Đặc điểm địa sinh thái Thành phố Sơn La Thiết kế bãi chôn lấp chất thải hợp vệ sinh phục vụ xử lý chất thải đô thị cho Thành phố Sơn La đến năm 2030

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr­êng ®¹i häc má - ®Þa chÊt vò ngäc bÝch ®Ò tµi: ®Æc ®iÓm ®Þa sinh th¸i thµnh phè s¬n la. ThiÕt kÕ b·i ch«n lÊp chÊt th¶i hîp vÖ sinh phôc vô xö lý chÊt th¶i r¾n ®« thÞ thµnh phè s¬n la ®Õn n¨m 2030. thêi gian thi c«ng 12 th¸ng. ®å ¸n tèt nghiÖp Hµ néi - 2009 bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr­êng ®¹i häc má - ®Þa chÊt vò ngäc bÝch ®Ò tµi: ®Æc ®iÓm ®Þa sinh th¸i thµnh phè s¬n la. ThiÕt kÕ b·i ch«n lÊp chÊt th¶i hîp vÖ sinh phôc vô xö lý chÊt th¶i r¾n ®« thÞ thµnh phè s¬n la ®Õn n¨m 2030. thêi gian thi c«ng 12 th¸ng. Chuyªn ngµnh: §Þa sinh th¸i vµ C«ng nghÖ m«i tr­êng M· sè: ®å ¸n tèt nghiÖp Gi¸o viªn h­íng dÉn: KS TrÇn ThÞ Thanh Thuû hµ néi - N¨m 2009 môc lôc  Trang   Trang phô b×a    Môc lôc    Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t    Danh môc c¸c b¶ng    Danh môc c¸c h×nh vÏ, ®å thÞ    Më ®Çu    PhÇn 1: PhÇn chung vµ chuyªn m«n    Ch­¬ng 1. §iÒu kiÖn tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu    1.1. VÞ trÝ ®Þa lý    1.2. §Þa h×nh    1.3. KhÝ hËu    1.4. M¹ng thuû v¨n    1.5. D©n sè - kinh tÕ x· héi    Ch­¬ng 2. §Æc ®iÓm ®Þa sinh th¸i khu vùc nghiªn cøu    2.1. §Æc ®iÓm c¸c hÖ sinh th¸i    2.2. §Æc ®iÓm c¸c hÖ sinh th¸i s«ng hå chÝnh trong khu vùc    2.3. §Æc ®iÓm líp thæ nh­ìng, líp phñ    2.4. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt    2.5. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt thuû v¨n    2.6. §Æc ®iÓm m«i tr­êng kh«ng khÝ    Ch­¬ng 3. Tæng quan vÒ b·i ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n ®« thÞ    3.1. Kh¸i niÖm chung    3.2. Tæng quan vÒ b·i ch«n lÊp chÊt th¶i trªn thÕ giíi    3.3. Tæng quan vÒ b·i ch«n lÊp ë ViÖt Nam    3.4. Nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ë TP S¬n La    PhÇn 2. PhÇn thiÕt kÕ vµ tÝnh to¸n chi phÝ    Ch­¬ng 4. C«ng t¸c thu thËp tµi liÖu    4.1. Môc ®Ých, nhiÖm vô    4.2. Khèi l­îng tµi liÖu cÇn thu thËp    4.3. Ph­¬ng ph¸p thu thËp    4.4. Ph­¬ng ph¸p chØnh lý tµi liÖu thu thËp    Ch­¬ng 5. C«ng t¸c kh¶o s¸t thùc ®Þa    5.1. Môc ®Ých, nhiÖm vô    5.2. Khèi l­îng c«ng t¸c    5.3. Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh    5.4. Ph­¬ng ph¸p chØnh lý tµi liÖu    Ch­¬ng 6. C«ng t¸c thÝ nghiÖm    6.1. ThÝ nghiÖm ®o ®¹c vµ thÝ nghiÖm hiÖn tr­êng    6.2. ThÝ nghiÖm trong phßng    Ch­¬ng 7. ThiÕt kÕ vµ lùa chän c«ng nghÖ ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n    7.1. Môc ®Ých nhiÖm vô    7.2. C¬ së tiÒn ®Ò thiÕt kÕ    7.3. Quy tr×nh kü thuËt    7.4. Lùa chän vµ tÝnh to¸n d©y chuyÒn c«ng nghÖ    7.5. BiÖn ph¸p thi c«ng    7.6. Gi¶i ph¸p xö lý sù cè    7.7. TÝnh to¸n chi phÝ vËn hµnh vµ gi¸ thµnh cho mét ®¬n vÞ m3 r¸c    ch«n lÊp    Ch­¬ng 8. TÝnh to¸n dù trï nh©n lùc vµ kinh phÝ    kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ    tµi liÖu tham kh¶o       Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t CTR : chÊt th¶i r¾n CTRSH : chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t BCL : b·i ch«n lÊp TP : Thµnh phè TG : thêi gian §.gi¸ : ®¬n gi¸ T.tiÒn : thµnh tiÒn Danh môc c¸c b¶ng Danh môc c¸c b¶ng  Trang   B¶ng 6.1- KÕt qu¶ quan tr¾c m«i tr­êng kh«ng khÝ, bôi b·i r¸c b¶n P¸t    x· ChiÒng NgÇn    B¶ng 6.2- KÕt qu¶ quan tr¾c tiÕng ån b·i r¸c b¶n P¸t - x· ChiÒng NgÇn    B¶ng 6.3- KÕt qu¶ ph©n tÝch m«i tr­êng n­íc    B¶ng 6.4- B¶ng tæng hîp chØ tiªu c¬ lý c¸c líp ®Êt    B¶ng 7.1- Tiªu chuÈn th¶i r¸c trung b×nh    B¶ng 7.2- Dù b¸o khèi l­îng chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ph¸t sinh cña    Thµnh phè S¬n La ®Õn n¨m 2030    B¶ng 7.3- Ph©n lo¹i quy m« b·i ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n ®« thÞ    B¶ng 7.4- C¸c tiªu chÝ x¸c ®Þnh ®Þa ®iÓm x©y dùng b·i ch«n lÊp ë    TP S¬n La theo TCVN 6696-2000    B¶ng 7.5- C¸c ph­¬ng ph¸p xö lý r¸c th¶i    B¶ng 7.6- Ph©n « ch«n lÊp trong b·i ch«n lÊp    B¶ng 7.7- §é dèc c¸c « ch«n lÊp, m¸i dèc taluy ®µo c¸c « ch«n lÊp.    B¶ng 7.8- §Æc tÝnh c¬ b¶n cña r¸c th¶i ®« thÞ    B¶ng 7.9- Khèi l­îng ­ít, khèi l­îng kh« cña thµnh phÇn r¸c    B¶ng 7.10- Thµnh phÇn ho¸ häc cña r¸c th¶i ®« thÞ    B¶ng 7.11- Khèi l­îng riªng cña c¸c nguyªn tè    B¶ng 7.12- Khèi l­îng ­ít, khèi l­îng kh« theo ph©n hñy chËm    B¶ng 7.13- Khèi l­îng cña tõng nguyªn tè    B¶ng 7.14- Khèi l­îng riªng cña c¸c nguyªn tè    B¶ng 7.15- Thµnh phÇn mol cña c¸c nguyªn tè    B¶ng 7.16- KÕt cÊu chèng thÊm mÆt v¸ch hè    B¶ng 8.1- B¶ng dù kiÕn thêi gian thi c«ng BCL    B¶ng 8.2- B¶ng tÝnh kinh phÝ khu phô trî BCL    Danh môc c¸c h×nh vÏ Danh môc c¸c h×nh vÏ  Trang   H×nh 1.1- VÞ trÝ dù kiÕn x©y dùng b·i ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n hîp vÖ    sinh cho Thµnh phè S¬n La    H×nh 3.1- C¬ së h¹ tÇng xö lý r¸c ë Singapore    H×nh 3.2- B·i ch«n lÊp r¸c Semakau - Singapore    H×nh 3.3- B·i r¸c th¶i b¶n Khoang (®ang sö dông) - S¬n La    H×nh 5.1- M¸y lÊy mÉu kh«ng khÝ    H×nh 7.1- M« h×nh ch«n lÊp    H×nh 7.2- GiÕng thu khÝ th¶i    H×nh 7.3- MÆt c¾t hè thu n­íc r¸c    H×nh 7.4- S¬ ®å d©y chuyÒn c«ng nghÖ xö lý n­íc r¸c    H×nh 7.5- S¬ ®å hÖ thèng xö lý n­íc r¸c bËc I    H×nh 7.6- MÆt c¾t líp lãt ®¸y    H×nh 7.7- MÆt c¾t líp phñ bÒ mÆt                         më ®Çu Trong xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, víi tèc ®é ®« thÞ ho¸ ngµy cµng t¨ng vµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô vµ du lÞch… kÐo theo møc sèng cña ng­êi d©n ngµy cµng cao dÉn ®Õn n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò míi, nan gi¶i trong c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr­êng vµ søc khoÎ cña céng ®ång d©n c­. L­îng chÊt th¶i r¾n ph¸t sinh tõ nh÷ng ho¹t ®éng sinh ho¹t cña ng­êi d©n ngµy mét nhiÒu h¬n, ®a d¹ng h¬n vÒ thµnh phÇn vµ ®éc h¹i h¬n vÒ tÝnh chÊt. Song hiÖn nay c«ng t¸c qu¶n lý vµ xö lý chÊt th¶i r¾n (CTR) sinh ho¹t t¹i hÇu hÕt c¸c tØnh, thµnh phè ë n­íc ta, trong ®ã cã TP S¬n La ®Òu ch­a ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu vÖ sinh vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. Do h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng tµi chÝnh, kü thuËt nªn hÇu hÕt CTR ®« thÞ ®­îc thu gom, vËn chuyÓn ®Õn ®æ vµo b·i ch«n lÊp mµ kh«ng cã biÖn ph¸p xö lý chèng thÊm vµ thu gom khÝ. ChÝnh bëi vËy ®· dÉn tíi hµng lo¹t c¸c hËu qu¶ vÒ m«i tr­êng g©y « nhiÔm trÇm träng ®èi víi nguån n­íc ngÇm, n­íc mÆt vµ kh«ng khÝ xung quanh khu vùc b·i ch«n lÊp, lµm suy gi¶m chÊt l­îng m«i tr­êng sèng, kÐo theo nh÷ng nguy h¹i vÒ søc khoÎ céng ®ång. §iÒu ®ã khiÕn cho viÖc lùa chän vµ thiÕt kÕ, x©y dùng mét hÖ thèng xö lý CTR hîp vÖ sinh cho TP S¬n La trë thµnh mét viÖc hÕt søc cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch. HiÖn nay mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p xö lý CTR ®­îc coi lµ kinh tÕ nhÊt c¶ vÒ ®Çu t­ ban ®Çu còng nh­ qu¸ tr×nh vËn hµnh lµ xö lý CRT theo ph­¬ng ph¸p ch«n lÊp hîp vÖ sinh. §©y lµ ph­¬ng ph¸p xö lý CTR phæ biÕn ë c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn, thËm chÝ ®èi víi nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn vµ còng phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña thµnh phè S¬n La. Do ®ã ®å ¸n: “§Æc ®iÓm ®Þa sinh th¸i Thµnh phè S¬n La. ThiÕt kÕ b·i ch«n lÊp chÊt th¶i hîp vÖ sinh phôc vô xö lý chÊt th¶i ®« thÞ cho Thµnh phè S¬n La ®Õn n¨m 2030. Thêi gian thi c«ng 12 th¸ng” ®­îc thùc hiÖn nh»m gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng do CTR hiÖn nay, ®ång thêi gi¶i quyÕt søc Ðp ®èi víi viÖc ph¸t sinh CTR trong t­¬ng lai vµ nhÊt lµ b¶o vÖ nguån n­íc, kh«ng khÝ, vµ søc khoÎ cña ng­êi d©n xung quanh khu vùc b·i ch«n lÊp vµ Thµnh phè. Thêi gian lµm ®å ¸n tõ ngµy 17 th¸ng 3 ®Õn ngµy 31 th¸ng 5 n¨m 2009. §å ¸n gåm 2 phÇn vµ 8 ch­¬ng theo tr×nh tù nh­ sau: PhÇn 1: PhÇn chung vµ chuyªn m«n Ch­¬ng 1. §iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu Ch­¬ng 2. §Æc ®iÓm ®Þa sinh th¸i khu vùc nghiªn cøu Ch­¬ng 3. Tæng quan vÒ b·i ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n ®« thÞ PhÇn 2: PhÇn thiÕt kÕ vµ tÝnh to¸n kinh phÝ Ch­¬ng 4. C«ng t¸c thu thËp tµi liÖu Ch­¬ng 5. C«ng t¸c kh¶o s¸t thùc ®Þa Ch­¬ng 6. C«ng t¸c thÝ nghiÖm Ch­¬ng 7. ThiÕt kÕ vµ lùa chän c«ng nghÖ ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n Ch­¬ng 8. TÝnh to¸n dù trï nh©n lôc vµ kinh phÝ Trong suèt 05 n¨m häc trªn ghÕ nhµ tr­êng §¹i häc Má - §Þa chÊt, t«i ®· ®­îc c¸c thÇy c« trong tr­êng ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy c« trong Bé m«n §Þa sinh th¸i vµ C«ng nghÖ m«i tr­êng ®· tËn t×nh chØ d¹y, truyÒn ®¹t nh÷ng kiÕn thøc quý b¸u vÒ chuyªn ngµnh lµm nÒn t¶ng cho chóng t«i ph¸t triÓn. Trong thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi tèt nghiÖp t«i còng nhËn ®­îc rÊt nhiÒu sù quan t©m vµ gióp ®ì cña quý thÇy c« trong Bé m«n §Þa sinh th¸i vµ C«ng nghÖ m«i tr­êng. T«i xin ch©n thµnh bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn quý thÇy c«. §Æc biÖt t«i xin c¶m ¬n vµ ch©n thµnh bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn c« TrÇn ThÞ Thanh Thuû ®· tËn t×nh h­íng dÉn t«i trong suèt thêi gian thùc hiÖn ®å ¸n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Hµ Néi, th¸ng 6 n¨m 2009 Sinh viªn thùc hiÖn Vò Ngäc BÝch PhÇn 1: phÇn chung vµ chuyªn m«n Ch­¬ng 1. §iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu VÞ trÝ ®Þa lý Thµnh phè S¬n La lµ thñ phñ cña tØnh S¬n La, cã tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ 33.005 ha, chiÕm 2,32% diÖn tÝch cña toµn tØnh. Thµnh phè S¬n La n»m trªn trôc ®­êng quèc lé 6 Hµ Néi - Lai Ch©u - §iÖn Biªn, c¸ch Hµ Néi 320 km vÒ phÝa T©y B¾c; c¸ch c¶ng hµng kh«ng Nµ S¶n 15 km vµ c¸ch c«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La h¬n 30 km. To¹ ®é ®Þa lý: 21ol5' - 21o30' vÜ ®é b¾c, 103o45' - l04o00' kinh ®é ®«ng: PhÝa B¾c gi¸p huyÖn M­êng La; PhÝa §«ng vµ §«ng Nam gi¸p huyÖn Mai S¬n; PhÝa T©y Nam gi¸p huyÖn ThuËn Ch©u. TP S¬n La cã chiÒu dµi trung b×nh 24 km, chiÒu réng trung b×nh 14 km. TP n»m ë h¹ l­u suèi NËm La, lµ n¬i tËp trung c¸c c¬ quan, c¸c ®Çu mèi giao th«ng quan träng, lµ trung t©m cña tØnh S¬n La vµ vïng T©y B¾c.
H×nh 1.1 - B¶n ®å vÞ trÝ ®Þa lý cña thµnh phè S¬n La §Þa h×nh Thµnh phè S¬n La n»m trªn cao nguyªn S¬n La, ®é cao trung b×nh 700 - 800 m so víi mÆt n­íc biÓn. §Þa h×nh bÞ ph©n c¾t s©u vµ m¹nh, chñ yÕu lµ ®åi nói, giao th«ng ®i l¹i tíi c¸c b¶n thuéc c¸c x· cßn khã kh¨n. KhÝ hËu KhÝ hËu cña TP S¬n La mang tÝnh chÊt chung cña vïng ¸ nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói, mïa ®«ng l¹nh kh«, mïa hÌ nãng Èm m­a nhiÒu. §Æc ®iÓm c¬ b¶n khÝ hËu cña S¬n La lµ sù trïng hîp mïa nãng víi mïa m­a, mïa l¹nh víi mïa kh«, ph©n chia thµnh hai mïa râ rÖt: mïa m­a tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9, mïa kh« tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau, lu«n chÞu ¶nh h­ëng cña giã T©y. §ã lµ kÕt qu¶ cña yÕu tè ®Þa h×nh ë ®é cao ®Þa lý vµ h­íng T©y B¾c - §«ng Nam cña c¸c d·y nói vµ hai dßng s«ng §µ, s«ng M· t¹o nªn. - NhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh n¨m: 19,5oC - NhiÖt ®é tèi cao tuyÖt ®èi: 40,4oC. - NhiÖt ®é tèi cao trung b×nh: 30oC - NhiÖt ®é tèi thÊp tuyÖt ®èi: 8oC - §é Èm trung b×nh n¨m: 85% - L­îng m­a trung b×nh n¨m: 1.346 mm - L­îng m­a cao nhÊt 83,5 mm; thÊp nhÊt 20 mm. L­îng m­a chñ yÕu tËp trung vµo 3 th¸ng (6, 7, 8), chiÕm 85% l­îng m­a c¶ n¨m. - VËn tèc giã trung b×nh n¨m: 1,1 m/s. - ¸p lùc giã Wo= 65 daN/m2. - Tæng sè giê n¾ng trung b×nh n¨m: 1.961 giê Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m cã xu h­íng t¨ng, ®é Èm gi¶m song nh×n chung khÝ hËu vµ thêi tiÕt vÉn thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. M¹ng thuû v¨n Thµnh phè S¬n La cã 25 km suèi NËm La ch¶y qua, mÆt suèi thÊp h¬n mÆt ®Êt canh t¸c g©y khã kh¨n cho viÖc cung cÊp n­íc t­íi tiªu v× thÕ trong nh÷ng n¨m qua thµnh phè ®· ®Çu t­ x©y dùng hÖ thèng ®Ëp ng¨n n­íc vµ hÖ thèng m­¬ng ®Ó dÉn n­íc phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, hÖ thèng tiªu tho¸t lò n­íc mÆt cho thµnh phè còng ®· vµ ®ang ®­îc hoµn chØnh. Ngoµi ra, thµnh phè S¬n La cßn cã suèi n­íc kho¸ng nãng ë má b¶n Moßng x· Hua La cã l­u l­îng 12 l/s, hiÖn ®ang ®­îc nh©n d©n khai th¸c kinh doanh t¾m n­íc nãng. 1.5. D©n sè – kinh tÕ x· héi 1.5.1. D©n sè Thµnh phè S¬n La bao gåm 6 x· vµ 6 ph­êng, ®Õn n¨m 2006 d©n sè lµ trªn 77 ngµn ng­êi, trong ®ã d©n sè ®« thÞ chiÕm 63,6%. Tû lÖ t¨ng c¬ häc d©n sè cao lµm cho d©n sè cña thµnh phè t¨ng nhanh. Dù b¸o d©n sè TP sÏ lªn tíi 94.700 ng­êi vµo n¨m 2010 (cã xÐt ®Õn viÖc t¨ng c¬ häc d©n sè do khëi c«ng c«ng tr×nh thuû ®iÖn S¬n La vµo n¨m 2005). MËt ®é d©n c­ b×nh qu©n 7.057 ng­êi/km2. Sè d©n trong ®é tuæi lao ®éng chiÕm gÇn 60% d©n sè cña thµnh phè. Thµnh phè S¬n La gåm 12 d©n téc anh em: Kinh, Th¸i, M«ng, Sinh Mun, M­êng, Dao, Kh¬ Mó, La Ha, Kh¸ng, Tµy, Hoa, Lµo cïng sinh sèng. §Õn n¨m 2006, thµnh phè cã 88% hé gia ®×nh, 62% tæ, b¶n, tiÓu khu ®¹t tiªu chuÈn v¨n hãa. 1.5.2. Kinh tÕ - x· héi a. Kinh tÕ Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, TP S¬n La ®· ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ mäi mÆt, tèc ®é ®« thÞ ho¸ t¨ng nhanh. N¨m 2005, TP S¬n La ®· ®­îc c«ng nhËn lµ ®« thÞ lo¹i III (t¹i QuyÕt ®Þnh sè 1894/Q§-BXD ngµy 06/10/2005 cña Bé tr­ëng Bé X©y dùng). Tuy nhiªn, nh×n chung TP S¬n La hiÖn nay vÉn cßn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu, c¬ së kinh tÕ kü thuËt còng nh­ ®éng lùc ph¸t triÓn ®« thÞ cßn yÕu, kh«ng ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn ph¸t triÓn ®« thÞ trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸, sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ ch­a c©n ®èi víi t¨ng tr­ëng vÒ d©n sè. b. Gi¸o dôc ®µo t¹o ChÊt l­îng gi¸o dôc toµn diÖn, c«ng t¸c cñng cè duy tr× m¹ng l­íi tr­êng líp, huy ®éng häc sinh trong ®é tuæi ®Õn tr­êng, ®Çu t­ n©ng cÊp c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ tr­êng häc,... cña thµnh phè S¬n La ngµy cµng ®­îc n©ng cao, ®¸p øng kÞp thêi yªu cÇu gi¸o dôc ®Æt ra. §Õn n¨m 2002, 100% c¸c x·, ph­êng cña thµnh phè ®· cã tr­êng häc tõ MÇm non ®Õn THCS. Thµnh phè ®· ®­îc c«ng nhËn ®¹t chuÈn quèc gia vÒ phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc – xãa mï ch÷ tõ n¨m 1997, n¨m 2003 ®¹t chuÈn quèc gia vÒ phæ cËp gi¸o dôc THCS vµ ®ang tiÕn hµnh phæ cËp bËc trung häc. §Õn th¸ng 6 n¨m 2006, thµnh phè S¬n La ®· cã 7 tr­êng häc ®­îc c«ng nhËn lµ tr­êng ®¹t chuÈn quèc gia. c. Y tÕ M¹ng l­íi y tÕ ph¸t triÓn ®¸p øng ®­îc yªu cÇu phôc vô kh¸m ch÷a bÖnh cho nh©n d©n c¸c x·, ph­êng cña thµnh phè. §Õn n¨m 2006, 100% sè x· ®· cã tr¹m y tÕ (trong ®ã cã 67% tr¹m y tÕ x·, ph­êng cã b¸c sü), cã 3 tr¹m y tÕ ®¹t chuÈn quèc gia. Ch­¬ng 2. §Æc ®iÓm ®Þa sinh th¸i khu vùc nghiªn cøu 2.1. §Æc ®iÓm c¸c hÖ sinh th¸i 2.1.1. Tµi nguyªn rõng S¬n La lµ mét trong nh÷ng tØnh cã diÖn tÝch rõng vµ ®Êt cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn l©m nghiÖp kh¸ lín (chiÕm 73% diÖn tÝch tù nhiªn), ®Êt ®ai phï hîp víi nhiÒu lo¹i c©y, cã ®iÒu kiÖn x©y dùng hÖ thèng rõng phßng hé vµ t¹o c¸c vïng rõng kinh tÕ hµng ho¸ cã gi¸ trÞ cao. Rõng S¬n La cã nhiÒu thùc vËt quý hiÕm, cã c¸c khu ®Æc dông cã gi¸ trÞ ®èi víi nghiªn cøu khoa häc vµ phôc vô du lÞch sinh th¸i trong t­¬ng lai. HiÖn nay diÖn tÝch rõng cña S¬n La lµ 480.057 ha, trong ®ã rõng tù nhiªn lµ 439.592 ha, rõng trång 41.047 ha. §é che phñ cña rõng ®¹t kho¶ng 40%, cßn thÊp so víi yªu cÇu - nhÊt lµ ®èi víi mét tØnh cã ®é dèc lín, m­a tËp trung theo mïa, l¹i cã vÞ trÝ lµ m¸i nhµ phßng hé cho ®ång b»ng B¾c Bé, ®iÒu chØnh nguån n­íc cho thuû ®iÖn Hoµ B×nh... S¬n La cã 4 khu rõng ®Æc dông b¶o tån thiªn nhiªn: Xu©n Nha (Méc Ch©u) 38.000 ha, Sèp Cép (S«ng M·) 27.700 ha, Copia (ThuËn Ch©u) 9.000 ha, Tµ Xïa (B¾c Yªn) 16.000 ha. Theo sè liÖu kiÓm kª cña §oµn §iÒu tra quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn n«ng th«n tØnh S¬n La, tr÷ l­îng rõng hiÖn cã lµ 16,5 triÖu m3 gç vµ 202,3 triÖu c©y tre nøa, chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn. Rõng trång cã tr÷ l­îng gç 154 ngµn m3 vµ 220 ngµn c©y tre nøa. Toµn tØnh cßn 651.980 ha ®Êt ch­a sö dông (chiÕm 46,4 % tæng diÖn tÝch tù nhiªn), trong ®ã ®Êt cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn n«ng, l©m nghiÖp kho¶ng 500.000 ha (phÇn lín dïng cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp). §©y còng lµ nguån tµi nguyªn quý gi¸, mét thÕ m¹nh cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tØnh. Khi x©y dùng xong thuû ®iÖn S¬n La, sÏ cã mét phÇn rõng vµ ®Êt rõng bÞ ngËp (kho¶ng 2.451 ha), trong ®ã chñ yÕu lµ rõng phßng hé. NhiÖm vô quan träng lµ ph¶i tËn thu gç trong lßng hå n­íc khi n­íc ngËp vµ sau ®ã trång rõng phßng hé däc theo hai bªn S«ng §µ vµ toµn l­u vùc ®Ó b¶o vÖ nguån n­íc cho c«ng tr×nh thuû ®iÖn quan träng nµy.  2.1.2. Tµi nguyªn ®éng, thùc vËt   Thùc vËt rõng :  HÖ thùc vËt ë S¬n La cã 161 hä, 645 chi vµ kho¶ng 1.187 loµi, bao gåm c¶ thùc vËt h¹t kÝn vµ h¹t trÇn, thùc vËt nhiÖt ®íi, ¸ nhiÖt ®íi vµ «n ®íi. Tiªu biÓu cã c¸c hä nh­ lan, dÎ, tÕch, sa mu, tö vi, d©u... C¸c hä cã nhiÒu loµi nh­  cóc, cãi, ®Ëu, ba m¶nh vá, long n·o, hoa m«i, r¸y, ngò gia b×, d©u, cµ phª, lan, cam, na, b«ng, vang, dÎ.... C¸c loµi thùc vËt quý hiÕm gåm cã p¬ mu, th«ng tre, l¸t hoa, b¸ch xanh, nghiÕn, chß chØ, du sam, th«ng hai l¸, th«ng ba l¸, d©u, dæi, trai, sÕn, ®inh h­¬ng, ®inh thèi, sa nh©n, thiªn niªn kiÖn, ngò gia b×, ®¼ng s©m, hµ thñ «, trai. Nh÷ng thùc vËt quý hiÕm cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng cã p¬ mu, th«ng tre, l¸t hoa, b¸ch xanh, nghiÕn, chß chØ, th«ng ba l¸, dæi, ®inh h­¬ng, ®inh thèi, trai. §éng vËt rõng :  §· thèng kª ®­îc thµnh phÇn c¸c loµi ®éng vËt rõng l­u vùc s«ng §µ, s«ng M·, chñ yÕu trong c¸c rõng ®Æc dông nh­ Xu©n Nha, Sèp Cép, Tµ Xïa, M­êng Th¸i, NËm Gi«n nh­ sau: Thó cã 101 loµi, trong 25 hä, thuéc 8 bé; Chim cã 347 loµi, trong 47 hä, thuéc 17 bé; Bß s¸t cã 64 loµi, trong 15 hä thuéc 2 bé; L­ìng thª cã 28 loµi, trong 5 hä, thuéc 1 bé. C¸c loµi ph¸t triÓn nhanh nh­ dói, nhÝm, don, chim, r¾n. Nh÷ng loµi ®éng vËt quý hiÕm  ®­îc ghi trong s¸ch ®á nh­: Voi, bß tãt, v­în ®en, voäc x¸m, voäc m¸ tr¾ng, voäc quÇn ®ïi, hæ, b¸o, gÊu, cÇy v»n, chã sãi, sãc bay, cu li, chån mùc, dói n©u, lîn rõng, v­în, gÊu, r¸i c¸, s¬n d­¬ng, khØ, niÖc n©u, niÖc má vµng, c«ng, gµ l«i tÝa, gµ tiÒn, tª tª, hång hoµng, tr¨n, kú ®µ, r¾n hæ mang, r¾n c¹p nong, rïa c¸c lo¹i.  2.2. §Æc ®iÓm ®Þa sinh th¸i s«ng hå chÝnh trong khu vùc S¬n La lµ mét tØnh cã tiÒm n¨ng vÒ tµi nguyªn n­íc víi 35 suèi lín; 2 s«ng lín lµ s«ng §µ dµi 280 km víi 32 phô l­u vµ s«ng M· dµi 90 km víi 17 phô l­u; 7.900 ha mÆt n­íc hå Hoµ B×nh vµ 1.400 ha mÆt n­íc ao hå. MËt ®é s«ng suèi 1,8 Km/km2 nh­ng ph©n bè kh«ng ®Òu, s«ng suèi cã ®é dèc lín, nhiÒu th¸c ghÒnh do ®Þa h×nh nói cao, chia c¾t s©u. Dßng ch¶y biÕn ®æi theo mïa, biªn ®é dao ®éng gi÷a mïa m­a vµ mïa kh« kh¸ lín. Mïa lò th­êng diÔn ra tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10 trong n¨m nh­ng diÔn ra sím h¬n ë c¸c nh¸nh th­îng l­u vµ muén h¬n ë h¹ l­u. Cã ®Õn 65 - 80% tæng l­îng dßng ch¶y trong n¨m tËp trung trong mïa lò nµy. ViÖc khai th¸c thÕ m¹nh tµi nguyªn n­íc phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi lµ cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch.   Thµnh phè S¬n La cã 25 km suèi NËm La, mÆt suèi thÊp h¬n mÆt ®Êt canh t¸c lµ vÊn ®Ò khã kh¨n cho viÖc cung cÊp n­íc t­íi tiªu, v× thÕ trong nh÷ng n¨m qua, thµnh phè ®· ®Çu t­ x©y dùng hÖ thèng ®Ëp ng¨n n­íc vµ hÖ thèng  kªnh m­¬ng ®Ó dÉn n­íc phôc vô c«ng t¸c t­íi tiªu. 2.3. §Æc ®iÓm líp thæ nh­ìng, líp phñ 2.3.1. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt Thµnh phè S¬n La cã tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ 33.005 ha, trong ®ã: ®Êt n«ng nghiÖp lµ 6.892 ha, ®Êt l©m nghiÖp 14.490 ha, ®Êt chuyªn dïng lµ 956 ha, ®Êt ë d©n c­ n«ng th«n lµ 272 ha, ®Êt ®« thÞ lµ 221 ha vµ ®Êt ch­a sö dông lµ 10.174 ha. §Êt ®ai t­¬ng ®èi ph× nhiªu, mÇu mì, tÇng canh t¸c dÇy. Tuy nhiªn ®Êt s¶n xuÊt bÞ chia c¾t, manh món, kh«ng thuËn lîi cho ¸p dông c¬ giíi ho¸. H­íng tíi cÇn khai th¸c hÕt diÖn tÝch ®Êt b»ng vµ mét phÇn ®Êt ®åi nói cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy nh­ cµ phª, chÌ, c©y ¨n qu¶, cho trång cá ch¨n nu«i ®¹i gia sóc, vµ ph¸t triÓn m¹nh nu«i trång, khai th¸c thuû s¶n. 2.3.2. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt c«ng tr×nh khu vùc nghiªn cøu Trong khu vùc dù kiÕn x©y dùng b·i ch«n lÊp ®· tiÕn hµnh khoan kh¶o s¸t ®Þa chÊt c«ng tr×nh 05 lç khoan víi chiÒu s©u nghiªn cøu 14m. Khu vùc nghiªn cøu ®­îc chia thµnh c¸c líp ®Êt sau: a. Líp 1: §Êt lÊp: §Êt sÐt pha mµu n©u vµng, lÉn d¨m s¹n, t¶ng, tr¹ng th¸i dÎo mÒm. Líp nµy n»m ngµy trªn bÒ mÆt ë hÇu hÕt c¸c lç khoan kh¶o s¸t víi bÒ dµy thay ®æi tõ 2 – 5m (HK2). C¸c chØ tiªu c¬ lý c¬ b¶n xem chi tiÕt trong b¶ng 6.4 (B¶ng tæng hîp chØ tiªu c¬ lý c¸c líp ®Êt). b. Líp 2: §Êt sÐt pha, mµu x¸m n©u, x¸m ghi, tr¹ng th¸i dÎo cøng ®Õn nöa cøng. Líp nµy ph¸t hiÖn ë tÊt c¶ ë c¸c hè khoan víi ®é s©u mÆt líp thay ®æi tõ 2,0 – 5,0m. §©y lµ líp ®Êt cã bÒ dµy trung b×nh thay ®æi tõ 3 ®Õn 5 m. C¸c chØ tiªu c¬ lý c¬ b¶n xem chi tiÕt trong b¶ng 6.4 (B¶ng tæng hîp chØ tiªu c¬ lý c¸c líp ®Êt). c. Líp 3: §Êt sÐt pha mµu x¸m n©u x¸m xanh tr¹ng th¸i cøng. Líp ®Êt nµy gÆp t¹i tÊt c¶ c¸c hè khoan víi bÒ dµy ch­a x¸c ®Þnh do tÊt c¶ c¸c lç khoan ®Òu kÕt thóc t¹i líp ®Êt nµy. C¸c chØ tiªu c¬ lý c¬ b¶n xem chi tiÕt trong b¶ng 6.4 (B¶ng tæng hîp chØ tiªu c¬ lý c¸c líp ®Êt). 2.4. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt Trong khu vùc thµnh phè S¬n La, tØnh S¬n La b¾t gÆp trÇm tÝch cña hÖ tÇng Cß Nßi (T1cn), hÖ tÇng §ång Giao (T2a®g) vµ hÖ tÇng NËm Th¼m (T2lnt). §Æc ®iÓm chi tiÕt cña c¸c hÖ tÇng nh­ sau: 2.4.1. HÖ tÇng Cß Nßi (T1cn) TrÇm tÝch hÖ tÇng Cß Nßi (T1cn) thuéc Giíi Mesozoi (MZ), HÖ Trias (T), Thèng h¹ (T1) ph©n bè ë phÝa T©y víi diÖn tÝch kho¶ng 6 km2. ë phÝa §«ng hÖ tÇng tiÕp xóc kiÕn t¹o víi ®¸ v«i hÖ tÇng §ång Giao, ranh giíi tiÕp xóc lµ ®øt g·y ph©n khèi, cßn phÝa Nam chuyÓn tiÕp lªn hÖ tÇng §ång Giao. §¸ bÞ c¸c ®øt g·y chia c¾t vµ bÞ nÐn Ðp, nhiÒu chç bÞ biÕn vÞ rÊt m¹nh mÏ. §¸ bÞ phong ho¸ m¹nh mÏ, nhiÒu n¬i phong ho¸ thµnh sÐt hoÆc phong ho¸ dë dang, do vËy ®¸ gèc Ýt lé. §¸ th­êng cã thÕ n»m ®¬n nghiªng, c¾m vÒ phÝa T©y Nam víi gãc dèc 30(500. Ranh giíi kh«ng râ, ranh giíi trªn chuyÓn tiÕp lªn hÖ tÇng §ång Giao, chiÒu dµy hÖ tÇng lín h¬n 420m. Dùa vµo ®Æc ®iÓm th¹ch häc cã thÓ chia hÖ tÇng thµnh 3 tËp : - TËp 1 (T1cn1) ph©n bè ë §åi Dµi víi thµnh phÇn chñ yÕu lµ ®¸ phiÕn sÐt, phiÕn sÐt chøa c¸t bét mµu x¸m lôc cã kiÕn tróc sÐt biÕn d­ cÊu t¹o ®Þnh h­íng, xen Ýt líp ®¸ v«i sÐt, ®¸ v«i vi h¹t, ®¸ phiÕn sÐt, phiÕn sÐt chøa bét xen Ýt líp ®¸ v«i, sÐt v«i bÞ Ðp phiÕn kiÕn tróc vi h¹t, cÊu t¹o ®Þnh h­íng cã mµu x¸m, x¸m vµng. ChiÒu dµy tËp lín h¬n 150m, chuyÓn tiÕp lªn tËp 2. §Æc ®iÓm th¹ch häc chi tiÕt: + §¸ phiÕn sÐt, phiÕn sÐt chøa c¸t cã kiÕn tróc sÐt biÕn d­, cÊu t¹o ®Þnh h­íng. Thµnh phÇn kho¸ng vËt sÐt, clorit, sericit: 74,5(95%; h¹t vôn lµ th¹ch anh 5%, silic 3%, plagioclas kho¶ng 1%, (c¸ biÖt 20%), biotit 0(1%. + §¸ v«i sÐt cã kiÕn tróc Èn tinh ®Õn h¹t nhá, cÊu t¹o ®Þnh h­íng. Kho¸ng vËt calcit > 92%, ngoµi ra cßn sÐt, sericit, clorit, th¹ch anh, quÆng Ýt. Ngoµi ra, cßn ph¸t hiÖn c¸t kÕt ®a kho¸ng nhá ®Õn võa, thµnh phÇn h¹t vôn 80(90% gåm chñ yÕu lµ plagioclas 60(70%, c¸c m¶nh vôn kh¸c gåm th¹ch anh, silic, quarzit phun trµo acit 20(25%, xi m¨ng 5(15% kiÓu tiÕp xóc, lÊp ®Çy gåm clorit, sericit, silic, sÐt. - TËp 2 (T1cn2) cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ ®¸ phiÕn sÐt, phiÕn sÐt chøa bét cã kiÕn tróc sÐt biÕn d­, sÐt bét biÕn d­, cÊu t¹o ®Þnh h­íng, xen bét kÕt ®a kho¸ng, c¸t kÕt ®a kho¸ng h¹t nhá mµu tÝm gô, xen líp máng hoÆc thÊu kÝnh ®¸ v«i vi h¹t, ®¸ phiÕn sÐt, phiÕn sÐt chøa bét c¸t kÕt ®a kho¸ng mµu tÝm gô xen mét vµi líp sÐt v«i, ®¸ v«i ph©n líp máng víi chiÒu dµy 120m. §Æc ®iÓm th¹ch häc chi tiÕt: + §¸ phiÕn sÐt, phiÕn sÐt chøa bét th­êng bÞ Ðp m¹nh cã kiÕn tróc sÐt biÕn d­ hoÆc sÐt bét biÕn d­, cÊu t¹o ®Þnh h­íng. Thµnh phÇn kho¸ng vËt sÐt, sericit, clorit: 76-96%; plagioclas (thuêng bÞ sericit ho¸): 1(20%; th¹ch anh: 30(32%; calcit : 0(3%; quÆng Ýt; silic: 0(1% ®«i khi cßn cã epidot. + C¸t kÕt ®a kho¸ng h¹t nhá bÞ Ðp m¹nh, kiÕn tróc c¸t víi xi m¨ng c¬ së, tiÕp xóc hoÆc lÊp ®Çy, cÊu t¹o ®Þnh h­íng. Thµnh phÇn h¹t vôn: 75(88%; xi m¨ng: 12(25%. Thµnh phÇn h¹t vôn th­êng lµ plagioclas: 58(75%; felspat kali Ýt ®Õn 12%; th¹ch anh < 5%, m¶nh vôn silic 1(3%, m¶nh vôn ®¸ phun trµo acit 0,5(1%, m¶nh vôn ®¸ quarzit vµ ®¸ phiÕn sericit 2,5(3,6%. §«i chç gÆp kho¸ng vËt zircon, epidot, quÆng Ýt ®Õn 0,5%. C¸c h¹t c¸t th­êng gãc c¹nh, bµo trßn kÐm kÝch th­íc 0,25(0,1mm, mét sè h¹t c¸t thµnh phÇn silic cã kÝch th­íc tíi 0,3mm, ph©n bè ®ång nhÊt s¾p xÕp ®Þnh h­íng. Thµnh phÇn xi m¨ng : sÐt, sericit, clorit 7(10%, calcit 5%. + Bét kÕt ®a kho¸ng bÞ Ðp, kiÕn tróc bét víi xi m¨ng c¬ së, cÊu t¹o ®Þnh h­íng. Thµnh phÇn h¹t vôn 75%, xi m¨ng 25%. H¹t vôn lµ plagioclas kho¶ng 62%, th¹ch anh 6%, m¶nh vôn lµ ®¸ silic 3%, calcit 3,5%, felspat kali Ýt. Ngoµi ra cßn cã apatit, epidot, quÆng. Xi m¨ng lµ sÐt, sericit, clorit. - TËp 3 (T1cn3) cã thµnh phÇn lµ ®¸ phiÕn sÐt, phiÕn sÐt chøa c¸t bét mµu x¸m, x¸m sÉm, x¸m lôc xen Ýt líp ®¸ v«i sÐt, ®¸ v«i, ®¸ phiÕn sÐt, phiÕn sÐt chøa bét mµu x¸m Ýt sÐt v«i, ®¸ v«i ph©n líp máng bÞ biÕn vÞ m¹nh. KiÕn tróc vi h¹t mµu x¸m, x¸m lôc chuyÓn tiÕp lªn tËp 1 cña hÖ tÇng §ång Giao (T2a®g1). ChiÒu dµy cña tËp 150m. §Æc ®iÓm th¹ch häc : + §¸ phiÕn sÐt, phiÕn sÐt chøa bét cã kiÕn tróc sÐt biÕn d­, cÊu t¹o ph©n phiÕn, ®Þnh h­íng. Thµnh phÇn kho¸ng vËt: sÐt, sericit, clorit: 84(98%, th¹ch anh Ýt ®Õn 15%, plagioclas vµ silic 1(8,5%, quÆng Ýt. + §¸ phiÕn sÐt chøa c¸t bét th­êng cã thµnh phÇn kho¸ng vËt lµ sÐt, sericit, clorit 81(93%, ngoµi ra cßn cã th¹ch anh 3(3,5%, plagioclas 1,5(15%, vôn silic 1%. C¸c h¹t vôn gãc c¹nh s¾p xÕp ®ång nhÊt, ®Þnh h­íng, kÝch th­íc 0,05(0,1mm. + §¸ v«i sÐt th­êng bÞ Ðp, cµ n¸t, kiÕn tróc Èn tinh ®Õn vi h¹t, cÊu t¹o ®Þnh h­íng, thµnh phÇn kho¸ng vËt: calcit 74(93%, sÐt, clorit 5(15%, th¹ch anh 1(3%. Trong c¸c líp ®¸ phiÕn sÐt, sÐt v«i cã tËp hîp ho¸ th¹ch cóc ®¸: Pseudoceltites sp., Myalina sp., ch©n r×u: Uniorites, Caralensis, Tay Cuén kÝch th­íc nhá: Paleonuclula sp., tuæi Olenec. 2.4.2. HÖ tÇng §ång Giao (T2a®g) TrÇm tÝch hÖ tÇng §ång Giao (T2a®g) thuéc thèng trung (T2), bËc Anisi (T2a) chiÕm khèi l­îng lín trong vïng. Chóng lé ra víi diÖn tÝch 7 km2, thµnh phÇn chñ yÕu lµ ®¸ carbonat ph©n bè thµnh d¶i kh«ng liªn tôc theo ph­¬ng T©y B¾c - §«ng Nam vµ bÞ nhiÒu ®øt g·y cïng ph­¬ng chia c¾t, thÕ n»m cña ®¸ th­êng ®æ vÒ phÝa Nam, T©y Nam víi gãc dèc 30(500, rÊt Ýt n¬i ®æ vÒ phÝa §«ng B¾c. Trong ®¸ v«i cã xen c¸c líp hoÆc thÊu kÝnh dolomit cã gi¸ trÞ c«ng nghiÖp, mét sè n¬i ®¸ bÞ hoa ho¸ yÕu. Cã thÓ chia hÖ tÇng thµnh c¸c tËp th¹ch häc sau : - TËp 1 (T2a®g1): §¸ cña tËp nµy chuyÓn tiÕp lªn c¸c ®¸ cña tËp 3 hÖ tÇng Cß Nßi (T1cn3). Thµnh phÇn lµ ®¸ v«i ph©n líp máng ®Õn võa mµu x¸m, x¸m tro, x¸m ®en xen Ýt líp ®¸ sÐt v«i, v«i sÐt mµu x¸m lôc ph©n líp máng, bÞ Ðp phiÕn. KiÕn tróc Èn tinh ®Õn vi h¹t. Trong c¸c líp ®¸ sÐt v«i chøa ho¸ th¹ch Gastrapoda (Vò Khóc, 2000) cã chøa Foraminifera thuéc lo¹i Endoteba ex. gr controvensa b¶o tån tèt (mÉu 885, T¹ Hoµ Ph­¬ng, 2000). ChiÒu dµy tËp 200(250m. Thµnh phÇn th¹ch häc: calcit 98,5(100%, plagioclas < 1%, th¹ch anh < 0,5%, oxit s¾t vµ vi h¹t quÆng Ýt. - TËp 2 (T2a®g2) chuyÓn lªn tËp 1 (T2a®g1) víi thµnh phÇn lµ ®¸ v«i mµu x¸m, x¸m sÉm, x¸m s¸ng ph©n líp võa ®Õn dµy hoÆc d¹ng khèi, kiÕn tróc vi h¹t ®Õn h¹t nhá, mét sè n¬i bÞ hoa ho¸ yÕu, mét sè líp cã dÊu vÕt giun bß, xen c¸c tËp hoÆc thÊu kÝnh ®¸ v«i dolomit vµ dolomit dµy 15 ®Õn lín h¬n 50m. §¸ v«i dolomit vµ dolomit th­êng cã mµu x¸m, x¸m s¸ng tr¾ng ®ôc ph©n líp võa ®Õn dµy. Trong c¸c líp ®¸ v«i ë nói Hai cã chøa ho¸ th¹ch Leiophyllites sp. (mÉu 10, Vò Khóc, 2000) cho tuæi Olenec ®Õn Anisi. ChiÒu dµy tËp 550(660m. Thµnh phÇn th¹ch häc: calcit 96(100%, Ýt th¹ch anh, sÐt... ®¸ dolomit cã thµnh phÇn kho¸ng vËt: dolomit < 62%; calcit 38%. - TËp 3 (T2a®g3) gåm chñ yÕu lµ ®¸ v«i ph©n líp dµy ®Õn khèi cã mµu x¸m, x¸m s¸ng, kiÕn tróc vi h¹t ®Õn h¹t nhá, trªn mÆt ®¸ v«i th­êng ®­îc tr¸ng bëi líp sÐt rÊt máng mµu lôc vµng. ë mét sè n¬i ven r×a ®øt g·y ®¸ bÞ biÕn chÊt thµnh ®¸ v«i hoa ho¸ yÕu. §©y lµ tËp ®¸ v«i s¹ch, chÊt l­îng tèt, thµnh phÇn calcit gÇn 100%. ChiÒu dµy tËp lín h¬n 300m. C¸c ®¸ cña hÖ tÇng ë khu vùc §ång Giao n»m chuyÓn tiÕp lªn c¸c ®¸ cña hÖ tÇng Cß Nßi, chøa ho¸ th¹ch Leiophillites sp. cã tuæi tõ Olenec ®Õn Anisi. Do vËy, c¸c t¸c gi¶ xÕp c¸c mÆt c¾t vµo hÖ tÇng §ång Giao. 2.4.3. HÖ tÇng NËm Th¼m (T2lnt) HÖ tÇng NËm Th¼m (T2lnt) thuéc thèng trung (T2), bËc Ladin (T2l) do NguyÔn Xu©n Bao (1970) x¸c lËp ë vïng NËm Th¼m ®Ó chØ c¸c thµnh t¹o trÇm tÝch lôc nguyªn xen Ýt carbonat n»m chuyÓn tiÕp trªn hÖ tÇng §ång Giao. Thµnh phÇn gåm sÐt kÕt, sÐt v«i, bét kÕt v«i mµu x¸m, x¸m ®en, x¸m vµng, cÊu t¹o ph©n d¶i thanh, bÞ phong ho¸ rÊt m¹nh mÏ. Trong c¸c líp bét kÕt b¸n phong ho¸ mµu x¸m cã pyrit x©m t¸n vµ chøa ho¸ th¹ch Posidonia sp. indet (MÉu 151, Vò Khóc, 2000) tuæi Trias gi÷a. Thµnh phÇn th¹ch häc cña sÐt kÕt (l¸t máng 151), clorit, sericit, sÐt tµn d­: 99%; C¸c kho¸ng vËt kh¸c (th¹ch anh, muscovit, calcit, quÆng) Ýt. §¸ bÞ biÕn chÊt yÕu, phÇn lín thµnh phÇn sÐt bÞ t¸i kÕt tinh cho tËp hîp vi vÈy mÞn clorit, sericit lÉn lén kh«ng ph©n biÖt ranh giíi. BÒ dµy kho¶ng 30m. 2.5. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt thñy v¨n N»m trªn vïng cao nguyªn ®¸ v«i cã nhiÒu hang cact¬, thµnh phè S¬n La cã nhiÒu m¹ch nhá n­íc ngÇm cã tr÷ l­îng lín vµ ph©n bè rÊt phøc t¹p, trong ®ã hang T¸t Toßng lµ nguån cung cÊp n­íc sinh ho¹t chÝnh cho ng­êi d©n ®« thÞ S¬n La. Qua c¸c tµi liÖu nghiªn cøu n­íc d­íi ®Êt hiÖn cã trªn diÖn tÝch tØnh S¬n la cã 2 d¹ng tån t¹i cña n­íc d­íi ®Êt lµ n­ãc lç hæng vµ n­íc khe nøt, khe nøt cact¬. 2.5.1. D¹ng tån t¹i cña n­íc d­íi ®Êt 2.5.1.1. N­íc lç hæng Thuéc d¹ng n­íc lç hæng gåm c¸c trÇm tÝch hçn hîp kh«ng ph©n chia hÖ thø t­ (Q). Trong c¸c trÇm tÝch bë rêi n­íc lç hæng mang ®Æc ®iÓm thñy lùc cña tÇng chøa n­íc kh«ng ¸p. C¸c trÇm tÝch bëi rêi lµ mét hÖ thèng thñy lùc ngÇm kh«ng liªn tôc. §ã lµ thùc thÓ bÊt ®ång nhÊt bao gåm nh÷ng vËt liÖu, thÊm vµ c¸ch n­íc xen kÏ nhau cïng víi chiÒu dÇy, diÖn ph©n bè kh«ng liªn tôc. Mùc n­íc ngÇm trong c¸c trÇm tÝch nµy th­êng s©u kh«ng qu¸ 5m, biªn ®é mùc n­íc dao ®éng theo mïa vµ nguån cung cÊp chñ yÕu lµ n­íc m­a. VÒ chÊt l­îng n­íc lç hæng th­êng thuéc lo¹i n­íc nh¹t (M tõ 0,2-0,5g/l) vµ cã lo¹i h×nh ho¸ häc chñ yÕu lµ Bicarbonat- canxi-natri 2.5.1.2. N­íc khe nøt-khe nøt cact¬ N­íc khe nøt, khe nøt cact¬ ®­îc tån t¹i trong c¸c khèi ®¸ nøt nÎ, c¸ct¬ thuéc c¸c thµnh t¹o bazan, phun trµo, c¸c trÇm tÝch cacbonat, trÇm tÝch lôc nguyªn. N­íc khe nøt mang ®Æc tÝnh thñy lùc cña n­íc ch¶y rèi, nã kh«ng n»m trong mét hÖ thèng thñy lùc ngÇm liªn tôc. Sù ph©n bè cña n­íc khe nøt, khe nøt cact¬ mang tÝnh côc bé víi sù h×nh thµnh c¸c khèi nøt nÎ chøa n­íc, c¸c bån chøa n­íc t¸ch biÖt nhau bëi c¸c ®Êt ®¸ Ýt nøt nÎ, c¸ch n­íc hoÆc thÊm n­íc rÊt yÕu. N­íc ngÇm trong c¸c lo¹i ®Êt ®¸ nµy cã ®é giÇu thay ®æi (tïy thuéc vµo møc ®é nøt nÎ cña ®¸). Víi ®é s©u mùc n­íc th­êng gÆp tõ 5 ®Õn 10m (ë vïng ®Þa h×nh b»ng ph¼ng) vµ trªn 10m (ë vïng s­ên dèc). C¸c tÇng chøa n­íc khe nøt th­êng cã ¸p côc bé, khi n»m d­íi c¸c líp c¸ch n­íc vµ kh«ng cã ¸p khi ®¸ gèc lé ra trªn bÒ mÆt ®Þa h×nh. VÒ chÊt l­îng nãi chung n­íc khe nøt thuéc lo¹i n­íc nh¹t (M biÕn ®æi tõ 0,1-0,8g/l). Nguån bæ sung vµ tiªu tho¸t cña n­íc khe nøt còng t­¬ng tù nh­ n­íc lç hæng ®éng th¸i cña n­íc khe nøt biÓn ®æi theo mïa. Ngoµi c¸c tÇng chøa n­íc trong tØnh cßn cã nh÷ng thÓ ®Þa chÊt rÊt nghÌo n­íc (hoÆc thùc tÕ coi nh­ c¸ch n­íc). 2.5.2. §Æc ®iÓm cña c¸c tÇng chøa n­íc 2.5.2.1. TÇng chøa n­íc lç hæng ë tØnh S¬n La, tÇng chøa n­íc lç hæng ®­îc h×nh thµnh trong c¸c trÇm tÝch bë rêi §Ö tø. C¸c ®Êt ®¸ thuéc tÇng nµy cã diÖn ph©n bè hÑp, tËp trung chñ yÕu trong c¸c thung lòng s«ng suèi, c¸c thung lòng gi÷a nói cña c¸c vïng ®¸ v«i vµ kh«ng liªn tôc c¶ vÒ chiÒu réng ®Õn chiÒu s©u. BÒ dÇy tÇng chøa n­íc th­êng nhá h¬n 10m. §Êt ®¸ trong tÇng nµy cã nhiÒu nguån gèc kh¸c nhau nh­ aluvi, proluvi, eluvi… bao gåm: sÐt, bét, c¸t cuéi, sái vµ t¶ng thµnh phÇn ®a kho¸ng, chän läc kÐm. L­u l­îng thu ®­îc ë c¸c nguån lé vµ c¸c giÕng móc thÝ nghiÖm th­êng cã Q tõ 0,01- 0,2l/s. N­íc trong c¸c trÇm tÝch nµy cã mÆt tho¸ng tù do, víi mùc n­íc th­êng c¸ch mÆt ®Êt tõ 3 ®Õn 5 m. §éng th¸i thay ®æi theo mïa. Nguån bæ xung cho tÇng nµy chñ yÕu lµ n­íc m­a vµ ND§ cña c¸c ®Þa tÇng xung quanh n»m cao h¬n nã. MiÒn tho¸t lµ m¹ng l­íi x©m thùc ®Þa ph­¬ng. KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn hãa häc c¸c mÉu n­íc trong tÇng nµy cã ®é pH tõ 6,7 - 7,5. Tæng kho¸ng M tõ 0,2 ®Õn 0,5l/s, thuéc n­íc nh¹t vµ kiÓu n­íc chñ yÕu lµ Bicarbonat-canxi-natri. Nh×n chung, qua c¸c tµi liÖu thu thËp ®­îc cho thÊy ND§ trong tÇng nµy nghÌo, ph©n bè kh«ng liªn tôc, nguyªn nh©n chÝnh lµ diÖn ph©n bè nhá hÑp c¶ vÒ chiÒu réng ®Õn chiÒu s©u. C¸c líp ®Êt ®¸ bë rêi cã kh¶ n¨ng chøa n­íc tèt nh­ c¸t cuéi sái l¹i kh«ng dÇy, ph©n bè gi¸n ®o¹n ven c¸c bê s«ng suèi vµ ë nh÷ng ®Þa h×nh ven nói d¹ng nãn phãng vËt. Cßn phÇn lín c¸c trÇm tÝch trong tÇng nµy lµ bét sÐt, sÐt bét pha d¨m s¹n c¸t. Tãm l¹i, n­íc lç hæng trong c¸c trÇm tÝch hÖ thø t­ kh«ng ph©n chia (Q) thuéc tØnh S¬n La thuéc tÇng nghÌo n­íc, kh¶ n¨ng khai th¸c ND§ trong tÇng nµy th­êng chØ ®¸p øng ®­îc víi nh÷ng yªu cÇu nhá cña nh©n d©n ®Þa ph­¬ng qua c¸c giÕng ®µo dïng cho sinh ho¹t hµng ngµy. 2.5.2.2. TÇng chøa n­íc khe nøt- khe nøt c¸ct¬ a. TÇng giÇu n­íc (T2a®g) C¸c trÇm tÝch hÖ tÇng §ång Giao ph©n bè réng r·i, t¹o thµnh d¶i kÐo dµi theo h­íng T©y B¾c - §«ng Nam trªn cao nguyªn S¬n La vµ Méc Ch©u. N­íc trong tÇng ®­îc tån t¹i trong c¸c khe nøt cact¬ cña ®¸ v«i, ®«i chç cã xen kÑp mét vµi líp máng sÐt v«i. CÊu t¹o ph©n líp dµy ®Õn d¹ng khèi, møc ®é nøt nÎ-cact¬ ph¸t triÓn m¹nh c¶ vÒ bÒ mÆt lÉn chiÒu s©u. Qua tæng hîp tµi liÖu kh¶o s¸t c¸c nguån lé, c¸c kÕt qu¶ thÝ nghiÖm §CTV trong c¸c giÕng khoan cho thÊy ®é giÇu n­íc trong tÇng nµy tïy thuéc vµo møc ®é ph¸t triÓn hang hèc cact¬ n¬i cact¬ ph¸t triÓn m¹nh, c¸c nguån lé, c¸c ®iÓm thÝ nghiÖm cho l­u l­îng lín ®Õn rÊt lín, ng­îc l¹i cã n¬i cact¬ kÐm ph¸t triÓn l­u l­îng thÊy rÊt nhá. TÝnh chÊt ph¸t triÓn hang hèc cact¬ tû träng tÇng nh×n chung kh¸ phøc t¹p c¶ vÒ chiÒu s©u lÉn diÖn ph©n bè. Theo chiÒu s©u chóng ph¸t triÓn m¹nh ë ®é s©u 80 ®Õn 100m. Trong kho¶ng nµy cã thÓ chia ra 2 bËc: BËc 1 : tõ 10 ®Õn 25m. BËc 2 : tõ 40 ®Õn 80m. N­íc trong tÇng nµy thuéc lo¹i n­íc kh«ng ¸p. §éng th¸i cña n­íc dao ®éng theo mïa. Mùc n­íc ngÇm trong c¸c lç khoan th­êng gÆp c¸ch mÆt ®Êt 5 ®Õn 25m. L­u l­îng thu ®­îc ë c¸c nguån lé cho thÊy: Q > 1l/s chiÕm 37%, Q: 0,1-1l/s chiÕm 32%, cßn l¹i cã Q 1l/sm chiÕm 62%. Theo diÖn ph©n bè ®¸ v«i n»m ë khu vùc Nµ S¶n, H¸t Lãt, c¸c hang hèc cact¬ th­êng ë d¹ng ngõng nghØ, trong hµng cã c¸c vËt liÖu sÐt lÊp nhÐt nªn l­îng n­íc kÐm phong phó nh­ c¸c lç khoan 3, NT2, NT16 kÕt qña thÝ nghiÖm cho q = 0,003 - 0,02l/sm. Ng­îc l¹i däc quèc lé 6 tõ Cß Nßi ®Õn Méc Ch©u cact¬ ph¸t triÓn m¹nh l­îng n­íc trong tÇng rÊt giÇu c¸c Lk thÝ nghiÖm cho q = 1,5-5l/sm. Nguån cung cÊp nµy chñ yÕu lµ n­íc m­a vµ n­íc d­íi ®Êt cña c¸c ®Þa tÇng xung quanh cã ®Þa h×nh n»m cao h¬n nã. VÒ chÊt l­îng n­íc ®­îc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ph©n tÝch 275 mÉu n­íc cã tæng kho¸ng M biÕn ®æi tõ 0,1 ®Õn 1g/l, th­êng lµ 0,2 ®Õn 0,5g/l. Thuéc lo¹i n­íc nh¹t. §é pH th­êng tõ 7,0 ®Õn 8,0 thuéc lo¹i n­íc trung tÝnh ®Õn kiÒm yÕu. Lo¹i h×nh hãa häc cña n­íc kh¸ ®ång nhÊt thuéc lo¹i n­íc Bicarbonat-canxi-natri-kali hoÆc Bicarbonat-canxi-magiª. §¸nh gi¸ chung tÇng T2a®g thuéc tÇng giÇu n­íc, chÊt l­îng n­íc ®¶m b¶o yªu cÇu cung cÊp cho sinh ho¹t. b. C¸c tÇng chøa n­íc trung b×nh C¸c tÇng chøa n­íc trung b×nh tån t¹i trong c¸c khe nøt cact¬ thuéc c¸c ®Þa tÇng C-P1, D2pb, PR1, (1sp C¸c ®Êt ®¸ chøa n­íc cña c¸c tÇng nµy chñ yÕu ph©n bè ë huyÖn Phï Yªn thuéc phÝa §«ng cña tØnh S¬n La. Thµnh phÇn th¹ch häc gåm: ®¸ v«i, ®¸ v«i ®olomit, ®«i chç xen kÑp sÐt v«i, v«i silic. CÊu t¹o ph©n líp ®Õn d¹ng khèi. Qua tµi liÖu kh¶o s¸t cho thÊy ®Êt ®¸ ë ®©y cact¬ ph¸t triÓn t¹o nªn bÒ mÆt ®Þa h×nh hiÓm trë c¸c dßng mÆt th­a th­êng mÊt dßng vÒ mïa kh«. KÕt qu¶ thu ®­îc ë c¸c nguån lé cã Q > 1l/s chiÕm 32%, Q: 0,1-1l/s chiÕm 65% cßn l¹i cã Q < 0,1l/s. Mùc n­íc c¸ch mÆt ®Êt tõ 2,5 ®Õn 5m. N­íc d­íi ®Êt ®­îc tµng tr÷ trong c¸c khe nøt cact¬ thuéc d¹ng n­íc kh«ng ¸p, ®éng th¸i thay ®æi theo mïa, mïa m­a mùc n­íc d­íi ®Êt n«ng vµ mËt ®é c¸c nguån lé dµy víi l­u l­îng lín. Ng­îc l¹i vÒ mïa kh« mùc n­íc xuèng s©u, c¸c nguån lé Ýt vµ l­u l­îng ë nhiÒu ®iÓm chØ d­íi d¹ng thÊm rØ. Nguån cung cÊp n­íc chñ yÕu lµ n­íc m­a vµ n­íc d­íi ®Êt cña c¸c ®Þa tÇng xung quanh n»m cao h¬n nã, vÒ mïa kh« n­íc hå s«ng §µ còng lµ nguån bæ sung cho c¸c tÇng nµy. MiÒn tho¸t lµ m¹ng l­íi x©m thùc ®Þa ph­¬ng nh­ suèi Kho¸ng, s«ng Bøa… Thµnh phÇn hãa häc cña n­íc ®­îc ph©n tÝch ë 157 mÉu cã tæng kho¸ng hãa M = 0,1-0,5g/l thuéc lo¹i n­íc nh¹t. Lo¹i h×nh hãa häc cña n­íc lµ Bicarbonat-canxi-natri hoÆc Bicarbonat- canxi-magiª. §¸nh gi¸ chung c¸c tÇng chøa n­íc nµy cã ®é giÇu n­íc trung b×nh song vÒ diÖn ph©n bè cña chóng th­êng r¶i r¸c thµnh nh÷ng d¶i hÑp, kh«ng liªn tôc. Cho nªn cÇn ph¶i nghiªn cøu thªm vÒ quy luËt ph¸t triÓn cact¬. c. C¸c tÇng nghÌo n­íc Trong c¸c tÇng chøa n­íc nghÌo ®­îc tån t¹i trong c¸c khe nøt thuéc c¸c ®Þa tÇng K2yc, T2lmt, T2lnt, T2®l, T1vn, T1cn, P2yd, P2ct, D3bc, D1bn, D1sm, D1-2tk, D1np, S - D, O3-S1sv, (2-O3bk, (2sm. §Êt ®¸ chøa n­íc thuéc c¸c tÇng nµy chiÕm kho¶ng 1/2 diÖn tÝch toµn tØnh, lé thµnh tõng d¶i kÐo dµi theo h­íng T©y B¾c - §«ng Nam, ph©n bè r¶i r¸c trong toµn tØnh. Thµnh phÇn ®Êt ®¸ chøa n­íc bao gåm: bét kÕt, phiÕn sÐt, c¸t kÕt, cuéi kÕt, ®¸ v«i, sÐt v«i ®¸ phun trµo vµ c¸c ®¸ biÕn chÊt n»m xen kÏ nhau bÞ vß nhµu uèn nÕp m¹nh. Qua c¸c tµi liÖu kh¶o s¸t cho thÊy mËt ®é xuÊt lé n­íc trong c¸c ®Þa tÇng nµy kh«ng ®Òu. L­u l­îng ë c¸c ®iÓm lé th­êng nhá. C¸c ®iÓm lé cã l­u l­îng Q > 1,0l/s chiÕm 12%, Q = 0,1 - 1,0l/s chiÕm 21% cßn l¹i phÇn lín l­u l­îng ë c¸c nguån lé cã Q < 0,1l/s. Tµi liÖu thÝ nghiÖm ë 10 giÕng khoan cho tû l­u q = 0,01 - 0,2l/sm chiÕm 70%. Nguån cung cÊp chñ yÕu lµ n­íc m­a n­íc mÆt vµ ND§ cña c¸c ®Þa tÇng l©n cËn. MiÒn tho¸t lµ c¸c m¹ng l­íi x©m thùc ®Þa ph­¬ng nh­ suèi TÊc, suèi Kho¸ng, NËm Pµn, NËm SËp. N­íc trong c¸c tÇng thuéc d¹ng kh«ng ¸p, nh­ng mét vµi n¬i thuéc tÇng Yªn Ch©u (K2yc) còng gÆp mét sè ®iÓm d­íi d¹ng ¸p lùc yÕu. §éng th¸i thay ®æi theo mïa. Mùc n­íc c¸ch mÆt ®Êt tõ 3 ®Õn 10m. Qua ph©n tÝch 487 mÉu n­íc cho thÊy tæng kho¸ng hãa M = 0,1-1,0g/l phÇn lín cã M: 0,3-0,5g/l, thuéc lo¹i n­íc nh¹t vµ n­íc chñ yÕu cã tªn lµ Bicarbonat-canxi-natri. Tãm l¹i qua c¸c tµi liÖu thu thËp ®­îc vÒ ®iÒu kiÖn §CTV cho thÊy d¹ng tån t¹i n­íc trong c¸c khe nøt thuéc c¸c ®Þa tÇng nµy nghÌo. Víi bÒ dÇy ®¸ nøt nÎ th­êng gÆp tõ 20 ®Õn 60m. 2.5.3. C¸c thÓ ®Þa chÊt rÊt nghÌo n­íc Trong ph¹m vi tØnh, c¸c thÓ ®Þa chÊt rÊt nghÌo n­íc bao gåm c¸c ®Þa tÇng: N1hm, Knt, J-K1, … T1tl, T3mn, S2bh, (3 , PR3-(1nc2-3 vµ c¸c thµnh t¹o x©m nhËp phun trµo. DiÖn ph©n bè cña c¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt nµy n»m r¶i r¸c trong toµn tØnh. Thµnh phÇn th¹ch häc chñ yÕu gåm: ®¸ phiÕn th¹ch anh, phiÕn sÐt, bét sÐt, granit, plagiogranit, tuf, ®¸ v«i serixit. L­u l­îng thu ®­îc ë c¸c nguån lé cã Q 0,01l/s. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm ë 171 lç khoan ®Òu cã tû l­u l­îng q< 0,01l/sm. N­íc ë ®©y ®­îc tån t¹i trong c¸c khe nøt kh«ng liªn tôc, cã ¸p côc bé ë nh÷ng tÇng cã ®¸ dolomit, ®¸ hoa bÞ phñ líp c¸ch n­íc phÝa trªn. Mùc n­íc dao ®éng theo mïa râ rÖt vµ th­êng c¸ch mÆt ®Êt 5-15m theo ®é dèc ®Þa h×nh. Nguån cung cÊp n­íc cho c¸c thµnh t¹o nµy chñ yÕu lµ n­íc m­a ngoµi ra cßn ®­îc bæ sung thªm n­íc trong tÇng ®¸ v«i T2a®g n»m cao h¬n nã. MiÒn tho¸t lµ m¹ng l­íi x©m thùc ®Þa ph­¬ng. KÕt qu¶ ph©n tÝch 127 mÉu cho thÊy tæng kho¸ng hãa M < 1g/l cã tªn n­íc chung lµ n­íc Bicarbonat-natri-canxi. 2.6. §Æc ®iÓm m«i tr­êng kh«ng khÝ Nh×n chung khu vùc dù kiÕn x©y dùng b·i ch«n lÊp r¸c th¶i B¶n P¸t – x· ChiÒng NgÇn cã m«i tr­êng kh«ng khÝ t­¬ng ®èi trong lµnh, ch­a cã hiÖn t­îng « nhiÔm m«i tr­êng do ®©y lµ khu vùc n»m gÇn thung lòng, c¸ch xa khu d©n c­. H¬n n÷a khu vùc nµy còng ch­a cã sù ph¸t triÓn vÒ c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ kh«ng cã lµng nghÒ nµo ho¹t ®éng trong khu vùc. §Ó ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng m«i tr­êng kh«ng khÝ t¹i khu vùc dù kiÕn x©y dùng b·i ch«n lÊp chóng t«i ®· tiÕn hµnh quan tr¾c, lÊy mÉu 8 mÉu bôi vµ khÝ. KÕt qu¶ quan tr¾c m«i tr­êng kh«ng khÝ khu b·i r¸c B¶n P¸t – x· ChiÒng NgÇn xem chi tiÕt trong b¶ng 6.1 vµ 6.2. Ch­¬ng 3. Tæng quan vÒ b·i ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n ®« thÞ 3.1. Kh¸i niÖm chung 3.1.1. ChÊt th¶i r¾n 3.1.1.1. §Þnh nghÜa ChÊt th¶i r¾n (Solid Waste) lµ toµn bé c¸c lo¹i vËt chÊt ®­îc con ng­êi lo¹i bá trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi cña m×nh (bao gåm c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, c¸c ho¹t ®éng sèng vµ duy tr× sù tån t¹i cña céng ®ång…) trong ®ã quan träng nhÊt lµ c¸c lo¹i chÊt th¶i sinh sinh ra tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng sèng. R¸c lµ thuËt ng÷ ®­îc dïng ®Ó chØ chÊt th¶i r¾n cã h×nh d¹ng t­¬ng ®èi cè ®Þnh, bÞ vøt bá tõ ho¹t ®éng cña con ng­êi. R¸c sinh ho¹t hay chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t lµ mét bé phËn cña chÊt th¶i r¾n ®­îc hiÓu lµ chÊt th¶i r¾n ph¸t sinh tõ c¸c ho¹t ®éng th­êng ngµy cña con ng­êi. 3.1.1.2. C¸c nguån ph¸t sinh chÊt th¶i sinh ho¹t ChÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ph¸t sinh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau; chóng kh¸c nhau vÒ sè l­îng, kÝch th­íc, ph©n bè vÒ kh«ng gian. ViÖc ph©n lo¹i c¸c nguån ph¸t sinh chÊt th¶i ®ãng vai trß quan träng trong c«ng t¸c qu¶n lý CTR. CTR sinh ho¹t cã thÓ ph¸t sinh trong ho¹t ®éng c¸ nh©n còng nh­ trong ho¹t ®éng x· héi nh­ tõ c¸c khu d©n c­, chî, nhµ hµng, kh¸ch s¹n, c«ng ty, v¨n phßng vµ c¸c nhµ m¸y c«ng nghiÖp. Mét c¸ch tæng qu¸t CTR sinh ho¹t ë TP S¬n La ®­îc ph¸t sinh tõ c¸c nguån sau: Khu d©n c­: CTR tõ khu d©n c­ phÇn lín lµ c¸c lo¹i thùc phÈm d­ thõa hay h­ háng nh­ rau, qu¶..; bao b× hµng ho¸ (giÊy vôn, gç, v¶i , cao su, PE, PP, thuû tinh, tro…), mét sè chÊt th¶i ®Æc biÖt nh­ (®å gç gia dông, bãng ®Ìn, ®å nhùa, thuû tinh), chÊt th¶i ®éc h¹i nh­ chÊt tÈy röa (bét giÆt, bét tÈy tr¾ng…), thuèc diÖt c«n trïng, n­íc xÞt phßng b¸m trªn c¸c r¸c th¶i. Khu th­¬ng m¹i: Chî, siªu thÞ, cöa hµng, nhµ hµng, kh¸ch s¹n, khu vui ch¬i gi¶i trÝ, tr¹m b¶o hµnh, tr¹m dÞch vô.. khu v¨n phßng (tr­êng häc, viÖn nghiªn cøu, khu v¨n ho¸, v¨n phßng chÝnh quyÒn…), khu c«ng céng (c«ng viªn..) th¶i ra c¸c lo¹i thùc phÈm (hµng ho¸ h­ háng, thøc ¨n d­ thõa tõ nhµ hµng kh¸ch s¹n), bao b×, tro… Khu x©y dùng: Nh­ c¸c c«ng tr×nh ®ang thi c«ng, c¸c c«ng tr×nh c¶i t¹o, n©ng cÊp…th¶i ra c¸c lo¹i s¾t thÐp vôn, v«i v÷a g¹ch vì, gç, èng dÉn, dÇu… Khu c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp: CTR sinh ho¹t ®­îc th¶i ra tõ c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t cña c«ng nh©n, c¸n bé viªn chøc ë c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp, c¸c c¬ së s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp. ë khu vùc n«ng nghiÖp chÊt th¶i ®­îc th¶i ra chñ yÕu lµ: l¸ c©y, cµnh c©y, x¸c gia sóc, thøc ¨n gia sóc thõa hay h­ háng; chÊt th¶i ®Æc biÖt nh­: thuèc s¸t trïng, ph©n bãn, thuèc trõ s©u ®­îc th¶i ra cïng víi bao b× ®ùng c¸c ho¸ chÊt ®ã. 3.1.1.3. ¶nh h­ëng cña chÊt th¶i r¾n ®èi víi m«i tr­êng Xö lý chÊt th¶i, bao gåm c¸c ho¹t ®éng t¸i sö dông, t¸i chÕ, thu gom, xö lý tiªu huû, lµ kh©u rÊt quan träng cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc t¹o lËp mét hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i hiÖu qu¶ ®Ó gi¶m thiÓu c¸c rñi ro ®èi víi m«i tr­êng vµ søc khoÎ con ng­êi. MÆc dï nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ho¹t ®éng cña nhiÒu c«ng ty m«i tr­êng ®« thÞ t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng ®· cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ, ph­¬ng thøc tiªu huû chÊt th¶i sinh ho¹t ®· ®­îc c¶i tiÕn nh­ng r¸c th¶i vÉn cßn lµ mèi hiÓm ho¹ ®èi víi søc khoÎ vµ m«i tr­êng. a. ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng ®Êt C¸c chÊt th¶i h÷u c¬ sÏ ®­îc vi sinh vËt ph©n hñy trong m«i tr­êng ®Êt trong hai ®iÒu kiÖn hiÕu khÝ vµ kþ khÝ. Khi cã ®é Èm thÝch hîp sÏ t¹o ra hµng lo¹t c¸c s¶n phÈm trung gian, cuèi cïng h×nh thµnh c¸c chÊt kho¸ng ®¬n gi¶n, n­íc, CO2, CH4… Víi mét l­îng r¸c th¶i vµ n­íc rß rØ võa ph¶i th× kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch cña m«i tr­êng ®Êt sÏ ph©n hñy c¸c chÊt nµy trë thµnh c¸c chÊt Ýt « nhiÔm hoÆc kh«ng « nhiÔm Nh­ng víi l­îng r¸c th¶i lín v­ît qu¸ kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch cña ®Êt th× m«i tr­êng ®Êt sÏ trë nªn qu¸ t¶i vµ bÞ « nhiÔm. C¸c chÊt « nhiÔm nµy cïng víi kim lo¹i nÆng, c¸c chÊt ®éc h¹i vµ c¸c vi trïng theo n­íc trong ®Êt ch¶y xuèng tÇng n­íc ngÇm lµm « nhiÒm tÇng n­íc nµy. b. ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng n­íc §èi víi c¸c b·i r¸c ®¸y b·i kh«ng cã líp thÊm, sÏ sôt lón hoÆc líp chèng thÊm bÞ thñng…c¸c chÊt « nhiÔm sÏ thÊm s©u vµo n­íc ngÇm, g©y « nhiÔm cho tÇng n­íc vµ sÏ rÊt nguy hiÓm nÕu nh­ con ng­êi sö dông tÇng n­íc nµy phôc vô cho ¨n uèng sinh ho¹t. Ngoµi ra, chóng cßn cã kh¶ n¨ng di chuyÓn theo ph­¬ng ngang, rØ ra bªn ngoµi b·i r¸c g©y « nhiÔm nguån n­íc mÆt. Kh«ng nh÷ng thÕ n­íc rß rØ cßn cã thÓ chøa c¸c hîp chÊt h÷u c¬ ®éc h¹i nh­: c¸c chÊt h÷u c¬ bÞ halogen hãa, c¸c hydrocarbon ®a vßng th¬m... Chóng cã thÓ lµ nguyªn nh©n g©y ®ét biÕn gen, g©y ung th­ nÕu thÊm vµo tÇng n­íc ngÇm hoÆc n­íc mÆt, x©m nhËp vµo chuçi thøc ¨n, g©y hËu qu¶ v« cïng nghiªm träng cho søc kháe, sinh m¹ng cña con ng­êi hiÖn t¹i vµ c¶ thÕ hÖ con ch¸u mai sau. c. ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng kh«ng khÝ C¸c lo¹i r¸c th¶i dÔ ph©n hñy (nh­ thùc phÈm, tr¸i c©y háng…) trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ ®é Èm thÝch hîp (nhiÖt ®é tèt nhÊt lµ 350 vµ ®é Èm 70 - 80%) sÏ ®­îc c¸c vi sinh vËt ph©n hñy t¹o ra mïi h«i vµ nhiÒu lo¹i khÝ « nhiÔm kh¸c cã t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr­êng ®« thÞ, søc kháe vµ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng ng­êi. d. ¶nh h­ëng ®Õn c¶nh quan vµ søc kháe con ng­êi ChÊt th¶i r¾n ph¸t sinh tõ c¸c khu ®« thÞ, nÕu kh«ng ®­îc thu gom vµ xö lý ®óng c¸ch sÏ g©y « nhiÔm m«i tr­êng ¶nh h­ëng xÊu ®Õn søc kháe céng ®ång d©n c­ vµ lµm mÊt mü quan. Thµnh phÇn chÊt th¶i r¾n rÊt phøc t¹p, trong ®ã cã chøa c¸c mÇm bÖnh tõ ng­êi hoÆc gia sóc, c¸c chÊt th¶i h÷u c¬, x¸c sóc vËt chÕt…t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho ruåi, muçi, chuét…sinh s¶n vµ l©y lan mÇm bÖnh cho ng­êi, nhiÒu lóc trë thµnh dÞch. Mét sè vi khuÈn, siªu vi khuÈn, ký sinh trïng…tån t¹i trong r¸c cã thÓ g©y bÖnh cho con ng­êi nh­: bÖnh sèt rÐt, bÖnh ngoµi da, dÞch h¹ch, th­¬ng hµn, phã th­¬ng hµn, tiªu ch¶y, giun s¸n, lao… Ph©n lo¹i, thu gom vµ xö lý r¸c kh«ng ®óng quy ®Þnh lµ nguy c¬ g©y bÖnh nguy hiÓm cho c«ng nh©n vÖ sinh, ng­êi bíi r¸c, nhÊt lµ khi gÆp ph¶i c¸c chÊt th¶i r¾n nguy h¹i tõ y tÕ, c«ng nghiÖp nh­: kim tiªm, èng chÝch, mÇm bÖnh, PCB, hîp chÊt h÷u c¬ bÞ halogen hãa… 3.1.1.4. C¸c ph­¬ng ph¸p xö lý chÊt th¶i r¾n a. Ph­¬ng ph¸p nhiÖt - §èt r¸c: Lµ giai ®o¹n xö lý cuèi cïng ®­îc ¸p dông cho mét lo¹i r¸c nhÊt ®Þnh kh«ng thÓ xö lý b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c. Ph­¬ng ph¸p thiªu huû r¸c th­êng ®­îc ¸p dông ®Ó xö lý c¸c lo¹i r¸c th¶i cã thµnh phÇn dÔ ch¸y. Th­êng ®èt b»ng nhiªu liÖu ga hoÆc dÇu trong c¸c lß ®èt chuyªn dông víi nhiÖt ®é trªn 10000C. - NhiÖt ph©n: Lµ c¸ch dïng nhiÖt ®é cao vµ ¸p suÊt tro ®Ó ph©n huû r¸c thµnh c¸c khÝ ®èt hoÆc dÇu ®èt, cã nghÜa lµ sö dông nhiÖt ®èt. Qu¸ tr×nh nhiÖt ph©n lµ mét qu¸ tr×nh kÝn nªn Ýt t¹o khÝ th¶i « nhiÔm, cã thÓ thu håi nhiÒu vËt chÊt sau khi nhiÖt ph©n. ThÝ dô: mét tÊn r¸c ë Hoa Kú sau khi nhiÖt ph©n cã thÓ thu håi 2 gallons dÇu nhÑ, 5 gallons h¾c Ýn vµ nhùa ®­êng, 25 pounds chÊt amonium sulfate, 230 pounds than, 133 gallons chÊt láng r­îu. TÊt c¶ c¸c chÊt nµy ®Òu cã thÓ t¸i sö dông nh­ nhiªn liÖu. - KhÝ ho¸: Qu¸ tr×nh khÝ ho¸ bao gåm qu¸ tr×nh ®èt ch¸y mét phÇn nhiªn liÖu carton ®Ó hoµn thµnh mét phÇn nhiªn liÖu ch¸y ®­îc giµu CO2, H2 vµ mét sè hy®rocarbon no, chñ yÕu lµ CH4. KhÝ nhiªn liÖu ch¸y ®­îc sau ®ã ®­îc ®èt ch¸y trong ®éng c¬ ®èt trong hoÆc nåi h¬i. NÕu thiÕt bÞ khÝ ho¸ ®­îc vËn hµnh ë ®iÒu kiÖn ¸p suÊt khÝ quyÓn sö dông kh«ng khÝ lµm t¸c nh©n g©y oxy ho¸, s¶n phÈm cuèi cïng cña qu¸ tr×nh khÝ ho¸ lµ khÝ n¨ng l­îng thÊp chøa CO, CO2, H2, CH4 vµ N2 h¾c Ýn ch­a CTR vµ chÊt tr¬ chøa s½n trong nhiªn liÖu vµ chÊt láng gièng nh­ dÇu nhiÖt ph©n. b. Ph­¬ng ph¸p xö lý sinh häc - ñ hiÕu khÝ: ñ r¸c hiÕu khÝ lµ mét c«ng nghÖ ®­îc sö dông réng r·i vµo kho¶ng 2 thËp kû gÇn ®©y, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ Trung Quèc, ViÖt Nam. C«ng nghÖ ñ r¸c hiÕu khÝ dùa trªn sù ho¹t ®éng cña c¸c vi khuÈn hiÕu khÝ ®èi víi sù cã mÆt cña oxy. C¸c vi khuÈn hiÕu khÝ cã trong thµnh phÇn r¸c kh« thùc hiÖn qu¸ tr×nh oxy ho¸ cacbon thµnh ®ioxitcacbon CO2. Th­êng th× chØ sau 2 ngµy, nhiÖt ®é r¸c ñ t¨ng lªn kho¶ng 450C vµ sau 6 – 7 ngµy ®¹t tíi 70 – 750C. NhiÖt ®é nµy ®¹t ®­îc chØ víi ®iÒu kiÖn duy tr× m«i tr­êng tèi ­u cho vi khuÈn ho¹t ®éng, quan träng nhÊt lµ kh«ng khÝ vµ ®é Èm. Sù ph©n huû khÝ diÔn ra kh¸ nhanh, chØ sau kho¶ng 2 - 4 tuÇn lµ r¸c ®­îc ph©n huû hoµn toµn. C¸c vi khuÈn g©y bÖnh vµ c«n trïng bÞ ph©n huû do nhiÖt ®é ñ t¨ng cao. Bªn c¹nh ®ã, mïi h«i còng bÞ huû nhê qu¸ tr×nh huû hiÕu khÝ. §é Èm ph¶i ®­îc duy tr× tèi ­u ë 40 – 50%, ngoµi kho¶ng nµy qu¸ tr×nh ph©n huû ®Òu bÞ chËm l¹i. - ñ yÕm khÝ: C«ng nghÖ ñ yÕm khÝ ®­îc sö dông réng r·i ë Ên §é (chñ yÕu ë quy m« nhá). Qu¸ tr×nh ñ nµy nhê vµo sù ho¹t ®éng cña c¸c vi khuÈn yÕm khÝ. C«ng nghÖ nµy kh«ng ®ßi hái chi phÝ ®Çu t­ ban ®Çu tèn kÐm, song nã cã nh÷ng nh­îc ®iÓm sau: Thêi gian ph©n huû l©u, th­êng lµ 4- 12 th¸ng C¸c vi khuÈn g©y bÖnh th­êng tån t¹i víi qu¸ tr×nh ph©n huû v× nhiÖt ®é ph©n huû thÊp. C¸c khÝ sinh ra tõ qu¸ tr×nh ph©n huû lµ khÝ methane vµ khÝ sunfuahydro g©y mïi khã chÞu. c. Ph­¬ng ph¸p ch«n lÊp - §æ thµnh ®èng hay b·i hë: §©y lµ ph­¬ng ph¸p cæ ®iÓn ®· ®­îc loµi ng­êi ¸p dông tõ rÊt l©u ®êi. Ngay c¶ trong thêi kú Hy L¹p vµ La M· cæ ®¹i c¸ch ®©y kho¶ng 500 n¨m tr­íc c«ng nguyªn, ng­êi ta ®· biÕt ®æ r¸c bªn ngoµi t­êng c¸c thµnh luü, l©u dµi vµ d­íi h­íng giã. Cho ®Õn nay ph­¬ng ph¸p nµy vÉn cßn ®­îc ¸p dông ë nhiÒu n¬i kh¸c nhau trªn thÕ giíi. §Æc biÖt lµ t¹i Thµnh phè S¬n La, tØnh S¬n La, ph­¬ng ph¸p xö lý CTR chØ lµ ®æ thµnh ®èng. Cã thÓ nãi ®©y lµ ph­¬ng ph¸p rÎ tiÒn nhÊt, tuy nhiªn ph­¬ng ph¸p nµy l¹i ®ái hái thªm diÖn tÝch b·i th¶i lín, do vËy ë c¸c thµnh phè ®«ng d©n c­ vµ quü ®Êt khan hiÕm th× nã sÏ trë thµnh ph­¬ng ph¸p ®¾t tiÒn céng víi nhiÒu nh­îc ®iÓm nªu trªn - Ph­¬ng ph¸p ch«n lÊp hîp vÖ sinh: Ch«n lÊp hîp vÖ sinh lµ mét ph­¬ng ph¸p kiÓm so¸t sù ph©n huû cña chÊt th¶i r¾n khi chung ®­îc ch«n nÐn vµ phñ lÊp bÒ mÆt. CTR trong b·i ch«n lÊp sÏ bÞ ran r÷a nhê qu¸ tr×nh ph©n huû sinh häc bªn trong ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cuèi cïng lµ c¸c chÊt giµu dinh d­ìng nh­ axit h÷u c¬, c¸c hîp chÊt amon vµ mét sè khÝ nh­ CO2, CH4. Nh­ vËy ch«n lÊp hîp vÖ sinh chÊt th¶i r¾n ®« thÞ võa lµ ph­¬ng ph¸p tiªu huû sinh häc, võa lµ biÖn ph¸p kiÓm so¸t c¸c th«ng sè chÊt l­îng m«i tr­êng trong qu¸ tr×nh ph©n huû chÊt th¶i khi ch«n lÊp.