Đánh giá tổng hợp tài nguyên, điều kiện tự nhiên, môi trường, kinh tế - Xã hội nhằm định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía tây từ Thanh Hóa đến Kontum

Tr−ên § ® ki ph¸t phÝ M· sè: Thñ tr− §¹i häc Quèc gia Hµ Néi g §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ B¸o c¸o tæng kÕt §Ò tµi ¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, nh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi a t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc KHCN 2001-2003 ëng c¬ quan chñ tr× HiÖu tr−ëng Chñ nhiÖm ®Ò tµi GS. TS. TrÇn Nghi Hµ Néi, 2004 §¹i häc Quèc gia Hµ Néi Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ §Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng TS. §Æng V¨n Bµo TS. §Æng Mai Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi, CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS. NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS. Hµ Néi, 2004 Tr−ên § ® ki ph¸t phÝ M· sè: Thñ tr− §¹i häc Quèc gia Hµ Néi g §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ tãm t¾t B¸o c¸o §Ò tµi ¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, nh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi a t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc KHCN 2001-2003 ëng c¬ quan chñ tr× HiÖu tr−ëng Chñ nhiÖm ®Ò tµi GS. TS. TrÇn Nghi Hµ Néi, 2004 §¹i häc Quèc gia Hµ Néi Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ §Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng TS. §Æng V¨n Bµo TS. §Æng Mai Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi, CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS. NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS. Hµ Néi, 2004 Më ®Çu Theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ quy ho¹ch m«i tr−êng, ViÖt Nam ®ang ®øng tr−íc nh÷ng thö th¸ch lín. Mét ®Êt n−íc nghÌo, ®iÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp, l¹i bÞ hai cuéc chiÕn tranh tµn ph¸, nÒn kinh tÕ vµ m«i tr−êng ®· ®Æt ra hµng lo¹t vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Tuy nhiªn, nÕu qu¸ véi vµng trong viÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch ®Çu t−, ®æi míi mµ thiÕu quy ho¹ch kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr−êng theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn c¬ së nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc vµ hÖ thèng th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. HËu qu¶ ®ã lµ cã thÓ cã lîi kinh tÕ tr−íc m¾t nh−ng sÏ cã h¹i l©u dµi, nÒn kinh tÕ sÏ suy tho¸i khi ph¸t triÓn qu¸ ng−ìng chÞu ®ùng cña m«i tr−êng. NhËn thøc cña chñ nhiÖm ®Ò tµi nµy lµ ph¶i lÊy quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng lµm t− t−ëng chñ ®¹o ®Ó gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ nh©n qu¶ tõ c¸c hÖ thèng tù nhiªn kinh tÕ - x· héi cÊp thÊp vµ liªn kÕt c¸c hÖ thèng ®ã víi nhau t¹o thµnh mét hÖ thèng tæng hßa cÊp cao h¬n, bÒn v÷ng tr−íc m¾t vµ cµng bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi. V× vËy, ®Ó cã c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ m« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña n−íc ta nãi chung vµ vïng nói biªn giíi ViÖt - Lµo nãi riªng, Bé Khoa häc C«ng nghÖ ®· phª duyÖt ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc: “§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum”, theo quyÕt ®Þnh sè 1583/Q§ - BKHCNMT vµ giao cho Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi lµ c¬ quan thùc hiÖn, GS. TS TrÇn Nghi lµm chñ nhiÖm. 1. Môc tiªu cña ®Ò tµi − §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi, nh÷ng mÆt m¹nh ®óng h−íng vµ nh÷ng tån t¹i theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng. − X©y dùng luËn cø khoa häc vµ ®Ò xuÊt m« h×nh quy ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lÊy hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n lµm träng ®iÓm. C¸c môc tiªu cô thÓ − §Þnh h−íng khai th¸c hîp lý vµ t¸i t¹o nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån nh©n lùc trong ®Þa bµn c¸c huyÖn biªn giíi nh»m môc tiªu xãa ®ãi gi¶m nghÌo ®èi víi c¸c d©n téc Ýt ng−êi vïng s©u vïng xa. 1 − Tõng b−íc n©ng cao d©n trÝ, rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é v¨n hãa, khoa häc kü thuËt, kinh tÕ x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng gi÷a miÒn xu«i vµ miÒn ng−îc. − C¸c céng ®ång ng−êi d©n téc miÒn nói ®−îc ®µo t¹o ®Ó tõng b−íc trë thµnh nh÷ng céng ®ång d©n téc mí,i v¨n minh cã n¨ng lùc lµm chñ ®Êt rõng theo m« h×nh kinh tÕ sinh th¸i bÒn v÷ng. − §Ò xuÊt c¸c m« h×nh kinh tÕ - sinh th¸i vµ c¸c gi¶i ph¸t ph¸t triÓn bÒn v÷ng − Thµnh lËp b¶n ®å quy ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng tû lÖ 1/250.000 ®èi víi toµn vïng nghiªn cøu vµ tû lÖ 1/50.000 ®èi víi 2 huyÖn Kú S¬n vµ H−íng Hãa. 2. Ph¹m vi nghiªn cøu Theo ®Þa giíi hiÖn nay, ®Þa bµn nghiªn cøu bao gåm 27 huyÖn biªn giíi thuéc 8 tØnh: TØnh Thanh Hãa bao gåm 5 huyÖn: M−êng L¸t, Quan Hãa, Quan S¬n, Lang Ch¸nh, Th−êng Xu©n. TØnh NghÖ An bao gåm 6 huyÖn: QuÕ Phong, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, Con Cu«ng, Anh S¬n, Thanh Ch−¬ng. TØnh Hµ TÜnh bao gåm 3 huyÖn: H−¬ng S¬n, Vò Quang, H−¬ng Khª. TØnh Qu¶ng B×nh bao gåm 5 huyÖn: Tuyªn Hãa, Minh Hãa, Bè Tr¹ch, Qu¶ng Ninh, LÖ Thñy. TØnh Qu¶ng TrÞ bao gåm 2 huyÖn: H−íng Hãa, §a Kr«ng. TØnh Thõa Thiªn HuÕ bao gåm 1 huyÖn: A L−íi TØnh Qu¶ng Nam bao gåm 2 huyÖn: Hiªn (HuyÖn Hiªn ®· ®−îc t¸ch thµnh hai huyÖn T©y Giang vµ §«ng Giang theo nghÞ ®Þnh 72/2003/N§-CP ngµy 20 th¸ng 6 n¨m 2003 cña chÝnh phñ) vµ Nam Giang. TØnh Kon Tum bao gåm 3 huyÖn: §ak Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy. 3. C¸c c¬ quan phèi hîp thùc hiÖn ®Ò tµi − Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n − ViÖn Kinh tÕ Sinh th¸i 2 − ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp − ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch − ViÖn ChiÕn l−îc Ph¸t triÓn, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− − ViÖn §Þa lý, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam − ViÖn §Þa chÊt, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam − Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam − Liªn ®oµn §Þa chÊt Thñy v¨n vµ §Þa chÊt C«ng tr×nh MiÒn B¾c − Ban Biªn giíi ChÝnh phñ, Bé Ngo¹i giao − ViÖn KhÝ t−îng - Thñy v¨n, Trung t©m KhÝ t−îng Thñy v¨n − Së Khoa häc C«ng nghÖ, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Së Tµi nguyªn M«i tr−êng cña c¸c tØnh. − Uû ban Nh©n d©n c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum. 4. Néi dung nghiªn cøu §©y lµ ®Ò tµi mang tÝnh tæng hîp cao nªn nguån tµi liÖu cÇn thiÕt ®−îc thu thËp ph¶i ®Çy ®ñ, phong phó vµ ®a d¹ng, bao gåm c¸c d¹ng tµi nguyªn vµ m«i tr−êng tù nhiªn ®¬n tÝnh vµ c¸c sè liÖu vÒ kinh tÕ x· héi, d©n c− vµ d©n téc. V× vËy, trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh theo c¸c chuyªn ®Ò vµ nhãm chuyªn ®Ò sau ®©y: a. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn vµ m«i tr−êng, bao gåm: − Tµi nguyªn ®Êt − Tµi nguyªn n−íc − Tµi nguyªn rõng − Tµi nguyªn ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n, du lÞch b. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi : − Tµi liÖu vÒ d©n c−, d©n téc, t«n gi¸o, v¨n hãa vµ lÞch sö − C¸c sè liÖu vÒ c¬ cÊu c¸c ngµnh nghÒ, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, ®Çu t− vµ x©y dùng, th−¬ng 3 m¹i, cöa khÈu, b−u ®iÖn, c¸c dÞch vô kinh tÕ theo tõng huyÖn trong 10 n¨m trë l¹i ®©y. c. C¸c tµi liÖu vÒ tµi nguyªn du lÞch : + C¸c ®iÓm du lÞch: V−ên Quèc gia, c¸c di s¶n v¨n hãa thÕ giíi (Th¸nh ®Þa Mü S¬n, cè ®« HuÕ), di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi Phong Nha - KÎ Bµng vµ c¸c di tÝch v¨n hãa lÞch sö ®−îc xÕp h¹ng. d. C¸c tµi liÖu vÒ biªn giíi: Täa ®é mèc Quèc gia, ranh giíi ®−êng biªn giíi ViÖt Nam - Lµo. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi ®−îc biªn tËp trªn c¬ së 13 chuyªn ®Ò do c¸c chuyªn gia ®¶m nhiÖm. C¸c chuyªn ®Ò lµ c¬ së khoa häc ®Ó tËp thÓ t¸c gi¶ bæ sung vµ x©y dùng thµnh mét b¸o c¸o tæng hîp hoµn chØnh víi néi dung gåm 364 trang phÇn lêi, 43 h×nh vÏ, 11 b¶n ®å, 60 b¶ng, biÓu vµ 177 tµi liÖu tham kh¶o ®−îc bè côc thµnh 6 ch−¬ng, kh«ng kÓ më ®Çu, kÕt luËn. Ch−¬ng 1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn Ch−¬ng 2. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn Ch−¬ng 3. §¸nh gi¸ tæng hîp kinh tÕ - x· héi Ch−¬ng 4. C¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÒn bÒn v÷ng Ch−¬ng 5. §Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng Ch−¬ng 6. C¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng 5. KÕt qu¶ ®ãng gãp cña ®Ò tµi VÒ khoa häc ¾ §· ¸p dông thµnh c«ng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng vµo ®¸nh gi¸ hÖ phøc t¹p gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi. ¾ §· x©y dùng ®−îc luËn cø khoa häc nh»m môc tiªu ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï miÒn nói biªn giíi ViÖt nam. ¾ §¸nh gi¸ ®−îc thÕ m¹nh còng nh− c¸c mÆt h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum. 4 ¾ X©y dùng ®−îc c¸c tiªu chÝ nh»m ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum. ¾ §· thµnh lËp c¸c b¶n ®å ®Þnh h−íng quy ho¹ch cho toµn vïng nghiªn cøu ë tû lÖ 1/250.000 vµ cho hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n ë tû lÖ 1/50.000. ¾ §· x©y dùng ®−îc c¸c m« h×nh lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng, sù hµi hßa gi÷a m«i tr−êng thiªn nhiªn vµ x· héi, b¶o vÖ ®−îc sù ®a d¹ng sinh häc. ¾ §Ò xuÊt ®−îc c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ cho viÖc triÓn khai thùc hiÖn m« h×nh. ¾ Gãp phÇn hoµn chØnh hå s¬ “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi V−ên Quèc gia Phong Nha - KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh). VÒ ®µo t¹o §· ®µo t¹o ®−îc 3 th¹c sü chuyªn ngµnh §Þa lý vµ M«i tr−êng 6. C¸c c«ng tr×nh ®· c«ng bè liªn quan ¾ §· xuÊt b¶n quyÓn s¸ch “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi – V−ên Quèc gia Phong Nha – KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh – ViÖt Nam)” Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· tæ chøc nhiÒu lÇn héi th¶o vµ ®· nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc liªn quan. §Ò tµi ®−îc tæ chøc triÓn khai ë quy m« tæng hîp liªn ngµnh kh«ng chØ bao gåm c¸c nhµ khoa häc trong ph¹m vi §¹i häc Quèc gia Hµ Néi mµ cßn tËp hîp mét lùc l−îng c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh cña c¸c ViÖn nghiªn cøu, c¸c Trung t©m vµ c¸c Tr−êng §¹i häc kh¸c thuéc c¬ quan Trung −¬ng vµ c¸c tØnh thuéc ®Þa bµn nghiªn cøu. Sù thµnh c«ng cña ®Ò tµi ®−îc quyÕt ®Þnh nhê sù t¹o ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi cña l·nh ®¹o Vô Qu¶n lý khoa häc Tù nhiªn vµ X· héi - Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Ban Gi¸m ®èc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì vµ céng t¸c nhiÖt t×nh cña Uû ban nh©n d©n vµ c¸c Së, Ban, Ngµnh cña 8 tØnh : Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng 5 TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam vµ Kon Tum. Uû ban nh©n d©n cña 27 huyÖn biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ c¬ së vËt chÊt vµ tinh thÇn cho tËp thÓ t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh thu thËp tµi liÖu, xö lý, ®iÒu tra bæ sung, héi th¶o khoa häc vµ viÕt c¸c b¸o c¸o chuyªn ®Ò, b¸o c¸o tæng hîp. Nh©n dÞp nµy Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ vµ nh÷ng ng−êi tham gia xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã vµ xin ®−îc göi tíi c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c c¬ quan, Bé, Ngµnh tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng, c¸c tËp thÓ vµ c¸ nh©n c¸c nhµ khoa häc lêi chóc søc kháe, h¹nh phóc, hîp t¸c vµ lêi chµo kÝnh träng. 6 Ch−¬ng 1 VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn Khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ mét bé phËn cña d·y Tr−êng S¬n. Chóng cã vÞ trÝ ®Þa lý ®Æc biÖt, n»m tr¶i dµi däc theo s−ên ®«ng cña d·y nói hïng vÜ nhÊt ViÖt Nam. Chóng ®ãng vai trß lµ vïng chuyÓn tiÕp gi÷a d¶i ®Êt ven biÓn miÒn trung ViÖt nam víi vïng cao nguyªn Trung vµ H¹ Lµo ®Ó tõ ®ã tiÕp nèi víi khu vùc ®«ng b¾c Th¸i Lan vµ Mianma. §Þa h×nh cña khu vùc nghiªn cøu thuéc lo¹i ®Þa h×nh nói trung b×nh ®Õn cao. Møc ®é ph©n dÞ ®Þa h×nh tËp trung theo hai h−íng chñ yÕu lµ B¾c – Nam vµ §«ng – T©y. Nguyªn nh©n cña sù ph©n ho¸ nµy lµ do sù kÕ thõa cña lÞch sö ph¸t triÓn ®Þa chÊt, kiÕn t¹o vµ chóng ph¶n ¸nh râ nÐt cÊu tróc ®Þa chÊt cña d·y Tr−êng S¬n. MÆc dï ®Þa h×nh kÐo dµi theo chiÒu tõ b¾c xuèng nam nh−ng ph©n dÞ ®é dèc l¹i theo chiÒu tõ t©y sang ®«ng lµ chÝnh, nªn c¸c hÖ th«ng s«ng suèi trong vïng nghiªn cøu ®Òu ch¶y theo ph−¬ng tõ t©y sang ®«ng hoÆc tõ t©y b¾c xuèng ®«ng nam vµ ®æ ra BiÓn §«ng. C¸c s«ng th−êng ng¾n, dèc, nhiÒu ghÒnh th¸c. ChÝnh v× vËy, l−u l−îng dßng ch¶y gi÷a mïa m−a vµ mïa kh« chªnh lÖch nhau rÊt lín. Lò lín th−êng x¶y ra tõ th¸ng 8 ®Õn 10 vµ cã sù lÖch pha tõ b¾c vµo nam. Do ho¹t ®éng cña hÖ thèng s«ng suèi vµ c¸c dßng ch¶y mÆt m·nh liÖt nªn tèc ®é xãi mßn cña khu vùc nghiªn cøu t−¬ng ®èi cao, hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy dÉn ®Õn quü ®Êt giµnh cho n«ng nghiÖp thÊp so víi c¸c vïng nói kh¸c ë ViÖt nam. Khu vùc nghiªn cøu n»m gèi trªn hai miÒn khÝ hËu kh¸c biÖt. C¸c huyÖn tõ Thanh Ho¸ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña khÝ hËu nãng Èm miÒn b¾c. Tõ huyÖn Hiªn trë vµo ®Õn Sa ThÇy, khÝ hËu hai mïa cña miÒn nam chi phèi râ rÖt. Cïng víi ®Þa h×nh, tÝnh ph©n hãa vÒ khÝ hËu nµy ®· dÉn ®Õn tÝnh ®a d¹ng cao vÒ sinh häc cña d·y Tr−êng S¬n. Sù ®a d¹ng ®−îc thÓ hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh, ®Æc biÖt lµ cã th¶m thùc vËt víi nhiÒu tÇng sinh th¸i phong phó. NhiÒu lo¹i ®éng, thùc vËt ®Æc h÷u ch−a t×m thÊy ë bÊt kú n¬i nµo kh¸c ë ViÖt Nam còng nh− trªn thÕ giíi. D¶i biªn giíi phÝa t©y còng lµ n¬i héi tô nhiÒu v−ên Quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn næi tiÕng kh«ng nh÷ng ë ViÖt nam mµ cßn trªn c¶ thÕ giíi nh− Di s¶n thiªn nhiªn Phong Nha-KÎ Bµng, v−ên quèc gia Pï M¸t, Vò Quang, Ngäc Linh... Tr¶i dµi qua nhiÒu cÊu tróc ®Þa chÊt cã b¶n chÊt kiÕn t¹o vµ lÞch sö ph¸t triÓn kh¸c nhau, th¹ch häc ®a d¹ng vµ phong phó vÒ lo¹i h×nh, nªn khu vùc nghiªn cøu nãi riªng vµ d·y Tr−êng S¬n nãi chung cã nhiÒu lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c nhau. Trong vïng nghiªn cøu cã mÆt ®Çy ®ñ c¸c lo¹i ®¸ tõ cæ nhÊt ®Õn trÎ nhÊt, tõ siªu mafic ®Õn axit, tõ biÕn chÊt cao ®Õn ch−a g¾n kÕt. ChÝnh sù phong phó vµ ®a d¹ng 7 vÒ ®¸ mÑ lµ nguyªn nh©n sinh ra nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau còng nh− tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao. Do bÞ ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh biÓn §«ng diÔn ra trong Cenoizoi, c¸c hÖ thèng ®øt g·y kiÕn t¹o lín ph©n chia c¸c khèi cÊu ®Þa chÊt ®· bÞ t¸i ho¹t ®éng vµ lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp còng nh− gi¸n tiÕp g©y ra nhiÒu lo¹i tai biÕn. Ho¹t ®éng t©n kiÕn t¹o ®· sinh ra sù ph©n dÞ lín vÒ ®Þa h×nh vµ dÉn ®Õn hµng lo¹t hÖ qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh bÒ mÆt nh−: l−u tèc dßng ch¶y mÆt lín, tèc ®é xãi mßn cao, nhiÒu s¶n phÈm phong hãa vËt lý vµ hãa häc ®−îc sinh ra. C¸c s¶n phÈm nµy cïng víi sù biÕn ®éng vÒ thêi tiÕt lµ nguyªn nh©n g©y ra lò quÐt, lò bïn ®¸, g©y tai biÕn cho khu vùc h¹ du cña c¸c s«ng lín trong suèt d¶i ®ång b»ng ven biÓn miÒn trung. 8 Ch−¬ng 2 §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn Do ®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh− ®· nªu trong ch−¬ng 1, khu vùc nghiªn cøu rÊt ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh tµi nguyªn. Trong ®ã, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn chñ yÕu lµ ®Êt, thñy n¨ng, rõng, ®a d¹ng sinh häc vµ du lÞch. 1. Tµi nguyªn ®Êt Vïng biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum cã diÖn tÝch tù nhiªn kh¸ lín víi 3.679.268 ha, ®−îc h×nh thµnh tõ 11 nhãm ®Êt víi 32 ®¬n vÞ ph©n lo¹i d−íi nhãm. Trong ®ã, nhãm ®Êt ®á vµng chiÕm diÖn tÝch lín nhÊt, 2.645.751 ha, chiÕm 71,91% tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Nhãm ®Êt phï sa cã diÖn tÝch ®Êt kh«ng ®¸ng kÓ 103.187 ha, chiÕm 2,8% (b¶ng 1) DiÖn tÝch ®Êt b»ng bao gåm c¶ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô cã 168.519 ha, chiÕm 4,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Trong ®ã diÖn tÝch ®Êt kh«ng sö dông ®−îc bao gåm: nhãm ®Êt cån c¸t, b·i c¸t vµ ®Êt c¸t biÓn; nhãm ®Êt phÌn trung b×nh; nhãm ®Êt mÆn, ®Êt phï sa óng n−íc; ®Êt lÇy vµ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô cã ®Õn 70.220 ha, chiÕm 41,6% diÖn tÝch ®Êt b»ng, ®©y lµ nh÷ng lo¹i ®Êt cÇn ®−îc c¶i t¹o, ®iÒu nµy còng cho thÊy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c©y l−¬ng thùc trong vïng rÊt h¹n chÕ. DiÖn tÝch ®Êt ®åi nói cã 3.400.249 ha (kÓ c¶ ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸), chiÕm 92,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng, ®iÒu nµy còng cho thÊy ®©y lµ vïng cã lîi thÕ ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y dµi ngµy, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y trång cã gi¸ trÞ hµng ho¸ cao nh− cµ phª, cao su. Tuy nhiªn, so víi nhiÒu vïng kh¸c diÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é dèc <150 kh«ng nhiÒu, chØ cã 384.090 ha, trong nµy cã 152.530 ha cã tÇng dµy trªn 100 cm ®−îc coi lµ rÊt thÝch hîp víi trång c©y dµi ngµy, diÖn tÝch ®Êt cã tÇng trung b×nh 50 - 100 cm cã 191.738 ha vµ ®Êt cã tÇng máng 39.822 ha. DiÖn tÝch ®©t dèc 15 - 250 cã 618.143 ha, trong ®ã tÇng dµy trªn 100 cm cã 329.299 ha, ®©y lµ nh÷ng diÖn tÝch cã thÓ ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶, chÌ, quÕ, nh·n kÕt hîp c©y l©m nghiÖp, ®Êt tÇng dµy trung b×nh 50 - 100 cm cã 170.284 ha vµ ®Êt tÇng máng nhá h¬n 50 cm cã 118.560 ha. DiÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é dèc lín h¬n 250 cã ®Õn 2.373.827 ha, chiÕm 69% diÖn tÝch ®Êt dèc. Víi nh÷ng diÖn tÝch nµy chØ cã thÓ ph¸t triÓn nghÒ rõng. Tuy nhiªn, do cã nh÷ng ®Æc tr−ng «n ®íi nªn cã thÓ ph¸t triÓn mét sè c©y ®Æc s¶n quý hiÕm, mÆt kh¸c ®©y lµ n¬i sinh sèng cña mét bé phËn d©n téc Ýt ng−êi. Do vËy, cã thÓ khai th¸c nh÷ng diÖn tÝch ®Êt tÇng dµy, Ýt dèc ®Ó trång c¸c lo¹i c©y hµng n¨m nh− ng«, s¾n, ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc trong néi vïng. 9 B¶ng 1. DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Tª n ®Ê t D iÖ n tÝc h (h a) Tû lÖ (% ) Th an h H o¸ N gh Ö A n H µ TÜ nh Q u¶ ng B ×n h Q u¶ ng T rÞ Th õa T hi ªn H uÕ Q u¶ ng na m K on T um . Nhãm ®Êt c¸t 23256 0.63 23256 II. Nhãm ®Êt mÆn 5671 0.15 5671 III. Nhãm ®Êt phÌn 5586 0.15 5586 IV. Nhãm ®Êt phï sa 103187 2.80 913 33445 32530 27463 3531 5305 V. Nhãm ®Êt lÇy vµ than bïn 802 0.02 802 VI. Nhãm ®Êt x¸m b¹c mµu 38382 1.04 6734 340 1687 6130 19643 3848 VII. Nhãm ®Êt ®á vµng 2645751 71.91 282905 746595 214387 433306 218842 111673 291476 346567 VIII. Nhãm ®Êt mïn vµng ®á trªn nói 434250 11.80 52002 181930 25824 10180 10788 7946 39221 106359 IX. Nhãm ®Êt mïn trªn nói cao 7260 0.20 1674 5586 X. §Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô 35603 0.97 13145 7418 14423 617 XI. Nhãm ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸ 269020 7.31 85017 24926 7846 147438 1767 1474 552 Céng ®Êt 3568768 97.00 427571 1002055 289692 674255 234928 121093 350892 468282 Hå ao, s«ng suèi 48706 1.32 8239 13294 4408 11953 2201 1286 3517 3808 Nói ®¸ 61794 1.68 6948 11275 85 42198 275 523 490 Tæng diÖn tÝch tù nhiªn 3679268 100.00 442758 1026624 294185 728406 237404 122902 354899 472090 I 2. Tµi nguyªn n−íc Tµi nguyªn n−íc trong khu vùc nghiªn cøu ®−îc ph©n thµnh hai nhãm lµ n−íc mÆt vµ n−íc d−íi ®Êt. 2.1. Tµi nguyªn n−íc mÆt N−íc mÆt trong khu vùc nghiªn cøu tËp trung chñ yÕu vµo hai lo¹i h×nh chÝnh lµ n−íc m−a vµ dßng ch¶y mÆt. L−îng m−a b×nh qu©n 1800-3000mm/n¨m, lín h¬n l−îng m−a b×nh qu©n c¶ n−íc lµ 1975 mm/n¨m. L−¬ng m−a ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu vµo mét sè khu vùc nhÊt ®Þnh vµ h×nh thµnh nh÷ng t©m m−a lín ë d¶i B¹ch M·, H−¬ng Khª, Bè Tr¹ch. Trong khi ®ã, mét sè vïng kh¸c l−îng m−a rÊt thÊp, vÝ dô nh− ë T−¬ng D−¬ng l−îng m−a trung b×nh chØ cã 1200mm/n¨m. Ngoµi ra, l−îng m−a biÕn ®éng m¹nh theo thêi gian trong n¨m. Tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu ë c¸c huyÖn tõ Thanh Hãa ®Õn 10 Thõa Thiªn HuÕ. Trong khi ®ã c¸c huyÖn cßn l¹i ë phÝa nam ®Ìo H¶i V©n, mïa m−a tËp trung trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12. Dßng ch¶y trong khu vùc nghiªn cøu bÞ chi phèi chñ yÕu bëi 7 hÖ thèng s«ng lín: hÖ thèng S«ng M·, hÖ thèng S«ng C¶, hÖ thèng S«ng Gianh, hÖ thèng S«ng H−¬ng, hÖ thèng S«ng BÕn H¶i, hÖ thèng S«ng Thu Bån, hÖ thèng S«ng Dakbla. MËt ®é s«ng ngßi biÕn thiªn tõ 0,43-1,69km/km2. B×nh qu©n 20 km bê biÓn cã mét cöa s«ng. §Æc ®iÓm chung cña hÖ thèng s«ng trong khu vùc nghiªn cøu lµ ng¾n, dèc vµ ®Òu b¾t nguån tõ d·y Tr−êng S¬n, ®æ ra biÓn §«ng. L−îng dßng ch¶y n¨m vµ hÖ sè dßng ch¶y khu vùc nghiªn cøu ®Òu lín, m« dul dßng ch¶y M0=19,0-72,7l/skm 2. PhÇn lín c¸c cöa s«ng ®Òu bÞ c¸c cån c¸t ch¹y song song víi bê biÓn ch¾n l¹i. Do ®ã, vµo mïa lò n−íc khã tiªu tho¸t vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ngËp óng. TiÒm n¨ng thuû n¨ng cña c¸c s«ng ngßi trong vïng lµ rÊt lín. Chóng cã thÓ cung cÊp nguån ®iÖn n¨ng lªn ®Õn 24,308 tû kwh vµ t¹o c¸c hå chøa lín phôc vô ph¸t triÓn t−íi tiªu, gãp phÇn ®iÒu hßa, c©n b»ng n−íc gi÷a c¸c mïa trong n¨m. 2.2. Tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt C¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y chñ yÕu cã diÖn tÝch lµ ®åi, nói ph¸t triÓn trªn c¸c thµnh t¹o ®¸ gèc kh¸c nhau nªn nguån n−íc d−íi ®Êt chñ yªu thuéc nhãm n−íc n−íc khe nøt vµ n−íc lç hæng. N−íc khe nøt trong khu vùc nghiªn cøu kh«ng n»m trong mét hÖ thèng thñy lùc liªn tôc mµ n»m trong c¸c bån, c¸c khèi ®¸ nøt nÎ, c¸ch biÖt víi nhau. MÆt g−¬ng n−íc ngÇm cã d¹ng bËc thang. §é s©u mùc n−íc ngÇm th−êng gÆp tõ 2-10m hay s©u h¬n n÷a. PhÇn lín c¸c tÇng chøa n−íc khe nøt lµ c¸c tÇng kh«ng ¸p, song ®«i khi n−íc trë nªn cã tÝnh ¸p lùc côc bé do bÞ phñ ë trªn c¸c líp sÐt hay thÊu kÝnh sÐt hoÆc ®¸ nguyªn khèi dµy c¸ch n−íc. Nguån cung cÊp cho n−íc khe nøt chñ yÕu lµ n−íc m−a vµ n−íc thÊm xuyªn tõ c¸c tÇng n−íc lç hæng n»m trªn. MiÒn tho¸t n−íc n»m trïng víi hÖ thèng s«ng suèi vµ ranh giíi gi÷a c¸c ®Þa tÇng ®¸ gèc vµ c¸c trÇm tÝch bë rêi §Ö Tø. §éng th¸i cña n−íc khe nøt lµ ®éng th¸i biÕn ®æi theo mïa, cã sù lÖch pha gi÷a l−îng m−a, l−îng dßng mÆt víi ®é cao mùc n−íc ngÇm. ChÊt l−îng n−íc khe nøt thuéc lo¹i siªu nh¹t (M<0,1 g/l) vµ lo¹i nh¹t (M= 0,1- 0,5g/l), phï hîp víi tiªu chuÈn n−íc uèng. MÆt kh¸c, do ®Þa h×nh t−¬ng ®èi dèc, líp phñ phong hãa cã tÝnh thÊm yÕu nªn kh¶ n¨ng tù b¶o vÖ, chèng « nhiÔm cña c¸c tÇng chøa n−íc lµ kh¸ cao. N−íc lç hæng chØ ph©n bè trong mét sè huyÖn thuéc ph¹m vi tØnh Qu¶ng B×nh nh− huyÖn Bè Tr¹ch, Qu¶ng Ninh vµ LÖ Thñy. Ngoµi ra, mét sè huyÖn cã c¸c 11 thung lòng lín ch¹y qua nh− huyÖn A L−íi, §¾k Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy còng cã c¸c tÇng chøa n−íc lç hæng, nh−ng diÖn tÝch hÑp. Nh− vËy, nguån n−íc d−íi ®Êt cña c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y, tõ Thanh hãa ®Õn Kon Tum chØ tËp trung vµo lo¹i n−íc khe nøt. MÆt kh¸c, do ®Þa h×nh ph©n c¾t m¹nh nªn tr÷ l−îng ®éng cña n−íc d−íi ®Êt lµ kh«ng lín, song c¸c tÇng chøa n−íc ®Òu cã chÊt l−îng tèt vµ hÇu hÕt ®Òu ch−a bÞ « nhiÔm. 3. Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc 3.1. DiÖn tÝch rõng vµ ®é che phñ Theo kÕt qu¶ tæng kiÓm kª n¨m 2000 cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rõng cña khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum ®−îc ®−a ra trong b¶ng 2. B¶ng 2. Tæng hîp diÖn tÝch rõng khu vùc biªn giíi phia t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum DiÖn tÝch ®Êt cã rõng (ha) TT HuyÖn Rõng gç Rõng tre nøa Rõng hçn giao Rõng ngËp mÆn Rõng trång §é che phñ hiÖn t¹i (%) 1 M−êng L¸t 16378 13554 11525 - 1039 55,2 2 Quan Hãa 38689 4409 1031 - 19469 63,8 3 Quan S¬n 16345 23175 15569 - 3812 63,3 4 Lang Ch¸nh 20622 5782 2991 - 6342 60,9 5 Th−êng Xu©n 18878 22820 6286 - 2442 45,6 6 QuÕ Phong 92472 21639 3907 - 3063 63,8 7 T−¬ng §−¬ng 119299 16887 8018 - 1428 51,9 8 Kú S¬n 46662 5170 9455 - 150 29,3 9 Con Cu«ng 101958 10408 7390 - 1736 69,6 10 Anh S¬n 13835 5085 2826 - 1303 38,5 11 Thanh Ch−¬ng 35257 6305 1126 - 4558 41,9 12 H−¬ng S¬n 61879 343 256 - 4156 58,1 13 H−¬ng Khª 80690 37 431 - 7724 49,5 14 Tuyªn Hãa 78525 - - - 685 68,9 15 Minh Hãa 102816 - - - 149 73,0 16 Bè Tr¹ch 144167 - - - 8255 71,8 17 Qu¶ng Ninh 42971 - - 19 6301 41,4 18 Lª thuû 65561 - - - 12659 55,4 19 H−¬ng Hãa 25492 - - - 1553 23,5 20 DaKr«ng 55966 - - - 538 46,2 21 A L−íi 68841 - - - 3555 48,9 22 Hiªn 93926 6677 - - 4130 61,1 23 Giµng 88851 1343 - - 162 49,2 24 Dakglai 74632 14887 12383 - 1770 72,6 25 Ngäc Håi 18000 19442 11691 - 435 60,1 26 Sa ThÇy 96291 34650 36664 - 135 69,5 Céng 1619103 212613 131549 19 97549 56.1 Tõ b¶ng trªn, thÊy r»ng ®é che phñ rõng cña mét sè huyÖn nh− Minh Hãa, Bè Tr¹ch, §¨k Glei ®· ®¹t tíi >70%, trong khi ®ã mét sè huyÖn kh¸c nh− huyÖn Kú S¬n, H−íng Hãa, Anh S¬n, ®é che phñ cßn rÊt thÊp míi ®¹t 30%. MÆc dï ®é che 12 phñ cña toµn vïng ®· ®¹t tíi 56,1% nh−ng vÉn ch−a ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®Æc biÖt víi vai trß lµ m¸i nhµ cña khu vùc vµ lµ l¸ ch¾n phßng hé cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña c¸c huyÖn vµ tØnh thuéc d¶i ven biÓn. 3.2. §a d¹ng sinh häc Sù ph©n hãa cao ®é vÒ khÝ hËu vµ ®Þa h×nh ®· lµm cho d¶i biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum trë thµnh mét trong 4 trung t©m ®a d¹ng sinh häc chÝnh cña n−íc ta. TÝnh ®a d¹ng ®ã ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt: th¶m thùc vËt, hÖ thùc vËt, tµi nguyªn thùc vËt, hÖ ®éng vËt vµ nguån gen. Th¶m thùc vËt rõng bao gåm c¸c kiÓu víi c¸c tÇng sinh th¸i phong phó: + Rõng kÝn th−êng xanh nöa rông l¸, m−a mïa, ¸ nhiÖt ®íi hçn giao c©y l¸ réng l¸ kim ë ®é cao tõ 1500m trë lªn. + Rõng kÝn th−êng xanh m−a mïa ¸ nhiÖt ®íi c©y l¸ réng hçn giao c©y l¸ kim ë ®é cao 700-1500m. + Rõng kÝn th−êng xanh nöa rông lµ ¸ nhiÖt ®íi m−a mïa c©y l¸ réng ë ®é cao 700-1500m. + Tr¶ng c©y bôi th−êng xanh nöa rông l¸ ë ®é cao 700 – 1500m + Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi ë ®é cao d−íi 700m + Rõng th−êng xanh thø sinh ®ang phôc håi, ®é cao d−íi 700m. + Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi, chñ yÕu c©y lµ réng trªn nói ®¸ v«i. HÖ thùc vËt bao gåm kho¶ng 194 hä, 723 chi vµ 1438 loµi thùc vËt bËc cao cã mÆt trong ®ã 60 loµi quý hiÕm ®· ®−îc ®−a vµo s¸ch ®á ViÖt Nam. NhiÒu loµi thùc vËt ®Æc h÷u, nhiÒu lo¹i gç quý næi tiÕng. VÒ hÖ ®éng vËt, khu vùc nghiªn cøu lµ mét trong nh÷ng khu hÖ ®éng vËt giµu loµi nhÊt n−íc ta gåm thó, chim, bß s¸t, l−ìng c−, c¸ n−íc ngät, ®éng vËt phï du, ®éng vËt ®¸y. NÐt næi bËt cña khu hÖ ®éng vËt lµ sè loµi ®Æc h÷u chiÕm tû lÖ cao so víi nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c. Sù cã mÆt cña c¸c loµi ®éng thùc vËt ®Æc h÷u, quý hiÕm lµ nguån gen ®a d¹ng cÇn ®−îc nh©n réng. Nh×n chung, tµi nguyªn rõng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum cã gi¸ trÞ cao c¶ vÒ mÆt kinh tÕ, m«i tr−êng vµ ®a d¹ng sinh häc. N»m ë 2 bªn s−ên §«ng vµ T©y cña dÉy Tr−êng S¬n vµ lµ biªn giíi quèc gia, c¸c khu rõng ë ®©y cßn cã gi¸ trÞ an ninh quèc phßng b¶o vÖ vïng biªn giíi phÝa t©y ®Êt n−íc. Tuy vËy, ®é che phñ ë nhiÒu n¬i cßn thÊp. MÆt kh¸c, do sù t¨ng d©n sè, do ¸p lùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, do khai th¸c l¹m dông tµi nguyªn rõng qu¸ møc, nªn trong nh÷ng n¨m qua diÖn tÝch rõng vµ chÊt l−îng rõng ®· gi¶m sót. Ngoµi ra, chÊt 13 ®éc da cam/®i«xin do Mü sö dông tr−íc ®©y vµ c¸c t¸c ®éng cña thiªn nhiªn nh− ch¸y rõng, lò quÐt, b·o lôt ... còng lµm suy gi¶m chÊt l−îng m«i tr−êng sèng cña c¸c loµi ®éng, thùc vËt, dÉn ®Õn nguy c¬ diÖt chñng mét sè loµi quý hiÕm. Trong khi ®ã, rõng vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cña vïng nghiªn cøu lµ mét trong nh÷ng tµi nguyªn ®Æc biÖt vµ quý gi¸ nhÊt. ChÝnh v× vËy, bÊt cø m« h×nh ph¸t triÓn nµo, muèn ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng ®Òu ph¶i ®−îc x©y dùng trªn c¬ së b¶o tån vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn nµy. 4. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n Trong ph¹m vi khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum, kho¸ng s¶n ®a d¹ng, ph©n t¸n, kÐm triÓn väng trõ ®¸ v«i xi m¨ng, c¸t thñy tinh vµ vËt liÖu x©y dùng. Tuy nhiªn, ®¸ v«i l¹i liªn quan ®Õn c¸c khu Di s¶n Thiªn nhiªn vµ v−ên Quèc gia nªn kh«ng ®−îc phÐp khai th¸c vµo môc ®Ých lµm xi m¨ng còng nh− sö dông chóng nh− lµ mét lo¹i kho¸ng s¶n th«ng th−êng. B¶ng 3. C¸c lo¹i h×nh kho¸ng s¶n khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Kho¸ng s¶n Ph©n bè Quy m« Fe Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh Qu¶ng Nam Má nhá, ®iÓm quÆng Cu Thanh Hãa, NghÖ An, Qu¶ng Nam Má nhá, ®iÓm quÆng Pb-Zn Thanh Hãa, NghÖ An, Qu¶ng Nam §iÓm quÆng Ýt triÓn väng Sn – W Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng Nam §iÓm quÆng, má nhá Vµng Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ – Qu¶ng Nam, Kon Tum §iÓm quÆng, má nhá Photphorit NghÖ An, Qu¶ng B×nh Má nhá Pyrit Thanh Hãa, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng Nam Má nhá, quÆng Hãa häc vµ ph©n bãn Serpentinit Lµng Håi Má nhá Graphit Thanh Hãa, Qu¶ng Nam §iÓm quÆng, má nhá Nguyªn liÖu kü thuËt Talc Kaolin Qu¶ng B×nh, Thõa Thiªn HuÕ Má nhá – võa §¸ v«i Thanh Hãa, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh Granit Thõa Thiªn HuÕ, Thanh Hãa C¸t sái x©y dùng NghÖ An, Qu¶ng TrÞ, Kon Tum Má nhá, ®iÓm quÆng Than NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng Nam, NghÖ An Má nhá, võa Uran Thõa Thiªn – HuÕ, Qu¶ng Nam N-íc kho¸ng Thanh Hãa, Qu¶ng B×nh, Kon Tum C¸c lo¹i kho¸ng s¶n cã gi¸ trÞ kh¸c nh− vµng còng lµ mét lîi thÕ cña mét sè tØnh nh− Qu¶ng TrÞ, Qu¶ng Nam, tuy nhiªn viÖc khai th¸c vµng sa kho¸ng còng nh− vµng gèc ®ang diÔn ra nh− hiÖn nay l¹i g©y t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng. Lîi 14 Ých thu ®−îc tõ viÖc khai th¸c vµng thiÕu quy ho¹ch kh«ng thÓ bï ®¾p ®−îc c¸c thiÖt h¹i to lín vµ ®Ó l¹i c¸c hËu qu¶ xÊu ®èi víi m«i tr−êng sinh th¸i, tÝnh ®a d¹ng c¶nh quan vµ ®a d¹ng sinh häc, lµ nh÷ng nguån tµi nguyªn quÝ h¬n nhiÒu. ChÝnh v× vËy, còng kh«ng nªn coi vµng lµ lo¹i kho¸ng s¶n ®Ó ®−a nÒn kinh tÕ trong khu vùc nghiªn cøu ph¸t triÓn theo h−íng bÒn v÷ng. C¸c lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c còng ®Òu thuéc lo¹i má võa vµ nhá, thËm chÝ chØ lµ nh÷ng ®iÓm quÆng, do ®ã xÐt vÒ gãc ®é tµi nguyªn, kho¸ng s¶n cña khu vùc nghiªn cøu chØ lµ mét bé phËn chiÕm tû träng nhá so víi c¸c lo¹i h×nh tµi nguyªn kh¸c. 5. TiÒm n¨ng du lÞch Víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, nhiÒu v−ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn, còng nh− sù ®a d¹ng vÒ c¶nh quan tù nhiªn, tiÒm n¨ng du lÞch cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ rÊt lín. §Æc biÖt hÖ thèng ®−êng Hå ChÝ Minh míi ®−îc ®−a vµo sö dông ®· t¹o nhiÒu tiÒn ®Ò thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung còng nh− kinh tÕ du lÞch nãi riªng. Cïng víi th¶m thùc vËt rõng phong phó vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, du lÞch còng lµ mét trong nh÷ng nguån tµi nguyªn quý gi¸ vµ ®Çy lîi thÕ cña vïng nghiªn cøu. V× vËy, c¸c m« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−îc nªu trong b¸o c¸o ®· coi du lÞch nh− mét yÕu tè quan träng. §iÒu nµy còng phï hîp víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch lµ phÊn ®Êu ®−a du lÞch trë thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän, xÕp vÞ trÝ thø hai sau ngµnh dÇu khÝ. 15 Ch−¬ng 3 §¸nh gi¸ tæng hîp tæng hîp kinh tÕ – x· héi 1- §Æc ®iÓm d©n téc, d©n c−, gi¸o dôc, y tÕ vµ møc sèng d©n c− N»m ë vÞ trÝ trung chuyÓn theo h−íng §«ng - T©y gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n−íc Lµo vµ Campuchia vµ theo h−íng B¾c - Nam gi÷a khu vùc miÒn nói phÝa B¾c vµ khu vùc T©y Nguyªn, vïng nghiªn cøu lµ n¬i sinh tô, gÆp gì, tiÕp xóc gi÷a c¸c bé téc, bé l¹c thuéc c¸c thµnh phÇn nh©n chñng, ng«n ng÷ vµ v¨n hãa kh¸c nhau. §iÒu nµy ®· t¹o cho l·nh thæ nghiªn cøu tÝnh chÊt ®a d©n téc, ®Æc ®iÓm v¨n hãa ®a d¹ng vµ phong phó bao gåm c¸c yÕu tè b¶n ®Þa hoµ quyÖn víi c¸c yÕu tè bªn ngoµi ®· ®−îc hÊp thu t¹o nªn b¶n s¾c riªng ®éc ®¸o nh−ng còng g©y nªn nh÷ng khã kh¨n cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña vïng. Trªn ®Þa bµn biªn giíi phÝa T©y ViÖt Nam tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum, cã h¬n 16 d©n téc chung sèng víi nhau trong ®ã, ng−êi Kinh chiÕm 66%, ng−êi Th¸i chiÕm 16%, ng−êi M−êng chiÕm 3% vµ 15% lµ c¸c d©n téc Ýt ng−êi kh¸c. Ng−êi Kinh vµ ng−êi Th¸i sèng chñ yÕu ë nh÷ng vïng ®Êt t−¬ng ®èi thuËn lîi, trong khi ®ã c¸c d©n téc kh¸c th−êng c− tró ë nh÷ng vïng cao. Ng«n ng÷ cña c¸c d©n téc trªn thuéc ba ng÷ hÖ: Nam ¸, Th¸i - Ka §ai vµ Hm«ng - Dao. Ng÷ hÖ Nam ¸ bao gåm 2 nhãm ng«n ng÷: M«n - Kh¬me vµ ViÖt M−êng ®−îc 14 d©n téc sö dông. Nhãm ng«n ng÷ Tµy - Th¸i thuéc ng÷ hÖ Th¸i - Ka §ai. Ng÷ hÖ Hm«ng - Dao chØ cã ng−êi Hm«ng sö dông. MÆc dï c¸c d©n téc trong vïng sö dông 3 ng÷ hÖ kh¸c nhau nh−ng ng«n ng÷ vµ tiÕng nãi cã nhiÒu nÐt t−¬ng ®ång. §Æc ®iÓm ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù giao l−u gi÷a c¸c d©n téc vµ th¾t chÆt khèi ®¹i ®oµn kÕt céng ®ång. §©y còng lµ yÕu tè thuËn lîi cho viÖc thiÕt lËp vµ më réng mèi quan hÖ kinh tÕ trong vïng theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. B¶ng 4: Thµnh phÇn vµ n¬i c− tró cña c¸c d©n téc trong khu vùc nghiªn cøu STT Tªn c¸c d©n téc, nhãm c¸c d©n téc C¸c tªn gäi kh¸c Khu vùc c− tró chñ yÕu 1 Kinh ViÖt C− tró cïng c¸c d©n téc kh¸c ë trªn toµn vïng 2 Th¸i Tµy, Tµy Khao (Th¸i Tr¾ng), Tµy §¨m (Th¸i §en) Con Cu«ng, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, QuÕ Phong, Lang Ch¸nh, Quan Hãa, Quan S¬n vµ M−êng L¸t 3 M−êng Mol, Mual, Moi*, Mäi Quan S¬n, Quan Hãa, Lang Ch¸nh vµ M−êng L¸t 4 Hm«ng/MÌo M«ng, MÌo Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, QuÕ Phong, Lang Ch¸nh, Quan Hãa, Quan S¬n vµ M−êng 16 L¸t 5 Kh¬ Mó X¸ Cèu, Møn Xen Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, QuÕ Phong, Quan Hãa, Quan S¬n vµ M−êng L¸t 6 ¥ §u Tµy H¹t T−¬ng D−¬ng 7 Thæ KÑo, Män, Cuèi, L¸ Vµng, ... T−¬ng D−¬ng vµ Con Cu«ng 8 Tµ ¤i Pa C«, Pa Hi A L−íi, H−íng Hãa vµ §¨kr«ng 9 Bru - V©n KiÒu Bru, V©n KiÒu, Cong, Tri, Khïa A L−íi, H−íng Hãa, §¨kr«ng, LÖ Thñy, Qu¶ng Ninh, Bè Tr¹ch vµ Minh Hãa 10 C¬ Tu Ca Tu, Cao, Ca Tang, H¹, Ph−¬ng Nam Giang, Hiªn vµ A L−íi 11 Chøt Mµy, Rôc, S¸ch, Arem, M· LiÒng Bè Tr¹ch, Minh Hãa, Tuyªn Hãa 12 Br©u Brao Lµng §¾c MÕ, x· Bê Y, huyÖn Ngäc Håi 13 R¬ M¨m Lµng Le, x· Mo Rai, huyÖn Sa ThÇy 14 Ba Na T¬ L«, Gi¬ L©ng, B¬ N©m, Krem Rol, ... Ngäc Håi vµ §¨kglei 15 X¬ §¨ng X¬ Teng, H®ang, T¬®r¸ §¾c Gl©y, Ngäc Håi vµ Sa ThÇy 16 GiÐ - Triªng Triªng, Treng, Tµ Riªng, DgiÐ - Tareh ë §¾c Gl©y cã nhãm GiÐ, ë Nam Giang cã nhãm T’riªng vµ nhãm Ve 17 Lµo, Co, Hoa, Tµy, Ch¬ Ro, Xtiªng, Ca Rai r¶i r¸c ë trong vïng víi sè l−îng rÊt Ýt: tõ 1 ®Õn vµi chôc ng−êi Trªn ®Þa bµn c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y, hÖ thèng gi¸o dôc ®· ®−îc më réng ®Õn tËn c¸c x·, th«n, b¶n. M¹ng l−íi tr−êng häc ®−îc më mang vµ x©y dùng ë nhiÒu n¬i. Toµn vïng cã 375 x· cã tr−êng trung häc c¬ së, chiÕm tû lÖ 80,8%. Tû lÖ nµy rÊt cao ë Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh vµ Qu¶ng B×nh nh−ng rÊt thÊp ë Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn - HuÕ, Qu¶ng Nam vµ Kon Tum (h×nh 1). Gi¸o dôc mÉu gi¸o còng cã nhiÒu tiÕn bé víi sè tr−êng häc lªn ®Õn trªn 380 (b×nh qu©n trªn 0,8 tr−êng/x·). MÆc dï nhµ n−íc ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch −u tiªn cho ph¸t triÓn gi¸o dôc ®èi víi vïng s©u vïng xa, nh−ng sè x· cã tr−êng trung häc c¬ së vÉn thÊp h¬n so víi mÆt b»ng chung cña c¶ n−íc. Cïng víi hÖ thèng gi¸o dôc m¹ng l−íi y tÕ ®· ®−îc më mang víi c¸c bÖnh viÖn vµ phßng kh¸m ®a khoa ë hÇu hÕt c¸c huyÖn vµ c¸c tr¹m y tÕ ë cÊp x·. Sè x· cã tr¹m y tÕ chiÕm tû lÖ 97,4% (thÊp h¬n so víi khu vùc n«ng th«n c¶ n−íc (98,7%) vµ n«ng th«n B¾c Trung Bé (99,7%) nh−ng cao h¬n so víi n«ng th«n T©y Nguyªn (97,0%). B×nh qu©n mét x· cã 1,2 c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh. Sè gi−êng bÖnh vµ y b¸c sü ë tuyÕn huyÖn vµ x· ngµy cµng ®−îc t¨ng c−êng. §Õn nay, b×nh qu©n mét v¹n d©n cã 2,41 b¸c sü (bao gåm c¶ c¸n bé ngµnh y cã tr×nh ®é cao h¬n b¸c sÜ) vµ 22,5 gi−êng bÖnh. C¸c tû lÖ nµy ë n−íc ta hiÖn nay lµ 5,2 b¸c sÜ vµ 24,4 gi−êng bÖnh. 17 §éi ngò y b¸c sÜ, c¸n bé ngµnh d−îc võa Ýt vÒ sè l−îng l¹i võa bÞ h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc chuyªn m«n. Cã n¬i ch−a ®Õn 1 b¸c sÜ trªn mét v¹n d©n: Kú S¬n - 0,17, A L−íi - 0,28 (sè liÖu n¨m 2001). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% M −ê ng L ¸t Q ua n H o¸ Q ua n S¬ n L an g C h¸ nh T h− ên g X u© n Q uÕ P ho ng K ú S¬ n T −¬ ng D −¬ ng C on C u« ng A nh S ¬n T ha nh C h− ¬n g H −¬ ng S ¬n H −¬ ng K hª T uy ªn H o¸ M in h H o¸ B è T r¹ ch Q u¶ ng N in h L Ö T hu û H −í ng H o¸ § a K r« ng A L −í i H iª n N am G ia ng § ¾k G le i N gä c H åi Sa T hÇ y Thanh Hãa NghÖ An Hµ TÜnh Qu¶ng B×nh Qu¶ng TrÞ Thõa Thiªn HuÕ Qu¶ng Nam Kon Tum Toµn vïng T û lÖ PhÇn tr¨m sè x· cã tr−êng tiÓu häc PhÇn tr¨m sè x· cã tr−êng trung häc c¬ së Trung b×nh toµn vïng vÒ tr−êngTHCS Trung b×nh toµn vïng vÒ tr−êng tiÓu häc H×nh 1: Tû lÖ sè x· cã tr−êng tiÓu häc vµ tr−êng THCS. C«ng t¸c kh¸m ch÷a bÖnh míi dõng l¹i ë nh÷ng bÖnh th«ng th−êng vµ tiÓu phÉu thuËt, c¸c bÖnh hiÓm nghÌo ph¶i chuyÓn lªn tuyÕn trªn trong ®iÒu kiÖn giao th«ng khã kh¨n, c¸ch trë. Mét bé phËn ng−êi d©n téc thiÓu sè do h¹n chÕ vÒ nhËn thøc vµ do ch−a tho¸t khái nh÷ng hñ tôc mang tÝnh téc ng−êi nªn vÉn ch÷a bÖnh theo c¸ch xua ®uæi tµ ma, ng¹i tiÕp xóc víi tr¹m x¸ vµ bÖnh viÖn. Do vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ muèn ph¸t triÓn m¹ng l−íi y tÕ ph¶i gi¶i quyÕt rÊt nhiÒu viÖc nh− n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ nhËn thøc cho d©n, thu hót c¸n bé ®ång thêi víi ®Çu t− x©y dùng vµ c¶i t¹o c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh cïng trang thiÕt bÞ y tÕ. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña Tæng côc thèng kª vÒ t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo, thu nhËp, møc sèng d©n c− trong nh÷ng gÇn ®©y cho thÊy ë B¾c Trung Bé vµ T©y Nguyªn tû lÖ hé ®ãi nghÌo cßn cao (B¶ng 5). Riªng khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo nh÷ng n¨m qua ®· tõng b−íc ®−îc c¶i thiÖn song vÉn cßn ë møc cao. VÝ dô nh− ë huyÖn LÖ Thñy, tû lÖ hé nghÌo n¨m 18 2000 lµ 28,5%, n¨m 2002 lµ 18,5%; huyÖn Bè Tr¹ch: thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi t¨ng tõ 2536.000 ®ång/ng−êi/n¨m n¨m 1999 lªn ®Õn 3408.000 ®ång/ng−êi/n¨m vµo n¨m 2002, trong khi ®ã tû lÖ ®ãi gi¶m tõ 27,8% xuèng cßn 18,3%; huyÖn H−¬ng S¬n: Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi n¨m 1999 lµ 2183.000 ®ång/ng−êi/n¨m t¨ng lªn 2680.000 ®ång/ng−êi/n¨m n¨m 2002, tû lÖ hé nghÌo ®ãi t¨ng tõ 23,35% n¨m 2000 lªn 31,8% n¨m 2002; huyÖn H−íng Hãa: n¨m 1998 cã 34,5% hé nghÌo ®ãi gi¶m ®Õn 2002 cßn 28,1%... B¶ng 5. Tû lÖ hé nghÌo vµ chªnh lÖch gi÷a møc thu nhËp cao nhÊt vµ thÊp nhÊt ë B¾c Trung Bé, T©y nguyªn vµ c¶ n−íc. Khu vùc B¾c Trung Bé T©y Nguyªn C¶ n−íc Tû lÖ hé nghÌo(%) Trong ®ã: - Thµnh thÞ - N«ng th«n 40,34 29,41 42,63 40,7 29,33 44,67 28,21 16,83 29,6 Nhãm thu nhËp cao nhÊt (ngµn ®ång) 517,7 805 863,3 Nhãm thu nhËp thÊp nhÊt (ngµn ®ång) 74,5 62,4 97 Chªnh lÖch gi÷a nhãm thu nhËp cao nhÊt so víi nhãm thÊp nhÊt (lÇn) 7,0 12,9 8,9 Tû lÖ hé nghÌo ®ãi cßn cao vµ møc thu nhËp cßn thÊp lµ t×nh tr¹ng chung cña nh©n d©n trong vïng nghiªn cøu. Thùc tr¹ng nghÌo ®ãi ë ®©y lµ kÕt qu¶ ®an xen cña nhiÒu yÕu tè, cã nguyªn nh©n cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt; cã h¹n chÕ do tr×nh ®é cña b¶n th©n ng−êi nghÌo, do thiÕu kh¶ n¨ng ®Çu t−, Ýt hiÓu biÕt tri thøc khoa häc c«ng nghÖ vµ ch−a cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®ång bé, phï hîp ®Ó thóc ®Èy, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi nghÌo cã thÓ v−¬n lªn. 2- HiÖn tr¹ng ph¸t triÓn vµ ph©n bè c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ C¸c nhãm ngµnh kinh tÕ cña c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y bao gåm: n«ng - l©m - ng− nghiÖp, c«ng nghiÖp - x©y dùng vµ th−¬ng m¹i - dÞch vô, trong ®ã, n«ng - l©m - ng− nghiÖp ®ãng vai trß chñ ®¹o, chiÕm trªn 60% tæng thu nhËp quèc d©n. Trong nhãm ngµnh nµy th× tû träng cña n«ng nghiÖp chiÕm t−¬ng ®èi cao (h×nh 2 vµ b¶ng 6). Tû träng cña ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng trong tæng GDP nhá, chØ chiÕm kho¶ng 10%. Tuy nhiªn, nhu cÇu x©y dùng ngµy mét cao, tiÒm n¨ng nguyªn liÖu cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn lín (®Æc biÖt lµ ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn s¶n phÈm n«ng, l©m, ng− nghiÖp), thóc ®Èy ngµnh c«ng nghiÖp - x©y dùng ph¸t triÓn, t¨ng tû träng trong c¬ cÊu nÒn kinh tÕ. 19 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 n¨m Tû ® ån g QuÕ Phong H−¬ng khª Minh Ho¸ Tuyªn Ho¸ Bè Tr¹ch Qu¶ng Ninh LÖ Thuû §a kr«ng A L−íi H×nh 2 : BiÓu ®å biÕn ®éng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh n«ng nghiÖp c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y giai ®o¹n 1995 - 2002 B¶ng 6. Gi¸ trÞ vµ tèc ®é ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña mét sè c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y giai ®o¹n 1996 - 2002 §V: tû ®ång, % N¨m Tham sè QuÕ Phong H−¬ng khª Minh Ho¸ Tuyªn Ho¸ Bè Tr¹ch Qu¶ng Ninh LÖ Thuû §a kr«ng A L−íi V 43.1 16.498 42.686 125.686 70.478 123.122 1996 CSPT 107.53 - - - - - V 45.6 21.77 46.686 127.927 73.336 134.801 14.785 1997 CSPT 105.8 131.96 109.37 101.78 104.06 109.49 - V 51.6 127.554 21.45 38.554 119.11 60.721 124.218 10.812 25.1631998 CSPT 113.16 97.05 98.53 82.58 93.11 82.8 92.15 73.13 - V 54.8 148.539 22.648 50.851 149.427 80.584 145.978 16.041 26.6081999 CSPT 106.2 116.4 105.59 131.9 125.45 132.71 117.52 148.36 105.74 V 134.471 25.158 52.704 151.402 82.761 159.762 16.299 27.3692000 CSPT 100 111.08 103.64 101.32 102.7 109.44 101.61 102.86 V 149.583 17.22 31.9572001 CSPT 111.24 105.65 116.76 V 139.232 2002 CSPT 93.08 Chó thÝch : V- Gi¸ trÞ CSPT – ChØ sè ph¸t triÓn DiÖn tÝch c¸c lo¹i c©y trång cã xu h−íng t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Æc biÖt lµ c©y c«ng nghiÖp vµ c©y thùc phÈm lµm cho c¬ cÊu c©y trång chuyÓn dÇn theo h−íng gia t¨ng tû träng c©y thùc phÈm vµ c©y c«ng nghiÖp; gi¶m tû träng c©y l−¬ng thùc trong tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh trång trät (B¶ng 8). Tuy nhiªn, sù t¨ng gi¶m vÒ diÖn tÝch, gi¸ trÞ vµ tû träng kh«ng æn ®Þnh (b¶ng 9, 10, 11, 12). 20 B¶ng 7. BiÕn ®æi diÖn tÝch c©y trång trªn ®Þa bµn c¸c huyÖn biªn giíi giai ®o¹n 1996 - 2002 §V: ha HuyÖn Lo¹i c©y trång 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Lang Ch¸nh C©y l−¬ng thùc 4.534 4.106 3.828 3.861 Th−êng Xu©n C©y l−¬ng thùc 7.980 7.670 7.327 7.694 Quan Ho¸ C©y l−¬ng thùc 4.893 5.041 5.063 5.525 Quan S¬n C©y l−¬ng thùc 3.082 3.245 3.273 3.456 M−êng L¸t C©y l−¬ng thùc 2.235 3.588 2.943 3.563 C©y l−¬ng thùc 10.041 9.911 9.383 8.631 C©y thùc phÈm 262 390 346 365 QuÕ Phong C©y CN hµng n¨m 212 215 204 173 C©y l−¬ng thùc 4.708,8 5.214,6 5.212 C©y thùc phÈm 1.017 872 763 Con Cu«ng C©y CN hµng n¨m 1.205 1.330 1.562 Thanh Ch−¬ng C©y l−¬ng thùc 22.617 23.620 21.735 21.782 C©y l−¬ng thùc 7.861 9.276 8.406 8.134 8.154 C©y thùc phÈm 3.743 3.804 3.734 3.786 3.955 H−¬ng Khª C©y CN hµng n¨m 1.986 2.648 3.010 2.822 2.868 Minh Ho¸ C©y l−¬ng thùc 2.738 2.802 2.532 2.590 2.072 Tuyªn Ho¸ C©y l−¬ng thùc 3.729 3.137 2.839 3.051 3.125 Bè Tr¹ch C©y l−¬ng thùc 10.147 10.060 9.391 9.899 9.983 Qu¶ng Ninh C©y l−¬ng thùc 7.216 7.189 6.187 7.468 7.195 LÖ Thuû C©y l−¬ng thùc 12.530 12.419 12.713 13.306 13.535 H−íng Ho¸ C©y l−¬ng thùc 5.646,4 4.644,3 5.074,4 5.326,6 C©y l−¬ng thùc 3.570,5 3.568,5 3.796,8 3.885,7 4.007,4 C©y thùc phÈm 357 389,9 452,4 554,4 576,8 D¨kr«ng C©y CN hµng n¨m 465 505,3 534 623,7 645 C©y l−¬ng thùc 4.037 3.905 3.343,6 3.524,4 3.719,2 3.991,9 C©y thùc phÈm 144,1 252,9 210,3 190,9 A L−íi C©y CN 2.683,7 2.716,1 1.742,9 - 21 B¶ng 8. BiÕn ®æi tû träng c©y trång mét sè huyÖn biªn giíi giai ®o¹n 1996 - 2002 HuyÖn Lo¹i c©y trång 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 DT (ha) 10.041 9.911 9.383 8.631 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 17.778 18.042 19.644 20.630C©y l−¬ng thùc Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 64,48 64,9 63,37 63,09 DT (ha) 262 390 346 365 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 3.180 3.300 3.720 3.900C©y thùc phÈm Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 11,6 11,87 12,0 11,93 Q u Õ P h o n g Tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät 27.420 27.800 31.000 32.700 DT (ha) 7.861 9.276 8.406 8.134 8.154 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 27.767 38.699 35.646 35.656 35.535C©y l−¬ng thùc Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 32,145 35,348 36,898 31,105 32,593 DT (ha) 3.743 3.804 3.734 3.786 3.955 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 6.308 14.244 10.542 16.059 13.503C©y thùc phÈm Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 0,007 0,013 0,011 0,014 0,012 DT (ha) 1.986 2.648 3.010 2.822 2.868 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 16.305 17.916 13.595 17.362 31.054C©y CN hµng n¨m Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 18,876 16,365 14,072 15,146 28,483 H − ¬ n g K h ª Tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät 86.380 109.479 96.607 114.630 109.026 DT (ha) 3.570,5 3.568,5 3.796,8 3.885,7 4.007,4 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 6.657,09 5.124,05 7.901,11 8.135,73 8.663,06C©y l−¬ng thùc Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 49,440 42,115 48,522 43,202 44,095 DT (ha) 357 389,9 452,4 554,4 576,8 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 915 890,72 1.277,32 1.909,86 1.859,48C©y thùc phÈm Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 6,795 7,321 7,844 10,142 9,465 DT (ha) 639,7 736,36 791,51 898,21 951,83 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 4.007,7 3.179,32 5.300,88 7.252,72 7.290,5 C©y CN Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 29,764 26,131 32,554 38,513 37,108 D ¨ k r « n g Tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät 13.464,92 12.166,94 16.283,58 18.831,74 19.646,49 DT (ha) 4.037 3.905 3.343,6 3.524,4 3.719,2 3.991,9 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 13.645,9 11.862,4 14.351,2 16.791 C©y l−¬ng thùc Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 66,09 51,77 62,27 65,23 DT (ha) 144,1 252,9 210,3 190,9 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 569,9 365,5 779,5 284,0C©y thùc phÈm Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 2,76 1,59 3,38 1,1 DT (ha) 2.683,7 2.716,1 1.742,9 1.175,62 Gi¸ trÞ (tr.®ång) 3.096,6 4.011,9 565,9 2.651 C©y CN Tû träng (% tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät) 15,0 17,51 2,46 10,3 A L − í i Tæng gi¸ trÞ ngµnh trång trät 20.647,2 22.915,7 23.045,7 25.742 22 B¶ng 9: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng mét sè c©y trång hµng n¨m cña c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y n¨m 2001 §V: ha; t¹/ha; tÊn Lóa Ng« Khoai S¾n MÝa L¹c HuyÖn DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng M−êng L¸t 2.993 20,58 6.161 685 9,93 1.365 - - - 698 73,71 5.145 - - - - - - Quan Ho¸ 2.455 27,12 6.658 617 12,63 779 - - - 1.789 88,28 15.793 - - - - - - Quan S¬n 1.793 24,53 4.399 966 15,04 1.453 - - - 921 88,23 8.126 - - - - - - Th−êng Xu©n 5.102 31,12 15.877 637 23,42 1.492 151 43,44 656 1.364 80,4 10.966 2.082 567,15 118.080 684 13,33 912 Lang Ch¸nh 2.447 36,81 9.008 229 26,94 617 69 34,64 239 927 76,51 7.815 143 563,29 8.055 63 8,25 52 QuÕ Phong 5.792 26,65 15.433 480 13,88 666 224 42,23 946 2.070 60,34 12.490 30 280,0 840 80 18,43 96 Kú S¬n 5.338 13,36 7.132 2.200 13,5 2.970 - - - 1.400 60,0 8.400 52 330,0 1.716 176 7,95 140 T−¬ng D−¬ng 8.756 11,85 10.379 1.012 10,11 1.023 20 33,0 66 1.682 40,0 6.728 - - - 190 4,05 77 Con Cu«ng 2.827 39,26 11.098 1.740 28,79 5.010 86 35,35 304 1.080 91,67 9.900 96 450,0 4.320 1.461 12,43 1.816 Anh S¬n 5.848 41,77 24.429 3.476 37,16 12.918 318 55,19 1.755 355 50,0 1.775 456 566,32 25.824 1.731 13,8 2.389 Thanh Ch−¬ng 14.830 43,08 63.894 4.142 27,96 11.582 2.351 47,62 11.196 805 80,0 6.440 15 550,0 825 1.805 11,57 3,410 H−¬ng S¬n 8.485 33,22 28.190 1.070 30,27 3.239 1.510 51,3 7.740 200 70,0 1.400 30 520,67 1.577 2.200 15,5 3.793 Vò Quang 1.716 4.374 233 444 260 1.119 40 247 87 5.337 861 1.234 H−¬ng Khª 5.621 25,23 14.183 618 24,3 1.501 870 41,1 3.600 426 65,0 2.769 237 548 12.988 2.500 15,6 3.899 Tuyªn Ho¸ 2.284 35,18 8.034 1.256 28,23 3.546 379 68,05 2.579 303 62,54 1.895 54 196,30 1.060 796 9,72 774 Minh Ho¸ 1.279 22,92 2.932 - - - 1.261 11,84 1.493 742 51,13 3.794 857 12,54 1.075 Bè Tr¹ch 9.412 35,62 33.529 996 34,47 3.433 1.365 78,86 10.765 1.416 87,04 12.325 935 379,08 35.444 1.547 10,49 1.623 Qu¶ng Ninh 6.976 45,94 32.049 327 23,15 861 537 57,67 3.097 322 76,61 2.467 144 129,10 1.859 278 11,73 326 LÖ Thuû 15.194 44,12 67.049 131 26,41 346 1.012 66,93 6.773 599 60,6 3.630 38 196,84 748 449 14,05 631 H−íng Ho¸ 3.630 18,96 9.884 591 12,89 762 103 51,65 532 901 31,08 2.800 - - - 74 5,68 42 D¨kr«ng 2.439 13,72 3.346 855 7,67 656 137 41,97 575 498 89,0 4.432 - - - 490 9,49 465 A L−íi 1.646 27,57 4.538 742 31,85 2.363 108 66,2 715 1.300 69,4 9.022 45 233,33 1.050 24 15,42 37 Hiªn 2.632 17,7 4.659 440 15,0 660 55 23,27 128 1.504 78,57 11.817 - - - - - - Nam Giang 2.934 13,12 3.848 647 7,76 502 43 24,65 106 448 112,84 5.053 90 130,0 1.170 160 9,13 146 D¨kgei 2.424 26,69 6.469 444 26,6 1.181 - - - 959 97,18 9.320 - - - - - - Ngäc Håi 2.590 22,57 5.845 525 28,17 1.479 - - - 1.200 96,69 11.603 37 378,65 1.401 - - - Sa ThÇy 2.589 23,64 6.121 569 38,66 2.200 - - - 2.382 100,0 23.820 548 233,6 12.801 81 8,02 65 Toµn vïng 13.0032 409.518 25.628 63.048 10.859 47.418 26.331 199972 55119 235.095 16.507 23.002 23 B¶ng 10 : DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng mét sè c©y trång l©u n¨m cña c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y n¨m 2001 §V: ha; t¹/ha; tÊn ChÌ Cµ phª Hå tiªu HuyÖn DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng N¨ng suÊt S¶n l−îng DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng Lang Ch¸nh 23,2 0,82 19 - - - - - - - - Con Cu«ng 370,0 15.540 - - - - - - - - Anh S¬n 1.110 64,95 7.210 - - - - - - - - Thanh Ch−¬ng 2.694 500,0 134.700 - - - - - 50 200 1.000 H−¬ng S¬n 353 41,12 - - - - - - - - - 185 1,41 26 2.100 - - - - - - - Tuyªn Ho¸ 50 30,0 150 441 - - - - - - - Cao su DiÖn tÝch - 420 - - - 1.454 H−¬ng Khª - - Minh Ho¸ 185 12,0 222 - - - 94 94,0 883,6 80 80 640