Đánh giá những tác hại của độc chất endosulfan

PHẦN I : TỔNG QUAN VỀ ENDOSULFAN 11 KHAÙI NIỆM VỀ ENDOSULFAN Endosulfan laø 1 loaïi thuoác tröø saâu thuộc nhoùm chaát goác clo höõu cô gaây ñoäc thaàn kinh thuoäc nhoùm thuoác tröø saâu goác cyclodiene . Coù daïng kem maøu naâu ñaát, phaûn öùng döôùi daïng tinh theå hoaëc daïng ‘boâng tuyeát’, coù muøi gioáng nhö muøi cuûa nhöïa thoâng nhöng khoâng chaùy . IUPAC name  6,7,8,9,10,10-hexachloro-1,5,5a,6,9,9a-hexahydro-6,9-methano-2,4,3-benzodioxathiepine-3-oxide   Moät soá teân khaùc  Thiodan, Thionex, Phaser, Benzoepin   Coâng thức phaân tử - khối lượng phaân tử - mật ñộ phaân tử  C9H6Cl6O3S 406.95 1.745 g/cm³   Laø moät chaát coù ñoäc toá cao, laøm öùc cheá caùc chaát noäi tieát vaø bò caám söû duïng taïi chaâu Aâu, Philipin , Campuchia vaø treân moät vaøi quoác gia khaùc nöõa . Tuy nhieân, noù vaãn ñöôïc söû duïng phoå bieán ôû nhieàu nuôùc bao goàm caû Myõ vaø Aán Ñoä . Endosulfan ñöôïc saûn xuaát bôûi Bayer Cropscience _moät coâng ty hoùa döôïc phaåm, truï sôû chính ñöôïc ñaët taïi Leverksen, Baéc Rhine-Westphalia, Ñöùc ; Makhteshim-Agan ; döôùi söï kieåm soaùt bôûi toå chöùc HIL (Hindustan Insecticides Limited) . Endosulfan ñöôïc baùn treân thò tröôøng vôùi caùc teân thương mại : Thiodan, Thionex, Phaser vaø Benzoepin . Do coù khaû naêng gaây ñoäc cao,nhaát laø trong quaù trình tích luõy sinh hoïc,ñoàng thôøi cuõng laø chaát gaây oâ nhieãm moâi tröôøng neân trong coâng öôùc Stockholm ñaõ coù khuyeán caùo trong vieäc söû duïng vaø saûn xuaát loïai cheá phaåm naøy . Sau đây laø moät vaøi chæ tieâu haøm löôïng endosulfan cho pheùp cuûa moät soá saûn phaåm : Nöôùc soâng, hoà, suoái  < 74 ppb   Traø khoâ  <24ppm   Saûn phaâm noâng nghieäp thoâ  0,1 – 2 ppm   1.2 TÌNH HÌNH SÖÛ DUÏNG TREÂN THEÁ GIÔÙI Baûn ñoà phaân boá söû duïng Endosulfan ôû Myõ năm 2002 Endosulfan ñaõ ñöôïc söû duïng treân theá giôùi ñeå kieåm soùat nhöõng loøai coân truøng phaù hoaïi bao goàm reäp, raày, boï caùnh cöùng, saâu vaø nhöõng loøai coân truøng khaùc ; ñoàng thôøi noù cuõng ñöôïc söû duïng caû trong coâng taùc baûo quaûn goã . Noù cuõng ñöôïc söû duïng trong caùc khu baûo toàn, vöôøn töôïc vaø trong caû coâng taùc phoøng choáng soát reùt ; maëc duø hieän nay endosulfan khoâng ñöôïc pheùp söû duïng trong baát kyø moät lĩnh vực naøo . Theo WHO ( World Health Organization ) thì öôùc tính vaøo khoûang ñaàu thaäp nieân 80, treân toøan theá giôùi haøng naêm saûn löôïng Endosulfan ñaït khoûang 20 trieäu pounds ( töông ñöông 9 x 10 6 taán ). ÔÛ Aán Ñoä, Endosulfan ñöôïc saûn xuaát ñeå tröø saâu boï, với tổng sản lượng hơn 180 triệu pounds trong giai ñoaïn töø 1999 – 2000 . Taïi Myõ, endosulfan ñöôïc söû duïng chuû yeáu trong noâng nghieäp ( thöôøng ñoái vôùi caây boâng vaûi, khoai taây, caø chua vaø taùo ) ; theo quy ñònh cho pheùp cuûa EPA ( Environmental Protection Agency ). Theo EPA öôùc tính thì khoaûng 1.38 trieäu lb endosulfan ñaõ ñöôïc söû duïng haøng naêm trong giai ñoaïn töø 1987 – 1997 . Rieâng taïi California , chæ tính rieâng töø 1995 ñeán 2005, löôïng endosulfan söû duïng trong noâng nghieäp cuõng ñaõ giaûm töø 230.000 lb (104t) xuoáng coøn 83.000 lb (38t) . 1.3 CAÙC DAÁU MOÁC QUAN TROÏNG TRONG LÒCH SÖÛ CUÛA ENDOSULFAN Ñaàu thaäp nieân 50 tìm ra vaø baét ñaàu söû duïng Endosulfan 1954 Hoechst AG chính thöùc saûn xuaát endosulfan döôùi söï chaáp nhaän cuûa toå chöùc EPA vaø hoäi noâng nghieäp Myõ [7]. ( Chuù thích: Hoechst AG vaøo naêm 1999 ñoåi teân thaønh Aventis döôùi söï quaûn lyù cuûa Rhône-Poulenc S.A ; vaø vaøo naêm 2002, Aventis Cropsience bò thaâu toùm bôûi coâng ty Bayer AG, töø ñoù ñoåi teân thaønh Bayer Cropsience) 2000 EPA quy ñònh möùc endosulfan söû duïng giôùi haïn trong nhaø cöûa vaø vöôøn töôïc .[5] 2002 EPA xaùc ñònh raèng ñoái vôùi treû em töø 1 -6 tuoåi, noàng ñoä endosulfan söû duïng coù trong thöïc phaåm vöôït quaù möùc cho pheùp . Do ñoù, vieäc söû duïng endosulfan trong noâng nghieäp baét ñaàu bò haïn cheá . Vaø ñeå giaûm nguy cô oâ nhieãm nguoàn nöôùc uoáng vaø nhieãm ñoäc ôû coâng nhaân maø toå chöùc EPA ñaõ ñöa ra vaên baûn boå sung veà quy ñònh söû duïng endosulfan . 2007 Coäng ñoàng theá giôùi ñaõ ñaït ñöôïc 1 böôùc tieán môùi trong vieäc haïn cheá söû duïng vaø thöông maïi hoùa endosulfan .Uyû ban thöôøng tröïc CRC ( Chemical Review Committee ) taïi coâng öôùc Rotterdam ñaõ ñeà nghò ñöa endosulfan vaøo danh saùch khuyeán caùo[8] . Vaø hoäi ñoàng chaâu Aâu (European Commission) cuõng ñaõ ñeà xuaát ñöa endosulfan vaøo danh saùch caám ñoái vôùi chaát hoùa hoïc trong coâng öôùc Stockholm veà vaán ñeà oâ nhieãm caùc chaát höõu cô beàn vöõng . Neáu nhöõng kieán nghò naøy ñöôïc chaáp thuaän thì vieäc saûn xuaát vaø söû duïng endosulfan seõ bò caám treân toaøn theá giôùi .[1] 2007 Canada loan baùo endosulfan döôùi daïng chaát caàn xem xeùt laïi nhaém loaïi boû khoûi ñaát nöôùc naøy .[9] 2007 Haõng Bayer Cropsience ñaõ tình nguyeän thu laïi caùc saûn phaåm endosulfan cuûa mình ra khoûi thò tröôøng Myõ[10], nhöng vaãn tieáp tuïc baùn chuùng ôû caùc nöôùc khaùc .Nhöõng toå chöùc khaùc ôû Myõ vaãn tieáp tuïc uûng hoä cho vieäc loaïi boû endosulfan .[11] 2008 Toå chöùc veà moâi tröôøng, ngöôøi tieâu duøng, noâng daân bao goàm Natura Resources Defense Council[12], Organic Consumers Association, vaø United Farm Workers ñaõ keâu goïi toå chöùc EPA Myõ ra leänh caám ñoái vôùi endosulfan .[13] 1.4 CAÙC AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ENDOSULFAN Endosulfan hieän nay laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu ñoäc ñöôïc söû duïng raát phoå bieán, vaø noù laø nguyeân nhaân cuûa nhieàu vuï ngoä ñoác thuoác tröø saâu treân theá giôùi . Endosulfan laø xenoestrogen – moät chaát ñöôïc toång hôïp trong cô theå sinh vaät coù theå laøm taêng aûnh höôûng cuûa estrogen vaø laøm maát hoaït tính cuûa caùc chaát noäi tieát ( endoscrine disruptor ), ñaây chính laø nguyeân nhaân gaây neân söï toån thöông tôùi quaù trình sinh saûn vaø phaùt trieån ôû ñoäng vaät cuõng nhö ôû con ngöôøi . Coøn veà vieäc nghieân cöùu lieäu endosulfan coù gaây ra beänh ung thö hay khoâng vaãn coøn ñang trong voøng tranh caõi cuûa nhieàu nhaø khoa hoïc . 1.4.1 Ñoäc tính Endosulfan laø moät chaát öùc cheá thaàn kinh cöïc kyø nghieâm troïng ôû caû coân truøng vaø ñoäng vaät coù vuù ( trong ñoù bao goàm caû con ngöôøi ). Toå chöùc EPA cuûa Myõ ñaõ xeáp endosulfan vaøo muïc I : “Chaát ñoäc cöïc kyø nguy hieåm”, döïa treân chæ soá LC50 ôû chuoät caùi ( 30 mg/kg ) trong khi ñoù toå chöùc Y teá theá giôùi WHO xeáp chaát naøy vaøo danh muïc thöù II : “Chaát nguy hieåm vöøa phaûi” cuõng döïa treân chæ soá LC50 ôû chuoät ( 80mg/kg ) . Endosulfan laø moät chaát ngaên chaën coång vaän chuyeån chloride (GABA – gated chloride channel antagonist )leân boä naõo, ñoàng thôøi cuõng laø moät chaát öùc cheá Ca2+, Mg2+, vaø enzyme ATPase . Taát caû hoïat tính cuûa nhöõng enzyme naøy ñeàu coù lieân quan maät thieát ñeán söï truyeàn taûi caùc xung ñoäng thaàn kinh . Trieäu chöùng cuûa vieäc nhieãm ñoäc thöôøng bao goàm chaán ñoäng maïnh, co giaät, thieáu söï phoái hôïp (ôû chaân tay), choùng maët, khoù thôû, buoàn noân vaø oùi möûa ; trong moät vaøi tröôøng hôïp naïn nhaân coù theå bò ngaát . Neáu noàng ñoä vöôït möùc 35 mg/kg thì coù theå gaây cheát ngöôøi, nhöng ña soá thì khi bò nhieãm ñoäc vôùi noàng ñoä ôû möùc baùn gaây cheát cuõng ñuû laøm cho naïn nhaân bò toån thöông naõo vónh vieãn . Nhöõng ngöôøi noâng daân ( laø nhöõng ngöôøi thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi endosulfan ) laø nhoùm ngöôøi coù nguy cô nhieãm ñoäc cao nhaát vôùi bieåu hieän ban ñaàu phoå bieán laø phaùt ban hoaëc da bò söng taáy . EPA ñaõ khuyeán caùo raèng noàng ñoä endosulfan cho pheùp ñoái vôùi ngöôøi tröôûng thaønh laø 0.015 mg/kg thöïc phaåm/ngaøy vaø ñoái vôùi treû em laø 0.0015 mg/kg thöïc phaåm /ngaøy .Töông öùng, EPA ñöa ra noàng ñoä nhieãm cho pheùp haøng ngaøy nhö sau 0.006mg/kg theå troïng/ngaøy ñoái vôùi ngöôøi tröôûng thaønh vaø 0.0006 mg/kg theå troïng/ngaøy ñoái vôùi treû em . 1.4.2 Söï öùc cheá chaát noäi tieát vaø quaù trình sinh saûn vaø phaùt trieån Theo Colborn, moät chuyeân gia trong ngaønh Ñoäng vaät hoïc, ñaõ xeáp endosulfan vaøo nhoùm chaát gaây bieán ñoåi caùc chaát noäi tieát xaùc ñònh, caû toå chöùc EPA vaø ATSDR ( The Agancy for Toxic Subtances and Disease Registry ) cuõng ñeà nghò xem endosulfan nhö moät chaát bieán ñoåi chaát noäi tieát döïa treân nhieàu taøi lieäu thí nghieäm nghieân cöùu veà hoaït tính cuûa estrogen vaø sinh lyù ñoäng vaät, ñaõ chöùng minh ñöôïc söï aûnh höôûng cuûa ñoäc tính endosulfan tôùi quaù trình sinh saûn vaø phaùt trieån ôû caùc con ñöïc . Tuy nhieân hieän nay ngöôøi ta vaãn chöa bieát roõ lieäu endosulfan coù phaûi laø moät hôïp chaát teratogen ôû ngöôøi ( moät taùc nhaân gaây ñoät bieán ôû treû sô sinh )hay khoâng ? maëc duø ôû chuoät thí nghieäm cuõng xuaát hieän caùc daáu hieäu ñaëc tröng . Moät soá nghieân cöùu ñaõ chæ ra raèng endosulfan coù khaû naêng gaây aûnh höôûng ñeán quaù trình phaùt trieån ôû ngöôøi . Theo nghieân cöùu ôû nhöõng treû em töø moät ngoâi laøng bò coâ laäp ôû Kerala, Aán Ñoä, endosulfan coù lieân quan ñeán vieäc roái loaïn tình duïc ôû caùc beù trai (sexual maturity) . Taïi ngoâi laøng naøy, endosulfan laø loaïi thuoác tröø saâu duy nhaát ñöôïc söû duïng taïi caùc ñoàn ñieàn troàng ñieàu treân ñoài trong voøng hôn hai chuïc naêm vaø do ñoù noù ñaõ gaây oâ nhieãm nghieâm trong moâi tröôøng ôû ñaây . Cuoäc nghieân cöùu tieáp tuïc so saùnh giöõa nhoùm beù trai ñang ñöôïc kieåm tra vôùi nhöõng ngöôøi khaùc trong laøng, vaø vôùi ngöôøi daân ôû nhöõng laøng gaàn ñoù, ñaõ döa ra nhöõng keát quaû sau : nhöõng caäu beù naøy coù noàng ñoä endosulfan raát cao trong cô theå, möùc hormone testosterone thaáp, vaø bò öùc cheá quaù trình hình thaønh caùc ñaëc ñieåm giôùi tính . Söï ñoät bieán boä phaän sinh saûn ôû caùc beù trai sô sinh bao goàm caû hieän töôïng “tinh hoaøn aån” (cryptorchidism) laø nhöõng bieåu hieän thöôøng thaáy nhaát trong suoát quaù trình nghieân cöùu . Vaø sau cuøng, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ keát luaän raèng “endosulfan laø nguyeân nhaân gaây öùc cheá söï hình thaønh caùc ñaëc dieåm giôùi tính ôû caùc beù trai vaø laø taùc nhaân gaây roái loaïn quaù trình toång hôïp hormone giôùi tính ” . Maø veà maët daân soá hoïc thì roái loaïn naøy gaây aûnh höôûng raát nghieâm troïng . Moät nghieân cöùu vaøo naêm 2007 ñöôïc thöïc hieän bôûi CDPH ( California Department of Public Health ) ñaõ chæ ra raèng nhöõng phuï nöõ soáng gaàn caùc noâng traïi coù phun endosulfan hoaëc phun keát hôïp vôùi thuoác tröø saâu goác chloride höõu cô (dicofol) trong thôøi gian ñaàu cuûa quaù trình mang thai (8 ngaøy ñaàu) thì coù khaû naêng sinh con bò chöùng taâm thaàn nghieâm troïng (autism – beänh töï kyû) . Ñaây chæ laø böôùc ñaàu trong vieäc nghieân cöùu söï lieân quan giöõa endosulfan vaø beänh autism, vaãn caàn coù nhieàu cuoäc nghieân cöùu tieáp theo nöõa ñeå coù theå khaúng ñònh chaéc chaén veà moái töông quan naøy . 1.4.3 Endosulfan vaø ung thö Toå chöùc EPA, IARC vaø nhöõng cô quan khaùc ñeàu khoâng xeáp endosulfan vaøo loaïi chaát coù khaû naêng gaây ung thö . Chöa coù söï nghieân cöùu veà dòch teã hoïc (epidemiology) naøo chöùng minh ñöôïc raèng endosulfan coù khaû naêng gaây ung thö ôû ngöôøi, nhöng caùc thí nghieäm ôû ñieàu kieän in vitro ñaõ nhaän thaáy raèng endosulfan thuùc ñaåy quaù trình phaân chia ôû nhöõng teá baøo ung thö beà maët – ung thư vú (breast cancer) ôû ngöôøi . Do ñoù ñeå coù theå ñöa ra keát luaän cuoái cuøng veà vaán ñeà naøy caàn coù söï phoái hôïp chaët cheõ giöõa caùc nghieân cöùu chaát gaây ung thö ôû ñoäng vaät . 1.5 ENDOSULFAN VAØ VAÁN ÑEÀ MOÂI TRÖÔØNG Endosulfan coù maët trong nöôùc, khoâng khí, ñaát trong suoát quaù trình saûn xuaát vaø söû duïng noù . Noù thöôøng ñöôïc phun treân caùc caùnh ñoàng vaø phaân huûy trong vaøi tuaàn nhöng endosulfan tích tuï trong ñaát döôùi daïng haït laïi phaûi maát ñeán haøng naêm ñeå phaân huûy hoaøn toaøn . Theo EPA, endosulfan khi phaân huûy seõ taïo ra endosulfan sulfate vaø endosulfan diol, caû hai “ñeàu coù caáu truùc hoaù hoïc vaø ñoäâc tính gioáng endosulfan. Chu kyø baùn raõ ñoái vôùi ñoä ñoäc cuûa nhöõng lieân hôïp chaát phaân huûy naøy (endosulfan plus vaø endosulfan sulfate) keùo daøi töø 9 thaùng ñeán 6 naêm” maëc duø, neáu chæ xeùt rieâng trong vòeâc phaân huûy thì laïi ngaén hôn nhieàu (α-endosulfan laø 43 ngaøy vaø β-endosulfan laø 76 ngaøy, coøn endosulfan sulfate laø 100 ngaøy). Do khoâng coù khaû naêng hoøa tan trong nöôùc deã daøng neân endosulfan taïi nguoàn nhöõng nguoàn nöôùc maët nhieãm vaøo caùc haït ñaát caùt naèm ôû phía ñaùy, töø ñoù coù theå tích luõy trong cô theå cuûa caùc ñoäng thöïc vaät soáng trong nöôùc . Toå chöùa EPA ñaõ keát luaän raèng : “ döïa treân nghieân cöùu trong phoøng thí nghieäm veà söï phaân huûy trong moâi tröôøng, nghieân cöùu veà söï xoùi moøn taïi caùc caùnh ñoàng, nghieân cöùu ñònh phaân caùc maãu vaät, vaø nhöõng taøi lieäu ñaõ coâng boá, ta coù theå ñöa ra keát luaän sau : endosulfan laø moät chaát hoùa hoïc beàn vöõng_khoù phaân huûy, noù coù theå toàn taïi trong moâi tröôøng vôùi moät thôøi gian daøi, ñaëc bieät laø trong moâi tröôøng acid .” EPA cuõng keát luaän raèng : “thoâng qua quaù trình tích tuï sinh hoïc maø endosulfan coù khaû naêng tích luõy trong cô theå caù vôùi noàng ñoä töông ñoái cao .” Theo moät baùo caùo vaøo naêm 2008, ñöôïc thöïc hieän bôûi toå chöùc NPS (National Park Service ) ñaõ tìm ra raèng nhìn chung endosulfan laø nguyeân nhaân gaây oâ nheãm khoâng khí, nöôùc, thöïc vaät vaø caùc loaøi caù ôû coâng vieân quoác gia (National Park) taïi Myõ ; moät ñieàu ñaùng chuù yù laø haàu heát caùc coâng vieân naøy naèm xa nhöõng vuøng coù söû duïng endosulfan . Naêm 2001, taïi Kerala, Aán Ñoä, vieäc phun endosulfan baét ñaàu ñöôïc caûnh baùo sau moät loaït nhöõng bieåu hieän baát thöôøng ôû nhöõng treû em ñòa phöông coù lieân quan ñeán endosulfan . Vaøo thôøi ñeåm ñaàu, leänh caám söû duïng endosulfan ñaõ gaëp söï phaûn ñoái quyeát lieät bôûi nhöõng nhaø saûn xuaát thuoác tröø saâu ñeán möùc leänh caám naøy coù nguy cô bò huûy boû . Cho ñeán khi tieán só Achyuthan A tieán haønh nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa vieäc phun endosulfan . Vaøo naêm 2006, taïi Kerala, chính phuû phaûi traû 50,000 Rs cho gia ñình cuûa 135 ngöôøi daân bò cheát do söû duïng endosulfan . Vaø sau ñoù boä tröôûng boä Y teá ñaõ thoâng qua chính saùch baûo hieåm cho nhöõng ngöôøi daân bò aûnh höông bôûi ñoäc chaát, “chính phuû cuõng baét ñaàu soaïn ra caùc döï thao chaêm soùc coâng daân bao goàm vieäc ñieàu trò, thöïc phaåm vaø nhöõng nhu caàu khaùc cuûa nhöõng ngöôøi daân bò aûnh höôûng, vaø chính saùch boài thöôøng naøy ñang trong quaù trình coâng khai hoùa .” 1.6 CÔ SÔÛ HOÙA HOÏC CUÛA ENDOSULFAN Teân hoùa hoïc quoác teá cuûa endosulfan laø 6,7,8,9,10,10-hexachloro-1,5,5a,6,9,9a-hexahydro-6,9-methano-2,4,3-benzodioxathiepine-3-oxide . Veà maët hoùa hoïc, endosulfan cuõng töông töï nhö caùc loaïi thuoác tröø saâu goác cyclodiene khaùc nhö aldrin, chlodrane , heptachlor, vaø gioáng nhö “hoï haøng” cuûa mình noù ñöôïc toång hôïp töø hexachlorocyclopentadiene . Ñaëc bieät, noù coøn ñöôc toång hôïp töø phaûn öùng Diels-Alder cuûa hexachlorocyclopentadiene vôùi cis-butene-1,4-diol vaø chuoãi phaûn öùng vôùi thionyl chloride . Endosulfan kyõ thuaät laø moät hoãn hôïp cuûa caùc steroisomer, xaùc ñònh vôùi tyû leä α : β laø 7 : 3 . Nhöõng vaät lieäu kyõ thuaät cuõng coù theå chöùa moät soá löôïng nhoû endosulfan sulfate vaø nhöõng hôïp chaát hoùa hoïc töông töï khaùc . α vaø β-endosulfan laø nhöõng caáu daïng ñoàng phaân cuûa endosulfan vaø chuùng coù khaû naêng kieân keát vôùi nhau maø khoâng laøm phaù vôõ caáu truùc ban ñaàu cuûa mình . Neáu α-endosulfan toàn taïi ôû daïng iso- α thì seõ laø moät chaát hoùa hoïc beàn vöõng veà maët nhieät ñoäng hoïc . 1.6 TÌNH HÌNH GAÂY NGOÄ ÑOÄC DO ENDOSULFAN TREÂN THEÁ GIÔÙI VAØ VIEÄT NAM 1.6.1 Treân theá giôùi : Treân theá giôùi, endosulfan ñöôïc söû duïng trong noâng nghieäp ñeå dieät saâu boï haïi muøa maøng . Tröôùc ñaây, hoï coi endosulfan nhö moät “vò cöùu tinh” cho muøa maøng, chæ ñeán khi nhöõng naïn nhaân ñaàu tieân cuûa noù “xuaát hieän”, ngöôøi ta môùi bieát roõ baûn chaát cuûa noù laø moät loaïi chaát ñoäc . Theo thoáng keâ cuûa PAN (Pesticide Action Network) thì endosulfan laø taùcnhaân gaây ra tình traïng suy nhöôïc cô theå vaø töû vong, bao goàm caùi cheát cuûa 37 ngöôøi noâng daân ôû Benin, söï töû vong cuûa 2 beù trai vuøng phía Nam Aán Ñoä, vuï noâng daân laøm boâng bò ngoä ñoäc taïi Colombia, vaø nhieàu ngoâi laøng bò nhieãm ñoäc ôû Philipin vaø Aán Ñoä . 1.6.2 Taïi Vieät Nam Cuøng vôùi thuoác baûo veä thöïc vaät monitor, endosulfan chính thöùc bò caám söû duïng treân theá giôùi vaøo ñaàu naêm 2000, tuy nhieân taïi Vieät Nam, noâng daân vaãn söûa duïng endosulfan moät caùch “voâ toäi vaõ” thaäm chí hoï coøn tìm caùch pha endosulfan vôùi caùc loaïi thuoác tröøa saâu khaùc nhaèm laøm taêng khaû naêng tröø saâu cuûa thuoác . Vieäc laøm naøy duø voâ yù hay coù “chuû yù” thì cuõng ñaõ gaây ra nhöõng haäu quaû khoân löôøng . Vaøo thaùng 12/2002, taïi khu phoá 1 vaø khu phoá 3, phöôøng Taân Quy, quaän 7, thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ xaûy ra tình traïng caùc cheát haøng loaït . Tröôùc khi phaùt hieän caù baét ñaàu cheát, vaøi ngöôøi daân quanh ñoù ñaõ phaùt hieän thaáy hieän töôïng laï : caù “döïng côø” chaïy nhö bò “beänh thaàn kinh” roài laên ra cheát . Khoaûng 20 taán caù ñaõ cheát do söï taêng ñoät ngoät haøm löôïng thuoác tröø saâu (thuoác baûo veä thöïc vaät) endosulfan . Theo GS.Chu Phaïm Ngoïc Sôn, nguyeân giaùm ñoác Trung taâm Dòch vuï Phaân Tích Tp.HCM, endosulfan laø moät chaát cöïc ñoäc ñoái vôùi caù, chæ caàn khoaûng 0,32mg endosulfan / lít nöôùc laø coù theå laøm cho caù cheát ñoä ngoät ; vaäy maø maãu caù cheát ñöôïc xeùt nghieäm coù chöùa ñeán 120 ppb, trong khi theo quy ñònh haøm löôïng endosulfan coù trong thòt gia suùc khoâng ñöôïc quaù 100 ppb . Ñaùng ngaïi hôn caû, laø sau vuï vieäc naøy ngöôøi daân xung quanh ñoù vaãn vôùt caùc leân aên, ñeàu naøy coù theå gaây ra nhöõng haäu quaû nghieâm troïng cho söùc khoeû sau naøy, vì thoâng qua quaù trình tích luõy sinh hoïc, ngöôøi aên caùc cuõng seõ ñöa vaøo cô theå mình moät löôïng chaát ñoäc thaäm chí coøn cao hôn nhieàu, vaø nhöõng ngöôøi naøy coù nguy cô maéc caùc beänh ung thö gan, thaän raát cao . Treân baùo Tieàn Phong, soá ngaøy 8/07/2004, trang 2 coù ñaêng moät maåu tin noùi veà hieän töôïng caù cheát haøng loaït treân nhöõng keânh raïch vaø ruoäng nöôùc ôû huyeän Gioàng Rieàng, tænh Kieân Giang . Ñaëc bieät, ôû caùc xaõ Thanh Loäc, Thaïnh Höng, An Hoøa khoâng chæ coù caùc maø coøn nhieàu loaøi sinh vaät khaùc nhö toâm, eách, nhaùi, cua oác ,… cuõng cheát haøng loaït . Nguyeân nhaân ñöôïc khaúng ñònh laø do noâng daân trong vuøng ñaõ duøng thuoác tröø saâu endosulfan ñeå dieät oác böôu vaøng . Theo soá lieäu cuûa ngaønh Y teá Tp.HCM, töø naêm 2003-2005, haàu nhö khoâng coù vuï ngoä ñoäc thöïc phaåm naøo lieân quan ñeán thuoác baûo veä thöïc vaät thì trong naêm 2006 ñaõ coù ñeán 24 vuï ngoä ñoäc thöïc phaåm laøm 2.682 ngöôøi maéc, trong ñoù coù 163 ngöôøi ngoä ñoäc do thuoác baûo veä thöïc vaät . Ñaàu naêm 2007, coù khoaûng 17 vuï ngoä ñoäc thöïc phaåm laûm caû haøng ngaøn ngöôøi bò maéc . Nhieàu vuï tìm ñöôïc nguyeân nhaân laø do thuoác tröø saâu . Gaàn ñaây nhaát , 8/9/2007, 205 coâng nhaân cuûa coâng ty may maëc Terra tex Vieät Nam ôû khu coâng nghieäp Taân Thôùi Hieäp, quaän 12 bò ngoä ñoäc thöïc phaåm vôùi caùc trieäu chöùng : ñau buïng, choùng maët, noân oùi do aên böõa tröa goàm caù chieân, ñaäu huõ doàn thòc soát caø, caûi ngoït xaøo, canh caûi chua do chi nhaùnh cuûa coâng ty Nam Thuaän cung caáp, vuï ngoä ñoäc naøy bò nghi ngôø laø coù lieân quan ñeán dö löôïng thuoác tröø saâu trong rau caûi . Maø caùc loaïi thuoác tröø saâu ñöôïc nhaéc ñeán ôû treân bao goàm nhieáu loaïi nhöng chuû yeáu laø monitor vaø endosulfan . PHAÀN II . CAÙC TRIEÄU CHÖÙNG CUÛA BEÄNH GAÂY BÔÛI ENDOSULFAN Caùc trieäu chöùng ngoä ñoäc thöôøng thaáy laø : noân oùi, ñau buïng, tieâu chaûy vaø nhöùc ñaàu . Rieâng vôùi nhieãm ñoäc endosulfan, ñoâi khi xuaát hieän theâm trieäu chöùng : khoâng laøm chuû ñöôïc hoaït ñoäng chaân tay, co giaät , thaäm chí coù theå khieán ngöôøi nhieãm ñoäc bò ngaát ,… Neáu bò nhieãm ñoäc trong 1 thôøi gian daøi, thì seõ coù nhöõng trieäu chöùng nhö meät moûi, maát caûm giaùc muøi vò, nhöùc ñaàu, choùng maët, khoâ hoïng, maát nguû, nhöôïc cô, moûi maét, hay giaän döõ, buoàn oùi ,…. Tieáp ñoù ngöôøi bò nhieãm ñoäc coù theå seõ xuaát hieän caùc daáu hieäu nhieãm maõn tính nhö khoâng cöû ñoäng, taêng tieát nöôùc boït, chaûy nöôùc maét, ho, …. Ñoàng thôøi, ñoái vôùi caùc phuï nöõ ñang mang thai, maø bò nhieãm ñoäc endosulfan , hoaëc voâ tình tieáp xuùc vôùi chaát naøy chæ trong 1 thôøi gian khoâng ñaùng keå cuõng coù nguy cô sinh con bò dò taät (veà cöû ñoäng tay chaân), hoaëc phoå bieán laø maéc caùc beänh veà thaàn kinh raát cao . PHAÀN III. PHÖÔNG PHAÙP PHAÙT HIEÄN DÖ LÖÔÏNG ENDOSULFAN Thoâng thöôøng ngöôøi ta xaùc ñònh dö löôïng thuoác tröø saâu, bao goàm caû endosulfan baèng phöông phaùp saéc kyù (GC). ÔÛ ñaây xin giôùi thieäu toång quaùt phöông phaùp saéc kyù khí duøng rieâng cho vieäc xaùc ñònh haøm löôïng thuoác tröø saâu goác clo höõu cô vaø PBCs trong thuyû saûn vaø saûn phaåm thuûy saûn ( theo 28 TCN 180 :2002 ) 3.1 PHAÏM VI ÖÙNG DUÏNG Xaùc ñònh haøm löôïng thuoác tröø saâu goác clo vaø PBCs trong thuûy saûn vaø saûn phaåm thuûy saûn . Giôùi haïn phaùt hieän : (-BHC là 1,0 (g/kg; (-BHC là 4,5 (g/kg; (-BHC là 0,7 (g/kg; heptaclo là 1,0 (g/kg; alđrin là 1,5 (g/kg; đielđrin là 2,5 (g/kg; enđrin là 5,0 (g/kg; DDT là 1,5 (g/kg và clođan là 1,0(g/kg. 3.2 PHÖÔNG PHAÙP THAM CHIEÁU Ñöôïc xaây doing döïa theo phöông phaùp “Rapid determination of chlorinated pesticides, polychlorinated biphenyls”, Mitt.Lebendsmittelunters. Hyg. 65:131-150 (1974) vaø phöông phaùp soá S9 neâu trong Soå tay höôùng daãn phaân tích dö löôïng thuoác tröø saâu cuûa Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc (1987) 3.3 NGUYEÂN TAÉC Thuoác tröø saâu goác clo höõu cô bao goàm caùc hôïp chaát chính vaø caùc ñoàng phaân cuûa chuùng nhö sau : alđrin; (-clođan; (-clođan; oxi-clođan; p,p' DDD; p,p' DDE; o,p' DDT; p,p' DDT; đielđrin; (-endosulfan; enđrin; heptaclo, heptaclo epoxit; hexaclobenzen (HCB); (-hexacloxyclohexan ((-HCH); (-hexacloroxyclohexan ((-HCH); (-hexacloxyclohexan ((-HCH); isođrin, trans-nonaclo; (-hexachlorocyclohexan ((-HCH) . Caùc hôïp chaát thuoäc nhoùm PCBs goàm : 4-PCB (CB3); 2,4,4'-PCB (CB28); 2,2',4,4'-PCB (CB47); 2,2',5,5'-PCB (CB52); 2,2',5,6'-PCB (CB53); 2,2',4,5,5'-PCB (CB101); 2,3,4,4',5'-PCB (CB114); 2,3',4,4',5'-PCB (CB118); 2,3,3',4,5'-PCB (CB122); 2,2',3,3',4,4'-PCB (CB128); 2,2',3,4,4',5'-PCB (CB138); 2,3,3,4',5',6'-PCB (CB149); 2,2',4,4',5,5'-PCB (CB153); 2,2',4,4',6,6'-PCB (CB155); 2,3,3',4,4',5'-PCB (CB156); 2,3,3',4,4',5'-PCB (CB157); 2,3',4,4',5'-PCB (CB167); 2,2',3,3',4,4',5'-PCB (CB170); 2,2',3,4,4',5,5'-PCB (CB180); 2,2',3,3',4,5,5',6-PCB (CB198). Trong maãu thuûy saûn caùc hôïp chaát treân ñöôïcv chieát taùch baèng dung moâi pentan . Dòch chieát ñöôc laøm saïch baèng phöông phaùp chieát pha raén (SPE) treân florisil, sau ñoù ñöôïc taùch thaønh 2 phaân ñoaïn treân coat silicagel . Phaân ñoaïn A chöùa caùc PCB (tröø CB3), HCB, aldrin, isodrine, heptaclo vaø p,p' DDE . Phaân ñoaïn B chöùa CB3,p, p’DDE vaø caùc thuoác tröø saâu goác clo coøn laïi . Haøm löôïng caùc thuoác tröø saâu goác clo höõu cô vaø PCBs trong caùc phaân ñoaïn chieát ñöôïc xaùc ñònh treân maùy saéc kyù khí vôùi ñaàu doø baét giöõ töû (ECD) . 3.4 THIEÁT BÒ, DUÏNG CUÏ, HOÙA CHAÁT, DUNG DÒCH CHUAÅN VAØ DUNG DÒCH THÖÛ 3.4.1 Thieát bò vaø duïng cuï Coät saéc kyù thuûy tinh (coù van khoùa), kích thöôùc L x ID laø 500 x20 mm x 8 mm Heä thoáng coâ quay chaân khoâng Heä thoáng chieát maãu soxhlet Maùy nghieàn ñoàng theå toác ñoä 10 000 voøng / phuùt Maùy laéc Tuû saáy Loø nung Caân phaân tích coù ñoä chính xaùc 0.0001 g Coät mao quaûn (cho maùy GC) : loaïi SPBTM - SUPELCO,kích thöôùc L x ID = 30m x 0,32 mm hoaëc töông ñöông . Maùy saéc kyù vôùi ñaàu doø ECD Heä thoáng soxhlet : caùc oáng soxhlet ñöôïc laøm saïch baèng caùch chöng caát vôùi pentan hoaëc diclormetan treân heä thoáng soxhlet trong 4 giôø . Coái söù Beå sieâu aâm Bình thuûy tinh, bình tam giaùc dung tích 50 ml 3.4.2 Hoùa chaát Ete dietyl loaïi duøng cho HPLC Pentan loaïi duøng cho HPLC Sulfate natri khan tinh khieát ñöôïc laøm saïch baèng diclormetan tren heä thoáng soxhllet, sau ñoù nung ôû nhieät ñoä 500 oC trong voøng 4 giôø vaø giöõ trong chai thuûy tinh . Isooctan loaïi duøng cho HPLC Khí mang : Heli (loaïi duøng cho GC) Frorisilcôõ haït töø 60 ñeán 100 mesh ñöôïc laøm saïch baèng heä thoáng sochlet vaø nung ôû nhieät ñoä 4500C trong 18 giôø, sau ñoù cho vaøo chai thuûy tinh ñöôïc phuû baèng giaáy nhoâm vaø ñöôïc giöõ ôû nhieät ñoä 1200C trong tuû saáy . Florisil ñöôïc hoaït hoùa : laáy moät löôïng Florisil (ôû treân) töø tuû say ñoå tröïc tieáp qua pheãu vaøo moät bình ñaùy troøn (erlenmeye) coù nuùt nhaùm . Theâm vaøo bình 3% nöôùc theo tyû leä troïng löôïng (w/w), sau ñoù laéc hoãn hôïp khoaûng 30 phuùt vôùi maùy laéc vaø ñeå yeân moät giôø tröôùc khi söû duïng . Boâng thuûy tinh ñöôïc laøm saïch baèng pentan hoaëc diclometantreân heä thoáng soxhletvaø ñeå khoâ treân mieáng giaáy nhoâm ñaët trong tuû huùt . Caùt saïch ñöôïc nung ôû nhieät ñoä 5000C trong 3 giôø, ñeå cho nguoäi treân mieáng giaáy nhoâm sau ñoù giöõ trong chai coù naép vaën . Silcagel côõ haït töø 70 ñeán 140 mesh . Silicagel ñaõ ñöôïc hoaït hoùa : laáy silicagel coù côõ haït nhö treân, röûa saïch baèng diclometan roài cho vaøo trong cheùn sö ùvaø ñeå trong tuû saáy ôû nhieät ñoä 1200C trong voøng 12 giôø . Sau ñoù, duøng giaáy thieác boïc kín mieäng cheùn söù, vaø ñeå laïi trong tuû saáy ôû nhieät ñoä 1200C tröôùc khi söû duïng . 3.4.3 Dung dòch chuaån vaø dung dòch thöû’ Dung dòch röûa giaûi : hoãn hôïp dung dòch pentan vaø diclometan theo tyû leä veà theå tích laø 2 : 8 ñöôïc pha tröôùc khi söû duïng . Chuaån bò caùc dung dòch chuaån thuoác tröø saâu goác clo höõu cô vaø PCBs trong isooctane coù noàng ñoä : 0,0 (g/l, 2,5(g/l , 5(g/l, 10,0 (g/l, 20,0 (g/l töø caùc oáng chuaån . Tuøy theo noàng ñoä thuoác tröø saâu coù trong oáng chuaån maø duøng bình ñònh möùc vaø löôïng isooctane thích hôïp . Dung dòch chuaån thu hoài :pha caùc chuaån cuûa CB3, CB198, vaø (-HCH trong dung moi isooctane ñeå coù haøm löôïng laø : 2,0 (g CB3/g isooctan; 0,2(g CB198/g isooctan vaø 0,2 (g (-HCH/g isooctane . Dung dòch chuaån kieåm tra : pha chính xaùc hoãn hôïp dung dòch chuaån kieåm tra goàm p,p’ DDE, p,p’DDT trong isooctane vôùi haøm löôïng cuûa moãi chaát trong khoaûng töø 50 ñeán 20 ng/ml isooctane . 3.5 PHÖÔNG PHAÙP TIEÁN HAØNH 3.5.1 Xaùc ñònh haøm löôïng chaát beùo trong maãu thöû Nghieàn ñeàu 250,0 g maãu thöû thuûy saûn treân maùy nghieàn ñoàng theå . Duøng can phaân tích can chính xaùc 10,0 g maãu ñaõ nghieàn cho vaøo trong oáng soxhlet saïch ñöôïc phuû baèng boâng thuûy tinh . Chieát maãu vôùi 150,0 ml pentan trong 3 giôø treân heä thoáng chieát maãu soxhlet . Coâ ñaëc dòch chieát treân maùy coâ quay chaân khoâng ñeán khoaûng 20 ml . Sau ñoù, coâ tieáp ôû cheá ñoä chaân khoângcho ñeán khi chæ coøn khoaûng 1,0 ml . Chuyeån dòch ñaõ coâ vaøo moät cheùn caân ñaõ bieát tröôùc khoái löôïng, duøng giaáy nhoâm phuû leân cheùn caân roài ñeå qua ñeâm trong tuû huùt . Sau ñoù, cheùn caân ñöôïc laøm khoâ ñeán khoái löôïng khoâng ñoåi ôû nhieät ñoä 700C trong tuû saáy (söï thay ñoåi cuûa cheùn caân khoâng vöôït quaù 0,0005 g)roài ñeå nguoäi tôùi nhieät ñoä phoøng trong bình huùt aåm . Phaàn thu ñöôïc ñem caân chính laø khoái löôïng chaát beùo coù trong maãu . 3.5.2 Chuaån bò maãu thöû Caân chính xaùc 10,0 g maãu ñaõ nghieàn cho vaøo coái söù ( neáu löôïng chaát beùo trong 10,0 g maãu lôùn hôn 0,8 g thì giaûm löôïng maãu ñeå ñaûm baûo coù toái ña 0,8 g chaát beùo trong löôïng laãu ñem thöû nghieäm ) . Theâm 10,0 g caùt saïch vaø 4,0 g sulfate natri khan roài nghieàn ñeàu baèng coái söù . Hoãm hôïp ñöôïc ñöa vaøo oáng soxhlet saïch, ñöôïc phuû baèng boâng thuûy tinh . Sau ñoù, hoãn hôïp ñöôïc chieát vôùi 150,0 ml pentane trong 3 giôø treân heä thoáng chieát maãu soxhlet . Neáu maãu chöùa nöôùc, saûn phaåm chieát phaûi ñöôïc loïc qua sunfate natri roài röûa laïi baèng 25,0 ml pentan . Saûn phaåm chieát ñöôïc coâ ñaëc treân maùy coâ quay chaân khoâng ñeán khoûang 20,0 ml . Sau ñoù coâ tieáp ôû cheá ñoä chaân khoâng vôùi nhieät ñoä 400C cho ñeán khi chæ coøn khoûang 1,0 ml .Theâm vaøo dòch thu ñöôïc, 2,0ml isooctane roài laøm saïch dòch chieát (seõ trình baøy sau ) 3.5.3 Chuaån bò maãu traéng Maãu traéng ñöôïc ñònh nghóa laø maãu thuûy saûn ñaõ ñöôïc xaùc ñònh laø khoâng coù thuoác tröø saâu goác clo höõu cô vaø PCBs . Tieán haønh chuaån bò maãu traéng gioáng nhö chuaån bò maãu thöû . 3.5.4 Chuaån bò maãu ñeå xaùc ñònh ñoä thu hoài Theâm 2,0ml dung dòch chuaån coù haøm löôïng 5,0 (g/l vaøo 10,0 g maãu traéng . Ñoàng nhaát maãu baèng maùy nghieàn ñoàng theå . Tieán haønh chuaån bò maãu gioáng nhö chuaån bò maãu thöû . 3.5.5 Laøm saïch dòch chieát Chuaån bò coät Caân 25,0 g florisil ñaõ hoaït hoùa cho vaøo coác thuûy tinh chöùa 50,0 ml dung moâi pentan . Sau ñoù ruùt töø töø dung dòch vaøo trong coät saéc kyù thuûy tinh ñaõ khoùa van vaø coù nhoài moät ít boâng thuûy tinh döôùi ñaùy coät . Ñeå yeân cho laéng coät, sau ñoù thaùo van ñeå ruùt dung moâi pentan ra khoûi coä cho ñeán khi möùc dung moâi trong coät cao hôn möùc florisil khoaûng 1,0 cm . Theâm ít boâng thuûy tinh leân phía treân lôùp florisil ñeå traùnh xaùo troän tinh theå khi coù doøng dung dòch ñoå vaøo . Laøm saïch dòch chieát Chuyeån caùc dung dòch ñaõ thu ñöôïc ôû treân vaøo coät saéc kyù ñaõ chuaån bò . Cho tieáp 3 laàn, moãi laàn 3,0 ml dung dòch röûa giaûi . Ñieàu chænh khoùa ñeå toác doä röûa giaûu ñaït töø 4 ñeán 5 ml/phuùt . {Chuù thích : khoâng ñöôïc ñeå khoâ coät trong taát caû caùc böôùc cuûa qui trình } Thu toøan boä dòch chieát ñi qua coät vaøo moät bình thuûy tinh ñaùy troøn cuûa maùy coâ quay chaân khoâng . Tieán haønh coâ dung dòch thu ñöôïc cho ñeán khi chæ coøn khoûang 1,0 ml . Boå sung theâm 1,0 ml isooctane vaøo trong bình roài laéc ñeàu ñeå hoøa tan heát caën baùm treân thaønh bình . Laøm bay hôi töø töø baèng doøng khí nitoâ cho tôùi khi dòch khoâ hoaøn toaøn . Them chính xaùc 2,0 ml isooctane roài laéc ñeàu ñeå hoøa tan caën . 3.5.6 Phaân taùch thuoác tröø saâu goác clo vaø PCBs Chuaån bò coät Caân chính xaùc 7,0 g silicagel ñaõ ñöôïc hoïat hoùa vaøo trong bình ñònh möùc tam giaùc coù dung tích 50 ml . Sau ñoù, theâm khoûang 25,0 ml pentan, laéc ñeàu roái ñeå cho laéng . Ñoå hoãn hôïp naøy vaøo trong coät saéc kyù thuûy tinh coù kích thöôùc L x ID laø 500 x 8 mm ñaõ nhoài moät ít thuûy tinh döôùi ñaùy coät . {Chuù thích : trong quaù trình nhoài coät phaûi luoân giöõ möùc pentan trong coät cao hôn phaàn silicagel trong coät} Ñeå yeân cho silicagel laéng xuoáng roài boå sung theâm moät löôïng sulfate natri vaøo trong coät vôùi chieàu cao khoûang 2 cm . Môû khoùa ñeå thaùo bôùt pentan trong coät cho ñeán khi möùc pentan ngang baèng vôùi maët treân cuûa phaàn tinh theå sulfate natri . Kieåm tra coät taùch chieát silidagel vaø dung moâi pentan Laáy chính xaùc 2,0 ml dung dòch chuaån kieåm tra cho qua coät silicagel ñaõ chuaån bò . Ñieàu chænh khoùa ñeå cho toác ñoä ñaït khoaûng 40 gioït / giaây . Sau ñoù, cho töø töø 100,0 ml dung dòch pentan qua coät . Thu laàn löôït caùc dung dòch chieát chaûy qua coät vaøo 9 bình thuûy tinh . Bình thöù nhaát ( kyù hieäu E1) thu 60,0 ml ñaàu, caùc bình tieáp theo (kyù hieäu töø E2 ñeán E9) moãi bình thu laàn löôït khoaûng 5,0 ml dòch chieát . Coâ quay caùc dung dòch trong 9 bình noùi treân baèng maùy coâ quay chaân khoâng cho ñeân khi coøn khoaûng 1,0 ml . Tieán haønh phaân tích treân maùy saéc kyù khí (GC-ECD) vaø tính haøm löôïng p,p’DDE vaø p,p’ DDT töông öùng vôùi moãi bình theo caùc coâng thöùc (seõ neâu ôû phaàn döôùi ) Xaùc ñònh theå tích pentan caàn thieát ñeå thu ñöôïc dung dòch röûa giaûi (kyù hieäu laø X), baèng coâng thöùc sau : X (ml) = E1 + E2 ... + En-1 Trong ñoù : E laø theå tích dung dòch röûa giaûi thu vaøo bình coù soá thöù töï töông öùng ( nl ) n laø soá thöù töï cuûa bình maø taïi ñoù khoâng coøn phaùt hieän p,p’ DDE Giaù trò X chæ ñuùng vôùi cuøng moät loâ silicagel vaø pentan . Thoâng thöôøng giaù trò X naèm trong khoaûng 60 ñeán 90 ml . Neáu hai hôïp chaát trong maãu kieåm tra khoâng theå phaân taùch ñöôïc thì boå sung theâm nöôùc khoaûng töø 1 ñeán 2 % veà khoái löôïng vaøo silicagel trong coät roài tieán haønh thöïc hieän laïi caùc böôùc kieåm tra treân . Phaân tích caùc daãn xuaát cuûa PCBs vaø thuoác tröø saâu goác clo höõu cô Cho toaøn boä dòch chieát ñaõ laøm saïch qua coät silicagel ñaõ chuaån bò . Ñieàu chænh khoùa ñeå toác ñoä ñaït khoaûng 40 gioït / giaây . Cho töø töø X ml pentan (ôû treân) qua coät, thu ñöôïc dung dòch röûa giaûi A . Sau ñoù, cho tieáp 100,0 ml hoãn hôïp dung dòch ete dietyl vaø pentan theo tyû leä veà theå tích laø 1 : 9 ñi qua coä, thu ñöôïc dung dòch röûa giaûi B . Söû duïng 2 bình chöùa khaùc nhau ñeå höùng rieâng 2 dung dòch röûa giaûi A vaø B . Theâm 1,0 ml isooctane vaøo caùc dung dòch röûa giaûi A vaø B . Dung dòch thu ñöôïc, ñöôïc coâ baèng maùy coâ quay chaân khoâng cho ñeán khi coøn khoaûng 25,0 ml . Sau ñoù, tieáp tuïc coâ cho ñeán khi dung dòch khoâ hoøan toøan . Theâm chính xaùc 2,0 ml isooctane vaø ñem phaân tích treân maùy GC . {Chuù thích:khoâng ñöôïc ñeå coät khoâ trong taát caû caùc böôùc cuûa chu trình } 3.5.7 Tieán haønh phaân tích treân GC Ñieàu kieän phaân tích Maùy saéc kyù khí söû duïng ñaàu doø ECD, coù khaû naêng chia doøng, coù theå töï choïn cheá ñoä bôm töï ñoäng . Cheá ñoä nhieät cuûa heä thoáng GC : nhieät ñoä cuûa buoàng tieâm laø 250 0C, nhieät ñoä ñaàu doø laø 3000C . Chöông trình nhieät ñoä cuï theå laø : Duy trì ôû nhieät ñoä 1500C trong voøng 1 phuùt . Taêng nhieät ñoä 20C/phuùt leân tôùi 2200C . Taêng nhieät ñoä 200C/phuùt leân tôùi 2400C . Duy trì ôû nhieät ñoä 2400C trong 13 phuùt . Toång thôøigian laø 51 phuùt . Coät saéc kyù : coät mao quaûn khoâng phaân cöïc trung bình SPB - 1TM - SUPELCO (coat methyllsilicon coù khaû naêng taùch thuoác tröø saâu theo nhieät ñoä soâi), nhieät ñoä toái ña 3600C , chieàu daøi 30m, baùn kính trong 0,32 mm, baùn kính ngoaøi 0,50 mm, chieàu daøi lôùp phuû 0,25 (m . Khí : khí mang ( Heli, aùp suaát khí 70 kpa), khí laøm saïch (nitô 99,9999 %), cheá ñoä chia doøng (1:10) . Tieán haønh phaân tích Tieâm caùc dung dòch chuaån vaøo maùy GC theo thou töï töø noàng ñoä thaáp tôùi noàng ñoä cao . Moãi dung dòch tieâm 2 laàn, tích dieän tích pick trung bình . Döïng ñöôøng chuaån bieåu thò moái quan heä giöõa caùc dieän tích pick thu ñöôïc vaø noàng ñoä töøng loaïi thuoác tröø saâu theo quan heä tuyeán tính baäc 1 ( phöông trình y=ax+b) . Tieâm dung dòch maãu thöû, dung dòch maãu traéng, dung dòch maãu ñeå xaùc ñònh ñoä thu vaøo heä thoáng GC . Moãi dung dòch maãu tieâm 2 laàn . Tính giaù trò trung bình . 3.5.8 Yeâu caàu veà ñoä tin caäy cuûa pheùp phaân tích Ñoä laëp cuûa 2 laàn tieâm : ñoä leäch chuaån (CVS) tính theo dieän tích pick saéc kyù cuûa 2 laàn tieâm cuøng moät dung dòch chuaån phaûi nhoû hôn 0.5% . Ñoä thu hoài : Ñoä thu hoài ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch söû duïng 1 maãu coù cuøng moät löôïng dung dòch chuaån ñaõ bieát haøm löôïng chính xaùc . Ñoä thu hoài tính ñöôïc phaûi name trong khoaûng 85 ñeán 115% , ñoä thu hoài trung bình phaûi lôùn hôn 90%. Ñöôøng chuaån phaûi coù ñoä tuyeán tính toát, heä soá töông quan quy hoài tuyeán tính (R2) phaûi lôùn hôn hoaëc baèng 0,99 . Tính keát quaû Haøm löôïng töøng loaïi thuoác tröø saâu coù trong maãu ñöôïc tính treân cô sôû ñöôøng chuaån thu ñöôïc . Vôùi ñöôøng chuaån ôû daïng y=ax+b, haøm löôïng töøng loaïi thuoác tröø saâu coù trong maãu ñöôïc tính theo coâng thöùc sau : (Y - b) C ((g/kg) = ------------ x F a Trong ñoù : C laø noàng ñoä cuûa töøng loaïi thuoác tröø saâu coù trong maãu((g/kg) Y laø hieäu soá giöõa dieän tích pick cuûa dòch chieát vaø dieän tích pick coù trong maãu traéng tieâm vaøo GC, tính theo ñôn vò dieän tích . a,b laø caùc thoâng soá cuûa ñöôøng chuaån y = ax + b . F laø heä soá pha loaõng maãu vaø coù giaù trò baèng tæ soá giöõa theå tích dòch chieát thu ñöôïc sau khi laøm saïch vaø khoái löôïng maãu m söû duïng . Rieâng ñoái vôùi endosulfan, sau khi chaïy saéc kyù ta coù ñöôïc bieåu ñoà sau :
PHAÀN IV . CAÙC PHÖÔNG PHAÙP ÑEÅ PHOØNG VAØ TRÒ CAÙC BEÄNH DO ENDOSULFAN GAÂY RA Daân gian ñaõ coù caâu : “phoøng beänh hôïn chöõa beänh” , vì vaäy bieän phaùp phoøng nhöõng taùc haïi hay nhöõng beänh gaây ra bôûi Endosulfal laø hoaëc khoâng duøng hoaëc giaûm toái ña vieäc söû duøng endosulfan . Baùc só Traàn Vaên Kyù, phuï traùch chuyeân moân vaên phoøng phía nam Hoäi khoa hoïc Kyõ thuaät An toaøn Thöïc phaåm Vieät Nam, cho bieát ngoaøi vieäc gaây ra tình traïng ngoä ñoäc, neáu “söû duïng” trong thôøi gian ñuû laâu, endosulfan seõ gay ra hieäu öùng ngoä ñoäc maõn tính, ñoäc tính cuûa noù seõ xaâm haïi vaøo cô theå, baét ñaàu taán coâng vaøo boä naõo, phaù huûy heä gen teá baøo, laøm cho quaù trình nhaân ñoâi gen bò sai leäch . Khôûi ñaàu cho caùc beänh veà thaàn kinh, ung thö gan vaø thaän . Baùc só Traàn Vaên Kyù cuõng cho bieát rau quaû khi bò nhieãm thuoác tröø saâu thì khoâng coù caùch naøo coù theå loaïi boû heat ñoäc tính cuûa noù ra keå caø naáu chín cuõng chæ coù theå giuùp laøm giaûm phaàn naøo maø thoâi . Ñoái vôùi thuûy saûn cuõng vaäy, phaàn thòt thuûy saûn ñaõ bò thuoác ngaám saâu khoâng theå loaïi boû ñöôïc . Do ñoù, tröôùc khi söû duïng rau cuû quaû neân röûa saïch thaät kyõ 3 laàn döôùi voøi nöôùc ñang chaûy, sau ñoù ngaâm rau trong nöôùc theâm 15 phuùt . Khoâng neân mua caùc loaïi rau boùng möôït, neân mua rau quaû ôû nhöõng nôi tin caäy, hoaëc coù ñoä an toaøn cao . Vôùi thuûy saûn neân mua ôû nhöõng nôi coù cheá ñoä toát ( heä thoáng caáp ñoâng, tuû laïnh coù nhieät ñoä döôùi 50C, hoaëc baûo quaûn trong ñaù maït phuû kín) . Ñoái vôùi caùc coâng nhaân tham gia saûn xuaát endosulfan neân taém röûa kyõ löôõng tröôùc khi veà nhaø, vaø caû ñoái vôùi noâng daân coù söû duïng endosulfan cuõng vaäy ñoáng thôøi phaûi chuù yù ñeán an toaøn lao ñoäng . True em khoâng neân chôi treân neàn coû hoaëc neàn ñaát coù phun thuoác hoaëc xöû lyù vôùi endosulfan . Thuoác tröø saâu neân ñöôïc söû duïng theo höôùng daãn trong tôø rôi ñính keøm theo saûn phaåm . Tuaân thuû ñuùng thôøi gian caùch ly ñoái vôùi caây troàng : caây baép ( ngoâ) -70 ngaøy, ñoái vôùi rau cuû quaû –14 ngaøy , ñoái vôùi rau aên laù, caây aên qua – 21 ngaøy vaø ñoái vôùi nguõ coác laø 28 ngaøy . PHAÀN V . MOÄT SOÁ ÑEÀ XUAÁT VEÀ VAÁN ÑEÀ PHOØNG TRAÙNH Maëc duø ñaõ bò caám treân theá giôùi vaø ngay caû ôû Vieät Nam töø naêm 2000, song tình traïng noâng daân söû duïng endosulfan (thuoác tröø saâu) vaãn coøn ñoù moat caùch phoå bieán . Do ñoù, ñeå coù theå giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà naøy can coù söï phoái hôïp chaët cheõ giöõa caùc ngaønh vaø vôùi noâng daân laø nhöõng ngöôøi tröïc tieáp söû duïng . Noâng daân khi phun endosulfan can traùnh tieáp xuùc tröïc tieáp, neân ñeo bao tay, bòt khaåu trang, vaø ñaëc bieät khoâng töï yù pha laãn endosulfan vôùi caùc loaïi thuoâc tröø saâu khaùc cuõng nhö khoâng pha quaù noàng ñoä trong höôùng daãn söû duïng cuûa saûn phaåm . Neân mua vaø söû duïng caùc saûn phaåm coù daùn nhaõn maùc roõ raøng, roõ nguoán goác xuaát xöù, khoâng töï pha cheá . Toát nhaát laø khoâng neân duøng nhöõng loaïi thuoác caám . Neân aùp duïng caùc bieän phaùp môùi vaøo trong vieäc baûo veä muøa maøng . Ñoái vôùi ngöôøi söû duïng, tuy khoù coù theå traùnh khoûi song ñeå giaûm thieåu nguy cô ngoä ñoäc vaø nguy cô maéc caùc beänh do endosulfan gaây ra caàn : traùnh “ham reû” trong vieäc mua thöïc phaåm, mua thöïc phaåm ôû nhöõng nôi ñaùng tin caäy, khoâng neân döïa vaøo caûm quan khi mua haøng quaù nhieàu ( vì rau quaû boùng möôït thöôøng coù söû duïng thuoác tröø saâu ),…. Ñaëc bieät phuï nöõ mang thai khoâng ñöôïc tieáp xuùc vôùi taát caû caùc loaïi thuoác tröø saâu . TAI LIỆU THAM KHẢO