Cơ sở lý luận cho việc phân tích mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong thực tiễn nước ta hiện nay
Đặt vấn đề
Sau Đại hội toàn quốc lần thứ IX chúng ta bước vào thời
kỳ phát triển mới thời kỳ “đầy nhanh công nghiệp hoá hiện đại
hoá đất nước ” định hướng phát triển nhằm mục tiêu “xây
dựng nước ta thành một nước có cơ sở vật chất kỹ thuật hiện
đại, cơ cấu kinh tế hợp lý quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, đời sống vật chất và
tinh thần được nâng cao quốc phòng an ninh vững chắc, dân
giàu nước mạnh xã hội công bằng văn minh”. Không phải
ngẫu nhiên việc nghiên cứu quy luật quan hệ sản xuất phù hợp
với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là
một trong những nội dung quan trọng của công cuộc đổi mới
chủ nghĩa xã hội mà chúng ta đang tiến hành hôm nay. Việc
thực hiện mô hình này trong thực tế không những là nội dung
của công cuộc đổi mới, mà hơn thế nữa nó là công cụ, là
phương tiện để nước ta đi tới mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã
hội. Thắng lợi của chủ nghĩa xã hội ở nước ta một phần phụ
thuộc vào việc xây dựng này tốt hay không. Một xã hội phát
triển được đánh giá từ trình độ của lực lượng sản xuất và sự kết
hợp hài hoà giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất thời
đại ngày nay trình độ khoa học kỹ thuật đã phát triển mạnh mẽ
song quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất của lực lượng sản
xuất vẫn là cơ sở chính cho sự phát triển của nó. Do vậy vấn đề
quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ
phát triển của lực lượng sản xuất vẫn là một trong những vấn
đề nan giải mà chúng ta cần phải quan tâm và giải quyết.
Chủ nghĩa duy vật lịch sử đã khẳng định rằng lực lượng
sản xuất có vai trò quyết định đối với quan hệ sản xuất và
ngược lại, có thể thúc đầy hoặc kìm hãm sự phát triển của lực
lượng sản xuất. Vấn đề này từng là bài học đắt giá trong công
cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Sự tác động trở lại
của các yếu tố của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất
khá phong phú và phức tạp, nhất là trong những điều kiện cụ
thể ở nước ta hiện nay.
Vấn đề quan hệ sản xuất có tác động thúc đầy hay kìm
hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất đã được Đảng ta nhận
thức và vận dụng đúng đắn trong quá trình lãnh đạo đất nước
theo đường lối đổi mới. Đảng ta đã khẳng định rằng: lực lượng
sản xuất bị kìm hãm không chỉ trong trường hợp quan hệ sản
xuất lạc hậu, mà cả khi quan hệ sản xuất phát triển khong
đồng bộ, có những yếu tố đi quá xa so với trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất “Đảng cộng sản Việt Nam. Văn kiện
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI.”. Quan hệ sở hữu được
hiểu là “hình thức chiếm hữu của cải vật chất do lịch sử quy
định, trong đó thể hiện quan hệ giữa con người với con người
trong quá trình sản xuất xã hội ”. Sở hữu tư liệu sản xuất giữ
vai trò quyết định đối với mọi hình thức khác của quan hệ sản
xuất, do vậy, khi hình thức của quan hệ sở hữu thay đổi sẽ kéo
theo sự thay đổi trong mọi hình thức khác của quan hệ sản
xuất. Về nguyên tắc, những thay đổi của quan hệ sản xuất nói
chung là nhằm thúc đầy lực lượng sản xuất phát triển, do lực
lượng sản xuất đã phát triển đòi hỏi nó phải thay đổi cho phù
hợp.
Chúng ta đã từng phạm sai lầm là xây dựng nhiều yếu tố
của quan hệ sản xuất vượt trước so với lực lượng sản xuất mà
chúng ta hiện có. Đó là việc chỉ cho phép các hình thức sở hữu
Nhà nước và sở hữu tập thể tồn tại, trong khi các hình thức sở
hữu khác đang còn có tác dụng mạnh mẽ đối với lực lượng sản
xuất thì lại bị ngăn cấm, không được phép phát triển. việc đó
đã dẫn đến tình trạng sản xuất bị đình đốn, không phát triển.
Sau khi nhận thức được sai lầm này, chúng ta đã đổi mới
đường lối chiến lược trong lĩnh vực kinh tế, đó là xác lập lại
các hình thức sở hữu, cho phép nhiều kiểu quan hệ sản xuất
cùng tồn tại để mở đường cho lực lượng sản xuất phát triển.
------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------
(Tiểu luận dài 32 trang)
8 trang |
Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 2865 | Lượt tải: 2
Bạn đang xem nội dung tài liệu Cơ sở lý luận cho việc phân tích mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong thực tiễn nước ta hiện nay, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
1
A. §Æt vÊn ®Ò
Sau §¹i héi toµn quèc lÇn thø IX chóng ta bíc vµo thêi
kú ph¸t triÓn míi thêi kú “®Çy nhanh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt níc ” ®Þnh híng ph¸t triÓn nh»m môc tiªu “x©y
dùng níc ta thµnh mét níc cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn
®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp víi
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ
tinh thÇn ®îc n©ng cao quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n
giµu níc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh”. Kh«ng ph¶i
ngÉu nhiªn viÖc nghiªn cøu quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp
víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ
mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña c«ng cuéc ®æi míi
chñ nghÜa x· héi mµ chóng ta ®ang tiÕn hµnh h«m nay. ViÖc
thùc hiÖn m« h×nh nµy trong thùc tÕ kh«ng nh÷ng lµ néi dung
cña c«ng cuéc ®æi míi, mµ h¬n thÕ n÷a nã lµ c«ng cô, lµ
ph¬ng tiÖn ®Ó níc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x·
héi. Th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi ë níc ta mét phÇn phô
thuéc vµo viÖc x©y dùng nµy tèt hay kh«ng. Mét x· héi ph¸t
triÓn ®îc ®¸nh gi¸ tõ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ sù kÕt
hîp hµi hoµ gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt thêi
®¹i ngµy nay tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ
song quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n
2
xuÊt vÉn lµ c¬ së chÝnh cho sù ph¸t triÓn cña nã. Do vËy vÊn ®Ò
quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vÉn lµ mét trong nh÷ng vÊn
®Ò nan gi¶i mµ chóng ta cÇn ph¶i quan t©m vµ gi¶i quyÕt.
Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· kh¼ng ®Þnh r»ng lùc lîng
s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt vµ
ngîc l¹i, cã thÓ thóc ®Çy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc
lîng s¶n xuÊt. VÊn ®Ò nµy tõng lµ bµi häc ®¾t gi¸ trong c«ng
cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta. Sù t¸c ®éng trë l¹i
cña c¸c yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt
kh¸ phong phó vµ phøc t¹p, nhÊt lµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô
thÓ ë níc ta hiÖn nay.
VÊn ®Ò quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng thóc ®Çy hay k×m
h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®· ®îc §¶ng ta nhËn
thøc vµ vËn dông ®óng ®¾n trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o ®Êt níc
theo ®êng lèi ®æi míi. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: lùc lîng
s¶n xuÊt bÞ k×m h·m kh«ng chØ trong trêng hîp quan hÖ s¶n
xuÊt l¹c hËu, mµ c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn khong
®ång bé, cã nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt “§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn
§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI.”. Quan hÖ së h÷u ®îc
hiÓu lµ “h×nh thøc chiÕm h÷u cña c¶i vËt chÊt do lÞch sö quy
3
®Þnh, trong ®ã thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi ”. Së h÷u t liÖu s¶n xuÊt gi÷
vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n
xuÊt, do vËy, khi h×nh thøc cña quan hÖ së h÷u thay ®æi sÏ kÐo
theo sù thay ®æi trong mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n
xuÊt. VÒ nguyªn t¾c, nh÷ng thay ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt nãi
chung lµ nh»m thóc ®Çy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, do lùc
lîng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn ®ßi hái nã ph¶i thay ®æi cho phï
hîp.
Chóng ta ®· tõng ph¹m sai lÇm lµ x©y dùng nhiÒu yÕu tè
cña quan hÖ s¶n xuÊt vît tríc so víi lùc lîng s¶n xuÊt mµ
chóng ta hiÖn cã. §ã lµ viÖc chØ cho phÐp c¸c h×nh thøc së h÷u
Nhµ níc vµ së h÷u tËp thÓ tån t¹i, trong khi c¸c h×nh thøc së
h÷u kh¸c ®ang cßn cã t¸c dông m¹nh mÏ ®èi víi lùc lîng s¶n
xuÊt th× l¹i bÞ ng¨n cÊm, kh«ng ®îc phÐp ph¸t triÓn. viÖc ®ã
®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng s¶n xuÊt bÞ ®×nh ®èn, kh«ng ph¸t triÓn.
Sau khi nhËn thøc ®îc sai lÇm nµy, chóng ta ®· ®æi míi
®êng lèi chiÕn lîc trong lÜnh vùc kinh tÕ, ®ã lµ x¸c lËp l¹i
c¸c h×nh thøc së h÷u, cho phÐp nhiÒu kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt
cïng tån t¹i ®Ó më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
4
B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
I. C¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch mèi
quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ
s¶n xuÊt.
1. Lùc lîng s¶n xuÊt.
Thùc tiÕn cho thÊy, sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi phô
thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, nhiÒu ®iÒu kiÖn nhng chñ yÕu nhÊt
vÉn lµ phô thuéc vµo con ngêi. §iÒu kh¼ng ®Þnh trªn l¹i cµng
®óng víi hoµn c¶nh níc ta trong gian ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Do vËy, h¬n bÊt cø nguån
lùc nµo kh¸c, nguån nh©n lùc ph¶i chiÕm vÞ trÝ trung t©m trong
chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi níc ta. NhËn thøc râ ®iÒu
®ã §¶ng ta x¸c ®Þnh con ngêi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng
lùc cña sù ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng. §©y lµ nguån lùc cña
mäi nguån lùc, nh©n tè quan träng bËc nhÊt ®Ó ®a níc ta
nhanh chãng trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. trong
c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, §¶ng ta
“lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ngêi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho
sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng”, coi viÖc “N©ng cao d©n trÝ,
5
båi dìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ngêi ViÖt
Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸” (§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn
§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII). Do vËy, khai th¸c, sö
dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ vÊn ®Ò quan träng gãp
phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt níc.
Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ngêi
víi tù nhiªn. Tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt thÓ hiÖn tr×nh ®é
trinh phôc thiªn nhiªn cña con ngêi trong mét giai ®o¹n lÞch
sö nhÊt ®Þnh. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a ngêi lao
®éng víi t liÖu s¶n xuÊt.
Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi
quen lao ®éng, sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt
chÊt. T liÖu s¶n xuÊt gåm ®èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao
®éng kh¸c cÇn thiÕt cho viÖc chuyÓn, b¶o qu¶n s¶n phÈm ....
Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa khäc ®· trë thµnh lùc
lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nã võa lµ ngµnh s¶n xuÊt riªng. Võa
x©m nhËp vµo yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt, ®em l¹i sù
thay ®æi vÒ chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt. C¸c yÕu tè cÊu thµnh
6
lùc lîng s¶n xuÊt t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch kh¸ch quan,
lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®éng nhÊt.
Sù t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ cïng
víi ®ßi hái t¨ng trëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng ®ang ®Æt ra
nh÷ng yªu cÇu míi cho viÖc khai th¸c vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng
cña con ngêi. Qu¸ tr×nh t×m kiÕm nh÷ng c¸ch thøc, gi¶i ph¸p
nh»m sö dông vµ ph¸t triÓn nguån lùc quan träng nµy ®ang
diÔn ra ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Do ®Æc ®iÓm kinh
tÕ – x· héi kh¸c nhau nªn mçi níc ®Òu cã gi¶i ph¸p vµ bíc
®i kh¸c nhau trong trong tõng thêi ®iÓm lÞch sö cô thÓ. Tuy
nhiªn, g¾n víi nh÷ng t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc
vµ c«ng nghÖ, xu híng phæ biÕn cña sù ph¸t triÓn nguån nh©n
lùc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Òu mang
nh÷ng nÐt chñ yÕu sau:
Thø nhÊt, con ngêi ®îc coi lµ nguån c¬ b¶n ®Ó t¨ng
trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.Trong bÊt cø h×nh th¸i
kinh tÕ nµo, con ngêi ®Òu lµ nh©n tè trung t©m cña qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt.
Thø hai, khai th¸c tiÒm n¨ng trÝ tuÖ, ph¸t huy n¨ng lùc
s¸ng t¹o trë thµnh yªu cÇu chñ yÕu cña chiÕn lîc ph¸t triÓn
nguån nh©n lùc.
7
Cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay ®· t¸c
®éng vµ lµm biÕn ®æi m¹nh mÏ lao ®éng x· héi theo híng
t¨ng tû träng cña lao ®éng trÝ tuÖ, gi¶m bít c¸c ho¹t ®éng ch©n
tay, lµm cho lao ®éng trÝ tuÖ trë thµnh ho¹t ®éng c¬ b¶n cña
con ngêi. ViÖc øng dông ngµy cµng réng r·i trÝ thøc vµo s¶n
xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng ®· lµm cho trÝ thøc nhanh chãng trë
thµnh yÕu tè s¶n xuÊt quan träng nhÊt, thµnh nguån lùc kinh tÕ
c¬ b¶n vµ chñ yÕu. Vai trß cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt truyÒn
thèng nh ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vèn.... dÉu kh«ng
mÊt ®i song ®· trë thµnh thø yÕu. C¸c nghiªn cøu tr¾c lîng
gÇn ®©y cho thÊy chØ mét phÇn nhá cña sù t¨ng trëng cã thÓ
gi¶i thÝch bëi ®Çu vµo vèn, cßn phÇn quan träng cña t¨ng
trëng g¾n liÒn víi chÊt lîng cña lùc lîng lao ®éng.
Thø ba, u tiªn ®Çu t cho ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
nh»m n©ng cao chÊt lîng nguån nh©n lùc lµ yªu cÇu c¬ b¶n
cña chiÕn lîc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc.
§Ó khai th¸c vµ ph¸t huy cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng con
ngêi, cÇn cã nguån nh©n lùc chÊt lîng cao trªn c¸c mÆt v¨n
ho¸ x· héi, chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ tri thøc khoa häc...
trong tÊt c¶ c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt
lîng nguån nh©n lùc th× gi¸o dôc ®µo t¹o lµ c¸i cã ý nghÜa
quan träng h¬n c¶. Bëi lÏ, mét mÆt, gi¸o dôc ®µo t¹o gãp phÇn
8
n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc chung cho con ngêi trªn c¸c mÆt
v¨n ho¸ x· héi, tri thøc khoa häc, kü thuËt, chuyªn m«n,
nghiÖp vô.. MÆt kh¸c, sau khi ®îc ®µo t¹o, quan niÖm vÒ gi¸
trÞ cña ngêi lao ®éng sÏ ®îc ®æi míi, tÝnh kû luËt, ý thøc
tr¸ch nhiÖm ë hä ®ù¬c n©ng cao. Víi ý nghÜa ®ã, gi¸o dôc ®µo
t¹o ®îc coi lµ tiÒn ®Ò vµ lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó n©ng cao hiÖu
qu¶ sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc.
Thø t, chuyÓn híng tõ sö dông ®¹i trµ sang tæ chøc
qu¶n lý vµ sö dông linh ho¹t nguån nh©n lùc.
Díc t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, viÖc
¸p dông réng r·i tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt lµm cho sè
ngêi d«i ra vµ ph¶i ®æi nghÒ ngµy cµng nhiÒu h¬n. Qu¸ tr×nh
®ã ®ång thêi cßn lµm cho tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ kh«ng cßn
®i ®«i víi sù t¨ng trëng vÒ viÖc lµm. T×nh h×nh ®ã ®Æt ra
nh÷ng th¸ch thøc trùc tiÕp trong qu¸ tr×nh sö dông nguån nh©n
lùc. Mét mÆt, ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tõng c¸
nh©n vµ toµn x· héi trªn c¬ së n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn vµ
chuyªn m«n nghÒ nghiÖp, mÆt kh¸c, ph¶i gi¶m ®Õn møc tèi
thiÓu sè ngêi thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng cã viÕc lµm trong toµn
bé nÒn kinh tÕ. Do vËy, chØ cã trªn c¬ së ¸p dông c¸c h×nh
thøc, biÖn ph¸p tæ chøc vµ qu¶n lý lao ®éng linh ho¹t míi cã
thÓ vît qua ®îc th¸ch thøc Êy.
