Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của một số giống hoa hồng nhập nội và một số biện pháp kỹ thuật điều khiển sinh trưởng nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất hoa hồng

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I ------------------ Bïi thÞ hång §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña mét sè gièng hoa hång nhËp néi vµ mét sè biÖn ph¸p kü thuËt ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt hoa hång LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: trång trät M· sè: 60.62.01 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS. TS. Vò quang s¸ng Hµ Néi - 2006 i Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan r»ng sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ hoµn toµn trung thùc vµ ch−a hÒ sö dông cho b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. Mäi sù gióp ®ì cho viÖc hoµn thµnh luËn v¨n ®Òu ®· ®−îc c¶m ¬n. C¸c th«ng tin, tµi liÖu trong luËn v¨n nµy ®· ®−îc ghi râ nguån gèc. T¸c gi¶ Bïi ThÞ Hång ii Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh tèt luËn v¨n cña m×nh t«i ®· nhËn ®−îc sù h−íng dÉn tËn t×nh, chØ b¶o cÆn kÏ cña PGS. TS. Vò Quang S¸ng - Bé m«n Sinh lý Thùc vËt, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi. Sù quan t©m gióp ®ì cña tËp thÓ c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o Khoa N«ng häc, Khoa Sau ®¹i häc, ®Æc biÖt c¸c thÇy c« trong Bé m«n Sinh lý Thùc vËt, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi, ®· trùc tiÕp ®ãng gãp nhiÒu ý kiÕn quÝ b¸u vÒ chuyªn m«n cho t¸c gi¶ hoµn thµnh luËn v¨n. C¸c c¸n bé, c«ng nh©n viªn Phßng nghiªn cøu Hoa c©y c¶nh, ViÖn nghiªn cøu Rau Qu¶ ®· t¹o ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt vµ trÝ tuÖ cho t«i hoµn thµnh tèt luËn v¨n. Nh©n dÞp nµy t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi nh÷ng sù gióp ®ì quý b¸u ®ã. T«i còng xin bµy tá lßng c¶m ¬n c¸c nhµ khoa häc trong ngµnh, c¸c ®ång nghiÖp, b¹n bÌ vµ ng−êi th©n ®· ®éng viªn gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh c«ng t¸c vµ häc tËp. Hµ Néi, ngµy th¸ng n¨m 2006 T¸c gi¶ Bïi ThÞ Hång iii Môc lôc Trang Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t vi Danh môc c¸c b¶ng biÓu vii Danh môc c¸c biÓu ®å, ®å thÞ viii 1. Më ®Çu 1 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 1 1.2. Môc ®Ých yªu cÇu cña ®Ò tµi 2 1.2.1. Môc ®Ých 2 1.2.2. Yªu cÇu 2 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 3 1.3.1. ý nghÜa khoa häc 3 1.3.2. ý nghÜa thùc tiÔn 3 2. Tæng quan tµi liÖu 4 2.1. Nguån gèc hoa hång vµ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, thùc vËt häc 4 2.1.1. Nguån gèc hoa hång 4 2.1.2. §Æc ®iÓm thùc vËt häc 5 2.2. Yªu cÇu ngo¹i c¶nh cña c©y hoa hång 5 2.2.1. NhiÖt ®é 5 2.2.2. ¸nh s¸ng 6 2.2.3. §é Èm 6 2.2.4. §Êt 7 2.3. Nhu cÇu dinh d−ìng kho¸ng cña c©y hoa hång 7 2.4. T×nh h×nh s¶n xuÊt hoa hång trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam 10 iv 2.4.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt hoa hång trªn thÕ giíi 10 2.4.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt hoa hång ë ViÖt Nam 12 2.5. T×nh h×nh nghiªn cøu trong, ngoµi n−íc 13 2.5.1. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ gièng 13 2.5.2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ kü thuËt ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng 18 3. VËt liÖu néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 28 3.1. VËt liÖu, thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 28 3.1.1. VËt liÖu nghiªn cøu 28 3.1.2. Thêi gian nghiªn cøu 29 3.1.3. §Þa ®iÓm nghiªn cøu 29 3.2. Néi dung nghiªn cøu 29 3.2.1. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña mét sè gièng hoa hång nhËp néi 29 3.2.2. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mét sè biÖn ph¸p ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng nh»m n©ng cao n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cho c©y hoa hång 29 3.3. Ph−¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm 30 3.4. C¸c chØ tiªu theo dâi 31 3.4.1. C¸c chØ tiªu vÒ sinh tr−ëng, ph¸t triÓn 31 3.4.2. C¸c chØ tiªu vÒ n¨ng suÊt chÊt l−îng hoa 31 3.4.3. ChØ tiªu vÒ s©u bÖnh, h¹i 32 3.4.4. C¸c chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt 32 3.5. Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc hoa hång ë c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm 32 3.5.1. Kü thuËt trång 32 3.5.2. Ch¨m sãc 33 3.6. Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu 33 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 34 4.1. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña mét sè gièng hoa hång nhËp néi 34 v 4.1.1. Tû lÖ c©y sèng vµ thêi gian håi xanh cña c¸c gièng hoa hång 35 4.1.2. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c¸c gièng hoa hång 36 4.1.3. ChÊt l−îng hoa cña c¸c gièng hoa hång 42 4.1.4. Kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh cña c¸c gièng hoa hång 45 4.1.5. Tû lÖ hoa th−¬ng phÈm cña c¸c gièng hoa hång 46 4.1.6. N¨ng suÊt, s¶n l−îng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c gièng hoa hång 49 4.2. Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng cho c©y hoa hång 51 4.2.1. ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p c¾t tØa, uèn, vÝt ®Õn sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y hoa hång 52 4.2.2. ¶nh h−ëng cña mét sè chÕ phÈm dinh d−ìng qua l¸ ®Õn sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y hoa hång 62 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 72 5.1. KÕt luËn 72 5.2. §Ò nghÞ 72 Tµi liÖu tham kh¶o 73 A. Tµi liÖu trong n−íc 73 B. Tµi liÖu n−íc ngoµi 75 Phô lôc 1 76 Phô lôc 2 Error! Bookmark not defined. vi Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t & CC CD CTTN CNTP CP §C §K §HNNI HH KPTHT KHKT NXBNN TB TP. HCM PBL SNG SL GA Vµ ChiÒu cao ChiÒu dµi C«ng thøc thÝ nghiÖm C«ng nghÖ thùc phÈm Chi phÝ §èi chøng §−êng kÝnh §¹i häc N«ng nghiÖp I H÷u hiÖu KÝch ph¸t tè hoa tr¸i Khoa häc kü thuËt Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp Trung b×nh Thµnh phè Hå ChÝ Minh Ph©n bãn l¸ Spray - N - Grow Sè l−îng Gibberellin vii Danh môc c¸c b¶ng biÓu B¶ng 4.1: Tû lÖ sèng vµ thêi gian håi xanh cña c¸c gièng hoa hång 35 B¶ng 4.2: §éng th¸i bËt mÇm vµ tû lÖ mÇm h÷u hiÖu cña c¸c gièng hoa hång 37 B¶ng 4.3: §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu dµi cµnh vµ ®−êng kÝnh cµnh cña c¸c gièng hoa hång 40 B¶ng 4.4: Mét sè chØ tiªu vÒ chÊt l−îng hoa cña c¸c gièng hoa hång 43 B¶ng 4.5: Møc ®é nhiÔm s©u bÖnh h¹i trªn c¸c gièng hoa hång 46 B¶ng 4.6: Tû lÖ hoa th−¬ng phÈm cña c¸c gièng hoa hång 47 B¶ng 4.7: N¨ng suÊt, s¶n l−îng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c gièng hoa hång 50 B¶ng 4.8: ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p c¾t tØa, uèn, vÝt ®Õn ®éng th¸i bËt mÇm vµ tû lÖ mÇm h÷u hiÖu cña c©y hoa hång 53 B¶ng 4.9: ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p c¾t tØa, uèn, vÝt ®Õn ®éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu dµi vµ ®−êng kÝnh cµnh hoa hång 56 B¶ng 4.10: ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p c¾t tØa, uèn, vÝt, ®Õn mét sè chØ tiªu vÒ chÊt l−îng hoa hång 59 B¶ng 4.11: ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p c¾t tØa, uèn, vÝt ®Õn n¨ng suÊt, s¶n l−îng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña hoa hång 61 B¶ng 4.12: ¶nh h−ëng cña mét sè chÕ phÈm dinh d−ìng qua l¸ ®Õn ®éng th¸i bËt mÇm vµ tû lÖ mÇm h÷u hiÖu cña hoa hång 63 B¶ng 4.13: ¶nh h−ëng cña mét sè lo¹i chÕ phÈm dinh d−ìng qua l¸ ®Õn ®éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu dµi vµ ®−êng kÝnh cµnh hoa hång 66 B¶ng 4.14: ¶nh h−ëng cña mét sè chÕ phÈm dinh d−ìng qua l¸ ®Õn mét sè chØ tiªu vÒ chÊt l−îng hoa hång 68 B¶ng 4.15: ¶nh h−ëng cña mét sè chÕ phÈm dinh d−ìng qua l¸ ®Õn n¨ng suÊt, s¶n l−îng 70 viii Danh môc c¸c biÓu ®å, ®å thÞ §å thÞ 4.1: §éng th¸i bËt mÇm cña c¸c gièng hång 38 §å thÞ 4.2: Tû lÖ mÇm h÷u hiÖu cña c¸c gièng hoa hång qua c¸c thêi ®iÓm theo dâi 38 §å thÞ 4.3: §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu dµi cµnh cña c¸c gièng hoa hång 41 §å thÞ 4.4: §éng th¸i t¨ng tr−ëng ®−êng kÝnh cµnh cña c¸c gièng hoa hång 41 §å thÞ 4.5: Tû lÖ hoa th−¬ng phÈm lo¹i 1 cña c¸c gièng hoa hång 48 §å thÞ 4.6: Tû lÖ hoa th−¬ng phÈm lo¹i 3 cña c¸c gièng hoa hång 48 §å thÞ 4.7: ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p c¾t tØa, uèn, vÝt ®Õn ®éng th¸i bËt mÇm cña hoa hång 54 §å thÞ 4.8: ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p c¾t tØa, uèn, vÝt ®Õn ®éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu dµi cµnh cña hoa hång 57 §å thÞ 4.9: ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p c¾t tØa, uèn, vÝt ®Õn ®éng th¸i t¨ng tr−ëng ®−êng kÝnh cµnh hoa hång 57 §å thÞ 4.10: ¶nh h−ëng cña mét sè lo¹i chÕ phÈm dinh d−ìng qua l¸ ®Õn ®éng th¸i bËt mÇm cña hoa hång 64 §å thÞ 4.11: ¶nh h−ëng cña mét sè lo¹i chÕ phÈm dinh d−ìng qua l¸ ®Õn ®éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu dµi cµnh cña hoa hång. 67 §å thÞ 4.12: ¶nh h−ëng cña mét sè lo¹i chÕ phÈm dinh d−ìng ®Õn ®éng th¸i t¨ng tr−ëng ®−êng kÝnh cµnh cña hoa hång. 67 1 1. Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Nãi ®Õn vÎ ®Ñp thiªn nhiªn, kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn hoa. Hoa lµ sù ch¾t läc kú diÖu nhÊt nh÷ng tinh tóy mµ thÕ giíi cá c©y ban tÆng. Mçi loµi hoa ®Òu mang mét s¾c th¸i riªng, mét vÎ ®Ñp riªng ®Ó t« ®iÓm cho cuéc sèng. Ngoµi gi¸ trÞ th−ëng ngo¹n hoa cßn mang l¹i nguån lîi kinh tÕ cho con ng−êi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi nhu cÇu th−ëng ngo¹n cña con ng−êi ngµy cµng cao, t¹o nÒn t¶ng thóc ®Èy cho nghÒ trång hoa ngµy cµng ph¸t triÓn. HiÖn nay, c«ng nghÖ trång hoa ë mét sè n−íc nh− Ph¸p, Hµ Lan, §µi Loan, Trung Quèc... ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é rÊt cao, trong ®ã gièng vµ biÖn ph¸p kü thuËt lµ 2 yÕu tè quan träng lu«n ®−îc quan t©m hµng ®Çu. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c nhµ khoa häc rÊt thµnh c«ng trong viÖc chän, t¹o ra c¸c gièng hoa míi ®¹t n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, mµu s¾c ®a d¹ng. Trong ®ã, hoa hång lµ mét trong nh÷ng lo¹i hoa ®ang rÊt ®−îc chó träng, hµng n¨m ®· cho ra ®êi hµng tr¨m gièng hoa hång kh¸c nhau víi mµu s¾c ®a d¹ng, lu«n lµm tháa m·n nhu cÇu, thÞ hiÕu cña ng−êi tiªu dïng. ë ViÖt Nam, mÆc dï cã nh÷ng vïng s¶n xuÊt hoa hång víi diÖn tÝch rÊt lín (Mª Linh - VÜnh Phóc, T©y Tùu - Hµ Néi), nh−ng nh×n chung n¨ng suÊt thÊp, chÊt l−îng hoa kÐm, tû lÖ hoa lo¹i I (®¹t tiªu chuÈn xuÊt khÈu) theo quy ®Þnh cßn rÊt thÊp. Nguyªn nh©n cña tån t¹i trªn lµ do bé gièng cò, ®· trång qua nhiÒu n¨m, kh«ng ®−îc thay thÕ. Ngoµi ra viÖc nh©n gièng v« tÝnh nhiÒu lÇn, ®· phÇn nµo lµm bé gièng hång bÞ tho¸i hãa dÉn ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng vµ chèng chÞu s©u, bÖnh gi¶m sót nghiªm träng. Thùc tiÔn cña nghÒ trång hoa cho thÊy, muèn ®¹t hiÖu qu¶ cao, kh«ng nh÷ng tháa m·n hoa cao cÊp cho tiªu thô néi ®Þa mµ cßn h−íng tíi xuÊt khÈu, cÇn ph¶i lu«n c¶i tiÕn gièng, chän t¹o gièng tèt cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt. §Æc biÖt, trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu ViÖt Nam, c©y hoa hång l¹i sinh tr−ëng, 2 ph¸t triÓn tèt vµo mïa ®«ng. NÕu ta cã h−íng ®Çu t− ®æi míi gièng vµ c«ng nghÖ th× viÖc xuÊt khÈu hoa hång sang mét sè n−íc l©n cËn nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, §µi Loan lµ ®iÒu cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. Nh−ng ®Ó cã hoa ®¹t tiªu chuÈn xuÊt khÈu th× ngoµi viÖc chän t¹o ra bé gièng tèt ph¶i kÕt hîp nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt tiªn tiÕn. Mét trong c¸c biÖn ph¸p kü thuËt quan träng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn lµ biÖn ph¸p ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng cña c©y. Song ®iÒu khiÓn nh− thÕ nµo võa n©ng cao ®−îc n¨ng suÊt, chÊt l−îng l¹i võa ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh në hoa theo ý muèn lµ vÊn ®Ò cÇn ®−îc nghiªn cøu. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña mét sè gièng hoa hång nhËp néi vµ mét sè biÖn ph¸p kü thuËt ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt hoa hång”. 1.2. Môc ®Ých yªu cÇu cña ®Ò tµi 1.2.1. Môc ®Ých - §¸nh gi¸ ®−îc kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña mét sè gièng hoa hång nhËp néi. Trªn c¬ së ®ã chän ra nh÷ng gièng hoa hång cã −u ®iÓm: n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt, mµu s¾c ®Ñp, phï hîp víi thÞ hiÕu; cã kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt víi c¸c ®iÒu kiÖn bÊt thuËn, cho thu nhËp cao vµ thÝch øng víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i ViÖt Nam. - Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng nh»m t¨ng n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng c©y hoa hång tõ ®ã lµm t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt t¨ng thu nhËp cho nghÒ trång hoa hång ë ViÖt Nam. 1.2.2. Yªu cÇu - §¸nh gi¸ ®−îc kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn, n¨ng suÊt, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña c¸c gièng hoa hång. - X¸c ®Þnh ®−îc ¶nh h−ëng cña c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng cña c©y hoa hång, tÝnh ®−îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña viÖc ¸p dông c¸c 3 biÖn ph¸p kü thuËt ®ã. Tõ ®ã ®Ò xuÊt ®−îc biÖn ph¸p kü thuËt phï hîp ®Ó hoµn thiÖn quy tr×nh ¸p dông ngoµi s¶n xuÊt. 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 1.3.1. ý nghÜa khoa häc - Gãp phÇn x©y dùng quy tr×nh chän t¹o gièng hoa hång. - Bæ sung mét sè gièng cã triÓn väng vµo tËp ®oµn c¸c gièng hoa hång hiÖn cã. - Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt, th©m canh ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng cho c©y hoa hång trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. 1.3.2. ý nghÜa thùc tiÔn - Cung øng cho s¶n xuÊt c¸c gièng hoa hång cã triÓn väng. - T¸c ®éng biÖn ph¸p kü thuËt gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l−îng, vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cho s¶n xuÊt hoa hång. 4 2. Tæng quan tµi liÖu 2.1. Nguån gèc hoa hång vµ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, thùc vËt häc 2.1.1. Nguån gèc hoa hång Ng−êi ta cho r»ng hoa hång cã nguån gèc tõ tÇm xu©n - cã tõ kû ®Ö tam c¸ch ®©y 3,5 - 7 triÖu n¨m, chñ yÕu ph©n bè ë c¸c vïng ®¹i lôc «n ®íi b¾c b¸n cÇu, riªng lo¹i ra hoa 4 mïa cã khëi nguyªn ë vïng ¸ nhiÖt ®íi. Tr¶i qua sù biÕn ®æi l©u dµi trong tù nhiªn vµ sù chän läc cña con ng−êi, tÇm xu©n ®· biÕn thµnh hoa hång cæ ®¹i. Hoa hång trång hiÖn nay cã nguån gèc rÊt phøc t¹p, nã lµ kÕt qu¶ t¹p giao cña tÇm xu©n (Rosa multiflora) víi mai kh«i (Rosa Rugosa) vµ hoa hång (Rosa indica) [5]. Mai kh«i (Rosa Rugosa): cã nguån gèc ë Trung Quèc, hiÖn cßn rÊt nhiÒu c©y hoang d¹i. Mai kh«i lµ lo¹i c©y th©n gç rông l¸, cao tíi 2 m, th©n d¹ng bß, mµu n©u tro, trªn th©n cã mét líp l«ng nhung vµ cã gai. L¸ kÐp l«ng chim, cã 5 - 9 l¸ nhá, h×nh thu«n hoÆc h×nh trøng dµi 2 - 5 cm, mÐp l¸ cã r¨ng c−a, mÆt trªn kh«ng cã gai, mÆt d−íi cã l«ng gai. Hoa mäc thµnh chïm mµu tr¾ng hoÆc ®á tÝm, ®−êng kÝnh 6 - 8 cm, cã chøa tinh dÇu, mïi th¬m, th«ng th−êng mçi n¨m hoa ra mét lÇn vµo th¸ng 5 hoÆc th¸ng 6, còng cã khi ra thªm mét ®ît vµo th¸ng 7, th¸ng 8. Qu¶ h×nh cÇu dÑt, mµu ®á g¹ch [5]. TÇm xu©n (Rosa multiflora): Lµ lo¹i c©y bôi rông l¸, cµnh nhá, mäc lan nh− c©y d©y leo, l¸ kÐp l«ng chim, hoa nhá vµ mäc thµnh cµnh, mét n¨m chØ ra hoa 1 lÇn. C©y cã nguån gèc ë Trung Quèc, T©y ¢u, B¾c Mü. ë Trung Quèc cã lo¹i tÇm xu©n d¹i (Rosa multiflora) cã 5 - 11 l¸ kÐp, quanh cã gai, hoa nhá, mµu tr¾ng ®Õn mµu ®á, mäc dµy sÝt nh− h×nh c¸i «, ra hoa vµo th¸ng 5, th¸ng 6, qu¶ nhá h×nh cÇu. Ngoµi ra cßn cã mét sè lo¹i tÇm xu©n kh¸c nh−: cÈu tÇm xu©n (Rosa Camina), tÇm xu©n mµu vµng, tÇm xu©n l¸ nh·n, tÇm 5 xu©n Ph¸p... [5]. Hoa hång (Rosa Indica): nguyªn s¶n ë Hå B¾c, Tø Xuyªn, V©n Nam, T« Ch©u, Qu¶ng §«ng. HiÖn nay cßn tån t¹i nh÷ng c©y cæ thô hoang d¹i, lµ lo¹i c©y lïm bôi, rông l¸ vµ nöa rông l¸. C©y mäc ®øng th¼ng hoÆc nöa më. L¸ kÐp l«ng chim cã tõ 3 - 5 l¸ nhá, h×nh trøng dµi 2 - 3 cm, ®Ønh l¸ nhän, mÐp l¸ r¨ng c−a, hai mÆt kh«ng cã l«ng. Hoa mäc rêi hoÆc thµnh chïm trªn cµnh, ®−êng kÝnh 5 cm hoa mµu tr¾ng ®Õn ®á thÉm, th¬m nhÑ, cuèng hoa nhá. Mét n¨m c©y ra hoa nhiÒu lÇn tõ cuèi th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10. Qu¶ h×nh trøng hoÆc h×nh cÇu, qu¶ chÝn vµo th¸ng 4 ®Õn th¸ng 11. NhiÔm s¾c thÓ 2n = 2x = 14, cã rÊt nhiÒu biÕn chñng nh− cã lo¹i cã l«ng, kh«ng cã l«ng, l¸ máng nhá, nhiÒu hoa, lµ bè, mÑ cña c¸c gièng hoa hång hiÖn nay [5], [41]. 2.1.2. §Æc ®iÓm thùc vËt häc + RÔ: rÔ c©y hoa hång thuéc lo¹i rÔ chïm, ¨n ngang réng, khi bé rÔ lín ph¸t sinh nhiÒu rÔ phô. + Th©n: thuéc lo¹i nhãm c©y th©n gç, th©n bôi thÊp, cã nhiÒu cµnh vµ gai cong, cã gièng nhiÒu gai, cã gièng Ýt gai. + L¸: l¸ kÐp l«ng chim mäc c¸ch, xung quanh l¸ chÐt cã nhiÒu r¨ng c−a nhá, tïy gièng mµ l¸ cã mµu s¾c xanh ®Ëm hay xanh nh¹t, r¨ng c−a n«ng hay s©u hay cã h×nh d¹ng l¸ kh¸c. + Hoa: cã nhiÒu mµu s¾c vµ kÝch cì kh¸c nhau, mét sè gièng cã mïi th¬m. 2.2. Yªu cÇu ngo¹i c¶nh cña c©y hoa hång 2.2.1. NhiÖt ®é NhiÖt ®é lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh ®Õn sù sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y hoa hång. NhiÖt ®é ¶nh h−ëng ®Õn sù ra hoa vµ në hoa, ¶nh h−ëng ®Õn quang hîp, h« hÊp, sù t¹o thµnh c¸c s¶n phÈm trao ®æi chÊt, ®Æc biÖt lµ s¾c tè. Do vËy mµ nhiÖt ®é còng ¶nh h−ëng tíi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt [41]. NhiÖt ®é 6 t¸c ®éng tíi c©y hoa qua con ®−êng quang hîp. Quang hîp cña c©y t¨ng theo chiÒu t¨ng nhiÖt ®é, khi nhiÖt ®é t¨ng lªn 100C th× c−êng ®é quang hîp t¨ng 2 lÇn. V× vËy, nhiÖt ®é cµng t¨ng th× ho¹t ®éng tæng hîp cña c©y cµng m¹nh [41]. NhiÖt ®é qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp ®Òu ¶nh h−ëng kh«ng tèt tíi c©y hoa hång, nhiÖt ®é thÝch hîp cho c©y hoa hång 18 - 23,90C. Theo Moe R. and Kristoffersen T. (1999) [35], tæng tÝch «n cña c©y hoa hång lµ lín h¬n 17000C. NhiÖt ®é ngµy tèi thÝch th−êng lµ 23 - 250C, cã mét sè gièng tõ 21 - 230C. NhiÖt ®é tõ 26 - 270C cho s¶n l−îng hoa cao h¬n ë 29 - 320C lµ 49%, hoa th−¬ng phÈm cao h¬n 20,8%. NhiÖt ®é ®ªm ¶nh h−ëng rÊt lín tíi sè l−îng hoa, sè lÇn ra hoa. §a sè c¸c gièng ë nhiÖt ®é ®ªm 160C cho sè l−îng vµ chÊt l−îng hoa tèt. Moe R. and Kristoffersen T. (1999) [35] cho r»ng nhiÖt ®é ban ngµy thÊp vµ ban ®ªm cao sÏ khèng chÕ ®é dµi cµnh, rÊt bÊt lîi cho s¶n xuÊt hoa th−¬ng phÈm, nhiÖt ®é ban ®ªm cao lµm cho cµnh hång ng¾n l¹i. 2.2.2. ¸nh s¸ng ¸nh s¸ng lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c©y hoa nãi chung vµ hoa hång nãi riªng. ¸nh s¸ng cung cÊp n¨ng l−îng cho ph¶n øng quang hîp, t¹o ra chÊt h÷u c¬ cho c©y, cã tíi 90% chÊt kh« trong c©y lµ do quang hîp t¹o nªn. C−êng ®é quang hîp phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng, thiÕu ¸nh s¸ng c©y kh«ng thÓ quang hîp ®−îc, quang hîp phô thuéc vµo thµnh phÇn quang phæ cña ¸nh s¸ng vµ c−êng ®é chiÕu s¸ng. C−êng ®é quang hîp cña c©y hoa t¨ng khi c−êng ®é chiÕu s¸ng t¨ng. Song nÕu c−êng ®é ¸nh s¸ng v−ît qu¸ giíi h¹n, th× c−êng ®é chiÕu s¸ng t¨ng quang hîp b¾t ®Çu gi¶m. §èi víi hoa hång, nÕu gi¶m ¸nh s¸ng th× n¨ng suÊt, chÊt l−îng ®Òu gi¶m, [35]. 2.2.3. §é Èm §é Èm cña kh«ng khÝ vµ ®Êt ®Òu ¶nh h−ëng tíi sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y hoa. §é Èm thÝch hîp th× c©y hoa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt Ýt s©u bÖnh, ra hoa ®Ñp, chÊt l−îng hoa cao. 7 N−íc ®ãng vai trß quan träng trong c¬ thÓ thùc vËt. N−íc gi÷ vai trß quan träng trong ph©n chia tÕ bµo, khi cã ®Çy ®ñ n−íc vµ m«i tr−êng thÝch hîp, tÕ bµo ph©n chia, ph¸t triÓn thuËn lîi c©y sinh tr−ëng nhanh. Khi thiÕu n−íc c¸c qu¸ tr×nh sinh lý, sinh hãa trong c©y hoa gi¶m, c¸c hîp chÊt h÷u c¬ ®−îc t¹o thµnh Ýt, c©y cßi cäc, ph¸t triÓn kÐm. NÕu sù thiÕu n−íc kÐo dµi, c©y hoa cã thÓ kh« hÐo vµ chÕt. Nh−ng, nÕu qu¸ nhiÒu n−íc, c©y bÞ óng ngËp, sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y còng bÞ ngõng trÖ. Qu¸ Èm −ít, s©u bÖnh ph¸t triÓn m¹nh, hoa cho n¨ng suÊt thÊp, chÊt l−îng hoa kÐm. Mçi lo¹i hoa yªu cÇu ®é Èm kh¸c nhau. Hoa hång thuéc «n ®íi yªu cÇu ®é Èm ®Êt th−êng kho¶ng 70 - 80%, nÕu khèng chÕ Èm ®é thÝch hîp th× ®é dµi cµnh t¨ng thªm trung b×nh 8,2% [42]. 2.2.4. §Êt §Êt lµ mét yÕu tè m«i tr−êng quan träng c¬ b¶n nhÊt, lµ n¬i n©ng ®ì c©y trång, cung cÊp n−íc, dinh d−ìng c¬ b¶n vµ kh«ng khÝ cho sù sèng cña c©y hoa. PhÇn lín c¸c c©y hoa yªu cÇu ®Êt tèt, nhiÒu mïn, t¬i xèp, tho¸t n−íc, cã kh¶ n¨ng gi÷ Èm, tÇng canh t¸c dµy [20]. Nh×n chung hoa hång ®Òu thÝch nghi vµ ph¸t triÓn tèt trªn nh÷ng lo¹i ®Êt trung tÝnh vµ Ýt chua, rÔ ph©n bè chñ yÕu ë tÇng ®Êt 60 cm trë lªn, mét sè Ýt gièng ph©n bè 1 m trë lªn. Mùc n−íc ngÇm > 40 m ®Ó tr¸nh ¶nh h−ëng tíi bé rÔ. §Æc biÖt, víi nh÷ng lo¹i c©y cã thêi gian thu ho¹ch nhiÒu n¨m nh− hoa hång, viÖc ®¶m b¶o tÝnh chÊt lý hãa cña ®Êt rÊt quan träng. §Êt trång hoa hång tèt nhÊt lµ ®Êt ®en, ®¸ v«i (®Êt fegarit) hoÆc ®Êt ®åi giµu mïn. Lo¹i ®Êt nµy kÕt cÊu viªn tèt, khèi l−îng riªng nhá, kh¶ n¨ng gi÷ mïn tèt, tho¸ng khÝ, cã lîi cho sù ph¸t triÓn cña bé rÔ [5], [6]. 2.3. Nhu cÇu dinh d−ìng kho¸ng cña c©y hoa hång Nhu cÇu dinh d−ìng vµ ®Æc ®iÓm hót dinh d−ìng cña c©y cã liªn quan ®Õn nguån gèc c©y vµ gièng. Nhu cÇu vµ t¸c dông sinh lý cña c¸c nguyªn tè 8 kho¸ng víi hoa hång cã ®Æc ®iÓm sau: + §¹m (N): lµ nguyªn tè quan träng nhÊt cña c©y, nã lµ thµnh phÇn cña axit amin, protein, axit nucleic, men, chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng, vitamin (chiÕm kho¶ng 1 - 2% khèi l−îng chÊt kh«). C©y cã thÓ hót ®¹m d−íi c¸c d¹ng: NO3 -, NO2 -, NH4 +, axit amin... §¹m ¶nh h−ëng rÊt lín tíi s¶n l−îng vµ chÊt l−îng hoa hång, thiÕu ®¹m c©y sinh tr−ëng chËm, ph©n cµnh yÕu, cµnh, l¸ nhá, diÖp lôc tè Ýt, l¸ biÕn vµng, l¸ giµ vµ dÔ bÞ rông, rÔ nhá dµi vµ Ýt, c©y thÊp kh¶ n¨ng quang hîp gi¶m [5]. + L©n (P): tham gia vµo thµnh phÇn quan träng cña axit nucleic vµ mµng tÕ bµo, t¹o thµnh ATP lµ vËt chÊt mang vµ t¶i n¨ng l−îng. L©n th−êng chiÕm tõ 1 - 1,4% khèi l−îng chÊt kh« cña c©y. C©y hót l©n d−íi d¹ng H2PO4- vµ HPO4 2-, l©n cã thÓ di chuyÓn trong c©y, chñ yÕu tËp trung ë phÇn non. Khi thiÕu l©n th× phÇn giµ biÓu hiÖn tr−íc. L©n còng ¶nh h−ëng lín ®Õn phÈm chÊt c©y. ThiÕu l©n dÉn tíi tÝch lòy ®¹m d¹ng nitrat g©y trë ng¹i cho viÖc tæng hîp protein. Cµnh, l¸, rÔ sinh tr−ëng chËm, c©y thÊp bÐ, l¸ cã mµu tÝm tèi hoÆc tÝm ®á ¶nh h−ëng ®Õn tæng hîp chÊt tinh bét, hoa në khã. NhiÒu l©n qu¸ sÏ øc chÕ sinh tr−ëng dÉn tíi thõa s¾t, l¸ biÕn vµng, ¶nh h−ëng tíi sù hót s¾t [41]. + Kali (K): kh«ng tham gia thµnh phÇn cÊu t¹o cña c©y, th−êng tån t¹i trong dÞch bµo d−íi d¹ng ion. T¸c dông chñ yÕu cña kali lµ ®iÒu tiÕt ¸p suÊt thÈm thÊu cña tÕ bµo, thóc ®Èy qu¸ tr×nh hót n−íc, hót dinh d−ìng cña c©y. Khi ¸nh s¸ng yÕu kali cã t¸c dông kÝch thÝch quang hîp, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho c©y. Trong c©y, kali di ®éng tù do. NÕu thiÕu kali, sù sinh tr−ëng, ph¸t dôc cña c©y gi¶m sót, mÐp l¸ thiÕu mµu xanh, ngän l¸ kh« hÐo sau ®ã lan ra toµn l¸, c¸c ®èt ng¾n l¹i, nô hoa nhá vµ dÔ trë thµnh hoa mï. Kali lµ nguyªn tè mµ c©y hót nhiÒu nhÊt, (gÊp 1,8 lÇn ®¹m), kali Ýt ¶nh h−ëng tíi ph¸t triÓn cña c©y so víi ®¹m vµ l©n. Tuy nhiªn, thiÕu kali c©y sinh tr−ëng kÐm, thiÕu nhiÒu ¶nh h−ëng tíi viÖc hót canxi vµ magiª tõ ®ã ¶nh h−ëng ®Õn ®é cøng cña th©n, cµnh vµ chÊt l−îng hoa [29], [43]. 9 + Canxi (Ca): Chñ yÕu tham gia vµo sù t¹o v¸ch tÕ bµo vµ ho¹t chÊt cña nhiÒu lo¹i men, cã t¸c dông tíi viÖc duy tr× c«ng n¨ng cña mµng tÕ bµo vµ duy tr× c©n b»ng cña m«i tr−êng bªn ngoµi. Trong c©y, canxi kh«ng di ®éng tù do. NÕu thiÕu canxi, phÇn bÞ h¹i tr−íc tiªn lµ chãp rÔ sau ®ã ®Ønh ngän chåi bÞ x¸m ®en vµ chÕt, quanh mÐp l¸ non xuÊt hiÖn nh÷ng vÕt mµu tÝm tèi råi l¸ kh« vµ rông, nô bÞ teo vµ rông. Canxi trong ®Êt rÊt Ýt di chuyÓn, v× vËy ph¶i bãn lµm nhiÒu lÇn [5], [29]. + Magie (Mg): tham gia vµo ho¹t chÊt cña nhiÒu lo¹i men vµ tham gia vµo thµnh phÇn cña chÊt diÖp lôc. ThiÕu Mg ¶nh h−ëng tíi quang hîp, mÆt d−íi vµ g©n l¸ bÞ vµng; nÕu thiÕu nhiÒu qu¸, g©n l¸ sÏ th©m ®en, l¸ bÞ rông. Mg cßn tham gia vµo qu¸ tr×nh tæng hîp protein vµ xóc t¸c cho mét sè lo¹i men. Mg cã thÓ di chuyÓn trong c©y [5], [29]. + L−u huúnh (S): tham gia vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh protein. C©y hót l−u huúnh d−íi d¹ng SO4--. L−u huúnh di ®éng trong c©y rÊt yÕu. ThiÕu l−u huúnh biÓu hiÖn ë phÇn non râ h¬n phÇn giµ, protein t¹o thµnh Ýt, c©y sinh tr−ëng chËm. Thõa l−u huúnh g©y ®éc cho c©y [5], [41]. + S¾t (Fe): lµ thµnh phÇn cña nhiÒu lo¹i men cã liªn quan tíi quang hîp. NÕu thiÕu s¾t, quang hîp sÏ gi¶m, l¸ non thiÕu mµu xanh. S¾t kh«ng di ®éng ®−îc trong c©y, thiÕu s¾t tr−íc hÕt biÓu hiÖn ë c¸c phÇn non. Trong ®Êt s¾t th−êng tån t¹i ë d¹ng Fe2O3, c©y hót s¾t ë d¹ng FeSO4. Nãi chung trong ®Êt kh«ng thiÕu s¾t nh−ng do cã nhiÒu hîp chÊt s¾t c©y kh«ng hót ®−îc dÉn tíi thiÕu. Khi hµm l−îng axit phosphoric cao, s¾t kh«ng hßa tan ®−îc, khi pH trªn 6,5 s¾t còng dÔ bÞ kÕt tña [41]. + Mangan (Mn): kh«ng ph¶i lµ thµnh phÇn cña diÖp lôc nh−ng cã quan hÖ chÆt víi sù h×nh thµnh diÖp lôc vµ qu¸ tr×nh quang hîp. NÕu thiÕu Mn, quang hîp sÏ gi¶m. Mn lµm t¨ng ho¹t tÝnh cña rÊt nhiÒu lo¹i men. Trong c©y, Mn vµ s¾t cã tÝnh ®èi kh¸ng, nhiÒu Mn th× thiÕu s¾t, s¾t qu¸ nhiÒu th× thiÕu Mn. Khi thiÕu Mn, trªn l¸ xuÊt hiÖn nh÷ng vÕt vµng [41]. 10 + Bo (Bo): cã t¸c dông rÊt quan träng tíi sù ph©n hãa hoa, tíi qu¸ tr×nh thô phÊn, thô tinh vµ sù ph¸t dôc cña c¬ quan sinh thùc, ®ång thêi cßn cã t¸c ®éng tíi sù chuyÓn hãa vµ vËn chuyÓn cña ®−êng. NÕu thiÕu Bo, phÇn chãp ngän c©y ngõng sinh tr−ëng, l¸ vµ cµnh hoa cong l¹i, ®èt ng¾n l¹i. NÕu nhiÒu Bo qu¸, mÐp l¸ biÕn thµnh mµu n©u, c¸c phÇn kh¸c biÕn vµng [5], [9]. + KÏm (Zn): kÝch thÝch sù gi¶i phãng CO2 trong diÖp lôc, kÝch thÝch quang hîp. KÏm cã liªn quan ®Õn sù h×nh thµnh kÝch tè sinh tr−ëng. NÕu thiÕu kÏm, chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng khã h×nh thµnh, ¶nh h−ëng tíi sù sinh tr−ëng cña c©y, ®èt ng¾n l¹i, l¸ vµ g©n l¸ thiÕu mµu xanh sau ®ã chuyÓn vµng, tr¾ng vµ chÕt kh« [29], [41]. + §ång (Cu): cã trong c¸c Coenzyme, trong nhiÒu lo¹i men oxidase, tham gia vµo qu¸ tr×nh «xi hãa khö trong c©y. §ång cã quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi viÖc h×nh thµnh chÊt diÖp lôc, quan hÖ tíi hiÖu suÊt quang hîp ®ång thêi cßn tham gia vµo qu¸ tr×nh trao ®æi cña ®−êng vµ protein [5], [20]. 2.4. T×nh h×nh s¶n xuÊt hoa hång trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam 2.4.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt hoa hång trªn thÕ giíi Hoa hång lµ mét trong nh÷ng loµi hoa trång phæ biÕn nhÊt trªn thÕ giíi vµ ®−îc −a chuéng bëi sù ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i vµ phong phó vÒ mµu s¾c. ChÝnh v× thÕ, hoa hång ®−îc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi trång theo h−íng hµng hãa ®Çu t− th©m canh cao vµ trë thµnh mét ngµnh th−¬ng m¹i lín. S¶n xuÊt hoa ®· mang l¹i nh÷ng lîi Ých to lín cho nÒn kinh tÕ cña c¸c n−íc trång hoa trªn thÕ giíi. Theo NguyÔn Xu©n Linh n¨m (2000) [11], tæng gi¸ trÞ hoa c¾t tiªu thô trªn thÞ tr−êng thÕ giíi lµ 42 tû USD, trong ®ã hoa hång chiÕm 15 tû USD cßn l¹i lµ cóc, cÈm ch−íng th¬m, lay ¬n vµ c¸c loµi hoa kh¸c. Dù kiÕn trong nh÷ng n¨m tíi nhu cÇu hoa c¾t sÏ t¨ng lªn rÊt nhiÒu, riªng hoa hång sÏ chiÕm tû 11 träng kho¶ng 30 tû USD [11], tû lÖ nhËp khÈu hoa trªn thÕ giíi t¨ng hµng n¨m lµ 10% trong ®ã hoa c¾t t¨ng 6 - 9% [4]. DiÖn tÝch hoa trªn thÕ giíi ngµy cµng më réng vµ ®ang ®−îc t¨ng lªn. Trong ®ã tæng diÖn tÝch trång hoa cña ch©u ¸ kho¶ng 134.000 ha, chiÕm kho¶ng 60% tæng diÖn tÝch hoa cña thÕ giíi [23]. Tû lÖ thÞ tr−êng hoa cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn chØ chiÕm 20% thÞ tr−êng hoa cña thÕ giíi. Nguyªn nh©n lµ do c¸c n−íc ch©u ¸ cã diÖn tÝch trång hoa nãi chung vµ hoa hång nãi riªng ®−îc ®Çu t− c«ng nghÖ tiªn tiÕn cßn Ýt. Hoa cña ch©u ¸ th−êng ®−îc trång ë ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ngoµi ®ång ruéng vµ chñ yÕu phôc vô thÞ tr−êng néi ®Þa [4]. C¸c n−íc s¶n xuÊt hoa hång chÝnh lµ: Hµ Lan, Mü, Colombia, NhËt, Israel…Trong ®ã Hµ Lan lµ n−íc trång vµ xuÊt khÈu hoa hång lín nhÊt trªn thÕ giíi. Hµ Lan xuÊt khÈu kho¶ng 4 tû USD t−¬ng ®−¬ng víi 21 tû cµnh. Mü lµ n−íc trång hoa hång nhiÒu nh−ng nhËp khÈu còng nhiÒu. N¨m 1996, Mü s¶n xuÊt 3,5 tû cµnh vµ nhËp khÈu 8,3 tû cµnh [6]. ë ch©u ¸, Trung Quèc lµ n−íc b¾t ®Çu s¶n xuÊt hoa hång tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX. HiÖn nay, Qu¶ng §«ng lµ tØnh trång hoa hång nhiÒu nhÊt Trung Quèc víi diÖn tÝch 4.320 ha, s¶n xuÊt 2,96 tû b«ng, tiÕp ®Õn lµ tØnh V©n Nam, Tø Xuyªn, Hå B¾c. Hoa chÊt l−îng cao nhÊt lµ V©n Nam bëi ®©y lµ vïng thÝch hîp víi hoa hång v× vïng nµy cã khÝ hËu bèn mïa m¸t mÎ, biªn ®é chªnh lÖch ngµy ®ªm nhá, ¸nh s¸ng ®Çy ®ñ [38]. Theo kÕt qu¶ thèng kª cña hiÖp héi s¶n xuÊt hoa Trung Quèc [38]. ë ®Êt n−íc trªn 1 tû d©n nµy hoa hång lµ mét trong 15 lo¹i hoa c¾t quan träng, ®øng ®Çu vÒ diÖn tÝch còng nh− s¶n l−îng tiÕp ®ã míi ®Õn cÈm ch−íng, hoa cóc vµ mét sè lo¹i hoa kh¸c [4]. ë mét sè n−íc T©y ¢u vµ Trung Quèc mÆc dï nhu cÇu tiªu dïng hoa hång rÊt lín, nh−ng c¸c n−íc nµy chØ cã thÓ s¶n xuÊt hoa vµo mïa hÌ, cßn mïa ®«ng do nhiÖt ®é xuèng qu¸ thÊp vµ th−êng bÞ b¨ng tuyÕt bao phñ v× vËy n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng hoa hång gi¶m nhiÒu. §Ó thu ®−îc mét b«ng hång cã chÊt 12 l−îng cao ph¶i chi phÝ rÊt lín [33]. §©y chÝnh lµ mét c¬ héi cho c¸c n−íc cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi nh− ViÖt Nam ®Çu t− s¶n xuÊt ®Ó xuÈt khÈu loµi hoa nµy. 2.4.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt hoa hång ë ViÖt Nam HiÖn nay, hoa hång cã mÆt ë kh¾p mäi n¬i tõ vïng nói cao ®Õn ®ång b»ng, tõ n«ng th«n ®Õn thµnh thÞ. C¸c vïng trång nhiÒu hoa mang tÝnh tËp trung lµ: Hµ Néi 1.100 ha, TP. Hå ChÝ Minh 870 ha, §µ L¹t 560 ha, H¶i Phßng 270 ha, VÜnh Phóc 950 ha vµ hÇu hÕt c¸c tØnh trong c¶ n−íc ®Òu trång hoa víi diÖn tÝch tõ vµi ®Õn vµi chôc ha nh− B¾c Ninh, B¾c Giang, Hµ T©y, H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, Th¸i B×nh [4], [6]. Tr−íc n¨m 1997, diÖn tÝch trång hoa hång nhiÒu nhÊt 31%. Nh−ng tõ n¨m 1998 trë l¹i ®©y, diÖn tÝch hoa hång chØ cßn 29,6% trong tæng diÖn tÝch trång hoa, do phÇn lín gièng hoa hång trång hiÖn nay lµ gièng cò, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng kÐm, ®Çu t− cho s¶n xuÊt cßn h¹n chÕ [4]. §µ L¹t lµ mét trung t©m du lÞch, nghØ ng¬i tèt nhÊt cña c¶ n−íc thuéc cao nguyªn miÒn Trung cã ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn −u ®·i, ®Êt ®ai mµu mì ®−îc coi lµ n¬i lý t−ëng cho sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña hÇu hÕt c¸c lo¹i hoa, diÖn tÝch trång hoa hång chiÕm mét tû lÖ lín. MÆt kh¸c, ®©y lµ vïng cã truyÒn thèng l©u ®êi vµ cã kinh nghiÖm trong viÖc trång vµ ph¸t triÓn hoa «n ®íi còng nh− nghÖ thuËt kiÕn tróc phong c¶nh, ®· thu hót ®Çu t− kh¸ lín ®Ó ph¸t triÓn hoa tõ c¸c c«ng ty trong vµ ngoµi n−íc. Mét sè c«ng ty nµy ®· cã hoa xuÊt khÈu sang thÞ tr−êng NhËt vµ §µi Loan, nh− c«ng ty Hasfaram §µ L¹t [21]. Thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ thÞ tr−êng tiªu thô hoa lín cña ViÖt Nam. Nhu cÇu tiªu dïng hoa c¾t tõ 35.000 - 50.000 cµnh/ngµy. Trong khi ®ã hai vïng hoa chuyªn canh Sa §Ðc vµ quËn Gß VÊp chØ cung cÊp ®−îc 10.000 - 15.000 cµnh/ngµy. V× thÕ, vÉn ph¶i nhËp c¸c lo¹i hoa (trong ®ã cã hoa hång) tõ §µ L¹t, Hµ Lan, §µi Loan vµ c¸c tØnh MiÒn B¾c [22]. Hµ Néi lµ trung t©m kinh tÕ cña c¶ n−íc vµ còng lµ ®Þa ph−¬ng cã diÖn tÝch trång hoa lín nhÊt ViÖt Nam. DiÖn tÝch hoa cña Hµ Néi trong nh÷ng n¨m 13 qua t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng: n¨m 1997 lµ 640 ha, n¨m 1998 t¨ng lªn 1.008 ha vµ n¨m 1999 lµ 1.075 ha, trong ®ã hoa hång chiÕm diÖn tÝch lín thø 2 (sau hoa cóc) trong c¬ cÊu c¸c lo¹i hoa [4]. NghÒ trång hoa hång mang l¹i hiÖu qu¶ s¶n xuÊt lín h¬n so víi c¸c lo¹i c©y trång kh¸c ®Æc biÖt lµ so víi lóa. NÕu so s¸nh víi lóa hai vô th× hiÖu qu¶ trång hång gÊp 6 lÇn, cÈm ch−íng gÊp lóa 2 lÇn, loa kÌn gÊp lóa 3 lÇn, lay¬n gÊp lóa 4 lÇn, cóc gÊp lóa 7 - 8 lÇn [4]. 2.5. T×nh h×nh nghiªn cøu trong, ngoµi n−íc 2.5.1. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ gièng 2.5.1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc Trung Quèc thêi H¸n Vò §Õ (140 n¨m TCN) trong cung vua ®· cã hoa hång, ®Õn ®êi B¾c Tèng ®· cã ng−êi trång vµ ®· biÕt t¹o ra gièng hång ra hoa quanh n¨m, cã mïi th¬m do lai gi÷a tÇm xu©n vµ hoa hång [5]. ë ch©u ¢u tr−íc thÕ kû 17 chñ yÕu lµ nhËp c¸c gièng hång tõ cao nguyªn TiÓu ¸, nh÷ng gièng ra hoa mét lÇn, kh«ng chÞu rÐt, kh«ng th¬m, mµu s¾c ®¬n ®iÖu. Cuèi thÕ kû 15, c¸c gièng hång vµ tÇm xu©n Trung Quèc ®−îc nhËp vµo Ph¸p. Qua nhiÒu lÇn lai t¹o víi Mai quý b¶n ®Þa [41], ®Õn n¨m 1837 ®· t¹o ra gièng hoa hång th¬m vµ ®Õn nay cã kho¶ng trªn 2.000 gièng hoa hång kh¸c nhau. ë ch©u ¢u, tr−íc kia tÇm xu©n (nguån gèc cña hoa hång) chñ yÕu cã 2 loµi: tÇm xu©n Ph¸p vµ tÇm xu©n Camina, cho ®Õn thÕ kû 17 ph¸t hiÖn thªm tÇm xu©n bµnh ®iÖp, tÇm xu©n tr¾ng (Rosa alba) vµ trªn 100 gièng cæ ®¹i. HÇu hÕt c¸c gièng nµy chØ ra hoa 1 lÇn trong n¨m, hoa mµu nh¹t. §Õn n¨m 1768, mét sè gièng hång cña Trung Quèc nh− nguyÖt hång, hång th¬m vµng nh¹t, hång mµu phÊn hång vµ hång th¬m tÝm míi ®−îc ®−a sang Ch©u ¢u, tõ ®ã chóng ®−îc lai víi c¸c gièng tÇm xu©n ch©u ¢u, sinh ra gièng Rosa Portlands. N¨m 1867, Laffay (Hµ Lan) lai gi÷a gièng hoa hång Trung Quèc víi Portlands t¹o ra mét sè gièng lai (Hybrid Perpetuals) cã søc sinh tr−ëng kháe, c©y cao to, 14 hoa mµu ®á vµ phÊn hång cã mïi th¬m, nh−ng tÊt c¶ chóng ®Òu chØ ra hoa 1 - 2 lÇn trong n¨m. M·i ®Õn sau nµy hä míi t¹o ra ®−îc gièng ra hoa nhiÒu lÇn vµ t¹o ra gièng hoa hång th¬m. V× vËy ng−êi ta ®· lÊy n¨m 1867 lµ mèc ®Ó ph©n chia hoa hång cæ ®¹i vµ hiÖn ®¹i [38]. N¨m 1979 G.J Back [41], ®· t¹o ra gièng cã kh¶ n¨ng chÞu rÐt tíi - 30C. B»ng viÖc lai gi÷a gièng chèng rÐt vµ gièng kh«ng chèng rÐt th× ®êi sau sÏ cã gièng chèng rÐt trung b×nh. NÕu lÊy gièng chèng rÐt lµm mÑ th× sù chèng rÐt cña ®êi sau sÏ cao h¬n so víi lÊy gièng chèng rÐt lµm bè. T¸c gi¶ Tr−¬ng vÜ - Trung Quèc (2000) [41], dïng ph−¬ng ph¸p ®o sù phôc håi cña bè mÑ vµ ®êi con sau khi xö lý l¹nh cho biÕt kÕt qu¶ lµ tÝnh chèng rÐt cña bè kh«ng dÔ chuyÓn cho ®êi sau. ThÕ kû XXI lµ thêi ®¹i cña mïi vÞ, ng−êi ta rÊt quan t©m ®Õn viÖc nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mïi h−¬ng tíi thÇn kinh ®¹i n·o vµ c¬ n¨ng cña c¬ thÓ, v× vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ó t¹o ra nh÷ng gièng hoa cã h−¬ng th¬m sÏ ®−îc ph¸t triÓn m¹nh. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c nhµ t¹o gièng ë Hµ Lan, Mü...®· t¹o ra rÊt nhiÒu gièng hoa hång chèng bÖnh, chèng rÐt, ®ång thêi hoa to, mµu ®Ñp, t−¬i l©u, cã mïi th¬m vµ hoa në tËp trung. §©y chÝnh lµ nh÷ng gièng hång ®ang ®−îc trång hiÖn nay. C¸c gièng chñ yÕu lµ: - Gièng hoa hång Ph¸p ®a sè lµ c©y th©n bôi rËm, c©y cao to, hoa ®¬n, cuèng hoa dµi vµ dai, nô h×nh trøng, ®Ñp, hoa to, nhÞ cao nh« lªn, mµu hoa rÊt phong phó, cã lo¹i cã mïi th¬m. Ra hoa nhiÒu ®ît trong n¨m, l¸ dµy bãng, gai trªn cµnh h×nh mãc c©u, Ýt ®Ëu qu¶. HiÖn nay ®Ó duy tr× gièng ng−êi ta chñ yÕu sö dông ph−¬ng ph¸p nh©n v« tÝnh (chiÕt hoÆc ghÐp) [41]. - Hoa hång nhiÒu hoa: (Floribunda Roses FI) cßn cã tªn gäi lµ hoa hång tô hoa, lµ s¶n phÈm cña viÖc lai t¹o gi÷a hoa hång H−¬ng Trµ víi hoa hång hoa nhá thÊp. Nhãm nµy cã ®Æc ®iÓm: c©y ph©n cµnh, t¸n réng, c©y cao võa ph¶i, søc sinh tr−ëng m¹nh, hoa nhá h¬n, nhôy kh«ng nh« lªn nh−ng rÊt nhiÒu hoa chôm l¹i ë ®Çu cµnh thµnh bã, rÊt nhiÒu mµu, ra hoa liªn tôc [5], [33]. 15 - Hoa hång to: (Grandiflora roses Gr.) ®−îc chän läc tõ tæ hîp lai F1. N¨m 1946 gièng ®Çu tiªn ®−îc chän läc ra cã ®Æc ®iÓm: Søc sinh tr−ëng vµ chiÒu cao c©y cao, hoa mäc ®¬n hoÆc mäc chôm, ra hoa liªn tôc, mµu s¾c rÊt phong phó [5]. - Hoa hång nhá (Miniature Roses Mr.) c©y cao kho¶ng 15 - 30 cm, cµnh l¸ nhá, ®−êng kÝnh hoa 2 - 4 cm, th¬m, mµu s¾c phong phó, ra hoa liªn tôc, gièng hoa nµy thÝch hîp cho trång trong chËu [5]. - Hoa hång bôi (Shrubs, Shrub roses S.): d¹ng c©y lµ lo¹i h×nh trung gian gi÷a d¸ng xße vµ chôm, cao kh«ng qu¸ 150 cm, ®a sè lµ con lai cña hoa hång cæ ®¹i lai víi c¸c biÕn chñng. Thêi gian ra hoa dµi [5]. - Hoa hång d©y (Ramblers, Grand Cover Roses R.) lµ lo¹i c©y d©y leo, th©n cµnh nh− d©y nho, hoa mäc chôm thµnh bã, søc chèng bÖnh kh¸, tiªu biÓu lµ gièng Dorothy Perkins [5]. - Hoa hång tiÓu thñ (Polyanthus, Pol.): c©y mäc thµnh chïm, d¹ng lïn bôi thÊp, cao kho¶ng 100 cm, cµnh nhá, l¸ nhá, hoa nhá. §−êng kÝnh hoa chõng 2,5 cm, c¸nh kÐp, hoa mäc chôm, hoa ra 4 mïa, søc chèng h¹n kh¸, chÞu nãng kh¸ [5]. C¸c gièng t¹o ra tr−íc 1867 lµ gièng cæ ®¹i, hiÖn nay ®ang sö dông rÊt Ýt. Nh÷ng gièng næi tiÕng lµ Polyantha Roses, Hybrid Perpetual rose, Tea Rose vµ tÇm xu©n Ph¸p. C¸c gièng hoa hång tiÓu thñ ®a sè lµ s¶n phÈm lai t¹o cña hoa Hång trµ (Tea Rose) hoa hång nhiÒu hoa (Floribunda Rose) vµ hoa hång nhá [5]. 2.5.1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc C¸c gièng hoa hång hiÖn nay ®−îc nhËp vµo ViÖt Nam theo 2 nguån: tõ c¸c n−íc ch©u ¢u vµo §µ L¹t råi phæ biÕn ë c¸c tØnh miÒn Nam vµ ra miÒn B¾c hoÆc tõ Trung Quèc nhËp vµo miÒn B¾c råi ph¸t triÓn xuèng phÝa Nam. Tr−íc nh÷ng n¨m 1995, chñ yÕu do ng−êi s¶n xuÊt tù nhËp, kh«ng th«ng qua con ®−êng chÝnh thøc. V× vËy trong nh÷ng gièng hoa hång nhËp vÒ cã nhiÒu gièng kh«ng ®−îc chän läc dÉn ®Õn nh÷ng thÊt b¹i ®¸ng tiÕc. Trong vµi 16 n¨m trë l¹i ®©y, ®−îc sù quan t©m cña Nhµ n−íc, mét sè c¬ quan chuyªn ngµnh nh− ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp, ViÖn nghiªn cøu Rau Qu¶ ®· chän läc, nhËp néi mét sè gièng hoa hång −u tó tõ c¸c n−íc trång hoa tiªn tiÕn vµ tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm theo cơ b¶n, tr−íc khi ®−a ra s¶n xuÊt réng, kÕt qu¶ ban ®Çu thu ®−îc rÊt kh¶ quan. C¸c t¸c gi¶ §Æng V¨n §«ng, Bïi ThÞ Hång (2003) [7], tuyÓn chän ra mét sè gièng hoa hång cã triÓn väng nh− gièng hoa hång VR2, VR4, VR6. §Æc biÖt lµ gièng VR2 ®· vµ ®ang ®−îc ph¸t triÓn réng r·i ngoµi s¶n xuÊt [8]. Theo ®¸nh gi¸ cña t¸c gi¶ Hoµng Ngäc ThuËn [25], c¸c gièng KS05 (Kiss); VN05 (vµng míi §µ L¹t); P§05 (PhÊn ®á); TX05 (Tr¾ng xanh); PH05 (PhÊn hång); CV05 (C¸ vµng) lµ c¸c gièng cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt trong ®iÒu kiÖn ®ång b»ng s«ng Hång. TËp ®oµn c¸c gièng hoa hång nhËp néi ë n−íc ta kh¸ phong phó. Riªng vïng Hµ Néi cã tíi 21 gièng. VÒ c¨n b¶n, c¸c gièng nµy ®Òu thÝch nghi víi c¸c vïng s¶n xuÊt ë trong n−íc [25]. 2.5.1.3. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc chän gièng C¸c n−íc Mü, Anh, Ph¸p, cã nh÷ng thµnh tùu næi tiÕng vÒ lý luËn còng nh− thùc tiÔn trong c«ng t¸c chän t¹o gièng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy hoa hång cã nhiÒu lo¹i: ®a béi 2n = 4x = 28, nhÞ béi 2n = 2x = 14, tam béi 2n = 3x = 21, tø béi, t¹p giao ®ång béi thÓ, sè nhiÔm s¾c thÓ cña con gièng nh− cña bè mÑ, lai gi÷a c¸c gièng dÞ béi thÓ, tÝnh di truyÒn rÊt phøc t¹p [41]. HiÖn nay môc tiªu cña c¸c nhµ chän gièng ®ang h−íng tíi mét sè chØ tiªu sau: - Mµu s¾c hoa: viÖc t¹o ra mµu s¾c hoa ®Ñp lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng cña c«ng t¸c t¹o gièng. Mµu s¾c hoa cßn chÞu ¶nh h−ëng cña thêi tiÕt, chÕ ®é ch¨m sãc, tuæi c©y, nång ®é s¾c tè vµ h×nh d¸ng c¸nh hoa. Nh−ng nãi chung mµu s¾c lµ yÕu tè di truyÒn t−¬ng ®èi æn ®Þnh, cã thÓ dïng ®Ó ®¸nh gi¸ gièng [41]. Theo tµi liÖu “tªn gäi hoa hång" cña HiÖp héi hoa hång Trung Quèc, 17 hiÖn nay cã c¸c lo¹i: ®á, ®á ngäc, phÊn hång, vµng cam, tr¾ng, xanh tÝm, mµu hçn hîp vµ nhiÒu mµu ngoµi ra cßn cã mét sè mµu s¾c trung gian cña c¸c biÕn chñng [41]. Trªn quan ®iÓm vËt lý häc: hoa b¶n th©n kh«ng ph¸t ra ¸nh s¸ng. Mµu s¾c hoa lµ kÕt qu¶ cña sù thÊu x¹, bøc x¹ hÊp thu, t¸n x¹ cña c¸nh hoa, c¸c tia cßn l¹i ph¶n x¹ tõ c¸nh hoa vµo m¾t ng−êi ®−îc vâng m¹c truyÒn ®Õn trung khu thÇn kinh t¹o nªn c¶m gi¸c. M¾t ta nh×n thÊy ®−îc lµ tia s¸ng kh¶ kiÕn th−êng cã ®é dµi b−íc sãng 380 - 780 nm, c¸c ®é dµi b−íc sãng nhau kh¸c nhau t¹o ra mµu s¾c kh¸c nhau [38]. Mµu s¾c c¸nh hoa dùa vµo thµnh phÇn vµ kÕt cÊu ph©n tö chia lµm 3 lo¹i: hÖ thèng mµu vµng cam gåm: carotenoid, ®á phÊn hång, cam. HÖ mµu tÝm vµ c¸c hÖ mµu kh¸c gåm xanthophin, c¸c s¾c tè vµng kh¸c [31]. Mµu s¾c hoa chñ yÕu do yÕu tè di truyÒn quyÕt ®Þnh, sù t¹p giao nhiÒu lÇn còng s¶n sinh ra nhiÒu mµu. VÝ dô: mµu ®á vµng cam lµ do sù ®ét biÕn cña gièng Paul crampel. Ng−êi ta lîi dông mµu s¾c s½n cã cña hoa hång Trung Quèc ®Ó t¹o ra gièng Masquerade cã mµu s¾c tõ mµu vµng ®Õn mµu ®á, cã mét sè gièng hoa hång mµu tr¾ng, khi cßn lµ nô th× kh«ng râ. C¸c nhµ chän gièng muèn t¹o ra gièng hai mµu tøc lµ mÆt trªn vµ mÆt d−íi cña c¸nh hoa cã mµu s¾c kh¸c nhau hoÆc nhiÒu mµu hçn hîp. §Æc biÖt c¸c mµu tr¾ng tinh khiÕt, mµu xanh lam tinh khiÕt, hoÆc t¹o ra c¸c mµu s¾c kh¸c nhau ®ang ®−îc c¸c nhµ chän gièng rÊt chó ý [29]. - Mïi h−¬ng cña hoa: hoa hång cã c¸nh vµ h−¬ng th¬m dÞu dµng v× vËy nã ®−îc coi lµ mét n÷ hoµng trong c¸c n÷ hoµng cña loµi hoa. Mïi th¬m cña hoa t−¬i cßn sö dông chóng ®Ó chÕ t¹o ra n−íc hoa vµ c¸c lo¹i h−¬ng liÖu kh¸c. T¹o ra c¸c gièng hoa hång ®Ñp m¾t vµ cã h−¬ng th¬m lµ môc tiªu quan träng trong c«ng t¸c chän gièng, lai gi÷a c¸c gièng cã nång ®é h−¬ng th¬m cao víi c¸c gièng cã mµu s¾c ®Ñp. Mïi th¬m lµ mét ®Æc tÝnh di truyÒn t−¬ng ®èi m¹nh, nh−ng do kÕt cÊu ph©n tö cña chóng rÊt phøc t¹p nªn quy luËt di truyÒn ch−a ®−îc râ [31]. 18 - H×nh d¹ng hoa: h×nh d¹ng hoa lµ chØ tiªu quan träng ®Ó th−ëng thøc. D¹ng hoa vßng cao lµ d¹ng hoa ®−îc nhiÒu ng−êi −a thÝch. - TÝnh chèng chÞu: tÝnh chèng chÞu nh− chÞu rÐt, chÞu nãng, chÞu h¹n, chÞu Èm ®é cao còng lµ môc tiªu quan träng cña c«ng t¸c chän gièng. Bªn c¹nh t¹o gièng chèng chÞu víi ®iÒu kiÖn thêi tiÕt bÊt thuËn còng cÇn chó ý t¹o ra c¸c gièng chèng bÖnh phÊn tr¾ng, bÖnh ®èm ®en vµ chèng ®−îc vi khuÈn khi c¾m hoa vµo b×nh [32]. - Tuæi thä cña hoa: cã rÊt nhiÒu nh©n tè ¶nh h−ëng tíi tuæi thä cña hoa. Nh©n tè chñ yÕu lµ do vi khuÈn t¸c h¹i lµm cho cµnh hoa kh«ng hót ®−îc n−íc bÞ hÐo vµ cong ®Çu hoa. CÇn t¹o ra gièng hoa Ýt s¶n sinh etylen (C2H2) hoÆc kh«ng mÉn c¶m víi etylen ®Ó cã thÓ kÐo dµi ®−îc tuæi thä hoa [42]. - C¸c tÝnh tr¹ng kh¸c: Bao gåm cµnh hoa Ýt gai, hoa cã h×nh d¸ng l¹, c©y hoa cã bé rÔ kháe vµ thÝch hîp víi trång trªn nÒn kh«ng ®Êt. Tãm l¹i: nghiªn cøu lµ ®Ó chän t¹o gièng hoa hång míi, c¶i t¹o vµ thay thÕ c¸c gièng hoa hång hiÖn cã lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch. Ngµy nay viÖc nghiªn cøu sù di truyÒn vµ biÕn dÞ cña hoa hång ®· ®¹t tíi møc ®é ph©n tö vµ cã sù kÕt hîp gi÷a lai h÷u tÝnh vµ g©y ®ét biÕn, c«ng nghÖ gen còng ®−îc hÕt søc quan t©m, viÖc t¹o ra c¸c gièng hoa hång kh«ng gai, c¸c gièng hoa hång cã l¸ vµ qu¶ ¨n ®−îc, dïng lµm h−¬ng liÖu, hoÆc thuèc ch÷a bÖnh còng ®ang ®−îc chó träng. 2.5.2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ kü thuËt ®iÒu khiÓn sinh tr−ëng 2.5.2.1. Sù t−¬ng quan gi÷a c¸c bé phËn trong c©y C¬ thÓ thùc vËt nh− lµ mét chÝnh thÓ thèng nhÊt, hµi hßa t¹o ra tÝnh toµn vÑn cña nã. TÝnh toµn vÑn ®ã ®−îc biÓu hiÖn b»ng sù t−¬ng quan sinh tr−ëng gi÷a c¸c bé phËn trong c©y. Sù t−¬ng quan sinh tr−ëng lµ mèi quan hÖ lµ sù t−¬ng t¸c lÉn nhau gi÷a c¸c c¬ quan, bé phËn, gi÷a c¸c m« vµ tÕ bµo ®ang sinh tr−ëng. Mèi quan hÖ ®ã ®−îc ®¶m b¶o b»ng c¸c t¸c nh©n kÝch thÝch vµ c¸c t¸c nh©n øc chÕ. T−¬ng quan kÝch thÝch x¶y ra khi mét bé phËn, c¬ quan nµy sinh 19 tr−ëng sÏ kÝch thÝch bé phËn kh¸c, c¬ quan kh¸c sinh tr−ëng. Ng−îc l¹i t−¬ng quan øc chÕ x¶y ra khi mét bé phËn trong c©y sinh tr−ëng m¹nh sÏ øc chÕ sù sinh tr−ëng cña c¸c bé phËn kh¸c nh− chåi ngän øc chÕ chåi bªn ... [13], [31]. Cã hai nguyªn nh©n gi¶i thÝch c¸c mèi t−¬ng quan trªn. Nguyªn nh©n thø nhÊt lµ do dinh d−ìng. Trong tr−êng hîp t−¬ng quan kÝch thÝch th× cã sù hç trî vÒ mÆt dinh d−ìng gi÷a c¸c c¬ quan cïng sinh tr−ëng. Nguyªn nh©n thø hai lµ do hormone sinh tr−ëng. Trong tr−êng hîp t−¬ng quan kÝch thÝch, chóng hç trî vÒ mÆt hormone nhãm kÝch thÝch sinh tr−ëng (xytokinin, gibberellin, auxin). Cßn trong tr−êng hîp t−¬ng quan øc chÕ c¸c c¬ quan g©y ¶nh h−ëng øc chÕ lªn nhau b»ng c¸c chÊt øc chÕ sinh tr−ëng vèn ®−îc s¶n xuÊt vµ tÝch lòy trong chóng [37]. HiÖn t−îng −u thÕ ngän lµ hiÖn t−îng phæ biÕn cña giíi thøc vËt. §ã lµ sù øc chÕ cña chåi ngän lªn sù sinh tr−ëng cña chåi bªn. NÕu c¾t bá chåi ngän tøc lµ lo¹i bá −u thÕ ngän th× c¸c chåi bªn ®−îc gi¶i phãng khái tr¹ng th¸i øc chÕ cña chåi ngän vµ lËp tøc sinh tr−ëng. Gi¶ thiÕt "øc chÕ trùc tiÕp" cho lµ chåi ngän lµ n¬i s¶n xuÊt IAA víi hµm l−îng cao, khi vËn chuyÓn xuèng d−íi ®· øc chÕ trùc tiÕp sù sinh tr−ëng cña chåi bªn. Tuy nhiªn, nhiÒu nghiªn cøu cho thÊy r»ng: nång ®é auxin trong chåi bªn ch−a ®Õn møc øc chÕ sinh tr−ëng. Nh− vËy, râ rµng lµ auxin cã vai trß quan träng trong hiÖn t−îng −u thÕ ngän. Tuy nhiªn c¸c phytohormon kh¸c còng cã vai trß quan träng ®iÒu chØnh hiÖn t−îng nµy, ®Æc biÖt lµ xytokinin. Xytokinin ®−îc s¶n xuÊt ë rÔ råi ®−îc vËn chuyÓn lªn ngän vµ sÏ cã t¸c dông gi¶i phãng chåi bªn tøc lµm yÕu −u thÕ ngän. HiÖn t−îng −u thÕ ngän ®−îc ®iÒu chØnh trong c©y chñ yÕu b»ng tû lÖ auxin/xytokinin [13], [37]. HiÖn t−îng ra hoa lµ sù thay ®æi c©n b»ng gi÷a ph¸t triÓn sinh d−ìng vµ sinh s¶n. LiÖu cã ph¶i qu¸ tr×nh ra hoa lµ mét lo¹t c¸c sù kiÖn ®· ®−îc Ên ®Þnh trong sù vËn ®éng cña t¸c nh©n kÝch thÝch, thÝch hîp cña mçi giai ®o¹n liªn 20 quan khëi ph¸t qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n tiÕp theo? Mét thö nghiÖm cña “gi¶ thuyÕt s¾p xÕp theo kÝp” [31], ®· ®−îc thùc hiÖn ®Ó x¸c ®Þnh xem liÖu cã thÓ nhËn biÕt ®−îc c¸c hÖ thèng kÝch thÝch kh«ng hoµn toµn kh«ng hoÆc qu¸ tr×nh chuyÓn tiÕp ra hoa ®−îc hoµn tÊt ë ®©u, ®«i khi ®−îc gäi lµ qu¸ tr×nh ra hoa kh«ng hoµn chØnh hoÆc ra hoa dÞ th−êng, hoÆc ë ®©u cã sù diÔn ng−îc trë vÒ tr¹ng th¸i sinh d−ìng. HiÖn t−îng diÔn ng−îc cã thÓ ph©n lo¹i thµnh kiÓu dÞ th−êng vÒ hoa hoÆc dÞ th−êng vÒ côm hoa. Hoa dÞ th−êng lµ hoa mµ ë ®ã cã mét sè bé phËn cña hoa ®−îc h×nh thµnh nh−ng trong ®ã trôc hoa l¹i sinh ra c¸c cÊu tróc sinh d−ìng kÕt thóc bëi c¸c l¸ hoÆc mét chåi sinh d−ìng [36]. Côm hoa dÞ th−êng trong ®ã sù ph¸t triÓn sinh d−ìng diÔn ra liªn tôc sau giai ®o¹n sinh s¶n côm hoa nhÊt thêi ®−îc ph©n biÖt víi hiÖn t−îng ra hoa kh«ng hoµn chØnh do hiÖn t−îng ph¸t triÓn sinh d−ìng qu¸ nhanh cña m« ph©n sinh ë ®Çu cïng, ngän chåi ®· ®¶o ng−îc vÒ tr¹ng th¸i ph¸t triÓn sinh d−ìng sau giai ®o¹n thùc hiÖn chøc n¨ng nh− lµ mét côm hoa. Trong tr−êng hîp ra hoa kh«ng hoµn chØnh, sù ph¸t triÓn sinh d−ìng x¶y ra tõ c¸c m« ph©n sinh cña n¸ch l¸ ë d−íi côm hoa, trong khi ®ã ngän chÝnh ngõng ph¸t triÓn [31]. 2.5.2.2. C¬ së lý luËn cña kü thuËt c¾t tØa, uèn, vÝt Hoa hång thuéc lo¹i c©y th©n gç bôi, cã nh÷ng ®Æc tÝnh chung cña c©y th©n gç. ¦u thÕ sinh tr−ëng ®Ønh ngän kh«ng m¹nh, c¸c mÇm cµng gÇn ngän søc sinh tr−ëng cµng yÕu, cµng ë phÝa d−íi søc sinh tr−ëng cµng m¹nh, nh÷ng mÇm mäc ë phÝa d−íi ®Êt khi mäc lªn sÏ thµnh cµnh v−ît. V× cµnh v−ît ®Òu mäc tõ gèc nªn t¹o thµnh d¸ng c©y cã d¹ng h×nh lïm bôi. C¸c cµnh v−ît ®Òu s¶n sinh s¾c tè, khi ra hoa cã nhiÒu c¸nh, ®Çu ngän cµnh nhá nªn ®Çu hoa nhá, lâi cµnh lín møc ®é hãa gç kÐm, l−îng n−íc nhiÒu, søc hót n−íc kÐm, dÔ cong queo, khã cã hoa ®Ñp [5]. Nh÷ng cµnh v−ît rÊt thÝch hîp cho viÖc t¹o thµnh cµnh chñ míi, tøc cµnh mÑ cña cµnh hoa. Tõ cµnh mÑ cña cµnh hoa mäc ra c¸c cµnh thø cÊp th−êng cã søc sinh tr−ëng m¹nh, hoa ph©n hãa muén, cµnh hoa dµi, cã thÓ trë thµnh 21 cµnh th−¬ng phÈm [43]. Nh−ng, do ¶nh h−ëng cña ngo¹i c¶nh (nhiÖt ®é thÊp, ¸nh s¸ng m¹nh, s©u bÖnh) nªn cã nh÷ng ngän kh«ng ra hoa ®−îc gäi lµ cµnh mï, cã cµnh hoa mäc kh«ng b×nh th−êng, cã cµnh kh«ng ®ñ ®é dµi kh«ng thÓ trë thµnh hµng hãa ®−îc. Sè l−îng cµnh mÑ, ®é dµi cña cµnh hoa, cµnh mÑ vµ hoa dÞ d¹ng ¶nh h−ëng lín ®Õn sè l−îng vµ chÊt l−îng hoa [37]. Sè l−îng vµ chÊt l−îng cña cµnh mÑ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn s¶n l−îng vµ chÊt l−îng hoa. Cµnh mÑ cña cµnh hoa h×nh thµnh tõ mÇm ngñ. Sè l−îng mÇm ngñ phô thuéc vµo gièng, vµo tr¹ng th¸i dinh d−ìng cña c©y, c¸c chÊt øc chÕ tÝch lòy ë gèc; nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng, n−íc... lµ nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng tæng hîp. Trong ®ã tr¹ng th¸i dinh d−ìng cña c©y lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cho sù n¶y mÇm cña mÇm ngñ. ChÊt øc chÕ sù n¶y mÇm lµ axit rông l¸ tÝch lòy ë gèc c©y (axit abxixic). Khi dïng kÝch thÝch tè ph©n bµo trén víi mì b«i hoÆc phun vµo c©y [41], cã thÓ kÝch thÝch mÇm ngñ. Xö lý c©y ë nhiÖt ®é thÊp th× ho¹t tÝnh ph©n bµo cña cµnh sÏ gi¶m xuèng, c¸c chÊt hydrat cacbon sÏ ®−îc vËn chuyÓn nhanh ®Õn gèc lµm t¨ng ho¹t tÝnh phÇn gèc, kÝch thÝch mÇm gèc sinh tr−ëng [35]. ChiÕu s¸ng cã t¸c dông lín ®Õn sù n¶y mÇm cña mÇm ngñ gÇn gèc. ChiÕu s¸ng bæ sung, c¾t tØa, uèn cong cµnh lµm t¨ng ®é chiÕu s¸ng ®Õn gèc th× sÏ t¨ng ®−îc sè cµnh míi thay thÕ. Ng−îc l¹i che ¸nh s¸ng th× øc chÕ n¶y mÇm vµ t¨ng hiÖu qu¶ cña t¸c dông øc chÕ [35]. Cµnh hoa ®−îc h×nh thµnh tõ cµnh mÑ, ®é dµi cña cµnh hoa quan hÖ rÊt chÆt víi gièng vµ ®iÒu kiÖn trång trät. Trong cïng mét cµnh, khi ta c¾t hoa nh÷ng mÇm phÝa trªn sÏ n¶y mÇm tr−íc, mÇm d−íi n¶y sau. Sè l−îng cµnh hoa quyÕt ®Þnh ®Õn n¨ng suÊt, s¶n l−îng hoa. Sè l−îng nµy lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng cña gièng vµ chÞu ¶nh h−ëng cña ngo¹i c¶nh. Sù ph©n hãa mÇm hoa cña hoa hång lµ mét qu¸ tr×nh tù ph¸t kh«ng cÇn cã t¸c ®éng cña ¸nh s¸ng hoÆc nhiÖt ®é thÊp [35]. Sau khi n¶y mÇm mét thêi gian ng¾n th× b¾t ®Çu x¶y ra sù ph©n hãa mÇm hoa. Nh×n chung, khi ®é dµi cµnh hoa kho¶ng 10 - 15 cm th× b¾t ®Çu ph©n hãa mÇm hoa, toµn bé qu¸ tr×nh nµy dµi kho¶ng 25 ngµy. 22 Theo Brian Thomas [31], qu¸ tr×nh ph¸t dôc vµ ph©n hãa hoa chÞu ¶nh h−ëng cña c©n b»ng kÝch tè vµ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh nªn cã sù biÕn ®æi cña sù vËn chuyÓn nhùa luyÖn, nÕu thiÕu dinh d−ìng mÇm hoa sÏ bÞ nhá l¹i, thui ®i, rông hoÆc biÕn thµnh dÞ d¹ng hoÆc cµnh mï. ¸nh s¸ng kh«ng nh÷ng ¶nh h−ëng tíi sè l−îng cµnh mµ cßn ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t dôc cña hoa. Sù ph©n hãa mÇm hoa kh«ng liªn quan ®Õn c−êng ®é chiÕu s¸ng nh−ng sù ph¸t dôc cña c¸c b−íc tiÕp theo cña hoa l¹i chÞu ¶nh h−ëng cña c−êng ®é chiÕu s¸ng [41]. T¨ng c−êng ®é chiÕu s¸ng cã thÓ rót ng¾n chu kú ph¸t dôc cña hoa. Bëi v× c−êng ®é vµ chÊt l−îng ¸nh s¸ng ¶nh h−ëng ®Õn quang hîp vµ kh¶ n¨ng sö dông vËt chÊt ®ång hãa. ViÖc cung cÊp chÊt ®ång hãa cho cµnh non nhiÒu sÏ kÝch thÝch sù sinh tr−ëng vµ ra hoa [25]. Trong ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng ®Çy ®ñ th× sè l−îng chÊt ®ång hãa vËn chuyÓn ®Õn cµnh gÊp nhiÒu lÇn vËn chuyÓn ®Õn c¸c bé phËn kh¸c. Moe R. (1991) [36], cho r»ng nh÷ng cµnh n¶y mÇm vµ sinh tr−ëng nh−ng kh«ng thÓ ra hoa ®−îc gäi lµ cµnh mï. Cµnh mï ¶nh h−ëng tíi s¶n l−îng hoa. Thùc ra cµnh mï kh«ng ph¶i lµ kh«ng h×nh thµnh hoa mµ do sù ph©n hãa hoa chËm, hoa kh«ng ®Çy ®ñ cuèi cïng lµ hoa háng vµ bÞ rông. §ång thêi trªn ®Ønh cµnh cã nh÷ng ®ät l¸ míi còng bÞ háng. §Æc ®iÓm h×nh thµnh cña cµnh mï lµ tèc ®é kÐo dµi cña cµnh míi rÊt chËm, cµnh ng¾n s¾c tè trong l¸ vµ ®ät Ýt, mµu s¾c nh¹t. Theo Moe R. (1991) [37], nh©n tè chñ yÕu ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t sinh cµnh mï lµ dinh d−ìng, vÞ trÝ cña mÇm, nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng, kÝch tè néi t¹i vµ ®Æc tÝnh cña gièng. MÇm hoa ph¸t triÓn trªn cµnh yÕu th−êng bÞ háng, mÇm ë trªn cµnh cµng gÇn gèc cµng dÔ trë thµnh cµnh mï [36]. Tû lÖ bËt mÇm cña mÇm thø 3 trªn cµnh khai hoa ®ît mét cao gÊp 4 lÇn cµnh gèc. ViÖc c¾t tØa cµnh, bãn ph©n còng ¶nh h−ëng tíi sù sinh tr−ëng vµ ra hoa. Theo Moe R. (1991) [37], khi cµnh mÑ cña cµnh hoa bÞ uèn cong sÏ kÝch thÝch mÇm n¸ch sinh tr−ëng vµ t¨ng sè l−îng cµnh ra hoa, c¾t cµnh kÕt hîp bãn ph©n sÏ lµm thay ®æi ®Æc tÝnh 23 hoa, t¨ng ®é dµi cµnh, ®é lín cña mÇm . 2.5.2.3. C¬ së cña viÖc bãn ph©n cho hoa hång Còng nh− c¸c sinh vËt kh¸c, thùc vËt còng cÇn c¸c chÊt dinh d−ìng ®Ó sèng vµ ph¸t triÓn. PhÇn lín c¸c chÊt dinh d−ìng bao gåm c¶ nguyªn tè kho¸ng, ®a l−îng vµ vi l−îng cÇn thiÕt cho c©y ®Òu cã trong ®Êt vµ ®−îc c©y trång hót qua hÖ thèng rÔ. Tuy vËy, cã mét sè nguyªn tè ®a l−îng, vi l−îng mµ sè l−îng trong ®Êt kh«ng ®ñ cung cÊp cho nhu cÇu cña c©y khi gieo trång víi mËt ®é cao. Trong thùc tÕ, hiÖn t−îng c©y thiÕu vi l−îng vÉn x¶y ra do trong ®Êt qu¸ nghÌo hoÆc kh«ng bãn ®ñ ph©n h÷u c¬ nªn vÉn ph¶i bãn bæ sung nguyªn tè vi l−îng. S¶n l−îng hoa cµng nhiÒu nhu cÇu vÒ dinh d−ìng (th«ng qua c¸c lo¹i ph©n bãn) cµng lín. Hoa hång lµ lo¹i c©y cho hoa liªn tôc v× thÕ qu¸ tr×nh hót dinh d−ìng t−¬ng ®èi ®Òu ®Æn, Ýt cã biÕn ®éng ®èi víi c¶ nguyªn tè ®a l−îng vµ vi l−îng. MÆt kh¸c, hoa hång lµ c©y cho hoa nhiÒu n¨m, hoa liªn tôc bÞ c¾t ®i nªn tiªu hao l−îng lín chÊt dinh d−ìng. NÕu kh«ng bæ