Đánh giá và quản lý rủi ro các sinh vật biến đổi gen

hay ®æi c¸c luËt hiÖn hµnh, trong khi mét sè quèc gia ®X vµ ®ang ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt míi. Hîp chñng quèc Hoa Kú: Quy chÕ lµm nÒn t¶ng cho “Khung qu¶n lý c¸c s¶n phÈm CNSH” cña Hoa Kú lµ c¸c s¶n phÈm t¹o ra tõ CNSH ®−îc kh¼ng ®Þnh râ vÒ c¬ b¶n kh«ng kh¸c so víi c¸c s¶n phÈm truyÒn thèng vµ khung ph¸p lý hiÖn hµnh ®ñ ®Ó qu¶n lý c¸c s¶n phÈm t¹o ra tõ CNSH. N¨m 1986, Hoa Kú ®X ®−a ra quyÕt ®Þnh cho phÐp ¸p dông c¸c luËt hiÖn hµnh liªn quan ®Ó kiÓm so¸t GMO. Khi x¸c ®Þnh sù an toµn, c¸c c¬ quan qu¶n lý ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau cña s¶n phÈm. Mét sè s¶n phÈm cña CNSH hiÖn ®¹i cã thÓ dÔ dµng ®−îc ®¸nh gi¸ theo c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh, trong khi ®ã c¸c s¶n phÈm kh¸c ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh míi. Nguyªn t¾c t−¬ng ®−¬ng c¬ b¶n (substantial equivalence principle) lµ nguyªn t¾c chØ ®¹o cña hÖ thèng qu¶n lý GMO ë Hoa Kú. Canada: ë Canada, CNSH ®−îc ®Þnh nghÜa rÊt réng bao hµm tÊt c¶ sinh vËt, tõng phÇn vµ s¶n phÈm cña chóng ®−îc t¹o ra theo ph−¬ng ph¸p cæ ®iÓn vµ theo kü thuËt hiÖn ®¹i nh− kü thuËt di truyÒn. N¨m 1993, ChÝnh phñ Canada ®X c«ng bè khung qu¶n lý c¸c s¶n phÈm CNSH dùa trªn sù hµi hoµ gi÷a lîi Ých c¸c s¶n phÈm nµy ®em l¹i vµ yªu cÇu b¶o vÖ m«i tr−êng vµ søc khoÎ con ng−êi. Canada sö dông hÖ thèng ®¸nh gi¸ dùa trªn s¶n phÈm ®Ó gi¸m s¸t, chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng tÝnh tr¹ng míi. TÊt c¶ c©y trång hoÆc s¶n phÈm GMO mang nh÷ng ®Æc tÝnh míi tr−íc ®ã ch−a sö dông trong n«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt l−¬ng thùc ë Canada ®Òu ph¶i gi¸m s¸t bÊt kÓ chóng ®−îc t¹o ra tõ ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng hay b»ng CNSH. Tõ n¨m 1994, Canada ®X phª chuÈn 43 s¶n phÈm thùc phÈm, trong ®ã cã rÊt nhiÒu s¶n phÈm GMO. C¸c s¶n phÈm míi nµy tr−íc khi ®−îc tiÕp thÞ hoÆc b¸n ra thÞ tr−êng cÇn ph¶i th«ng b¸o cho c¸c c¬ quan chøc n¨ng vµ ®¸nh gi¸ ®é an toµn dùa trªn nguyªn t¾c t−¬ng ®−¬ng c¬ b¶n. Argentina: Bé N«ng nghiÖp, Ch¨n nu«i, Thñy s¶n vµ Thùc phÈm, c¸c ban ngµnh vµ viÖn nghiªn cøu liªn quan cña Bé nµy chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng vµ nh÷ng s¶n phÈm cña CNSH. Ban Qu¶n lý N«ng nghiÖp thuéc Bé ®−a ra c¸c quy ®Þnh vÒ viÖc sö dông GMO trong thö nghiÖm ®ång ruéng, gi¶i phãng ra m«i tr−êng vµ øng dông th−¬ng m¹i. Ban Qu¶n lý nµy bao gåm: (i) Héi ®ång Cè vÊn Quèc gia vÒ CNSH N«ng nghiÖp víi chøc n¨ng lµ c¬ quan cè vÊn vÒ ATSH; (ii) ViÖn H¹t gièng Quèc gia cã tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t thÞ tr−êng h¹t gièng th−¬ng m¹i; (iii) Ban An toµn vµ ChÊt l−îng N«ng s¶n Quèc gia víi chøc n¨ng qu¶n lý thùc phÈm vÒ mÆt chÊt l−îng vµ an toµn, c¸c s¶n phÈm liªn quan ®Õn søc khoÎ ®éng vËt (nh− vaccine...) vµ thuèc trõ s©u; (iv) Ban ThÞ tr−êng N«ng s¶n Quèc gia ®−a ra c¸c yªu cÇu ®Ó ph©n tÝch thÞ tr−êng tr−íc khi th−¬ng m¹i GMO. HÖ thèng ATSH cña Argentina bao gåm 1 bé 4 h−íng dÉn ¸p dông cho viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông GMO vµ c¸c s¶n phÈm cña chóng: nghiªn cøu trong nhµ kÝnh c¸c thùc vËt biÕn ®æi gen, gi¶i phãng vµo m«i tr−êng thùc vËt vµ vi sinh vËt trong c¸c thö nghiÖm ®ång ruéng vµ nu«i trång quy m« lín, an toµn thùc phÈm, xö lý vµ gi¶i phãng cã kiÓm so¸t ®éng vËt biÕn ®æi gen. Liªn minh ch©u ¢u – EU: EU ®−îc xem lµ khu vùc rÊt chËm ch¹p trong viÖc quyÕt ®Þnh sö dông trªn diÖn réng c«ng nghÖ GM víi nguyªn t¾c phßng ngõa ®−îc coi lµ c¬ së hµnh ®éng. ChÝnh phñ mét sè quèc gia ë ch©u ¢u rÊt chËm ch¹p trong viÖc ®ång ý và cho phÐp nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm GMO, thËm chÝ khi nh÷ng s¶n phÈm này ®X ®−îc chøng minh là an toàn cho søc kháe con ng−êi, vËt nu«i và m«i tr−êng. Trªn c¬ së nguyªn t¾c phßng ngõa, ñy 23 ban ch©u Âu sÏ kh«ng phª chuÈn c¸c s¶n phÈm CNSH míi nÕu c¸c d÷ liÖu khoa häc kh«ng ®Çy ®ñ, kh«ng cã tÝnh thuyÕt phôc hoÆc kh«ng ch¾c ch¾n vÒ nh÷ng rñi ro tiÒm tµng. EU cho r»ng GMO ®−îc t¹o ra tõ quy tr×nh ®Æc biÖt nªn cÇn ph¶i ®−îc qu¶n lý bëi nh÷ng quy ®Þnh riªng. Trong qu¸ tr×nh qu¶n lý GMO, nÕu nh− Hoa Kú quan t©m ®Õn s¶n phÈm GMO th× EU quan t©m ®Õn quy tr×nh t¹o ra GMO. Nguyªn t¾c t−¬ng ®−¬ng c¬ b¶n chØ ®−îc xem lµ c¬ së ban ®Çu cña qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸. Trung Quèc: Lµ mét trong nh÷ng quèc gia lín thuéc nhãm c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn, ChÝnh phñ Trung Quèc ®X rÊt quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ ®a d¹ng sinh häc còng nh− an toµn cña GMO, nhÊt lµ khi hiÖn nay c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc ®X t¹o ra GMO víi nhiÒu tÝnh tr¹ng míi nh− kh¸ng c«n trïng, thuèc diÖt cá vµ t¨ng hµm l−îng dinh d−ìng. Bé N«ng nghiÖp cho biÕt n¨m 1997 cã 55 ®¨ng ký thö nghiÖm, gi¶i phãng vµo m«i tr−êng vµ th−¬ng m¹i c©y biÕn ®æi gen. Sè hå s¬ ®¨ng ký t¨ng lªn 68 vµo n¨m 1998 vµ 72 vµo n¨m 1999. §Õn n¨m 2000, 6 gièng c©y biÕn ®æi gen ®−îc trång ®¹i trµ. Song song víi c¸c nghiªn cøu triÓn khai, Trung Quèc ®X thùc thi mét sè quy chÕ qu¶n lý GMO. ñy ban Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia, cïng víi sù hîp t¸c cña Bé Y tÕ, Bé N«ng nghiÖp, ViÖn Hµn l©m Khoa häc ®X so¹n th¶o Quy chÕ qu¶n lý ATSH kü thuËt di truyÒn nh»m x©y dùng khung ph¸p lý cho viÖc gi¶i phãng GMO vµo m«i tr−êng. Sau ®ã, Quy chÕ h−íng dÉn qu¶n lý an toµn kü thuËt di truyÒn sinh häc n«ng nghiÖp cña Bé N«ng nghiÖp (n¨m 1996), Quy chÕ h−íng dÉn qu¶n lý an toµn thuèc l¸ chuyÓn gen (n¨m 1998) vµ Quy chÕ phª chuÈn s¶n phÈm sinh häc míi (n¨m 1999) ®X ra lµ nh÷ng v¨n b¶n chÝnh ®Ó qu¶n lý c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn GMO. Tuy nhiªn, thùc tÕ cho thÊy hÇu hÕt GMO vµ s¶n phÈm cña chóng lµ c¸c gièng c©y trång, vËt nu«i n«ng nghiÖp vµ d−îc phÈm nªn n¨m 2001, Héi ®ång Quèc gia ®X ban hµnh Quy chÕ Qu¶n lý an toµn GMO n«ng nghiÖp. Quy chÕ nµy còng bao gåm c¸c ®iÒu kho¶n vÒ nghiªn cøu, thùc nghiÖm, s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn, ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, t− vÊn vµ gi¸m s¸t GMO n«ng nghiÖp. VÒ vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý rñi ro, Trung Quèc ®X x©y dùng b¶n h−íng dÉn kü thuËt gi¶i phãng GMO vµo m«i tr−êng. Ngoµi ra, Bé N«ng nghiÖp còng ®X ban hµnh ba quy t¾c qu¶n lý: “Quy t¾c qu¶n lý c¸c ®¸nh gi¸ an toµn GMO n«ng nghiÖp”, “Quy t¾c qu¶n lý an toµn viÖc nhËp khÈu GMO n«ng nghiÖp” vµ “Quy chÕ qu¶n lý viÖc d¸n nhXn GMO n«ng nghiÖp”. C¸c quy chÕ nµy chØ dÉn râ quy tr×nh vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸, qu¶n lý rñi ro c¸c s¶n phÈm GMO n«ng nghiÖp, thö nghiÖm c¸c s¶n phÈm GMO n«ng nghiÖp nhËp khÈu vµ ph−¬ng ph¸p d¸n nhXn c¸c s¶n phÈm nµy. NhËt B¶n: RÊt nhiÒu viÖn nghiªn cøu NhËt B¶n ®X x©y dùng h−íng dÉn ®Ó qu¶n lý c¸c thÝ nghiÖm trong phßng thÝ nghiÖm vµ thÝ nghiÖm trªn ®ång ruéng ®èi víi GMO. N¨m 1979, H−íng dÉn thùc nghiÖm DNA t¸i tæ hîp ®X ®−îc Bé Gi¸o dôc, Khoa häc vµ V¨n hãa ban hµnh. N¨m 1987, NhËt B¶n ®X x©y dùng vµ th«ng qua c¸c h−íng dÉn øng dông GMO vµo n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thñy s¶n, c«ng nghiÖp thùc phÈm vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp liªn quan. Nh÷ng h−íng dÉn nµy dùa trªn h−íng dÉn cña OECD vµ ®−îc söa ®æi vµo c¸c n¨m 1992, 1995. N¨m 1995, Tæ chøc §æi míi C«ng nghÖ trong N«ng nghiÖp, L©m nghiÖp vµ Thñy s¶n ®X thµnh lËp Trung t©m Th«ng tin vÒ øng dông GMO. ë NhËt B¶n, hÖ thèng qu¶n lý dùa trªn s¶n phÈm vµ nguyªn t¾c “t−¬ng tù” ®Ó ®¸nh gi¸. Hai h−íng dÉn thùc nghiÖm (mét ¸p dông cho nghiªn cøu ë tr−êng ®¹i häc, mét cho c¸c nghiªn cøu cßn l¹i) vµ 6 h−íng dÉn cho c¸c øng dông c«ng nghiÖp ®X ®−îc x©y dùng. Ba trong sè 6 h−íng dÉn ¸p dông cho khèi c«ng nghiÖp ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ an toµn cña viÖc øng dông GMC. ViÖc qu¶n lý nµy thuéc quyÒn h¹n cña Bé N«ng nghiÖp, L©m nghiÖp vµ Thñy s¶n (MAFF) hoÆc Bé Y tÕ, Lao ®éng vµ Phóc lîi. Trång trät vµ nhËp khÈu c¸c loµi c©y biÕn ®æi gen cã thÓ nh©n lªn trong m«i tr−êng tù nhiªn th× ®−îc qu¶n lý dùa trªn h−íng dÉn GMO bëi MAFF. §Ó sö dông, GMC cÇn ®−îc chøng minh kh«ng cã ¶nh h−ëng míi ®Õn n«ng nghiÖp vµ sinh th¸i cña NhËt B¶n. Hai giai ®o¹n øng dông riªng ®−îc ph©n biÖt: øng dông trong m«i tr−êng chuÈn vµ øng dông trong m«i tr−êng më. Tr−íc khi øng dông vµo bÊt cø hÖ thèng nµo, ng−êi ®¨ng ký cÇn ph¶i ®−îc MAFF chøng nhËn qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ an toµn ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu ®Ò ra. 24 Australia: LuËt C«ng nghÖ gen 2000 vµ Quy chÕ C«ng nghÖ gen 2001 ra ®êi nh»m b¶o vÖ søc khoÎ vµ sù an toµn cña con ng−êi, b¶o vÖ m«i tr−êng, nhËn biÕt c¸c rñi ro tõ c«ng nghÖ gen vµ qu¶n lý c¸c rñi ro nµy th«ng qua c¸c quy chÕ lµm viÖc víi GMO. §¸nh gi¸ rñi ro trong quy chÕ ®−îc dïng ®Ó bæ sung vµ hoµn toµn kh«ng dïng ®Ó thay thÕ c¸c qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro cña Tæ chøc Tiªu chuÈn thùc phÈm New Zealand – Australia, C¬ quan qu¶n lý Quèc gia c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ thó y vµ C¬ quan qu¶n lý s¶n phÈm d−îc phÈm ®ang thùc hiÖn trªn c¸c ®èi t−îng hãa chÊt thó y, n«ng nghiÖp vµ thùc phÈm còng nh− c¸c hµng d−îc phÈm kh¸c. Khung ®¸nh gi¸ rñi ro cho c¸c hå s¬ ®¨ng ký cÊp phÐp th−¬ng m¹i ®X ®−îc c«ng bè nh»m hç trî c¸c tæ chøc, c¸ nh©n muèn ®¨ng ký hå s¬ theo LuËt C«ng nghÖ gen 2000 còng nh− gióp ®ì nh÷ng ai quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ rñi ro cña GMO. Khung ®¸nh gi¸ nµy cung cÊp c¸c h−íng dÉn chung vÒ ®¸nh gi¸ rñi ro vµ x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch qu¶n lý rñi ro ®X ph¸t hiÖn ®−îc ë rÊt nhiÒu khu vùc sinh th¸i kh¸c nhau. Héi ®ång T− vÊn vÒ Kü thuËt Di truyÒn (Genetic Manipulation Advisory Committee – GMAC) do ChÝnh phñ thµnh lËp cã nhiÖm vô theo dâi sö dông GMO, ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý c¸c rñi ro, khuyÕn c¸o c¸c bé vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn GMO. §Ó lµm nhiÖm vô nµy, GMAC ®X so¹n th¶o ra 3 v¨n b¶n cã tÝnh chÊt h−íng dÉn: Quy ®Þnh vÒ phßng thÝ nghiÖm lµm viÖc víi GMO; Quy ®Þnh vÒ sö dông GMO trong c¸c ®iÒu kiÖn c¸ch ly nhµ kÝnh; Quy ®Þnh vÒ thö nghiÖm GMO trªn ®ång ruéng vµ s¶n xuÊt th−¬ng m¹i GMO. TÊt c¶ ®¬n vÞ, c¸ nh©n ë Australia muèn tiÕn hµnh nghiªn cøu, triÓn khai, thö nghiÖm trªn ®ång ruéng, xuÊt nhËp khÈu vµ th−¬ng m¹i GMO ®Òu cÇn ®−îc GMAC phª duyÖt. Hå s¬ göi GMAC tr−íc hÕt ph¶i ®−îc Héi ®ång ATSH cÊp viÖn th«ng qua vµ chøa ®ùng c¸c th«ng tin gi¶i ®¸p cho hµng lo¹t c©u hái vÒ sinh vËt cho vµ nhËn gen, c¸c thµnh phÇn cña gen, ph−¬ng ph¸p chuyÓn gen, c¸c rñi ro vµ ph−¬ng thøc qu¶n lý rñi ro. Néi dung cña hå s¬ ph¶i dùa trªn c¸c quy ®Þnh do GMAC ban hµnh. Khu vùc ASEAN: HiÖn nay, trong m−êi quèc gia thuéc HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) th× bèn quèc gia: Indonesia, Malaysia, Philipin vµ Th¸i Lan ®X thö nghiÖm ®ång ruéng thµnh c«ng GMO. Indonesia lµ quèc gia duy nhÊt ®X cho phÐp th−¬ng m¹i hãa b«ng chuyÓn gen Bt. Indonesia còng ®X thö nghiÖm ®ång ruéng ®Ëu t−¬ng vµ ng«, hai s¶n phÈm cã tiÒm n¨ng th−¬ng m¹i tiÕp theo. ë Thailand, nghiªn cøu t¸c ®éng cña b«ng chuyÓn gen Bt ®èi víi m«i tr−êng ®X ®−îc tiÕn hµnh 3 n¨m liªn tôc vµ hiÖn nay ®ang thö nghiÖm ®ång ruéng ®u ®ñ kh¸ng virus. Tr−íc ®ã, Th¸i Lan còng ®X nghiªn cøu ¶nh h−ëng m«i tr−êng cña c©y biÕn ®æi gen sö dông lµm thùc phÈm nh−: cµ chua, lóa vµ ng«. ë Malaysia, ®Ëu t−¬ng lµ c©y biÕn ®æi gen ®−îc trång thö nghiÖm ®Çu tiªn. Trong tr−êng hîp Philipin, ng« chuyÓn gen Bt ®−îc nghiªn cøu thö nghiÖm nh−ng ch−a ®−îc cÊp phÐp th−¬ng m¹i. VÒ qu¶n lý ATSH GMO, dùa trªn hiÖn tr¹ng c¸c quy chÕ, cã thÓ chia c¸c quèc gia ASEAN thµnh hai nhãm: (1) nhãm c¸c quèc gia ch−a x©y dùng quy chÕ: bao gåm Camphuchia, Lµo, Brunei vµ ViÖt Nam. Trong c¸c quèc gia nµy, Lµo ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng Khung ATSH Quèc gia vµ ChÝnh phñ ®X chØ ®Þnh Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng lµ c¬ quan chØ ®¹o nhµ n−íc. Brunei ®X thµnh lËp c¬ quan quèc gia gi¸m s¸t qu¶n lý GMO. Cambodia l¹i cho r»ng kh«ng cÇn x©y dùng c¸c quy chÕ qu¶n lý chÆt chÏ GMO, miÔn lµ GMF ®−îc chøng minh an toµn vµ giao cho Bé Th−¬ng m¹i chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t c¸c vÊn ®Ò xuÊt nhËp s¶n phÈm. Myanma d−êng nh− ch−a quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy do c¬ së h¹ tÇng thÊp vµ c¸c quy ®Þnh cßn yÕu. (2) Nhãm c¸c quèc gia ®X cã hÖ thèng qu¶n lý vµ gi¸m s¸t GMO. C¸c quèc gia nµy, bao gåm Indonesia, Malaysia, Philipin vµ Th¸i Lan. Trong ®ã Philipin lµ mét quèc gia nh¹y bÐn vÒ vÊn ®Ò ATSH. Philipin ®X ®−a ra H−íng dÉn ATSH tõ n¨m 1991. C¸c v¨n b¶n nµy ®Òu ®Ò cËp ®Õn c¸c quy ®Þnh ATSH nghiªm ngÆt trong phßng thÝ nghiÖm còng nh− ®−a c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu GMO vµo thùc tÕ s¶n xuÊt. Thailand ®X ¸p dông h−íng dÉn ATSH trong phßng thÝ nghiÖm, thö nghiÖm ®ång ruéng vµ ®¸nh gi¸ an toµn GMF. ViÖc gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ rñi ro th−êng tËp trung nhiÒu vµo ®Æc ®iÓm cña GMO h¬n so víi c¸c kü thuËt ph©n tö vµ tÕ bµo sö dông ®Ó t¹o ra chóng. GMO vµ s¶n phÈm víi nh÷ng t¸c ®éng 25 tíi con ng−êi, ®éng vËt vµ m«i tr−êng th−êng lµ ®iÓm chó ý cña quy chÕ. Malaysia vµ Indonesia ®X x©y dùng xong v¨n b¶n h−íng dÉn cña quèc gia vÒ gi¶i phãng GMO vµo m«i tr−êng. Indonesia ®X cÊp phÐp trång ®¹i trµ b«ng Bt ë mét sè khu vùc nhÊt ®Þnh vµ cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ rñi ro trong c¸c lÜnh vùc sinh häc ph©n tö, sinh th¸i häc vµ chän t¹o gièng. Tuy nhiªn, Indonesia ch−a cã ®ñ n¨ng lùc ®¸nh gi¸ an toµn thùc phÈm. 26 5. Nç lùc t¹o sù thèng nhÊt gi÷a c¸c quèc gia trong qu¶n lý an toµn sinh häc, ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý rñi ro còng nh− trao ®æi th«ng tin vÒ an toµn sinh häc C¸c Héi nghÞ vÒ CNSH ®Òu ®i ®Õn thèng nhÊt r»ng mäi ng−êi d©n thuéc c¸c quèc gia ph¸t triÓn còng nh− ®ang ph¸t triÓn ®Òu cã quyÒn ®−îc h−ëng sù an toµn thùc phÈm vµ an toµn m«i tr−êng. Tuy vËy, c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn cÇn cã sù trî gióp vÒ tµi chÝnh ®Ó x©y dùng n¨ng lùc nghiªn cøu vµ ®¶m b¶o cã c¸c ph−¬ng ph¸p phï hîp ®Ó xem xÐt s¶n phÈm CNSH cã thùc sù an toµn vµ thÝch hîp víi mçi quèc gia hay kh«ng. HiÖn nay, ë c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn, viÖc x©y dùng quy chÕ h−íng dÉn ATSH rÊt ®a d¹ng. Trong hÇu hÕt tr−êng hîp, c¸c quèc gia cã xu h−íng x©y dùng h−íng dÉn kü thuËt vµ thµnh lËp héi ®ång ATSH quèc gia. Tuy nhiªn, rÊt nhiÒu quèc gia l¹i tr× hoXn x©y dùng c¸c quy ®Þnh ph¸p lý liªn quan. HiÖn nay, kh¸ nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ vµ tæ chøc hîp t¸c song ph−¬ng, ®a ph−¬ng tham gia t− vÊn x©y dùng c¸c quy chÕ ATSH thÝch hîp còng nh− hç trî kü thuËt ®Ó thùc thi chóng nh− EU, OECD, WHO, FAO, UNEP… C¸c tæ chøc nµy còng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò t¹o sù thèng nhÊt gi÷a c¸c quy chÕ. Thèng nhÊt cã nghÜa lµ c¸c yªu cÇu ®Æt ra trong c¸c quy chÕ t−¬ng tù nhau vµ c¸c ®¸nh gi¸, gi¸m s¸t rñi ro ®−îc tiÕn hµnh nhÊt qu¸n. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ tÊt c¶ c¸c quèc gia cÇn x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch, môc tiªu vµ chiÕn l−îc gièng nhau. Môc ®Ých lµ t×m sù hµi hoµ trong c¸c yªu cÇu thu thËp sè liÖu, qu¸ tr×nh thö nghiÖm vµ trao ®æi th«ng tin. Quy chÕ cña mçi quèc gia cuèi cïng tuú thuéc vµo n¨ng lùc nhËn thøc vµ sù chÊp nhËn cña c«ng chóng còng nh− lµ nÒn v¨n hãa cña quèc gia ®ã. Sù hµi hoµ c¸c quy chÕ ATSH cã rÊt nhiÒu ý nghÜa: (1) C¸c nhµ chøc tr¸ch qu¶n lý cã thÓ nhËn ®−îc kinh nghiÖm tõ c¸c quèc gia kh¸c vÒ viÖc tæ chøc vµ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ rñi ro; (2) Thóc ®Èy chuyÓn giao c«ng nghÖ v× chóng t¹o sù tin t−ëng vµ lµm ®¬n gi¶n hãa viÖc chuÈn bÞ ®¨ng ký thö nghiÖm ®ång ruéng; (3) Cã thÓ b¶o vÖ c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn khái c¸c cuéc thö nghiÖm ®ång ruéng thuéc ph¹m vi cÊm ë c¸c quèc gia kh¸c. Ch−¬ng tr×nh tiªu chuÈn søc kháe m«i tr−êng cña WHO: Trong nh÷ng thËp kû qua, WHO ®X ®ãng vai trß then chèt trong viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro tíi søc kháe con ng−êi vµ m«i tr−êng do viÖc sö dông hãa chÊt th«ng qua Ch−¬ng tr×nh tiªu chuÈn søc khoÎ m«i tr−êng (the WHO Environmental Health Criteria Programme – EHC). Môc tiªu chÝnh cña EHC lµ thu thËp th«ng tin vÒ mèi quan hÖ gi÷a « nhiÔm m«i tr−êng vµ søc khoÎ con ng−êi, trªn c¬ së ®ã cung cÊp c¸c h−íng dÉn gi¶m thiÓu ph¬i nhiÔm; nhËn biÕt c¸c « nhiÔm míi x¶y ra vµ « nhiÔm nguy c¬; t×m hiÓu nh÷ng kiÕn thøc vÒ ¶nh h−ëng cña « nhiÔm ®Õn søc khoÎ con ng−êi; thóc ®Èy sù thèng nhÊt quèc tÕ trong c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®éc tè vµ dÞch tÔ. Sau ®ã, ch−¬ng tr×nh nµy trë thµnh mét phÇn cña Ch−¬ng tr×nh quèc tÕ vÒ an toµn hãa chÊt. Mét trong nh÷ng s¶n phÈm cña ch−¬ng tr×nh EHC lµ viÖc xuÊt b¶n mét sè tµi liÖu liªn quan ®Õn ®¸nh gi¸ an toµn cña phô gia thùc phÈm vµ c¸c chÊt g©y « nhiÔm trong thùc phÈm (1987); ®¸nh gi¸ rñi ro cña hãa chÊt ®èi víi søc khoÎ con ng−êi (1994); nh÷ng nguyªn t¾c ®¸nh gi¸ rñi ro c¬ b¶n cña ph¬i nhiÔm hãa chÊt ®èi víi søc khoÎ con ng−êi (1999). C¸c tµi liÖu nµy ®X vµ ®ang ®−îc sö dông réng rXi trªn thÕ giíi. HiÖp ®Þnh vÖ sinh dÞch tÔ vµ kiÓm dÞch ®éng thùc vËt (Sanitary and PhytoSanitary Agreement – HiÖp ®Þnh SPS) HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th−¬ng m¹i vµ HiÖp ®Þnh vÖ sinh dÞch tÔ vµ kiÓm dÞch ®éng thùc vËt ®X x©y dùng nguyªn lý c¬ b¶n cho c¸c quèc gia thµnh viªn: “c¸c n−íc cÇn ®¶m b¶o hÖ thèng vÖ sinh dÞch tÔ vµ kiÓm dÞch ®éng thùc vËt dùa trªn nguyªn t¾c ®¸nh gi¸, trong nh÷ng tr−êng hîp thÝch hîp th× cÇn l−u ý ®Õn c¸c kü thuËt ®¸nh gi¸ rñi ro ®èi víi søc kháe con ng−êi, ®éng vËt, thùc vËt do c¸c tæ chøc quèc tÕ so¹n th¶o” (§iÒu 5.1). ViÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh dÞch tÔ ®Ó b¶o vÖ ®êi sèng hoÆc søc khoÎ ®éng vËt, c©y trång khái nguy c¬ x©m nhËp, ph¸t sinh hay lan truyÒn s©u, bÖnh, vËt thÓ mang bÖnh, g©y 27 bÖnh, nguy c¬ tõ c¸c chÊt phô gia, chÊt ®éc hoÆc chÊt g©y bÖnh trong thùc phÈm, thøc ¨n, ®å uèng… lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi mçi quèc gia, nh−ng ®«i khi viÖc l¹m dông chóng l¹i dÉn ®Õn c¶n trë th−¬ng m¹i. Víi nç lùc gi¶m c¸c rµo c¶n nµy, HiÖp ®Þnh SPS ®X quy ®Þnh c¸c quèc gia thµnh viªn chØ ®−îc sö dông c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh dÞch tÔ ë møc ®é cÇn thiÕt, dùa trªn c¸c nguyªn t¾c khoa häc. Bªn c¹nh ®ã, c¸c quèc gia còng ph¶i hµi hoµ c¸c biÖn ph¸p ®ã, tøc lµ dùa theo nh÷ng tiªu chuÈn vµ khuyÕn c¸o cña quèc tÕ, c«ng nhËn vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p chung. HiÖp ®Þnh ®X tËp trung vµo c¸c ®¸nh gi¸ khoa häc vÒ rñi ro ®èi víi søc khoÎ nh− ph−¬ng tiÖn ®iÒu chØnh c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh dÞch tÔ. C¸c ®¸nh gi¸ nµy cã thÓ kh«ng tu©n theo c¸c tiªu chuÈn, ®iÒu lÖ hoÆc c¸c h−íng dÉn vÒ an toµn søc khoÎ con ng−êi, ®éng thùc vËt do c¸c tæ chøc quèc tÕ so¹n th¶o nh− ñy ban An toµn VÖ Sinh Thùc phÈm Quèc tÕ Codex Alimentarius… nÕu c¸c tiªu chuÈn nµy lµ rµo c¶n th−¬ng m¹i. ñy ban An toµn VÖ sinh Thùc phÈm Quèc tÕ Codex Alimentarius: Là mét c¬ quan x©y dùng tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ an toµn thùc phÈm do hai c¬ quan cña Liªn hîp quèc lµ FAO và WHO cïng ®iÒu hµnh – víi nhiÖm vô x©y dùng c¸c tiªu chuÈn, h−íng dÉn vµ nh÷ng v¨n b¶n cã liªn quan vÒ thùc phÈm nh− Tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ th−¬ng m¹i GMF. Môc ®Ých cña c¸c ch−¬ng tr×nh nµy lµ b¶o vÖ søc khoÎ ng−êi tiªu dïng, ®¶m b¶o c¸c hµnh vi trung thùc trong mua b¸n thùc phÈm vµ thóc ®Èy sù hîp t¸c trong viÖc x©y dùng c¸c tiªu chuÈn thùc phÈm do c¸c tæ chøc chÝnh phñ vµ phi chÝnh phñ ë cÊp quèc tÕ thùc hiÖn. ñy ban nµy hiÖn ®ang dù th¶o c¸c nguyªn t¾c ph©n tÝch rñi ro ®èi víi søc khoÎ con ng−êi g©y ra bëi GMF nh− H−íng dÉn quèc tÕ ®Çu tiªn tiªn vÒ ®¸nh gi¸ an toàn GMF. C¸c nguyªn t¾c nµy dùa trªn nh÷ng ®¸nh gi¸ t¸c ®éng trùc tiÕp cña GMO vµ nh÷ng ¶nh h−ëng kh«ng mong muèn kh¸c tr−íc khi ®−îc ®−a ra thÞ tr−êng vµ ®−îc thùc hiÖn trong tõng tr−êng hîp cô thÓ. MÆc dï nh÷ng nguyªn t¾c nµy kh«ng cã hiÖu lùc b¾t buéc ®èi víi ph¸p luËt mçi quèc gia, song chóng cã thÓ “®−îc sö dông ®Ó tham chiÕu khi cã tranh chÊp th−¬ng m¹i”. C«ng −íc §a d¹ng Sinh häc vµ NghÞ ®Þnh th− Cartagena vÒ An toµn sinh häc C«ng −íc vÒ §a d¹ng Sinh häc ®X ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh vÒ Tr¸i ®Êt n¨m 1992 t¹i Rio de Janeiro. C«ng −íc nµy ®−a ra nh÷ng cam kÕt toµn diÖn vÒ b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng ®a d¹ng sinh häc cña thÕ giíi vµ cïng nhau chia sÎ nh÷ng lîi Ých trong viÖc sö dông c¸c nguån gen v× môc ®Ých th−¬ng m¹i vµ c¸c môc ®Ých kh¸c theo c¸ch thøc hîp lý vµ c«ng b»ng. Trong Ch−¬ng tr×nh NghÞ sù 21, c¸c quèc gia nh×n nhËn CNSH hiÖn ®¹i nh− “lÜnh vùc tri thøc cao” bao gåm “c¸c kü thuËt sö dông DNA hoÆc nguyªn liÖu di truyÒn cña thùc vËt, ®éng vËt vµ vi sinh vËt ®Ó t¹o nªn nh÷ng c«ng nghÖ hoÆc s¶n phÈm cã gi¸ trÞ” (Agenda 21, 1992). C¸c kü thuËt míi vµ hiÖn ®¹i nµy ®X ®em l¹i rÊt nhiÒu lîi Ých vµ nh©n lo¹i cÇn thóc ®Èy hîp t¸c, tho¶ thuËn vµ thùc thi c¸c nguyªn t¾c quèc tÕ nh»m ®¶m b¶o qu¶n lý m«i tr−êng, t¹o niÒm tin cho c«ng chóng vµ t¨ng c−êng øng dông CNSH ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng. C«ng −íc nµy ®ßi hái c¸c thµnh viªn tham gia x©y dùng khung quèc gia ®¶m b¶o sù an toµn khi sö dông c¸c s¶n phÈm CNSH. §iÒu 8(g) vµ §iÒu 19 cña C«ng −íc h−íng tíi ®¶m b¶o x©y dùng c¸c quy tr×nh thÝch hîp vµ t¨ng c−êng tÝnh an toµn cña CNSH, ®Æt trong bèi c¶nh môc tiªu tæng quan cña c«ng −íc lµ gi¶m ®e do¹ tiÒm tµng tíi ®a d¹ng sinh häc, quan t©m ®Õn c¸c nguy c¬ ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ con ng−êi. Trong ®ã, §iÒu 8(g) ®Ò cËp ®Õn c¸c biÖn ph¸p mµ c¸c bªn tham gia cÇn thùc hiÖn ë cÊp quèc gia; §iÒu 19, kho¶n 3 ®Æt ra c¸c giai ®o¹n x©y dùng mét c«ng cô liªn kÕt vÒ mÆt ph¸p lý cã tÝnh quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ATSH. N¨m n¨m sau khi th−¬ng m¹i LMO, céng ®ång 130 quèc gia c«ng nhËn LMO cã thÓ mang c¸c nguy c¬ rñi ro ®èi víi ®a d¹ng sinh häc vµ søc khoÎ con ng−êi vµ cÇn ph¶i quy ®Þnh, kiÓm so¸t ®Ó ®Ò phßng nguy c¬ tiÒm tµng. T¹i cuéc häp lÇn thø hai ®−îc tæ chøc th¸ng 11/1995, Héi nghÞ c¸c bªn tham gia C«ng −íc ®X thµnh lËp nhãm C«ng t¸c Ad-hoc më réng vÒ ATSH ®Ó x©y dùng dù th¶o NghÞ ®Þnh th− ATSH, tËp trung chñ yÕu vµo sù vËn chuyÓn xuyªn biªn giíi LMO t¹o ra nhê CNSH hiÖn ®¹i, cã thÓ cã t¸c dông tiªu cùc ®Õn b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng ®a d¹ng sinh häc. Sau vµi n¨m th−¬ng l−îng, NghÞ ®Þnh th− nµy, víi tªn gäi lµ NghÞ ®Þnh th− Cartagena vÒ ATSH cña C«ng −íc §a d¹ng sinh häc, ®X ®−îc hoµn thiÖn vµ 28 th«ng qua t¹i Montreal ngµy 29/1/2000 trong cuéc häp ®Æc biÖt cña c¸c bªn tham gia C«ng −íc. Ngµy 11 th¸ng 9 n¨m 2003, NghÞ ®Þnh th− chÝnh thøc cã hiÖu lùc vµ trë thµnh mét hiÖp −íc vÒ m«i tr−êng cã tÝnh rµng buéc vÒ ph¸p lý nh»m gãp phÇn ®¶m b¶o møc ®é b¶o vÖ tho¶ ®¸ng trong lÜnh vùc chuyÓn giao, xö lý vµ sö dông an toµn LMO t¹o ra tõ CNSH cã thÓ cã c¸c t¸c ®éng bÊt lîi ®Õn b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng ®a d¹ng sinh häc, ®ång thêi quan t©m ®Õn c¸c rñi ro ®èi víi søc khoÎ con ng−êi vµ chó träng ®Æc biÖt ®Õn vËn chuyÓn xuyªn biªn giíi. NghÞ ®Þnh th− qu¶n lý vÊn ®Ò nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu LMO, kh«ng ph¶i lµ GMO vµ nÒn t¶ng cña NghÞ ®Þnh th− lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi Bªn tham gia xuÊt khÈu ph¶i cã sù ®ång ý cña c¬ quan cã thÈm quyÒn ë Bªn tham gia nhËp khÈu tr−íc khi vËn chuyÓn LMO. Bªn tham gia nhËp khÈu ph¶i ®−îc cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt (th«ng tin chi tiÕt vÒ LMO, c¸c ®¸nh gi¸ rñi ro tr−íc ®ã cña LMO vµ t×nh tr¹ng qu¶n lý ë quèc gia xuÊt khÈu) ®Ó cã thÓ ®−a ra quyÕt ®Þnh. C¸c Bªn tham gia cã thÓ ¸p dông c¸c quy ®Þnh quèc gia ®èi víi LMO víi ®iÒu kiÖn c¸c môc tiªu kh«ng tr¸i víi môc tiªu cña NghÞ ®Þnh th−. NghÞ ®Þnh th− bao gåm c¸c quy tr×nh qu¶n lý c¸c lo¹i LMO kh¸c nhau. LMO chñ ®Þnh gi¶i phãng vµo m«i tr−êng ph¶i tu©n theo thñ tôc Tho¶ thuËn Th«ng b¸o tr−íc (AIA); LMO sö dông trùc tiÕp lµm thùc phÈm, thøc ¨n ch¨n nu«i hay cho chÕ biÕn; vµ LMO ®−îc sö dông cã kiÓm so¸t trong phßng thÝ nghiÖm vµ nhµ kÝnh, c¸c Bªn tham gia NghÞ ®Þnh th− cÇn ®¶m b¶o LMO ®−îc xö lý, vËn chuyÓn, ®ãng gãi trong ®iÒu kiÖn an toµn. Kh¸ nhiÒu b−íc cÇn ®¸nh gi¸ nh»m ®¶m b¶o gi¶m thiÓu nh÷ng ¶nh h−ëng bÊt lîi ®Õn m«i tr−êng vµ søc khoÎ con ng−êi. §¸nh gi¸ vµ qu¶n lý rñi ro ®−îc ®Ò cËp trong §iÒu 15, 16 vµ phô lôc cña NghÞ ®Þnh th−. §iÒu 15 gi¶i thÝch ®¸nh gi¸ rñi ro cÇn ®−îc tiÕn hµnh trªn c¸c c¬ së khoa häc.Th«ng tin ë phô lôc (®Æc biÖt lµ phô lôc III) sö dông ®Ó nhËn biÕt vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng ¶nh h−ëng cña LMO tíi b¶o tån vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®a d¹ng sinh häc còng nh− søc khoÎ con ng−êi. NghÞ ®Þnh th− Cartagena yªu cÇu c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý theo NghÞ ®Þnh th− nµy ph¶i dùa trªn c¸c ®¸nh gi¶ vÒ rñi ro “®−îc thùc hiÖn mét c¸ch chÆt chÏ vÒ mÆt khoa häc” vµ “cã c©n nh¾c ®Õn c¸c kü thuËt ®¸nh gi¸ rñi ro ®H ®−îc c«ng nhËn”. QuyÕt ®Þnh ®−a ra cÇn mang tÝnh khoa häc vµ dùa trªn kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ rñi ro khoa häc. NghÞ ®Þnh th− còng kh¼ng ®Þnh Bªn tham gia nhËp khÈu cã thÓ sö dông nguyªn t¾c phßng ngõa ®Ó ®−a ra quyÕt ®Þnh tõ chèi viÖc ®−a vµo n−íc m×nh LMO kh«ng mong muèn - thËm chÝ ngay c¶ trong tr−êng hîp thiÕu c¸c d÷ liÖu ph©n tÝch hoÆc th«ng tin khoa häc hç trî cho viÖc quyÕt ®Þnh tõ chèi. C¸c c©n nh¾c vÒ kinh tÕ – xX héi còng cÇn ®−îc quan t©m xem xÐt trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. C¸c Bªn tham gia còng cÇn tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó qu¶n lý rñi ro ®−îc ph¸t hiÖn trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro. C¸c Bªn còng cÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt khi LMO ngÉu nhiªn bÞ gi¶i phãng vµo m«i tr−êng. C«ng −íc Quèc tÕ vÒ B¶o vÖ Thùc vËt (International Plant Protection Convention - IPPC): Lµ mét v¨n b¶n tho¶ thuËn ®a quèc gia d−íi sù chñ tr× cña Tæng gi¸m ®èc FAO, ®−îc qu¶n lý bëi C¬ quan b¶o vÖ Thùc vËt cña FAO vµ hîp t¸c víi c¸c tæ chøc b¶o vÖ thùc vËt cña c¸c quèc gia vµ c¸c khu vùc. C«ng −íc ®−îc thùc thi tõ n¨m 1952, söa ®æi vµo c¸c n¨m 1973 vµ 1997 vµ hiÖn nay ®−îc 106 quèc gia phª chuÈn. Môc ®Ých cña C«ng −íc lµ nh»m duy tr× vµ c¶i thiÖn c¸c hîp t¸c quèc tÕ vÒ kiÓm so¸t vËt h¹i c©y trång vµ bÖnh h¹i trªn c¸c ®èi t−îng c©y trång còng nh− sù ph¸t t¸n bÖnh dÞch trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt ë nh÷ng vïng nguy hiÓm. C¸c ®iÒu kho¶n cña C«ng −íc IPPC ¸p dông trùc tiÕp cho nh÷ng vÊn ®Ò trao ®æi th−¬ng m¹i s¶n phÈm n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, ph¹m vi cña C«ng −íc bao trïm c¶ c¸c c©y n«ng nghiÖp vµ nh÷ng loµi thùc vËt tù nhiªn chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp cña vËt h¹i thùc vËt. IPPC tËp trung x©y dông c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ x¸c ®Þnh bÖnh thùc vËt trªn c¬ së c¸c tiªu chuÈn t−¬ng øng cña c¸c quèc gia vµ khu vùc. Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn Kinh tÕ (OECD): OECD ®−îc thµnh lËp tõ n¨m 1961, ho¹t ®éng rÊt tÝch cùc trong vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ rñi ro/ nguy c¬. OCED cã 29 quèc gia thµnh viªn. Môc tiªu ho¹t ®éng cña OECD lµ khuyÕn khÝch x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ, n©ng cao møc sèng vµ tù do th−¬ng m¹i. Ngoµi ra, víi vai trß so¹n th¶o c¸c h−íng dÉn kü thuËt chung cho c¸c quèc gia thµnh viªn x©y dùng quy chÕ quèc gia, tõ gÇn 20 29 n¨m nay, OECD vµ c¸c quèc gia thµnh viªn ®X triÓn khai mét c¸ch tiÕp cËn khoa häc ®Ó ®¸nh gi¸ ®é an toµn cña c¸c s¶n phÈm CNSH míi, nh−ng ®èi víi c¸c lo¹i GMF, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch d−êng nh− ®ang lóng tóng tr−íc hai th¸ch thøc míi: (i) ViÖc th−¬ng m¹i hãa c¸c lo¹i c©y trång vµ GMF lµ mét vÊn ®Ò ngµy cµng mang tÝnh toµn cÇu; (ii) VÊn ®Ò nµy kh«ng chØ liªn quan ®Õn ChÝnh phñ. ë nhiÒu quèc gia, c¸c nhãm céng ®ång kh¸c nh− ng−êi tiªu dïng, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ, khèi doanh nghiÖp vµ ngµnh c«ng nghiÖp ngµy cµng quan t©m h¬n. H−íng dÉn an toµn DNA t¸i tæ hîp cña OECD ra ®êi n¨m 1986 lµ nÒn t¶ng cña c¸c quy chÕ vÒ ATSH trªn thÕ giíi. H−íng dÉn nµy ®X ®Ò cËp ®Õn tÊt c¶ c¸c nh©n tè khoa häc ®¸nh gi¸ sù an toµn cña GMO tõ ®éng vËt, thùc vËt vµ vi sinh vËt. Tõ ®ã ®Õn nay, OECD cßn so¹n th¶o c¸c tµi liÖu h−íng dÉn bæ sung: (1) Xem xÐt ®é an toµn cña c©y l−¬ng thùc trong c¸c thö nghiÖm quy m« lín; (2) §¸nh gi¸ ®é an toµn cña thùc phÈm cã nguån gèc tõ CNSH hiÖn ®¹i; (3) T¹o gièng truyÒn thèng: lÞch sö ph¸t triÓn… c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ vai trß cña CNSH hiÖn ®¹i (1993); (4) §¸nh gi¸ an toµn thùc phÈm (1996). N¨m 1993, OECD ®X thµnh lËp Nhãm ®iÒu phèi Néi bé vÒ CNSH ®Ó hç trî cho c«ng t¸c ®iÒu phèi quèc tÕ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c«ng nghÖ vµ th−¬ng m¹i. Là mét c¬ quan phô tr¸ch vÒ CNSH cña c¸c quèc gia thµnh viªn, C¬ quan BioTrack cña OECD cã nhiÖm vô cung cÊp c¸c th«ng tin cã liªn quan ®Õn nh÷ng sù ph¸t triÓn chÝnh trong ph¸p luËt cña c¸c quèc gia thµnh viªn OECD và mét c¬ së d÷ liÖu trùc tuyÕn vÒ c¸c s¶n phÈm CNSH vµ c¸c cuéc thùc nghiÖm. Träng t©m cña ho¹t ®éng nµy lµ lµm hµi hoµ c¸c quy ®Þnh qu¶n lý vÒ CNSH trªn ph¹m vi quèc tÕ ®Ó ®¶m b¶o r»ng sù lµnh m¹nh vµ an toµn cña m«i tr−êng ®−îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch hîp lý. Môc ®Ých cña nç lùc nµy là nh»m thóc ®Èy sù hµi hoµ trªn ph¹m vi quèc tÕ trong viÖc ®¸nh gi¸ møc ®é an toµn vµ qu¶n lý c¸c s¶n phÈm CNSH ®Ó tr¸nh ¸p dông c¸c tiªu chuÈn kh«ng thèng nhÊt vèn cã thÓ n¶y sinh tõ nh÷ng c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau trong qu¶n lý rñi ro vµ c¸c biÖn ph¸p cÇn thùc hiÖn ®Ó gi¶m bít c¸c rñi ro nµy. OECD cã nhiÖm vô l−u gi÷ mét bé v¨n b¶n thèng nhÊt vÒ vÊn ®Ò CNSH nh»m x©y dùng mét bé tiªu chuÈn vµ quy t¾c ®−îc c¸c quèc gia thµnh viªn chÊp nhËn. Bé v¨n b¶n thèng nhÊt nµy bao gåm c¸c th«ng tin kü thuËt ®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ vÒ mÆt qu¶n lý ®èi víi s¶n phÈm CNSH. C¸c tiªu chuÈn thèng nhÊt vÒ an toµn thùc phÈm vµ thøc ¨n gia sóc còng ®−îc x©y dùng, trong ®ã ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò dinh d−ìng, ®éc tè, c¸ch sö dông vµ c¸c th«ng tin kh¸c cã liªn quan ®Õn s¶n phÈm GMF. Gi¶i ph¸p UNIDO (Tæ chøc ph¸t triÓn C«ng nghiÖp Liªn hîp quèc - United Nations Industrial Development Organization) (1994): Gi¶i ph¸p quèc tÕ vÒ ATSH cña UNIDO nh»m c¸c môc ®Ých kiÓm tra tæng thÓ kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn c¸c rñi ro, x¸c ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p b¶o ®¶m ATSH hoÆc khèng chÕ c¸c rñi ro ph¸t sinh tõ CNSH hiÖn ®¹i; kiÓm tra t¸c ®éng ®iÒu phèi quèc tÕ vÒ c¬ chÕ kiÓm so¸t rñi ro trªn quan ®iÓm ATSH; x¸c ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p chung vµ gi¶i ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó kh¾c phôc rñi ro, th¶o luËn vµ thèng nhÊt nh÷ng quyÕt ®Þnh cña quèc tÕ vÒ GMO; ®Ò xuÊt vai trß cña WHO, UNEP, UNIDO… trong viÖc th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh kiÓm so¸t rñi ro ë 3 møc sau: kiÓm so¸t trong nghiªn cøu t¹i c¸c phßng thÝ nghiÖm, kiÓm so¸t khi thùc hiÖn s¶n xuÊt theo c«ng nghiÖp hãa vµ kiÓm so¸t khi ®−a GMO vµo s¶n xuÊt th−¬ng m¹i. H−íng dÉn cña UNEP: Tõ nh÷ng n¨m 1996-1997, UNEP ®X triÓn khai ch−¬ng tr×nh x©y dùng c¸c h−íng dÉn ATSH trong CNSH nh»m cung cÊp c¸c th«ng tin c¬ b¶n cho c¸c quèc gia x©y dùng c¸c quy chÕ ®¶m b¶o an toµn khi sö dông c¸c s¶n phÈm t¹o ra tõ CNSH (UNEP International Technical Guidelines for Safety in Biotechnology). H−íng dÉn cña UNEP ®−îc so¹n th¶o trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c chung tham kh¶o tõ c¸c h−íng dÉn, quy chÕ quèc gia, khu vùc, quèc tÕ còng nh− kinh nghiÖm cña c¸c quèc gia mµ tæ chøc nµy ®X thu ®−îc trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ thùc thi. Ban ®iÒu hµnh UNEP trong quyÕt ®Þnh 18/36 B ®X x¸c nhËn tÇm quan träng cña viÖc x©y dùng h−íng dÉn kü thuËt quèc tÕ vÒ ATSH vµ viÖc tr¸nh trïng lÆp víi c¸c ho¹t ®éng quèc tÕ ®ang triÓn khai gÇn ®©y bëi c¸c tæ chøc kh¸c, ®Æc biÖt lµ CBD. 30 H−íng dÉn cña UNEP ®X ®Ò nghÞ x©y dùng Khung ATSH Quèc gia (National Biosafety Framework - NBF) gióp ChÝnh phñ thiÕt lËp hÖ thèng qu¶n lý sö dông CNSH vµ x©y dùng c¬ chÕ thÝch hîp cho n−íc m×nh ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sö dông c«ng nghÖ. H−íng dÉn nµy còng ®−a ra c¸c quy chÕ nhËn biÕt nguy c¬, gi¶m thiÓu nh÷ng ¶nh h−ëng cã h¹i ®Õn con ng−êi vµ m«i tr−êng cña s¶n phÈm CNSH. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro rÊt ®a d¹ng, cã thÓ chØ bao gåm c¸c qu¸ tr×nh ®¶m b¶o an toµn ®¬n gi¶n ®Õn nh÷ng qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ phøc t¹p”. C¸c quèc gia cÇn thµnh lËp/ bæ nhiÖm c¸c c¬ quan ®Çu mèi chÞu tr¸ch nhiÖm trao ®æi th«ng tin quèc tÕ vµ hîp t¸c víi c¸c tæ chøc, c¸c m¹ng l−íi nh»m phæ biÕn th«ng tin liªn quan ®Õn ATSH vµ cam kÕt gi÷ bÝ mËt th«ng tin th−¬ng m¹i. (i) Sù trao ®æi th«ng tin chung: C¸c quèc gia cÇn tham gia trao ®æi th«ng tin chung vÒ x©y dùng c¸c c¬ chÕ ATSH quèc gia, c¸c nghiªn cøu chung cã gi¸ trÞ vÒ ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý rñi ro; còng nh− viÖc phª chuÈn cho th−¬ng m¹i hãa GMO vµ s¶n phÈm cña chóng. Trong ®ã, th«ng tin cung cÊp vÒ viÖc th−¬ng m¹i GMO trªn thÞ tr−êng quèc tÕ ®Æc biÖt quan träng. C¸c ph−¬ng ph¸p chuÈn ®−a ra trong c¸c H−íng dÉn quèc tÕ ®−îc c¸c quèc gia ¸p dông lµ c¬ së ®Ó xóc tiÕn viÖc trao ®æi vµ c«ng nhËn th«ng tin/ sè liÖu vÒ ®¸nh gi¸ rñi ro gi÷a c¸c quèc gia, c¸c tæ chøc vµ c¸c c¬ quan liªn quan. C¸ch thøc trao ®æi th«ng tin cã thÓ ®−îc thùc hiÖn trùc tiÕp hay th«ng qua c¸c c¬ së d÷ liÖu quèc tÕ. (ii) Cung cÊp th«ng tin khi viÖc sö dông GMO cã thÓ g©y ¶nh h−ëng cã h¹i ®Õn søc khoÎ con ng−êi vµ m«i tr−êng ë quèc gia kh¸c. Khu vùc ASEAN: GMO ®ang lµ mét thùc thÓ kh«ng thÓ bá qua ë nhiÒu quèc gia. ViÖc th¶o luËn vµ tiÕn tíi thèng nhÊt c¸c quy ®Þnh kh¸c nhau mang tÝnh quèc gia trë nªn hµi hoµ vµ cã tÝnh khu vùc trong ASEAN ®ang lµ mét nhu cÇu vµ còng lµ mét th¸ch thøc ®èi víi sù chªnh lÖch trong ph¸t triÓn gi÷a c¸c quèc gia. Còng nh− c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi, trong khu vùc ASEAN, vÊn ®Ò x©y dùng quy chÕ vµ thèng nhÊt c¸c néi dung c¬ b¶n còng nh− vÊn ®Ò trao ®æi th«ng tin ®ang ®−îc rÊt nhiÒu quèc gia quan t©m. KÕt qu¶ râ rµng cña c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c thèng nhÊt nµy cña ASEAN lµ sù ra ®êi cña quy chÕ thèng nhÊt qu¶n lý rñi ro ®èi víi GMO trong n«ng nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, do kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é qu¶n lý GMO trong khu vùc cßn h¹n chÕ trong khi c«ng nghÖ lu«n lu«n ®æi míi, nªn ngoµi viÖc cÇn t¨ng c−êng thùc thi H−íng dÉn cña ASEAN vÒ ®¸nh gi¸ rñi ro GMO trong n«ng nghiÖp, vÊn ®Ò trao ®æi th«ng tin còng ®Æt ra cÊp b¸ch. Nh÷ng sù hîp t¸c, chia xÎ nµy kh«ng chØ gióp c¸c quèc gia hiÓu biÕt lÉn nhau ®Ó hîp t¸c cã hiÖu qu¶ h¬n mµ cßn lµ c¬ së thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh nhÊt thÓ hãa t¹o tiÒn ®Ò cho tù do mËu dÞch gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc. C¸c quèc gia cÇn t¨ng c−êng tiÒm lùc quèc gia chia xÎ vµ xö lý th«ng tin ATSH còng nh− trao ®æi kinh nghiÖm víi c¸c quèc gia thuéc c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi. §Æc biÖt, n¨ng lùc ®¸nh gi¸ rñi ro ë c¸c quèc gia trong khu vùc ch©u ¸ nãi chung cßn rÊt h¹n chÕ. Trong mét thêi gian ng¾n, kh«ng thÓ x©y dùng n¨ng lùc nµy cho tÊt c¶ c¸c quèc gia v× vËy c¸c quèc gia cÇn t×m kiÕm c¸c c¬ héi hîp t¸c song ph−¬ng, ®a ph−¬ng trong khu vùc còng nh− gi÷a c¸c khu vùc víi nhau. Nh÷ng sù hîp t¸c nµy t¹o c¬ héi cho c¸c quèc gia tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng thö nghiÖm vµ sö dông GMO. 31 6. Mét sè c¸ch tiÕp cËn nh»m thèng nhÊt qu¶n lý An toµn sinh häc vµ trao ®æi th«ng tin An toµn sinh häc Nh− vËy, rÊt nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi ®X th«ng qua quy chÕ ATSH, ®¸nh gi¸, qu¶n lý rñi ro vµ cÊp phÐp cho s¶n phÈm GMO l−u hµnh. Nh»m hîp nhÊt trªn quy m« quèc tÕ, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c quèc gia nµy ®X vµ ®ang t×m c¸ch h×nh thµnh c¸c c¬ chÕ thèng nhÊt. MÆc dï thÕ giíi cßn rÊt l©u míi ®¹t ®Õn mét sù hîp nhÊt toµn cÇu víi chøc n¨ng ®¸nh gi¸ vµ theo dâi qu¶n lý toµn bé c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn GMO. Sù hîp nhÊt ®ang ®Ò cËp ë ®©y chØ cã môc ®Ých khiªm tèn lµ trao ®æi sè liÖu/ th«ng tin vµ c¸c vÊn ®Ò xö lý th«ng tin gióp cho qu¸ tr×nh qu¶n lý GMO ®¬n gi¶n vµ hiÖu qu¶ h¬n. Trong ®ã, khÝa c¹nh xö lý sè liÖu chØ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch cña quèc gia/ quèc tÕ nh»m x¸c nhËn tÝnh hîp lÖ vÒ mÆt luËt ph¸p cña sè liÖu. Sè liÖu vµ th«ng tin thu ®−îc trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro cÇn ®−îc c¸c c¬ quan chøc n¨ng xem xÐt, th«ng qua hîp ph¸p. VÒ c¬ b¶n, c¸c yªu cÇu cung cÊp th«ng tin khoa häc ë c¸c quèc gia kh¸ gièng nhau. Trong khi qu¸ tr×nh phª chuÈn cã sù kh¸c biÖt rÊt lín gi÷a c¸c quèc gia nh− thñ tôc hµnh chÝnh (ai ký phÐp), c¸c c¬ quan chÝnh phñ liªn quan (Bé N«ng nghiÖp, M«i tr−êng, Y tÕ hay Khoa häc), c¸c cÊp ®é cña hÖ thèng phª chuÈn (Liªn bang/ quèc gia hay ®Þa ph−¬ng). Tuy nhiªn, cÇn nhÊn m¹nh l¹i r»ng, qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro cña c¸c hÖ thèng quèc tÕ còng nh− trong mçi quèc gia kh¸ t−¬ng tù nhau: chñ yÕu so s¸nh GMO víi c¸c sinh vËt tù nhiªn cã cïng nguån gèc, trong ®ã møc ®é thay ®æi cña GMO lµ yÕu tè ®−îc ®Æc biÖt quan t©m xem xÐt. VÒ c¬ b¶n, c¸c yÕu tè cÇn ®¸nh gi¸ rñi ro t−¬ng tù nhau bao gåm: (i) C¸c th«ng tin chung: ng−êi ®¨ng ký, qu¶n lý rñi ro cña sinh vËt bè mÑ, qu¶n lý rñi ro GMO, c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn GMO, t−¬ng t¸c gi÷a GMO vµ m«i tr−êng, ®¸nh gi¸ rñi ro cña GMO ®èi víi søc khoÎ vµ sù an toµn cña con ng−êi, qu¶n lý rñi ro, th«ng tin vÒ c¸c ®¸nh gi¸ rñi ro vµ phª chuÈn tr−íc ®ã; (ii) C¸c th«ng tin riªng cho GMO: th«ng tin vÒ vÊn ®Ò sö dông sinh vËt bè mÑ, ¶nh h−ëng cña c¸c tÝnh tr¹ng kh«ng mong muèn, ph¸t t¸n gen vµ h¹t phÊn, cá d¹i, lai xa, c¸c bé phËn cña GMO cã thÓ t¸i sinh, thay ®æi mèi quan hÖ cña GMO víi hÖ sinh th¸i (sinh vËt hoang d¹i, hÖ c«n trïng…), th«ng tin vÒ ®éc tè, sù kh¸ng c¸c chÊt hãa häc hoÆc sinh häc. Nh×n chung, nh÷ng nh©n tè chÝnh x¸c ®Þnh sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh thèng nhÊt qu¶n lý ATSH cã thÓ tãm l−îc nh− sau: tiÕp nhËn c¸c gi¸ trÞ vµ c¸c môc tiªu chung, chia xÎ c¸c mèi quan t©m; c¸c lîi Ých kinh tÕ vµ c¸c lîi Ých kh¸c ®ang tån t¹i; v−ît qua c¸c kh¸c biÖt ®ang cã vµ tr¸nh c¸c cuéc tranh chÊp; tiÕp tôc hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc quan t©m kh¸c vµ ®¬n gi¶n hãa c¸c qu¸ tr×nh tiÕn hµnh. HiÖu qu¶ thèng nhÊt sÏ gi¶m ®¸ng kÓ nÕu thiÕu mét sè hoÆc tÊt c¶ c¸c nh©n tè kÓ trªn. ë cÊp quèc gia, mçi n−íc cã c¸ch tiÕp cËn riªng ®èi víi vÊn ®Ò nhÊt thÓ hãa c¬ chÕ qu¶n lý vµ ®¸nh gi¸ rñi ro c¸c s¶n phÈm t¹o ra tõ CNSH. VÝ dô: Hoa Kú ®X hîp t¸c víi c¸c tæ chøc quèc tÕ nh»m x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c nguyªn t¾c khoa häc thèng nhÊt lµm nÒn t¶ng ®¸nh gi¸ vµ so¹n th¶o c¸c tµi liÖu ®¸nh gi¸ chung trªn thÕ giíi. C¸c tæ chøc Hoa Kú hîp t¸c bao gåm: OECD, Tæ chøc B¶o vÖ Thùc vËt B¾c Mü (The North American Plant Protection Organization – NAPPO), HiÖp −íc CBD, ViÖn Hîp t¸c N«ng nghiÖp ch©u Mü (Inter-American Institute for Cooperation in Agriculture – IICA), FAO vµ gÇn ®©y lµ APEC vµ HiÖp ®Þnh IPPC. Sù hîp t¸c thèng nhÊt nµy cã vai trß rÊt quan träng nh»m t¨ng c−êng sù hiÓu biÕt vÒ c¸c nguyªn t¾c vµ c¸ch tiÕp cËn ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. Hîp t¸c song ph−¬ng Hoa Kú - Canada Canada vµ Hoa Kú, hai quèc gia thuéc hµng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n xuÊt GMC, ®X cã mét thêi gian dµi hîp t¸c song ph−¬ng hoÆc ®a ph−¬ng trong lÜnh vùc CNSH n«ng nghiÖp. Trong c¸c nghiªn cøu vÒ c©y biÕn ®æi gen tr−íc khi ®−a ra thÞ tr−êng cña hai n−íc vµ n¨m 1998, trong c¸c th¶o luËn song ph−¬ng, Bé N«ng nghiÖp Hoa Kú vµ C¬ quan KiÓm dÞch Thùc phÈm Canada (Canadian Food Inspection Agency - CFIA) cïng Bé Y tÕ Canada ®X bµn vÒ c¸c lo¹i 32 th«ng tin/ sè liÖu c¸c bªn cÇn ®¸nh gi¸ xem xÐt tr−íc khi quyÕt ®Þnh ®−a s¶n phÈm c©y biÕn ®æi gen ra s¶n xuÊt ®¹i trµ. C¸c chuyªn viªn qu¶n lý ®X häp, nghiªn cøu so s¸nh ®èi chiÕu c¸c ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý c©y biÕn ®æi gen cña m×nh vµ cè g¾ng tho¶ thuËn víi nhau vÒ c¸c vÊn ®Ò, biÖn ph¸p ®−îc cho lµ cÇn thiÕt nh»m thèng nhÊt qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ë møc di truyÒn ph©n tö c©y biÕn ®æi gen cña hai n−íc. Cuéc häp nµy lµ c¬ héi cho c¸c bªn th¶o luËn vµ t×m c¬ héi hîp t¸c còng nh− trao ®æi th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn an toµn c©y biÕn ®æi gen trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ th−¬ng m¹i. C¸c bªn tin t−ëng r»ng sù hîp t¸c nµy sÏ lµ c¬ së thuËn lîi gióp cho c©y biÕn ®æi gen ®−îc ®¶m b¶o an toµn khi ®−a vµo thÞ tr−êng. Cuéc häp nµy cïng c¸c ho¹t ®éng kh¸c cã thÓ dÉn ®Õn sù thèng nhÊt viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro trong t−¬ng lai gi÷a Hoa Kú vµ Canada. Râ rµng, viÖc trao ®æi th«ng tin gi÷a CFIA vµ APHIS gióp t¨ng c−êng sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh còng nh− c¸c yªu cÇu cÇn thiÕt ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro. Trªn c¬ së, ®ã qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro ®−îc xóc tiÕn hiÖu qu¶ h¬n. Tr−íc m¾t, c¸c ®¸nh gi¸ nµy vÉn tiÕp tôc ®−îc thùc hiÖn theo tõng tr−êng hîp cô thÓ. L−îng th«ng tin cÇn ®¸nh gi¸ nhiÒu hay Ýt phô thuéc vµo mçi tr−êng hîp vµ c¸c quy ®Þnh riªng cña tõng c¬ quan. KÕt qu¶ ban ®Çu cña sù hîp t¸c song ph−¬ng Canada – Hoa Kú vÒ c©y biÕn ®æi gen lµ viÖc ®−a ra nh÷ng d÷ liÖu ®Þnh tÝnh di truyÒn ph©n tö: qu¸ tr×nh chuyÓn gen vµ c¸c vector ®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh chuyÓn gen; nguyªn liÖu di truyÒn cã thÓ chuyÓn vµo thùc vËt nhËn; sù nhËn biÕt, di truyÒn vµ biÓu hiÖn cña nguyªn liÖu di truyÒn trong c©y biÕn ®æi gen vµ c¸c s¶n phÈm protein míi mX hãa bëi nguyªn liÖu di truyÒn ®−a vµo. Sù gièng vµ kh¸c nhau cña c¸c b−íc ®¸nh gi¸ gi÷a c¸c c¬ quan cña Hoa Kú vµ Canada còng ®−îc x¸c ®Þnh. D÷ liÖu ®Þnh tÝnh di truyÒn ph©n tö chØ lµ mét phÇn th«ng tin cÇn ®−îc xem xÐt trong c¸c ®¸nh gi¸ c©y biÕn ®æi gen tr−íc khi ®−a ra thÞ tr−êng. Trõ mét vµi tr−êng hîp, cßn l¹i qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ c¸c ®Æc ®iÓm di truyÒn ph©n tö cña GMC ¸p dông ë c¶ 3 c¬ quan cña Canada vµ Hoa Kú. Khi cÇn, néi dung nµy sÏ ®−îc c¸c bªn xem xÐt vµ chØnh söa. Ngoµi ra, c¸c bªn còng liÖt kª mét danh s¸ch th«ng sè kü thuËt c¸c nhµ ®¸nh gi¸ s¶n phÈm cÇn xem xÐt vµ theo dâi tr−íc khi phª chuÈn. Danh s¸ch nµy ®−îc c«ng bè gióp cho nh÷ng ng−êi ®¨ng ký biÕt th«ng tin, thñ tôc vµ chuÈn bÞ hå s¬ cÇn thiÕt. Trªn c¬ së hîp t¸c nµy, tõ 1/1/2002 Canada vµ Hoa Kú ®X trao ®æi th«ng tin mét sè s¶n phÈm GMO. Argentina, chÝnh phñ ®X b¾t ®Çu ®µm ph¸n víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc nh»m thèng nhÊt c¸c nguyªn t¾c liªn quan ®Õn an toµn GMO b¾t ®Çu tõ héi nghÞ ë Buenos Aires n¨m 1992 bµn vÒ “Thèng nhÊt c¸c vÊn ®Ò ATSH ë c¸c quèc gia Nam Mü vµ Gi¸m s¸t Thùc vËt chuyÓn gen”. N¨m 1995, trong §¹i héi c¸c quèc gia ch©u Mü – Latin vÒ CNSH trong n«ng nghiÖp lÇn thø hai, Argentina ®X ®ång ý t×m c¸ch thèng nhÊt c¸c nguyªn t¾c vÒ gi¸m s¸t vµ ®iÒu tiÕt GMO trªn ®ång ruéng vµ viÖc trao ®æi th−¬ng m¹i c¸c vËt liÖu chuyÓn gen. Víi sù chÊp thuËn nµy, c¸c ®¹i diÖn cña Argentina, Brazil, Paraguay, Uruguay vµ c¸c quan s¸t viªn cña Bolivia vµ Chile ®X x¸c ®Þnh “... cïng thèng nhÊt c¸c nguyªn t¾c vµ quy tr×nh gi¸m s¸t ®èi víi viÖc ph¸t triÓn vµ th−¬ng m¹i hãa GMO trong khu vùc”. N¨m 1996, mét héi nghÞ gi÷a Argentina vµ Anh ®X ®−îc tæ chøc t¹i Buenos Aires nh»m t¨ng c−êng kh¶ n¨ng thiÕt lËp c¸c tiªu chÝ chung vÒ gi¸m s¸t ATSH ë c¸c quèc gia trong khèi (Argentina, Bolivia, Brazil, Chile, Paraguay vµ Uruguay). Ngoµi ra, Héi nghÞ còng th¶o luËn vÒ viÖc x©y dùng mét ng©n hµng d÷ liÖu khu vùc vÒ GMO vµ c¸c s¶n phÈm tõ GMO vµ vÒ viÖc ph¸t triÓn mét hÖ thèng trao ®æi th«ng tin. N¨m 1999, trong cuéc tiÕp xóc víi c¸c chuyªn viªn thuéc ñy ban Cè vÊn N«ng s¶n Argentina – Hoa Kú, c¸c hÖ thèng ATSH cña c¶ hai n−íc ®X ®−îc ®−a ra xem xÐt víi môc ®Ých x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng thèng nhÊt c¸c nguyªn t¾c gi÷a hai n−íc. Môc tiªu träng t©m lµ thèng nhÊt c¸c tiªu chÝ vµ quy tr×nh ®èi víi viÖc cÊp phÐp GMO nh»m tù do th−¬ng m¹i, chÊp nhËn ®¸nh gi¸ d÷ liÖu cña c¸c bªn vÒ nh÷ng ®iÒu chØnh sau th−¬ng m¹i hãa, còng nh− c¸c lÜnh vùc hîp t¸c kh¸c. §Æc biÖt, c¸c nhµ cÊp phÐp ATSH ë Argentina ®ang xem xÐt kh¶ n¨ng sö dông B¶n kiÓm so¸t c¸c Yªu cÇu vÒ D÷ liÖu Sinh häc Ph©n tö ®ang ®−îc sö dông trong HiÖp ®Þnh song ph−¬ng vÒ CNSH trong N«ng nghiÖp gi÷a Hoa Kú vµ Canada. Argentina ®ång ý xem xÐt 33 l¹i B¶n kiÓm so¸t vµ ®Ö tr×nh mét sè ý kiÕn söa ®æi nhá nh»m t¹o nªn mét b¶n hiÖp ®Þnh chung gi÷a Argentina vµ Hoa Kú. B¶n s¬ th¶o song ph−¬ng ®X ®−îc ®Ö tr×nh vµo th¸ng 11/2000, víi sù tham dù cña c¸c ®¹i diÖn Argentina trong Héi nghÞ cña USDA bµn vÒ HiÖp ®Þnh thèng nhÊt D÷ liÖu Sinh häc Ph©n tö gi÷a Hoa Kú vµ Canada. Héi nghÞ nµy nh»m so s¸nh c¸c yªu cÇu vÒ nguyªn t¾c vµ nh»m thiÕt lËp b−íc thèng nhÊt cuèi cïng cña qu¸ tr×nh thèng nhÊt d÷ liÖu sinh häc ph©n tö vµ c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ rñi ro m«i tr−êng trong 3 n−íc bao gåm c¶ nh÷ng nguyªn t¾c kü thuËt kh«ng t−¬ng thÝch cña Argentina. C¸c v¨n b¶n cña Héi nghÞ bao gåm “D÷ liÖu §Þnh tÝnh Di truyÒn ph©n tö” vµ “Qu¸ tr×nh X¸c ®Þnh §¸nh gi¸ Rñi ro m«i tr−êng cña Thùc vËt chuyÓn gen” ®ãng vai trß lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó tiÕn hµnh c¸c b−íc tiÕp theo cña qu¸ tr×nh thèng nhÊt. 34 7. Qu¶n lý an toµn sinh häc vµ trao ®æi th«ng tin ë ViÖt Nam Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ang trë thµnh xu h−íng tÊt yÕu trªn thÕ giíi vµ còng lµ chñ tr−¬ng nhÊt qu¸n cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta. BÊt kú quèc gia nµo tham dù vµo toµn cÇu hãa ®Òu cÇn nç lùc ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch, quy chÕ cña m×nh theo ®Þnh chÕ quèc tÕ. Trong lÜnh vùc CNSH, n−íc ta ®X x¸c ®Þnh ®©y lµ ngµnh quan träng. NghÞ ®Þnh sè 18/CP cña ChÝnh phñ ngµy 11 th¸ng 3 n¨m 1994 ®X chØ râ: “… Cïng víi c¸c ngµnh c«ng nghÖ mòi nhän kh¸c (c«ng nghÖ th«ng tin vµ c«ng nghÖ vËt liÖu míi), c«ng nghÖ sinh häc sÏ gãp phÇn khai th¸c tèi −u c¸c nguån lùc cña ®Êt n−íc phôc vô ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña nh©n d©n vµ chuÈn bÞ nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn thiÕt vÒ mÆt c«ng nghÖ cho ®Êt n−íc tiÕn vµo thÕ kû 21…”. Tõ n¨m 1994 ®Õn nay, nhê c¸c biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, ®Çu t− hiÖu qu¶, CNSH víi c¸c kü thuËt hiÖn ®¹i ngµy cµng ph¸t triÓn vµ ®−îc øng dông m¹nh mÏ. ë ViÖt Nam, GMO còng ®ang ®−îc tiÕp cËn nghiªn cøu vµ triÓn khai. Chóng ta l¹i lµ thµnh viªn cña C«ng −íc §a d¹ng Sinh häc vµ NghÞ ®Þnh th− Cartagena vÒ ATSH. H¬n n÷a, chÝnh s¸ch kinh tÕ toµn cÇu sÏ dÉn ®Õn sù du nhËp cña GMO ë c¸c quy m« kh¸c nhau. V× vËy, viÖc ban hµnh vµ thùc thi quy chÕ ATSH còng nh− x©y dùng Khung ATSH Quèc gia trë nªn rÊt cÊp b¸ch ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho con ng−êi vµ m«i tr−êng sèng. Khung ATSH Quèc gia lµ c«ng cô gióp x©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý, c¬ cÊu hµnh chÝnh, t¨ng c−êng n¨ng lùc trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh còng nh− t¨ng c−êng sù tham gia cña c«ng chóng trong c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ATSH. Chóng ta cÇn t¹o ra Khung ATSH Quèc gia v÷ng ch¾c nh−ng kh«ng k×m hXm nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn CNSH. Khung ®ã cÇn cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi trong t−¬ng lai, ph¶i minh b¹ch, dÔ thùc thi vµ cÇn khuyÕn khÝch sù tham gia cña c«ng chóng. X©y dùng, thùc thi quy chÕ ATSH vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n vµ kh«ng chØ mang tÝnh quèc gia. C¸c nhiÖm vô nµy cÇn ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së hîp t¸c víi c¸c chuyªn gia quèc tÕ, trao ®æi th«ng tin vµ häc hái kinh nghiÖm tõ c¸c quèc gia, ®Æc biÖt lµ c¸c quèc gia trong khu vùc cã hÖ sinh th¸i t−¬ng tù nhau. Tuy nhiªn, cÇn nhÊn m¹nh r»ng, mÆt dï kh¸ nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý rñi ro ®Õn an toµn m«i tr−êng, thùc phÈm vµ thøc ¨n ch¨n nu«i ®X ®−îc mét sè quèc gia c«ng bè, c¸c th«ng tin nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ kÕt luËn nµy trong nhiÒu tr−êng hîp cã thÓ kh«ng hoµn toµn phï hîp víi c¸c quèc gia vïng nhiÖt ®íi víi hÖ sinh th¸i kh¸c biÖt. V× vËy, bªn c¹nh viÖc trao ®æi th«ng tin nh»m t¨ng c−êng hiÓu biÕt c¸c quy chÕ vµ c¸c yªu cÇu cung cÊp th«ng tin c¬ b¶n, chóng ta cÇn x©y dùng c¸c quy ®Þnh riªng ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro ®èi víi søc khoÎ con ng−êi vµ m«i tr−êng cña GMO. C¸c qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸, qu¶n lý cÇn ®−îc thùc hiÖn trong tõng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng còng nh− ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu ®X ®Æt ra cña n−íc m×nh th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia d−íi sù thùc thi vµ gi¸m s¸t cña c¸c chuyªn gia trong n−íc. C¸c viÖn nghiªn cøu còng cÇn ®−îc hç trî ®Ó x©y dùng c¸c nghiªn cøu ATSH trong nh÷ng ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu ®ang triÓn khai nh»m gi¶i ®¸p c¸c th«ng tin cÇn thiÕt nh−: sù æn ®Þnh vµ an toµn cña vector chuyÓn gen, kh¶ n¨ng chuyÓn gen tõ GMC sang c©y hä hµng hoang d¹i, nh÷ng ¶nh h−ëng bÊt lîi ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i xung quanh do viÖc s¶n sinh c¸c s¶n phÈm protein cã tÝnh ®éc, vÊn ®Ò an toµn thùc phÈm… Bªn c¹nh ®ã, chóng ta còng cã thÓ tham kh¶o th«ng tin tõ c¸c m¹ng th«ng tin quèc tÕ. HiÖn nay, cã kh¸ nhiÒu ng©n hµng d÷ liÖu cung cÊp th«ng tin tæng quan vÒ c¸c vÊn ®Ò phª chuÈn gi¶i phãng GMO vµo m«i tr−êng. M¹ng l−íi Th«ng tin vµ DÞch vô T− vÊn vÒ An toµn sinh häc (The Biosafety Information Network and Advisory Service – BINAS) cña UNIDO cã mét m¹ng th«ng tin vÒ thö nghiÖm ®ång ruéng toµn cÇu. M¹ng th«ng tin nµy còng liªn kÕt víi m¹ng Biotrack cña OECD, m¹ng cung cÊp c¸c th«ng tin cho phÐp thö nghiÖm gi¶i phãng GMO ë trªn 30 quèc gia. ë Hoa Kú, HÖ thèng th«ng tin CNSH (Information Systems for Biotechnology – ISB) còng cung cÊp c¸c th«ng tin thö nghiÖm ®ång ruéng... 35 Sù hîp t¸c víi khu vùc vµ quèc tÕ trong vÊn ®Ò trao ®æi chuyªn gia vµ th«ng tin ATSH cã vai trß quan träng t¹o nªn hÖ thèng th«ng tin c¬ b¶n cho qu¶n lý ATSH vµ ®¸nh gi¸, qu¶n lý rñi ro GMO ë n−íc ta. ViÖc chñ ®éng tiÕp cËn vµ qu¶n lý hîp lý c«ng nghÖ lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m nghiªn cøu vµ sö dông GMO hiÖu qu¶ vµ ®¶m b¶o an toµn cho m«i tr−êng sinh th¸i còng nh− søc kháe con ng−êi. §Èy m¹nh ®Çu t− nghiªn cøu chuyÓn gen, qu¶n lý an toµn GMO nhËp khÈu còng nh− s¶n xuÊt trong n−íc nh− x©y dùng c¸c phßng kiÓm nghiÖm tiªu chuÈn ®Ó kiÓm nghiÖm (ë møc ®é ph©n tö) vµ ®¸nh gi¸ ®é an toµn cña GMO tr−íc khi ®−a ra thÞ tr−êng... trªn c¬ së nghiªn cøu, x©y dùng vµ triÓn khai ¸p dông nh÷ng chiÕn l−îc thÝch hîp sÏ t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ sinh häc vµ GMO nh»m t¨ng c−êng lîi Ých kinh tÕ cña ngµnh khoa häc mòi nhän nµy ë n−íc ta. Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh 1. Ad van Dommelen (1999) Scientific requirement for the assessment of food safety. Biotechnology and Development Monitor 38: 3-7. 2. Andre de Kathen (1997) Biotechnology, biosafety and impact assessment: Field trials of transgenic crops in developing countries. Biosafety Journal, 3(4) (BY97004). 3. Anon (2000) Novartis pins hopes for GM seeds on new marker system. Nature 406: 924. 4. Berkey JO (2002) Implications of Codex standards for the regulation of genetically modified food. Asean Biotechnology and Development Review, 77-82. 5. Bijman J (1994) Biosafety regulation. Biotechnology and Development Monitor 18: 14-15. 6. Burachik M, Traynor PL (2001) Commercializing agricultural biotechnology products in Argentina: Analysis of biosafety procedures. International Service for National Agriculture Research (ISNAR). Discussion Paper No. 01-02. 7. Cartagena Protocol on Biosafety to the Convention on Biological Diversity (2000) Adopted at the Convention on Biological Diversity, 29/1/2000, Montreal, Canada. 8. Changyong W (2002) Biosafety work in China: Risk assessment and risk management. Asia Regional Workshop on Risk Assessment in Implementing the Cartagena Protocol on Biosafety. New Delhi, 22-24/5/2002: 104-114. 9. Chrispeels MJ, Sadava DE (2002) Plants, genes, and crop biotechnology. Jones and Bartlett publishers, Sudbury, 10. Massachusetts, USA. 11. Commandeur P (1995) Public acceptance and regulation of biotechnology in Japan. Biotechnology and Development Monitor 22: 9-12. monitor.nl/2205.htm. 12. Compeerapap J (1997) The Thai debate on biotechnology and regulations. Biotechnology and Development Monitor 32. 13. Directive 2001/18/EC of the European Parliament and of the Council (on the deliberate release into the environment of GMO and Repealing Council Directive 90/20/EEC. 14. Gasson MJ (2000) Gene transfer from genetically modified food. Current Opinion in Biotechnology 11: 505-508. 36 15. Gupta SC (2002) Is biotechnology safe – the US regulatory mechanisms that assure food and feed safety. Workshop on Agricultural Biotechnology: facts, challenges and future directions. USDA_US – MARD_Vietnam, Hanoi, 14/6, 2002. 16. Herrera-Estrella LR (2000) Genetically modified crops and developing countries. Plant Physiology 124: 923-925.