Đánh giá hiện trạng thu gom, vận chuyển và quản lý Chất thải rắn sinh hoạt huyện Diên Khánh – tỉnh Khánh Hòa. Đề xuất biện pháp quản lý khả thi

CHÖÔNG 1 MÔÛ ÑAÀU LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Khaùnh Hoøa ñang trong xu theá phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, ñoâ thò hoùa coâng nghieäp hoùa dieãn ra heát söùc maïnh meõ. Nhieàu vaán ñeà böùc xuùc ñaõ naûy sinh lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng daân sinh, ñang caàn coù söï nghieân cöùu giaûi quyeát hôïp lyù nhaèm höôùng tôùi phaùt trieån beàn vöõng, trong ñoù chaát thaûi raén sinh hoaït laø moät trong nhöõng vaán ñeà lôùn caàn quan taâm vaø ñaët leân haøng ñaàu. Ñoái vôùi huyeän Dieân Khaùnh laø huyeän lieàn keà thaønh phoá Nha Trang vôùi hai cöûa ngoõ giao thoâng quan troïng nhaát cuûa caû nöôùc: quoác loä 1 vaø ñöôøng saét Baéc – Nam, vôùi dieän tích 512,22 km2 vaø daân soá 142.706 ngöôøi. Quaù trình coâng nghieäp hoùa vaø ñoâ thò hoùa ôû huyeän ngaøy caøng phaùt trieån maïnh meõ keát hôïp vôùi cô sôû haï taàng phaùt trieån khoâng ñoàng boä so vôùi toác ñoä phaùt trieån kinh teá ñaõ laøm naûy sinh haøng loaït caùc vaán ñeà moâi tröôøng. Chuùng ñang ñe doïa ñeán söùc khoûe vaø ñôøi soáng ngöôøi daân trong khu vöïc. Do ñoù, tình hình phaùt sinh chaát thaûi raén noùi chung, chaát thaûi raén sinh hoaït noùi rieâng cuûa huyeän Dieân Khaùnh caàn phaûi coù söï quan taâm ñuùng möùc ñeå phuø hôïp vôùi tieán ñoä phaùt trieån cuûa huyeän. Chính nhöõng ñieàu caáp thieát trong vieäc thu gom vaän chuyeån raùc sinh hoaït ñang ngaøy caøng caáp baùch cho khu vöïc neân toâi löïa choïn ñeà taøi toát nghieäp: “ Ñaùnh giaù hieän traïng thu gom, vaän chuyeån vaø quaûn lyù CTR sinh hoaït huyeän Dieân Khaùnh – tænh Khaùnh Hoøa. Ñeà xuaát bieän phaùp quaûn lyù khaû thi.” YÙ NGHÓA CUÛA ÑEÀ TAØI Vaán ñeà oâ nhieãm vaø giaûi quyeát oâ nhieãm moâi tröôøng laø moät vaán ñeà caáp baùch vaø caàn thieát, nhaèm baûo veä söï trong laønh cuûa moâi tröôøng, baûo veä söùc khoûe cuûa coäng ñoàng vaø taïo ra veû ñeïp myõ quan ñöôøng phoá. Do ñoù caàn tìm ra nhöõng bieän phaùp toái öu ñeå haïn cheá caùc taùc ñoäng coù haïi tôùi moâi tröôøng. Vaø qua ñoù ta thaáy ñöôïc vieäc giaùo duïc yù thöùc baûo veä moâi tröôøng laø voâ cuøng quan troïng. Vì vaäy ñeà taøi naøy vôùi muïc ñích löïa choïn nhöõng bieän phaùp thích hôïp ñeå quaûn lyù quaù trình thu gom, vaän chuyeån vaø xöû lyù CTRSH treân ñòa baøn huyeän Dieân Khaùnh nhaèm ngaên ngöøa oâ nhieãm ñeå baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU Treân cô sôû ñaùnh giaù hieän traïng thu gom, vaän chuyeån vaø quaûn lyù CTRSH cuûa huyeän Dieân Khaùnh, ñoà aùn ñeà xuaát caùc giaûi phaùp quaûn lyù thích hôïp vôùi ñieàu kieän ñòa phöông nhaèm giaûm thieåu oâ nhieãm moâi tröôøng do CTR gaây ra. NOÄI DUNG NGHIEÂN CÖÙU Toång quan veà chaát thaûi raén; Ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá xaõ hoäi vaø moâi tröôøng huyeän Dieân Khaùnh; Ñaùnh giaù hieän traïng coâng taùc quaûn lyù CTRSH huyeän Dieân Khaùnh; Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp quaûn lyù CTRSH huyeän Dieân Khaùnh. PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU Ñeà taøi chæ goùi goïn trong phaïm vi ñòa baøn huyeän Dieân Khaùnh vaø rieâng veà raùc thaûi sinh hoaït. Do giôùi haïn veà thôøi gian neân ñeà taøi chæ ñi saâu vaøo hoaït ñoäng thu gom vaø vaän chuyeån RSH cuûa BQL coâng trình coâng coäng vaø moâi tröôøng ñoâ thò Dieân Khaùnh. Quaù trình thöïc hieän döïa treân cô sôû tìm hieåu, nghieân cöùu vaø toång hôïp ñeå laøm roõ vaán ñeà caàn quan taâm. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Phöông phaùp luaän Döïa vaøo hieän traïng dieãn bieán moâi tröôøng, caùc döõ lieäu moâi tröôøng cô sôû phaûi ñöôïc nghieân cöùu, thu thaäp chính xaùc, khaùch quan. Töø ñoù ñaùnh giaù phöông aùn thöïc hieän caàn thieát nhaèm thöïc hieän coâng taùc quaûn lyù moâi tröôøng ñaït hieäu quaû. Vôùi söï gia taêng daân soá, toác ñoä ñoâ thò hoùa, taêng tröôûng kinh teá dieãn ra maïnh meõ, laø tieàn ñeà cho nguoàn phaùt sinh CTRSH ngaøy caøng gia taêng caû veà khoái löôïng vaø ña daïng veà thaønh phaàn. Do ñoù, CTRSH ñaõ vaø ñang xaâm phaïm maïnh vaøo heä sinh thaùi töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi, moâi tröôøng gaây tieâu cöïc ñeán veû myõ quan ñoâ thò, oâ nhieãm moâi tröôøng vaø söùc khoûe con ngöôøi moät caùch nghieâm troïng neáu khoâng ñöôïc quaûn lyù vaø coù bieän phaùp xöû lyù thích hôïp. Beân caïnh ñoù, yù thöùc thöïc hieän baûo veä moâi tröôøng cuûa ngöôøi daân chöa cao, chöa coù söï quaûn lyù chaët cheõ cuûa chính quyeàn ñòa phöông caøng laøm cho vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng do CTRSH gaây ra naëng neà hôn. Phöông phaùp cuï theå Khaûo saùt thöïc ñòa nhaèm thu thaäp caùc soá lieäu veà ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi, moâi tröôøng vaø naém roõ tình hình thu gom, vaän chuyeån CTR sinh hoaït treân ñòa baøn huyeän Dieân Khaùnh. Ñaùnh giaù, tìm hieåu caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán CTRSH gaây tieâu cöïc ñeán coâng taùc baûo veä moâi tröôøng. Söû duïng phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh ñeå öôùc löôïng CTRSH, CTRSH phaùt sinh, söï gia taêng daân soá döïa treân caùc heä soá phaùt thaûi CTRSH, söï gia taêng daân soá bình quaân. Töø ñoù phaûn aùnh ñöôïc thaønh phaàn cuûa chaát thaûi. Tuy nhieân soá lieäu naøy thöôøng khoâng mang laïi tính chính xaùc cao, do coøn nhieàu vaán ñeà lieân quan vaø aûnh höôûng nhöng noù mang tính hình thöùc ñeå ñaùnh giaù tính khaû thi neân phaàn naøo cuõng coù theå ñöôïc nhöõng döï ñoaùn trong töông lai. Thu thaäp taøi lieäu lieân quan vaø tham khaûo yù kieán cuûa caùc chuyeân gia trong lónh vöïc quaûn lyù chaát thaûi raén. Soá lieäu ñöôïc xöû lyù vôùi phaàn meàm Microsoft Excel. Phaàn soaïn vaên baûn ñöôïc söû duïng vôùi phaàn meàm Microsoft Word. Hình 1. Sô ñoà thöïc hieän phöông aùn nghieân cöùu YÙ NGHÓA KHOA HOÏC VAØ YÙ NGHÓA THÖÏC TIEÃN Ñeà taøi ñaõ cung caáp moät soá cô sôû khoa hoïc phuïc vuï cho coâng taùc thu gom, vaän chuyeån RSH cho tænh Khaùnh Hoøa noùi chung vaø huyeän Dieân Khaùnh noùi rieâng trong giai ñoaïn töø nay ñeán naêm 2020. Tìm giaûi phaùp môùi cho heä thoáng thu gom, vaän chuyeån vaø xöû lyù CTRSH cho huyeän Dieân Khaùnh. CHÖÔNG 2 TOÅNG QUAN VEÀ CHAÁT THAÛI RAÉN 2.1 KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN VEÀ CHAÁT THAÛI RAÉN 2.1.1 Khaùi nieäm chaát thaûi raén Chaát thaûi raén (solid waste) laø toaøn boä caùc loaïi vaät chaát ñöôïc con ngöôøi loaïi boû trong caùc hoaït ñoäng kinh teá – xaõ hoäi cuûa mình (bao goàm caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, caùc hoaït ñoäng soáng vaø duy trì söï toàn taïi cuûa coäng ñoàng v.v…). Trong ñoù quan troïng nhaát laø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát vaø hoaït ñoäng soáng. Raùc laø thuaät ngöõ ñöôïc duøng ñeå chæ chaát thaûi raén coù hình daïng töông ñoái coá ñònh, bò vöùt boû töø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. RSH hay CTRSH laø moät boä phaän cuûa chaát thaûi raén, ñöôïc hieåu laø chaát thaûi raén phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng thöôøng ngaøy cuûa con ngöôøi. Nguoàn goác phaùt sinh chaát thaûi raén Nguoàn goác phaùt sinh, thaønh phaàn vaø toác ñoä phaùt sinh cuûa CTR laø cô sôû quan troïng ñeå thieát keá, löïa choïn coâng ngheä xöû lyù vaø ñeà xuaát caùc chöông trình quaûn lyù heä thoáng quaûn lyù CTR. Coù nhieàu caùch phaân loaïi nguoàn goác phaùt sinh chaát thaûi raén khaùc nhau, nhöng phaân loaïi theo caùch thoâng thöôøng nhaát laø: 1) Khu daân cö; 2) Khu thöông maïi; 3) Caùc cô quan, coâng sôû; 4) Caùc coâng tröôøng xaây döïng vaø phaù huyû caùc coâng trình xaây döïng; 5) Dòch vuï ñoâ thò; 6) Nhaø maùy xöû lyù chaát thaûi (nöôùc caáp, nöôùc thaûi, khí thaûi); 7) Khu coâng nghieäp; 8) Noâng nghieäp. Baûng 1. Nguoàn goác phaùt sinh CTR ñoâ thò Nguoàn phaùt sinh  Hoaït ñoäng vaø vò trí phaùt sinh chaát thaûi raén  Loaïi chaát thaûi raén   1)Khu daân cö  - Caùc hoä gia ñình, caùc bieät thöï, vaø caùc caên hoä chung cö.  - Thöïc phaåm, giaáy, carton, plastic, goã, thuyû tinh, can thieác, nhoâm, caùc kim loaïi khaùc, tro, caùc “chaát thaûi ñaëc bieät” (bao goàm vaät duïng to lôùn, ñoà ñieän töû gia duïng, raùc vöôøn, voû xe… )   2)Khu thöông maïi  - Cöûa haøng baùch hoaù, nhaø haøng, khaùch saïn, sieâu thò, vaên phoøng giao dòch, nhaø maùy in, chôï…  - Giaáy, carton, plastic, goã, thöïc phaåm, thuyû tinh, kim loaïi, chaát thaûi ñaëc bieät, chaát thaûi ñoäc haïi.   3)Cô quan, coâng sôû  - Tröôøng hoïc, beänh vieän, nhaø tuø, vaên phoøng cô quan nhaø nöôùc  - Caùc loaïi chaát thaûi gioáng nhö khu thöông maïi. Chuù yù, haàu heát CTR y teá ñöôïc thu gom vaø xöû lyù taùch rieâng bôûi vì tính chaát ñoäc haïi cuûa noù.   4) Coâng trình xaây döïng  - Nôi xaây döïng môùi, söûa ñöôøng, san baèng caùc coâng trình xaây döïng...  - Goã, theùp, beâ toâng , thaïch cao, gaïch, buïi…   5) Dòch vuï ñoâ thò  - Queùt doïn ñöôøng phoá, laøm saïch caûnh quan, baõi ñaäu xe vaø baõi bieån, khu vui chôi giaûi trí.  - Chaát thaûi ñaëc bieät, raùc queùt ñöôøng, caønh caây vaø laù caây, xaùc ñoäng vaät cheát…   6)Traïm xöû lyù  - Nhaø maùy xöû lyù nöôùc caáp, nöôùc thaûi, chaát thaûi coâng nghieäp khaùc.  - Buøn, tro   7)Coâng nghieäp  - Caùc nhaø maùy saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng, hoaù chaát, loïc daàu, cheá bieán thöïc phaåm, caùc ngaønh coâng nghieäp naëng vaø nheï,…  - Chaát thaûi saûn xuaát coâng nghieäp, vaät lieäu pheá thaûi, chaát thaûi ñoäc haïi, chaát thaûi ñaëc bieät.   8)Noâng nghieäp  - Caùc hoaït ñoäng thu hoaïch treân ñoàng ruoäng, trang traïi, noâng tröôøng vaø caùc vöôøn caây aên quaû, saûn xuaát söõa vaø loø gieát moå suùc vaät.  - Caùc loaïi saûn phaåm phuï cuûa quaù trình nuoâi troàng vaø thu hoaïch cheá bieán nhö rôm raï, rau quaû, saûn phaåm thaûi cuûa caùc loø gieát moå…   (Nguoàn:Giaùo trình Quaûn lyù chaát thaûi raén – TS.Nguyeãn Vaên Phöôùc) 2.1.3 Phaân loaïi chaát thaûi raén A. Phaân loaïi theo quan ñieåm thoâng thöôøng Raùc thöïc phaåm: Ñoù laø nhöõng chaát thaûi töø nguoàn thöïc phaåm, noâng phaåm hoa quaû trong quaù trình saûn xuaát, thu hoaïch, cheá bieán, baûo quaûn bò hö bò thaûi loaïi ra. Tính chaát ñaëc tröng loaïi naøy laø quaù trình leân men cao, nhaát laø trong ñieàu kieän aåm ñoä khoâng khí 85 - 90% nhieät ñoä 30 – 350C. Quaù trình naøy gaây muøi thoái noàng naëc vaø phaùt taùn vaøo khoâng khí nhieàu baøo töû naám beänh. Raùc taïp: Bao goàm caùc chaát chaùy ñöôïc vaø khoâng chaùy ñöôïc, sinh ra töø coâng sôû, hoä gia ñình, khu thöông maïi. Loaïi chaùy ñöôïc goàm giaáy, bìa, plastic, vaûi, cao su, da, goã laù caây…; loaïi khoâng chaùy goàm thuûy tinh, ñoà nhoâm, kim loaïi… Xaø baàn buøn coáng: Chaát thaûi cuûa quaù trình xaây döïng vaø chænh trang ñoâ thò taïo ra bao goàm buïi ñaù, maûnh vôõ, beâ toâng, goã, gaïch, ngoùi, ñöôøng oáng nhöõng vaät lieäu thöøa cuûa trang bò noäi thaát… Tro: Vaät chaát coøn laïi trong quaù trình ñoát cuûi, than, rôm raï…taïo ra töø caùc hoä gia ñình, nhaø haøng, nhaø maùy, xí nghieäp. Chaát thaûi ñaëc bieät: Lieät vaøo caùc loaïi raùc naøy coù raùc thu gom töø vieäc queùt ñöôøng, caùc thuøng raùc coâng coäng, xaùc ñoäng thöïc vaät, xe oâ toâ pheá thaûi… Chaát thaûi töø caùc nhaø maùy xöû lyù oâ nhieãm: Chaát thaûi naøy coù töø caùc heä thoáng xöû lyù nöôùc, nöôùc thaûi, nhaø maùy xöû lyù chaát thaûi coâng nghieäp. Bao goàm buøn caùt laéng trong quaù trình ngöng tuï chieám 25 – 29 %. Chaát thaûi noâng nghieäp: vaät chaát loaïi boû töø caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp nhö goác rôm raï, caây troàng, chaên nuoâi…Hieän nay chaát thaûi naøy chöa quaûn lyù toát ngay caû ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, vì ñaëc ñieåm phaân taùn veà soá löôïng vaø khaû naêng toå chöùc thu gom. Chaát thaûi ñoäc haïi: goàm caùc chaát thaûi hoùa chaát, sinh hoïc deã chaùy, deã noå hoaëc mang tính phoùng xaï theo thôøi gian coù aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng con ngöôøi, ñoäng vaät vaø thöïc vaät. Nhöõng chaát naøy thöôøng xuaát hieän ôû theå loûng, khí vaø raén. Ñoái vôùi chaát thaûi loaïi naøy thì vieäc thu gom, xöû lyù phaûi heát söùc thaän troïng. B. Phaân loaïi theo coâng ngheä quaûn lyù – xöû lyù: goàm caùc chaát chaùy ñöôïc, caùc chaát khoâng chaùy ñöôïc vaø caùc chaát hoãn hôïp. Baûng 2. Phaân loaïi CTR theo coâng ngheä xöû lyù Thaønh phaàn  Ñònh nghóa  Ví duï   1. Caùc chaát chaùy ñöôïc - Giaáy - Haøng deät - Raùc thaûi - Coû, goã cuûi, rôm raï… - Chaát deûo - Da vaø cao su  - Caùc vaät lieäu laøm töø giaáy - Coù nguoàn goác töø caùc sôïi - Caùc chaát thaûi töø ñoà aên, thöïc phaåm. - Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø goã tre vaø rôm,… - Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø chaát deûo - Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø da vaø cao su  - Caùc tuùi giaáy, caùc maûnh bìa, giaáy veä sinh,… - Vaûi len, bì taûi, bì nilon,… - Caùc coïng rau, voû quaû,... - Ñoà duøng baèng goã nhö baøn, gheá, ñoà chôi, voû döøa,… - Phim cuoän, tuùi chaát deûo, chai, loï chaát deûo, nilon,… - Giaày, bì, baêng caosu,…   2. Caùc chaát khoâng chaùy ñöôïc - Caùc kim loaïi saét - Caùc kim loaïi khoâng phaûi laø saét - Thuûy tinh - Ñaù vaø saønh söù  - Caùc loaïi vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø saét - Caùc vaät lieäu khoâng bò nam chaâm huùt - Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø thuûy tinh - Caùc loaïi vaät lieäu khoâng chaùy khaùc ngoaøi kim loaïi vaø thuûy tinh  - Voûø hoäp, daây ñieän, haøng raøo, dao, naép loï,… - Voû hoäp nhoâm, giaáy bao goùi, ñoà ñöïng - Chai loï, ñoà ñöïng baèng thuûy tinh, boùng ñeøn,… - Voû trai, oác, xöông, gaïch, ñaù, goàm,…   3. Caùc chaát hoãn hôïp  - Taát caû caùc loaïi vaät lieäu khaùc khoâng phaân loaïi, ñeàu thuoäc loaïi naøy. Loaïi naøy chia thaønh 2 phaàn: lôùn hôn 5mm vaø nhoû hôn 5mm.  - Ñaù cuoäi, caùt, ñaát, toùc,…   (Nguoàn: Quaûn lyù CTR- taäp1: CTR ñoâ thò, GS. TS. Traàn Hieáu Nhueä, TS. ÖÙng Quoác Duõng, TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi, Nhaø xuaát baûn xaây döïng Haø Noäi – 2001). 2.1.4 Thaønh phaàn chaát thaûi raén Thaønh phaàn lyù hoïc, hoùa hoïc cuûa CTR ñoâ thò raát khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo töøng ñòa phöông, vaøo caùc muøa khí haäu, caùc ñieàu kieän kinh teá vaø nhieàu yeáu toá khaùc. A. Thaønh phaàn vaät lyù Baûng 3. Thaønh phaàn rieâng bieät cuûa CTR sinh hoaït STT  Thaønh phaàn  Khoái löôïng (%)     Khoaûng dao ñoäng  Giaù trò trung bình   01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14  - Thöïc phaåm - Giaáy - Carton - Plastic - Vaûi - Cao su - Da - Raùc laøm vöôøn - Goã - Thuûy tinh - Ñoà hoäp - Kim loaïi maøu - Kim loaïi ñen - Buïi, tro, gaïch  6 - 26 25 - 45 3 - 15 2 - 8 0 - 4 0 - 2 0 - 2 0 - 20 1 - 4 4 - 16 2 - 8 0 - 1 1 - 4 0 - 10  15 40 4 3 2 0.5 0.5 12 2 8 6 1 2 4   (Nguoàn: Quaûn lyù CTR- taäp1: CTR ñoâ thò, GS. TS. Traàn Hieáu Nhueä, TS. ÖÙng Quoác Duõng, TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi, Nhaø xuaát baûn xaây döïng Haø Noäi – 2001). B. Thaønh phaàn hoùa hoïc Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa raùc bao goàm nhöõng chaát deã bay hôi khi ñoát ôû nhieät ñoä 9200C, thaønh phaàn tro sau khi ñoát vaø deã noùng chaûy. Taïi ñieåm noùng chaûy theå tích cuûa raùc giaûm 95%. Baûng 4. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa raùc sinh hoaït STT  Thaønh phaàn Loaïi raùc  Tính theo % troïng löôïng khoâ     Carbon  Hydro  Oxy  Nitô  Löu huyønh  Tro   1 2 3 4 5 6 7 8 9 10  - Thöïc phaåm - Giaáy - Carton - Plastic - Vaûi - Caosu - Da - Raùc laøm vöôøn - Goã - Buïi, tro, gaïch  48.0 3.5 4,4 60.0 55.0 78.0 60.0 47.8 49.5 26.3  6.4 6.0 5.9 7.2 6.6 10.0 8.0 6.0 6.0 3.0  37.5 44.0 44.6 22.8 31.2 11.6 42.7 42.7 2.0  2.6 0.3 0.3 4.6 2.0 10.0 3.4 0.2 0.5  0.4 0.2 0.2 0.15 0.4 0.1 0.1 0.2  5.0 6.0 5.0 10.0 2.45 10.0 10.0 4.5 1.5 68.0   (Nguoàn: Quaûn lyù CTR- taäp1: CTR ñoâ thò, GS. TS. Traàn Hieáu Nhueä, TS. ÖÙng Quoác Duõng, TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi, Nhaø xuaát baûn xaây döïng Haø Noäi – 2001). 2.1.5 Tính chaát chaát thaûi raén A. Tính chaát vaät lyù Nhöõng tính chaát quan troïng cuûa chaát thaûi raén bao goàm: troïng löôïng rieâng, ñoä aåm, khaû naêng giöõ aåm… Troïng löôïng rieâng: Troïng löôïng rieâng (hay maät ñoä ) cuûa CTR laø troïng löôïng cuûa vaät lieäu trong moät ñôn vò theå tích (T/m3, kg/m3, Ib/ft3, Ib/yd3). Döõ lieäu troïng löôïng rieâng ñöôïc söû duïng ñeå öôùc löôïng toång khoái löôïng vaø theå tích raén phaûi quaûn lyù. Troïng löôïng rieâng cuûa chaát thaûi raén thay ñoåi roõ reät theo vò trí ñòa lyù, muøa trong naêm vaø thôøi gian daøi chöùa trong container. Baûng 5. Troïng löôïng rieâng vaø ñoä aåm caùc thaønh phaàn cuûa CTR ñoâ thò Loaïi chaát thaûi  Khoái löôïng rieâng (Ib/yd3)  Ñoä aåm(% troïng löôïng)    Dao ñoäng  Trung bình  Dao ñoäng  Trung bình   Chaát thaûi thöïc phaåm  220 – 810  490  50 – 80  70   Giaáy  70 – 220  150  4 – 10  6   Bìa cöùng  70 – 135  85  4 – 8  5   Nhöïa deûo  70 – 220  110  1 – 4  2   Haøng deät  70 – 170  110  6 – 15  10   Cao su  170 – 340  220  1 – 4  2   Da  170 – 440  270  8 – 12  10   Raùc thaûi vöôøn  100 – 380  170  30 – 80  60   Goã  220 – 540  400  15 – 40  20   Thuûy tinh  270 – 810  330  1 – 4  2   Voû ñoà hoäp  85 – 270  150  2 – 4  3   Nhoâm  110 – 405  270  2 – 4  2   Kim loaïi khaùc  220 – 1940  540  2 – 4  3   Buïi, tro…  540 – 1685  810  6 – 12  8   Tro  1095 – 1400  1255  6 – 12  6   Raùc röôûi  150 – 305  220  5 - 20  15   (Nguoàn:Giaùo trình Quaûn lyù chaát thaûi raén – TS.Nguyeãn Vaên Phöôùc) Chuù thích: Ib/yd3 * 0.5933 = kg/m3 Ñoä aåm: Ñoä aåm chaát thaûi raén thöôøng ñöôïc bieåu hieän baèng 2 caùch: Phöông phaùp troïng löôïng öôùt, ñoä aåm cuûa maãu ñöôïc bieåu dieãn baèng % cuûa troïng löôïng öôùt vaät lieäu; Phöông phaùp troïng löôïng khoâ, ñoä aåm cuûa maãu ñöôïc bieåu dieãn baèng % cuûa troïng löôïng khoâ vaät lieäu. Coâng thöùc toaùn hoïc cuûa ñoä aåm theo troïng löôïng öôùt ñöôïc dieãn ñaït nhö sau: M = (W – d)/W Trong ñoù: - M: ñoä aåm; W: khoái löôïng ban ñaàu cuûa maãu (kg); d: khoái löôïng cuûa maãu khi saáy ôû 105oC (kg). Khaû naêng giöõ nöôùc taïi thöïc ñòa: Khaû naêng giöõ nöôùc taïi thöïc ñòa cuûa CTR laø toaøn boä löôïng nöôùc maø noù coù theå giöõ laïi trong maãu chaát thaûi döôùi taùc duïng keùo xuoáng cuûa troïng löïc. Khaû naêng giöõ nöôùc trong CTR laø moät tieâu chuaån quan troïng trong tính toaùn xaùc ñònh löôïng nöôùc roø ró töø baõi raùc. B. Tính chaát hoùa hoïc: Caùc chæ tieâu hoaù hoïc quan troïng cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò goàm: chaát höõu cô, chaát tro, haøm löôïng cacbon coá ñònh, nhieät trò. Chaát höõu cô: laáy maãu nung ôû 950oC, phaàn bay hôi ñi laø phaàn chaát höõu cô hay coøn goïi laø toån thaát khi nung, thoâng thöôøng chaát höõu cô dao ñoäng trong khoaûng 40 – 60%, giaù trò trung bình laø 53%. Chaát tro: laø phaàn coøn laïi sau khi nung ôû 950oC. Haøm löôïng cacbon coá ñònh: laø löôïng cacbon coøn laïi sau khi ñaõ loaïi caùc chaát voâ cô khaùc khoâng phaûi laø cacbon trong tro khi nung ôû 950oC, haøm löôïng naøy thöôøng chieám khoaûng 5 – 12%, giaù trò trung bình laø 7%. Caùc chaát voâ cô naøy chieám khoaûng 15 – 305, giaù trò trung bình laø 20%. Nhieät trò: laø giaù trò nhieät taïo thaønh khi ñoát chaát thaûi raén. Giaù trò nhieät ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc Dulong: Btu/Ib = 145C + 610 (H2 – 1/8 O2) + 40S + 10N Trong ñoù: - C: cacbon,% troïng löôïng; H2: hydro, % troïng löôïng; O2: oxy,% troïng löôïng; S: löu huyønh,% troïng löôïng; N: nito, % troïng löôïng. C. Tính chaát sinh hoïc: Caùc thaønh phaàn höõu cô (khoâng keå caùc thaønh phaàn nhö plastic, caosu, da) cuûa haàu heát CTR coù theå ñöôïc phaân loaïi veà phöông dieän sinh hoïc nhö sau: Caùc phaàn töû coù theå hoøa tan trong nöôùc nhö: ñöôøng, tinh boät, amio acid vaø nhieàu höõu cô; Baùn cellulose: caùc saûn phaåm ngöng tuï cuûa ñöôøng 5 vaø 6 cacbon; Cellulose: saûn phaåm ngöng tuï cuûa ñöôøng Glulose 6 cacbon; Daàu môõ vaø saùp: laø caùc este cuûa röôïu vaø caùc acid beùo maïch daøi; Chaát goã (lignin): moät saûn phaå polyme chöùa caùc voøng thôm vôùi nhoùm methoxyl; Lignocelluloza: hôïp chaát do lignin vaø celluloza keát hôïp vôùi nhau; Protein: chaát taïo thaønh caùc amino acid maïch thaúng; Tính chaát sinh hoïc quan troïng nhaát cuûa phaàn höõu cô cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò laø haàu heát caùc thaønh phaàn höõu cô coù theå ñöôïc chuyeån hoùa sinh hoïc thaønh khí, chaát raén voâ cô vaø höõu cô khaùc. Söï phaùt sinh muøi vaø coân truøng coù lieân quan ñeán quaù trình phaân huûy cuûa caùc vaät lieäu höõu cô tìm thaáy trong chaát thaûi raén ñoâ thò. Khaû naêng phaân huûy sinh hoïc caùc hôïp phaàn höõu cô trong chaát thaûi Thaønh phaàn CTR deã bay hôi, ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch ñoát ôû 550oC, thöôøng söû duïng nhö moät thöôùc ño söï phaân huûy sinh hoïc cuûa phaàn höõu cô trong CTR ñoâ thò. Vieäc söû duïng CTR bay hôi ñeå moâ taû khaû naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa phaàn höõu cô trong CTR thì khoâng ñuùng vì moät vaøi thaønh phaàn taïo thaønh chaát höõu cô cuûa CTR ñoâ thò coù khaû naêng deã bay hôi cao nhöng khaû naêng phaân huûy laïi thaáp (nhö giaáy in baùo, caønh caây…).Thay vaøo ñoù, haøm löôïng lignin cuûa CTR coù theå ñöôïc öùng duïng ñeå öôùc löôïng phaàn chaát thaûi deã phaân huûy sinh hoïc, vaø ñöôïc tính toaùn baèng coâng thöùc: BF = 0.83 – 0.028 LC Trong ñoù: - BF: tyû leä phaàn phaân huûy sinh hoïc bieåu dieãn treân cô sôû caùc chaát raén deã bay hôi; 0.83 vaø 0.028: haèng soá thöïc nghieäm; LC: haøm löôïng lignin cuûa chaát thaûi raén deã bay hôi ñöôïc bieåu dieãn baèng phaàn traêm cuûa troïng löôïng khoâ. Khaû naêng phaân huûy chung cuûa caùc hôïp chaát höõu cô trong chaát thaûi raén ñoâ thò döïa treân cô sôû haøm löôïng lignin ñöôïc trình baøy ôû baûng 6. Theo ñoù, nhöõng chaát thaûi höõu cô coù thaønh phaàn lignin cao, khaû naêng phaân huûy sinh hoïc thaáp ñaùng keå so vôùi caùc chaát khaùc. Baûng 6. Khaû naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa caùc chaát höõu cô Hôïp phaàn  Chaát raén bay hôi(% toång chaát raén)  Thaønh phaàn lignin (% chaát raén bay hôi)  Phaàn phaân huûy sinh hoïc   Chaát thaûi thöïc phaåm  7 – 15  0.4  0.82   Giaáy baùo  94.0  21.9  0.22   Giaáy vaên phoøng  96.4  0.4  0.82   Bìa cöùng  94.0  12.9  0.47   Chaát thaûi vöôøn  50 – 90  4.1  0.72   (Nguoàn: Giaùo trình Quaûn lyù chaát thaûi raén – ÑH Vaên Lang) Söï phaùt sinh muøi hoâi: Muøi hoâi sinh ra khi chaát thaûi ñöôïc chöùa trong khoaûng thôøi gian daøi ôû trong nhaø, traïm trung chuyeån vaø ôû baõi ñoå. Muøi hoâi phaùt sinh ñaùng keå ôû caùc thuøng chöùa beân trong nhaø vaøo muøa khoâ coù khí haäu noùng aåm. Söï hình thaønh muøi hoâi laø do söï phaân huûy kî khí cuûa caùc thaønh phaàn höõu cô deã phaân huûy nhanh tìm thaáy trong chaát thaûi raén. Söï sinh saûn caùc coân truøng: Vaøo thôøi gian heø ôû nhöõng mieàn noùng aåm, söï nhaân gioáng vaø sinh saûn cuûa coân truøng (ñaëc bieät laø ruoài) laø moät vaán ñeà ñaùng quan taâm ôû nhöõng thuøng chöùa chaát thaûi raén beân trong nhaø. Ruoài coù theå phaùt trieån nhanh choùng trong khoaûng thôøi gian khoâng ñeán 2 tuaàn sau khi tröùng ruoài ñöôïc kí vaøo. Ñôøi soáng cuûa ruoài nhaø töø khi coøn trong tröùng ñeán khi tröôûng thaønh coù theå moâ taû nhö sau: - Tröùng phaùt trieån: 8 – 12h; Giai ñoaïn 1 cuûa aáu truøng: 20h; Giai ñoaïn 2 cuûa aáu truøng: 24h; Giai ñoaïn 3 cuûa aáu truøng: 3ngaøy; Giai ñoaïn nhoäng: 4 – 5 ngaøy; Toång coäng: 9 – 11 ngaøy. Thôøi gian ñeå ruoài phaùt trieån töø giai ñoaïn aáu truøng (gioøi) ôû caùc thuøng chöùa beân trong thuøng nhö sau: neáu gioøi phaùt trieån thì chuùng khoù coù theå bò khöû hay loaïi boû khi raùc trong thuøng ñöôïc ñoå boû. Luùc naøy gioøi coøn laïi trong thuøng coù theå phaùt trieån thaønh ruoài. Nhöõng con gioøi cuõng coù theå boø khoûi caùc thuøng chöùa khoâng coù naép ñaäy vaø phaùt trieån thaønh ruoài ôû moâi tröôøng xung quanh. 2.1.6 Toác ñoä phaùt sinh chaát thaûi raén Vieäc tính toaùn toác ñoä phaùt thaûi raùc laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng trong vieäc quaûn lyù raùc thaûi bôûi vì töø ñoù ngöôøi ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc löôïng raùc phaùt sinh trong töông lai ôû moät khu vöïc cuï theå coù keá hoaïch quaûn lyù töø khaâu thu gom, vaän chuyeån ñeán xöû lyù. Phöông phaùp xaùc ñònh toác ñoä phaùt thaûi raùc cuõng gaàn gioáng nhö phöông phaùp xaùc ñònh toång löôïng raùc. Ngöôøi ta söû duïng moät soá loaïi phaân tích sau ñaây ñeå ñònh löôïng raùc thaûi ra ôû moät khu vöïc: Ño khoái löôïng; Phaân tích thoáng keâ; Döïa treân caùc ñôn vò thu gom raùc (thuøng chöùa, xe ñaåy…); Phöông phaùp xaùc ñònh tyû leä raùc; Tính caân baèng vaät chaát. Hình 2. Söï phaùt sinh chaát thaûi trong coâng nghieäp 2.2 AÛNH HÖÔÛNG CHAÁT THAÛI RAÉN ÑEÁN MOÂI TRÖÔØNG 2.2.1 AÛnh höôûng ñeán moâi tröôøng nöôùc Caùc chaát raén giaøu höõu cô, trong moâi tröôøng nöôùc seõ bò phaân huûy nhanh choùng. Phaàn noåi leân maët nöôùc bò phaân huûy vôùi toác ñoä cao, chuùng seõ traûi qua quaù trình khoaùng hoùa chaát höõu cô ñeå taïo ra caùc saûn phaåm trung gian, sau ñoù nhöõng saûn phaåm cuoái cuøng laø khoaùng chaát vaø nöôùc. Phaàn chìm trong nöôùc seõ coù quaù trình phaân giaûi yeám khí ñeå taïo ra caùc hôïp chaát trung gian vaø saûn phaåm cuoái cuøng : CH4, H2S, H2O, CO2. Taát caû caùc chaát trung gian ñeàu gaây muøi hoâi thoái vaø raát ñoäc. Beân caïnh ñoù, coøn bao nhieâu vi truøng vaø sieâu vi truøng laøm oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Ñoái vôùi caùc baõi raùc thoâng thöôøng (baõi raùc khoâng coù ñaùy choáng thaám, suït luùn hoaëc lôùp choáng thaám bò thuûng…), caùc chaát oâ nhieãm seõ thaám saâu vaøo nöôùc ngaàm gaây oâ nhieãm cho taàng nöôùc ngaàm vaø gaây nguy hieåm cho con ngöôøi khi söû duïng nguoàn nöôùc phuïc vuï cho aên uoáng, sinh hoaït. Ngoaøi ra, nöôùc roø ræ coù khaû naêng di chuyeån theo phöông ngang ræ ra beân ngoaøi baõi raùc gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc maët vaø laøm taêng khaû naêng phaân huûy sinh hoïc trong raùc cuõng nhö trong quaù trình vaän chuyeån caùc chaát oâ nhieãm ra moâi tröôøng xung quanh. Neáu raùc thaûi laø nhöõng chaát kim loaïi thì noù gaây neân hieän töôïng aên moøn trong moâi tröôøng nöôùc. Sau ñoù oâxy hoùa coù oâxy vaø khoâng coù oâxy xuaát hieän gaây nhieãm baån cho nguoàn nöôùc. Nhöõng chaát thaûi ñoäc nhö Hg, Pb, Cd, Zn, chaát phoùng xaï… 2.2.2 AÛnh höôûng ñeán moâi tröôøng khoâng khí Caùc chaát thaûi raén thöôøng coù moät phaàn coù theå bay hôi vaø mang theo muøi laøm oâ nhieãm khoâng khí. Cuõng coù nhöõng chaát thaûi coù khaû naêng thaêng hoa phaân taùn vaøo khoâng khí gaây oâ nhieãm tröïc tieáp, cuõng coù caùc loaïi raùc thaûi deã phaân huûy (nhö thöïc phaåm, traùi caây hoûng…), trong ñieàu kieän nhieät ñoä vaø ñoä aåm thích hôïp (nhieät ñoä toát nhaát laø 35oC vaø ñoä aåm 70 – 80%) seõ ñöôïc caùc vi sinh vaät phaân huûy taïo muøi hoâi vaø nhieàu loaïi khí oâ nhieãm coù taùc ñoäng xaáu ñeán moâi tröôøng ñoâ thò, söùc khoûe vaø khaû naêng hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Keát quaû quaù trình laø gaây oâ nhieãm khoâng khí. Baûng 7. Thaønh phaàn moät soá chaát khí cô baûn trong khí thaûi baõi raùc Thaønh phaàn khí  % Theå tích   CH4  45 – 60   CO2  40 – 60   N2  2 – 5   O2  0,1 – 1,0   NH3  0,1 – 1,0   SOx, H2S, Mercaptan…  0 – 1,0   H2  0 – 0,2   CO  0 – 0,2   Chaát höõu cô bay hôi  0,01 – 0,6   (Nguoàn: Giaùo trình Quaûn lyù chaát thaûi raén – ÑH Vaên Lang) 2.2.3 AÛnh höôûng ñeán moâi tröôøng ñaát Caùc chaát höõu cô seõ ñöôïc VSV phaân huûy trong moâi tröôøng ñaát trong 2 ñieàu kieän hieáu khí vaø kî khí, khi coù ñoä aåm thích hôïp seõ taïo ra haøng loaït caùc saûn phaåm trung gian, cuoái cuøng hình thaønh caùc chaát khoaùng ñôn giaûn, nöôùc, CH4, CO2… Vôùi moät löôïng nöôùc thaûi vaø nöôùc roø ræ vöøa phaûi thì khaû naêng töï laøm saïch cuûa moâi tröôøng ñaát seõ phaân huûy caùc chaát naøy trôû thaønh caùc chaát ít oâ nhieãm hoaëc khoâng oâ nhieãm. Nhöng vôùi löôïng raùc quaù lôùn vöôït qua khaû naêng töï laøm saïch cuûa ñaát thì moâi tröôøng ñaát seõ trôû neân quaù taûi vaø bò oâ nhieãm. Caùc chaát oâ nhieãm naøy cuøng vôùi kim loaïi naëng, caùc chaát ñoäc haïi vaø caùc vi truøng theo nöôùc trong ñaát chaûy xuoáng nguoàn nöôùc ngaàm laøm oâ nhieãm taàng nöôùc naøy. Ñoái vôùi raùc khoâng phaân huûy (nhöïa, cao su…) neáu khoâng coù giaûi phaùp xöû lyù thích hôïp seõ laø nguy cô gaây thoaùi hoùa vaø giaûm ñoä phì cuûa ñaát. AÛnh höôûng ñeán caûnh quan vaø söùc khoûe con ngöôøi Chaát thaûi raén phaùt sinh töø khu ñoâ thò, neáu khoâng ñöôïc thu gom vaø xöû lyù ñuùng caùch seõ gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, aûnh höôûng xaáu ñeán söùc khoûe coäng ñoàng daân cö vaø laøm maát myõ quan ñoâ thò. Thaønh phaàn CTR raát phöùc taïp, trong ñoù coù chöùa caùc maàm beänh töø ngöôøi hoaëc gia suùc, caùc chaát thaûi höõu cô, xaùc suùc vaät cheát…taïo ñieàu kieän toát cho muoãi, chuoät, ruoài…sinh saûn vaø laây lan maàm beänh cho ngöôøi, nhieàu luùc trôû thaønh dòch. Moät soá vi khuaån, sieâu vi khuaån, kyù sinh truøng…toàn taïi trong raùc coù theå gaây beänh cho con ngöôøi nhö soát reùt, beänh ngoaøi da, dòch haïch, thöông haøn, phoù thöông haøn, tieâu chaûy, lao, giun saùn… Phaân loaïi, thu gom vaø xöû lyù raùc khoâng ñuùng quy ñònh laø nguy cô gaây beänh nguy hieåm cho coâng nhaân veä sinh, ngöôøi bôùi raùc, nhaát laø khi gaëp phaûi caùc chaát thaûi raén nguy haïi töø y teá, coâng nghieäp nhö kim tieâm, gaïc boâng, maàm beänh… Taïi caùc baõi raùc loä thieân, neáu khoâng ñöôïc quaûn lyù toát seõ gaây ra nhieàu vaán ñeà nghieâm troïng cho baõi raùc vaø cho coäng ñoàng daân cö trong khu vöïc gaây oâ nhieãm khoâng khí, caùc nguoàn nöôùc, oâ nhieãm ñaát vaø laø nuoâi döôõng caùc vaät chuû trung gian truyeàn beänh cho con ngöôøi. Raùc thaûi neáu khoâng ñöôïc thu gom toát cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá gaây caûn trôû doøng chaûy, laøm giaûm khaû naêng thoaùt nöôùc cuûa caùc soâng raïch vaø heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò. 2.3 NHÖÕNG NGUYEÂN TAÉC KYÕ THUAÄT TRONG QUAÛN LYÙ CTR 2.3.1 Nguoàn phaùt thaûi CTR vaø phaân loaïi chaát thaûi raén taïi nguoàn Nguoàn phaùt thaûi CTR vaø phaân loaïi chaát thaûi raén taïi nguoàn bao goàm caùc hoaït ñoäng nhaët, taäp trung vaø phaân loaïi CTR ñeå löu tröõ, cheá bieán CTR tröôùc khi ñöôïc thu gom. Trong quaûn lyù vaø phaân loaïi CTR taïi nguoàn, caùc loaïi nhaø ôû vaø coâng trình ñöôïc phaân loaïi döïa vaøo soá taàng. Ba loaïi thöôøng ñöôïc söû duïng nhaát laø: Nhaø thaáp taàng: döôùi 4 taàng; Nhaø trung taàng: töø 4 – 7 taàng; Nhaø cao taàng: treân 7 taàng. Nhöõng ngöôøi chòu traùch nhieäm vaø caùc thieát bò hoã trôï ñöôïc söû duïng cho vieäc quaûn lyù vaø phaân loaïi CTR taïi nguoàn ñöôïc trình baøy ôû baûng 8. Baûng 8. Nguoàn nhaân löïc, thieát bò hoã trôï trong vieäc quaûn lyù vaø phaân loaïi CTR taïi nguoàn Nguoàn  Ngöôøi chòu traùch nhieäm  Thieát bò hoã trôï   Khu daân cö     Thaáp taàng  Daân thöôøng truù, ngöôøi thueâ nhaø  Caùc vaät chöùa gia ñình, thuøng chöùa lôùn, xe ñaåy raùc nhoû.   Trung taàng  Ngöôøi thueâ nhaø, nhaân vieân phuïc vuï, ngöôøi coi nhaø, ngöôøi thu gom hôïp ñoàng.  Caùc maùng ñoå raùc troïng löïc, baêng chuyeàn chaïy baèng khí neùn, maùy naâng, xe thu gom.   Cao taàng  Ngöôøi thueâ nhaø, nhaân vieân phuïc vuï, ngöôøi coi nhaø.  Maùng ñoå raùc troïng löïc, caùc baêng chuyeàn chaïy baèng khí neùn, maùy naâng, xe thu gom.   Thöông maïi  Nhaân vieân, ngöôøi gaùc coång.  Maùng ñoå raùc troïng löïc, caùc baêng chuyeàn chaïy baèng khí neùn, maùy naâng, xe thu gom.   Coâng nghieäp  Nhaân vieân, ngöôøi gaùc coång.  Caùc xe thu gom coù baùnh laên, caùc thuøng chöùa, maùy naâng, baêng taûi.   Khu vöïc ngoaøi trôøi  Ngöôøi chuû khu vöïc, caùc nhaân vieân ñoâ thò.  Caùc thuøng chöùa coù maùi che hay naép ñaäy.   Traïm xöû lyù  Caùc nhaân vieân vaän haønh traïm.  Caùc loaïi baêng taûi, caùc thieát bò vaän haønh thuû coâng.   Noâng nghieäp  Ngöôøi chuû vöôøn, coâng nhaân.  Thay ñoåi khaùc nhau tuøy theo saûn phaåm.   (Nguoàn: Giaùo trình Quaûn lyù chaát thaûi raén – ÑH Vaên Lang) 2.3.2 Thu gom, löu tröõ vaø vaän chuyeån CTR Thu gom CTR laø bao goàm vieäc nhaët taát caû chaát thaûi töø caùc nguoàn phaùt sinh khaùc nhau, chuyeân chôû caùc chaát thaûi ñoù tôùi ñòa ñieåm cheá bieán hay tieâu huûy. Caùc phöông thöùc thu gom Thu gom ñònh kyø taïi moãi hoä gia ñình: trong heä thoáng naøy caùc xe thu gom chaïy theo moät quy trình ñeàu ñaën, theo taàn suaát ñaõ ñöôïc thoûa thuaän tröôùc(2 – 3 laàn/tuaàn hay haèng ngaøy). Coù nhieàu caùch aùp duïng khaùc nhau nhöng ñieåm chung laø moãi gia ñình ñöôïc yeâu caàu phaûi coù thuøng raùc rieâng trong nhaø vaø mang ñeán cho ngöôøi thu gom raùc vaøo nhöõng thôøi ñieåm vaø ñòa ñieåm ñaõ quy ñònh tröôùc. Thu gom ven ñöôøng: trong moät soá tröôøng hôïp, chính quyeàn ñòa phöông cung caáp nhöõng thuøng raùc ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoùa cho töøng hoä gia ñình. Thuøng raùc naøy ñöôïc ñaët tröôùc cöûa nhaø ñeå CNVS thu gom leân xe raùc, ñoøi hoûi phaûi thöïc hieän ñeàu ñaën vaø moät thôøi gian bieåu töông ñoái chính xaùc. Neáu nhöõng thuøng raùc chöa coù daïng chuaån thì coù theå raùc khoâng ñöôïc ñoå heát khoûi thuøng hoaëc raùc coù theå bò gioù thoåi hay xuùc vaät laøm vöông vaõi ra, do vaäy laøm cho quaù trình thu gom keùm hieäu quaû. Moät soá vaán ñeà thöôøng naûy sinh trong caùch thu gom naøy nhö nhöõng ngöôøi nhaët raùc coù theå ñoå nhöõng thuøng raùc naøy ra ñeå nhaët tröôùc, thuøng raùc coù theå bò maát caép, suùc vaät laät ñoå hay bò vöùt laïi ôû treân phoá trong moät thôøi gian daøi. Heä thoáng thu gom vaø vaän chuyeån CTR Heä thoáng thu gom ñöôïc chia thaønh 2 loaïi döïa theo kieåu vaän haønh goàm: Heä thoáng xe thuøng di ñoäng laø heä thu gom trong ñoù caùc thuøng chöùa ñaày raùc ñöôïc chuyeân chôû ñeán baõi thaûi roài ñöa thuøng khoâng veà vò trí taäp keát raùc ban ñaàu. Heä thoáng naøy phuø hôïp ñeå vaän chuyeån CTR töø caùc nguoàn taïo ra nhieàu CTR, cuõng coù theå nhaát thuøng raùc ñaõ ñaày leân xe vaø thay baèng thuøng roãng taïi ñieåm taäp keát; Heä thoáng xe thuøng coá ñònh laø heä thu gom trong ñoù caùc thuøng chöùa ñaày raùc vaãn coá ñònh ñaët ôû nôi taäp keát raùc, tröø moät khoaûng thôøi gian raát ngaén nhaát leân ñoå raùc vaøo xe thu gom (xe coù thuøng bao quanh). Baûng 9. Caùc loaïi thuøng chöùa vôùi caùc loaïi heä thoáng thu gom khaùc nhau Xe  Kieåu thuøng chöùa  Dung tích (yd3)   Heä thoáng thuøng chöùa di ñoäng Xe naâng Xe saøn nghieâng Xe coù keùo Heä thoáng thuøng chöùa coá ñònh Xe eùp, boác dôõ baèng maùy Xe eùp, boác dôõ baèng maùy Xe eùp, boác dôõ baèng maùy  Söû duïng vôùi boä phaän eùp coá ñònh. Hôû phía treân Boä phaän eùp coá ñònh Thuøng chöùa ñöôïc trang bò maùy eùp. Hôû phía treân coù moùoc keùo Thuøng kín coù moùoc keùo phía treân ñöôïc trang bò maùy eùp.  6 – 12 12 – 15 15 – 40 20 – 40 15 – 40 20 – 40    Phía treân kín vaø boác dôõ beân caïnh. Thuøng chöùa ñaëc bieät ñeå thu gom RSH töø caùc nhaø ôû rieâng leû. Caùc thuøng chöùa baèng nhöïa deûo, kim loaïi maï ñieän, caùc tuùi nhöïa hay giaáy coù saün.  1 – 8 0,23 – 0,45 (60 – 120gal) 0,08 – 0,21 (22 – 55gal)   (Nguoàn: Quaûn lyù CTR- taäp1: CTR ñoâ thò, GS. TS. Traàn Hieáu Nhueä, TS. ÖÙng Quoác Duõng, TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi, Nhaø xuaát baûn xaây döïng Haø Noäi – 2001). Chuù thích: yd3 * 0,7646 = m3; Gal * 0,003785 = m3 Sô ñoà cuûa hoaït ñoäng thu gom, vaän chuyeån Hình thöùc thu gom CTRSH ñöôïc hoaït ñoäng lieân tuïc 1 laàn/ngaøy, caùc xe thu gom seõ ñeán caùc hoä daân ñeå thöïc hieän coâng ñoaïn thu gom, vôùi quy trình thöïc hieän theo töøng tuyeán thu gom, treân caùc tuyeán thu gom thì chia thaønh nhieàu ñieåm thu gom. Ngöôøi ñi thu gom coù nhieäm vuï thu gom taïi caùc ñieåm do phaân coâng hoaëc hôïp ñoàng thu gom. Sau ñoù raùc ñöôïc chuyeån ñeán caùc ñieåm heïn (traïm trung chuyeån phaûi caùch xa nôi thu gom) roài giao raùc cho caùc xe vaän chuyeån chuyeân duïng trong hoaït ñoäng vaän chuyeån CTRSH. Caùc xe naøy coù nhieäm vuï vaän chuyeån ñeán caùc baõi xöû lyù chaát thaûi hoaëc ñeán traïm phaân loaïi taäp trung. xe thoâ cô xe eùp xuùc VC xe taûi ben thu gom xe eùp (QT, TG chuyeån thaúng) xe thoâ sô xe eùp kín (QT, TG chuyeån thaúng) Hình 3. Quy trình thu gom, vaän chuyeån chaát thaûi raén sinh hoaït 2.3.3 Caùc phöông phaùp xöû lyù chaát thaûi raén Phöông phaùp xöû lyù nhieät Nhieät phaân (pyrolysic): Ñaây laø phöông phaùp xöû lyù raùc tieán boä nhaát, ñöôïc thöïc hieän ôû caùc nöôùc phaùt trieån ( Myõ, Ñan Maïch…). Nhieät phaân laø quaù trình phaân huûy raùc baèng nhieät trong ñieàu kieän thieáu oxy hoaëc coù oxy ñeå phaân huûy raùc thaønh khí ñoát theo caùc phaûn öùng: C + O2
CO2 C + H2O
CO + H2 C +
O2
CO C + H2
CH4 Caùc saûn phaåm sinh ra töø quaù trình nhieät phaân laø caùc saûn phaåm khí chuû yeáu nhö: CH4, H2, CO, CO2 vaø moät soá saûn phaåm loûng coù chöùa caùc hoùa chaát nhö: Acid acetic, Acetone, Methanol… ñöôïc taän duïng laøm nguyeân lieäu ñeå cheá bieán caùc saûn phaåm coù ích khaùc, tuy nhieân chæ coù 31 – 37% raùc ñöôïc phaân huûy, phaàn coøn laïi ñöôïc xöû lyù tieáp tuïc baèng phöông phaùp thieâu ñoát. Thieâu ñoát raùc: Thieâu ñoát laø phöông phaùp xöû lyù raùc phoå bieán nhaát hieän nay ñöôïc nhieàu quoác gia treân theá giôùi aùp duïng. Ñaây laø quaù trình oxy hoùa CTR ôû nhieàu ñoä cao taïo thaønh CO2 vaø hôi nöôùc theo phaûn öùng: CxHyOz + (x + y/4 + z/2)
xCO2 + y/2 H2O Öu ñieåm: Xöû lyù trieät ñeå raùc thaûi, tieâu dieät caùc VSV gaây beänh vaø caùc chaát oâ nhieãm, dieän tích xaây döïng nhoû, vaän haønh ñôn giaûn, coù theå xöû lyù CTR coù chu kyø phaân huûy laâu daøi. Nhöôïc ñieåm: sinh ra khoùi buïi vaø moät soá khí oâ nhieãm khaùc nhö: SO2, HCl, NOx, CO…cho neân khi thieát keá xaây döïng loø ñoát phaûi keøm theo heä thoáng xöû lyù khí thaûi. Phöông phaùp xöû lyù sinh hoïc: Xöû lyù sinh hoïc laø moät trong nhöõng phöông phaùp xöû lyù hieäu quaû, reû tieàn, ít gaây oâ nhieãm vaø phuø hôïp vôùi ñieàu kieän khí haäu nhieät ñôùi ôû Vieät Nam. Coâng ngheä xöû lyù sinh hoïc coù theå chia laøm 3 loaïi: Xöû lyù hieáu khí taïo thaønh phaân (Composting) Ñaây laø phöông phaùp ñöôïc aùp duïng khaù phoå bieán ôû haàu heát caùc quoác gia. Vieäc uû raùc sinh hoaït vôùi thaønh phaàn chuû yeáu laø chaát höõu cô deã phaân huûy coù theå ñöôïc tieán haønh ngay ôû caùc hoä gia ñình ñeå boùn phaân cho vöôøn cuûa mình. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø laøm giaûm ñöôïc ñaùng keå khoái löôïng raùc, ñoàng thôøi taïo ra phaân boùn höõu cô giuùp ích cho coâng taùc caûi taïo ñaát. Quaù trình uû raùc hieáu khí dieãn ra theo phaûn öùng sau: Chaát höõu cô + O2 vi khuaån hieáu khí Caùc chaát ñôn giaûn + CO2 + H2O + NH3 + SO2 Söï phaân huûy hieáu khí dieãn ra khaù maïnh, sau 2 – 4 tuaàn raùc ñöôïc phaân huûy hoaøn toaøn. Caùc vi khuaån gaây beänh vaø coân truøng bò huûy dieät do nhieät ñoä uû taêng. Beân caïnh ñoù, muøi hoâi cuõng bò khöû nhôø quaù trình uû hieáu khí, ñoä aåm toái öu cho quaù trình naøy laø 50 – 60 oC. Xöû lyù kî khí (Anaerobic) Coâng ngheä uû kî khí ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû Aán Ñoä (quy moâ nhoû) Chaát höõu cô + H2O vi khuaån hieáu khí Caùc chaát ñôn giaûn + CO2 +CH4 + NH3 + H2S Öu dieåm: Chi phí ñaàu tö ban ñaàu thaáp; Saûn phaåm phaân huûy coù theå keát hôïp vôùi xöû lyù phaân haàm caàu vaø phaân gia suùc cho phaân höõu cô coù haøm löôïng dinh döôõng cao; Ñaëc bieät thu hoài khí CH4 laøm nguoàn cung caáp nhieät phuïc vuï cho caùc nhu caàu ñun naáu, loø hôi. Nhöôïc ñieåm: Thôøi gian phaân huûy laâu hôn xöû lyù hieáu khí (töø 4 – 12 thaùng); Caùc khí sinh ra laø: H2S, NH3 gaây muøi hoâi khoù chòu; Caùc vi khuaån gaây beänh luoân toàn taïi cuøng vôùi quaù trình phaân huûy vì nhieät ñoä phaân huûy thaáp. Xöû lyù kî khí keát hôïp vôùi hieáu khí (Combined Anaerobic and Aerobic): Coâng ngheä naøy söû duïng caû hai phöông phaùp xöû lyù hieáu khí vaø kî khí. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø: khoâng coù löôïng nöôùc thaûi ra töø quaù trình phaân huûy hieáu khí, söû duïng nöôùc roø ræ trong quaù trình uû ñeå leân men kî khí, vöøa taïo ñöôïc löôïng phaân boùn phuïc vuï noâng nghieäp vaø taïo khí CH4 cung caáp nhieät. Phöông phaùp xöû lyù hoaù hoïc Caùc giaûi phaùp xöû lyù hoùa hoïc thöôøng ñöôïc öùng duïng ñeå xöû lyù CTR coâng nghieäp. Caùc giaûi phaùp xöû lyù hoùa hoïc hieän nay raát nhieàu nhö: oâxi hoùa, trung hoøa, thuûy phaân…chuû yeáu ñeå phaù huûy CTR hoaëc laøm giaûm ñoäc tính cuûa CTR nguy haïi. Söû duïng voâi, kieàm laøm giaûm khaû naêng gaây ñoäc cuûa caùc kim loaïi naëng do taïo thaønh caùc hydroxit khoâng hoøa tan. Ñoái vôùi caùc CTR tính axit coù theå trung hoøa baèng caùc chaát kieàm vaø ngöôïc laïi. Oån ñònh hoùa: Phöông phaùp oån ñònh hoùa (coá ñònh, ñoùng raén) chuû yeáu ñöôïc söû duïng ñeå xöû lyù CTR ñoäc haïi nhaèm 2 muïc ñích: Giaûm roø ræ caùc chaát ñoäc haïi baèng caùch giaûm beà maët tieáp xuùc, haïn cheá möùc cao söï thaåm thaáu cuûa chaát thaûi vaøo moâi tröôøng; Caûi thieän kích thöôùc chaát thaûi veà ñoä neùn vaø ñoä cöùng. Oån ñònh chaát thaûi laø coâng ngheä troän vaät lieäu thaûi vôùi vaät lieäu ñoùng raén, taïo thaønh theå raén bao laáy chaát thaûi hoaëc coá ñònh chaát thaûi trong caáu truùc cuûa vaát raén. Phöông phaùp naøy thöôøng ñeå xöû lyù CTR cuûa kim loaïi, maï kim loaïi, chì, tro cuûa loø ñoát…taïo thaønh khoái raén ñeå vaän chuyeån vaø choân laáp trong hoá hôïp veä sinh. Choân laáp raùc Ñoå raùc thaønh ñoáng hay baõi hôû (Open dump): Ñaây laø phöông phaùp xöû lyù raùc coå ñieån ñaõ ñöôïc loaøi ngöôøi aùp duïng töø laâu ñôøi. Hieän nay, caùc ñoâ thò ôû Vieät Nam vaø moät soá nöôùc khaùc vaãn coøn ñang aùp duïng. Öu ñieåm: Phöông phaùp xöû lyù raùc ñoâ thò reû tieàn nhaát, chæ toán chi phí cho coâng vieäc thu gom vaø vaän chuyeån raùc töø nôi phaùt sinh ñeán baõi raùc; Ñôn giaûn, deã thöïc hieän. Nhöôïc ñieåm: Ñoøi hoûi dieän tích baõi thaûi lôùn; Gaây maát myõ quan ñoâ thò vaø gaây khoù chòu cho con ngöôøi; Taïo moâi tröôøng thuaän lôïi cho caùc loaïi ñoäng vaät gaëm nhaám, caùc loaïi coân truøng, vi truøng gaây beänh sinh soâi naûy nôû gaây nguy hieåm cho söùc khoûe con ngöôøi; Gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát, nöôùc, khoâng khí. Baõi choân laáp hôïp veä sinh (Sanitary landfill): Phöông phaùp naøy ñöôïc nhieàu ñoâ thò treân theá giôùi aùp duïng trong quaù trình xöû lyù raùc. Ñaây laø phöông phaùp xöû lyù raùc thích hôïp nhaát trong ñieàu kieän khoù khaên veà voán ñaàu tö nhöng laïi coù maët baèng ñuû lôùn vaø nguy cô gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ít. Trong baõi choân laáp raùc hôïp veä sinh, beân döôùi thaønh ñaùy ñöôïc phuû lôùp choáng thaám coù laép ñaët heä thoáng oáng thu nöôùc roø ró vaø heä thoáng thu khí thaûi töø baõi raùc. Nöôùc roø ræ seõ ñöôïc thu gom vaø xöû lyù ñaït tieâu chuaån quy ñònh. Baõi choân laáp raùc hôïp veä sinh hoaït ñoäng baèng caùch: moãi ngaøy traûi moät lôùp moûng raùc, sau ñoù neùn eùp chuùng laïi baèng caùc loaïi xe cô giôùi, tieáp tuïc traûi leân moät lôùp ñaát moûng ñoä 25cm. Coâng vieäc naøy cöù tieáp tuïc ñeán khi baõi raùc ñaày. 2.4 MOÄT SOÁ COÂNG NGHEÄ XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN TAÏI VIEÄT NAM Ñoái vôùi taát caû caùc quoác gia, CTR laø vaán ñeà böùc xuùc cuûa xaõ hoâïi, ñaëc bieät laø caùc trung taâm coâng nghieäp lôùn. Vieät Nam ôû trong tình traïng chung ñoù maø caùc trung taâm coâng nghieäp phaùt trieån nhö TP.HCM, Haø Noäi, Ñaø Naüng, Haûi Phoøng, Bieân Hoaø, luoân luoân phaûi ñoái phoù vôùi thöïc traïng CTR vaø raùc thaûi sinh hoaït. Söï taäp trung daân cö vaø maät ñoä cao, söï phaùt trieån kinh teá löôïng raùc thaûi. Trong thöïc teá aáy, taát caû caùc ñoâ thò ñeàu phaûi giaûi quyeát raùc thaûi cuûa mình maø khoâng theå aùp duïng theo moät raäp khuoân naøo. Sôû dó coù söï ña daïng veà caùc bieän phaùp xöû lyù raùc laø do söï khaùc bieät caùc yeáu toá: Trình ñoä phaùt trieån kinh teá, khoa hoïc kyõ thuaät; Trình ñoä daân trí; Tính chaát vaø thaønh phaàn raùc thaûi; Vò trí ñòa lyù vaø ñaëc ñieåm daân soá, ñaát ñai töøng vuøng. Moät soá phöông phaùp xöû lyù raùc hieän ñang aùp duïng ôû Vieät Nam: 2.4.1 Xöû lyù raùc taïi nhaø maùy Hoùc Moân – TP.HCM Coâng ngheä uû raùc hieáu khí cuûa Ñan Maïch, ñöôïc cô khí hoùa söû duïng hai loø quay trong moâi tröôøng boå sung vaø duy trì lieân tuïc khoâng khí vaø ñoä aåm. Tuy nhieân sau moät thôøi gian hoaït ñoäng coâng ngheä naøy trôû neân khoâng phuø hôïp nöõa vì: Khoâng ñaùp öùng ñöôïc vôùi löôïng raùc ngaøy moät gia taêng. Tính chaát vaø thaønh phaàn raùc ngaøy caøng phöùc taïp, khoâng phuø hôïp vôùi coâng ngheä ñaõ ñöôïc thieát keá. Giaù thaønh cao do chi phí naêng löôïng vaø quaûn lyù vaän haønh lôùn. 2.4.2 Xöû lyù raùc taïi nhaø maùy phaân raùc Caàu Dieãn, Haø Noäi Trong 2 naêm 1993 – 1994, thaønh phoá Haø Noäi tieáp nhaän döï aùn vieän trôï cuûa Lieân hieäp quoác ñaàu tö cho nhaø maùy phaân raùc Caàu Dieãn. Nhaø maùy naøy söû duïng coâng ngheä uû hieáu khí nhaèm ruùt ngaén thôøi gian phaân huyû raùc ñeå ñaùp öùng vôùi löôïng raùc khoång loà cuûa thaønh phoá. Coâng ngheä uû raùc ôû Caàu Dieãn laø moät trong nhöõng coâng ngheä tieân tieán nhaát. Tuy nhieân ñoøi hoûi ñaàu tö raát lôùn maø baát kyø moät nôi naøo khaùc khoù coù theå thöïc hieän ñöôïc neáu khoâng coù söï giuùp ñôõ taøi chính cuûa nöôùc ngoaøi. 2.4.3 Xöû lyù raùc taïi nhaø maùy phaân raùc Buoân Ma Thuoät Nhaø maùy vôùi coâng ngheä uû raùc yeám khí ñöôïc xaây döïng vaø ñi vaøo hoaït ñoäng töø thaùng 5/1994 taïi Thò xaõ Buoân Ma Thuoät (tænh Ñaclak). Do ñieàu kieän thuaän lôïi veà pheá lieäu noâng saûn coù nguoàn goác höõu cô (voû ñaäu phoäng, voû caø pheâ) vaø doài daøo veà phaân gia suùc, than buøn. Treân cô sôû saûn phaåm phaân höõu cô coù thaønh phaàn dinh döôõng khaù toát, nhaø maùy coøn coù döï ñònh saûn xuaát phaân höõu cô giaøu NPK. 2.4.4 BCL hôïp veä sinh Choân laáp laø bieän phaùp xöû lyù cuoái cuøng nhöng laïi laø bieän phaùp chuû yeáu vaø hieäu quaû nhaát trong ñieàu kieän nöôùc ta hieän nay. Choân laáp cho pheùp xöû lyù taát caû caùc loaïi raùc coâng nghieäp vaø sinh hoaït. Chi phí ñaàu tö vaø vaän haønh cuûa BCL töông ñoái thaáp so vôùi caùc phöông phaùp xöû lyù khaùc. Tuy nhieân, hieän nay ôû nöôùc ta vieäc choân laáp hôïp veä sinh môùi ñöôïc ñeà caäp maáy naêm gaàn ñaây vaø vieäc trieån khai coøn haïn cheá. 2.5 TÌNH HÌNH QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN TAÏI KHAÙNH HOØA 2.5.1 Thöïc traïng phaùt thaûi CTR taïi Khaùnh Hoøa Caùc soá lieäu thoáng keâ CTR ôû caùc ñòa phöông tænh Khaùnh Hoøa cho thaáy löôïng phaùt sinh CTR ôû Khaùnh Hoøa vaøo khoaûng 39882,3 taán/naêm. Trong ñoù, CTRSH töø caùc hoä gia ñình, nhaø haøng, khaùch saïn, caùc khu chôï, beänh vieän, cô sôû saûn xuaát kinh doanh…, chieám khoaûng 70 – 80% toång löôïng chaát thaûi raén toaøn tænh. Löôïng coøn laïi laø CTR phaùt sinh töø saûn xuaát coâng nghieäp, chaát thaûi nguy haïi. Trong ñoù löôïng chaát thaûi nguy haïi tuy ít nhöng raát ñaùng löu yù vì hieän nay coâng taùc thu gom vaø xöû lyù chaát thaûi raén nguy haïi chöa ñöôïc thöïc hieän trieät ñeå, coù nguy cô gaây haïi cho moâi tröôøng vaø söùc khoûe con ngöôøi raát cao. Caùc nguoàn chuû yeáu phaùt sinh raùc thaûi ñoâ thò taïi tænh Khaùnh Hoøa: Raùc hoä daân: phaùt sinh töø caùc hoä gia ñình, caùc bieät thöï, caùc caên hoä chung cö. Thaønh phaàn raùc thaûi naøy bao goàm: thöïc phaåm, giaáy, carton, plastic, goã, thuûy tinh, can thieác, caùc kim loaïi khaùc, ñoà ñieän töû gia duïng, raùc vöôøn, voû xe…Ngoaøi ra, raùc hoä daân coù chöùa moät phaàn chaát thaûi ñoäc haïi; Raùc queùt ñöôøng: phaùt sinh töø hoaït ñoäng veä sinh ñöôøng phoá, khu vui chôi giaûi trí vaø laøm ñeïp caûnh quan. Nguoàn raùc naøy do ngöôøi ñi ñöôøng vaø caùc hoä daân soáng doïc 2 beân ñöôøng xaû böøa baõi. Thaønh phaàn cuûa chuùng coù theå bao goàm caùc loaïi sau : caønh caây vaø laù caây, giaáy vuïn, bao nylon, xaùc ñoäng vaät cheát …; Raùc khu thöông maïi: phaùt sinh töø hoaït ñoäng buoân baùn cuûa caùc cöûa haøng baùch hoùa, nhaø haøng, khaùch saïn, sieâu thò, vaên phoøng giao dòch, nhaø maùy in, cöûa haøng söûa chöõa…Caùc loaïi chaát thaûi töø khu thöông maïi bao goàm: giaáy, carton, plastic, goã, thöïc phaåm, thuûy tinh, kim loaïi, voû xe, ñoà gia duïng. Ngoaøi ra, raùc khu thöông maïi coøn coù theå chöùa moät phaàn caùc chaát thaûi ñoäc haïi;