Cuộc sống khó khăn thiếu thốn thời bao cấp

, những người lớn tuổi mường tượng lại ký ức bao cấp khi đó, chỉ mong sao xếp được hàng mua gạo mà không phải gạo mốc, được ăn bữa cơm ngon không độn, đi xe đạp Trung Quốc, tắm xà phòng thơm, trong nhà có cái quạt tai voi để chống lại mùa hè oi ả hay có Tivi đen trắng để xem cùng cả khu tập thể. Có lúc cả Hà Nội phải ăn độn bo bo, người ta truyền nhau hát “Một yêu anh có may-ô, Hai yêu anh có cá khô ăn dần, Ba yêu rửa mặt bằng khăn, Bốn yêu anh có chiếc quần đùi hoa”. Nhiều năm sau khi đời sống bớt chật vật hơn thì “Một yêu anh có Sen-kô, Hai yêu anh có Pơ-giô cá vàng, Ba yêu nhà cửa đàng hoàng, Bốn yêu hộ khẩu rõ ràng Thủ đô”. Chắc là khó khăn lắm để giờ đây người ta hiểu được câu chuyện như “đẹp trai đi bộ không bằng mặt rỗ đi Lơ” (xe Lơ là xe Pơ-giô), rồi thì “mặt rỗ đi Lơ không bằng lưng gù đi Cúp“, “Lưng gù đi Cúp không bằng cóc ngồi sập gụ“. Đó là những tiêu chuẩn sang giàu, những đỉnh cao mơ ước của người Hà Nội một thời bao cấp! Vật lộn với cuộc sống khó khăn, con người càng thêm sáng tạo như lộn cổ áo, đổi ống quần trước ra sau, cuốn xăm cao su vào lốp xe, lộn xích xe đạp … Mỗi gia đình đều tăng gia sản xuất bằng cách nuôi lợn, nuôi gà, nuôi chim cút, làm bia nấu rượu, may vá hay bơm mực bút bi. Thời đó nhà nhà nuôi lợn, người người nuôi lợn, công nhân cũng nuôi lợn mà giáo sư cũng nuôi lợn, tầng trệt nuôi lợn mà tầng cao cũng nuôi lợn. Trong những khu tập thể vỏn vẹn 28m2 như Kim Liên hay Trung Tự, đã có những gia đình 2-3 thế hệ chung sống và chia sẻ không gian chật hẹp để có thể cộng sinh với vật nuôi; đời sống cam go đến mức chồng con có ốm thì uống thuốc còn khỏi chứ “thủ trưởng” lợn mà ốm thì thiệt hại kinh tế không biết đằng nào mà lần! Có vị giáo sư nuôi lợn trên nhà tập thể cao tầng thì nói “Chính lợn nuôi tôi!” – phản ánh thực trạng xã hội khi đó. Ngày ngày người dân xếp hàng mua gạo và thực phẩm thành hàng dài, phải dùng nón lá hay lấy viên gạch viết số sổ lên rồi đặt để xếp hàng thay, sợ nhất đến phiên mình thì hết gạo hay mua được rồi mà gạo lại có mùi ẩm mốc. Nhưng hãi hùng hơn cả chắc là việc mất sổ gạo – “mặt buồn như mất sổ gạo” là thế, mất rồi chỉ có nước đi vay gạo hàng xóm để đợi hết tháng cấp sổ mới. Lúc đó nhà nào có xe đạp Thống Nhất hay đi xuất khẩu lao động về sắm được xe máy thì thôi rồi là oai! người ta phải chờ đợi để có giấy phép xe đạp, đi lại cẩn trọng kẻo xước sơn thì xót ruột vô cùng! Những cái tên như tivi Nevtuyn, tủ lạnh Saratop, thuốc bổ Philatop … chắc sẽ là chứng nhân hùng hồn cho một thời bao cấp cần kiệm và khan hiếm. Thời bao cấp, mọi chi tiêu trong gia đình chỉ trông chờ vào đồng lương. Do đó, lo 2 bữa hàng ngày là công việc đau đầu nhất của các bà nội trợ. Họ chỉ thực sự yên tâm khi trong nhà đã đong được thùng gạo đầy, mua được mấy chai nước mắm và 1 lọ mỡ tương đối. Hàng ngày, những đứa trẻ phải đảo qua cửa hàng gạo, nếu thấy bán gạo ngon, độn mì sợi trắng thì lập tức về thông báo cho bố mẹ và tự động ra xếp lốt (những hôm như vậy thì rất nhiều nhà đong gạo). Khổ nhất là phải ăn độn bột mì. Các bà nội trợ phải trổ tài chế biến thành nhiều món để ăn cho đỡ ngán, như bánh bao nhân su hào xào, bánh trôi nhân đường phên mật mía. Nhưng đó cũng vẫn là những món không phải nhà nào cũng có khả năng thực hiện. Đa số vẫn là nặn viên luộc, hoặc dàn đều bột đã nhào kỹ lên nắp nồi gang dày, rồi đặt trên bếp than để nướng, gọi là bánh nắp hầm (vì giống cái nắp hầm tăng-xê). Buổi sáng, trẻ con ra đầu phố ngóng xe rau của mậu dịch. Rau mậu dịch tuy già, nhưng 1 hào có thể mua được 4 - 5 mớ. Vừa nhặt vừa vứt cũng vẫn rẻ chán so với mua rau ngoài chợ. Cuống rau thì để nuôi ngan, gà hoặc lợn. Và chỉ những hôm như vậy mới được ăn một bữa rau xào thỏa thích. Mà nghệ thuật xào rau của các bà nội trợ thời bấy giờ cao siêu lắm! Trong lọ mỡ bao giờ cũng có 1 que đũa quấn miếng vải sạch. Nhúng que đũa vào lọ mỡ, rồi quét 1 lớp mỡ mỏng tang lên đáy chảo. Thế là có thể bắt đầu công việc xào, rán. Có bà còn khoe với nhau: “Hôm rồi tôi xào rau không cần mỡ mà cũng ngon đáo để!”. Các đầu bếp khách sạn 5 sao bây giờ chưa chắc làm được điều đó. Thời đó, thịt là một xa xí phẩm. Phiếu nhân dân chỉ được 3 lạng thịt/tháng, chủ yếu để dành mua mỡ. Cũng may, hồi đó chưa có giống lợn cao nạc nên thịt mỡ nhiều, đủ đáp ứng nguyện vọng của mọi người. Tóp mỡ thì được dùng để kho với chuối xanh, cao cấp hơn thì chấm với nước mắm cũng được một bữa tươi! Hôm nào mậu dịch bán cá biển ướp muối thì cả xóm sôi nổi như ngày hội, vì đó là tiêu chuẩn bán thêm, cắt ô phiếu phụ. Cá tuy đã được ướp muối, nhưng khi kho vẫn phải cõng thêm nhiều muối nữa, không thì tốn lắm với những cái bụng ăn không biết cảm giác no của lũ trẻ mới lớn. Những hôm mưa dầm gió bấc, không đi chợ được, thì hành mỡ phi thơm lừng, rồi cho muối vào rang (muối mỏ hạt to như hạt ngô) làm thức ăn, cũng xong một bữa. Bây giờ, nhiều khi ngắm trời mưa lai rai, nhớ lại cảm giác cơm ăn với muối rang mỡ, cũng muốn thực hiện món này nhưng lại sợ mọi người cho là chập mát nên lại thôi. Những nghề sáng giá thời đó phải kể đến nghề con phe (phe tem phiếu). Vì mọi thứ đều phân phối qua kênh mậu dịch thông qua tem phiếu khẩu phần, nên tất yếu xuất hiện việc mua bán tem phiếu, người ta phải mua của con phe để có tem phiếu cho vải vóc, dầu mỡ, lương thực, thậm chỉ nhỏ như cây kim sợi chỉ cũng buộc phải ra cửa hàng nhà nước để mua. Nghề mậu dịch viên nghiễm nhiên lên ngôi vua khi đó, nhà có cô mậu dịch viên thì cả họ được nhờ, hàng xóm thân tình cũng được lộc lây. Có chuyện kể vui tay viết tem phiếu tặng nhau để có thể mua được lạng thịt ngon hay mấy cục xà phòng. Hay nhà nào có người làm thợ điện cũng được trọng vọng bởi chỉ có bác thợ điện giúp thì mới có đường điện tốt mà sinh hoạt. Thời đó nghề giáo viên khốn khó vô cùng, đứng lớp không đủ nên phải làm việc kiếm thêm mà đời sống vẫn bí bách, nhiều người đã phải bỏ nghề, nên mới có câu “Chuột chạy cùng sào mới vào Sư phạm”. Người ta còn truyền miệng câu chuyện cười ra nước mắt, có bà mẹ vợ than với hàng xóm rằng: “Cứ tưởng nó lấy anh lái xe, ai ngờ nó lấy ông tiến sĩ. Thế có khổ không cơ chứ!”. Phải gắng sống và sống đẹp, đó là mục tiêu của cả một thế hệ người Việt Nam trong “đêm trước Đổi mới”. Bao cấp là thời kỳ mà nghị lực và trí tuệ của hàng triệu người bị kìm nén, chỉ chờ được giải phóng. Chính vì thế, khi thực hiện chính sách Đổi mới- mở cửa do Đảng khởi xướng, năng lực ấy đã bùng phát, tạo bước phát triển vượt bậc về kinh tế- xã hội. Triển lãm về “Cuộc sống ở Hà Nội thời bao cấp” giúp cho thế hệ trẻ hiểu về những nỗ lực vượt khó của cha anh và thêm trân trọng những thành quả của công cuộc Đổi mới đất nước hiện nay. Phần 2: Đêm trước Đổi mới Trong cảnh khốn khó của “đêm trước” đổi mới, có những đột phá táo bạo mà những người mở đường chấp nhận đầy rẫy rủi ro, thậm chí bằng cả sinh mệnh và sự nghiệp của họ. Nhưng may mắn thay, thực tế đã cho câu trả lời đầy thuyết phục. Bù giá vào lương Những cái đầu và con tim trăn trở Có một câu chuyện về thời bao cấp như thế này. Mẹ con bà Đường (Hà Đông, Hà Tây) hôm ấy dậy rất sớm. Người đi chợ mua thức ăn. Người đánh rửa ấm chén, quét nhà. Người thắp hương, cắm hoa lên bàn thờ... Chiều ấy, sau năm năm đi công nhân cầu đường, ông Bùi Văn Can, chồng bà, về thật. Đặt balô xuống, ông chia kẹo cho đàn con, đưa vợ nửa cân đường, một lọ mỡ là những thứ ông nhịn ăn trước khi về quê. Cuối cùng là tem gạo (suất ăn) của ông trong mấy ngày nghỉ cùng tờ giấy chứng nhận chiến sĩ thi đua. Có ý chờ mãi nhưng không chịu được, bà Đường hỏi: “Bố mày còn gì đưa tôi cất cho?”. Ông Can nguýt bà một cái nói: “Quà của mẹ nó đây!”. Nói rồi ông móc ra hai cái mũ vải. Một cái nam và một cái nữ may bằng vải thô, đường chỉ công nghiệp đơn giản, trong lót vải kẻ, hai bên có khoét lỗ nhôm để xỏ dây, trị giá khoảng một tô phở/chiếc. Bà Đường thất sắc ngồi phịch xuống đất thốt lên cay đắng: “Trời ơi ông đi làm năm năm đằng đẵng mà mang về được hai cái mũ à?”. Ông Can tâm sự: “70% thu nhập của một cán bộ hay công nhân là tem phiếu. 30% còn lại là lương. Thử hỏi, mỗi tháng tem gạo: 17 kg, thịt: 1,2 kg, đường: 0,75 kg thì tôi có thể để dành được gì? Đấy là chưa kể nó bị hao hụt, mốc, rách, thối, hỏng… khi đến tay tôi cũng như với những công nhân khác. Cay đắng hơn là người ta không cần biết tháng này tôi thiếu gạo hay dầu, cần xà phòng hay kem đánh răng, áo may ô hay mũ cát két… mà họ cứ có gì thì phát nấy. Nên cái thiếu cứ thiếu, cái thừa cũng chẳng dám bán (vì sợ lúc khác lại thiếu). Còn lương, chao ôi nó ít ỏi kinh khủng! Mỗi tháng tôi được 50 đồng, nếu quá chân ra chợ với mấy ông bạn chỉ một hai bữa nhậu là hết”. Ông Can còn chưa dứt cơn bùi ngùi xót xa của hơn 20 năm trước. Thời đó những người ăn lương nhà nước đều sống trong cảnh như nhà ông Can, bà Đường dù ngoài Bắc hay trong Nam bởi mô hình miền Bắc được áp vào miền Nam sau giải phóng. Thay vì trả hoàn toàn bằng tiền thì Nhà nước trả bằng hiện vật (những thứ mà người lao động nếu có tiền cũng sẽ phải mua). Tuy nhiên khi mậu dịch quốc doanh không đủ hàng hóa, bắt buộc phải dựa vào thị trường tự do thì toàn bộ những tính toán và hệ thống giá cả của Nhà nước cũng bị chi phối của qui luật cung cầu. Lúc này những yếu tố tích cực của chính sách tiền lương đã biến dạng thành những yếu tố tiêu cực. Sự tiêu cực, méo mó ấy khiến ai cũng có lương nhưng không ai đủ sống, ai cũng không đủ sống nhưng ai cũng sống... Trong “đêm tối tưởng như không có đường ra” ấy vẫn có những ánh đèn cặm cụi soi chiếu tìm đường. Những cái đầu đơn lẻ tuy chưa gặp nhau nhưng chung một mục đích… “Phải làm gì đó để thay đổi cơ chế giá cả, tiền lương” – đó là suy nghĩ của Nguyễn Văn Chính (hay Chín Cần), Bí thư tỉnh uỷ Long An. Lựa chọn trong giới trí thức địa phương, ông gọi phó giám đốc Sở Thương nghiệp lúc bấy giờ là ông Hồ Đắc Hi lên trao đổi. Những cái đầu và con tim đang trăn trở gặp nhau. Ông Hi dốc hết tâm trí soạn thảo đề án cải cách phân phối lưu thông ở Long An. Đề án này xác định lại giá cả, tiền lương phải dựa trên qui luật giá trị và cung cầu cũng như những nguyên tắc kinh tế hàng hóa khác chứ không thể duy ý chí. Ông Hi lấy trường hợp thu nhập của ông Chín Cần để tính toán: tổng tiền lương và 16 mặt hàng phân phối theo định lượng, tất cả qui ra giá thị trường thì lương bí thư tỉnh ủy xấp xỉ 600 đồng. Tuy nhiên vì những lý do như chất lượng hàng hóa thấp, tiêu chuẩn bị cắt xén, hàng được cấp không phù hợp nhu cầu... thì hiệu quả sử dụng của mức lương này chỉ đạt 50-70%. Tốt nhất là đem hết số hàng phân phối của bí thư ra chợ bán theo giá chợ rồi về trả cho ông 600 đồng/tháng. Bí thư cần gì ra đó mà mua. Như vậy tỉnh nắm được hàng hóa, giá cả. Vợ bí thư thoải mái lựa chọn hàng mua. Nhân viên thương nghiệp, dân buôn, đầu cơ... không còn cơ hội tiêu cực mà Nhà nước chẳng mất đồng nào, lại tiết kiệm được khoản bù lỗ cho thương nghiệp, tem phiếu, thời gian... Tiếc là đề án này đang làm dở thì ông Hồ Đắc Hi được chuyển về trung ương. Nhưng Long An quyết không dừng lại. Thử nghiệm thực tiễn lại phải đi trước một bước. Tháng 8-1979, sau khi lĩnh toàn bộ định mức hiện vật (tháng chín) của cán bộ công nhân viên trong tỉnh, thay vì phân phối hết cho cơ sở, Long An quyết định chọn một mặt hàng bán ra thị trường. Những đột biến được đề phòng. Thông thường khi Nhà nước bán hàng ra ngoài thì phần lớn lượng hàng đó bị “tay ngoài” móc ngoặc với “tay trong” để mua. Đợi Nhà nước hết hàng, họ bán ra thị trường với giá cao hơn nữa. Hoặc nếu người tiêu dùng sợ sau này không có hàng mà cố gắng mua nhiều để dự trữ thì sẽ gây khan hiếm ảo. Giải pháp ở đây là chia hàng để bán làm ba lần. Làm như vậy, người mua sẽ hiểu không phải Nhà nước chỉ bán một lần duy nhất. Điều đó đồng nghĩa: đầu cơ sẽ thất bại. Khi không còn đầu cơ thì các tệ nạn móc ngoặc, tham ô sẽ triệt tiêu dần. Làm từng đợt cũng là để giữ khoảng cách xử lý các tình huống xấu... Về mặt pháp lý, tỉnh ủy xác định: ghi chép thật minh bạch. Thử nghiệm xong tỉnh sẽ chủ động báo cáo toàn bộ kết quả với trung ương. Không tư lợi, không mờ ám mà có ích cho dân, cho tỉnh dẫu bị kỷ luật cũng không sợ. Xà bông đi trước Mặt hàng đầu tiên được chọn là xà bông. Đây là thứ hàng không quá quan trọng như lương thực, thực phẩm nhưng cũng là thứ không thể thiếu đối với đa số người dân. Tháng 9-1979, 4 tấn xà bông được bày bán tại hầu hết các cửa hàng, hợp tác xã mua bán với giá cao gấp 10 lần giá phân phối (chỉ bán có hạn cho từng đối tượng) và tương đương giá chợ. Như dự tính, trong ba ngày bán không sót một cân và tất nhiên, khách hàng chủ yếu là “con buôn”. Thị trường xà bông từ xôn xao, ngơ ngác chuyển sang ngập ngừng nên hàng khan hiếm và hơi nhích giá. Đúng mười ngày sau, 5 tấn xà bông tiếp theo được tung bán với giá y như lần trước (đã thấp hơn giá chợ lúc đó chút xíu). Hàng cũng hết rất nhanh nhưng tư thương đã dè dặt. Giá xà bông giảm xuống mức ban đầu. Mười ngày sau, lượng xà bông cuối cùng được tung bán. Đồng thời, tiền lương tháng chín được cấp cho tất cả cán bộ công nhân viên chức của tỉnh. Lương không được tính theo mức cũ mà được cộng thêm định mức của mặt hàng xà bông (đã bị cắt) áp theo đúng giá chợ hiện thời. Ai muốn mua xà bông thì ra chợ. Lúc này tất cả số xà bông những người đầu cơ ở những lần mua trước được tung ra chợ. Giá giảm rất nhiều, người mua thoải mái lựa chọn và không còn phải lo mua dự trữ. Thông tin loan báo rộng rãi: xà bông không phân phối nữa nhưng cũng không thiếu ngoài chợ hay cửa hàng quốc doanh. Câu chuyện xà bông đi trước xem như thành công. Ba tháng cuối năm 1979, tất cả các mặt hàng phân phối khác đều được Long An tung bán ra thị trường (trừ gạo). Một kg thịt được Nhà nước qui định bán cho công nhân viên 3 đồng thì Long An bán thẳng ra chợ 30 đồng... 100% lương cán bộ công nhân viên trong tỉnh được lĩnh bằng tiền mặt. Toàn bộ số hiện vật đều được qui ra tiền theo mức giá thị trường. Người nhà nước hết sức phấn khởi, thị trường sôi động, chỉ số giá cả hàng tiêu dùng giảm xuống rõ rệt. Nhưng có lẽ sung sướng nhất là các bà nội trợ không phải thấp thỏm muốn cái gì cũng mua dự trữ (vì sợ lúc khác không được phân phối); không phải nịnh mấy cô thương nghiệp. Lần đầu tiên người Long An (công nhân viên chức) được ăn gạo ngon của chính quê mình làm ra (trước đây gạo phải bán cho Nhà nước, còn công nhân lại nhận gạo mậu dịch chất lượng thấp qua tem phiếu). Lần đầu tiên được ăn thịt cá tươi sống... Riêng quĩ lương của tỉnh tăng lên gấp bảy lần. Số tiền này Long An thừa sức giải quyết các nghĩa vụ với Nhà nước (mua lúa, thịt và các hàng hóa khác) cũng như trả lương cho công nhân viên chức và còn đủ lập quĩ lương riêng của tỉnh. Thực tế đã cho câu trả lời quá hùng hồn. Bí thư tỉnh ủy giao cho giám đốc Sở Thương nghiệp Long An là ông Tư Giao tiếp tục hoàn thiện đề án cải cách phân phối của ông Hồ Đắc Hi. Năm 1982, cơ chế bù giá vào lương của Long An chính thức được áp dụng trên toàn tỉnh và sau này mở một hướng đi mới cho cả nước. Tập đoàn máy kéo Trong nông nghiệp có một trường hợp mà là nguyên Bí thư Tỉnh ủy An Giang Nguyễn Văn Hơn. Ông đã dám làm một việc “tày đình” - giải tán các tập đoàn máy kéo. Đây là mô hình từ các trạm máy móc, máy kéo của Liên Xô, phục vụ các HTX, nông trường. Mô hình này tập hợp, trưng mua (thực chất là tịch thu) mọi loại sức kéo, máy móc của các chủ tư nhân để đưa vào tập đoàn máy kéo phục vụ các HTX. Các máy kéo bị hư hỏng, gỉ sét, dầm mưa dãi nắng ở sân kho, hiệu quả sử dụng trong nông nghiệp kém. Nguyên nhân chủ yếu là do cơ chế quản lý - tài sản tập thể nên “cha chung không ai khóc”. Chuyện chiếm dụng công quỹ, sửa ít khai nhiều, ăn cắp thiết bị phụ tùng thường xuyên xảy ra khiến máy móc ngày càng xuống cấp. Đi kèm là sự nhũng nhiễu của thợ lái khi xuống làm đất cho các tập đoàn, tình trạng cày dối, bừa dối diễn ra phổ biến. Đứng trước thực trạng ách tắc của các tập đoàn máy kéo, một số tỉnh như An Giang, Long An quyết định “phá rào”. Bí thư Tỉnh ủy Ba Hơn đã dựa vào quy chế tập thể hóa để phi tập thể hóa nhằm giải tán tập đoàn máy kéo. Trong văn bản thành lập các trạm máy kéo quy định máy móc đưa vào tập đoàn phải được xác định giá trị bằng tiền và ban lãnh đạo tập đoàn có trách nhiệm thanh toán cho các chủ máy theo giá do ủy ban vật giá tỉnh quy định, để máy trở thành tài sản tập thể. Các chủ máy có thể tham gia trong tập đoàn. Tuy nhiên, quy định chỉ trên giấy tờ, thực tế đa số các tập đoàn không có vốn nên không thanh toán được cho chủ máy. Ông Ba Hơn biết chuyện này và ra lệnh “củng cố các tập đoàn máy kéo”. Trong đó, nêu lý do vì tình hình rất cần sức kéo nên phải huy động trạm máy kéo phục vụ tốt, nhưng để phục vụ tốt, tập đoàn phải thanh toán tiền cho các chủ cũ, để chủ cũ sửa sang máy móc. Tập đoàn nào chưa thanh toán được tiền thì tạm trả lại máy cho chủ cũ để kịp thời phục vụ nông nghiệp. Thế là xong. Chỉ thị là “củng cố các tập đoàn máy kéo” nhưng thực chất là xóa bỏ toàn bộ các tập đoàn máy kéo một cách đúng luật. Làm thế nào để dân không đói Từ năm 1978, sau chiến dịch cải tạo, lập tức TP.HCM thiếu gạo - điều chưa từng có trong lịch sử miền Nam. “Hòn ngọc Viễn Đông” phải ăn độn bo bo là điều không thể tưởng tượng nổi. Ý tưởng “xé rào” Những người chịu trách nhiệm ở TP.HCM lúc đó đứng trước một bài toán nan giải: phải chấp hành chủ trương của Trung ương là tiến hành cải tạo, xóa bỏ thị trường tự do, nắm trọn khâu bán buôn. Nhưng lương thực không có vì không huy động được. Chuyện thu mua lương thực của các tỉnh đồng bằng là chuyện của trung ương, không phải việc của TP. Thành phố không được phép trực tiếp mua gạo ở các tỉnh. Mà nếu có được mua thì với giá “mua như giựt” cũng không thể nào mua được. Chưa bao giờ người dân thành phố không có gạo để ăn. Bây giờ sau giải phóng lại không đủ gạo ăn, thay vào đó là khoai mì, khoai lang thậm chí hạt bo bo. Từng đổ xương máu cho cuộc kháng chiến và sau đó lãnh đạo TP, Bí thư Thành ủy TP.HCM Võ Văn Kiệt có lẽ là người nhức nhối nhất, vì cũng là người chịu trách nhiệm cao nhất trước Đảng, trước dân TP. Ông đã tuyên bố trước lãnh đạo các ban ngành TP: “Không thể để một người dân nào của TP chết đói”. Nhưng làm thế nào để dân không đói? Gạo không được cung cấp. Tiền thì không có. Nếu có cũng không được phép đi mua. Mua được thì phải bán theo giá cung cấp do Nhà nước qui định. Thế thì càng chết. Nếu dân không chết thì ngân sách chết vì thiếu hụt. Người đi thu mua cũng chết vì vi phạm qui chế. Biết làm sao đây? Cả tập thể thành ủy và những bộ phận có liên quan, trước hết là cơ quan lương thực, cùng trăn trở. Bà Ba Thi, giám đốc Công ty Lương thực TP, vốn là người năng nổ, xông xáo và có gan tìm ra những giải pháp đột phá, như một bản năng của bà từ thời hoạt động chống Mỹ. Từng lăn lộn khắp đồng bằng sông Cửu Long, bà biết rất rõ thị trường gạo ở đây. Vấn đề không phải là thiếu, mà là không mua được. Vậy phải tìm cách nào để mua? Bà đề xuất với Bí thư Thành ủy: “Đi về đồng bằng sông Cửu Long tổ chức thu mua gạo trên thị trường, đem về phục vụ đồng bào TP”. Ý kiến này cũng đã xuất hiện trong đầu của nhiều cán bộ có trách nhiệm lúc đó. Ý hợp tâm đầu, từ những ý tưởng đột phá cá nhân đã hình thành ý kiến của tập thể. Anh chị đi tù, tôi sẽ mang cơm nuôi Ông Lữ Minh Châu, lúc đó là giám đốc Ngân hàng Nhà nước ở TP.HCM, còn nhớ một bữa ăn sáng được mời rất bất ngờ. Ông Châu kể: anh Sáu Dân (tức Võ Văn Kiệt, bí thư thành ủy) gọi điện rủ tới nhà ăn sáng. Tôi hỏi có chuyện chi để tôi chuẩn bị. Anh nói “lên đây sẽ biết”. Tới nơi tôi mới biết anh cũng đã gọi một số người khác. Trong đó có anh Năm Ẩn - giám đốc Sở Tài chính, anh Năm Nam - chánh văn phòng Thành ủy và chị Ba Thi. Ăn sáng xong, anh Sáu Dân nói: “Hiện nay, dự trữ gạo của TP chỉ còn có vài ngày. Mình không thể để cho dân thiếu gạo được. Nhưng việc này với cơ chế hiện nay, không phải dễ giải quyết. Bộ Lương thực có trách nhiệm cung cấp gạo cho TP nhưng chưa bao giờ cung cấp đủ và kịp thời. Sở Lương thực thì không được phép mua với giá thỏa thuận. Dân đồng bằng sông Cửu Long có gạo nhưng không chịu bán nghĩa vụ cho Nhà nước vì họ bị thiệt. Trong khi đó dân TP có tiền và sẵn sàng mua với giá thỏa thuận thì lại không được xuống mua và đưa ra khỏi tỉnh. Tại sao chúng ta không ráp hai mối này lại? Đó là vấn đề mà tôi mời các anh chị đến để hiến kế giải quyết”. Ông Châu trầm ngâm nhớ lại: “Đúng là rất khó khăn. Ngoài các vướng mắc mà anh Sáu Dân nêu ra, cơ chế của từng ngành cũng có đủ thứ bó buộc. Chị Ba Thi phải lấy danh nghĩa “cá nhân” chứ không thể lấy danh nghĩa Sở Lương thực để mua gạo theo giá thỏa thuận. Nhưng cá nhân thì tài chính không thể ứng vốn, ngân hàng cũng không thể cho vay hoặc chi tiền mặt. Việc xin mua ở tỉnh và việc vận chuyển về TP cũng không phải dễ dàng. Bàn tới bàn lui rồi cũng có lối ra, chúng tôi nghĩ: vướng do cơ chế thì chỉ còn cách “xé rào”. “Xé rào” không phải khó. Nếu anh Sáu đồng tình với việc làm tuy gọi là “xé rào” nhưng có lợi và hợp tình, hợp lý thì chúng tôi làm được ngay: tài chính xuất tiền vốn chi cho chị Ba Thi mua gạo, ngân hàng xuất tiền mặt theo lệnh chi của tài chính và cho giấy đi tỉnh. Chị Ba Thi liên hệ với địa phương để mua gạo và xin phép chở về TP tổ chức bán thu tiền về và quay vòng tiếp theo. Để đảm bảo an toàn cho việc “xé rào” thì tài chính phải cử cán bộ đi cùng làm kế toán, ngân hàng cử cán bộ giữ và chi tiền mặt, còn chị Ba Thi phụ trách chung, gọi là tổ trưởng “Tổ thu mua lúa gạo” (có người gọi đùa là tổ buôn lậu gạo). Ông Sáu Dân đồng tình với phương án này và chịu trách nhiệm về chủ trương để các ngành làm. Bà Ba Thi nói “Làm cách này thì chúng tôi làm được, nhưng nếu Trung ương biết là đi tù đó”. Ông Sáu Dân vừa nói vừa cười: “Nếu do việc này mà anh chị đi tù thì tôi sẽ mang cơm nuôi”. Một câu tuyên bố như một lời thề mà nhiều người đến nay vẫn thường hay nhắc lại. Phá cơ chế giá lỗi thời Chuyện mua lúa giá thị trường tưởng đơn giản nhưng là việc tày đình. Giám đốc Công ty Lương thực TP dám đánh cả đoàn xe xuống ĐBSCL mua lúa giá 2,5 đồng/kg (tương đương 5 đồng/kg gạo). Gạo chở về Sài Gòn bán theo giá kinh doanh (giá mua thực tế + chi phí xay xát + chi phí vận tải + thặng số thương nghiệp). Trong khi giá lúa do Ủy ban Vật giá qui định, Bộ Chính trị duyệt và Thủ tướng ký là 0,52 đồng/kg. Bà Ba Thi mua cao hơn năm lần quả là chuyện động trời. Nhưng lý do của bà khó ai có thể kết tội: phải lo cho cái bao tử của 3 triệu người dân TP. Đúng là bà dám vượt đèn đỏ, nhưng là ngồi trên xe cứu thương và cứu hỏa vượt công khai, chính đáng. Cái mốc “phá giá” này đã đẩy giá lúa khắp đồng bằng Nam bộ lên 2,5 đồng/kg. Giá chỉ đạo 0,52 đồng/kg bị vô hiệu hóa. Không bao lâu sau, mức phá giá đó lan ra cả nước. Không lùi được nữa. Sự đột phá của Công ty Lương thực TP không chỉ cứu cái bao tử người dân TP mà còn cứu nông dân cả nước khỏi cơ chế giá nghĩa vụ quá ư lỗi thời. Và thêm nữa những cuộc vượt rào... Khoán hộ Giai đoạn lịch sử những năm 60 của thế kỷ 20, thời kỳ miền Nam chống Mỹ, miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Với cơ chế quan liêu, bao cấp nên thời kỳ bấy giờ nông dân sản xuất theo kiểu chờ… tiếng kẻng vì vậy năng suất lao động rất thấp, dân làm nhưng vẫn không đủ ăn. Trong bối cảnh đó, đồng chí Kim Ngọc - Bí thư Tỉnh ủy tỉnh Vĩnh Phú (nay đã tách thành 2 tỉnh Vĩnh Phúc và Phú Thọ) đã mạnh dạn đưa ra chủ trương khoán hộ cho nông dân, nâng năng suất lúa từ 2 - 3 tấn lên tới 4 - 5 tấn, thậm chí có nơi sản lượng lúa còn cao hơn, làm “thay da đổi thịt” trong các hợp tác xã nông nghiệp và nông dân. Với chủ trương trên, Bí thư Kim Ngọc là một hiện tượng đặc biệt trong nhân dân. Hình thức sản xuất theo chủ trương khoán hộ được thực hiện trong khoảng 3 - 4 vụ thì Ban Bí thư tỉnh Vĩnh Phú ra chỉ thị, yêu cầu ngừng lại, riêng Bí thư Kim Ngọc phải làm kiểm điểm. Phía nông dân, dù bị cấm nhưng rất nhiều người vẫn ủng hộ vì nhìn thấy lợi ích thiết thực, nhiều hợp tác xã tiếp tục cho nông dân làm khoán hộ nhưng dưới hình thức… “khoán chui”, từ Vĩnh Phúc hình thức sản xuất này đã lan ra một số tỉnh miền Bắc như Hải Phòng, Hải Dương… Ngành thuốc lá Sau ngày 30/4/1975, đất nước được thống nhất, ngành thuốc lá Việt Nam bước vào giai đoạn khôi phục và phát triển sản xuất trên phạm vi cả nước.Ở miền Bắc, 2 Nhà máy Thuốc lá Thăng Long và Bắc Sơn đã phải vượt qua những khó khăn khắc nghiệt: nguyên liệu không đủ, toàn bộ hệ thống máy móc đã rệu rã sau chiến tranh, phụ tùng thay thế cũng như các phụ liệu thiếu, ngoài ra còn thiếu điện, thiếu dầu, thiếu than... Nhà máy Thuốc lá Thanh Hóa và Nghệ An do địa phương quản lý có sản lượng thấp, trình độ khoa học kỹ thuật và thiết bị còn lạc hậu so với các nhà máy TW. Ở miền Nam, 2 nhà máy thuốc lá MIC và J.Bastos được quốc hữu hóa và đổi tên thành Nhà máy Thuốc lá Sài Gòn và Nhà máy Thuốc lá Vĩnh Hội thuộc Xí nghiệp Liên hiệp Thuốc lá miền Nam, sản xuất theo kế hoạch nhà nước. Hai Nhà máy Thuốc lá Sài Gòn và Vĩnh Hội, đã tận dụng nguyên phụ liệu còn tồn kho để tiếp tục sản xuất, sau đó cũng rơi vào tình trạng thiếu nguyên liệu, phụ liệu, phụ tùng thay thế, thiếu điện, thiếu dầu... Tình hình trên không chỉ xảy ra ở ngành thuốc lá, mà còn là tình trạng chung của toàn bộ nền kinh tế đất nước. Vào cuối những năm 70, nền kinh tế Việt Nam xuất hiện “khủng hoảng thiếu“ toàn diện. Nguyên nhân khách quan là do hậu quả của chiến tranh, của lũ lụt, hạn hán. Nhưng nguyên nhân chủ quan là việc duy trì mô hình kế hoạch hóa, tập trung bao cấp quá lâu, hạn chế đến sự phát triển tự nhiên của kinh tế-xã hội. Trước thực tiễn đó, Hội nghị Trung ương Đảng lần 6 (Khóa IV) tháng 8/1979 có bước đột phá đầu tiên của công cuộc đổi mới, ra Nghị quyết đảm bảo quyền tự chủ cho các xí nghiệp, kết hợp 3 lợi ích của nhà nước, tập thể và người lao động, khuyến khích nông dân sản xuất nông nghiệp bằng cách khoán sản phẩm, cho lưu thông tự do. Các nhà máy thuốc lá đã đi đầu trong việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 6: ở miền Bắc, hai Nhà máy Thuốc lá Thăng Long và Bắc Sơn đều vượt chỉ tiêu Nhà nước giao, Xí nghiệp Liên hiệp Thuốc lá miền Nam đạt 40% chỉ tiêu của cả năm 1980 trong vòng một tháng. Để thực hiện các Nghị quyết của Trung ương Đảng về đẩy mạnh sản xuất, ngày 18/6/1981 Bộ Công nghiệp Thực phẩm ra quyết định số 623/CNTP/TCQL thành lập Xí nghiệp Liên hợp thuốc lá I bao gồm Nhà máy Thuốc lá Thăng Long, Nhà máy Thuốc lá Bắc Sơn và một số trạm nguyên liệu ở các tỉnh phía Bắc, thành lập Xí nghiệp Liên hợp Thuốc lá II bao gồm Nhà máy Thuốc lá Sài Gòn, Nhà máy Thuốc lá Vĩnh Hội, 3 Xí nghiệp Nguyên liệu, 1 Xí nghiệp Lên men Thuốc lá và 1 Trung tâm Nghiên cứu Thuốc lá ở miền Nam. Từ 1981 đến 1985, dưới sự lãnh đạo của Xí nghiệp Liên hợp Thuốc lá I và II, các nhà máy thuốc lá Thăng Long, Bắc Sơn, Sài Gòn, Vĩnh Hội đã hoàn thành chỉ tiêu kế hoạch Nhà nước giao, hoàn thành việc khôi phục sản xuất, đạt sản lượng cao hơn trước năm 1975. Phần 3: Một số Chỉ thị của Đảng trong thời kì Năm 1960 Ngày 17 tháng BaChỉ thị của Ban Bí thư số 196-CT/TƯ về tổ chức nghiên cứu chính sách mua bán lương thực. Ngày 11 tháng BaChỉ thị số 150-TTg/CT của Thủ tướng Chính phủ về công tác chuẩn bị chế độ thu mua theo nghĩa vụ.Năm 1961 Ngày 29 tháng Mười một Viện Kinh tế học tổ chức một cuộc hội thảo xung quanh vấn đề giá mua nông sản. Bắt đầu cuộc tranh luận về giá mua nông sản kéo dài tới năm 1963 thể hiện qua một loạt những bài đăng tải trên Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế và Tạp chí Học tập Năm 1962 Tháng ChínTrên tạp chí Nghiên cứu Kinh tế số 9 đăng bài của ông Nguyễn Duy Kỷ "Một số ý kiến về giá mua nông sản."1963Ngày 15 tháng TưThông tri số 115-TT/TƯ của Ban Bí thư về củng cố hợp tác xã nông nghiệp, đẩy mạnh phát triển nông nghiệp ở miền núi. Ngày 31 tháng Mười Quyết định 164-CP quy định mức mua ngoài nghĩa vụ theo giá khuyến khích tối đa là 50%. 1964 Tháng TưTạp chí Học tập số 4 đăng bài của tác giả Vũ Tiến Liễu "Về quy luật giá trị và chính sách giá cả ở miền Bắc nước ta hiện nay." Năm 1965 Tháng Năm Tạp chí Học tập số 5 đăng bài của tác giả Nguyễn Thượng Hoà, tiếp tục phê phán cách tính giá nông sản của ông Nguyễn Duy Kỷ.1966 Ngày 10 tháng ChínThường vụ Tỉnh ủy Vĩnh Phúc ra Nghị quyết 68/TU về một số vấn đề quản lý lao động nông nghiệp trong HTX hiện nay. Năm 1967 Ngày 14 tháng TưBan quản lý HTX nông nghiệp tỉnh Vĩnh Phúc ra bản Kế hoạch số 116-BHTX-SX/NNG hướng dẫn cụ thể việc thực hiện 3 khoán. Ngày 15 tháng TưBan Nông nghiệp tỉnh Vĩnh Phúc ra bản Kế hoạch số 51-KH tiến hành khoán việc cho lao động cho hộ, cho nhóm trong HTX nông nghiệp. Ngày 10 tháng MườiTỉnh Vĩnh Phúc công bố bán Báo cáo sồ 71: Kiểm điểm và đánh giá kết quả của khoán hộ.1968Tháng HaiHợp nhất hai tỉnh Vĩnh Phúc và Phú Thọ thành Vĩnh Phú. Ngày 6 tháng Mười mộtÔng Trường Chinh về dự cuộc Hội nghị cán bộ mở rộng tại Tỉnh ủy Vĩnh Phúc phê phán sai lầm về chủ trương khoán hộ. Ngày 12 tháng Mười haiBan Bí thư ra Thông tri số 224-TT TƯ về việc chấn chỉnh ba khoán, kiên quyết sửa sai, chống khoán hộ. Năm 1969 Tháng HaiTạp chí Học tập đăng bài nói chuyện của ông Trường Chinh phê phán khoán ở Vĩnh Phú. Tháng SáuÔng Kim Ngọc đăng bài: "Quyết tâm sửa chữa khuyết điểm, đưa phong trào hợp tác hóa và sản xuất nông nghiệp của tỉnh Vĩnh Phú vững bước tiến lên" trên Tạp chí Học tập, số tháng 6. Năm 1971 Ngày 18 tháng HaiCục Ngoại hối Vietcombank đề xuất với Chính phủ bản Đề cương báo cáo công tác ngoại hối trong đó đề xuất những ý tưởng về công tác tín dụng quốc tế. Năm1974 Ngày 1 tháng BảyChính phủ ra Quyết định số 151-CP về thưởng khuyến khích hàng xuất khẩu bằng "quyền được phân bổ kim ngạch ngoại tệ." Ngày 25 tháng MườiBáo Nhân dân đăng bài "Tình hình và nhiệm vụ trước mắt của giá cả" của ông Tô Duy, Quyền Chủ nhiệm ủy ban Vật giá Nhà nước.Năm 1975 Ngày 30 tháng TưSài Gòn giải phóng.Ngày 6 tháng NămNghị quyết của HĐCP số 86-CP về nghĩa vụ bán thịt lợn cho Nhà nước và giá thu mua thịt lợn: Đối với HTX, mỗi ha trồng lúa phải bán nghĩa vụ từ 460 (nếu năng suất lúa dưới 4t/ha) đến 800kg lợn hơi (nếu năng suất lúa trên 6t/ha). Các hộ nông dân là 25kg, riêng miến núi là 20kg. Giá mua nghĩa vụ là 2đ/kg (trước đó là 1,75đ/kg). Ngày 12 tháng NămKý Hiệp định khẩn cấp về phía Liên Xô viện trợ không hoàn lại cho Việt Nam. Ngày 13 tháng TámHội nghị trù bị cho Hội nghị Trung ương lần thứ 24 nhóm họp. Tổng Bí thư Lê Duẩn có bài phát biểu quan trọng về chủ trương chính sách kinh tế đối với miền Nam. Ngày 21-26 tháng TámĐoàn đại biểu kinh tế Chính phủ Việt Nam do Lê Thanh Nghị dẫn đầu sang thăm Trung Quốc và Liên Xô. Ngày 1 tháng ChínThường vụ Trung ương Cục thông qua kế hoạch đánh tư sản mại bản mang mật danh X2. Tháng ChínHội nghị Trung ương lần thứ 24 (khoá III) đã thừa nhận sự tồn tại của 5 thành phần kinh tế ở miễn Nam và 3 thành phần kinh tế ở miền Bắc. Ngày 10 tháng ChínTuyên bố của Chính phủ CMLT về chính sách khôi phục và phát triển công thương nghiệp, bài trừ hành động lũng đoạn và đầu cơ tích trữ phá rối thị trường của tư sản mại bản. Ngày 22 tháng ChínThu đồi tiền Sài Gòn cũ, phát hành tiền Ngân hàng Việt Nam theo tỷ lệ 1 đồng Ngân hàng Việt Nam bằng 500 đồng tiền Sài Gòn. Ngày 27 tháng ChínNgân hàng Nhà nước ban hành chế độ thanh toán không dùng tiền mặt để thay thế chế độ thanh toán cũ. Ngày 29 tháng Chín Nghị quyết số 247-NQ/TW Hội nghị Trung ương lần thứ 24 về nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới. Ngày 30 tháng MườiTổng Bí thư Lê Duẩn thăm Liên Xô. Liên Xô cam kết sẽ viện trợ cho Việt Nam trong một thời gian dài. Ngày 31 tháng MườiKý Hiệp định về trao đổi hàng hoá và thanh toán giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Liên Xô 1976-1980. Tháng Mười haiHuyện Côn Đảo quyết định xây dựng một xí nghiệp đánh cá hoạt động tự chủ không theo kế hoạch, nhằm phát huy thế mạnh của mình. Ngày 18 tháng Mười haiKý Hiệp định Liên Xô viện trợ kinh tế và kỹ thuật cho Việt Nam 1976-1980.1976 Ngày 20 tháng GiêngChỉ thị số 229-CT/TW về một số chủ trương cấp bách đối với miền Nam. Trong đó có quy định mức giá chỉ đạo: Giá thu mua thóc ở Nam Bộ là 0,19đ - 0,23 đ/kg. Giá bán gạo trắng ở Sài Gòn là 0,36 đ/kg, phân Urê - 0,3 đ/kg, xăng - 0,50đ/l... (VKĐ, T 37, tr.28-41). Ngày 15 tháng BaThông báo số 07-TB/TW của Bộ Chính trị về thành lập Tiểu ban Nghiên cứu vấn đề Quản lý Kinh tế trong kế hoạch 5 năm 1976-1980.Ngày 5 tháng TưHĐCP ra Nghị quyết 61-CP tổ chức lại sản xuất nông nghiệp theo hướng sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa: Ngày 7 tháng BảyThông tư số 335-TT/TƯ của Ban Bí thư về xây dựng HTX cấp cao.  Ngày 15 tháng BảyBộ Chính trị ra Nghị quyết 254-NQ/TW về những công tác trước mắt ở miền Nam. Hoàn thành việc xoá bỏ tư sản mại bản, tiến hành cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh. Ngày 27 tháng TámNghị quyết số 256-NQ/TWcủa Ban Bí thư về thành lập Ban Cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh ở miền Nam. Ngày 20 tháng ChínHợp nhất hai hợp tác xã ở Tiến Lập và Đoàn Xá thuộc Hải Phòng, lấy tên mới là HTX Đoàn Xá. Ngày 29 tháng ChínChỉ thị số 238-CT/TW của Ban Bí thư về chính sách sử lý đối với giai cấp tư sản mại bản. Ngày 24 tháng Chín đến 24 tháng MườiĐại hội Đảng lần thứ IV hoạch định kế hoạch phát triển kinh tế 5 năm 1916-1980. Báo cáo Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Đại hội đã nêu rõ: "...Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách hợp lý trên cơ sơ phát triển công nghiệp nhẹ và nông nghiệp, kết hợp xây dựng công nghiệp và nông nghiệp cả nước thành một cơ cấu kinh tế công nông nghiệp...". Vụ mùa năm 1976 đã có hiện tượng "khoán chui" ở hợp tác xã Tiến Lập, thuộc xã Đoàn Xá, huyện An Thuỷ, Hải Phòng. Ngày 19 tháng ChínHãng J.BASTOS chính thức được Nhà nước tiếp quản, đổi tên thành Nhà máy Thuốc lá Vĩnh Hội. Ngày 25 tháng ChínChính phủ ra tuyên bố về chính sách đối với công thương nghiệp tư bản tư doanh ở miền Nam, nhằm cải tạo từng bước lên CNXH. Năm 1977 Ngày 21 tháng GiêngChỉ thị số 02-CT/TW của Ban Bí thư về những việc trước mắt giải quyết vấn đề lương thực. Ngày 8 tháng BaChỉ thị số 147-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc tập trung nguồn hàng trong tay Nhà nước, tiến hành phân phối theo kế hoạch, tăng cường quản lý thu chi tiền mặt và thu chi tài chính tại các tỉnh phía Nam. Ngày 24 tháng BaThông báo số 10-TB/TW của Ban Bí thư về cải tạo xã hội chủ nghĩa ở các tỉnh phía Nam. Ngày 12 tháng TưHĐCP ra Quyết định 100-CP, về việc "Phải làm nhanh, gọn, tốt, vững chắc đối với công tác cải tạo công thương tư bản tư doanh Ngày 24 tháng TưTriển khai Quyết định số 100-CP, cải tạo thương nghiệp ở các tỉnh, thành phố miền Nam. Ngày 14 tháng SáuThường vụ Đảng ủy xã Đoàn Xá ra "Nghị quyết miệng" về khoán. Xã Đoàn Xá chia ruộng, giao khoán cho nông dân. Ngày 4 tháng TámChỉ thị số 15-CT/TW của Ban Bí thư về làm thí điểm cải tạo XHCN đối với nông nghiệp ở miền Nam. Ngày 10 tháng TámThông tri số 21-TT/TW của Ban Bí thư về các tỉnh phía Nam tham quan nông nghiệp ở các tỉnh phía Bắc. Ngày 6 tháng Mười haiQuyết định của Thủ tướng Chính phủ số 443-TTg về chế độ lập kế hoạch, hạch toán giá thành và phí lưu thông đối với các xí nghiệp quốc doanh các tỉnh miền Nam. Này 26 tháng Mười haiĐảng Cộng sản Việt Nam ra Chỉ thị số 28 về xây dựng huyện trọng điểm và hợp tác xã thí điểm ở miền Nam. Toàn bộ tuyến biên giới Tây Nam bắt đầu bị quân Pol Pot đánh phá năm 1977-1978. Trung Quốc chấm dứt hoàn toàn viện trợ cho Việt Nam. Năm 1978 Ngày 23 tháng BaBan Cải tạo Kinh tế miền Nam đã được điều chỉnh về nhân sự (Phó Thủ tướng Đỗ Mười thay cho Nguyễn Văn Linh).Chiến dịch cải tạo ồ ạt tư sản mại bản ở miền Nam bắt đầu. Ngày 23 tháng BaUBND tỉnh Long An ra Quyết định số 208-UB/QĐ về việc xoá bỏ kinh doanh của các nhà tư sản thương nghiệp, cải tạo công nghiệp, giao thông vận tải và nông nghiệp. Ngày 31 tháng BaThông tri số 36-TT/TW của Ban Bí thư về khẩn trương làm tốt công tác cải tạo XHCN ở miền Nam. Ngày 22 tháng TưChỉ thị số 44-CT/TW của Bộ Chính trị về việc tiếp tục đẩy mạnh công tác cải tạo XHCN đối với công, thương nghiệp tư doanh ở miền Nam. Ngày 25 tháng TưHĐCP ra Quyết định số 87-CP về việc thống nhất tiền tệ trong cả nước, phát hành tiền ngân hàng mới, thu đổi tiền ngân hàng cũ ở miền Bắc và miền Nam. Tỷ lệ thu đổi là: 1 đ ngân hàng cũ của miền Bắc = 1đ ngân hàng mới. 0,80đ ngân hàng cũ của miền Nam = 1đ ngân hàng mới.(Công báo 1978, tr.119) Ngày 6 tháng NămĐổi tiền. Cả nước chỉ lưu hành một loại tiền thống nhất. Ngày 13 tháng MườiViệt Nam gia nhập Khối SEV, bắt đầu chịu sự điều chỉnh của mọi thiết chế kinh tế của Khối SEV, trong đó có thiết chế giá.  Tháng MườiUBND tỉnh An Ciang thành lập các tập đoàn sản xuất nông nghiệp. Ngày 15 tháng Mười mộtBộ Chính trị có Chỉ thị 57-CT/TW về việc xoá bỏ các hình thức bóc lột phong kiến. Năm 1979 Ngày 3 tháng Hai Huyện An Thụy đổi thẻ Đảng, xã Đoàn Xá chưa được nhận thẻ Đảng. Ngày 18 tháng NămBộ Chính trị họp và ra Thông báo số 10-TB/TW về việc khẩn cấp điều chỉnh một số chỉ tiêu và biện pháp kinh tế của hai năm cuối kế hoạch 5 năm lần thứ hai (1979-1980), khẳng định một số thiếu sót trong chủ trương cải tạo tư sản mại bản trong công thương nghiệp và nông nghiệp. Ngày 2 tháng TámHội đồng Chính phủ ra Quyết định 280-CP cho nông dân được tự do mua bán những sản phẩm không nằm trong diện nghĩa vụ kế hoạch. Ngày 10 tháng ChínHội nghị các Chủ tịch tỉnh phía Nam bàn về sản xuất lương thực. Phó Thủ tướng Phạm Hùng đã phát biểu ý kiến về tình trạng nhiều tỉnh đã tiến hành tập thể hóa theo kiểu mệnh lệnh, gò ép... Các tập đoàn hoạt động không có nội dung... Trước hết cần khắc phục ngay tình hình cấm nông dân sản xuất nếu không chịu vào tập đoàn. Ngày 20 tháng ChínHội nghị Trung ương 6, khóa IV ra 2 bản Nghị quyết:Nghị quyết số 20- NQ/ TW "Về Tình hình và nhiệm vụ cấp bách." Nghị quyết số 21- NQ/ TW "Về công nghiệp hàng tiêu dùng và công nghiệp địa phương." Ngày 26 tháng ChínBộ Chính trị ra Thông báo số 14-TB/TW về chính sách thu mua nông sản và điều chỉnh giá một số mặt hàng và chấn chỉnh phương thức thu mua.Về giá, nâng mức giá thu mua thóc:Đồng bằng sông Cửu Long: từ 0,35-0,38đ/kg lên 0,50-0,56đ/kg.Đồng bằng sông Hồng: từ 0,40-0,43đ/kg lên 0,50-0,56đ/kg.Về giá thịt lợn hơi: Từ 3,10đ/kg lên 4,00đ/kg.(VKĐ, T.40, tr.442-443) Năm 1980 Ngày 5 tháng GiêngỦy ban Nhân dân tỉnh An Giang ra Thông báo số 110/TB/UB quy định giá mua thóc thoả thuận từ 1,4đ-1,5đ/kg (trong khi vẫn giữ mức giá nghĩa vụ do Trung ương quy định là 0,50đ/kg). Ngày 25 tháng GiêngUBND tỉnh Long An ra Chỉ thị số 05-UB/CT-80: cấm triệt để việc mua bán lúa gạo. Ngày 31 tháng GiêngChính phủ ra Quyết định số 32-CP về chính sách khuyến khích việc chuyển ngoại tệ vào Việt Nam: Việt kiều mang ngoại tệ về nước vẫn phải nộp hoặc đổi tại ngân hàng, nhưng được hưởng tỷ giá "ưu đãi": Trong khi tỷ giá chính thức là 3,21đ/USD thì tỷ giá kiều hối là 9đ/USD (lúc đó tỷ giá thị trường là 38đ-50đ/USD). (Lịch sử Ngân hàng Ngoại thương, tr.223). Ngày 26 tháng HaiUBND tỉnh Long An ra Quyết định số 952-UB/QĐ-80 giao trả lại cơ sở xay xát lúa gạo cho tư nhân. Ngày 7 tháng HaiChính phủ ra Nghị quyết 40-CP về việc quy định một số chính sách và biện pháp khuyến khích phát triển hàng xuất khẩu của địa phương sau khi đã hoàn thành nghĩa vụ với Trung ương. Lệnh của Chủ tịch nước số 20-LCT bổ nhiệm và miễn nhiệm một sốthành viên của Hội đồng Chính phủ. Ngày 9 tháng HaiThông báo số 02-TB/TW của Bộ Chính trị về chính sách lương thực: Ổn định mức nghĩa vụ lương thực trong 5 năm kể từ năm 1980. (VKĐ, T41, tr.28). Ngày 20 tháng HaiỦy ban Nhân dân tỉnh Long An ra Quyết định số 602-UB/QĐ-80 về việc giao lại máy nổ, công cụ sản xuất cho các chủ máy. Ngày 5 tháng BaXã Đoàn Xá sáp nhập về huyện Đồ Sơn theo Quyết định số 72-CP. Ngày 7 tháng BaChỉ thị số 87-CT/TW của Ban Bí thư về công tác lương thực cấp bách trước mắt: Vận động nông dân phát huy lòng yêu nước, ăn thay bằng hoa màu để dành lương thực bán cho Nhà nước. Riêng Đảng viên ở nông thôn, nếu ai không thực hiện tốt yêu cầu này thì không được phát thẻ Đảng. (VKĐ, T.41, tr40). Ngày 1 tháng TưNghị quyết số 25-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách, biện pháp nhằm giải quyết khó khăn về lương thực. Do cả nước đang thiếu lương thực nghiêm trọng, phải nhập khẩu hàng triệu tấn trong khi Nhà nước không đủ ngoại tệ, nên cần ra sức giải quyết bằng nội lực: Đặt nghĩa vụ cho cán bộ, viên chức, bộ đội, học sinh, sinh viên phải tổ chức sản xuất tự túc một phần, cấm ngặt việc dùng lương thực chế biến bún, bánh phở, trên thị trường... Tháng NămHuyện ủy Đồ Sơn ra Nghị quyết số 05-NQ/HU cho phép thực hiện khoán sản phẩm đến nhóm và người lao động trên 50% diện tích. Ngày 19 tháng NămĐảng viên xã Đoàn Xá được nhận lại thẻ Đảng. Ngày 11 tháng SáuBáo Nhân dân mở chuyên mục về vấn đề ăn, mà nội dung chính là bàn về khoán trong nông nghiệp. Ngày 17 tháng SáuBan Bí thư ra Thông báo về kết luận của Hội nghị Kiểm điểm những sai lầm trong cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh ở miền Nam. Ngày 23 tháng SáuBộ Chính trị ra Nghị quyết số 26-NQ-TW về cải tiến công tác phân phối lưu thông mà nội dung chính là phê phán hệ thống giá cả trong cơ chế cũ và đặt vấn đề cải cách toàn bộ hệ thống giá. Ngày 27 tháng SáuThành ủy Hải Phòng ban hành Nghị quyết số 24-NQ/TU, cho áp dụng khoán trên 100% đất nông nghiệp của Hải Phòng.Thường vụ Tỉnh ủy Long An ra Quyết định số 03-QĐ về biện pháp thực hiện chủ trương mua bán hàng theo giá thỏa thuận.Long An thực hiện chế độ bù giá vào lương. Giá của 9 mặt hàng bán cung cấp theo định lượng (thịt lợn, cá, trứng, rau, đường, bột ngọt, nước mắm, xà phòng, vải, chất đốt). Ngày 30 tháng SáuChỉ thị số 94-CT/TW của Ban Bí thư về việc thực hiện tích cực và vững chắc công tác cải tạo XHCN đối với nông nghiệp ở miền Nam. Ngày 25 tháng BảyLiên hiệp xã thủ công nghiệp trình phương án 501-LHX, về khả năng huy động được vốn bằng ngoại tệ ở ngoài nước và trong nước. Ngày 4 tháng TámCông văn số 15-UB của ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh: Chấp thuận cho Ban Chủ nhiệm Liên hiệp xã thủ công nghiệp - tiểu công nghiệp thành phố tiến hành nhập một số sợi tổng hợp và nhựa các loại. Ngày 8 tháng ChínXí nghiệp Dệt Thành Công (VIMITEXT) thực hiện phương án 304/80-TC vay ngoại tệ của Vietcombank để nhập nguyên vật liệu sản xuất Ngày 15 tháng ChínNghị quyết số 28-NQ/TW của Bộ Chính trị về việc chỉ định các ông Nguyễn Văn Linh và Đỗ Mười đặc trách chỉ đạo việc mua lương thực ở các tỉnh thuộc đồng bằng Nam Bộ, với "toàn quyền" điều hành việc thu mua và vận chuyển lương thực (VKĐ, T41, tr.358). Ngày 2 tháng MườiTổng Bí thư Lê Duẩn thăm và làm việc tại Hải Phòng. Tại đó ông tuyên bố đồng ý với mô hình khoán của huyện Đồ Sơn. Ngày 12 tháng MườiThủ tướng Phạm Văn Đồng thăm và làm việc tại Hải Phòng. Ngày 17 tháng MườiỦy ban Nông nghiệp tỉnh An Giang ra Thông báo số 113-TB/UB về việc phân phối nhiên liệu, vật tư, hàng hoá cho nông dân bằng cách đổi lấy thóc theo tỷ lệ tương ứng với giá thị trường: 1 lít xăng = 4-5kg lúa, lkg Urê = 4-5kg thóc... Ngày 18 tháng MườiHội nghị Sơ kết vụ mùa đầu tiên áp dụng chế độ khoán tại Kiến An. Những kết quả thu hoạch cho phép khẳng định hiệu quả của cơ chế khoán. Ngày 21 tháng MườiBan Bí thư Trung ương Đảng ra Thông báo số 22-TB/TW về việc cho phép các tỉnh thực hiện chế độ khoán thử trong nông nghiệp (VKĐ, T.41, tr.391-406). Ngày 27-29 tháng MườiHội thảo Côn Sơn về khoán trong nông nghiệp. Đa số ý kiến khẳng định mặt tích cực của khoán. Ngày 29 tháng Mười mộtBí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh Võ Văn Kiệt đã trực tiếp đến phát động chiến dịch Một tháng sản xuất 62 triệu bao thuốc lá tại Nhà máy Thuốc lá Vĩnh Hội. Ngày 10 tháng Mười haiHội nghị Trung ương lần thứ 9, Tổng Bí thư Lê Duẩn thay mặt Bộ chính trị đã kết luận ủng hộ khoán. Ngày 11 tháng Mười haiUBND tỉnh An Giang ra Thông báo số 116-TB/UB về hình thức trao đổi giữa vật tư với lúa theo ba loại hợp đồng, trong đó có loại hợp đồng bán cao mua cao. Năm 1981 Ngày 3-7 tháng GiêngBan Bí thư tổ chức Hội nghị Ở Hải Phòng về "Cải tiến công tác khoán." Đó là bước chuẩn bị trực tiếp cho việc đưa ra Chỉ thị 100 - CT sau đó. Ngày 13 tháng GiêngBan Bí thư ra Chỉ thị 100-CT/TW về khoán sản phẩm cây lúa đến nhóm và người lao động, cho phép áp dụng chế độ khoán trong nông nghiệp Việt Nam. Ngày 21 tháng GiêngHội đồng Chính phủ ban hành Quyết định 25-CP cho phép áp dụng chế độ ba kế hoạch: Kế hoạch của Trung ương, kế hoạch liên doanh liên kết với các cơ sở bạn, kế hoạch tự tìm kiếm nguyên vật liệu để sản xuất cho thị trường Ngày 27 tháng GiêngBộ Nội thương trình Bộ Chính trị bản đề án "Cải tiến quản lý Thương nghiệp", với nội dung xóa bỏ cơ chế bao cấp trong mua và bán, chuyển dần sang cơ chế thị trường. Đó là một tiền đề của cuộc cải cách giá lần thứ nhất. Ngày 10 tháng HaiDệt Thành Công ra phương án số 60 TC/KH, vay ngoại tệ của Vietcombank, mua nguyên vật liệu, bán sản phẩm theo hình thức "xuất khẩu tam giác." Ngày 23 tháng HaiHĐCP ban hành Quyết định số 64-CP về việc giao nộp sản phẩm của các xí nghiệp quốc doanh và tập trung các nguồn thu tiền mặt vào Nhà nước. Ngày 19 tháng NămChỉ thị 109-CT/TW về hệ thống giá mới trên cả nước. Thực hiện chủ trương trên từ tháng 5/1981 đến hết quý I năm 1982 cả ba hệ thống giá đã được điều chỉnh:Giá bán lẻ cung cấp thu hẹp lại trong diện những người trong biên chế và ăn theo, ngoài ra thì bán giá cao (gạo giá cung cấp là 0,40đ, giá cao là 5-6đ. Thịt giá cung cấp là 3,20đ, giá cao là 35đ).Giá bán buôn tăng trên dưới 10 lần: Xăng từ 875 đ lên 6.500đ/l. Phân U rê từ 520đ lên 7.500đ/l.Giá thu mua thóc ở đồng bằng sông Cửu Long từ 0,50-0,56 đ/kg lên 2,5 đ/kg, ở đồng bằng sông Hồng từ 0,52-0,56đ/kg lên 2,5-2,75đ/kg...Ngày 2 tháng SáuHĐCP đã ra QĐ số 227-CP về công tác quản lý giá. Ngày 28 tháng MườiChủ tịch Hội đồng Bộ trưởng ra Chỉ thị số 232-CP về việc chi trả tiền thưởng ngoại tệ tại Công ty Than Hòn Gai do hoàn thành vượt định mức. Đó là tiền lệ cho chế độ thưởng ngoại tệ sau này. Năm 1982 Ngày 5 tháng HaiChỉ thị số 20-CT về việc đẩy mạnh thực hiện các hình thức lương khoán, lương sản phẩm và tiền thưởng trong các cơ sở sản xuất quốc doanh nông, lâm, ngư nghiệp. Ngày 29 tháng SáuỦy ban Nhân dân tỉnh An Giang ra Quyết định số 231QĐ/UB: Không được hành động có tính chất ngăn sông cấm chợ, gây phiền hà cho việc đi lại của nhân dân. Ngày 23 tháng ChínHội đồng Bộ trưởng ban hành Nghị định số 165-HĐBT về nâng lãi suất tiền gửi tiết kiệm lên 12-18% và 24% năm. Ngày 3-10 tháng Mười haiHội nghị Trung ương lần thứ 3 (khoá VI họp và ra Nghị quyết "Về phương hướng, nhiệm vụ kinh tế -xã hội năm 1983 và mức phấn đấu năm 1985", mà nội dung chính là lập lại kỷ cương trong phân phối lưu thông. Năm 1983 Ngày 22 -23 tháng Hai Ban Bí thư Trung ương Đảng và Thường vụ HĐCP họp tại Tp. Hồ Chí Minh bàn công tác cải tạo nông nghiệp và điều chỉnh ruộng đất ở các tỉnh Nam Bộ. Ngày 31 tháng 3Đoàn Kiểm tra các công ty xuất nhập khẩu của Tp. Hồ Chí Minh được thành lập theo Quyết định số 86-CT của Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Ngày 3 tháng NămChỉ thị số 19-CT/TW của Ban Bí thư về đẩy mạnh cải tạo XHCN đối với nông nghiệp ở các tỉnh Nam Bộ. Ngày 4 tháng NămChỉ thị số 124-CT về đẩy mạnh phát triển ngành Thủy sản. Giữa tháng TámBộ Chính trị tổ chức đi kiểm tra và chỉ đạo công tác của Tp. Hồ Chí Minh về việc thực hiện Nghị quyết 01 của Bộ Chính trị về Tp. Hồ Chí Minh, uốn nắn những lệch lạc trong việc "bung ra." Ngày 20 tháng TámQuyết định số 438-TS/NĐ về quyền sử dụng ngoại tệ xuất khẩu thủy sản của các đơn vị sản xuất trực thuộc Bộ và quốc doanh đánh cá các tỉnh. Ngày 13 tháng ChínNghị quyết số 14-NQ/TW của Bộ Chính trị về cải tạo XHCN đối với công thương nghiệp tư doanh. Ngày 14 tháng Mười haiHĐBT ra Nghị quyết số 154-HĐBT về việc hoàn chỉnh công tác khoán sản phẩm cuối cùng đến nhóm lao động và người lao động trong hợp tác xã và tập đoàn sản xuất nông nghiệp. Năm 1984  Ngày 18 tháng Giêng Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ra Chi thị số 35-CT/TW khuyến khích và hướng dẫn phát triển kinh tế gia đình. Ngày 27 tháng Hai Ban hành Nghị định số 33-HĐBT về điều lệ quản lý giá. Ngày 3 tháng BảyKhai mạc Hội nghị Trung ương lần thứ 6. Tổng Bí thư Lê Duẩn đọc một bản báo cáo quan trọng khẳng định lại 10 nguyên tắc có tính quy luật của nền kinh tế xã hội chủ nghĩa, như sản xuất lớn, ba cuộc cách mạng, làm chủ tập thể, lấy huyện làm pháo đài kinh tế... Ngày 6 tháng BảyÔng Trường Chinh đọc một bài phát biểu dài tại Hội nghị TW 6, trong đó ông nêu lên hàng loạt ý kiến mới có tính đột phá về quan điểm, như kinh tế hàng hóa, như giá thị trường là thực tế khách quan, chống chủ quan duy ý chí, không thể đốt cháy giai đoạn để lên sản xuất lớn... Bài phát biểu này đánh dấu sự chuyển biến lớn trong tư duy kinh tế của ông, và cũng mở đầu cho những chuyển biến lớn về đường lối kinh tế hai năm sau đó tại Đại hội Đảng lần thứVI. Năm 1985 Ngày 8 tháng GiêngQuyết định số 4/HĐBT về việc bãi bỏ nghĩa vụ bán thịt lợn cho Nhà nước. Ngày 11 tháng SáuBáo cáo của Bộ Chính trị tại Hội nghị lần thứ 8 (khóa V của BCH Trung ương về triệt để xóa bỏ quan liêu bao cấp, giải quyết một số vấn đề cấp bách về giá - lương - tiền. Ngày 11 tháng SáuHội nghị lần thứ 8 (khóa VI của BCH Trung ương Đảng đã ra Nghị quyết số 25-NQ/TW về cuộc cải cách giá lần thứ hai nhằm xóa bỏ lao cấp trong giá - lương - tiền. Ngày 20 tháng sáuBan Bí thư ra Thông báo số 60-TB/TW về việc bầu Nguyễn Văn Linh trở lại Bộ Chính trị. Ngày 22 tháng SáuChỉ thị số 67-CT/W của Ban Bí thư về khoán sản phẩm đến nhóm và người lao động trong các HTX và các tập đoàn sản xuất nông nghiệp. Ngày 10 tháng TámBộ Chính trị ra Nghị quyết số 28-NQ/TW về việc phê chuẩn các phương án giá và lương:Giá mua thóc tăng gần 10 lần: Ở đồng bằng sông Cửu Lonng:lên 16,5-17,5đ/kg. Ở đồng bằng sông Hồng: lên 24,5-26đ/kg tiền cũ, trước ngày đồi tiền 14/09/85).- Giá vật tư tăng tương ứng: Xi măng - 12,5 lần, xăng - 8,1 lần; sắt - 11,5 lần (TDKT, tr. 246). Ngày 13 tháng ChínLệnh thu - đổi tiền. Trong 5 ngày (14-9 đến 19-9) toàn lãnh thổ Việt Namtiến hành thu đổi tiền 10 đồng cũ bằng 1 đồng mới. Ngày 3 tháng Mười Bà Nguyễn Thị Ráo (bà Ba Thi) đã được Chủ tịch Hội đồng Nhà nướcký quyết định phong Anh hùng Lao động. DANH SÁCH THÀNH VIÊN NHÓM 3 Lê Thị Nhung (nhóm trưởng) nhunglt.linguistic@gmail.com Phan Thị Ninh 100% Trần Vương Anh 100% Tô Thị Luận 80% Đỗ Hoài Thương 100% Phạm Thị Dung 80% Lê Văn Tích 80%