Đánh giá hệ thực vật vùng cảnh quan hành lang xanh tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam

Đánh Giá Hệ Thực Vật Vùng Cảnh Quan Hành Lang Xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam Dự án Hành lang xanh: Báo cáo kỹ thuật số 1 Phần 1 Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 2 Những quan điểm trình bày trong báo cáo này là của tác giả và nhà biên soạn. Không nhất thiết phản ánh quan điểm của tổ chức WWF. Các bản đồ địa lý trong tài liệu này không hàm ý của các tác giả hoặc WWF về địa vị pháp lý của bất kỳ quốc gia, lãnh thổ, vùng hoặc thẩm quyền hay ranh giới nào. Tác giả, người biên soạn và WWF không chịu trách nhiệm cho bất kỳ một sai sót nào của tài liệu do biên dịch tài liệu này sang các ngôn ngữ khác. Xuất bản: WWF Greater Mekong & Chương trình Việt Nam Bản quyền: WWF Greater Mekong & Chương trình Việt Nam và Chi cục Kiểm lâm Thừa Thiên Huế Số đăng ký xuất bản: Việc tái bản bất kỳ phần nào của ấn phẩm này vì mục đích giáo dục, bảo tồn hay phi lợi nhuận khác có thể được thực hiện không cần xin phép trước mà chỉ nêu đầy đủ nguồn cung cấp thông tin. Sao chép các ảnh tư liệu cho bất kỳ mục đích nào không được phép khi không có sự đồng ý của tác giả và người gữ bản quyền. Tái bản để kinh doanh hay vì mục đích thương mại khác không được thực hiện nếu không xin phép trước các nhà giữ bản quyền. Trích dẫn: Leonid V. Averyanov, L.V., Phan Kế Lộc, Nguyễn Tiến Vinh, Trần Minh Đức, Ngô Trí Dũng, Dương Văn Thành, Lê Thái Hùng, Nguyễn Tiến Hiệp, Phạm Văn Thế, Averyanova A.L and Regalado, J. (2006). Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Báo cáo số 1: Phần 1. Dự án Hành lang xanh, WWF Greater Mekong & Chương trình Việt Nam và Chi cục Kiểm lâm tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Biên tập: Chris Dickinson, Văn Ngọc Thịnh và Danny Lenain Ảnh trang bìa: Averaynov © WWF Greater Mekong; Phan Kế Lộc © WWF Greater Mekong; WWF © WWF Greater Mekong Tài liệu được lưu dữ tại: Dự án Hành lang xanh – WWF WWF Greater Mekong & Chương trình Việt Nam Chi Cục Kiểm Lâm tỉnh Thừa Thiên Huế 39 Xuân Diệu 18 Đoàn Hữu Trưng, Thành phố Huế Quận Tây Hồ Tỉnh Thừa Thiên Huế Hà Nội Việt Nam Việt Nam Tel: 054 887323 Tel: 04 7193049 www.huegreencorridor.org www.panda.org/greatermekong Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 3 DỰ ÁN HÀNH LANG XANH: GÓP PHẦN VÀO MỤC TIÊU BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC TOÀN CẦU TẠI MỘT CẢNH QUAN HIỆU SUẤT BÁO CÁO KỸ THUẬT SỐ 1 Phần 1 Đánh Giá Hệ Thực Vật Vùng Cảnh Quan Hành Lang Xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam Tác giả: Leonid V. Averyanov1, L.V., Phan Kế Lộc2, Nguyễn Tiến Vinh2, Trần Minh Đức4, Ngô Trí Dũng4, Dương Văn Thành4, Lê Thái Hùng2, Nguyễn Tiến Hiệp2, Phạm Văn Thế, Averyanova1 A.L and Jacinto Regalado Jr3. Cơ quan/ tổ chức: 1 Viện thực vật học Kômarốp, Viện Hàn lâm khoa học Liên bang Nga, Xanh Pêtécxbua 2 Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện khoa học và công nghệ Việt Nam, Hà Nội 3 Vườn thực vật Mítxuri, Xanh Lui 4 Trường Đại học Nông lâm Huế, Đại học Huế Báo cáo này là kết quả của Dự án “Hành lang xanh: Góp phần vào mục tiêu bảo tồn đa dạng sinh học toàn cầu tại một cảnh quan hiệu suất”, Dự án nhận được sự tài trợ của Ngân hàng thế giới - Quỹ môi trường toàn cầu, Số: TF052526, WWF Greater Mekong & Chương trình Việt Nam, Ủy Ban Nhân Dân Tỉnh Thừa Thiên Huế và SNV - Tổ chức phát triển Hà lan. Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 4 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .........................................................................................................................11 TỔNG QUAN VỀ DỰ ÁN HÀNH LANG XANH...............................................................12 TÓM TẮT ...............................................................................................................................13 1.0 LỜI GIỚI THIỆU....................................................................................................15 1.1 Tổng Quan ..............................................................................................................15 1.2 Trung Trường Sơn ..................................................................................................15 1.3 Những Nghiên Cứu Trước Đây ..............................................................................16 2.0 MỤC TIÊU VÀ ĐỐI TƯỢNG................................................................................17 2.1 Mục Tiêu của Dự Án ..............................................................................................17 2.2 Các Đối Tượng Điều Tra........................................................................................17 3.0 CÁC PHƯƠNG PHÁP............................................................................................18 3.1 Các Khu Vực Nghiên Cứu......................................................................................18 3.1.1 Địa Hình .................................................................................................................19 3.1.2 Địa Chất..................................................................................................................20 3.1.3 Khí Hậu ..................................................................................................................20 3.1.4 Thảm Thực Vật.......................................................................................................20 3.1.5 Địa Lý Học Sinh Vật ..............................................................................................21 3.2 Lựa Chọn Vị Trí Điều Tra......................................................................................22 3.3 Thời Gian và Cán Bộ Thu Thập Mẫu.....................................................................23 3.4 Phương Pháp Thu Mẫu...........................................................................................24 3.4.1 Kỹ Thuật Điều Tra Thực Vật Tiêu Chuẩn..............................................................24 3.4.2 Phương Pháp Nghiên Cứu Cây Không Cây Gỗ ở Các Ô Mẫu...............................25 3.4.3 Các Tài Liệu Phân Loại và Các Tài Liệu Khác Được Sử Dụng.............................25 4.0 CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU............................................................................25 4.1 Đánh Giá Các Thảm Thực Vật và Hệ Thực Vật ....................................................25 4.3 Sự Đánh Giá Các Taxôn Bậc Cao ..........................................................................27 4.3 Tường Trình Các Điểm Nghiên Cứu của Dự Án ...................................................28 4.3.1 Huyện Nam Đông, Xã Thượng Quảng...................................................................30 4.3.2 Huyện A Lưới, Xã A Roàng...................................................................................30 4.3.3 Huyện A Lưới, Các Xã Hồng Kim và Hồng Vân...................................................31 4.3.4 Huyện A Lưới, Xã Hương Nguyên ........................................................................33 4.3.5 Huyện Hương Thủy, Xã Dương Hòa .....................................................................34 4.4 Sử Dụng Lan như Mô Hình để Phân Tích Hệ Thực Vật ........................................36 4.5 Các Nhóm Thực Vật Quan Trọng Khác ở Vùng Nghiên Cứu ...............................41 4.5.1 Ráng........................................................................................................................42 4.5.2 Hạt Trần..................................................................................................................44 4.5.3 Cây Gỗ ....................................................................................................................46 4.5.4 Các Loài Cây Dùng Làm Thuốc Trong Nền Y Học Dân Tộc................................49 4.5.5 Các Loài Cây Có Ý Nghĩa Trồng Làm Cảnh .........................................................51 4.5.6 Các Loài Đặc Hữu và Gần Đặc Hữu ......................................................................55 4.5.7 Các Loài Mới..........................................................................................................58 4.6 Đánh Giá Môi Trường Sống...................................................................................59 4.6.1 Tóm Tắt ..................................................................................................................59 Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 5 4.6.2 Rừng Nguyên Sinh Chưa Bị Tác Động Rậm Thường Xanh Cây Lá Rộng ở Đất Thấp........................................................................................................................60 4.6.3 Rừng Thứ Sinh Rậm và Thưa Thường Xanh Cây Lá Rộng ở Đất Thấp................62 4.6.4 Trảng Cây Bụi Thứ Sinh Rậm và Thưa..................................................................64 4.6.5 Trảng Cỏ Thưa và Các Quần Xã Ráng Thứ Sinh...................................................65 4.6.6 Các Quần Xã Thực Vật ở Ven Suối .......................................................................66 4.6.7 Các Quần Xã Thực Vật Sống trên Đá ....................................................................68 4.7 Nghiên Cứu Các Ô Tiêu Chuẩn..............................................................................69 4.7.1 Thảm Thực Vật và Các Ô Không Cây Gỗ..............................................................75 4.7.2 Các Ô Cây Gỗ.........................................................................................................84 4.7.3 Phân Tích và Đánh Giá...........................................................................................85 4.7.3.1 Độ Giàu Loài ..........................................................................................................85 4.7.3.2 Phân Vùng Sinh Thái..............................................................................................86 4.7.3.3 Tình Trạng Bảo Tồn ...............................................................................................88 4.7.3.4 Một Vài Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Cấu Trúc và Phân Bố Tài Nguyên Rừng Ở Vùng Dự Án ...........................................................................................................89 5.0 THẢO LUẬN ...........................................................................................................90 5.1 Đánh Giá Tầm Quan Trọng của Bảo Tồn ở Vùng Nghiên Cứu của Dự Án ..........90 5.1.1 Các Loài Thực Vật Bị Đe Dọa Tuyệt Chủng ở Mức Toàn Cầu và Quốc Gia........90 5.1.2 Các Loài Thực Vật Hiếm và Đặc Hữu ...................................................................90 5.1.3 Những Loài Thực Vật Mới Phát Hiện....................................................................90 5.1.4 Các Loài Có Tầm Quan Trọng về Kinh Tế và Các Loài Khác Có Giá Trị Tiềm Năng .......................................................................................................................90 5.2 Bảo Tồn Nơi Sống..................................................................................................91 5.3 Cây Gỗ và Sự Tái Sinh Rừng .................................................................................91 5.4 Đánh Giá Các Điểm Nghiên Cứu của Dự Án trong Khung Cảnh của Vùng và Tỉnh ................................................................................................................................92 5.5 Đánh Giá Các Mối Đe Dọa Bảo Tồn......................................................................92 6.0 ĐỀ XUẤT .................................................................................................................93 6.1 Bảo Tồn ..................................................................................................................93 6.1.1 Chiến Lược Bảo Tồn theo Vùng ............................................................................93 6.1.2 Chiến Lược Bảo Tồn theo Loài ..............................................................................95 6.2 Phục Hồi và Quản Lý Rừng ...................................................................................96 6.2.1 Phục Hồi Rừng .......................................................................................................96 6.2.2 Theo Dõi Tình Trạng Rừng ....................................................................................98 6.2.3 Hoạch Định Quản Lý Rừng dựa vào Công Cụ GIS ...............................................98 6.3 Nâng Cao Năng Lực cho Địa Phương và Hỗ Trợ Công Tác Bảo Tồn...................99 6.4 Tăng Cường Các Nghiên Cứu Hợp Tác và Phối Hợp trong Các Lĩnh Vực Bảo Tồn ................................................................................................................................99 7.0 KẾT LUẬN ............................................................................................................101 8.0 TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................102 Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 6 DANH SÁCH HÌNH Hình 1.0 Bản đồ của khu vực Trung Trường Sơn; cảnh quan ưưu tiên (CA1) (xem Tordoff và cộng sự, 2003) ...........................................................................................................16 Hình 2.0 Bản đồ khu vực dự án Hành lang xanh......................................................................17 Hình 3.0 Bản đồ các khu vực nghiên cứu thực vật tỉnh Thừa Thiên Huế ...............................19 Hình 4.0 Bản đồ địa chất Tỉnh Thừa Thiên Huế ......................................................................20 Hình 5.0 Bản đồ hành chánh khu vực dự án Hành Lang Xanh (lập vào 06/2005)...................21 DANH SÁCH BẢNG Bảng 1.0 Độ cao, địa chất, kiểu rừng và các nhân tố ảnh hưởng của các điểm nghiên cứu thực vật chính ....................................................................................................................23 Bảng 2.0 Thời gian nghiên cứu thực địa và các thành viên tham gia......................................23 Bảng 3.0 Tóm tắt các dữ liệu thu thập thực vật ở mỗi điểm nghiên cứu của Dự án Hành Lang Xanh ..........................................................................................................................25 Bảng 4.0 Tính đa dạng các họ thực vật dựa vào số loài đã được thu thập ..............................27 Bảng 5.0 Phổ dạng sống của các loài trong vùng nghiên cứu của Dự án................................28 Bảng 6.0 Sự so sánh số lượng loài trong vùng Dự án Hành Lang Xanh; biểu diễn số lượng họ, chi và loài với tỉ lệ phần trăm đối với toàn vùng nghiên cứu ..............................29 Bảng 7.0 Số lượng loài độc nhất phỏng chừng có trong khu vực Dự án ................................29 Bảng 8.0 Các loài Lan của tiểu vùng địa lý thực vật Trung Trường Sơn được ghi nhận ở vùng nghiên cứu của Dự án Hành làng xanh và VQG Bạch Mã........................................37 Bảng 9.0 Sự so sánh số lượng loài Lan của các hệ thực vật vùng nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh và VQG Bạch Mã .....................................................................................40 Bảng 10.0 Các chi Ráng (kèm theo số loài) ghi nhận được ở vùng nghiên cứu của Dự án và so sánh với VQG Bạch Mã và các KBTTN Đáckrông-Phong Điền..............................42 Bảng 11.0 Các loài Hạt trần ghi nhận được ở vùng nghiên cứu của Dự án và so sánh với VQG Bạch Mã và các KBTTN Đáckrông-Phong Điền ......................................................44 Bảng 12.0 Các loài và chi cây gỗ chọn lọc ghi nhận được ở vùng nghiên cứu của Dự án và so sánh với VQG Bạch Mã và các KBTTN Đăckrông-Phong Điền..............................46 Bảng 13.0 Các loài cây dùng làm thuốc ở vùng nghiên cứu của Dự án và so sánh với VQG Bạch Mã và các KBTTN Đáckrông-Phong Điền ......................................................49 Bảng 14.0 Các loài cây có ý nghĩa trồng làm cảnh ghi nhận ở vùng nghiên cứu của Dự án và so sánh với VQG Bạch Mã và các KBTTN Đáckrông-Phong Điền .........................51 Bảng 15.0 Các loài đặc hữu và gần đặc hữu ghi nhận ở vùng nghiên cứu của Dự án và so sánh với VQG Bạch Mã và các KBTTN Đáckrông-Phong Điền ......................................55 Bảng 16.0 Các loài cây ở vùng nghiên cứu của Dự án có thể là mới cho khoa học ................58 Bảng 17.0 Sự phân bố các loài cây không gỗ theo các ô nghiên cứu.....................................75 Bảng 18.0 So sánh các loài cây không gỗ trong các ô ở vùng nghiên cứu của Dự án với VQG Bạch Mã và KBTTN Đáckrông-Phong Điền ............................................................81 Bảng 19.0 Các kiểu rừng phân theo trạng thái ở vùng nghiên cứu của Dự án.........................85 Bảng 20.0 Số liệu phân loại của các nhóm cây gỗ ..................................................................85 Bảng 21.0 Hai mươi họ thực vật thân gỗ có nhiều loài nhất ở vùng nghiên cứu của Dự án (đường kính lớn hơn 10 cm)......................................................................................86 Bảng 22.0 Các chi được lựa chọn để tìm ra sự tương đồng giữa các điểm nghiên cứu của Dự án ...............................................................................................................................87 Bảng 23.0 Chỉ số J ở các điểm nghiên cứu của Dự án so với VQG Bạch Mã .........................88 Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 7 Bảng 24.0 Tình trạng bảo tồn (Sách đỏ Việt Nam) của một số loài cây gỗ ở vùng nghiên cứu của Dự án...................................................................................................................89 Bảng 25.0 Các nhân tố phá hoại ở các điểm nghiên cứu của Dự án .......................................92 Bảng 26.0 Đề xuất kế hoạch bảo tồn theo vùng ......................................................................93 Bảng 27.0 Đề xuất kế hoạch bảo tồn theo loài ........................................................................95 Bảng 28.0 Đề xuất các loài cây gỗ tại chỗ (bản địa) cho chương trình phục hồi rừng ............97 DANH SÁCH PHỤ LỤC Phụ lục 1.0 Danh sách các thực vật ghi nhận ở vùng nghiên cứu, ở VQG Bạch Mã và ở các KBTTN Đáckrông-Phong Điền...............................................................................105 Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 8 CÁC TỪ VIẾT TẮT CITES Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã cm centimét dbh Đường kính tại chiều cao ngang ngực distr. Huyện FIPI Viện Điều tra và Quy hoạch Rừng FPD Chi cục Kiểm lâm GIS Hệ thống thông tin địa lý ha. Héc ta HAL Hiệp, Averyanov, Lộc HN Phòng mẫu thực vật khô của Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật, Hà Nội IEBR Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật IUCN Tổ chức bảo tồn quốc tế m mét masl mét, độ cao tuyệt đối trên mặt biển mm. milimét NP Vườn Quốc gia NR Khu dự trữ thiên nhiên NTFP Lâm sản ngoài gỗ s.l. theo nghiã rộng sp. Loài subsp. Dưới loài WWF Tổ chức bảo tồn toàn cầu Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 9 ĐỊNH NGHĨA TỪ VÀ THUẬT NGỮ Cảnh quan – toàn bộ các tính chất tự nhiên tạo nên sự phân biệt một phần của bề mặt trái đất với các phần khác Cỏ – cây không có hay chỉ có ít mô hóa gỗ lâu năm trên đất Đá mẹ - đá nền cứng nằm dưới lớp đất và phong hóa thành đất Đặc hữu – chỉ phân bố giới hạn ở một vùng địa lý nhất định, không gặp ở các vùng khác Đặc hữu địa phương là taxôn với sự phân bố hạn chế ở một hoặc hai tiểu vùng hệ thực vật, Đặc hữu là các taxôn chỉ gặp ở Việt Nam Gần đặc hữu là các taxôn phân bố trong giới hạn của bán đảo Đông Dương (Việt Nam, Lào, Căm Pu Chia, Đông Bắc Thái Lan, Đông Nam Mianma và những vùng ở cực nam Trung Quốc). Địa đới – thảm thực vật được xác định bởi khí hậu và thổ nhưỡng Hạt trần – thực vật mang hạt lộ ra bên ngoài, không được bao kín trong quả Hệ sinh thái – một quần xã thực vật và động vật (gồm cả người) có quan hệ phụ thuộc với nhau và với tổng thể môi trường Hệ thực vật – toàn bộ các loài thực vật (hoặc môt nhóm loài) gặp ở một vùng Hoại sinh – một loài cây sống phụ thuộc vào mô của một loài (cây hay con) khác đã chết để lấy nguồn thức ăn và năng lượng trao đổi chất Kiểu thảm thực vật – thuật ngữ được dùng để chỉ một loại (hay nhóm) quần xã thực vật trong phạm vi rộng về ngoại mạo và cấu trúc Ký sinh – một sinh vật sinh trưởng, lấy thức ăn, và nương nấu trên hay trong một cơ thể khác (vật chủ) mà không đóng góp gì cho sự tồn tại của vật chủ đóLoài bị đe dọa tuyệt chủng – một loài mà do tác động của một số nhân tố đã ảnh hưởng đến sự sống sót của nó. Loài chỉ thị – một sinh vật nhậy cảm đặc biệt với tác động của sự phát triển và các hoạt động của con người Loài hiếm – không gặp phổ biến Loài ngoại lai - loài không có nguồn gốc tại điểm nghiên cứu mà di cư từ nơi khác đến Loài tại chỗ (bản địa) – là thành phần của một hệ thực vật hay động vật có nguồn gốc tại chỗ ở vùng đó (đã được hình thành tại chỗ) Loài xâm chiếm – một sinh vật chuyển đến sống ở một nơi sống khác và sinh sản đến mức xâm chiếm, thay thế một số lòai có nguồn gốc tại chỗ Môi trường sống – môi trường tự nhiên của một sinh vật Nhân tác- Bị con người làm thay đổi hay được con người tạo ra Ô tiêu chuẩn – một đơn vị thảm thực vật mẫu dùng để vạch ranh giới một tổng thể nhất định nhằm đánh giá thảm thực vật Phong phú – số lượng loài thực vật trong một quần xã Quần xã phi địa đới – quần xã phát triển ở các điều kiện môi trường không điển hình như ở các điểm bị ngập nước thường xuyên hay theo chu kỳ, thung lũng suối hay trên các tảng đá lộ đầu Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 10 Quần xã thực vật- một tập hợp các cây sống chung với nhau trong mối quan hệ phụ thuộc vào môi trường và có ảnh hưởng lẫn nhau cũng như thay đổi môi trường sống Rêu - bao gồm cả Rêu theo nghĩa rộng và Địa y Sự diễn thế – một chuỗi tiến hóa tự nhiên của các quần xã, mỗi giai đoạn phụ thuộc vào giai đoạn trước, và vào môi trường và các nhân tố quản lý Sự khôi phục – quá trình khôi phục các điều kiện như trước khi bị hủy hoại Tầng – một lớp riêng biệt trong một quần xã thực vật Tầng (lớp) đất – một lớp đất nằm ít nhiều song song với bề mặt, phân biệt với các lớp tiếp giáp bởi các tính chất sinh học, vật lý và hóa học Tầng - một lớp cây trong thảm thực vật có cành và tán lá ít nhiều liên tục Taxôn (số nhiều là taxa) – là một nhóm sinh vật có thực được xếp bất kỳ bậc phân loại nào, ví dụ ngành, lớp, bộ, họ, chi hay loài. Thảm thực vật – lớp thực vật bao phủ cảnh quan Thông – là một lớp thuộc ngành Hạt trần có lá hình kim hay hình vẩy Thực vật Hạt kín - Thực vật có hoa, hạt được bao bọc kín trong quả Ven sông suối – vùng thảm thực vật tách rời đất liền và nước, thường bị ngập theo chu kỳ Sống trên đá – cây mọc trên bề mặt hay khe đá Vùng sinh thái- một vùng được đặc trưng bởi các điều kiện khí hậu khác biệt thể hiện lên thảm thực vật Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 11 LỜI CẢM ƠN Báo cáo này là kết quả của đợt khảo sát thực vật ở vùng nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh thực hiện từ 23 tháng 3 đến 15 tháng 5 năm 2005. Các tác giả muốn nhân dịp này tỏ lời cảm ơn đến toàn thể thành viên của Dự án Hành lang xanh ở Huế, đặc biệt đến ông Hoàng Ngọc Khanh, trưởng Dự án và Chi cục trưởng Chi cục kiểm lâm Thừa Thiên-Huế, Ts. Chris Dickinson, CTA của Dự án, ông Văn Ngọc Thịnh, đồng chủ trì Dự án và ông Bùi Hữu Mạnh, cán bộ Dự án. Chúng tôi bày tỏ lòng cảm ơn đến thành viên của các Hạt kiểm lâm Nam Đông, A Lưới và Hương Thủy và các lâm trường đã tận tình giúp đỡ trong quá trình điều tra. Lời cảm ơn cũng xin được chuyển đến Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật (IEBR) thuộc Viện khoa học và công nghệ Việt Nam (VAST), đến Viện thực vật học Kômarốp thuộc Viện Hàn lâm khoa học liên bang Nga và Chương trình bảo tồn thực vật Việt Nam (VBCP), một chương trình hợp tác giữa Viện Sinh thái và Tài nguên sinh vật và Vườn thực vật Mítxuri (MBG) và Trường Đại học nông lâm Huế vì đã tận tình hỗ trợ để hoàn thành nghiên cứu này. Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 12 TỔNG QUAN VỀ DỰ ÁN HÀNH LANG XANH Dự án Hành lang xanh: đáp ứng các mục tiêu bảo tồn toàn cầu trong một cảnh quan hiệu suất là một sáng kiến 4 năm bắt đầu từ tháng 6 năm 2004 do WWF Greater Mekong & Chương trình Việt Nam và Chi cục Kiểm lâm tỉnh Thừa Thiên Huế thực hiện. Dự án nhận được sự tài trợ của Ngân hàng thế giới - Quỹ môi trường toàn cầu, WWF, ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế và SNV - Tổ chức phát triển Hà lan. Mục tiêu chính của dự án là nhằm bảo vệ và duy trì đa dạng sinh học cao của các khu rừng trong cảnh quan Hành lang xanh. Khu vực này đã được xác định thông qua các đánh giá bảo tồn cảnh quan có hệ thống như là một trong những ưu tiên bảo tồn cao nhất ở vùng Trung Trường Sơn vì nó hỗ trợ cho một số khu rừng thấp còn lại cuối cùng ở Việt Nam và là nơi cư trú của nhiều loài đặc hữu và đang bị đe dọa như Sao la (Tordoff et al., 2003; MARD, 2004). Mục tiêu chính của dự án là nhằm bảo vệ và duy trì giá trị bảo tồn cảnh quan Hành lang xanh, một khu vực mang tính quan trọng toàn cầu hiện đang bị đe dọa nghiêm trọng do khai thác và săn bắt phi pháp và các mối de dọa phát triển không bền vững. Mục tiêu thứ yếu là thiết lập một mô hình có thể nhân rộng cho việc bảo vệ và duy trì các giá trị bảo tồn toàn cầu trong các cảnh quan rừng đa dụng với tầm quan trọng chiến lược đối với bảo tồn đa dạng sinh học. Dự án tiến hành các cơ chế can thiệp và các phương pháp kịp thời nhằm đạt được lợi ích nhiều mặt từ việc quản lý rừng trong các cảnh quan hiệu suất để đẩy lùi mối đe dọa đa dạng sinh học chính trong khu vực Hành lang xanh. Điều này bao gồm việc xác định các ưu tiên bảo tồn và phục hồi rừng thông qua các đánh giá về đa dạng sinh học có hệ thống và lập bản đồ rừng. Đặc biệt dự án sẽ cải thiện chất lượng quản lý và lập kế hoạch đất và tài nguyên nhằm tăng cường cấp độ bảo tồn đa dạng sinh học và cung cấp một cảnh quan hiệu suất. Để đạt được điều này, dự án sẽ làm việc với các cán bộ lâm nghiệp, các cộng đồng địa phương và các cán bộ cấp tỉnh bao gồm cả những nhà lập kế hoạch phát triển. Các kết quả chính của phương pháp cộng tác này sẽ là công tác lập kế hoạch khoanh vùng bảo tồn và các thoả thuận bảo tồn có sự tham gia. Các công cụ này sẽ đảm bảo rằng những người ra quyết định về môi trường và xã hội sẽ tiến đến xem xét tất cả các cấp độ từ cấp xã trở lên. Ngoài ra, chúng cũng sẽ là công cụ trong việc giảm thiểu mối đe dọa đối với các khu vực bên ngoài các khu rừng đặc dụng khỏi các kế hoạch và các chiến lược đối kháng và sẽ đảm bảo các mục tiêu bảo tồn có thể đạt được ở Hành lang xanh. Điều này sẽ nhằm thúc đẩy việc nhận biết một cảnh quan hiệu suất nơi mà các cộng đồng địa phương hưởng lợi thông qua công tác bảo tồn và quản lý tài nguyên thiên nhiên được cải thiện và không bị ảnh hưởng tiêu cực bởi các hoạt động pháp triển không thích hợp ở cấp huyện, cấp tỉnh hoặc cấp quốc gia. Liên lạc: Hoàng Ngọc Khanh Chris Dickinson Giám đốc dự án Cố Vấn trưởng dự án Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm WWF Dự án Hành lang xanh Thừa Thiên Huế WWF Greater Mekong & Chương trình Việt Nam Việt Nam Chris.dickinson@wwfgreatermekong.org huespam@vnn.vn www.huegreencorridor.org Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 13 TÓM TẮT Báo cáo này trình bày các kết quả khảo sát nghiên cứu đa dạng thực vật và thảm thực vật tiến hành từ giữa đến cuối tháng 3 và từ giữa tháng 4 đến giữa tháng 5 năm 2005 ở 5 điểm nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh ở các huyện A Lưới, Hương Thủy và Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế (16º04’00’’–16º22’30’’ độ vĩ Bắc và 107º08’35’’–107º40’30’’ độ kinh Đông). Đây là một phần công việc của Chương trình khảo sát đa dạng sinh học rộng hơn trong tỉnh do Dự án Hành lang xanh (GCP), và hiện nay đang được Quỹ Quốc tế bảo tồn Động thực vật hoang dã WWF Greater Mekong & Chương trình Việt Nam và Chi cục Kiểm lâm tỉnh Thừa Thiên Huế thực hiện. Mục đích chính của cuộc khảo sát là mô tả các kiểu rừng chính trong khu vực Dự án Hành lang xanh, nâng cao sự hiểu biểt tính đa dạng loài thực vật, đánh giá và định giá các khu vực có ý nghĩa sinh học và xác định các mức độ ưu tiên cho sự bảo tồn. Việc điều tra ngoài trời bao gồm lấy mẫu nghiên cứu ở tất cả các môi trường sống trong khu vực nghiên cứu có độ cao giữa 80 và 1150 m trên mặt biển. Chúng tôi đã tiến hành quan sát và mô tả các kiểu thảm thực vật chính và hệ thực vật dựa vào bộ 3550 mẫu vật thuộc 1517 số hiệu đã thu thập và dựa vào sự nghiên cứu thực vật ở các ô tiêu chuẩn, bao gồm các ô của các loài cây gỗ và cây không phải gỗ. Tổng số gồm 101 ô tiêu chuẩn, đại diện cho tất cả các kiểu quần xã thực vật địa đới chủ yếu của các điểm đã được thành lập, bao gồm 52 ô các loài cây không phải gỗ và 49 ô các loài cây gỗ. Các kiểu địa mạo, đá mẹ, thổ nhưỡng chủ yếu, các mẫu vật đã được thu thập làm bằng chứng cùng khoảng 800 bức ảnh. Những kết quả của cuộc điều tra, nghiên cứu, mặc dầu còn sơ bộ, đã cho thấy hệ thực vật ở các điểm nghiên cứu ít nhiều có sự đồng nhất, nhưng có tính đa dạng cao và bao gồm nhiều loài đặc hữu địa phương, đặc hữu và gần đặc hữu. Trong quá trình khảo sát đã ghi nhận được 869 loài Thực vật bậc cao có mạch (bao gồm Ráng (Dương xỉ) và các nhóm có quan hệ với Ráng, Hạt trần và Hạt kín), thuộc 489 chi và 131 họ. Trong số này có 64 loài đặc hữu địa phương, đặc hữu và gần đặc hữu, 15 loài có thể mới cho khoa học, và một số chi và loài ghi nhận mới cho hệ thực vật Việt Nam. Dựa trên kết quả nghiên cứu ở các vùng khác có các điều kiện tương tự có thể dự đoán tổng số loài Thực vật bậc cao có mạch ở vùng nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh sau khi kiểm kê đầy đủ sẽ lên đến 1700-2000 loài. Hệ thực vật của tất cả các điểm nghiên cứu là điển hình cho hệ thực vật ở đất thấp của tiểu vùng địa lý thực vật Trung Trường Sơn. Các loài thuộc yếu tố tại chỗ (bản địa), yếu tố thường có sự phân bố hẹp, tạo thành phần lõi chủ yếu (ít nhất 60%) của hệ thực vật ở thảm thực vật nguyên sinh. Thêm vào đó cũng có những yếu tố phân bố rộng và yếu tố không mọc tự nhiên, bao gồm cả các loài xâm lấn, tạo nên phần quan trọng ở thảm thực vật thứ sinh. Hệ thực vật của khu vực nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh thể hiện rõ sự tương tự với các hệ thực vật ở đất thấp của Vườn Quốc gia (VQG) Bạch Mã và Khu dự trữ thiên nhiên (KBTTN) Phong Điền-Đắckrông. Tuy nhiên, ở VQG Bạch Mã có một số loài mọc ở vành đai núi thấp với các chỏm cao hơn 1000m, mà không gặp trong vùng nghiên cứu của chúng tôi. Chúng tôi đã chọn Lan là họ mẫu để so sánh các hệ thực vật vì họ này có khá đủ dẫn liệu khoa học. Trong số 138 loài Lan được biết trong cả hai hệ thực vật thì 69 loài (50%) tìm thấy trong cả hai khu vực. Sự khác nhau về độ cao đã giải thích các sự khác nhau về tập hợp các loài. Hệ Lan của vùng nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh bao gồm nhiều loài ở đất thấp hơn là của VQG Bạch Mã, nơi có nhiều loài phân bố ở cao hơn. Các nhóm thực vật chủ chốt khác được sử dụng để so sánh các hệ thực vật của khu vực nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh với VQG Bạch Mã và KBTTN Phong Điền-Đắckrông là Ráng và các nhóm có quan hệ gần gũi, Hạt trần, một số loài cây gỗ được chọn lọc, cây thuốc, cây cảnh, các loài đặc hữu địa phương, đặc hữu và gần đặc hữu. Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 14 Các dữ liệu trong ô tiêu chuẩn cây gỗ và cây không phải gỗ cũng chỉ ra sự giống nhau với thành phần loài ở đai đất thấp của VQG Bạch Mã và KBTTN Phong Điền- Đắckrông. Các kết quả điều tra đã chứng minh rằng các vùng nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh có nhiều loài cây ở đất thấp hơn là ở VQG Bạch Mã, nơi mà có biên độ độ cao rộng hơn. Môi trường tự nhiên trong vùng nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh khá đồng nhất. Hầu hết vùng ở cùng một đai cao, có cảnh quan bị chia cắt và bào mòn mạnh tổ hợp với hệ thống sông suối nhỏ, ngắn và dốc. Vì thế, tập hợp các loài thực vật ở các điểm của vùng nghiên cứu của Dự án Hành lang xanh có mức độ tương tự cao. Có thể chia các quần xã thực vật địa đới ở đây thành 7 loại thảm thực vật chính: 1) Rừng nguyên sinh chưa bị tác động rậm thường xanh cây lá rộng ở đất thấp 2) Rừng nguyên sinh bị khai thác một phần rậm thường xanh cây lá rộng ở đất thấp 3) Rừng thứ sinh rậm thường xanh cây lá rộng ở đất thấp 4) Rừng thứ sinh thưa cây lá rộng ở đất thấp 5) Trảng cây bụi thứ sinh rậm 6) Trảng cây bụi thứ sinh thưa và 7) Các quần xã trảng cỏ và Ráng thứ sinh thưa Chúng tôi cũng gặp ở nhiều chỗ các quần xã thực vật phi địa đới khác nhau như các quần xã thực vật dọc bờ suối có độ cao so với mặt biển rất thấp và các quần xã mọc trên đá ở các đường đỉnh và các vách đá dựng đứng. Những sự khác nhau về độ cao so với mặt biển, địa chất, các điều kiện vi khí hậu, thủy văn và nhiều nhân tố lịch sử và hiện đại tác động đến thảm thực vật đã tạo nên những sự khác nhau chủ yếu về thành phần loài thực vật giữa các điểm nghiên cứu thuộc Dự án Hành lang xanh. Hầu hết các khu vực rừng nghiên cứu là rừng nguyên sinh và thứ sinh đã bị tác động bởi chặt chọn hay chặt hoàn toàn gỗ, chiến tranh (bom, mìn, chất khai quang), làm nương rẫy hay lửa rừng. Các cuộc khảo sát đã cho thấy điều đáng ngạc nhiên là rừng ở đây tái sinh nhanh chóng và có xu hướng phục hồi lại trạng thái giống như rừng nguyên sinh nếu các điều kiện thuận lợi được duy trì. Hành lang xanh bao gồm một trong những khu rừng ở đất thấp rộng lớn đang còn lại ở Việt Nam với tổng diện tích khoảng 134.000ha. Vùng nghiên cứu giầu và đa dạng về thành phần thực vật, bao gồm nhiều yếu tố của hệ thực vật rừng ở đất thấp. Mặc dầu chúng tôi không thể điều tra toàn bộ khu vực của Dự án Hành lang xanh nhưng các điểm, đặc biệt là ở A Ròang và các khu vực xung quanh đã được xác định là ưu tiên bảo tồn cao nhất bởi ưu điểm của hệ thực vật rừng giàu có và hầu như chưa bị tác động. Dự án Hành lanh xanh mở ra một cơ hội rất tốt cho sự bảo tồn rừng nhiệt đới vùng đất thấp, điển hình cho vùng Trung Trường Sơn và hiện chỉ còn phân bố hạn chế. Giá trị bảo tồn đầy đủ của vùng Dự án Hành lang xanh có thể được thấy rõ thông qua các sáng kiến bảo tồn trong tương lai như chiến lược bảo tồn, chiến lược định hướng loài, quản lý rừng cũng như các nghiên cứu phục hồi rừng, xây dựng năng lực địa phương và hỗ trợ bảo tồn, nghiên cứu đời sống hoang dã kết hợp và quy hoạch rừng dựa trên cơ sở Thông tin địa lý. Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 15 1.0 LỜI GIỚI THIỆU 1.1 Tổng Quan Việt Nam được coi là một trong những quốc gia có tính đa dạng sinh học cao nhất thế giới, và được công nhận là quốc gia có tỉ lệ các loài động, thực vật quí hiếm và đặc hữu có ý nghĩa toàn cầu (Regalado và các cộng tác, 2005). Những đánh giá ban đầu (Tolmachev, 1974; Nguyễn Nghĩa Thìn, 1997; Phan Kế Lộc, 1998) cho biết rằng có khoảng 9600 loài Thực vật bậc cao có mạch bản địa đã phát hiện ở Việt Nam. Thêm vào đó, có khoảng 750 loài cây trồng được nhập nội và loài tự nhiên hóa. Theo đánh giá gần đây nhất, ở Việt Nam đã biết khoảng 10.350 loài, thuộc 2.256 chi và 305 họ (Phan Ke Loc, 1998). Các nghiên cứu đó cũng dự đoán có khoảng 2400 loài sẽ được phát hiện và bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam (Phan Kế Lộc, 1998). Hệ thực vật của Việt Nam không chỉ phong phú mà còn giầu các loài đặc hữu, bổ sung thêm vào ý nghĩa về sinh học và bảo tồn. Một thực vật đặc hữu được xác định như là một loài mà chỉ gặp ở một vùng địa lý nhất định. Tỷ lệ của các loài đặc hữu ở Việt Nam được ước đoán có khoảng từ 20% (Pocs, 1965) đến trên 50% (Thái Văn Trừng, 1978). Một đánh giá khiêm tốn hơn (Võ Quý, 1995) cho rằng ở Việt Nam chỉ có khoảng 10% số loài và 3% số chi là đặc hữu. Trong báo cáo này, chúng tôi đã chia ra 3 mức độ đặc hữu: ƒ Đặc hữu địa phương là taxôn với sự phân bố hạn chế ở một hoặc hai tiểu vùng hệ thực vật, ƒ Đặc hữu là các taxôn chỉ gặp ở Việt Nam và ƒ Gần đặc hữu là các taxôn phân bố trong giới hạn của bán đảo Đông Dương (Việt Nam, Lào, Căm Pu Chia, Đông Bắc Thái Lan, Đông Nam Mianma và những vùng ở cực nam Trung Quốc). 1.2 Trung Trường Sơn Khối núi trung tâm chính của dãy Trường Sơn (hình 1.0) được xác định là cảnh quan ưu tiên để bảo tồn tính đa dạng sinh học của phức hợp vùng sinh thái hạ Mê Kông (Baltzer và cộng sự, 2001). Vùng sinh thái Trường Sơn Lớn là một trong 200 vùng sinh thái toàn cầu của Quỹ Quốc tế Bảo vệ các loài động thực vật hoang dã (WWF). Chúng được lựa chọn dựa trên sự sắp xếp có cơ sở khoa học các nơi sống nổi bật nhất về đa dạng sinh học toàn cầu. Vùng sinh thái Trường Sơn Lớn được chia thành 3 tiểu vùng sinh thái, mỗi tiểu vùng có một số cảnh quan ưu tiên (Baltzer và cộng sự, 2001). Đó là các tiểu vùng cảnh quan Bắc Trường Sơn, Trung Trường Sơn và Nam Trường Sơn. Riêng cảnh quan Trung Trường Sơn (ký hiệu là cảnh quan ưu tiên CA1) đã được xác định như là một trong những vùng ưu tiên cao nhất cho sự bảo tồn trong vùng sinh thái khu vực Trung Tường Sơn (Baltzer và cộng sự, 2001). Thêm vào đó, Schmid (1969) đã xác định khu vực này như là một trong 9 khu vực ở Đông Dương có sự hấp dẫn đặc biệt về thực vật. Hệ thực vật ở cảnh quan Trung Trường Sơn đặc biệt đa dạng, gồm những yếu tố có mối quan hệ Ấn Độ-Himalaia ở núi như: Thông, Thông đỏ và Thông tre và các yếu tố Ấn Độ-Malaixia ở rừng vùng đất thấp như Dẻ, Dầu. Những rừng này vẫn giữ được tính ổn định trong thời gian khí hậu toàn cầu thay đổi và xẩy ra những chấn động địa chất mạnh. Do đó đây là nơi trú ẩn của một tập hợp độc nhất của những loài mà đã tiến hóa và tồn tại trong những khu rừng này. Những khu rừng này bảo tồn được các hệ thực vật nhiệt đới cổ xưa còn sót lại. Trước đây, vào kỷ Đệ tam sớm, cách đây khoảng 40-70 triệu năm, chúng đã từng bao phủ các vùng cận nhiệt đới và nhiệt đới của Châu Âu, Châu Á và Bắc Mỹ. Ví dụ nổi bật nhất là việc khám phá cách đây không lâu loài “hóa thạch sống” ở Ngọc Linh, tỉnh Kon Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 16 Tum, Diplopanax vietnamensis (Averyanov và Nguyễn Tiến Hiệp, 2002). Gần đây loài này cũng được phát hiện ở VQG Bạch Mã (Nguyễn Nghĩa Thìn và Mai Văn Phô, 2003). Hình 1.0 Bản đồ của khu vực Trung Trường Sơn; cảnh quan □ưu tiên (CA1) (xem Tordoff và cộng sự, 2003) 1.3 Những Nghiên Cứu Trước Đây Những khu rừng ở Trung Trường Sơn vẫn còn ít được nghiên cứu đối với phần lớn các nhóm động vật và thực vật, và kiến thức về tính đa dạng sinh học giầu có ở đây còn lâu mới được biết đầy đủ. Những kiểm kê thực vật chưa hoàn thiện đã được xuất bản cho VQG Bạch Mã (Mai Văn Phô, 1994; Nguyễn Nghĩa Thìn và Mai Văn Phô, 2003), KBTTN Phong Điền- Đáckrông (Lê Trọng Trải và cộng sự, 1999a) và KBTTN Ngọc Linh (Lê Trọng Trải và cộng sự, 1999b). Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 17 2.0 MỤC TIÊU VÀ ĐỐI TƯỢNG 2.1 Mục Tiêu của Dự Án Hành lang xanh là một vùng rừng trải dài giữa VQG Bạch Mã và KBTTN Phong Điền (hình 2.0). Nó bao phủ một diện tích 134.000 ha, nằm ở 3 huyện A Lưới, Nam Đông và Hương Thủy. Ý nghĩa bảo tồn toàn cầu của Dự án Hành lang xanh đã được giải thích thông qua việc đánh giá có hệ thống về những ưu tiên bảo tồn ở cảnh quan Trung Trường Sơn. Kết quả của sự đánh giá đã khẳng định ý nghĩa đáng kể của rừng ở Trung Trường Sơn , và xác định Trung Trường Sơn là cảnh quan chứa đựng tính đa dạng sinh học thực vật và động vật có ý nghĩa quyết định đối với toàn bộ giá trị bảo tồn của vùng sinh thái khu vực TrungTrường Sơn. Mục tiêu đầu tiên của Dự án Hành Lang Xanh là bảo vệ và duy trì giá trị bảo tồn cảnh quan phong phú trong Hành lang xanh. Điều này sẽ phần nào đạt được nhờ vào việc phân loại và sắp xếp thành khu vực các rừng có giá trị bảo tồn cao trong vùng dự án, mà sẽ tạo ra một cảnh quan rừng đa năng được chú trọng trong công tác bảo tồn và các mục tiêu quản lý khác. Hình 2.0 Bản đồ khu vực dự án Hành lang xanh 2.2 Các Đối Tượng Điều Tra Điều tra thực vật là một thành phần của Chương trình điều tra đa dạng sinh học rộng lớn được Dự án Hành lang xanh, Quỹ Quốc tế Bảo tồn Động thực vật hoang dã- chương trình Khu vực Mê Kông và Chi cục Kiểm lâm tỉnh Thừa Thiên Huế thực hiện. Một đội ngũ các nhà thực vật học và nhà lâm học của Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật, Trường Đại học Nông Lâm Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 18 Huế, Viện Thực vật Komarov và Vườn Thực vật Mítxuri đã ký thỏa thuận với Dự án để thực hiện điều tra thực vật và thảm thực vật với các mục tiêu sau: 1. Tiến hành những cuộc điều tra thực vật nhằm mô tả sự phân bố, thành phần và cấu trúc của các kiểu thực vật, bao gồm vẽ những sơ đồ mặt cắt miêu tả những kiểu rừng đại diện trong khu vực nghiên cứu. Tiến hành điều tra bằng cách sử dụng hệ phương pháp mà kết quả sẽ mô tả về định tính và định lượng của môi trường sống trong khu vực dự án. 2. Tiến hành những cuộc điều tra vạch ranh giới tính đa dạng sinh học của vùng dự án nhằm cung cấp danh sách các loài và ghi nhận sự phân bố trong quá trình điều tra, xác định các loài có mối liên quan đến bảo tồn do bị ảnh hưởng bởi những hoạt động về môi trường và xã hội. 3. Xác định các thành phần đa dạng sinh học đó và các vùng có giá trị bảo tồn cao, và đặt chúng trong các bối cảnh quốc gia, khu vực và quốc tế. 4. Cung cấp những kiến nghị cho việc quản lý rừng trong tương lai trong phạm vi vùng điều tra. 5. Bồi dưỡng năng lực đánh giá môi trường sống và kỹ thuật điều tra thực vật cho đội ngũ cán bộ kiểm lâm được dự án tuyển chọn bằng việc đào tạo chuyên môn và truyền đạt những kinh nghiệm trong suốt quá trình nghiên cứu thực địa. 6. Viết báo cáo cho mỗi đợt khảo sát bao gồm ảnh chụp và cung cấp sự định giá và đầu vào kỹ thuật cho bất kỳ nghiên cứu khả thi nào trong tương lai cho khu vực bảo vệ mà sẽ được tạo ra bởi dự án. 3.0 CÁC PHƯƠNG PHÁP 3.1 Các Khu Vực Nghiên Cứu Những khu vực khảo sát bao gồm một trong những khu rừng đất thấp rộng nhất còn lại ở Việt Nam (Hình 2.0), nằm trong một ô được phân định bởi tọa độ địa lý: 16º04’00’’-16º22’30’’độ vĩ Bắc và 107º08’35’’–107º40’30’’độ kinh Đông (Hình 3.0). Những thông tin địa lý của vùng nghiên cứu được tổng hợp trong bảng 1.0. Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 19 Hình 3.0 Bản đồ các khu vực nghiên cứu thực vật tỉnh Thừa Thiên Huế 3.1.1 Địa Hình Các điều kiện tự nhiên của khu vực nghiên cứu tương đối đồng nhất. Hầu hết chúng nằm ở đai đất thấp, từ khoảng 80 đến 1000 m trên mặt biển (hiếm khi cao hơn một chút, lên đến phần dưới của vành đai núi thấp, như ở một vài nơi của xã Hồng Vân, nơi có độ cao được ghi nhận lên đến 1150 m). Khu vực nghiên cứu là nơi có nhiều đồi và núi thấp với cảnh quan bị chia cắt và bào mòn mạnh kết hợp với nhiều hệ thống suối nhỏ, ngắn và dốc (Bản ảnh 1: ảnh. 1- 9)1; xem Hình 4.0. 1 Trong phần viết tài liệu liên quan đến các bản ảnh màu in đậm và nghiêng Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 20 Hình 4.0 Bản đồ địa chất Tỉnh Thừa Thiên Huế (Aylward et al., 2002) 3.1.2 Địa Chất Dãy Trường Sơn theo nghĩa rộng là phần kéo dài về phía Nam của dãy Himalaia. Chúng nằm trên thềm kết tinh cổ cấu tạo bởi gnai Tiền Cămbri. Ở vùng nghiên cứu nó được bao phủ bởi các trầm tích biển và lục địa bị biến thái ít nhiều sâu sắc như các đá cát khác nhau, đá phiến sét, đá xanh xám (Bản ảnh 2: ảnh 10-13). Ở vài nơi các mạch granít có tuổi Mêsôsốic muộn cổ xâm nhập như ở phần đất thấp của xã Thượng Quảng, huyện Nam Đông (Bản ảnh 2: ảnh 14). Ở phần lớn vùng nghiên cứu đá mẹ (đá nền) gắn kết với các mạch quáczít ít nhiều chặt chẽ để tạo nên các tảng quáczít lộ dầu gây ấn tượng mạnh ở một số nơi (Bản ảnh 2: ảnh 17- 18). Các vách đá như vậy tạo nên môi trường sống riêng biệt cho các quần thể của một số loài tại chỗ sống bám trên đá. 3.1.3 Khí Hậu Khí hậu ở đây được mô tả khí hậu nhiệt đới gió mùa với mùa đông lạnh và mưa vào mùa hè- mùa thu-mùa đông. Lượng mưa trung bình cả năm từ 2940 đến 3442 mm với thỉnh thoảng chỉ có một tháng khô với lượng mưa dưới 50 mm.đã được ghi nhận. Nhiệt độ trung bình cả năm lên xuống từ 21,60C (Nam Đông) đến 25,20C (Huế), và không có tháng lạnh khi mà nhiệt độ hàng tháng nhỏ hơn 170C (Nguyễn Khanh Vân và cộng sự, 2000). 3.1.4 Thảm Thực Vật Hầu hết các khu vực rừng ở các xã Hương Sơn, Thượng Quảng và Thượng Quảng (huyện Nam Đông), các xã Trà Lệnh và Hương Nguyên (huyện A Lưới) và xã Dương Hoà (huyện Hương Thủy) đã và cho đến nay vẫn coi là rừng sản xuất tại thời điểm điều tra (Hình 5.0). Tuy nhiên, theo sửa đổi của Tổ chức Kinh doanh Rừng Quốc gia, ở tỉnh Thừa Thiên Huế vào năm 2005, nhiều khu vực rừng hiện có mà trước đây được quản lý dưới dạng tổ chức này sẽ được thiết kế dưới dạng rừng bảo vệ lưu vực sông. Việc đốn gỗ ở mức độ lựa chọn hoặc trung Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 21 bình. Nhưng sau những hoạt động đốn gỗ, thảm thực vật vẫn giữ lại được các đặc điểm nguyên sinh của rừng. Thật may mắn, trong quá trình điều tra chúng tôi đã tìm được một vài mảnh rừng còn tương đối nguyên vẹn ở độ cao rất thấp, 200- 300m trên mặt biển (như ở xã Dương Hoà), thậm chí còn thấp hơn, đến 80- 90 m (như ở xã Hương Nguyên). Các quần xã thực vật gặp ở đây đã bị biến mất từ lâu ở các vùng khác của đất nước. Hơn nữa, hầu hết các khu vực nghiên cứu đều ở xa các cộng đồng dân cư địa phương vì thế các tác động lên thảm thực vật ở đây có lẽ thấp hơn. Trong khi loại rừng này ở các khu vực khác từ lâu đời đã là đối tượng đầu tiên để chuyển đổi sang mục đích sử dụng khác. Những tác động của người địa phương lên rừng hiện nay hạn chế chủ yếu là khai thác các lâm sản ngoài gỗ (mây, lá nón, tre nứa). Ở một vài nơi chúng tôi điều tra, cụ thể ở các xã Hồng Kim và Hồng Vân và rặng núi Mang Trang, vẫn rơi rớt ảnh hưởng của sự ném bom và rải chất gây rụng lá dioxin từ thời chiến tranh (Bản ảnh 32, ảnh 285-286), và hiện nay thảm thực vật là thứ sinh. Hình 6.0 cho thấy bản đồ rải chất gây rụng lá dioxin ở Thừa Thiên Huế trong thời chiến tranh Mỹ (Hatfield, 2002). Một vài điểm ở phần thấp của Trà Lệnh trước đây đã bị ảnh hưởng của phương thức đốt nương làm rẫy, đến nay hầu hết đã được bao phủ bởi rừng thứ sinh khoảng 30 tuổi. Ở một vài vị trí gần làng của các xã Hồng Vân và Hồng Kim việc phát nương làm rẫy vẫn tiếp tục. Ở đây nhận thấy tất cả các giai đọan của quá trình diễn thế phục hồi. Việc chăn thả gia súc và phát rừng để trồng trọt vẫn còn là một vấn đề ở gần thôn bản. Hình 5.0 Bản đồ hành chánh khu vực dự án Hành Lang Xanh (lập vào 06/2005) 3.1.5 Địa Lý Học Sinh Vật Trong sơ đồ địa lý học thực vật hiện đại khu vực nghiên cứu thuộc tiểu vùng địa lý thực vật Trung Trường Sơn của miền hệ thực vật Đông Dương, dưới xứ Ấn Độ-Malaixia của xứ Cổ nhiệt đới (Averyanov và cộng sự, 2003a, b). Ở Việt Nam, tiểu vùng địa lý thực vật Trung Trường Sơn bao gồm từ phần nam của tỉnh Quảng Bình, các tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên- Huế, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Kon Tum và Bình Định, cũng như thành phố Đà Nẵng và các Đánh giá Hệ thực vật vùng cảnh quan Hành lang xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Phần 1. 22 huyện miền Bắc của các tỉnh Gia Lai và Phú Yên (Averyanov và cộng sự, 2003a,b). Phần lớn nhất của tiểu vùng địa lý thực vật Trung Trường Sơn bao gồm các khu vực núi liên kết với dãy Trường Sơn. Các hệ thống núi thấp, khu vực đồng bằng và đồi núi thấp với nhiều sông, thung lũng rộng là tiêu biểu cho phần đông của tiểu vùng này (Bản ảnh 1, ảnh 1-9). Hệ thực vật của tất cả các điểm nghiên cứu đều thuộc tiểu vùng địa lý thực vật Trung Trường Sơn, ít nhiều có thành phần loài đồng nhất nhưng có tính đa dạng cao và bao gồm không ít loài thực vật đặc hữu. Theo dự đoán ở khu vực nghiên cứu có khoảng 1700-1800 loài Thực vật bậc cao có mạch. Nó bao gồm một chi đặc hữu (Oligoceras, thuộc họ Euphorbiaceae) và nhiều loài đặc hữu và gần đặc hữu. Theo các dẫn liệu trước đây, khoảng 28,4% số loài đặc hữu của Việt Nam gặp ở tiểu vùng Trung Trường Sơn, trong đó 10,8% là đặc hữu địa phương của tiểu vùng này (Averyanov và cộng sự, 2003a). Các yếu tố tại chỗ, những loài thường phân bố hạn chế, tạo nên phần lõi chủ yếu của các quần xã thực vật nguyên sinh. Ngoài ra còn có những yếu tố có sự phân bố rộng và yếu tố ngoại lai, bao gồm các loài xâm lấn tạo nên phần chủ yếu ở các quần xã thứ sinh. Chúng tôi liệt kê ở danh sách sau các loài đặc hữu của tiểu vùng địa lý thực vật Trung Trường Sơn (xếp theo họ): Anacardiaceae (Semecarpus anacardiopsis, S. annamensis, S. humilis, S. perniciosa, S. velutina) Annonaceae (Artabotrys aeneus, A. harmandii, A. phuongianus, A. tetramerus, Cyathocalyx annamensis, Goniothalamus albiflorus, G. elegans, G. multiovulatus, Meiogyne subsessilis, Melodorum kontumense, Orophea desmos, Phaeanthus vietnamensis, Polyalthia barenensis, P. clemensorum, Uvaria dac) Apiaceae (Hydrocotyle pseudosanicula) Araceae (Amorphophal