Đặc điểm quá trình dạy học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ và xu hướng vận dụng vào Việt Nam

giới hạn của nó, thiết lập mối liên kết giữa các môn học, đôi khi chuyển hướng sang hoạt động không liên quan gì đến môn học đó''. Trẻ tài năng luôn học tập say mê vì thế một số nhà giáo dục và phụ huynh học sinh cho rằng chúng chỉ cần hoạt động trí tuệ ở trình độ cao, họ thường quên rằng trẻ tài năng, mặc dù không hoàn toàn bình thường, nhưng vấn đề là những đứa trẻ có tình cảm, tính tích cực, có khao khát thi đua và làm người đứng đầu (thủ lĩnh). Các trò chơi, chính là phương tiện nghỉ ngơi và giải trí, đối với trẻ tài năng cũng là phương tiện học tập mang lại cho chúng một giá trị đặc biệt, thường là lứa tuổi nhỏ. ''Trò chơi đảm bảo khả năng tiếp nhận thông tin mới, cho phép phát triển tư duy và hình thành năng lực giao tiếp''. Một mặt quan trọng nữa của chương trình mở rộng cho trẻ tài năng là sự phát triển các kỹ năng học tập và nghiên cứu của trẻ. Trong các giờ học đặc biệt người ta dạy cho trẻ các kỹ năng lựa chọn thông tin, đánh giá và sử dụng thông tin. Sự cần thiết của công việc hình thành kỹ năng tự lựa chọn thông tin trong các giờ học đặc biệt được thể hiện ở sự chú ý chưa đúng mức đến vấn đề này trong các giờ học thường, vì thế trong chương trình mới đặc biệt nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc hoàn chỉnh cách đặt vấn đề này. Một trong những phần quan trọng trong dạy học cho trẻ tài năng được đề cập là hệ thống các biểu đồ, tranh vẽ được thiết kế sử dụng chuyên biệt cho lĩnh vực đào tạo này. Trong các trường tiểu học Mỹ thường áp dụng rộng rãi hệ thống biểu đồ hoặc các tranh vẽ để phát triển các kỹ năng phân loại như một kỹ năng quan trọng của việc lựa chọn thông tin. Ví dụ, cho học sinh 60 bức tranh về các loài động vật, cây cối, các loại quả. Học sinh tự quyết định việc phân các tranh vẽ đó ra thành các nhóm như thế nào, cần phải so sánh chúng, tìm ra những tính chất chung dựa vào đó để phân loại. Bài tập tương tự, nhưng phức tạp hơn đó là phân loại những người nổi tiếng (Nhà nghiên cứu nhà văn, cầu thủ thể thao, vận động viên, các chính trị gia, nhạc sĩ...), họ và tên của họ cũng được chỉ ra trong các bức tranh nhỏ. Trước hết học sinh hoàn thành bài tập này một cách độc lập, sau đó thảo luận trong nhóm và cuối cùng kết quả công việc được kiểm tra theo sách chỉ dẫn. Tất cả công việc này đã giúp cho học sinh ''hình thành sự nhận thức thực chất của việc phân loại, dạy cách dựa vào các tính chất chung, so sánh, đưa ra kết luận, hình thành các kỹ năng giao tiếp, kỹ năng làm việc với sách hướng dẫn, cuối cùng mở rộng tầm hiểu biết của trẻ tài năng''. Phân tích chương trình dạy học trẻ tài năng ở nhiều bang khác nhau đã cho thấy rằng các nhà giáo dục học Mỹ đã soạn thảo hàng loạt các hệ thống bài tập đa dạng ở các độ khó khác nhau, hướng tới việc hình thành từng kỹ năng. Ví dụ, ở bang Caliphoocnia để dạy trẻ tài năng từ 7 - 11 tuổi người ta đã soạn thảo một hệ thống tranh theo các lĩnh vực khác nhau của kiến thức. Mỗi tranh được tạo nên theo nguyên tắc tăng dần sự phức tạp và độ khó. ở những tranh đầu tiên là những bài tập dạy học sinh tìm kiến thông tin trong sách. Những tấm cuối cùng đòi hỏi những kỹ năng tư duy cao hơn, mà các bài tập của các tấm trước hướng tới việc lựa chọn các kỹ năng đó. Như vậy, việc hoàn thành các yêu cầu với các bức tranh làm bộc lộ những năng lực chung và năng lực đặc biệt của trẻ tài năng lứa tuổi nhỏ, năng khiếu của chúng, sở thích của chúng và có sự ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của chúng. Trên thực tế nước Mỹ, những chiến lược như trên được áp dụng vẫn còn quá ít. Điều kiện cần thiết để thu hút các học sinh đến với các chương trình học tập đặc biệt chính là tính hấp dẫn của nó, bởi vì các học sinh tài năng một cách tương đối thường xuyên được đến với các giờ học đa dạng ngoài chương trình. Như vậy, xuất hiện sự cần thiết phải nâng cao tính hấp dẫn, và đưa vào các thành tố tưởng tượng, tạo kích thích để phát triển hứng thú của trẻ trong lĩnh vực này hay lĩnh vực khác của tri thức. Một nhà giáo dục học nổi tiếng của Mỹ là Vuđơ đã yêu cầu học sinh của mình sử dụng những bức tranh đặc biệt của trò chơi sáng tạo. Trải các tấm đó trên bàn và khi chọn một trong các tấm đó, học sinh có thể viết tất cả những gì chúng muốn vào đó trong vòng 10 phút. Các đề tài được trẻ viết ra vô cùng đa dạng, ví dụ "Bức thư trong chai", "Sáng kiến cuối cùng của em", " Cuộc phiêu lưu trong vũ trụ"...v.v Như vậy, sự quan tâm đặc biệt đến tất cả các hoạt động nhằm mở rộng nội dung chương trình dùng để dạy trẻ tài năng lớp nhỏ, bởi vì như các nhà giáo dục Mỹ đưa ra, chính giai đoạn này là quan trọng nhất đối với việc hình thành cơ sở đầu tiên của nhân cách đứa trẻ. Tính hiếu động của học sinh ở lứa tuổi nhỏ như ở tiểu học cho phép hình thành có mục đích có chủ ý liên tục đến các hoạt động trí tuệ, cho phép đạt được thành tích: "Tính ham hiểu biết, kiên trì, sáng tạo, và nhanh trí, sự cởi mở của trí thông minh thái độ phê phán với xung quanh, thái độ trân trọng đối với thiên nhiên". Phương tiện hành động để phát triển tư duy của trẻ trong trường phổ thông Mỹ chính là việc học ngoại ngữ: "Sự đóng góp đặc thù của ngoại ngữ trong sự phát triển năng lực người học thể hiện trước tiên ở là chỗ, khi dạy môn học này cho trẻ, con người dường như đã nhận thức được tư duy của mình bởi vì họ đã làm sáng tỏ các phương thức hình thành ý nghĩ nhận biết chức năng ngôn ngữ như chức năng của phương tiện giao tiếp ". Ngoại ngữ cho khả năng hiểu được những cái khác so với tiếng mẹ đẻ, các phương thức biểu thị ý nghĩ, các mối liên quan giữa hình thái và ý nghĩa "Sự đóng góp tương tự vào việc hình thành tư duy không môn học nào khác có thể làm được". Chính vì vậy trong nội dung dạy học cho trẻ tài năng, Mỹ đặc biệt chú trọng đến việc dạy ngoại ngữ. Việc học ngoại ngữ buộc trẻ phải chăm chú hơn trong việc biểu thị suy nghĩ của mình chính xác khi hình thành chúng, gắn liền với việc hình thành các kỹ năng lựa chọn từ chính xác cấu trúc và cách thể hiện chính xác để truyền đạt ý nghĩ này hay ý nghĩ khác, gắn với sự phát triển các kỹ năng phân tích, so sánh v v ... và trong mức độ nào đó tác động vào sự phát triển tư duy của trẻ. Đối với trẻ tài năng ở Mỹ có thể tiến hành dạy 6 thứ tiếng khác nhau và mỗi học sinh ít nhất phải học giỏi một ngoại ngữ, có thể giao tiếp và mô tả những đặc điểm nổi bật của quốc gia đó thông qua chính ngôn ngữ của họ. 3. Phương pháp dạy học trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học của Mỹ Như vậy, trong trường tiểu học Mỹ trong phạm vi một chương trình thống nhất với sự giúp đỡ của trình độ học tập đã được xây dựng, cũng như các hoạt động đa dạng làm phong phú và mở rộng nội dung kiến thức trong một chừng mực nhất định đảm bảo cho nhu cầu của trẻ tài năng trong việc lĩnh hội những kiến thức hiện đại, sâu sắc cũng như trong việc phát triển kĩ năng, kĩ xảo, học tập và nghiên cứu. ở đây việc giải quyết các nhiệm vụ nâng cao hiệu quả dạy trẻ tài năng đang được tiến hành bằng con đường áp dụng các phương pháp dạy - học có kết quả, nơi mà trung tâm của quá trình dạy học là học sinh, tích cực nhận thức những lĩnh vực kiến thức khác nhau, nắm vững tất cả các kĩ năng, kĩ xảo mới, phát huy năng lực sáng tạo của mình. Các nhà nghiên cứu xếp vào các phương pháp trên gọi là ''phương pháp nghiên cứu'', mà cơ sở của nó là sự hình thành một con người tích cực sáng tạo, có năng lực tự nghiên cứu. *Phát triển tối đa năng lực của trẻ tài năng nhỏ tuổi bằng phương pháp học tập “nghiên cứu”: Đối với trẻ tài năng việc phát triển các kĩ năng, kĩ xảo như của một nhà nghiên cứu có ý nghĩa đặc biệt. Sự phát triển các phẩm chất của nhà nghiên cứu được bắt đầu ở trường tiểu học Mỹ. Khi đứa trẻ thể hiện dưới bất kì dạng nào của hoạt động ''sự ham hiểu biết đặc biệt, sự khao khát được đưa nhiều môn học vào hành động, nhận biết cấu trúc và nguyên tắc của những cấu trúc đơn giản nhất, nghiên cứu các hiện tượng thiên nhiên và vật lí”. Những đặc điểm này của sự phát triển tâm lý của trẻ mới đi học được các nhà giáo dục học sử dụng một cách tích cực. Sự phát triển tư duy trong ''hoạt động nghiên cứu'' được chú ý đặc biệt. ''Hoạt động nghiên cứu'' là một sự tự tìm tòi của học sinh cách giải quyết, nêu vấn đề và hoàn thành tất cả các bước tiếp theo của hoạt động tìm kiếm cần thiết để giải quyết nó. ở giai đoạn đầu nó thường được thực hiện bên ngoài trường: Trên phố, trong công viên, trên bãi biển... Giáo sư Tempectơ đưa ra năm nguyên tắc tổ chức giờ học với sự nghiên cứu như là những cơ sở học tập của trẻ tài năng. Trước hết những câu hỏi liên quan đến việc tìm kiếm thông tin được nêu ra, cách ứng dụng thông tin, phát hiện, giải quyết khó khăn được thực hiện. Thứ hai, hoạt động được bắt đầu từ những quan sát đơn giản. Trẻ em học cách thu thập thông tin, hệ thống hoá thông tin để điều chỉnh quan sát. Thứ ba, các kỹ năng giải thích bản chất và ý nghĩa của các sự kiện, các tư tưởng với mục đích đưa ra những kết luận được kích thích. Những khả năng có một vài kết luận theo quan điểm trên được bàn luận. Sự đánh giá các kết luận khác nhau đã gây ra một sự đặc biệt khó khăn. Sau khi các câu hỏi được hình thành, bước thứ tư là trẻ tiến hành thí nghiệm để trả lời các câu hỏi đó. Khả năng tiến hành thực nghiệm có ý nghĩa đặc biệt với trẻ tài năng. Học sinh xác định những thay đổi quan trọng, lựa chọn hình thức biểu thị số lượng hoặc cách đo, hình thành các giả thuyết và kiểm tra chúng, điều này là rất khó khăn đối với trẻ dưới 11 tuổi. Và cuối cùng kích thích sự giao tiếp của trẻ tài năng với mục đích thông báo kết quả ''nghiên cứu''.(T6) Tất cả những điều này cho phép hình thành cơ sở của kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo cần thiết cho trẻ tài năng trong các mức độ học tập cao hơn cũng như sự say mê ''hoạt động nghiên cứu''. Trong quá trình hình thành các mục đích năng lực sáng tạo, các nhà giáo dục đã dựa vào hệ thống các yêu cầu do các nhà tâm lý học soạn ra. Những yêu cầu này thể hiện ở ''xây dựng bầu không khí sáng tạo, nơi khích lệ các nghiên cứu, tính tự lập trong việc giải quyết các vấn đề, khuyến khích sự áp dụng quan điểm vấn đề trong tổ chức mọi hoạt động, nêu vấn đề, hệ thống các câu hỏi nếu vấn đề đặc biệt...''. Mục đích cơ bản của giáo viên, khi phát triển năng lực sáng tạo của trẻ là tổ chức các nhóm trẻ có những năng lực trí tuệ ngang nhau, bởi vì trong những lớp như vậy có rất ít những nhân tố cản trở vì thế dễ tạo bầu không khí học tập và cộng tác với nhau hơn. Một điều kiện không kém phần quan trọng nữa đó là tính linh hoạt của chương trình, cho khả năng lựa chọn của vấn đề nảy sinh. *Dành sự chú ý đến các phương pháp dạy học đặc biệt, song các nhà giáo dục học Mỹ không phủ nhận các phương pháp truyền thống dạy trẻ tài năng. Kỹ năng người giáo viên tìm được sự kết hợp đúng đắn các phương pháp với nhau phụ thuộc vào nội dung học tập, nhu cầu riêng của học sinh để sử dụng các phương pháp này hay phương pháp khác, để phân loại giáo viên... có ý nghĩa vô cùng đặc biệt. ''Bất kì một phương pháp nào có thể là "đúng'' chỉ với một nhóm nhỏ học sinh, và điều quan trọng nhất là luôn có sự tìm kiếm cần thiết, quan điểm sáng tạo với công việc, sẵn sàng hoàn thành nhiều công việc khó khăn, tích cực học tập kinh nghiệm của người khác. Nhưng nhiệm vụ quan trọng vẫn là tạo những điều kiện cần thiết nhất cho việc học tập của trẻ tài năng trong tất cả các loại trường, đây là vấn đề luôn thể hiện tính cấp thiết.(T4+T6) Trong những năm gần đây một số trường học Mỹ đã xuất hiện ''các lớp học hỗn hợp'', ở đó theo ý kiến của các nhà giáo dục học Mỹ, người ta đưa ra những yêu cầu cao nhằm mục đích hiện thực hoá các khả năng cá nhân của mỗi học sinh mà không căn cứ vào lứa tuổi, năng lực hay kĩ năng ngôn ngữ của trẻ. Việc thành lập các lớp học hỗn hợp tạo ưu việt lớn trong giáo dục, bởi vì những học sinh lớn tuổi bảo trợ cho các học sinh nhỏ, giúp đỡ chúng đôi khi còn dạy chúng. Tuy nhiên một số nhà bác học lại cho rằng ''Trong những điều kiện như vậy không có những điều kiện thuận lợi đặc biệt để dạy trẻ tài năng, mà sử dụng chúng với tư cách là những người bảo trợ đôi khi có thể dẫn đến tiêu phí thời gian không hiệu quả''. Có thể nói rằng việc dạy trẻ tài năng trong các trường học tiểu học thông thường khi sử dụng các hình thức tổ chức học tập khác nhau với các phương pháp dạy học khác nhau, khi có những giáo viên có năng lực nghề nghiệp với trình độ chuyên môn cao, có nguyên tắc và thiết bị dạy học tương ứng sẽ mang đến cho xã hội nhiều lợi ích hơn. Kinh nghiệm của các trường học Mỹ chỉ ra rằng trong các trường học Mỹ có tồn tại những chỉ thị mà giáo viên trong cả năm học phải: ''tự mình bố trí và sắp xếp nội dung dạy và lập kế hoạch thực hiện sao cho việc sử dụng một cách tối đa phương pháp giảng dạy mà giáo viên cho là tốt nhất, hiệu quả nhất để đạt các mục tiêu đã đề ra". Chủ tịch hãng xuất bản nhiều giáo trình và tài liệu học tập khác nhau dùng cho trẻ tài năng Cetti Conbi, đưa ra kết luận rằng: "Không hề có môt phương pháp dạy học đúng nào, không có các tài liệu học tập nào dành cho trường phổ thông thực hành bình thường. Việc học tập gây cho bọn trẻ sự buồn chán, không tạo cho chúng khả năng làm điều mà chúng có thể làm, chúng dường như trở thành người thừa trong xã hội". Bà cũng cho biết: ''Trong các trường học người ta chỉ giới thiệu cho trẻ các sự kiện và hiện tượng mà không dạy chúng cách giải thích ý nghĩa của các sự kiện và hiện tượng đó. Conbi nói rằng với tư cách là chủ tịch của uỷ ban lựa chọn và tiến hành chương trình đặc biệt dạy trẻ tài năng, bà đã mở ra khả năng tổ chức những giờ học sáng tạo, không bị giới hạn bởi việc tích luỹ thông tin: “Chúng tôi lập ra các chương trình cho phép trẻ được thừa nhận là trẻ tài năng, phát triển năng lực của mình với việc tự giải quyết các vấn đề khác nhau, chúng tôi dạy chúng biết phân tích, tổng hợp và đánh giá thông tin". (T6) Chương trình được soạn ra bao gồm các trò chơi, đảm bảo cho việc phát triển sự quan sát, tiếp thu, tư duy logic và sáng tạo, có định trước việc tiến hành thực nghiệm trong các lĩnh vực khoa học chính xác và trong nghệ thuật. "Trong danh mục của chúng tôi có 135 tên sách và chúng tôi trở thành nhà xuất bản giáo trình cho trẻ tài năng lớn nhất thế giới ''. Trong danh mục ta gặp những cái tên sách như: ''Sự thông thái của ngày mai'', trong đó nêu ra các đề án khác nhau, cho phép trẻ tưởng tượng (hình dung) ra những phát minh tương lai, sáng kiến và điều mới mẻ.... ''Tuyển lựa những khả năng'', trong đó có mục tiêu phát triển trí tưởng tượng sáng tạo. Trò chơi ''Hãy suy nghĩ và hãy hiểu ra '' nhằm giúp học sinh học cách phân tích, và đánh giá những gì diễn ra trên màn hình vô tuyến. Khác với các trò chơi khác của trẻ có bán trên thị trường, sản phẩm của Conbi thúc đẩy, khơi gợi ở trẻ tính độc lập, suy nghĩ. Bộ đồ chơi lắp ráp đặc biệt "Glopxop" có các chi tiết với các phương án lắp ghép khác nhau, từ đó có thể lắp thành các máy móc đa dạng hoặc các vật dụng nghệ thuật đa dạng. Nếu so sánh trường phổ thông Mỹ với các trường phổ thông của Việt Nam, ta thấy có một khoảng cách khác biệt về tất cả mọi mặt. Đặc biệt là về quyền của người giáo viên trong việc lựa chọn chiến lược giảng dạy. Nếu ở trong nền giáo dục nước ngoài có hàng trăm phương án của các chương trình dạy học, thì ở nước ta đều thống nhất chung chương trình trong toàn quốc. Nếu như đối với trường tiểu học Mỹ có nhiều phương án riêng về sách giáo khoa có uy tín thì đối với chúng ta cho sách giáo khoa là duy nhất đối với nhà giáo dục. Hiện nay số lượng sách chuyên biệt phục vụ cho dạy học học sinh tài năng tại Việt Nam rất hiếm. Một dạng làm việc khác với trẻ tài năng là tổ chức các giờ học trong các trung tâm thuộc các viện bảo tàng, cùng như trong các trung tâm nghiên cứu, nơi trẻ tài năng không chỉ được phép xem xét hiện vật, mà còn được đụng chạm đến nó, được xem các máy móc, thiết bị làm việc như thế nào về cơ bản chúng ta chưa có điều kiện để thực hiện được. Trong các giờ học đặc biệt với những đối tượng cũng rất đặc biệt đòi hỏi người giáo viên phải có phương pháp dạy học phù hợp để vẫn dẫn dắt được sự tập trung chú ý cao nhất của học sinh trước cảnh vật xung quanh dễ bị phân tán. ở trẻ tài năng có thể có những nhu cầu đặc biệt trong các giờ học không nhất thiết phải có trình độ cao hơn về độ khó. Học sinh có thể chỉ có tài năng về một lĩnh vực và vì nguyên nhân nhất định có thể lạc hậu trong lĩnh vực khác. Trong những trường hợp đó ở trong trường tiểu học người ta tiến hành những giờ học đặc biệt để điều chỉnh, có thể được tiến hành trong phạm vi những giờ học thường, trong nhóm của "những năng lực hỗn hợp" với sự giúp đỡ của phương pháp học nhóm. Các giờ học cá nhân đặc biệt cần thiết đối với những đứa trẻ chưa hoàn toàn thực hiện được năng lực trí tuệ của mình trong hoạt động học tập. Trong quá trình tổ chức dạy trẻ tài năng ở Mỹ, việc lựa chọn nội dung, phương pháp và các hình thức tổ chức dạy học gắn với vai trò đặc biệt của hiệu trưởng và những người lãnh đạo các phòng chuyên môn, bởi vì mỗi trường học Mỹ vẫn duy trì quyền tự trị đáng kể trong quyết định nhiều vấn đề hoạt động của mình. Thành quả dạy trẻ tài năng phụ thuộc phần nhiều vào chính sáng kiến, tính tích cực về sự thông thạo nghề nghiệp của họ''. Như ta đã thấy, hệ thống phân quyền lãnh đạo trở thành truyền thống ở Mỹ, thường gây sự khác biệt nội dung dạy học trong các trường ở các khu vực khác nhau, gây trở ngại cho việc xây dựng và ủng hộ, những quy chuẩn giáo dục toàn liên bang, trong đó có các vấn đề dạy trẻ tài năng nhỏ tuổi. Các nhà giáo dục Mỹ đã cho rằng các chương trình dành cho học sinh lứa tuổi nhỏ gần có sự khác biệt về chất so với các chương trình dành cho trẻ có năng lực bình thường. Như vậy, khi dạy trẻ lứa tuổi nhỏ, cần chú ý những nhân tố sau: 1- Nhu cầu và sở thích của trẻ. 2- Các kế hoạch của cha mẹ trong mối quan hệ của các con cái mình và mức độ tham gia của họ vào giáo dục. 3- Những nguyên tắc lý luận cơ bản và mục tiêu giáo dục. 4- Những phẩm chất cá nhân, vai trò và trình độ nghề nghi ệp của giáo viên. 5- Xây dựng và trang bị phòng học. 6- Sự ủng hộ từ phía các nhà lãnh đạo và các tổ chức xã hội. Từ lâu đã rõ là trẻ tài năng cần có những chương trình đặc biệt trong học tập và các điều kiện tốt. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện rằng ''Trẻ như thế đã đánh mất đi rất nhiều và không có thêm nữa vì không có những điều kiện học tập phù hợp. Như vậy, gần 30% số trường thải hồi những học sinh (vì không có năng lực, vì thành tích không tốt trong học tập, thậm trí cả vì ngu dốt) lại là những đứa trẻ tài năng và siêu tài năng''. Các trẻ tài năng cũng khác nhau về mức độ tài năng và cách nhận thức, cũng như các lĩnh vực sở thích. Vì thế như đã nêu trên, các chương trình dành cho chúng cần phải được cá nhân hoá. ''Sự khao khát được hoàn thiện năng khiếu làm việc độc lập và nghiêm túc của những đứa trẻ này xác định những yêu cầu đối với bầu không khí tâm lý của các giờ học và với các phương pháp học tập''. (T6) Trong nền giáo dục Mỹ một sự quan tâm đáng kể được dành cho công tác đào tạo các chuyên gia có chuyên môn nghiệp vụ cao làm việc với trẻ tài năng. Các nghiên cứu cho thấy những giáo viên được đào tạo khác hẳn so với những người chưa được học tập tương ứng. Họ sử dụng phương pháp phù hợp với trẻ tài năng, họ đảm bảo nhiều hơn cho các học sinh khả năng làm việc độc lâp, kích thích tốt hơn các quá trình nhận thức phức tạp (khái quát hoá, phân tích sâu các vấn đề, đánh giá thông tin...) "những giáo viên được đào tạo tích cực hơn trong định hướng sáng tạo, khuyến khích học sinh tiếp nhận mạo hiểm. Trẻ tài năng đánh giá bầu không khí trong lớp của những giáo viên được đào tạo thường là thuận lợi hơn". Có thể nói ở Việt Nam hiện nay chưa có một trung tâm đào tạo nào tiến hành đào tạo có bài bản những giáo viên làm việc với trẻ tài năng, chủ yếu vẫn là lựa chọn những giáo viên có năng lực tại các trường thông thường. Điều này cũng là một trong những nguyên nhân cơ bản giải thích cho công tác đào tạo trẻ tài năng chưa có hiệu quả ở Việt Nam hiện nay. Đội ngũ giáo viên làm công tác chuyên biệt này sẽ có sự đánh giá đúng đắn thành tích của cả quá trình học tập và giáo dục tính cách của trẻ tài năng. Người giáo viên, khi bắt tay vào làm việc theo chương trình, cần có trình độ nghề nghiệp cao, biết tạo ra mối quan hệ hai chiều thân tình với các học sinh, thực hiện phương pháp sáng tạo trong dạy học. Xuất phát từ vấn đề trên nhiệm vụ đào tạo người giáo viên chuyên bồi dưỡng trẻ tài năng được đặt ra và cần phải được giải quyết vì những đứa trẻ có năng lực trí tuệ cao đòi hỏi ở người giáo viên của mình rất nhiều. Benzamin Blum, một người có uy tín trong các vấn đề về giáo dục đã phân ra ba kiểu giáo viên mà công việc của họ quan trọng như nhau đối với việc phát triển của trẻ tài năng. Đó là: - Giáo viên biết đưa học sinh vào lĩnh vực môn học và tạo bầu không khí lôi cuốn về tình cảm, khơi dậy lòng say mê với môn học. - Giáo viên đặt cơ sở (nền móng) công việc và cùng học sinh luyện cho thành thục kỹ thuật thực hiện công việc đó. - Giáo viên biết dẫn dắt học sinh tới trình độ chuyên môn cao.(T4) Tuy nhiên sự kết hợp trong một con người những phẩm chất đẹp đảm bảo cho sự phát triển trong đứa trẻ tài năng về mọi mặt, chúng ta rất ít thấy. Năm 1991. Tại Mỹ trong 21 bang áp dụng các luật của địa phương, đòi hỏi phải có sự đào tạo đặc biệt những giáo viên làm việc với trẻ tài năng. Không có chứng nhận về nghề nghiệp thì giáo viên không được phép dạy trẻ tài năng. Yêu cầu đào tạo hoàn toàn khác nhau: Nhất định phải qua từ 3 đến 18 khoá học tập. Ví dụ ở bang Philađenphia, giáo viên dạy trẻ tài năng phải có trình độ thạc sĩ trong lĩnh vực dạy trẻ. Trong các yêu cầu bao gồm cả việc giáo viên phải có kinh nghiệm nhất định trong dạy trẻ tài năng, phải tham gia vào các hội nghị đặc biệt. Trong 62 trường Đại học và Cao đẳng Sư phạm và cả Đại học Tổng hợp của Mỹ đều có các khoá đào tạo giáo viên làm công việc này. Những đề tài của các khoá học ở các bang khác nhau gần như giống nhau. Chủ yếu bao gồm: -Tâm lý học trẻ tài năng (bản chất, đặc điểm, nhu cầu). - Phát hiện học sinh có trí tuệ cao. - Dạy kèm trẻ tài năng. (phụ đạo) - Biên soạn (soạn thảo) kế hoạch học tập. - Chiến lược dạy và tài liệu dạy trẻ tài năng. - Sự sáng tạo và năng lực sáng tạo. - Lựa chọn và đánh giá chương trình dạy- học. - Làm việc với phụ huynh học sinh. - Các vấn đề đặc biệt của trẻ tài năng. - Sự phát triển hiệu quả của trẻ tài năng. (T6) Các nghiên cứu về hoạt động của giáo viên do nhà giáo dục học Mỹ Becgơ tiến hành, cho phép xác định chức năng của giáo viên làm việc với trẻ tài năng ''Người giáo viên có thể giúp học sinh tài năng khi cộng tác với các giáo viên bộ môn. Họ cùng nhau thay đổi thời khoá biểu, chiến lược dạy học, lựa chọn khả năng, mục tiêu của chương trình, cũng như hoàn chỉnh thể thức đánh giá kiến thức". Người giáo viên có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao có thể thành thạo thể thức công việc trong nhóm "tài năng hỗn hợp", trong đó tất cả học sinh đều làm việc hết năng lực của mình. Song các trường cũng còn thiếu nhiều giáo viên chuyên môn. Điều này có liên quan đến việc thay đổi phương pháp trong suốt quá trình dạy- học, trong đó các chương trình học tập, khác với trước đây, được xây dựng trên cơ sở của từng môn. Như vậy, lại xuất hiện thêm những khó khăn, trước hết thể hiện ở sự cần thiết phải đổi ngành cho giáo viên, chuẩn bị các tài liệu học tập và tài liệu về phương pháp bổ sung. Việc sử dụng các chương trình của giáo viên ngày nay đã trở thành một trong những điều kiện hiệu quả để hoàn thiện giáo dục và dạy trẻ tài năng ở Mỹ. Người giáo viên cũng như người khuyên bảo, người tư vấn, là hình mẫu của hành vi đối với học sinh, khi cần thiết cũng phải là nhà phê bình, nếu như điều đó có thể giúp học sinh dễ dàng đạt được các mục tiêu đề ra. Việc nghiên cứu cách làm việc theo chương trình của giáo viên trong các trường học Mỹ cho phép xác định rằng, việc dạy học hôm nay là một hình thức hiệu quả nhất của giáo dục trẻ tài năng. Kết luận: Có thể nói chương trình dạy trẻ tài năng của Mỹ là một điển hình tiêu biểu về hiệu quả hàng đầu, đó cũng là nguyên nhân giúp cho Mỹ trở thành một quốc gia hùng mạnh và sở hữu hàng loạt những chuyên gia hàng đầu trong mọi lĩnh vực như hiện nay. Trong hệ thống chương trình về đào tạo trẻ tài năng trong các trường tiểu học ở Mỹ chúng ta thấy có sự đầu tư tích cực nhằm tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất ngay từ khâu tìm kiếm, phát hiện đến khâu bồi dưỡng tài năng. Qua phân tích các chương trình dạy học cho trẻ tài năng về hình thức tổ chức dạy học, nội dung dạy học và các phương pháp dạy học trong các trường tiểu học ở Mỹ có sự tăng nhanh hơn, hoàn chỉnh hơn, phức tạp hơn và vượt trội về chất so với các lớp học thông thường. Hình thức tổ chức học tập đa dạng và hướng vào phát huy cao nhất ưu điểm của học sinh có năng lực: Học tại trung tâm bảo tàng, phòng tranh, các trung tâm nghiên cứu... Nội dung học tập được mở rộng theo mô hình “làm phong phú” của Renzulin phát triển theo cả “bề rộng” và “bề sâu”. Phương pháp học tập luôn được đổi mới và đa dạng đặc biệt nhấn mạnh phương pháp “nghiên cứu” cho những học sinh tài năng nhỏ tuổi. Các nhà giáo dục học Mỹ cũng không bỏ qua tính ưu việt của các phương pháp dạy học truyền thống kết hợp với các phương pháp hiện đại trong dạy học cho học sinh tài năng. Cũng cần thấy rằng Mỹ đặc biệt chú trọng đến việc đào tạo đội ngũ chuyên gia chịu trách nhiệm thực hiện các chương trình đặc biệt dành cho trẻ tài năng. Tuy nhiên trong chương trình tiến hành dạy học cho trẻ tài năng ở Mỹ không phải không có những khó khăn. Hiện nay hầu hết các chương trình đều còn nhiều mâu thuẫn và chưa được giải quyết một cách triệt để. Các luận điểm về lĩnh vực này của các chuyên gia còn nhiều điều chưa thống nhất. Qua phân tích các tài liệu trong công tác dạy học học sinh tài năng của Mỹ cho thấy quan điểm hoàn thiện nhất và được áp dụng rộng rãi nhất là mô hình học tập của Renzulin. Chắc chắn đây vẫn còn là một vấn đề được các nhà giáo dục hàng đầu của Mỹ tiếp tục quan tâm và nghiên cứu vì những kết quả của nó là một vấn đề thời sự cấp thiết hiện nay không chỉ của nước Mỹ mà còn là mối quan tâm của tất cả các quốc gia muốn phát triển nguồn lực con người để đẩy nhanh tốc độ phát triển mọi mặt của quốc gia. 4. Một số phương hướng vận dụng trong dạy học trẻ tài năng ở bậc tiểu học tại Việt Nam 4.1. Quan điểm về đào tạo trẻ tài năng ở Việt Nam Việt Nam - cũng giống như các quốc gia đang phát triển khác đang phải đối mặt với sự phát triển nhanh chóng của tất cả các mặt khoa học - kỹ thuật và kinh tế - xã hội. Một thời kỳ đòi hỏi phải có nguồn nhân lực chất lượng cao. Việc tìm kiếm tích cực những thanh thiếu niên có năng khiếu cao và đào tạo họ trở thành tài năng phục vụ đất nước phải được xem như là một vấn đề quốc sách. Nước Việt Nam xưa kia cũng đã chú ý tuyển chọn và đào tạo tài năng và có những chính sách sử dụng người tài độc đáo. Văn Miếu - Quốc Tử Giám chính là một nơi đào tạo tài năng của xã hội cũ còn lưu lại đến ngày nay. Từ khi giành được độc lập từ tay thực dân Pháp cho đến nay Đảng, Chính phủ và Hồ Chủ Tịch đã quan tâm đến việc đào tạo tài năng cho đất nước. Sự quan tâm đó thể hiện trong các văn bản chỉ thị, nghị quyết của Trung ương Đảng và Chính phủ: - “ý kiến của hội đồng giáo dục Trung ương” năm 1950 của đồng chí Trường Chinh có viết: “Nên phát huy năng khiếu và sáng kiến của học sinh”. - Sau khi khai thông biên giới với Trung Quốc, chính phủ kháng chiến đã gửi nhiều thanh thiếu niên sang học tập ở Trung Quốc (Liên Xô cũ). Một số thanh thiếu niên này đã trở thành những người tài phục vụ trong mọi ngành của đất nước. - Năm 1965, Chính phủ đã cho phép Bộ Giáo dục mở các lớp toán đặc biệt ở trường Đại học Tổng hợp Hà nội, Đại học sư phạm Hà nội… Từ đó học sinh Việt Nam đã tham gia các kỳ Ôlimpic quốc tế về toán và năm nào cũng đoạt giải cao. - Nghị quyết số 14/NQTW (11-1-1979), nghị quyết của ủy ban thường vụ Quốc hội (điều 7, điều 9, điều 10) và Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (điều 66, điều 72) đã trực tiếp đề cập đến việc củng cố và phát triển các trường đào tạo tài năng trẻ em. - Hội nghị lần thứ 4 BCH TW khóa VII ( tháng 1/1993) đã ra nghị quyết về: “Tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo”, nêu rõ quan điểm chỉ đạo của Đảng, trong đó có quan điểm thứ hai trực tiếp đề cập đến việc “ nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”. - Nghị quyết đại hội IX của Đảng khẳng định: “Con đường CNH - HĐH của nước ta cần và có thể rút ngắn thời gian so với các nước đi trước, vừa có những bước tuần tự, vừa có bước nhảy vọt”. Đảng cũng đã xác định: “ Bước nhảy vọt của công nghệ, bước nhảy vọt về dân trí, nhân lực, nhân tài cùng với cơ sở vật chất cần thiết được tạo nên bởi một trong những yếu tố quyết định là giáo dục và đào tạo”. - Trong phần thứ 2 của Văn kiện hội nghị lần thứ IX BCH TW khóa IX (về phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp tập trung thực hiện từ nay đến Đại hội X của Đảng) có viết: “Bộ Chính trị ra nghị quyết về công tác quy hoạch cán bộ, trong đó cần nhấn mạnh việc phát hiện, tuyển chọn, đào tạo bồi dưỡng và sử dụng tài năng”. Đầu năm 2004, Chính phủ đã cho triển khai dự án nhà nước: “Thí điểm đào tạo nguồn nhân lực tài năng phục vụ CNH - HĐH đất nước” do Đại học Quốc gia Hà Nội chủ trì dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Chính phủ. Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác đào tạo tài năng ở nước ta đã được chú ý song chương trình đào tạo trẻ tài năng hiện nay vẫn còn đang trong tình trạng “kém hiệu quả”, chương trình này đã được tiến hành rất nhiều năm song cho đến nay không có dấu hiệu cho thấy những kết quả nổi bật của nó. Thực tế công tác tìm kiếm và phát hiện tài năng hiện nay của Việt Nam mới chỉ bó hẹp trong phạm vi của năng lực học tập vượt trội và tài năng của một số lĩnh vực nghệ thuật, thể thao. Trong nhiều các cuộc thi tầm cỡ quốc tế những tài năng Việt Nam đã toả sáng nhưng rất nhiều trong số những tài năng đó sau đó họ hoàn toàn bị rơi vào quên lãng và không được tiếp tục phát triển nên dần thui chột. Hạn chế của chúng ta chính là khâu phát hiện, bồi dưỡng và xa hơn là sử dụng nhân tài. Hiện nay phần lớn các tỉnh đã có trường chuyên (năng khiếu) ở bậc phổ thông trung học nhưng giáo dục tiểu học nước ta hiện nay vẫn chưa có hệ thống trường lớp đào tạo tài năng chuyên biệt. Về mặt tổ chức Bộ giáo dục và đào tạo nước ta vẫn chưa có cơ quan chức năng riêng để theo dõi chỉ đạo trực tiếp loại hình trường này. Các công trình nghiên cứu khoa học về vấn đề tài năng còn rất hạn chế đây cũng là một trong những nguyên nhân làm chậm trễ việc lập cơ quan quản lý các trường đào tạo tài năng và của tình trạng chưa thống nhất cách gọi tên trường đào tạo tài năng ở tất cả các bậc học. Cũng chính vì vậy hiện chúng ta chưa có cách tuyển sinh hợp lý, khoa học, khách quan và công bằng cũng như chưa có cách đào tạo và sắp xếp giáo viên của loại hình trường này nhất là chưa có cách lựa chọn nội dung và phương pháp giảng dạy, đào tạo tài năng ở các cơ sở giáo dục nước ta. Trong các nhà trường sư phạm trên toàn quốc hiện nay chưa đưa nội dung và phương pháp dạy trẻ tài năng vào trong chương trình giảng dạy cho sinh viên. Đây cũng là một mặt hạn chế của giáo viên trong công tác đào tạo tài năng tại các trường tiểu học khi chưa được tiếp cận với tri thức cơ bản về lĩnh vực đào tạo đặc biệt này. Qua việc nghiên cứu những đặc điểm dạy học của quốc gia hàng đầu trong phát hiện và bồi dưỡng tài năng trên thế giới là Mỹ, chúng tôi thầy cần có sự định hướng một cách cơ bản lý luận của công tác đào tạo tài năng, quan điểm thống nhất của các lực lượng giáo dục và các tổ chức xã hội trong quá trình tiến hành hoạt động bồi dưỡng tài năng đặc biệt là tại các trường tiểu học. 4.2. Một số phương pháp vận dụng trong công tác nhận dạng, tìm kiếm và phát hiện tài năng trẻ em ở bậc tiểu học tại Việt Nam Lựa chọn trẻ em tài năng ở bậc tiểu học là một công việc phức tạp do trẻ mới chỉ sống trong một thời gian ngắn, hành vi của trẻ ít bền vững và ổn định. Do vậy để đánh giá chính xác và có độ tin cậy nhằm phục vụ cho việc tuyển chọn vào các trường để đào tạo đòi hỏi phải có sự đầu tư công phu, tỉnh táo và sáng suốt của nhà giáo dục và của các đơn vị trường tổ chức tìm kiếm tuyển chọn tài năng. Để có thể phát hiện và kịp thời nhận dạng tài năng chính xác, các lực lượng giáo dục tại Việt Nam cần xây dựng một bộ tiêu chí của việc lựa chọn, xây dựng được quy trình chuẩn của việc lựa chọn. Dựa trên việc phân tích những kinh nghiệm trong công tác tuyển chọn trẻ em tài năng ở Mỹ chúng tôi đưa ra kế hoạch tuyển chọn và những tiêu chí tuyển chọn như sau: + Kế hoạch tuyển chọn trẻ tài năng: Xác định lĩnh vực năng khiếu cần nhận dạng Lựa chọn, xây dựng tiêu chí (chỉ báo) phù hợp với năng khiếu cần tìm kiếm. Lựa chọn bộ công cụ đặc biệt chuyên dụng để đo đạc, nhận dạng tài năng dựa vào các tiêu chí và thông tin cụ thể. Lắp ghép thông tin, xử lý kết quả thu được để phân loại tài năng vào các lớp phù hợp. + Các chỉ báo quan trọng để tuyển chọn trẻ em có năng khiếu cao: Một là: Thành tích trường học hoặc chỉ số thông minh IQ: - Chỉ số thông minh - Thành tích hiện tại trong môn học yêu thích - Các năng lực học tập nói chung hoặc các năng lực giải quyết vấn đề - Động cơ học tập, hoạt động. Hai là: Tính sáng tạo Ba là: Động cơ thành tích - Hứng thú lâu dài của trẻ với một hoạt động chuyên biệt - Tính sẵn sàng cống hiến cho hoạt động đó trong thời gian rỗi - Tính tích cực với hoạt động chuyên biệt. Bốn là: Năng lực xã hội và trí tuệ cảm xúc Năm là: Dấu hiệu của năng khiếu trong các lĩnh vực: Âm nhạc, nghệ thuật tạo hình và nghệ thuật biểu diễn. + Các nguồn thu thập thông tin về học sinh tài năng của bậc tiểu học: Một là: Quan sát hoạt động của học sinh trong nhà trường. Hai là: Nhận dạng năng khiếu cao dựa vào điểm số học tập. Ba là: Lấy ý kiến tiến cử của giáo viên. Bốn là: Nhận dạng năng khiếu qua các kỳ thi vào. Năm là: Nhận dạng năng khiếu qua các kỳ thi Ôlimpic Sáu là: Nhận dạng căn cứ vào sản phẩm hoạt động của học sinh. Bảy là: Nguồn thông tin từ cha mẹ về năng khiếu của trẻ Tám là: Lấy ý kiến của nhóm bạn thân. Chín là: Lấy ý kiến từ chính bản thân học sinh Mười là: Lấy ý kiến của người lớn trong cộng đồng. 4.3. Một số hướng vận dụng cơ bản trong việc xây dựng nội dung dạy học, lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cho trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học + Nội dung dạy học cho trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học ở Việt Nam Nội dung dạy học là một trong những yếu tố nền tảng quyết định đến chất lượng của công tác đào tạo tài năng. Việc lựa chọn cho học sinh tài năng những kiến thức phù hợp là một công việc khó khăn đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc của các nhà giáo giàu kinh nghiệm. Việc xây dựng nội dung dạy học cho trẻ tài năng trong trường tiểu học tại Việt Nam cần chú ý một số những điểm chính sau: Một là: Tiếp tục chuẩn hóa nội dung kiến thức chuẩn mà trẻ ở bậc tiểu học cần đạt được để tạo cơ sở nền tảng cho việc phát triển và mở rộng nội dung giành cho dạy học trẻ tài năng. Hai là: Phát triển nội dung dạy học cho học sinh tài năng theo hướng tăng độ khó và mở rộng phạm vi kiến thức trong tất cả các môn học so với chương trình chuẩn. Ba là: Tăng cường đầu tư trang bị tri thức công cụ cho học sinh tiểu học về ngoại ngữ, tin học. Bốn là: Đưa vào giảng dạy những nội dung gắn với đời sống thực tiễn, giúp trẻ phát triển đặc biệt khả năng nhận thức về môi trường sống và thế giới xung quanh ở mức độ phức tạp hơn. Năm là: Nội dung giảng dạy phải thực sự lôi cuốn và phù hợp với sở thích của trẻ lứa tuổi này. + Hình thức tổ chức và một vài biện pháp dạy học cụ thể trong hoạt động dạy học cho học sinh tài năng vận dụng tại Việt Nam: Trẻ em lứa tuổi tiểu học bộc lộ rất rõ nét năng khiếu tự nhiên, song để giúp trẻ phát triển các năng khiếu thành tài năng đòi hỏi vai trò to lớn của người thầy giáo thông qua phương pháp giảng dạy của mình. Đối với học sinh tài năng ở bậc tiểu học, phương pháp của người thầy và hình thức tổ chức dạy học có nhiều điểm đặc biệt. Hoạt động với học sinh như người giúp đỡ, hỗ trợ, giúp học sinh làm sáng tỏ tri thức chứ không đơn thuần là người truyền đạt thông tin hay phổ biến kinh nghiệm rèn luyện kỹ năng. Tiến hành thực hiện các phương pháp dạy học như khám phá, thảo luận, hoạt động theo nhóm, nhập vai, nghiên cứu cá nhân… Luôn tìm cách đặt ra những nhiệm vụ có tính thử thách, tạo ra được những tình huống có vấn đề mà muốn giải quyết chúng học sinh phải tìm hiểu, đánh giá và phê phán một cách tỉ mỉ những tri thức hiện thời. Những bài giảng, hướng dẫn luôn gợi mở ý kiến mới và làm nảy sinh những câu hỏi mới ở học sinh năng tài năng. Đối với học sinh tiểu học có năng khiếu cao cần tiến hành sử dụng nhiều các phương pháp trực quan như biểu diễn thí nghiệm, trình diễn … tạo cơ hội để học sinh giải quyết vấn đề đặt ra với những phương án mở. Khuyến khích kỹ năng học và đề cao phương pháp tự học, tự nghiên cứu. Động viên, kích thích tính tò mò phát hiện và tinh thần học hỏi không ngừng của học sinh, đồng thời coi trọng tính trung thực khách quan trong quan sát thực tiễn. Một trong những biện pháp cụ thể có thể áp dụng hiệu quả trong dạy học học sinh tài năng: 1. Biện pháp cá nhân hóa và phân hóa thành nhóm trong nội bộ lớp học. 2. Biện pháp tăng tốc: Đây là biện pháp tăng tốc độ và nhịp độ làm việc của học sinh có năng khiếu cao. Nó thể hiện ở một số cách làm khác nhau và dựa trên các địa phương cụ thể có thể lựa chọn phương thức phù hợp: Cho trẻ có năng khiếu cao đến trường sớm trước tuổi học đường quy định. Cho trẻ tài năng học vượt một lớp so với bạn cùng lứa. Cho trẻ tài năng học nhanh toàn bộ nội dung chương trình dành cho một lớp và rút ngắn thời gian ở trường tiểu học để lên trung học cơ sở. 3. Biện pháp “cố vấn” thay thế giáo viên một cách linh hoạt: Cố vấn có thể là giáo viên rất có uy tín đối với học sinh tài năng hoặc giảng viên đại học nghiên cứu chuyên sâu về giáo dục trẻ tài năng. Người cố vấn có thể dạy một hoặc một vài tiết hay đơn thuần là nói chuyện với học sinh tài năng về các vấn đề mà các em quan tâm nhiều nhất. 4. Biện pháp giảng dạy cho từng nhóm riêng của trẻ có năng khiếu cao. Đây là hình thức trong một hoặc vài ngày cố định trong tuần, trẻ sẽ được học tập theo các môn yêu thích riêng biệt do các em lựa chọn. 5. Biện pháp tổ chức các lớp đặc biệt dành cho học sinh tài năng: Tại các lớp này có thể tăng thêm thời lượng giảng bài và tăng thêm dung lượng tri thức cho học sinh có tài năng. Cũng có thể đưa các phương pháp dạy học mới vào các lớp đặc biệt này. 6. Tổ chức dạy học cho trẻ tại các bảo tàng, trung tâm triển lãm, các xưởng sản xuất, nhà máy..v..v dưới hình thức tham quan và viết thu hoạch. 7. Tổ chức các trại hè gắn hoạt động vui chơi của trẻ tài năng của các trường với các yêu cầu về bài học của các môn học liên quan. Giúp trẻ tự khám phá thế giới và giải đáp vấn đề của giáo viên đặt ra. + Yêu cầu đối với giáo viên dạy trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học: Theo các nhà tài năng học người thầy là nhân vật không thể thiếu trong công tác bồi dưỡng và đào tạo tài năng. Đặc biệt đối với trẻ tài năng ở lứa tuổi tiểu học thì vai trò của người thầy càng được thể hiện rõ rệt. Làm sao khơi gợi và phát triển được hứng thú của trẻ và dẫn dắt trẻ đến với tri thức ở học sinh tiểu học thông thường đã là vô cùng khó khăn, song đối với trẻ tài năng lứa tuổi này đòi hỏi người thầy phải là người thực sự có kinh nghiệm trong dạy học trẻ tài năng. Thầy giáo phải nắm được những đặc điểm và những thuộc tính nhân cách của người tài năng, phải nắm bắt được nhu cầu và hứng thú trí tuệ cao của trẻ, tính nhạy cảm, trí tưởng tượng bay bổng, năng lực làm việc thành công trong thời gian nhất định và năng lực của trẻ trong việc cộng tác với các bạn. Chính vì vậy người thầy giáo làm công tác bồi dưỡng tài năng cho trẻ tuổi tiểu học cần phải có những năng lực sau: - Biết giáo dục nhu cầu và hứng thú trí tuệ của trẻ. - Biết khuyến khích học sinh trong học tập và trong các hoạt động. - Hình thành được cảm xúc và trí tưởng tượng bay bổng để trẻ xây dựng và nuôi dưỡng những ước mơ. - Biết giáo dục tính kiên nhẫn và ham muốn hoạt động tinh thần như học tập hay nghiên cứu về thế giới xung quanh. - Biết giáo dục năng lực cộng tác cho học sinh. - Biết tổ chức những yêu cầu tăng dần lôi cuốn học sinh tài năng đến với những tri thức mới và phức tạp hơn. Để làm tốt vai trò của mình người thầy giáo đào tạo tài năng ở bậc tiểu học cần có những đặc điểm tính cách cơ bản sau: - Thành thục trong chuyên môn, luôn cập nhật thông tin và tri thức mới. - Tự tin, linh hoạt, sáng tạo nhiệt tình trong cách giải quyết mọi vấn đề. Dám chịu trách nhiệm và biết chấp nhận rủi ro trong công việc. - Thông cảm với những cá tính, đôi khi lập dị của học sinh tài năng, không thành kiến hay trách phạt chúng vì những nét tính cách đặc biệt đó. - Ý thức được trách nhiệm của bản thân trong việc ươm mầm những tài năng và nhận thức được vai trò quan trọng của việc đào tạo trẻ tài năng ở bậc đầu tiên trong nhà trường tiểu học. Để trang bị cho các thầy cô giáo những kỹ năng trên trong nhà trường sư phạm cần đưa lý luận giáo dục trẻ tài năng vào giảng dạy. Trong các trường tiểu học cần có kế hoạch tăng cường bồi dưỡng, mở các lớp tập huấn dạy trẻ tài năng cho giáo viên giúp họ thực hiện tốt hơn nữa nhiệm vụ của mình. Bởi để thực hiện tốt nhiệm vụ giảng dạy đặc biệt này, thầy cô giáo bên cạnh kinh nghiệm còn cần phải được trang bị một hệ thống tri thức cơ bản và được cập nhật thường xuyên những thành tựu giáo dục tài năng trên thế giới để điều chỉnh hoạt động dạy học của mình ngày càng nâng cao hiệu quả rõ rệt hơn. KẾT LUẬN: Cho đến nay công tác dạy học cho trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học tại Việt Nam vần chưa có được kết quả mong muốn. Thực trạng này có nhiều nguyên nhân: Thứ nhất là do chúng ta chưa có được hệ thống lý luận cơ bản về dạy học trẻ tài năng và công tác đào tạo bồi dưỡng tài năng. Thứ hai do chúng ta chưa đầu tư thỏa đáng cho công tác tìm kiếm và phát triển nguồn lực tài năng. Chúng ta mới chỉ đào tạo “gà nòi” trong các lĩnh vực nhất định chính vì vậy đang bỏ sót một nguồn lực tài năng lớn. Thứ ba chúng ta chưa có được đội ngũ các chuyên gia đào tạo tài năng được đào tạo cơ bản trong các trường. Trong công cuộc đi lên xây dựng đất nước giàu mạnh nguồn lực lao động đặc biệt là nguồn nhân lực lao động chất lượng cao giữ vai trò quyết định. Chính vì vậy nguồn lực tài năng cần phải được phát hiện kịp thời và đào tạo ngay từ bậc tiểu học, tạo sự định hướng từ những năm đầu tiên để những tài năng thực sự được tỏa sáng và trở thành nguồn nhân lực phục vụ đắc lực cho sự nghiệp chung của đất nước. Nhận thức được vai trò quan trọng của nguồn nhân lực tài năng, Đảng và Nhà nước ta đang có những chính sách và chương trình hành động cụ thể cho thấy những bước chuyển mình rõ rệt trong công tác đào tạo tài năng. Trong giai đoạn sắp tới với sự quan tâm đầu tư của Đảng và Nhà nước trực tiếp là Bộ giáo dục và các lực lượng giáo dục, công tác đào tạo tài năng nói chung và đào tạo tài năng ở bậc tiểu học nói riêng sẽ có những bước chuyển biến mới và chúng ta có quyền hy vọng trong tương lai Việt Nam sẽ có một nguồn nhân lực tài năng dồi dào trong mọi lĩnh vực hoạt động góp phần vào sự nghiệp phát triển đất nước đưa đất nước ta thực sự trở thành một nước công nghiệp phát triển sánh vai với các cường quốc năm châu. KẾT LUẬN CHUNG Có thể nói Mỹ là một quốc gia hàng đầu về lĩnh vực sử dụng và đào tạo người tài. Qua các tài liệu nghiên cứu cho thấy với các chính sách đầu tư tích cực cho dạy học và giáo dục trẻ tài năng cùng với các cách thức và phương pháp đào tạo hợp lý đã đem lại cho nước Mỹ một nguồn lực lao động chất lượng bậc nhất trên thế giới.Việc dạy học trẻ em tài năng của nước Mỹ dựa trên cơ sở áp dụng các hình thức và phương pháp đa dạng hóa để phân loại như một phương tiện tạo điều kiện thuận lợi để trẻ với các tư chất trí tuệ khác nhau phát triển. Công tác phân loại dạy học theo trình độ ở Mỹ tạo cơ sở cải cách triệt để các trường học, cho phép nâng cao hiệu quả của việc dạy học. Việc dạy học theo hình thức này có tính đến nhu cầu nhận thức của học sinh tài năng. Nguyên tắc cơ bản để phân loại học sinh tài năng ở Mỹ là tạo cho học sinh có khả năng nghiên cứu rộng và sâu các ý tưởng cơ bản, các vấn đề và đề tài chủ yếu; tạo cho học sinh khả năng ứng dụng các kỹ năng, kỹ xảo vào hoạt động; tư duy hiệu quả; tạo ra khả năng tự điều khiển quá trình học tập của học sinh… Nội dung dạy học được cấu trúc phù hợp với những luận điểm cơ bản của chương trình mới theo trình độ mà học sinh có thể đạt tới tùy vào thành tích và khả năng của trẻ, trẻ tài năng có thể đạt tới trình độ cao nhất. Hình thức và phương pháp dạy học cá nhân hóa và phân hóa trong các lớp cơ động, các nhóm hỗn hợp, các hình thức tham quan, dã ngoại, học ngoài môi trường…tạo điều kiện cho việc dạy trẻ ở các năng lực khác nhau phát huy cao nhất khả năng của mình đồng thời khơi gợi được ở trẻ tài năng hứng thú và niềm đam mê đặc biệt với một bộ môn, một chủ đề nhất định. Để có thể dạy học học sinh tài năng có hiệu quả giáo dục ở các trường Tiểu học của Mỹ có sự đầu tư đặc biệt về đội ngũ giáo viên. Các nhà giáo dục học Mỹ đã chỉ rõ các tiêu chí cần thiết của giáo viên làm công tác giáo dục chuyên biệt này. Tuy ở mỗi bang của Mỹ có những tiêu chí khác nhau song tựu chung đều thể hiện yêu cầu cao về năng lực đối với lực lượng giáo viên đào tạo tài năng. Kinh nghiệm của trường tiểu học Mỹ chỉ ra rằng sự phát triển thành công của trẻ tài năng được đảm bảo trước hết bởi sự thay đổi chất lượng học tập của trẻ, điều quan trọng nhất là người giáo viên phải giúp cho trẻ tư duy hiệu quả. Giải quyết vấn đề này ở trình độ lý luận dạy học đòi hỏi các nhà giáo dục Mỹ phải xây dựng được một hệ thống lý thuyết chung có tính tổng thể. Quan trọng nhất là hệ thống khái niệm về tài năng và các quan điểm về phương pháp với việc dạy và phát triển của trẻ tài năng. Trong quá trình tìm kiếm và phát triển tài năng nước Mỹ cũng còn gặp nhiều khó khăn do hệ thống các quan điểm còn chưa thống nhất, hoạt động dạy học trẻ tài năng bao gồm nhiều vấn đề phức tạp ngay từ khâu phát hiện, phân loại và đào tạo tài năng. Sự phân tích lịch sử và các khuynh hướng hiện đại trong sự phát triển nền giáo dục phổ thông ở Mỹ đã chỉ ra rằng: Các tiêu chí lựa chọn tài năng trong thực tế thường bị đánh lộn bởi các tiêu chí xã hội. Cho đến nay vẫn chưa có sự giải quyết rõ ràng minh bạch nhiều vấn đề cụ thể: Có cần phải tách riêng trẻ tài năng trong quá trình dạy - học hay không? Có cần phải dành cho trẻ em tài năng những nội dung phong phú hơn chương trình so với các lớp học thường? Con đường nào hiệu quả hơn tăng nhanh cường độ tiếp thu của chương trình bình thường hay đưa ra những chương trình phong phú hơn? Làm thế nào để tương ứng giữa yêu cầu trình độ tài năng của trẻ với những đặc điểm tâm sinh lý của trẻ? Mối tương quan giữa chương trình chung dành cho mọi trẻ tiểu học với chương trình riêng đào tạo trẻ tài năng?... Giải quyết các vấn đề trên cũng như các vấn đề phức tạp diễn ra trong dạy trẻ tài năng yêu cầu các nhà giáo dục học Mỹ phải tiếp tục nghiên cứu về cả lý thuyết và thực nghiệm của các chương trình giáo dục khác nhau. Công tác đào tạo tài năng nói chung và ở các trường tiểu học tại Việt Nam nói riêng còn nhiều hạn chế. Công tác này được tiến hành nhiều năm song trên thực tế kết quả thu được chưa cao. Làm thế nào để phát huy tài năng trẻ Việt Nam đang là một vấn đề thu hút sự quan tâm của các lực lượng trong xã hội. Dựa trên cơ sở nghiên cứu đặc điểm của quá trình dạy học trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ chúng tôi rút ra được một số biện pháp để góp phần hoàn thiện hơn cho công tác dạy học trẻ tài năng trong các trường tiểu học tại Việt Nam đang là một vấn đề còn nhiều tồn tại. Để có thể thực hiện tốt hơn nhiệm vụ đào tạo tài năng của mình chúng ta cần: Có sự đầu tư nghiên cứu để hoàn thiện hệ thống lý luận về trẻ tài năng và đào tạo trẻ tài năng. Bộ giáo dục và đào tạo cần có cơ quan chuyên môn phụ trách về lĩnh vực đào tạo tài năng. Xây dựng được kế hoạch tuyển chọn tài năng và bộ tiêu chí cụ thể để lấy đó làm căn cứ để tuyển chọn và phát hiện tài năng. Hoàn chỉnh nội dung chương trình chuẩn của bậc tiểu học để dựa trên cơ sở đó nâng cao chương trình đào tạo trẻ tài năng nhưng vẫn đảm bảo được các yêu cầu cơ bản. Xây dựng nội dung dạy học trẻ tài năng vừa đa dạng, vừa gắn liền với thực tiễn đời sống, tăng cường tri thức công cụ cho học sinh tài năng ngay từ bậc tiểu học áp dụng các biện pháp dạy học cá nhân hóa, tăng tốc, phân hóa trong dạy học trẻ tài năng ở các trình độ trí tuệ khác nhau. Có sự đầu tư cho việc phát triển đội ngũ giáo viên làm công tác đào tạo tài năng qua việc đưa chương trình dạy trẻ tài năng trong chương trình đào tạo của các trường sư phạm, tăng cường tập huấn cập nhật kiến thức mới cho giáo viên đang tham gia dạy các trường tiểu học, các lớp tài năng tại Việt nam Đội ngũ người lao động của mỗi quốc gia là lực lượng tinh túy, là cơ sở đảm bảo vững chắc cho sự phát triển của một đất nước. Trong bất kỳ một giai đoạn lịch sử nào hay trong một chế độ xã hội nào người tài luôn là lực lượng được quan tâm bồi dưỡng. Cũng như các quốc gia trên thế giới, Việt nam đang hướng đến việc xây dựng một đội ngũ lao động chất lượng cao, Đảng và Nhà nước ta đang có sự quan tâm đầu tư và chúng ta có quyền hy vọng vào một đội ngũ người trẻ tài năng góp phần đưa đất nước ta lên một vị thế mới so với các nước trong khu vực và trên thế giới. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Chiến lược phát triển giáo dục 2001 - 2010 - NXB Giáo dục 2000 2. Chiến lược phát triển giáo dục 2010 - 2020 - NXB Giáo dục 2006 3. Gia đình, nhà trường với việc phát hiện, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và đãi ngộ người tài - PGS . TS Nguy ễn Huy Tú. NXB Giáo dục - 1996. 4. Giáo dục học hiện đại - Thái Duy Tuyên NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội 2001. 5. Giáo dục Việt Nam đầu thế kỷ XXI - Nguyễn Hữu Châu. NXB Giáo dục 2007. 6. Luật giáo dục năm 2005 - NXB Tư pháp 2005. 7. Một số luận án tiến sĩ về đề tài trẻ tài năng. 8. Tài năng, quan niệm, nhận dạng và đào tạo - PGS.TS Nguyễn Huy Tú. NXB Giáo dục - 2005 9. Tạp chí khoa học giáo dục. 10. Tài liệu từ Internet: Cha mẹ tài năng, IQ, giáo dục gia đình… 11. Trắc nghiệm dành cho bé yêu - Multiple intelligencs. NXB Lao động 2007 do tác giả Hà Thương biên soạn