝch tµi chÝnh kinh tÕ quèc tÕ vµ ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ cña mäi quèc gia. ChÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i lµ mét c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch v« cïng cÇn thiÕt ®Ó gióp chÝnh phñ c¸c n­íc ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu kinh tÕ – chÝnh trÞ vµ x· héi. Nã cã tÇm ¶nh h­ëng rÊt lín, lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cña quèc gia. Do vËy, ®iÒu hµnh tû gi¸ hèi ®o¸i lu«n lµ vÊn ®Ò võa mang tÝnh quèc gia l¹i võa mang tÝnh quèc tÕ, nã rÊt phøc t¹p nªn mçi n­íc, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi nhÊt ®Þnh cÇn lùa chän nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®iÒu hµnh tû gi¸ mét c¸ch cô thÓ, phï hîp víi quèc gia m×nh. V× vËy, cÇn ph¶i ®iÒu hµnh tû gi¸ hèi ®o¸i mét c¸ch hiÖu qu¶ vµ chÆt chÏ, ®ång thêi ®Æt nã trong mèi quan hÖ víi c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt, qu¶n lý nÒn kinh tÕ kh¸c. Tû gi¸ hèi ®o¸i mµ cô thÓ h¬n lµ viÖc n©ng gi¸ hay ph¸ gi¸ ®ång néi tÖ cña quèc gia m×nh so víi ®ång tiÒn c¸c n­íc kh¸c, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®ång tiÒn m¹nh, lµ nh©n tè ¶nh h­ëng lín ®Õn tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ, c¸n c©n th­¬ng m¹i, ®Çu t­ vµ nh÷ng chØ sè kinh tÕ vÜ m« kh¸c cña quèc gia. §Æc biÖt trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, tµi chÝnh quèc tÕ lu«n dµnh ®­îc sù chó ý ®Æc biÖt cña mäi quèc gia, mçi thay ®æi trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ cña tõng quèc gia nãi riªng. Trong thÕ kû 21, gÇn nh­ tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ vÒ mÆt kinh tÕ – x· héi. ViÖc n©ng gi¸ tiÒn tÖ cña mét quèc gia, träng t©m lµ nh÷ng quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, cã thÓ ®em l¹i lîi Ých tèt ®Ñp cho quèc gia ®ã nh­ng cã khi l¹i g©y bÊt lîi, t¸c dông ng­îc chiÒu víi nh÷ng g× quèc gia ®ã mong muèn ®¹t ®­îc, ®ång thêi còng cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng ¶nh h­ëng tiªu cùc hoÆc tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña c¸c quèc gia kh¸c cïng khu vùc, cïng khèi liªn minh vµ trªn toµn thÕ giíi. ViÖc ph¸ gi¸ tiÒn tÖ còng nh­ vËy. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, gia nhËp WTO, ViÖt Nam còng cÇn linh ho¹t h¬n trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i. Thùc tiÔn cña mét sè c¸c quèc gia trong vÊn ®Ò tû gi¸ mang l¹i cho ViÖt Nam nh÷ng bµi häc v« cïng quÝ gi¸ nh»m ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tèt h¬n, häc tËp nh÷ng ®iÓm tèt vµ phßng ngõa nh÷ng rñi ro, t¸c ®éng tiªu cùc do chÝnh s¸ch tû gi¸ g©y ra. Trung Quèc lµ mét bµi häc v« cïng ®¸ng gi¸, mét kinh nghiÖm hÕt søc s¸t thùc víi xu h­íng ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tû gi¸ cña ViÖt Nam. Thªm vµo ®ã, nh÷ng quèc gia ph¸t triÓn ®­îc ph©n tÝch trong kho¸ luËn lµ nh÷ng kinh nghiÖm kh¸c cho chÝnh b¶n th©n Trung Quèc hiÖn nay vµ cã thÓ lµ cho ViÖt Nam trong t­¬ng lai. Víi kinh nghiÖm cña c¸c n­íc, ViÖt Nam hoµn toµn cã c¬ së ®Ó tin vµo mét chÝnh s¸ch tû gi¸ hîp lý, phï hîp víi tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay, ®em l¹i cho ViÖt Nam mét t­¬ng lai t­¬i s¸ng vµ tèt ®Ñp h¬n, v­¬n lªn mét tÇm cao míi, ®øng v÷ng trªn tr­êng quèc tÕ. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Tµi liÖu tiÕng ViÖt TS. NguyÔn Kim B¶o (2006), Gia nhËp WTO: Trung Quèc lµm g× vµ ®­îc g×, Nhµ xuÊt b¶n thÕ giíi, ViÖn nghiªn cøu Trung Quèc. Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ (Th¸ng 12/2007), Dù b¸o kinh tÕ thÕ giíi n¨m 2008, Trung t©m th«ng tin vµ dù b¸o kinh tÕ – x· héi quèc gia. TS. Lª Vinh Danh (2005), ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña ng©n hµng trung ­¬ng, Nhµ xuÊt b¶n tµi chÝnh. Lª ViÖt §øc (1995), HiÖn t­îng ®¸nh gi¸ cao néi tÖ vµ nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc, T¹p chÝ ng©n hµng sè 4. Vò Thu Giang (1995), Tû gi¸ hèi ®o¸i vµ vÊn ®Ò t¨ng tr­ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu, T¹p chÝ kinh tÕ kÕ ho¹ch sè 1. TSKH. Vâ §¹i L­îc (2006), Trung Quèc sau khi gia nhËp WTO: thµnh c«ng vµ th¸ch thøc, Nhµ xuÊt b¶n thÕ giíi, ViÖn khoa hoc x· héi ViÖt Nam vµ ViÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ quèc gia. TS. Lª Quèc Lý (2004), Tû gi¸ hèi ®o¸i - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ®iÒu hµnh ë ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n thèng kª Hµ Néi. TS. Lª Quèc Lý (2004), Qu¶n lý ngo¹i hèi vµ ®iÒu hµnh tû gi¸ hèi ®o¸i ë ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. TrÇn §øc MËu (Th¸ng 4/1993), ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Céng hoµ Liªn bang §øc. PGS.,TS NguyÔn ThÞ Mïi (2006), Lùa chän chÕ ®é vµ ®iÒu hµnh tû gi¸ hèi ®o¸i – Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tiÔn ë ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n Hµ néi, Bé tµi chÝnh. Hoµng Xu©n QuÕ (2004), Bµn vÒ c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ë ViÖt Nam hiÖn nay, Nhµ xuÊt b¶n thèng kª Hµ néi. TS §ç TiÕn S©m (2005), Trung Quèc gia nhËp WTO – kinh nghiªm víi ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n khoa häc x· héi, ViÖn khoa häc x· héi ViÖt Nam vµ ViÖn nghiªn cøu Trung Quèc. NguyÔn ThÞ Thanh Th¶o (1998), ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Trung Quèc nh»m ®èi phã víi t×nh h×nh tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc hiÖn nay, ViÖn nghiªn cøu tµi chÝnh. NguyÔn ThÞ Th­ (2001), LATS: Tû gi¸ hèi ®o¸i – chÝnh s¸ch vµ t¸c ®éng cña nã ®èi víi ngo¹i th­¬ng qua thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét sè n­íc. Ngäc TrÞnh (1995), §ång Yªn lªn gi¸ vµ t¸c ®éng cña nã, T¹p chÝ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi sè 3. Tµi liÖu tiÕng Anh Monthly Report March 2008, The Economist Intelligence Unit Limited 2008. Bank of Japan, Monthly Review from 1980 to 1996. Deutsche Bundes Bank, Annual Report 1980 to 1995. C¸c website www.tradingeconomics.com/Economics/Currency www.vietnamnet.vn/kinhte/thegioi/2005 www.investintaiwan.nat.gov Central Bank of China, Republic of China, T¹p chÝ tia s¸ng, Bé khoa häc c«ng nghÖ, ngµy 24/08/2007. Phô Lôc 1. C¬ chÕ x¸c ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i a) C¸ch tiÕp cËn tû gi¸ dµi h¹n C¬ chÕ x¸c ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i dµi h¹n ®­îc xem xÐt dùa trªn c¬ së cña Quy luËt mét gi¸, ThuyÕt ngang gi¸ søc mua, vµ c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn cung cÇu ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi trong dµi h¹n. Quy luËt mét gi¸: Quy luËt mét gi¸ dùa trªn nh÷ng gi¶ ®Þnh ®¬n gi¶n hãa qu¸ tr×nh vµ tÝnh chÊt giao dÞch cña th­¬ng m¹i quèc tÕ, b»ng c¸ch bá qua c¸c vÊn ®Ò vÒ rµo c¶n th­¬ng m¹i nh­ thuÕ quan, b¶o hé… vµ c¸c chi phÝ vËn t¶i hµng hãa trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. Quy luËt mét gi¸ quan niÖm mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ víi mét lo¹i hµng hãa th× gi¸ c¶ cña nã sÏ ®­îc b¸n víi mét møc gi¸ nh­ nhau ë mäi n¬i. MÆc dï c¸ch tiÕp cËn cña quy luËt mét gi¸ lµ kh«ng thùc tÕ nh­ng còng ®· ph¶n ¸nh ®­îc nh©n tè c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i mµ tÊt c¶ c¸c chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i ®Òu dùa vµo. H¬n thÕ n÷a, dï ®øng trªn quan ®iÓm vµ c¸ch tiÕp cËn nµo ®i n÷a th× còng kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc néi dung “gi¸ trÞ lao ®éng” trong lý thuyÕt “gi¸ c¶”, tiÒn tÖ” cña Ricac®«. TiÒn tÖ vÒ b¶n chÊt còng lµ mét hµng hãa – dï ®ã lµ mét hµng hãa ®Æc biÖt – nªn gi¸ trÞ cña nã còng ph¶i ®­îc tÝnh dùa trªn chi phÝ lao ®éng t¹o ra nã. Tuy nhiªn, gi¸ c¶ cña tiÒn tÖ còng nh­ hµng hãa dÞch vô kh¸c kh«ng ®­îc x¸c ®Þnh trong ®iÒu kiÖn bÊt biÕn, mµ cÇn x¸c ®Þnh trong mèi quan hÖ lu«n lu«n thay ®æi vµ nh÷ng thay ®æi nµy ngµy mét phøc t¹p h¬n, ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc. ChÝnh v× vËy, nÕu chØ dùa vµo quy luËt mét gi¸ th× kh«ng ®ñ ®Ó ph¶n ¸nh nh÷ng biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ ®Õn tû gi¸ vµ gi¸ trÞ c¸c ®ång tiÒn. Mét trong nh÷ng nh©n tè cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sù thay ®æi trong tû gi¸ hèi ®o¸i c©n b»ng lµ sù thay ®æi trong møc gi¸ c¶ hµng hãa vµ dÞch vô cña hai n­íc cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i. TiÕp theo chóng ta sÏ ®Ò cËp ®Õn c¸ch tiÕp cËn vµ x¸c ®Þnh tû gi¸ theo thuyÕt ngang gi¸ søc mua. ThuyÕt ngang gi¸ søc mua (PPP): Theo thuyÕt ngang gi¸ søc mua th× tû gi¸ gi÷a hai ®ång tiÒn bÊt kú còng sÏ ®­îc ®iÒu chØnh ®Ó ph¶n ¸nh nh÷ng thay ®æi trong gi¸ c¶ hµng hãa, dÞch vô cña hai n­íc. Khi møc gi¸ c¶ cña hµng hãa, dÞch vô cña mét n­íc t¨ng lªn th× tû gi¸ hèi ®o¸i sÏ t¨ng vµ ®ång tiÒn n­íc ®ã sÏ gi¶m gi¸ trÞ, ng­îc l¹i khi møc gi¸ c¶ hµng hãa, dÞch vô cña mét n­íc gi¶m th× tû gi¸ hèi ®o¸i sÏ gi¶m vµ gi¸ trÞ ®ång tiÒn cña n­íc ®ã sÏ t¨ng. Nh­ vËy, vÒ thùc chÊt ThuyÕt ngang gi¸ søc mua lµ ¸p dông Quy luËt mét gi¸ vµo nh÷ng thay ®æi trong møc gi¸ c¶ hµng hãa, dÞch vô cña hai n­íc. ThuyÕt ngang gi¸ søc mua ®­îc thùc hiÖn trªn néi dung cña Quy luËt mét gi¸ nªn nã còng cã nh÷ng h¹n chÕ cña chÝnh Quy luËt mét gi¸. H¬n thÕ n÷a, do c¸ch ph¶n ¸nh cña PPP hoµn toµn c¨n cø vµo nh÷ng thay ®æi trong møc gi¸, mét biÕn sè mµ c¸ch tÝnh to¸n cña nã dùa trªn ræ hµng hãa – dÞch vô bao gåm cña nh÷ng thø kh«ng ®­îc bu«n b¸n qua biªn giíi nh­: ®Êt ®ai, nhµ cöa, dÞch vô du lÞch… §©y lµ nh÷ng hµng hãa mµ sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña nã cã ¶nh h­ëng lín ®Õn møc gi¸ chung cña mét n­íc nh­ng l¹i Ýt cã t¸c ®éng ®Õn tû gi¸ hèi ®o¸i. Nh÷ng nghiªn cøu vµ kh¶o s¸t thùc nghiÖm cho thÊy PPP cã møc ®é ph¶n ¸nh vµo tû gi¸ rÊt thÊp, ®Æc biÖt lµ trong ng¾n h¹n. Nh÷ng kho¶ng c¸ch tån t¹i lµm cho Quy luËt mét gi¸ kh«ng thùc hiÖn ®­îc lµ do tÝnh kh«ng hoµn h¶o cña c¹nh tranh: nh÷ng s¶n phÈm t­¬ng tù nhau do c¸c n­íc kh¸c nhau s¶n xuÊt kh«ng hoµn toµn thay thÕ ®­îc nhau d­íi con m¾t vµ së thÝch cña ng­êi tiªu dïng. H¬n n÷a, trong thùc tÕ h×nh thøc t­¬ng ®èi cña Quy luËt gi¸ duy nhÊt lµ kh«ng thùc hiÖn ®­îc ngay trong mét nhãm s¶n phÈm trao ®æi, vµ ngay c¶ ®èi víi tõng lo¹i s¶n phÈm. HiÖn t­îng nµy cµng trÇm träng khi sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c s¶n phÈm ngµy cµng lín. Do vËy ®Ó gi¶i thÝch tháa ®¸ng h¬n nh÷ng c¬ së x¸c ®Þnh tû gi¸ dµi h¹n cÇn kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu thªm c¸c nh©n tè lµm thay ®æi cung cÇu ngo¹i tÖ trong dµi h¹n. Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng lµm thay ®æi tû gi¸ trong dµi h¹n (thay ®æi Cung - CÇu trong dµi h¹n) Nh÷ng nh©n tè lµm thay ®æi quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi t¸c ®éng ®Õn tû gi¸ theo nguyªn t¾c: tÊt c¶ nh÷ng nh©n tè nµo lµm t¨ng cÇu hµng hãa néi so víi hµng ngo¹i ®Òu cã xu h­íng lµm t¨ng gi¸ trÞ cña ®ång néi tÖ, cã nghÜa lµ lµm cho tû gi¸ gi¶m, bëi v× hµng néi vÉn cßn tiÕp tôc ®­îc b¸n tèt ngay c¶ khi ®ång néi tÖ t¨ng gi¸. T­¬ng tù nh­ vËy, nh÷ng nh©n tè lµm t¨ng cÇu vÒ hµng ngo¹i (t¨ng nhËp khÈu) ®Òu cã xu h­íng lµm gi¶m gi¸ trÞ cña ®ång néi tÖ (tû gi¸ t¨ng), bëi v× hµng néi chØ ®­îc b¸n tèt khi gi¸ trÞ cña ®ång néi tÖ gi¶m xuèng thÊp h¬n. Hay nh×n mét c¸ch kh¸c, khi cÇu hµng néi t¨ng th× cÇu vÒ hµng ngo¹i gi¶m dÉn tíi nhËp khÈu gi¶m vµ khi ®ã cÇu vÒ ngo¹i tÖ ®Ó thanh to¸n cho hµng nhËp khÈu còng gi¶m do vËy tû gi¸ gi¶m vµ gi¸ trÞ ®ång néi tÖ t¨ng. T­¬ng tù vËy, khi t¨ng nhËp khÈu th× sÏ dÉn ®Õn xu h­íng gi¶m gi¸ ®ång néi tÖ. Cã thÓ ®óc kÕt 4 nh©n tè t¸c ®éng ®Õn cung – cÇu ngo¹i tÖ trong dµi h¹n, ®ã lµ møc gi¸, chÝnh s¸ch b¶o hé, së thÝch cña ng­êi tiªu dïng hay ®é co gi·n cña gi¸ c¶ t¸c ®éng ®Õn cÇu hµng hãa vµ n¨ng suÊt lao ®éng. Møc gi¸ c¶ t­¬ng ®èi Khi møc gi¸ c¶ hµng hãa – dÞch vô trong n­íc t¨ng so víi møc gi¸ c¶ hµng hãa – dÞch vô n­íc ngoµi, c¸c h·ng s¶n xuÊt trong n­íc nãi chung vµ c¸c h·ng s¶n xuÊt hµng hãa xuÊt khÈu nãi riªng cã xu h­íng thu hÑp quy m« s¶n xuÊt do gi¸ ®Çu vµo (chi phÝ s¶n xuÊt) t¨ng, ®iÒu nµy dÉn ®Õn sù suy gi¶m cña xuÊt khÈu vµ kÐo theo sù suy gi¶m cña cung ngo¹i tÖ, ®­êng cung ngo¹i tÖ di chuyÓn sang tr¸i (lªn phÝa trªn). Trong khi cÇu vÒ hµng néi gi¶m th× cÇu vÒ hµng ngo¹i t¨ng lªn, kÐo theo ®­êng cÇu ngo¹i tÖ dÞch chuyÓn sang ph¶i. ChÝnh nh÷ng sù dÞch chuyÓn nµy ®· t¹o nªn mét ®iÓm c©n b»ng míi trªn thÞ tr­êng hèi ®o¸i vµ trong tr­êng hîp nµy ®iÓm ®ã sÏ n»m ë phÝa trªn cña ®iÓm c©n b»ng ban ®Çu. Cã nghÜa lµ tû gi¸ gia t¨ng vµ ®ång tiÒn néi ®Þa gi¶m gi¸. Q(usd) E’ E(usd/vnd) E S’ S D D’ H×nh 1.2: T¸c ®éng cña møc gi¸ thay ®æi ®Õn tû gi¸ hèi ®o¸i. Nh­ vËy, vÒ dµi h¹n sù gia t¨ng møc gi¸ cña mét n­íc so víi møc gi¸ n­íc ngoµi sÏ lµm cho tû gi¸ hèi ®o¸i t¨ng lªn vµ ®ång tiÒn n­íc ®ã gi¶m gi¸. §iÒu nµy còng phÇn nµo gi¶i thÝch hiÖn t­îng khi mét n­íc cã møc l¹m ph¸t cao h¬n møc l¹m ph¸t n­íc ngoµi th× tû gi¸ cã xu h­íng t¨ng lªn. Nã còng gi¶i thÝch mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a l¹m ph¸t vµ tû gi¸, mèi quan hÖ gi÷a møc gi¸ trong n­íc vµ møc gi¸ n­íc ngoµi. ChÝnh s¸ch b¶o hé Do sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu vµ ­u thÕ kh¸c nhau gi÷a c¸c n­íc trong s¶n xuÊt hµng hãa ®· t¹o ra kh¶ n¨ng c¹nh tranh kh«ng ®ång ®Òu cña hµng hãa dÞch vô c¸c n­íc. §Ó b¶o vÖ lîi Ých vµ søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp cßn non trÎ trong th­¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c n­íc th­êng dùng lªn c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i, ®ã lµ c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan. Q(usd) E(vnd/usd) E1 E2 S D1 D2 H×nh 1.3: T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch b¶o hé ®Õn tû gi¸ hèi ®o¸i. Song c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan trong khi b¶o vÖ lîi Ých cña mét sè ngµnh s¶n xuÊt, mét sè lÜnh vùc kinh tÕ ®· ng¨n c¶n tù do bu«n b¸n, lµm gi¶m lîi Ých cña mét sè ngµnh kinh tÕ kh¸c, mét sè vïng kinh tÕ kh¸c vµ lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña ng­êi tiªu dïng. Bëi v×, sù t¨ng c­êng hµng rµo thuÕ quan, quota ®· lµm h¹n chÕ khèi l­îng hµng hãa dÞch vô nhËp khÈu dÉn ®Õn h¹n chÕ cÇu ngo¹i tÖ, tõ ®ã lµm dÞch chuyÓn ®­êng cÇu ngo¹i tÖ xuèng phÝa d­íi, vµ vÒ dµi h¹n sÏ kÐo tû gi¸ ®i xuèng dÉn ®Õn lµm t¨ng gi¸ ®ång néi tÖ. NghÞch lý cña chÝnh s¸ch b¶o hé thÓ hiÖn ë chç, trong khi dïng c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ quota ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu, hç trî s¶n xuÊt trong n­íc vµ s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu th× l¹i kÐo gi¸ trÞ cña ®ång néi tÖ t¨ng lªn, vµ khi gi¸ trÞ ®ång néi tÖ t¨ng l¹i h¹n chÕ ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Sù co gi·n cña tæng cÇu d­íi thay ®æi cña møc gi¸ Khi møc gi¸ thay ®æi sÏ kÐo theo sù thay ®æi cña tæng cÇu ®èi víi hµng hãa, song sù thay ®æi nµy kh«ng theo mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh víi sù thay ®æi cña gi¸ c¶. Bëi v×, nã phô thuéc vµo “së thÝch cña ng­êi tiªu dïng”. Tuy nhiªn, së thÝch cña ng­êi tiªu dïng lµ mét nh©n tè khã x¸c ®Þnh vÒ l­îng còng nh­ nh÷ng t¸c ®éng cña nã tíi c¸c biÕn sè kinh tÕ. Trong thùc tÕ ngay c¶ khi c¸c hµng hãa trong n­íc vµ hµng hãa n­íc ngoµi cã nh÷ng chÊt l­îng gièng nhau (nh­ vÒ gi¸ c¶, chÊt l­îng, mÉu m· …) th× chóng vÉn kh«ng thÓ cã kh¶ n¨ng thay thÕ hoµn toµn cho nhau bëi së thÝch cña ng­êi tiªu dïng kh¸c nhau. NÕu ng­êi d©n mét n­íc cã xu h­íng thÝch dïng hµng ngo¹i h¬n hµng néi th× cÇu hµng ngo¹i sÏ t¨ng, dÉn ®Õn cÇu nhËp khÈu hµng ngo¹i t¨ng vµ ®­êng cÇu ngo¹i tÖ dÞch chuyÓn sang ph¶i, tû gi¸ hèi ®o¸i t¨ng, ®ång tiÒn néi ®Þa gi¶m gi¸. Khi nhu cÇu vÒ hµng néi gia t¨ng th× x¶y ra hiÖn t­îng ng­îc l¹i. N¨ng suÊt lao ®éng N¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc. N¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn gãp phÇn lµm gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm, n©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. N¨ng suÊt t¨ng lµm gi¸ thµnh hµng néi ®Þa gi¶m - ®iÒu nµy ®· lµm cho hµng néi chiÕm ­u thÕ trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ v­¬n ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi, kÝch thÝch vµ më réng xuÊt khÈu, t¨ng cung ngo¹i tÖ. Vµ khi cung ngo¹i tÖ t¨ng sÏ ®Èy ®­êng cung dÞch chuyÓn sang ph¶i, ®ång thêi nhu cÇu hµng ngo¹i gi¶m dÉn ®Õn nhËp khÈu gi¶m, khi ®ã ®­êng cÇu ngo¹i tÖ sÏ dÞch chuyÓn sang tr¸i, vµ kÐo tû gi¸ hèi ®o¸i c©n b»ng gi¶m xuèng, ®ång néi tÖ t¨ng gi¸. Nh­ vËy, c¬ së x¸c ®Þnh tû gi¸ vµ c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn tû gi¸ hèi ®o¸i dµi h¹n cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn t­¬ng quan trong xuÊt nhËp khÈu, ®ång thêi lµ nh÷ng biÕn sè cã tÝnh æn ®Þnh t­¬ng ®èi. Tuy nhiªn nã l¹i ch­a thÓ gi¶i thÝch ®­îc t¹i sao tû gi¸ l¹i th­êng xuyªn biÕn ®æi vµ ®«i khi g©y ra nh÷ng có sèc trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh – tiÒn tÖ. C¸ch tiÕp cËn tû gi¸ trªn thÞ tr­êng tµi s¶n sÏ phÇn nµo lý gi¶i vµ gióp chóng ta gi¶i thÝch ®­îc c¸c ®Æc ®iÓm trªn cña tû gi¸. b) C¸ch tiÕp cËn tû gi¸ trong ng¾n h¹n B»ng c¸ch thõa nhËn tû gi¸ hèi ®o¸i lµ gi¸ c¶ cña tiÒn göi ë ng©n hµng néi ®Þa (tiÒn göi ghi b»ng néi tÖ) tÝnh ra tiÒn göi t¹i ng©n hµng n­íc ngoµi (tiÒn göi ghi b»ng ngo¹i tÖ), hay tû gi¸ chÝnh lµ gi¸ c¶ cña mét tµi s¶n ®­îc ®Þnh danh b»ng ®ång tiÒn nµy tÝnh ra b»ng ®ång tiÒn kh¸c. Víi chøc n¨ng lµ ®o l­êng møc lîi tøc cña c¸c ®ång tiÒn trªn thÞ tr­êng tµi s¶n th× bÊt cø sù thay ®æi nµo cña tû gi¸ dï lµ tû gi¸ hiÖn hµnh hay tû gi¸ hèi ®o¸i dù kiÕn ®Òu lµm thay ®æi lîi tøc cña c¸c nhµ ®Çu t­ sÏ thay ®æi hµnh vi vµ lµm thay ®æi cung cÇu trªn thÞ tr­êng tµi s¶n sÏ kÐo theo thay ®æi tû gi¸ hèi ®o¸i c©n b»ng. Lîi tøc tiÒn göi vµ tû gi¸ hèi ®o¸i c©n b»ng: §èi víi mét n­íc, tiÒn göi néi tÖ ®­îc ®Þnh danh b»ng tiÒn cña n­íc ®ã (VÝ dô: ë ViÖt Nam lµ ®ångViÖt Nam – VND), tiÒn göi ngo¹i tÖ lµ tiÒn cña n­íc ngoµi (vÝ dô: ®« la Mü – USD). Nh©n tè chñ yÕu lóc nµy t¸c ®éng ®Õn cÇu VND hay USD phô thuéc vµo viÖc so s¸nh lîi tøc tiÒn göi dù tÝnh cña tµi s¶n ®ã. NÕu lîi tøc dù tÝnh cña tiÒn göi b»ng USD cao h¬n tiÒn ®ång ViÖt Nam th× c¶ ng­êi ViÖt Nam vµ ng­êi n­íc ngoµi cã xu h­íng n¾m gi÷ ®ång USD nhiÒu h¬n (cÇu vÒ USD cao h¬n vµ cÇu vÒ VND thÊp h¬n). Song lîi tøc dù tÝnh vÒ tiÒn göi ®ång ViÖt Nam tÝnh ra ngo¹i tÖ kh«ng ph¶i b»ng møc l·i tiÒn göi ®ång VND mµ ®­îc ®iÒu chØnh theo sù t¨ng hay gi¶m gi¸ cña VND. T­¬ng tù nh­ vËy, møc lîi tøc dù tÝnh vÒ tiÒn göi ngo¹i tÖ tÝnh ra VND ph¶i ®­îc ®iÒu chØnh theo sù t¨ng hay gi¶m gi¸ cña ®ång ngo¹i tÖ. ThÞ tr­êng tµi s¶n vµ tû gi¸ hèi ®o¸i c©n b»ng: Khi lîi tøc cña tµi s¶n néi tÖ vµ ngo¹i tÖ b»ng nhau, thÞ tr­êng tµi s¶n ®¹t ë vÞ trÝ c©n b»ng A. T¹i A tû gi¸ c©n b»ng ®­îc x¸c ®Þnh, cÇu vÒ tµi s¶n néi tÖ b»ng víi cÇu tµi s¶n ngo¹i tÖ mµ chóng cã thÓ thay thÕ nhau (gi¶ ®Þnh lµ cã sù thay thÕ hoµn h¶o). NÕu tû gi¸ thÞ tr­êng lín h¬n hoÆc nhá h¬n tû gi¸ hèi ®o¸i c©n b»ng, c¬ chÕ thÞ tr­êng sÏ tù ®iÒu tiÕt ®Ó ®­a tû gi¸ trë l¹i vÞ trÝ c©n b»ng. Gi¶ sö nÕu cã tû gi¸ E1 (E1 > E*), lóc nµy lîi tøc dù tÝnh vÒ tiÒn göi néi tÖ sÏ lín h¬n lîi tøc dù tÝnh vÒ tiÒn göi ngo¹i tÖ. Khi ®ã c¶ ng­êi ViÖt Nam vµ ng­êi n­íc ngoµi ®Òu cã xu h­íng muèn gi÷ ®ång néi tÖ (VND) vµ hä sÏ b¸n ngo¹i tÖ ®Ó mua néi tÖ, lµm cho cung ngo¹i tÖ t¨ng lªn, vµ tû gi¸ sÏ gi¶m vÒ tíi møc tû gi¸ c©n b»ng E*. Khi tû gi¸ ë møc E2 (E2 < E*) th× t×nh h×nh sÏ diÔn ra theo chiÒu ng­îc l¹i, vµ E2 ®­îc ®Èy t¨ng trë l¹i tíi E*. E1 E* E2 Lîi tøc tiÒn göi A RET(vnd) RET(usd) Tû gi¸ (vnd/usd) H×nh 1.4: T¸c ®éng cña thÞ tr­êng tµi s¶n néi – ngo¹i tÖ ®Õn tû gi¸ hèi ®o¸i. Nh÷ng nh©n tè lµm thay ®æi tû gi¸ c©n b»ng ng¾n h¹n: BÊt cø nh©n tè nµo lµm dÞch chuyÓn ®­êng lîi tøc dù tÝnh trªn thÞ tr­êng tµi s¶n ®Òu dÉn tíi sù dÞch chuyÓn vÞ trÝ c©n b»ng vµ sù thay ®æi cña tû gi¸ hèi ®o¸i ng¾n h¹n. Sù dÞch chuyÓn sang ph¶i hay sang tr¸i cña ®­êng lîi tøc dù tÝnh bÞ g©y ra bëi c¸c nguyªn nh©n sau: l·i suÊt tiÒn göi néi tÖ thay ®æi, sù thay ®æi trong tû gi¸ t­¬ng lai dù tÝnh. - Sù dÞch chuyÓn cña ®­êng lîi tøc dù tÝnh ®èi víi tiÒn göi néi tÖ: Khi l·i suÊt tiÒn göi néi tÖ t¨ng lªn, lîi tøc dù tÝnh tiÒn göi néi tÖ t¨ng, ®­êng lîi tøc dù tÝnh RET(vnd) dÞch sang ph¶i, tû gi¸ hèi ®o¸i gi¶m, ®ång néi tÖ t¨ng gi¸. Ng­îc l¹i khi l·i suÊt néi tÖ gi¶m, ®­êng RET(vnd) dÞch chuyÓn sang tr¸i, tû gi¸ hèi ®o¸i t¨ng, ®ång néi tÖ gi¶m gi¸. Nh­ vËy, tû gi¸ hèi ®o¸i t­¬ng lai dù tÝnh cã quan hÖ tû lÖ nghÞch víi lîi tøc dù tÝnh ®ång néi tÖ. §Õn l­ît nã tû gi¸ hèi ®o¸i t­¬ng lai dù tÝnh l¹i bÞ ¶nh h­ëng bëi c¸c nh©n tè dµi h¹n nh­: møc gi¸ t­¬ng ®èi, chÝnh s¸ch b¶o hé, së thÝch ng­êi tiªu dïng, n¨ng suÊt lao ®éng. Mäi sù biÕn ®æi cña c¸c nh©n tè nµy lµm t¨ng tû gi¸ t­¬ng lai dù tÝnh th× sÏ dÉn tíi gi¶m gi¸ ®ång néi tÖ, ng­îc l¹i nÕu chóng t­¬ng t¸c lÉn nhau theo h­íng lµm gi¶m tû gi¸ t­¬ng lai dù tÝnh th× sÏ cã t¸c ®éng lµm t¨ng gi¸ ®ång néi tÖ. - Sù dÞch chuyÓn cña ®­êng lîi tøc dù tÝnh tiÒn göi ngo¹i tÖ Do sù thay ®æi lîi tøc dù tÝnh cña tiÒn göi ngo¹i tÖ tÝnh theo ngo¹i tÖ kh«ng chÞu t¸c ®éng cña tû gi¸ nªn nã chØ phô thuéc vµo nh÷ng biÕn ®éng cña l·i suÊt cña tiÒn göi ngo¹i tÖ. Khi cã sù thay ®æi trong l·i suÊt tiÒn göi ngo¹i tÖ th× sÏ cã sù thay ®æi vÒ tû gi¸, ch¼ng h¹n l·i suÊt tiÒn göi ngo¹i tÖ t¨ng lªn lîi tøc cña tiÒn göi t¨ng lªn, ®­êng lîi tøc ngo¹i tÖ dÞch chuyÓn sang ph¶i, kÐo theo tû gi¸ c©n b»ng bÞ ®Èy lªn vµ ®ång néi tÖ gi¶m gi¸. Mét sù gi¶m l·i suÊt ®ång ngo¹i tÖ sÏ cã t¸c ®éng ng­îc l¹i. Tuy nhiªn t­¬ng quan thuËn gi÷a tû gi¸, gi¸ trÞ ®ång ngo¹i tÖ víi l·i suÊt ngo¹i tÖ mµ chóng ta ph©n tÝch trªn ®©y chØ cã ý nghÜa khi sù thay ®æi cña l·i suÊt ngo¹i tÖ lµ do sù thay ®æi cña l·i suÊt thùc tÕ g©y ra. Nhµ kinh tÕ häc Fisher, khi nghiªn cøu vÒ l·i suÊt ®· ®­a ra ph­¬ng tr×nh næi tiÕng, ph¶n ¸nh 2 nh©n tè cã ¶nh h­ëng ®Õn cÊu tróc l·i suÊt. §ã lµ l·i suÊt thùc vµ l¹m ph¸t. Ph­¬ng tr×nh ®¬n gi¶n mµ «ng sö dông ®Ó m« t¶ cÊu tróc l·i suÊt lµ ph­¬ng tr×nh Fisher. Trong ®ã l·i suÊt thùc tÕ lµ kÕt qu¶ cña l·i suÊt danh nghÜa ®· lo¹i bá l¹m ph¸t. Nh­ vËy, l·i suÊt danh nghÜa cña tiÒn göi cã thÓ ®­îc thay ®æi do 2 nh©n tè lµ l·i suÊt thùc tÕ vµ l¹m ph¸t dù tÝnh. NÕu l·i suÊt danh nghÜa thay ®æi do l·i suÊt thùc tÕ thay ®æi th× kÕt qu¶ sÏ diÔn ra nh­ ta ph©n tÝch ë trªn (l·i suÊt cã t¸c ®éng thuËn chiÒu víi gi¸ trÞ ®ång tiÒn ®ã vµ tØ lÖ nghÞch víi ®ång tiÒn trong quan hÖ tû gi¸ víi nã). Cßn nÕu l·i suÊt danh nghÜa cña tiÒn göi ngo¹i tÖ tÝnh theo ®ång ngo¹i tÖ thay ®æi do nguyªn nh©n l¹m ph¸t dù tÝnh thay ®æi th× nã kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn lîi tøc dù tÝnh cña ®ång ngo¹i tÖ mµ cßn t¸c ®éng ®Õn lîi tøc dù tÝnh cña ®ång néi tÖ trªn thÞ tr­êng tµi s¶n. Cô thÓ lµ khi l¹m ph¸t cña n­íc cã ®ång ngo¹i tÖ t¨ng, dÉn ®Õn l·i suÊt danh nghÜa cña ®ång ngo¹i tÖ t¨ng, dÉn ®Õn lîi tøc cña ®ång ngo¹i tÖ t¨ng, ®­êng lîi tøc ngo¹i tÖ dÞch chuyÓn sang ph¶i. §ång thêi l¹m ph¸t t¨ng sÏ lµm møc gi¸ n­íc ngoµi t¨ng so víi møc gi¸ trong n­íc. Theo nh÷ng ph©n tÝch vÒ nh÷ng t¸c ®éng ®Õn tû gi¸ dµi h¹n, vÒ l©u dµi sÏ dÉn ®Õn lµm gi¶m tû gi¸ t­¬ng lai dù tÝnh vµ t¨ng gi¸ ®ång tiÒn n­íc ®ã. Dù kiÕn vÒ tû gi¸ t­¬ng lai dù kiÕn gi¶m sÏ lµm t¨ng lîi tøc dù tÝnh cña ®ång néi tÖ, kÐo theo ®­êng lîi tøc néi tÖ dÞch chuyÓn sang ph¶i. Nh­ vËy, ng­îc l¹i víi sù gia t¨ng l·i suÊt tiÒn göi ngo¹i tÖ do l·i suÊt thùc tÕ t¨ng, gi¸ trÞ ®ång tiÒn t¨ng, sù gia t¨ng cña l·i suÊt tiÒn göi ngo¹i tÖ do l¹m ph¸t dù tÝnh t¨ng l¹i t¸c ®éng lµm gi¶m gi¸ ®ång ngo¹i tÖ. Trong c¸c nh©n tè t¸c ®éng lµm thay ®æi tû gi¸ ng¾n h¹n, l·i suÊt ®­îc coi lµ nh©n tè t¸c ®éng chñ yÕu nhÊt. Bëi v× l·i suÊt lµ nh©n tè quan träng vµ nh¹y c¶m nhÊt t¸c ®éng g©y ra nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ tr­êng tµi s¶n. Nh÷ng b»ng chøng thùc nghiÖm còng ®· chøng minh r»ng, sù biÕn thiªn cña tû gi¸ lu«n theo s¸t nh÷ng thay ®æi trong l·i suÊt thùc tÕ. Cô thÓ lµ sù yÕu ®i cña ®ång USD vµo cuèi nh÷ng n¨m 70, m¹nh lªn tõ nh÷ng n¨m 1980 ®Õn 1985 vµ l¹i suy yÕu vµo cuèi nh÷ng n¨m 80, sau ®ã l¹i m¹nh lªn vµo nöa cuèi nh÷ng n¨m 90 sau ®ã l¹i suy yÕu vµo thêi kú hiÖn nay ®· theo kh¶o s¸t nh÷ng biÕn ®éng cña l·i suÊt thùc tÕ. Møc ®é t­¬ng øng cña l·i suÊt danh nghÜa Ýt chÆt chÏ h¬n. Tuy nhiªn, mÆc dï nh÷ng thay ®æi trong l·i suÊt th­êng ®­îc coi lµ nh©n tè chÝnh t¸c ®éng ®Õn tû gi¸, nh­ng ®Ó dù ®o¸n ®­îc chiÒu h­íng vµ kh¶ n¨ng biÕn ®æi cña tû gi¸ trong t­¬ng lai cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ nguån gèc ph¸t sinh nh÷ng thay ®æi trong l·i suÊt. Bëi v×, mçi nguån gèc ph¸t sinh kh¸c nhau sÏ dÉn tíi nh÷ng thay ®æi kh¸c nhau trong tû gi¸. NÕu sù gia t¨ng cña l·i suÊt trong n­íc lµ do sù t¨ng lªn cña l·i suÊt thùc tÕ, th× tû gi¸ sÏ biÕn ®æi theo h­íng t¨ng gi¸ ®ång néi tÖ. Vµ ng­îc l¹i, nÕu nguyªn nh©n tõ sù t¨ng lªn cña l¹m ph¸t dù tÝnh th× ta thÊy tû gi¸ sÏ biÕn ®æi theo h­íng gi¶m gi¸ ®ång néi tÖ. Sù t¸c ®éng phøc t¹p cña l·i suÊt vµ c¸c nh©n tè dù tÝnh ®Õn tû gi¸ c©n b»ng gióp chóng ta hiÓu ®­îc t¹i sao tû gi¸ ng¾n h¹n l¹i biÕn ®æi linh ho¹t ®Õn vËy. Tû gi¸ hèi ®o¸i ng¾n h¹n kh«ng chØ biÕn ®éng linh ho¹t mµ nhiÒu khi cßn thay ®æi rÊt ®ét ngét g©y ra nh÷ng x¸o ®éng lín cho nÒn kinh tÕ. Gi¶i thÝch nh÷ng hiÖn t­îng vµ tÝnh chÊt nµy cña tû gi¸ ®· ®­îc thÓ hiÖn râ th«ng qua ph©n tÝch t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tíi c¶ tû gi¸ ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. Nghiªn cøu sù thay ®æi ®ét biÕn cña tû gi¸ ng¾n h¹n mét lÇn n÷a cho chóng ta thÊy, tû gi¸ ng¾n h¹n vµ dµi h¹n cã nh÷ng diÔn biÕn kh¸c nhau, nh­ng l¹i cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, sù t­¬ng t¸c gi÷a chóng còng rÊt phøc t¹p.