Đề tài Bàn về chế độ tài chính và kế toán thu nhập và phân phối thu nhập hiện hành trong các Doanh nghiệp ở Việt Nam

tøc lµ s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®­îc thÞ tr­êng chÊp nhËn (c¶ vÒ chÊt l­îng vµ gi¸ c¶), tõ ®ã doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn më réng s¶n xuÊt - kinh doanh ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Lîi nhuËn lµ nguån vèn quan träng ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng toµn bé nÒn KTQD. Bëi v× lîi nhuËn lµ nguån h×nh thµnh nªn thu nhËp cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc, th«ng qua viÖc thu thuÕ lîi tøc, trªn c¬ së ®ã gióp cho Nhµ n­íc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ - x· héi. Mét bé phËn lîi nhuËn kh¸c, ®­îc ®Ó l¹i xÝ nghiÖp thµnh lËp c¸c quü, t¹o ®iÒu kiÖn më réng quy m« s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn. Tuy nhiªn, lîi nhuËn cã trë thµnh môc tiªu, ®éng lùc cña c¸c doanh nghiÖp hay kh«ng cßn phô thuéc vµo chÝnh s¸ch ph©n phèi thu nhËp cña Nhµ n­íc. §©y lµ mét chÝnh s¸ch tµi chÝnh quan träng, nã gi¶i quyÕt mèi quan hÖ vµ lîi Ých kinh tÕ cña Nhµ n­íc, chñ së h÷u vµ ng­êi lao ®éng trong viÖc ph©n phèi kÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. ChÝnh v× vËy, chÝnh s¸ch ph©n phèi thu nhËp hîp lÝ sÏ lµ mét ®ßn bÈy kinh tÕ quan träng khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng vµ c¸c doanh nghiÖp ra søc ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt thóc ®Èy qu¸ tr×nh CNH - H§H. §ång thêi viÖc thùc hiÖn tèt c«ng t¸c tµi chÝnh - kÕ to¸n thu nhËp vµ ph©n phèi thu nhËp t¹i c¸c doanh nghiÖp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho Nhµ n­íc trong viÖc qu¶n lý ng©n s¸ch, ®iÒu tiÕt thu nhËp, ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng. Trong qu¸ tr×nh ®i theo ®Þnh h­íng XHCN, Nhµ n­íc kh«ng ngõng tiÕn hµnh söa ®æi, bæ sung vµ hoµn thiÖn chÕ ®é tµi chÝnh kÕ to¸n thu nhËp vµ ph©n phèi thu nhËp cho phï hîp víi thùc tiÔn. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh thùc hiÖn còng ph¸t sinh kh«ng Ýt vÊn ®Ò cÇn quan t©m gi¶i quyÕt vµ hoµn thiÖn thªm. NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña lîi nhuËn vµ chÕ ®é ph©n phèi lîi nhuËn ®Õn sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia, ®ång thêi ®­îc sù h­íng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o - TS. NguyÔn V¨n C«ng - em xin m¹nh d¹n chän ®Ò tµi: Bµn vÒ chÕ ®é tµi chÝnh vµ kÕ to¸n thu nhËp vµ ph©n phèi thu nhËp hiÖn hµnh trong c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. B. Néi dung I. C¬ së lÝ luËn: 1. Thu nhËp doanh nghiÖp: 1.1 Kh¸i niÖm: Thu nhËp doanh nghiÖp lµ kÕt qu¶ tµi chÝnh cña mét k× s¶n xuÊt - kinh doanh ®­îc biÓu hiÖn b»ng chØ tiªu lîi nhuËn (l·i hoÆc lç). 1.2 Vai trß vµ ý nghÜa cña lîi nhuËn: Lîi nhuËn lµ chØ tiªu chÊt l­îng tæng hîp biÓu hiÖn kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Nã ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸c mÆt sè l­îng vµ chÊt l­îng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Lîi nhuËn lµ nguån vèn quan träng ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bëi v× lîi nhuËn lµ nguån h×nh thµnh nªn thu nhËp cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc, th«ng qua viÖc thu thuÕ, trªn c¬ së ®ã gióp cho Nhµ n­íc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ - x· héi. Mét bé phËn kh¸c ®­îc ®Ó l¹i doanh nghiÖp thµnh lËp c¸c quü, t¹o ®iÒu kiÖn më réng quy m« s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng ng­êi lao ®éng. Lîi nhuËn lµ mét ®ßn bÈy kinh tÕ quan träng khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng vµ c¸c doanh nghiÖp ra søc ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt - kinh doanh, trªn c¬ së cña chÝnh s¸ch ph©n phèi ®óng ®¾n. 1.3 Néi dung cña thu nhËp: Theo Th«ng T­ sè 64/1999 TT- BTC ngµy 7/6/1999 lîi nhuËn thùc hiÖn c¶ n¨m lµ kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp bao gåm lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng kinh doanh vµ lîi nhuËn ho¹t ®éng kh¸c. Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng kinh doanh lµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng kinh doanh hµng ho¸. KÕt qu¶ ®ã ®­îc ®o b»ng phÇn chªnh lÖch gi÷a doanh thu thuÇn vÒ tiªu thô hµng ho¸ víi c¸c kho¶n chi phÝ kinh doanh vµ ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc: Lîi nhuËn thuÇn tõ ho¹t ®éng kinh doanh = Doanh thu thuÇn vÒ tiªu thô - Gi¸ vèn hµng b¸n - Chi phÝ b¸n hµng - Chi phÝ qu¶n lÝ doanh nghiÖp Doanh thu thuÇn vÒ tiªu thô = Tæng sè Doanh thu thùc tÕ - Gi¶m gi¸ hµng b¸n - Doanh thu hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i - ThuÕ tiªu thô ®¨c biÖt, thuÕ xuÊt khÈu KÕt qu¶ ho¹t ®éng tµi chÝnh (lîi nhuËn thuÇn ho¹t ®éng tµi chÝnh) lµ kÕt qu¶ ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ chøng kho¸n, gãp vèn liªn doanh, kinh doanh bÊt ®éng s¶n, cho vay ng¾n h¹n, cho vay dµi h¹n... vµ ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc: Lîi nhuËn thuÇn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh = Thu nhËp thuÇn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh - Chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh Thu nhËp thuÇn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh = Thu nhËp tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh - C¸c kho¶n gi¶m trõ thu nhËp ho¹t ®éng tµi chÝnh Trong ®ã, thu nhËp tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh bao gåm: L·i do bu«n b¸n chøng kho¸n ®Çu t­. Lîi tøc cæ phÇn, l·i tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu. ChiÕt khÊu thanh to¸n hµng mua ®­îc h­ëng. Thu l·i cho vay vèn. Thu nhËp do b¸n bÊt ®éng s¶n. Thu nhËp ®­îc chia tõ ho¹t ®éng tham gia liªn doanh. L·i mua b¸n ngo¹i tÖ. Thu c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ kh¸c... Hoµn nhËp dù phßng gi¶m gi¸ ®Çu t­. Chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh bao gåm: Lç do bu«n b¸n chøng kho¸n ®Çu t­. Chi phÝ kinh doanh chøng kho¸n. Lç tõ ho¹t ®éng liªn doanh. Chi phÝ ho¹t ®éng ®Çu t­ tµi chÝnh kh¸c. ChiÕt khÊu thanh to¸n khi b¸n hµng. Chi phÝ dù phßng gi¶m gi¸ ®Çu t­. v.v... KÕt qu¶ ho¹t ®éng bÊt th­êng (lîi nhuËn bÊt th­êng) lµ kho¶n chªnh lÖch gi÷a thu vµ chi bÊt th­êng ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc: Lîi nhuËn bÊt th­êng = Thu nhËp bÊt th­êng - Chi phÝ bÊt th­êng Thu nhËp bÊt th­êng lµ nh÷ng kho¶n thu nhËp tõ c¸c nghiÖp vô kh«ng th­êng xuyªn ë doanh nghiÖp, n»m ngoµi dù tÝnh cña doanh nghiÖp. C¸c kho¶n bÊt th­êng bao gåm: Thu do nh­îng b¸n, thanh lÝ tµi s¶n cè ®Þnh, b¸n phÕ liÖu. Thu c¸c kho¶n ®­îc ph¹t ®­îc båi th­êng. Thu vÒ c¸c kho¶n nî kh«ng cã chñ. Tµi s¶n thõa... Hoµn nhËp dù phßng gi¶m gi¸ tån kho vµ kho¶n thu khã ®ßi. Thu nhËp bÊt th­êng sau khi trõ ®i c¸c kho¶n gi¶m thu nhËp bÊt th­êng (gi¶m gi¸ hµng b¸n vµ thu nhËp cña hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i thuéc ho¹t ®éng bÊt th­êng) sÏ t¹o nªn chØ tiªu thu nhËp thuÇn bÊt th­êng. Chi phÝ bÊt th­êng lµ kho¶n chi phÝ do c¸c sù kiÖn hay c¸c nghiÖp vô riªng biÖt víi ho¹t ®éng th«ng th­êng mµ doanh nghiÖp kh«ng thÓ tÝnh to¸n tr­íc ®­îc. C¸c kho¶n chi phÝ bÊt th­êng bao gåm: Chi phÝ thanh lÝ, nh­îng b¸n tµi s¶n cè ®Þnh, gi¸ trÞ cßn l¹i cña tµi s¶n cè ®Þnh thanh lÝ, nh­îng b¸n. C¸c kho¶n bÞ ph¹t, bÞ båi th­êng. C¸c kho¶n chi phÝ bÊt th­êng kh¸c. 2. Ph©n phèi thu nhËp: 2.1 Tæng qu¸t vÒ chÝnh s¸ch ph©n phèi thu nhËp: Trªn b×nh diÖn tæng thÓ, thu nhËp cña doanh nghiÖp ®­îc ph©n phèi theo hai néi dung c¬ b¶n, ®ã lµ: Nép thuÕ cho Nhµ n­íc theo luËt ®Þnh. Theo néi dung ph©n phèi nµy, mét phÇn tµi s¶n cña doanh nghiÖp sÏ t¸ch ra khái qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn vèn ë doanh nghiÖp khi doanh nghiÖp thùc hiÖn nghÜa vô víi Nhµ n­íc. Ph©n chia cho c¸c chñ së h÷u doanh nghiÖp. Theo néi dung ph©n phèi nµy th× phÇn tµi s¶n cña doanh nghiÖp t­¬ng øng víi thu nhËp mµ chñ së h÷u ®­îc h­ëng, ®­îc sö dông theo quyÕt ®Þnh cña chñ së h÷u, nh­ bæ sung vèn kinh doanh cho doanh nghiÖp, chñ së h÷u nhËn thu nhËp ®Ó chi dïng vµo viÖc kh¸c. 2.2 Néi dung ph©n phèi thu nhËp: Theo nghÞ ®Þnh 27/CP ngµy 20/4/1999 Néi dung ph©n phèi Thu nhËp cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh­ sau: I. Nép thuÕ lîi tøc theo luËt ®Þnh (nay lµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp). II. Lîi nhuËn thùc hiÖn cña doanh nghiÖp sau khi nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®­îc ph©n phèi nh­ sau: 1. Bï kho¶n cña c¸c n¨m tr­íc ®èi víi c¸c kho¶n lç kh«ng ®­îc trõ vµo lîi nhuËn tr­íc thuÕ. 2. Nép tiÒn sö dông vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc. 3. Trõ c¸c kho¶n tiÒn ph¹t vi ph¹m ph¸p luËt thuéc tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp. 4. Lîi nhuËn cßn l¹i sau khi trõ c¸c kho¶n 1, 2, 3 ®­îc ph©n phèi theo quy ®Þnh d­íi ®©y: a/ TrÝch 10% vµo quü dù phßng tµi chÝnh; khi sè d­ quü b»ng 25% vèn ®iÒu lÖ th× kh«ng trÝch n÷a. b/ TrÝch 50% vµo quü ®Çu t­ ph¸t triÓn. c/ TrÝch 5% vµo quü dù phßng mÊt viÖc lµm; khi sè d­ quü nµy b»ng 6 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn th× kh«ng trÝch n÷a. d/ §èi víi mét sè ngµnh ®Æc thï mµ ph¸p luËt cho phÐp trÝch lËp c¸c quü ®Æc biÖt tõ lîi nhuËn sau thuÕ th× doanh nghiÖp ®­îc trÝch lËp theo c¸c quy ®Þnh ®ã. ®/ Chia l·i cæ phÇn trong tr­êng hîp ph¸t hµnh cæ phiÕu. e/ Sè lîi nhuËn cßn l¹i sau khi trõ c¸c kho¶n a, b, c, d, ® ®­îc trÝch lËp hai quü khen th­ëng vµ phóc lîi. Møc trÝch tèi ®a cho c¶ hai quü nµy ®­îc c¨n cø vµo tØ suÊt lîi nhuËn (tÝnh trªn vèn Nhµ n­íc) nh­ sau: + 3 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn nÕu tØ suÊt lîi nhuËn n¨m nay kh«ng thÊp h¬n n¨m tr­íc. Tr­êng hîp doanh nghiÖp ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, ®Çu t­ më réng kinh doanh ®ang trong thêi gian ®­îc miÔn thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp theo LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc, nÕu cã tØ suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n n¨m tr­íc khi ®Çu t­ th× còng ®­îc trÝch tèi ®a 3 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn. + 2 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn nÕu tØ suÊt lîi nhuËn n¨m nay thÊp h¬n tØ suÊt lîi nhuËn n¨m tr­íc. Héi ®ång qu¶n trÞ hoÆc Gi¸m ®èc (®èi víi doanh nghiÖp kh«ng cã héi ®ång qu¶n trÞ) sau khi tham kh¶o ý kiÕn c«ng ®oµn quyÕt ®Þnh tØ lÖ ph©n chia vµo mçi quü. Sè lîi nhuËn cßn l¹i sau khi trÝch 2 quü khen th­ëng vµ phóc lîi nh­ trªn ®­îc bæ sung toµn bé vµo quü ®Çu t­ ph¸t triÓn. 3. H¹ch to¸n thu nhËp vµ ph©n phèi thu nhËp: 3.1 §Æc ®iÓm vµ nhiÖm vô h¹ch to¸n: 3.1.1 §Æc ®iÓm h¹ch to¸n: Thu nhËp cña doanh nghiÖp thÓ hiÖn b»ng chØ tiªu l·i hoÆc lç, lµ chØ tiªu g¾n víi kú h¹ch to¸n. Ng­êi ta chØ cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc kÕt qu¶ kinh doanh cña mét kú h¹ch to¸n khi kÕt thóc k× h¹ch to¸n ®ã. Theo chÕ ®é kÕ to¸n cña ViÖt Nam, kú h¹ch to¸n lµ theo n¨m d­¬ng lÞch. Muèn ph©n phèi thu nhËp doanh nghiÖp th× ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc thu nhËp trong n¨m, v× vËy viÖc ph©n phèi tn thùc tÕ cña mét n¨m nµo ®ã tÊt yÕu ph¶i thùc hiÖn ë n¨m tiÕp theo. Trong thùc tÕ, cac doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc thu nhËp theo kÕ ho¹ch (t¹m ph©n phèi), sè ph©n phèi theo kÕ ho¹ch sÏ ®­îc tÊt to¸n khi b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn c«ng nhËn. 3.1.2 NhiÖm vô h¹ch to¸n: Ph¶n ¸nh chÝnh x¸c doanh thu, chi phÝ; tõ ®ã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh, ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng bÊt th­êng kh¸c. Cung cÊp ®Çy ®ñ, kÞp thêi th«ng tin vÒ kÕt qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ®Ó lµm c¬ së ®Ò ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý. Ghi nhËn kÕt qu¶ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh mét c¸ch chi tiÕt theo tõng nghiÖp vô kinh doanh, theo tõng ®¬n vÞ trùc thuéc, hoÆc theo tõng ngµnh hµng, nhãm hµng ®Ó phôc vô cho qu¶n lý vµ h¹ch to¸n kinh tÕ néi bé. X¸c ®Þnh sè thu nhËp chÞu thuÕ mét c¸ch chÝnh x¸c. X¸c ®Þnh sè lîi nhuËn ph©n phèi cho c¸c lÜnh vùc ®­îc chÝnh x¸c, ®ång thêi ph¶n ¸nh kÞp thêi t×nh h×nh ph©n phèi lîi nhuËn. §«n ®èc t×nh h×nh thanh to¸n víi Ng©n s¸ch Nhµ n­íc vÒ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp, vÒ thu trªn vèn, tr¸nh t×nh tr¹ng ch©y ×, d©y d­a, chiÕm dông thuÕ. 3.2 Tµi kho¶n sö dông: §Ó h¹ch to¸n kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c, kÕ to¸n sö dông c¸c tµi kho¶n sau: + Tµi kho¶n 911 “X¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh”: Tµi kho¶n nµy dïng ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp trong k× h¹ch to¸n, chi tiÕt theo tõng ho¹t ®éng (ho¹t ®éng kinh doanh, ho¹t ®éng tµi chÝnh, ho¹t ®éng bÊt th­êng). Bªn Nî: - Chi phÝ thuéc ho¹t ®éng kinh doanh trõ vµo kÕt qu¶ trong kú (gi¸ vèn hµng b¸n, chi phÝ b¸n hµng vµ chi phÝ qu¶n lÝ doanh nghiÖp). - Chi phÝ thuéc ho¹t ®éng tµi chÝnh. - Chi phÝ thuéc ho¹t ®éng bÊt th­êng. - KÕt chuyÓn kÕt qu¶ (lîi nhuËn) cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. Bªn Cã: - Doanh thu thuÇn vÒ tiªu thô trong kú. - Thu nhËp thuÇn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh. - Thu nhËp thuÇn bÊt th­êng. - KÕt chuyÓn kÕt qu¶ (lç) cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. Tµi kho¶n 911 cuèi kú kh«ng cã sè d­. + Tµi kho¶n 421 “Lîi nhuËn ch­a ph©n phèi”: Néi dung cña tµi kho¶n nµy nh­ sau: Bªn Nî: - Sè lç tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c. - Ph©n phèi lîi nhuËn. Bªn Cã: - Sè lîi nhuËn tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c. - Xö lÝ lç. Tµi kho¶n 421 ph¶i chi tiÕt thµnh 2 tµi kho¶n cÊp 2: TK 4211 “Lîi nhuËn n¨m tr­íc”: ph¶n ¸nh lîi nhuËn ch­a ph©n phèi cña n¨m tr­íc chuyÓn sang n¨m nay ®Ó ph©n phèi theo quyÕt to¸n khi ®­îc duyÖt, hoÆc lç cña n¨m tr­íc chuyÓn sang n¨m nay ®Ó xö lý. TK 4212 “Lîi nhuËn n¨m nay”: Ph¶n ¸nh lîi nhuËn h×nh thµnh trong n¨m nay vµ t×nh h×nh t¹m ph©n phèi lîi nhuËn theo kÕ ho¹ch cña n¨m nay. Ngoµi ra c¸c doanh nghiÖp cßn ph¶i chi tiÕt c¸c tµi kho¶n trªn thµnh c¸c tµi kho¶n cÊp 3 ®Ó theo dâi riªng lîi nhuËn thùc hiÖn vµ t×nh h×nh t¹m ph©n phèi thu nhËp, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c quyÕt to¸n lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. + Tµi kho¶n 414 “Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn”: Quü nµy ®­îc sö dông cho c¸c môc ®Ých më réng, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, ®Çu t­ theo chiÒu s©u, mua s¾m, x©y dùng tµi s¶n cè ®Þnh, c¶i tiÕn vµ ®æi míi d©y chuyÒn s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ, bæ sung vèn l­u ®éng, tham gia liªn doanh, mua cæ phiÕu, gãp cæ phÇn, trÝch nép lªn cÊp trªn ®Ó h×nh thµnh quü ph¸t triÓn kinh doanh... + Tµi kho¶n 415 “Quü dù phßng tµi chÝnh”: §­îc dïng ®Ó b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®­îc b×nh th­êng khi gÆp rñi ro, thua lç trong kinh doanh hay thiªn tai, ho¶ ho¹n, trÝch nép lªn cÊp trªn... + Tµi kho¶n 431 “Quü khen th­ëng, phóc lîi”: Tµi kho¶n 431 ®­îc më chi tiÕt thµnh 3 tµi kho¶n cÊp 2: - Tµi kho¶n 4311 “Quü khen th­ëng”: Dïng khen th­ëng cho tËp thÓ, c¸ nh©n trong vµ ngoµi doanh nghiÖp cã ®ãng gãp nhiÒu thµnh tÝch ®Õn kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp (khen th­ëng thi ®ua cuèi quý, cuèi n¨m...), trÝch nép lªn cÊp trªn... - Tµi kho¶n 4312 “Quü phóc lîi”: Dïng chi tiªu cho c¸c nhu cÇu phóc lîi c«ng céng, trî cÊp khã kh¨n, môc ®Ých tõ thiÖn, trÝch quü nép lªn cÊp trªn... - Tµi kho¶n 4313 “Quü phóc lîi ®· h×nh thµnh tµi s¶n cè ®Þnh”: Dïng ®Ó theo dâi sè quü phóc lîi ®· ®Çu t­ mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh sö dông cho môc ®Ých phóc lîi c«ng céng. VÒ thùc chÊt, tµi kho¶n nµy ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cßn l¹i cña nh÷ng tµi s¶n cè ®Þnh h×nh thµnh b»ng quü phóc lîi sö dông cho phóc lîi c«ng céng. + Tµi kho¶n 416 “Quü dù phßng vÒ trî cÊp mÊt viÖc lµm”: Quü nµy dïng ®Ó chi cho viÖc ®µo t¹o c«ng nh©n viªn do thay ®æi c¬ cÊu hoÆc ®µo t¹o nghÒ dù phßng cho lao ®éng n÷ vµ båi th­êng tay nghÒ cho ng­êi lao ®éng cã thêi gian lµm viÖc t¹i doanh nghiÖp tõ 1 n¨m trë lªn; trÝch nép cÊp trªn. C¸c tµi kho¶n ph¶n ¸nh quü xÝ nghiÖp cã kÕt cÊu chung nh­ sau: Bªn Nî: C¸c nghiÖp vô ph¸t sinh lµm gi¶m quü xÝ nghiÖp. Bªn Cã: C¸c nghiÖp vô ph¸t sinh lµm t¨ng quü xÝ nghiÖp. D­ Cã: Sè quü xÝ nghiÖp hiÖn cã. 3.3 Ph­¬ng ph¸p h¹ch to¸n: - KÕt chuyÓn gi¸ vèn hµng b¸n, chi phÝ cho c¸c ho¹t ®éng trong k×: Nî TK 911: KÕt chuyÓn chi phÝ. Cã TK 632: Gi¸ vèn hµng b¸n. Cã TK 641: Chi phÝ b¸n hµng. Cã TK 642: Chi phÝ qu¶n lÝ doanh nghiÖp. Cã TK 811: Chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh. Cã TK 821: Chi phÝ ho¹t ®éng bÊt th­êng. - KÕt chuyÓn thu nhËp c¸c ho¹t ®éng trong k×: Nî TK 511: Doanh thu thuÇn tiªu thô bªn ngoµi. Nî TK 512: Doanh thu thuÇn tiªu thô néi bé. Nî TK 711: Thu nhËp ho¹t ®éng tµi chÝnh. Nî TK 721: Thu nhËp ho¹t ®éng bÊt th­êng. Cã TK 911: KÕt chuyÓn thu nhËp. - Ph¶n ¸nh lîi nhuËn h×nh thµnh tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c trong k×, kÕ to¸n ghi: Nî TK 911. Cã TK 421 (4212). - Ph¶n ¸nh c¸c kho¶n lç cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c trong k×, kÕ to¸n ghi: Nî TK 421(4212). Cã TK 911. * H¹ch to¸n ph©n phèi l·i: Trong n¨m N khi ph©n phèi lîi nhuËn cña doanh nghiÖp cho tõng néi dung theo kÕ ho¹ch, kÕ to¸n ghi: Nî TK 4212 “Lîi nhuËn n¨m nay”. Cã TK 333 (3334): ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ph¶i nép. Cã TK 333 (3335): TiÒn thu trªn vèn ph¶i nép. Cã TK 414: TrÝch quü ®Çu t­ ph¸t triÓn. Cã TK 415: TrÝch quü dù phßng tµi chÝnh. Cã TK 416: TrÝch quü dù phßng trî cÊp mÊt viÖc lµm. Cã TK 431: TrÝch quü khen th­ëng, quü phóc lîi. Cã TK 111, 112, 338: Tr¶ thu nhËp cho cæ ®«ng hoÆc c¸c ®èi t¸c tham gia liªn doanh. v.v... Cuèi n¨m N kÕ to¸n x¸c ®Þnh sè d­ cuèi k× cña TK 4212 “Lîi nhuËn n¨m nay” ®Ó chuyÓn thµnh sè d­ ®Çu k× cña TK 4211 “Lîi nhuËn n¨m tr­íc” trªn sæ cña n¨m N + 1. Nî TK 421 (4212): Ghi gi¶m sè lîi nhuËn n¨m nay. Cã TK 421 (4211): Ghi t¨ng sè lîi nhuËn n¨m tr­íc. Khi b¸o c¸o quyÕt to¸n l·i cña doanh nghiÖp ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn c«ng nhËn, kÕ to¸n tÝnh to¸n thu nhËp thùc tÕ ®­îc ph©n phèi theo tõng néi dung vµ so s¸nh víi sè t¹m ph©n phèi trong n¨m tr­íc ®Ó ph©n phèi bæ sung (nÕu sè thùc tÕ > sè ®· ph©n phèi theo kÕ ho¹ch) hoÆc thu håi l¹i (nÕu sè t¹m ph©n phèi theo kÕ ho¹ch > sè thùc tÕ). - NÕu ph¶i ph©n phèi bæ sung kÕ to¸n ghi: Nî TK 4211: L·i n¨m tr­íc ®­îc ph©n phèi. Cã TK 333 (3334, 3335): Ph¶i nép Nhµ n­íc bæ sung. Cã TK 414: Bæ sung quü ®Çu t­ ph¸t triÓn. Cã TK 4212: Bæ sung quü dù phßng tµi chÝnh. Cã TK 4212: Bæ sung quü dù phßng vÒ trî cÊp mÊt viÖc lµm. Cã TK 431: Bæ sung quü khen th­ëng, phóc lîi. Cã TK 111, 112, 338: Bæ sung thu nhËp cho cæ ®«ng hoÆc c¸c ®èi t¸c tham gia liªn doanh. - NÕu ph©n phèi thõa ph¶i thu l¹i, kÕ to¸n ghi: Nî TK 333 (3334, 3335): Sè nép thõa cho Nhµ n­íc. Nî TK 414, 415, 416, 431: Sè trÝch vµo c¸c quü thõa. Nî TK 138, 111, 112: Tr¶ thõa cho cæ ®«ng hoÆc c¸c ®èi t¸c liªn doanh. v.v... Cã TK 4211. Tr­êng hîp doanh nghiÖp kinh doanh bÞ thua lç, c¨n cø vµo quyÕt ®Þnh xö lý cña c¸c cÊp cã thÈm quyÒn, kÕ to¸n ghi: Nî TK 411: Ghi gi¶m vèn kinh doanh cña chñ së h÷u. Nî TK 415: Bï ®¾p b»ng quü dù phßng tµi chÝnh. Nî TK 138: Ph¶i thu ë c¸c bªn tham gia liªn doanh. v.v... Cã TK 421 (4211): Lç ®· xö lý. 3.4 S¬ ®å h¹ch to¸n: TK 911 TK 511 TK 512 TK 711 TK 721 TK 421 (4212) TK 421 (4212) TK 632 TK 641 TK 642 TK 811 TK 421 (4212) TK 421 (3334, 3335) TK 414, 411 TK 415 TK 416 TK 431 TK 111, 112, 338... TK 421(4211) TK 821 1a 1b 1c 1d 3a 1e 2a 2b 2c 2d 3b 5b 4a 4b 4c 4d 4e 4f 5a Gi¶i thÝch: 1a, 1b, 1c, 1d, 1e: KÕt chuyÓn chi phÝ. 2a, 2b, 2c, 2d: KÕt chuyÓn thu nhËp. 3a, 3b: KÕt chuyÓn lîi nhuËn (l·i, lç) n¨m nay. 4a, 4b, 4c, 4d, 4e, 4f: Ph©n phèi thu nhËp n¨m nay (t¹m trÝch nép vµ bæ sung). 5a, 5b: ChuyÓn lîi nhuËn (l·i, lç) n¨m nay sang n¨m sau. 3.5 Chøng tõ, sæ s¸ch kÕ to¸n: - Chøng tõ: QuyÕt to¸n thu nhËp. - Sæ s¸ch: C¸c sæ chi tiÕt, NhËt kÝ chøng tõ sè 8, sè 10. II. Thùc tr¹ng, kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p: KÕ to¸n lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng ®Ó qu¶n lÝ nÒn kinh tÕ nãi chung vµ qu¶n lÝ doanh nghiÖp nãi riªng. §ång thêi lµ khoa häc thu nhËn, xö lÝ vµ cung cÊp th«ng tin vÒ ho¹t ®éng kinh tÕ tµi chÝnh mét c¸ch th­êng xuyªn, liªn tôc, phôc vô cho nhµ qu¶n lÝ ra c¸c quyÕt ®Þnh tµi chÝnh tèi ­u. KÕ to¸n ViÖt Nam ®· h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ tõng b­íc hoµn thiÖn phï hîp víi yªu cÇu, nhiÖm vô vµ c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ trong tõng thêi k× trªn khu«n khæ vµ m«i tr­êng ph¸p lÝ nhÊt ®Þnh. Thùc tÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c«ng t¸c kÕ to¸n trong c¸c ngµnh, c¸c cÊp, c¸c lÜnh vùc vµ mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®· cã nhiÒu tiÕn bé trªn c¬ së m«i tr­êng ph¸p lÝ ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn. ViÖc Nhµ n­íc m¹nh d¹n söa ®æi, bæ sung hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vµ kÕ to¸n t¹o hµnh lang ph¸p lÝ ®amr b¶o cho ho¹t ®éng kÕ to¸n ph¸t triÓn, æn ®Þnh nh»m ph¸t huy vai trß c«ng cô ®¾c lùc trong qu¶n lÝ còng lµ nh÷ng ®æi míi c¨n b¶n trong t­ duy. Bªn c¹nh nh÷ng v¨n b¶n trùc tiÕp h­íng dÉn c«ng t¸c kÕ to¸n, Nhµ n­íc cßn ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®èi víi hÖ thèng kÕ to¸n ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng nÐt ®Æc thï ë n­íc ta lµ mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a c¸c quy ®Þnh kÕ to¸n ®èi víi chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch tµi chÝnh doanh nghiÖp. Do ®ã b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ph¶i ®¸p øng yªu cÇu th«ng tin cho nhiÒu ®èi t­îng, trong ®ã c¸c c¬ quan qu¶n lÝ tµi chÝnh vµ c¬ quan thuÕ cña Nhµ n­íc. C¸c quy ®Þnh vÒ kÕ to¸n th­êng mang tÝnh nguyªn t¾c vÒ c¸c ph­¬ng ph¸p kÕ to¸n ¸p dông cho viÖc lËp b¸o c¸o tµi chÝnh nh»m ph¶n ¸nh vµ cung cÊp ®Çy ®ñ, kÞp thêi c¸c th«ng tin vÒ viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh, chÝnh s¸ch thuÕ cña Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi nhiÒu biÕn ®éng phøc t¹p ®ßi hái c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch còng ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh kÞp thêi cho phï hîp. Tuy nhiªn, ®Ó mçi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ - tµi chÝnh ®i vµo ho¹t ®éng thùc tiÔn cÇn cã mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó nghiªn cøu, ¸p dông, tõ ®ã thÊy ®­îc nh÷ng ­u ®iÓm, h¹n chÕ nh»m tiÕn hµnh söa ®æi bæ sung. ChÕ ®é tµi chÝnh - kÕ to¸n còng ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn ®Ó tiÕn tíi héi nhËp víi kÕ to¸n khu vùc vµ thÕ giíi. Trong ®ã, qu¸ tr×nh ¸p dông chÕ ®é tµi chÝnh - kÕ to¸n thu nhËp vµ ph©n phèi thu nhËp ®· cho ta thÊy cã mét vµi vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. 2.1 Cã b×nh ®¼ng trong kÕt cÊu cña chi phÝ bÊt th­êng vµ thu nhËp bÊt th­êng. C¬ së cña viÖc x¸c ®Þnh kÕt qu¶ (hay thu nhËp) cña doanh nghiÖp lµ doanh thu vµ chi phÝ. Song trong thêi gian qua viÖc quy ®Þnh ph¹m vi doanh thu vµ ph¹m vi chi phÝ thiÕu nhÊt qu¸n, kh«ng phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña c¬ chÕ thÞ tr­êng nh­ c¸c kho¶n chi nép ph¹t do vi ph¹m hîp ®ång, l·i vay v­ît møc trÇn cña Ng©n hµng... kh«ng ®­îc tÝnh vµo chi phÝ. Nh­ng nh÷ng kho¶n thu thuéc néi dung nµy l¹i tÝnh vµo doanh thu (thu nhËp bÊt th­êng) ®Ó tÝnh thu nhËp chÞu thuÕ. Theo c¬ chÕ tµi chÝnh hiÖn hµnh, c¸c kho¶n chi thuéc vÒ khuyÕt ®iÓm chñ quan cña doanh nghiÖp nh­ c¸c kho¶n tiÒn ph¹t vÒ vi ph¹m kÜ thuËt, thanh to¸n, vi ph¹m hîp ®ång... kh«ng ®­îc phÐp tÝnh vµo chi phÝ hîp lÝ hîp lÖ cña doanh nghiÖp, nh÷ng kho¶n nµy buéc doanh nghiÖp ph¶i dïng thu nhËp sau thuÕ ®Ó bï ®¾p. Theo em, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - kinh doanh viÖc m¾c ph¶i nh÷ng vi ph¹m ®ã kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc tuyÖt ®èi, kh«ng ph¶i lóc nµo còng do lçi chñ quan cña b¶n th©n doanh nghiÖp mµ cã thÓ do rÊt nhiÒu nguyªn nh©n bªn ngoµi mµ doanh nghiÖp kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®­îc, ®Æc biÖt lµ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, mäi ho¹t ®éng vµ quan hÖ rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p, th­êng xuyªn biÕn ®æi. H¬n n÷a, b¶n th©n doanh nghiÖp còng kh«ng muèn bÞ ph¹t v× ngoµi chi phÝ ph¶i tr¶ cho viÖc vi ph¹m, nã cßn ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn uy tÝn còng nh­ c¸c mèi quan hÖ cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng (ngo¹i trõ c¸c kho¶n ph¹t vÒ trèn thuÕ, chËm nép thuÕ...). MÆt kh¸c, kho¶n tiÒn thu ®­îc do c¸c ®¬n vÞ kh¸c bÞ ph¹t ph¶i tr¶ cho doanh nghiÖp l¹i ®­îc tÝnh vµo thu nhËp bÊt th­êng ®Ó x¸c ®Þnh thu nhËp chÞu thuÕ cña doanh nghiÖp. Do ®ã, ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc x¸c ®Þnh thu nhËp, ®ång thêi khuyÕn khÝch hä m¹nh d¹n më réng s¶n xuÊt, ®Çu t­ vµo nh÷ng lÜnh vùc míi th× nh÷ng kho¶n chi do vi ph¹m nãi trªn ®­îc phÐp tÝnh vµo chi phÝ hîp lÝ hîp lÖ cña doanh nghiÖp, tøc h¹ch to¸n vµo tµi kho¶n 821 chi phÝ ho¹t ®éng bÊt th­êng. Nh­ vËy sÏ ®¶m b¶o phï hîp viÖc h¹ch to¸n kho¶n chi vµ thu tiÒn ph¹t vµo chi phÝ vµ thu nhËp ho¹t ®éng bÊt th­êng. So s¸nh víi kÕ to¸n Ph¸p ta thÊy trong tµi kho¶n 67: “Chi phÝ ®Æc biÖt” bao gåm c¶ tiÒn ph¹t do doanh nghiÖp vi ph¹m luËt, vi ph¹m hîp ®ång kinh tÕ... §ång thêi tµi kho¶n 77 “Thu nhËp ®Æc biÖt” còng gåm c¸c kho¶n do thu tiÒn nép ph¹t. §iÒu nµy hoµn toµn hîp lÝ mµ chÕ ®é tµi chÝnh - kÕ to¸n cña chóng ta cÇn xem xÐt ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn. 2.2 Ph©n biÖt thu nhËp tõ ho¹t ®éng th«ng th­êng vµ bÊt th­êng ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ n¨ng lùc sinh lîi cña doanh nghiÖp: Trong b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh, kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®­îc ph©n lo¹i theo 3 lo¹i: lîi tøc tõ ho¹t ®éng kinh doanh, lîi tøc tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ lîi tøc ho¹t ®éng bÊt th­êng, trong ®ã viÖc x¸c ®Þnh lîi tøcbÊt th­êng l¹i ch­a phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. ViÖc ph©n chia kÕt qu¶ ho¹t ®éng trªn b¸o c¸o thu nhËp nh­ hiÖn nay sÏ kh«ng cung cÊp th«ng tin cho ng­êi sö dông ph©n biÖt gi÷a thu nhËp th«ng th­êng cña doanh nghiÖp vµ thu nhËp (hay thiÖt h¹i) bÊt th­êng lµ kho¶n kh«ng thÓ dù b¸o tr­íc. Tõ ®ã ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ kh«ng chÝnh x¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Bëi v×, chÝnh thu nhËp tõ ho¹t ®éng th«ng th­êng míi cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng khi ®¸nh gi¸ n¨ng lùc sinh lîi c¬ b¶n cña doanh nghiÖp. ViÖc ph©n chia kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp thµnh 2 phÇn: l·i (lç) tõ ho¹t ®éng th«ng th­êng vµ l·i (lç) tõ ho¹t ®éng bÊt th­êng, sÏ cung cÊp th«ng tin h÷u Ých h¬n cho ng­êi sö dông. Thùc chÊt hÇu hÕt c¸c kho¶n môc cña thu nhËp vµ chi phÝ ®­îc bao gåm trong viÖc x¸c ®Þnh l·i (lç) thuÇn trong k× ®Òu ph¸t sinh tõ c¸c ho¹t ®éng th«ng th­êng cña doanh nghiÖp. V× vËy, cã rÊt Ýt tr­êng hîp trong ®ã mét sù kiÖn hay giao dÞch lµm ph¸t sinh c¸c kho¶n môc bÊt th­êng. Ho¹t ®éng th«ng th­êng lµ ho¹t ®éng ®­îc doanh nghiÖp thùc hiÖn g¾n liÒn víi c¸c nhiÖm vô ®­îc x¸c ®Þnh trong ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh vµ c¸c ho¹t ®éng liªn quan mµ doanh nghiÖp tham gia vµo nh­ c¸c ho¹t ®éng phô trî, kÌm theo hay ph¸t sinh tõ c¸c ho¹t ®éng trªn. ChuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ sè 8 (®o¹n 16) ®· h­íng dÉn “Khi c¸c kho¶n môc thu nhËp vµ chi phÝ trong l·i hoÆc lç cña ho¹t ®éng b×nh th­êng cã quy m«, tÝnh chÊt hoÆc møc ®é mµ viÖc tr×nh bµy chóng sÏ diÔn gi¶i t×nh h×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trong kú, th× tÝnh chÊt vµ gi¸ trÞ c¸c kho¶n nh­ vËy cÇn ®­îc tr×nh bµy riªng biÖt”. C¸c tr­êng hîp cã thÓ lµm n¶y sinh viÖc tr×nh bµy c¸c kho¶n môc thu nhËp vµ chi phÝ ®· ®­îc chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ sè 8 (®o¹n 18) ®­a ra nh­ sau: - Ghi gi¶m hµng tån kho xuèng b»ng gi¸ trÞ thùc hiÖn thuÇn tuý hoÆc ghi gi¶m gi¸ trÞ nhµ x­ëng, m¸y mãc thiÕt bÞ xuèng b»ng gi¸ trÞ cã thÓ thu håi. - Tæ chøc l¹i c¬ cÊu ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ hoµn l¹i c¸c kho¶n dù phßng cho chi phÝ tæ chøc l¹i c¬ cÊu. - Thanh lÝ nhµ x­ëng, m¸y mãc thiÕt bÞ. - Thanh lÝ c¸c kho¶n ®Çu t­ dµi h¹n. - Gi¶i quyÕt c¸c vô kiÖn tông. - Hoµn nhËp c¸c kho¶n dù phßng. Nh­ vËy theo chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ, l·i (lç) tõ ho¹t ®éng th«ng th­êng kh«ng nh÷ng chØ ph¸t sinh tõ nh÷ng ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt th­êng xuyªn, mµ cßn ph¸t sinh tõ nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng th­êng xuyªn. Th«ng lÖ quèc tÕ kh«ng dùa vµo tÝnh kh«ng th­êng xuyªn cña ho¹t ®éng, ®Ó coi ®ã lµ ho¹t ®éng bÊt th­êng nh­ cña ViÖt Nam. Theo th«ng lÖ quèc tÕ, ho¹t ®éng bÊt th­êng trong thùc tÕ ®­îc m« t¶ nh­ sau: “C¸c sù kiÖn vµ nghiÖp vô kinh tÕ ®­îc coi lµ bÊt th­êng khi kÕt qu¶ sÏ ®­îc lîi hoÆc bÞ thiÖt h¹i cÇn ph¶i cã b¶n chÊt bÊt th­êng hoÆc x¶y ra bÊt th­êng”. Cã b¶n chÊt bÊt th­êng, nghÜa lµ hiÖn t­îng cã møc ®é cao kh¸c th­êng vµ kh«ng cã liªn quan, hoÆc chØ ngÉu nhiªn cã liªn quan tíi ho¹t ®éng cña chñ thÓ ho¹t ®éng. X¶y ra bÊt th­êng lµ hiÖn t­îng bÊt hîp lÝ ®­îc dù ®o¸n cã thÓ x¶y ra trong t­¬ng lai cã liªn quan ®Õn m«i tr­êng mµ chñ thÓ ®ang ho¹t ®éng. HiÖn t­îng cã thÓ ®­îc xem lµ bÊt th­êng ®èi víi chñ thÓ nµy mµ kh«ng bÊt th­êng ®èi víi chñ thÓ kh¸c. Nªn tr×nh bµy kÕt cÊu kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trªn b¸o c¸o thu nhËp sau: 1. L·i (lç) thuÇn tõ ho¹t ®éng kinh doanh. 2. L·i (lç) ho¹t ®éng tµi chÝnh. 3. L·i (lç) ho¹t ®éng kh«ng th­êng xuyªn. 4. L·i (lç) ho¹t ®éng th«ng th­êng (1+2+3). 5. L·i (lç) ho¹t ®éng bÊt th­êng. 6. Tæng l·i (lç) tr­íc thuÕ (4+5). Nh­ vËy, chØ tiªu lîi tøc bÊt th­êng theo chÕ ®é quy ®Þnh hiÖn nay sÏ ®­îc chia lµm hai phÇn, ph¶n ¸nh c¸c sù kiÖn cã b¶n chÊt bÊt th­êng ®­îc chuyÓn sang môc “l·i (lç) bÊt th­êng”. Cßn phÇn ph¶n ¸nh c¸c nghiÖp vô x¶y ra kh«ng th­êng xuyªn ®­îc chuyÓn sang môc “l·i (lç) ho¹t ®éng kh«ng th­êng xuyªn”. 2.3 Tµi kho¶n 421 ph¶n ¸nh nhiÒu néi dung: XÐt qu¸ tr×nh ph©n phèi lîi nhuËn n¨m N: Trong n¨m kÕ to¸n tiÕn hµnh t¹m ph©n phèi theo kÕ ho¹ch: Nî TK 421 (4312). Cã TK 333, 414, 415, 416, 431... Cuèi n¨m N kÕ to¸n x¸c ®Þnh sè d­ cuèi k× cña TK 4212 “Lîi nhuËn n¨m nay” ®Ó chuyÓn thµnh sè d­ ®Çu k× cña TK 4211 “Lîi nhuËn n¨m tr­íc” trªn sæ cña n¨m N+1: Nî TK 421 (4212): Ghi gi¶m sè lîi nhuËn n¨m nay. Cã TK 421 (4211): Ghi t¨ng sè lîi nhuËn n¨m tr­íc. Khi b¸o c¸o quyÕt to¸n l·i cña doanh nghiÖp ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn c«ng nhËn, kÕ to¸n tÝnh to¸n thu nhËp thùc tÕ ®­îc ph©n phèi theo tõng néi dung vµ so s¸nh víi sè t¹m ph©n phèi trong n¨m tr­íc ®Ó ph©n phèi bæ sung hoÆc thu håi l¹i. NÕu ph¶i ph©n phèi bæ sung kÕ to¸n ghi: Nî TK 4211 Cã TK 333, 414, 415, 416, 431, ... NÕu ph©n phèi thõa ph¶i thu l¹i kÕ to¸n ghi: Nî TK 333, 414, 415, ... Cã TK 4211 Khi ®ã sÏ cã hai tr­êng hîp x¶y ra: + Tr­êng hîp 1: Tæng sè t¹m ph©n phèi < Lîi nhuËn thùc hiÖn. Ta cã s¬ ®å ph©n phèi: x Sè t¹m ph©n phèi TK 333, 414, 415, 416, 431, ... TK 4212 Ph©n phèi bæ sung ChuyÓn n¨m sau xxx x xx xxxxx åPS Nî åPS Cã Ph©n phèi thõa, thu l¹i åPS Nî åPS Cã D­ cã TK 4211 x x xx xxx Lîi nhuËn thùc hiÖn Trong tr­êng hîp nµy ta tÝnh ®­îc tæng lîi nhuËn thùc hiÖn n¨m N, åPS Cã TK 4212, sè lîi nhuËn ch­a ph©n phèi n¨m N = D­ Cã TK 4211. + Tr­êng hîp 2: Tæng sè t¹m ph©n phèi < Lîi nhuËn thùc hiÖn. Ta cã s¬ ®å ph©n phèi: Sè t¹m ph©n phèi TK 333, 414, 415, ... TK 4211 Ph©n phèi bæ sung ChuyÓn n¨m sau xx Ph©n phèi thõa, thu l¹i D­ cã TK 4212 Lîi nhuËn thùc hiÖn åPS Nî åPS Cã åPS Nî åPS Cã Trong tr­êng hîp nµy tõ TK 4212 ta kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®­îc lîi nhuËn thùc hiÖn cña n¨m N lµ bao nhiªu v× åPS Cã TK4212 bao gåm c¶ lîi nhuËn thùc hiÖn n¨m N vµ tæng sè ph©n phèi thõa do t¹m ph©n phèi theo kÕ ho¹ch. Ta chØ x¸c ®Þnh ®­îc sè lîi nhuËn ch­a ph©n phèi n¨m N b»ng D­ Cã TK 4211. §©y chÝnh lµ h¹n chÕ cña TK 421 do kÕt cÊu cña tµi kho¶n nµy võa ph¶n ¸nh tæng sè lîi nhuËn thùc hiÖn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c, l¹i võa ph¶n ¸nh t×nh h×nh ph©n phèi lîi nhuËn. Do ®ã ë tr­êng hîp 2 nÕu nh×n vµo TK 4212 ta kh«ng thÓ thÊy ®­îc lîi nhuËn thùc hiÖn cña n¨m N. Nh­ chóng ta ®· biÕt viÖc x¸c ®Þnh ®­îc sè lîi nhuËn thùc hiÖn mçi n¨m sÏ t¹o nhiÒu thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc b¸o c¸o víi Nhµ n­íc vµ c¸c c¬ quan qu¶n lÝ cÊp trªn vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng t¸c thanh tra kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn nghÜa vô víi Nhµ n­íc vµ cÊp trªn ®· trung thùc hay ch­a, ®«ng thêi kiÓm tra viÖc trÝch lËp c¸c quü cã ®óng chÕ ®é hay kh«ng. Kh«ng nh÷ng thÕ viÖc x¸c ®Þnh thu nhËp (lîi nhuËn thùc hiÖn mçi n¨m) cßn gióp c¸c nhµ qu¶n lÝ doanh nghiÖp tiÕn hµnh so s¸nh kÕt qu¶ ho¹t ®éng thùc tÕ víi kÕ ho¹ch, gi÷a k× nµy víi k× tr­íc vµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp kh¸c cïng ngµnh. ViÖc so s¸nh nµy lµ rÊt cÇn thiÕt vµ v« cïng quan träng v× nã gióp doanh nghiÖp ®¸nh gi¸ ®­îc vÞ thÕ cña doanh nghiÖp m×nh trong tõng thêi k×. Tõ ®ã ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh h­ëng ®Õn kÕt qu¶ trªn vµ x©y dùng nh÷ng kÕ ho¹ch, chiÕn l­îc ph¸t triÓn cho n¨m tíi nh»m ph¸t huy nh÷ng yÕu tè tÝch cùc vµ h¹n chÕ nh÷ng yÕu tè tiªu cùc. H¬n n÷a, th«ng tin vÒ thu nhËp cña doanh nghiÖp còng cñng cè lßng tin cho c¸c nhµ ®Çu t­, gióp hä cã nh÷ng ®Þnh h­íng ra quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh ®Çu t­, liªn doanh, gãp vèn vµo doanh nghiÖp. §Ó më réng h¬n ta sÏ xem xÐt vÒ t×nh h×nh ph¶n ¸nh thu nhËp trªn c¸c TK cña kÕ to¸n Ph¸p: Theo chÕ ®é kÕ to¸n Ph¸p, sau khi kÕt chuyÓn c¸c chi phÝ vµ thu nhËp vµo TK 128 “X¸c ®Þnh kÕt qu¶ cña niªn ®é”. NÕu tæng chi phÝ > tæng thu nhËp ® lç, kÕt chuyÓn vµo TK 129 “lç”, nÕu tæng chi phÝ < tæng thu nhËp ® l·i, kÕt chuyÓn vµo TK 120 “l·i”. Sau ®ã viÖc thùc hiÖn ph©n phèi l·i sÏ diÔn ra trªn TK 88 “KÕt qu¶ chç ph©n phèi”. TiÕn hµnh ph©n phèi TK ThuÕ ph¶i nép, c¸c quü TK 129 KÕt chuyÓn l·i TK 88 ChuyÓn ®Ó ph©n phèi åPS Nî åPS Cã TK 120 TK 128 KÕt chuyÓn lç ë ®©y do cã TK 88 nªn viÖc ph©n phèi thu nhËp ®· ®­îc t¸ch ra khái TK 120 “l·i”, ta dÔ dµng x¸c ®Þnh tæng lîi nhuËn thùc hiÖn b»ng åPS Cã TK 120. ViÖc t¸ch b¹ch hai néi dung c«ng viÖc trªn hai tµi kho¶n nµy ®· t¹o nhiÒu thuËn lîi cho c«ng t¸c kÕ to¸n, gióp cho tèc ®é c«ng viÖc ®¹t nhanh h¬n, dÔ hiÓu h¬n. Do vËy, xÐt vÒ tr×nh ®é c«ng t¸c kÕ to¸n n­íc ta hiÖn nay th× viÖc thiÕt kÕ tµi kho¶n kÕ to¸n sao cho phï hîp, b¶o ®¶m tèc ®é n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng kÕ to¸n ngµy cµng cao lµ mét môc tiªu quan träng kh«ng chØ mçi doanh nghiÖp mµ c¶ Nhµ n­íc còng ph¶i quan t©m, coi träng. Cho nªn ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c quyÕt to¸n lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, theo em c¸c doanh nghiÖp nªn chi tiÕt thªm TK 4212 thµnh 42121: lîi nhuËn thùc hiÖn vµ TK 42122: lîi nhuËn ®· ph©n phèi ®Ó theo dâi riªng lîi nhuËn thùc hiÖn vµ t×nh h×nh t¹m ph©n phèi thu nhËp. Khi ®ã ta cã tr×nh tù h¹ch to¸n nh­ sau: Trong n¨m N, kÕ to¸n t¹m ph©n phèi thu nhËp cho tõng néi dung theo kÕ ho¹ch: Nî TK 42122: Lîi nhuËn t¹m ph©n phèi. Cã TK 333, 414, 415, 416, 431... Cuèi n¨m N, kÕ to¸n x¸c ®Þnh sè d­ cuèi k× cña TK 42121 “Lîi nhuËn thùc hiÖn” ®Ó chuyÓn vµo TK 42122, sè cßn l¹i chuyÓn thµnh sè d­ ®Çu k× cña TK 4211 “Lîi nhuËn n¨m tr­íc” trªn sæ cña n¨m N+1. Nî TK 42121: Lîi nhuËn thùc hiÖn. Cã TK 42122: Lîi nhuËn t¹m ph©n phèi. Cã TK 4211: Lîi nhuËn n¨m tr­íc. Khi b¸o c¸o quyÕt to¸n l·i cña doanh nghiÖp ®­îc c«ng nhËn, kÕ to¸n tÝnh to¸n thu nhËp thùc tÕ ®­îc ph©n phèi theo tõng néi dung vµ so s¸nh víi sè t¹m ph©n phèi n¨m tr­íc ®Ó ph©n phèi bæ sung hoÆc thu håi l¹i. Tãm l¹i, viÖc h¹ch to¸n thu nhËp vµ ph©n phèi thu nhËp sÏ ®­îc thÓ hiÖn trªn s¬ ®å sau: TK 333, 414, 415, 416... Sè t¹m ph©n phèi TK 42121 Ph©n phèi bæ sung ChuyÓn n¨m sau Ph©n phèi thõa, thu håi Lîi nhuËn thùc hiÖn TK 42122 ChuyÓn b»ng sè d­ Nî TK 4211 2.4 ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp _ ThuÕ suÊt vµ thuÕ bæ sung: 2.4.1 ThuÕ thu nhËp víi thuÕ suÊt cao 32% cã t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng tÝch luü vèn...? Mét thùc tr¹ng ®¸ng lo ng¹i lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã quy m« vèn qu¸ nhá. T¹i thêi ®iÓm ®Çu n¨m 2000, theo sè liÖu cña Ban ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp trung ­¬ng, sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã quy m« vèn d­íi 5 tØ ®ång chiÕm 64,45%, trªn 10 tØ ®ång chiÕm 20,89%, 30% sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã sè vèn d­íi 1 tØ ®ång. Trong khi ®ã quy m« b×nh qu©n cña mét dù ¸n liªn doanh víi n­íc ngoµi ë ViÖt Nam kho¶ng 18 triÖu USD (trªn 260 tØ ®ång). Do ®ã kh¶ n¨ng c¹nh tranh ë trong n­íc còng ®· khã, ch­a nãi tíi tÇm khu vùc vµ quèc tÕ. H¬n n÷a tr×nh ®é kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu ®ang lµ c¶n trë lín ®èi víi kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ héi nhËp cña c¸c doanh nghiÖp. NhiÒu mÆt hµng s¶n xuÊt trong n­íc cã møc gi¸ cao h¬n gi¸ mÆt hµng cïng lo¹i nhËp khÈu tõ 20 ¸ 40%. NhiÒu mÆt hµng tån t¹i ®­îc lµ do chÝnh s¸ch b¶o hé cña Nhµ n­íc th«ng qua thuÕ nhËp khÈu cao. §Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng nµy c¸c doanh nghiÖp cÇn bæ sung thªm vèn ®Çu t­, trong ®ã mét trong nh÷ng nguån vèn chñ yÕu lµ tõ tÝch luü néi bé cña doanh nghiÖp. Trong khi ®ã, c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay ph¶i nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp víi thuÕ suÊt cao h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi (32% so víi 25%), céng víi thuÕ vèn. Nh­ vËy, tØ lÖ ®éng viªn thu nhËp tõ c¸c doanh nghiÖp vµo Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ë møc kh¸ cao. §iÒu nµy ®· v« t×nh thu hÑp kh¶ n¨ng tù tÝch luü vèn cña c¸c doanh nghiÖp, lµm cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc l©m vµo vßng luÈn quÈn: vèn Ýt - kÜ thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu - søc c¹nh tranh yÕu - hiÖu qu¶ thÊp - tÝch luü Ýt - vèn Ýt ... Nh­ vËy, Nhµ n­íc cÇn ph¶i quan t©m h¬n n÷a ®Õn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, mÆc dï chóng ta biÕt r»ng së dÜ cã sù ph©n biÖt nh­ vËy lµ do Nhµ n­íc muèn thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt n­íc nh­ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nhiÒu thµnh phÇn hiÖn nay, ®Ó doanh nghiÖp Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o th× còng cÇn cã sù quan t©m, ®Çu t­ thÝch ®¸ng. Nªn ch¨ng Nhµ n­íc xem xÐt, ®iÒu chØnh l¹i møc thuÕ ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc t¨ng tÝch luü vèn, ®æi míi kÜ thuËt c«ng nghÖ, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong n­íc vµ quèc tÕ. 2.4.2 ThuÕ thu nhËp bæ sung - thªm mét g¸nh nÆng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp: Theo N§ 30/1998/ND - CP ban hµnh ngµy 13-2-1998 cã quy ®Þnh: “C¸c c¬ së kinh doanh cã thu nhËp cao th× ngoµi viÖc ph¶i nép thuÕ thu nhËp theo thuÕ suÊt 32%, phÇn thu nhËp cßn l¹i nÕu cao h¬n 12% gi¸ trÞ vèn chñ së h÷u cã t¹i thêi ®iÓm quyÕt to¸n n¨m th× phÇn thu nhËp cao h¬n ®ã ph¶i nép thuÕ thu nhËp bæ sung víi thuÕ suÊt 25%.” ®· t¹o nªn nhiÒu ®iÓm bÊt hîp lÝ. Lîi nhuËn nhiÒu hay Ýt kh«ng h¼n chØ lµ do lîi thÕ kh¸ch quan mµ cßn cã thÓ do l·nh ®¹o doanh nghiÖp tæ chøc qu¶n lÝ tèt, biÕt vËn dông tèt c«ng cô nî ®Ó n©ng cao tØ suÊt lîi nhuËn sau thuÕ. Nh­ vËy, theo c¬ chÕ th× míi chØ gi¶i quyÕt nguån thu hiÖn t¹i cho Ng©n s¸ch mµ ch­a tÝnh ®Õn thùc tr¹ng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Trong bèi c¶nh hiÖn nay, khi mµ nguån tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc rÊt h¹n hÑp, kh¶ n¨ng t¹o vèn gÆp nhiÒu khã kh¨n, trong ®iÒu kiÖn kh«ng ®­îc bao cÊp vÒ vèn nh­ tr­íc th× viÖc më ra c¬ héi ®Ó c¸c doanh nghiÖp tù tÝch luü vèn tõ kÕt qu¶ kinh doanh cña m×nh ®æi míi kÜ thuËt c«ng nghÖ v­¬n lªn lµ mét yªu cÇu bøc xóc ®Æt ra cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh c¬ chÕ chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®èi víi doanh nghiÖp. Do ®ã mét trong hai gi¶i ph¸p nªn ®­îc nghiªn cøu lµ: Mét lµ t¨ng tØ lÖ thu nhËp cßn l¹i so víi gi¸ trÞ vèn chñ së h÷u ®Ó tÝnh thuÕ thu nhËp bæ sung lªn møc cao h¬n 12%; Hai lµ gi¶m møc thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp bæ sung thÊp h¬n 25%. C¬ së cña kiÕn nghÞ trªn lµ: sù tån t¹i, ph¸t triÓn vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong t­¬ng lai g¾n liÒn víi viÖc b¶o toµn vèn cña Nhµ n­íc ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp, còng nh­ æn ®Þnh vµ t¨ng thu mét c¸ch v÷ng ch¾c cho Ng©n s¸ch nhµ n­íc trong t­¬ng lai. 2.5 Kho¶n tiÒn ph¶i nép do sö dông vèn Ng©n s¸ch - Nh÷ng ®æi míi vµ tån t¹i: ChÝnh s¸ch thu trªn vèn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc còng ®ang lµ vÊn ®Ò tranh c·i. Tr­íc ®©y, NghÞ ®Þnh sè 22 - H§BT ngµy 24-1-1991 quy ®Þnh: C¸c xÝ nghiÖp sö dông vèn Ng©n s¸ch Nhµ n­íc dï kinh doanh cã l·i hay kh«ng vÉn ph¶i nép tiÒn thu vÒ sö dông vèn lµ 0,2 ¸ 0,5%/th¸ng trªn sè vèn doanh nghiÖp sö dông tuú lo¹i doanh nghiÖp. Møc quy ®Þnh trªn ®­îc coi lµ mét kho¶n thu b¾t buéc mang tÝnh chÊt thuÕ ®­îc tÝnh vµo chi phÝ s¶n xuÊt, nªn mét sè doanh nghiÖp kh«ng cã l·i, thËm chÝ lç còng ®µnh ph¶i lÊy bít mét phÇn vèn ®­îc giao nép vµo Ng©n s¸ch Nhµ n­íc. §iÒu nµy theo em lµ ch­a phï hîp v× ®iÒu kiÖn vµ lîi thÕ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp lµ rÊt kh¸c nhau. Do ®ã tØ lÖ trÝch nép thu sö dông vèn Nhµ n­íc tõ lîi nhuËn kh«ng nªn chØ c¨n cø vµo vèn Ng©n s¸ch ®­îc cÊp mµ cßn ph¶i c¨n cø vµo lîi thÕ kinh doanh cña tõng lo¹i ngµnh nghÒ, tõng lo¹i doanh nghiÖp, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh, trÞ gi¸ “vèn v« h×nh” do Nhµ n­íc t¹o ra cho doanh nghiÖp sÏ ®ãng gãp rÊt lín, ®«i khi cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc t¹o ra lîi nhuËn cho doanh nghiÖp. Theo quy chÕ qu¶n lÝ tµi chÝnh vµ h¹ch to¸n kinh doanh ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc ban hµnh kÌm theo N§ 59/CP ngµy 3-10-1996 cña ChÝnh Phñ th× tiÒn thu vÒ sö dông vèn Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc trÝch tõ lîi nhuËn lµ “Nép tiÒn thu vÒ sö dông vèn Ng©n s¸ch Nhµ n­íc” quy ®Þnh: “Tr­êng hîp doanh nghiÖp bÞ lç th× kh«ng ph¶i nép tiÒn thu vÒ sö dông vèn. Tr­êng hîp lîi tøc sau thuÕ kh«ng ®ñ ®Ó nép tiÒn thu sö dông vèn theo møc quy ®Þnh th× doanh nghiÖp ph¶i nép toµn bé lîi tøc sau thuÕ”. Nh­ vËy giê ®©y chØ khi doanh nghiÖp cã l·i míi ph¶i nép tiÒn thu vÒ sö dông vèn. VÒ thùc chÊt ta ®· chuyÓn ®æi tÝnh chÊt kho¶n thu nµy tõ chç lµ kho¶n thu b¾t buéc sang kho¶n chia l·i gi÷a doanh nghiÖp vµ Nhµ n­íc. Song ®· lµ chia l·i th× dï l·i nhiÒu hay l·i Ýt còng nªn chia chø kh«ng nªn buéc doanh nghiÖp ph¶i nép toµn bé lîi nhuËn sau thuÕ nÕu lîi nhuËn sau thuÕ kh«ng ®ñ nép tiÒn thuª sö dông vèn. Cã c¸ch gi¶i thÝch thu trªn vèn Ng©n s¸ch lµ nh»m ®¶m b¶o c«ng b»ng trong viÖc sö dông c¸c nguån vèn, thóc ®Èy c¸c tæ chøc kinh tÕ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn Ng©n s¸ch, ®ång thêi còng thu cho Nhµ n­íc tr­íc mét phÇn lîi tøc cæ phÇn, t¨ng thu cho Ng©n s¸ch.Nh­ng kho¶n thu nµy lµ ch­a hîp lÝ c¶ vÒ c¸ch thu vµ møc thu v× nã kh«ng t¹o c¬ héi cho c¸c doanh nghiÖp. L·i Ýt l¹i ph¶i nép hÕt vµo Ng©n s¸ch so l·i kh«ng ®ñ nép tiÒn sö dông vèn Ng©n s¸ch, nªn kh«ng cßn ®Ó bï ®¾p vµo c¸c quü cña doanh nghiÖp, lµm cho kh¶ n¨ng ®Çu t­ ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng dù phßng tµi chÝnh, kh¶ n¨ng dù phßng trî cÊp mÊt viÖc lµm... gi¶m. §iÒu nµy sÏ g©y khã kh¨n cho doanh nghiÖp trong viÖc ®Çu t­, ®æi míim më réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Míi ®©y, theo NghÞ ®Þnh 27/CP ngµy 20/4/1999 ®· cã mét sè söa ®æi so víi th«ng t­ 70TC/TCDN: thùc hiÖn cña doanh nghiÖp sau khi nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®­îc ph©n phèi nh­ sau: Kho¶n môc ®Çu tiªn lµ “bï kho¶n lç cña c¸c n¨m tr­íc ®èi víi c¸c kho¶n lç kh«ng ®­îc trõ vµo lîi nhuËn tr­íc thuÕ”. Kho¶n môc thø hai lµ “Nép tiÒn sö dông vèn Ng©n s¸ch Nhµ n­íc” vµ kho¶n môc thø ba lµ “Trõ c¸c kho¶n tiÒn ph¹t vi ph¹m ph¸p luËt thuéc tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp”. ViÖc chuyÓn kho¶n “bï lç cña c¸c n¨m tr­íc... lªn tr­íc kho¶n nép sö dông vèn Ng©n s¸ch vµ tiÒn ph¹t vi ph¹m ph¸p luËt” nµy thÓ hiÖn sù nh×n nhËn ®¸nh gi¸ ®óng møc h¬n quyÒn tù chñ cña doanh nghiÖp trong ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ. Nh­ c¸c doanh nghiÖp kh¸c, khi tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã thÓ bÞ lç. Sè lç nµy cÇn ph¶i ®­îc bï ®¾p ®Ó b¶o toµn vèn, duy tr× ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp tr­íc khi ph©n chia cho chñ së h÷u cña doanh nghiÖp. Víi t­ c¸ch lµ chñ së h÷u doanh nghiÖp Nhµ n­íc, Nhµ n­íc còng ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng rñi ro tõ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Tøc lµ cã thÓ ®­îc hoÆc kh«ng ®­îc nhËn phÇn lîi nhuËn sau thuÕ d­íi h×nh thøc “tiÒn thu sö dông vèn Ng©n s¸ch Nhµ n­íc” tuú vµo kÕt qu¶ kinh doanh n¨m cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc. §Æc biÖt theo ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña §¶ng th× kinh tÕ Nhµ n­íc ph¶i ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, vµ lµ nh©n tè më ®­êng cho sù ph¸t triÓn, lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n­íc ®Þnh h­íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. Do ®ã Nhµ n­íc nªn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¸t huy ®­îc vÞ trÝ then chèt cña m×nh. Kho¶n thu nµy lµ ch­a hîp lÝ c¶ vÒ c¸ch thu vµ møc thu nªn em cã kiÕn nghÞ sau: Mét lµ xo¸ bá tØ lÖ quy ®Þnh thu trªn vèn néi t¹i N§22 - H§BT vµ thay b»ng tØ lÖ ph¶i nép trªn sè lîi nhuËn cßn l¹i sau thuÕ (VD 10 ¸ 20% tuú lo¹i doanh nghiÖp). Khi ®ã dï doanh nghiÖp cã l·i nhiÒu hay Ýt, Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp ®Òu cã phÇn. Hai lµ thu nhËp doanh nghiÖp ®¹t ®­îc sÏ ph©n phèi nh­ sau: + Nép thuÕ thu nhËp theo luËt ®Þnh. + TrÝch lËp c¸c quü doanh nghiÖp: quü dù phßng tµi chÝnh, quü ®Çu t­ ph¸t triÓn, quü dù phßng trî cÊp mÊt viÖc lµm, quü khen th­ëng phóc lîi. + Ph©n phèi cæ tøc gi÷a Nhµ n­íc vµ c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp. Sau khi ®· trÝch c¸c kho¶n trªn sè cßn l¹i nµy xem nh­ 100%, trong sè nµy nép 60 ¸ 80% (tuú theo vi thÕ doanh nghiÖp, møc l·i vµ sè l­îng c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp) vµo Ng©n s¸ch Nhµ n­íc víi t­ c¸ch lµ cæ ®«ng thu lîi tøc cæ phÇn _ ®iÒu nµy sÏ lµm t¨ng thu hîp lÝ cho Nhµ n­íc. PhÇn 20 ¸ 40% cßn l¹i ph©n phèi cho c«ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp (xem nh­ phÇn tiÒn l­¬ng mÒm) nh»m kÝch thÝch ng­êi lao ®éng ho¹t ®éng ngµy cµng cã hiÖu qu¶ h¬n. Víi c¬ chÕ nµy th× kh«ng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh lîi thÕ kh¸ch quan ®Ó tÝnh thuÕ thu nhËp bæ sung vµ kho¶n thu trªn vèn Ng©n s¸ch. 2.6 VÒ quü khen th­ëng, phóc lîi _ Tr×nh tù vµ møc ph©n phèi: 2.6.1 Tr×nh tù ph©n phèi quü khen th­ëng phóc lîi cã t¸c dông khuyÕn khÝch vËt chÊt ®èi víi ng­êi lao ®éng hay ch­a? C¬ chÕ ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ hiÖn hµnh ch­a g¾n chÆt quyÒn lîi cña doanh nghiÖp vµ tËp thÓ lao ®éng trong doanh nghiÖp víi kÕt qu¶ kinh doanh. Doanh nghiÖp chØ cã nguån ®Ó trÝch lËp c¸c quü (quü dù phßng tµi chÝnh, quü ®µo t¹o ph¸t triÓn, quü dù phßng tµi chÝnh mÊt viÖc lµm...) sau khi ®· nép ®ñ tiÒn sö dông vèn Ng©n s¸ch vµ chi ®ñ c¸c néi dung kh¸c (bï lç n¨m tr­íc ch­a ®­îc trõ, nép tiÒn ph¹t vi ph¹m ph¸p luËt...) nÕu vÉn cßn. Ng­êi lao ®éng chØ ®­îc nhËn thu nhËp bæ sung tõ quü khen th­ëng phóc lîi nÕu phÇn lîi nhuËn cßn l¹i sau khi ®· chi c¸c néi dung trªn vµ ®· chia l·i cæ phÇn (trong tr­êng hîp doanh nghiÖp ph¸t hµnh cæ phiÕu) vÉn cßn d­. §iÒu nµy Ýt cã t¸c dông khuyÕn khÝch vËt chÊt ®èi víi ng­êi lao ®éng doanh nghiÖp phÊn ®Êu n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh bëi lîi Ých mµ hä ®­îc h­ëng kh«ng g¾n bã chÆt chÏ víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §©y còng lµ mét nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc kh«ng Ýt doanh nghiÖp cè t×nh h¹ch to¸n kh«ng trung thùc, lµm sai lÖch kÕt qu¶ kinh doanh thùc tÕ “l·i kh«ng thËt, lç kh«ng thËt” ®Ó tr¸nh bít nghÜa vô nép Ng©n s¸ch, g©y thÊt thu cho Ng©n s¸ch Nhµ n­íc. §Ó kh¾c phôc tån t¹i trªn, theo em h­íng hoµn thiÖn c¬ chÕ ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã thÓ thùc hiÖn theo tr×nh tù sau: 1. Bï kho¶n lç n¨m tr­íc ch­a ®­îc bï. 2. Tr¶ tiÒn ph¹t do vi ph¹m luËt ph¸p vµ c¸c chi phÝ kh¸c ch­a ®­îc trõ. 3. Chia l·i cho c¸c chñ ®Çu t­, hîp t¸c kinh doanh. 4. TrÝch lËp c¸c quü cña doanh nghiÖp theo quy ®Þnh. 5. PhÇn lîi nhuËn cßn l¹i sau khi ®· trõ hÕt c¸c kho¶n 1, 2, 3, 4 ®­îc dïng: + Chia l·i cæ phÇn trong tr­êng hîp doanh nghiÖp ph¸t hµnh cæ phiÕu. + Nép tiÒn sö dông vèn Ng©n s¸ch. 6. Sè lîi nhuËn cßn l¹i ®­îc bæ sung vµo quü ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn. 2.6.2 Møc trÝch vµo quü khen th­ëng phóc lîi hiÖn nay cã ®¶m b¶o môc tiªu c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng kh«ng. Tr­íc ®©y, hai quü khen th­ëng, phóc lîi ®­îc khèng chÕ tèi ®a mçi quü kh«ng qu¸ 6 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn. Giê ®©y theo NghÞ ®Þnh 27/CP ngµy 20/4/1999 doanh nghiÖp ®­îc trÝch vµo hai quü nµy tèi ®a kh«ng qu¸ 3 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn víi ®iÒu kiÖn tØ suÊt lîi nhuËn thùc hiÖn trªn sè vèn Nhµ n­íc kh«ng thÊp h¬n n¨m tr­íc. Cßn nÕu tØ suÊt nµy thùc hiÖn thÊp h¬n n¨m tr­íc th× trÝch vµo hai quü tèi ®a chØ b»ng hai th¸ng l­¬ng thùc hiÖn. Nh­ vËy c¶ hai quü nµy tØ lÖ ®­îc trÝch ®Òu thÊp h¬n so víi tr­íc trong khi chÕ ®é tiÒn l­¬ng mÆc dï ®· qua nhiÒu lÇn c¶i c¸ch, nh­ng møc l­¬ng mµ Nhµ n­íc ban hµnh cßn rÊt thÊp so víi nhu cÇu tèi thiÓu cña cuéc sèng vµ thÊp so víi thu nhËp thùc tÕ trªn thÞ tr­êng. ChÝnh v× thÕ c¸n bé c«ng nh©n viªn ch­a thùc sù toµn t©m toµn ý vµo viÖc hoµn thµnh nhiÖm vô cña m×nh nªn chÊt l­îng vµ n¨ng suÊt lao ®éng ch­a ®¹t cao nhÊt. §Ó n©ng cao chÊt l­îng vµ n¨ng suÊt trong c«ng t¸c, kÝch thÝch ng­êi lao ®éng, nhiÒu l·nh ®¹o doanh nghiÖp ph¶i p¸ rµo, ph¶i nghÜ ra nhiÒu kho¶n chi kh¸c gian lËn trong b¸o c¸o tµi chÝnh, b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh ®Ó n©ng cao thu nhËp cho ng­êi lao ®éng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng­êi an t©m c«ng t¸c. Nh­ vËy4, v« t×nh Nhµ n­íc ®· khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp vi ph¹m ph¸p luËt, t¹o thãi quan kh«ng tèt cho c¸c doanh nghiÖp. Tõ thùc tiÔn trªn em xin cã kiÕn nghÞ lµ phÇn lîi nhuËn cßn l¹i nªn sö dông 50% t¨ng thªm cho hai quü nµy, cßn 50% n÷a ®­a vµo quü ®Çu t­ ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, trong quü phóc lîi còng nªn chia lµm hai phÇn: Mét phÇn theo quy ®Þnh t¹i Th«ng t­ 70TC/TCDN; Mét phÇn nªn tuú theo møc ®é thu h­ëng phóc lîi c«ng céng cña c«ng nh©n viªn t¹i doanh nghiÖp nhiÒu, Ýt hay kh«ng thô h­ëng ®Ó chia cho c¸ nh©n. Së dÜ cÇn cã phÇn nµy v× trªn thùc tÕ cã nhiÒu c«ng nh©n viªn kh«ng thô h­ëng phóc lîi c«ng céng nh­: kh«ng ¨n ë nhµ tËp thÓ, kh«ng nghØ t¹i nhf nghØ cña doanh nghiÖp, kh«ng göi con t¹i nhµ trÎ cña doanh nghiÖp... Hä còng nªn cã phÇn ®Ó trang tr¶i khi h­ëng thô nh÷ng dÞch vô ë n¬i kh¸c. Tãm l¹i, ho¹t ®éng kÕ to¸n ë n­íc ta ®­îc Nhµ n­íc quan t©m, c¸c v¨n b¶n ph¸p quy liªn quan ®Õn kÕ to¸n tµi chÝnh ®­îc ban hµnh phï hîp víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña dÊt n­íc. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y víi chÝnh s¸ch “më cöa” nÒ kinh tÕ, ®a ph­ong ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i, héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi vµ c¸c n­íc trong khu vùc ho¹t ®éng kÕ to¸n cµng trë nªn quan träng vµ cÇn thiÕt. C¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ kÕ to¸n, tµi chÝnh ®­îc söa ®æi, bæ sung vµ ho¶n thiÖn dÇn nh»m thùc sù ®i vµo thùc tÕ cuéc sèng vµ trë thµnh c¬ së v÷ng ch¾c cho c¸c ho¹t ®éng kÕ to¸n - tµi chÝnh ph¸t triÓn. C. KÕt luËn Nh­ chóng ta ®· biÕt, c¬ së kinh tÕ vµ ph¸p lÝ quyÕt ®Þnh néi dung ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ cña mét doanh nghiÖp chÝnh lµ quan hÖ së h÷u ®èi víi vèn cña doanh nghiÖp ®ã. Ng­êi bá vèn vµo kinh doanh sau khi ®· thùc hiÖn nghÜa vô nép thuÕ ®èi víi Nhµ n­íc vµ bï ®¾p c¸c chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh tõ doanh thu sÏ ®­îc h­ëng toµn bé phÇn lîi nhuËn cßn l¹i cña doanh nghiÖp. Nãi c¸ch kh¸c chñ së h÷u cña doanh nghiÖp ®­îc quyÒn së h÷u vµ sö dông toµn bé lîi nhuËn cßn l¹i cña doanh nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN th× viÖc ph©n phèi lîi nhuËn cßn l¹i cña doanh nghiÖp cÇn ph¶i gi¶i quyÕt mét c¸ch hµi hoµ mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých tr­íc m¾t vµ lîi Ých l©u dµi, gi÷a lîi Ých cña Nhµ n­íc víi lîi Ých ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp, võa nu«i d­ìng t¹o nguån thu cho Ng©n s¸ch, võa ph¸t huy quyÒn tù chñ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp còng nh­ ch¨m lo lîi Ých vËt chÊt cña ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp. §iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc ph©n phèi lîi nhuËn cßn l¹i cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn gi¶i quyÕt mét c¸ch tæng hîp c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ diÔn ra trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Do vËy, nÕu c¬ chÕ Tµi chÝnh - KÕ to¸n vÒ thu nhËp vµ ph©n phèi thu nhËp hîp lÝ sÏ t¹o nªn ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn, t¹o tiÒn ®Ò cho doanh nghiÖp t¨ng kh¶ n¨ng tù tÝch luü vèn, ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh trong ®iÒu kiÖn cã sù c¹nh tranh gay g¾t trªn thÞ tr­êng, tiÕn tíi héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi. §ång thêi, nã ®¶m b¶o nguån thu cho Ng©n s¸ch hîp lÝ, ®Çy ®ñ, gãp phÇn vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu, nhiÖm vô cña Nhµ n­íc trªn con ®­êng CNH - H§H ®Êt n­íc. Trong mçi quèc gia, viÖc ban hµnh vµ thùc hiÖn c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lÝ ®Ó ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng, c¸c mèi quan hÖ Kinh tÕ - ChÝnh trÞ - X· héi... lµ v« cïng quan träng. ViÖc söa ®æi, bæ sung c¬ chÕ chÝnh s¸ch cho phï hîp víi thùc tiÔn còng rÊt cÇn thiÕt. Nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p trªn ®©y cña em kh«ng n¨m ngoµi môc ®Ých gãp phÇn hoµn thiÖn chÕ ®é tµi chÝnh kÕ to¸n vÒ thu nhËp vµ ph©n phèi thu nhËp ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn do nhËn thøc vµ tr×nh ®é nghiªn cøu cßn h¹n chÕ, nªn em mong r»ng sÏ nhËn ®­îc sù h­íng dÉn chØ b¶o cña thÇy gi¸o ®Ó bµi ®Ò ¸n cña em ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n. Môc lôc A. Lêi më ®Çu 2 B. Néi dung 3 I. C¬ së lý luËn 3 1. Thu nhËp doanh nghiÖp 3 1.1. Kh¸i niÖm 3 1.2. Vai trß vµ ý nghÜa cña lîi nhuËn 3 1.3. Néi dung cña thu nhËp 3 2. Ph©n phèi thu nhËp 5 2.1. Tæng qu¸t vÒ chÝnh s¸ch ph©n phèi thu nhËp 5 2.2. Néi dung ph©n phèi thu nhËp 5 3. H¹ch to¸n thu nhËp vµ ph©n phèi thu nhËp 6 3.1. §Æc ®iÓm vµ nhiÖm vô cña h¹ch to¸n 6 3.2. Tµi kho¶n sö dông 7 3.3. Ph­¬ng ph¸p h¹ch to¸n 8 3.4. S¬ ®å h¹ch to¸n 11 3.5. Chøng tõ sæ s¸ch kÕ to¸n 11 II. Thùc tr¹ng kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p 11 2.1. Cã b×nh ®¼ng trong kÕt cÊu cña chi phÝ bÊt th­êng vµ thu nhËp bÊt th­êng 12 2.2. Ph©n biÖt thu nhËp tõ ho¹t ®éng th«ng th­êng vµ bÊt th­êng ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ n¨ng lùc sinh lîi cña doanh nghiÖp 13 2.3. Tµi kho¶n 421 ph¶n ¸nh nhiÒu néi dung 14 2.4. ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp - thuÕ suÊt vµ thuÕ bæ sung 18 2.5. Kho¶n tiÒn ph¶i nép do sö dông vèn ng©n s¸ch - nh÷ng ®æi míi vµ tån t¹i 19 2.6. VÒ quü khen th­ëng, phóc lîi - tr×nh tù vµ møc ph©n phèi 20 C. KÕt luËn 24