Đề tài Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, lý luận và thực tiễn

trên thực tế lại không phù hợp với cơ chế quản lí kinh phí theo ngành dọc hiện nay của các cơ quan tiến hành tố tụng. 2.6. Kết luận và một số kiến nghị Chế độ trách nhiệm của Nhà nước trong việc bồi thường thiệt hại do hành vi trái pháp luật của công chức khi thi hành công vụ gây ra là khái niệm đã ngày càng trở nên quen thuộc trong một nhà nước pháp quyền và trở thành một trong những công cụ để đảm bảo dân chủ, công bằng xã hội, đặc biệt là để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân trong quan hệ với các cơ quan công quyền. Chế định bồi thường oan sai do các cơ quan tố tụng gây ra là một hiện tượng phổ biến ở các nước. Chế định này có một đặc trưng chung là (a) trong quan hệ với dân, Nhà nước và cá nhân công chức cùng phải chịu trách nhiệm bồi thường những tổn hại về vật chất và tinh thần của người bị oan sai do công chức đó gây ra khi tiến hành các hoạt động tố tụng . Người bị oan sai có thể là công dân nước đó hoặc người nước ngoài; và (b) tính chịu trách nhiệm của Nhà nước trước dân thể hiện trong các quy định của pháp luật làm căn cứ cho việc phân định trách nhiệm và đảm bảo cho việc bồi thường được giải quyết sao cho đơn giản, nhanh và thuận tiện cho người dân. Để có cơ sở pháp lý cho việc phân định trách nhiệm bồi thường thiệt hại đối với những vụ oan sai do các cơ quan tố tụng gây ra, Nhà nước cần sớm ban hành một văn bản có hiệu lực pháp lý cao (luật hoặc thấp nhất là pháp lệnh) để điều chỉnh toàn diện vấn đề này. Đồng thời, cần xây dựng Bộ luật Tố tụng dân sự; sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự, các luật về tổ chức Chính phủ, Toà án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân để có thể điều chỉnh một cách đồng bộ những vấn đề liên quan trong các văn bản này. Ví dụ, như đề xuất dưới đây về giao cho toà án xem xét và quyết định việc bồi thường thiệt hại cần được bổ sung vào các quy định trong Luật tổ chức Toà án nhân dân. Riêng về việc phân định trách nhiệm bồi thường thiệt hại, cần nghiên cứu làm rõ hai vấn đề: (a) Thứ nhất là việc phân định trách nhiệm giữa các cơ quan tiến hành tố tụng: T rong phạm vi tài liệu tham khảo mà chúng tôi có được, nhiều nước không quy định cụ thể về vấn đề này. Có lẽ, điều đó xuất phát từ quan điểm Nhà nước - với tư cách là đại diện công quyền - phải chịu trách nhiệm bồi thường trước dân, sau đó là vấn đề trách nhiệm bồi hoàn của chính các cá nhân có thẩm quyền tiến hành tố tụng đã gây oan sai. Việc phân định trách nhiệm ở mỗi giai đoạn tố tụng cũng cần dựa trên thẩm quyền luật định của từng cơ quan khi ra quyết định áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp tố tụng không đủ căn cứ dẫn đến oan sai ở giai đoạn đó; (b) Thứ hai là vấn đề phân định trách nhiệm giữa cơ quan với cá nhân người tiến hành tố tụng gây oan sai: Về cơ bản thì các quy định hiện hành của Bộ luật Dân sự, Nghị định số 47, Thông tư số 54 là hợp lý, có thể giữ lại trong văn bản luật hoặc pháp lệnh sẽ được soạn thảo. Trình tự, thủ tục giải quyết bồi thường thiệt hại tuy là giai đoạn sau cùng nhưng lại rất quan trọng. Các nguyên tắc giải quyết bồi thường thiệt hại như: giải quyết phải nhanh chóng, kịp thời, thuận tiện và công khai với dân; khuyến khích sự tự nguyện thực hiện trách nhiệm bồi thường của các cơ quan và cá nhân tiến hành tố tụng; bảo đảm quyền tham gia và tự quyết định của cá nhân người bị oan sai trong quá trình giải quyết bồi thường thiệt hại; quyền của người bị oan sai được giải quyết bồi thường cuối cùng bằng một quyết định, bản án của toà án, v.v… cần phải được luật hóa. Thủ tục giải quyết theo phương thức ” Một cửa” của nhiều nước là rất đáng tham khảo và có thể vận dụng ở Việt Nam, vì nó đảm bảo được các nguyên tắc nói trên, đặc biệt là mô hình Hội đồng giải quyết bồi thường của Toà án Trung Quốc. Việc giao cho toà án nhân dân thực hiện trách nhiệm đầu mối giải quyết bồi thường thiệt hại có nhiều ưu điểm như: tạo được cơ chế một cửa mà không phải thành lập thêm một cơ quan mới trong điều kiện cải cách hành chính hiện nay; đội ngũ thẩm phán nhìn chung đã được được đào tạo cơ bản và có nhiều kinh nghiệm trong việc xét xử các vụ việc về bồi thường thiệt hại; thủ tục tố tụng tư pháp do luật định, việc xét xử công khai của toà án là những yếu tố quan trọng để thực hiện được các nguyên tắc giải quyết bồi thường thiệt hại như đã đề cập ở trên. Trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay, một trong các nguyên tắc phổ biến mà các quốc gia đều phải tuân thủ khi tham gia vào các điều ước quốc tế, đó là: bảo đảm cho công dân các nước thành viên quyền được nhận sự phán xử các vụ việc liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của mình bằng một trình tự tố tụng tư pháp. Bên cạnh những kiến nghị cụ thể trên, cũng cần đầu tư nghiên cứu để có các biện pháp triệt để và bền vững, làm sao cho số lượng những vụ án oan sai ngày càng giảm xuống. Để làm được việc này, cần phải có những biện pháp tác động toàn diện tới chất lượng hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, như: nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ của từng chức danh tư pháp; tăng cường trách nhiệm pháp lý đối với từng trường hợp cụ thể được phân công xử lý; đổi mới và thực hiện các chính sách hợp lý về lương bổng, đãi ngộ vật chất; gắn liền trách nhiệm với khen thưởng, kỷ luật đối với đội ngũ cán bộ, công chức tư pháp. 3. Båi th­êng thiÖt h¹i do vi ph¹m quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng (§iÒu 630 bé luËt d©n sù 2005) 3.1. §Æt vÊn ®Ò Thêi gian gÇn ®©y, trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng liªn tôc truyÒn ®i nh÷ng th«ng tin vÒ c¸c tr­êng hîp quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng bÞ x©m ph¹m. Trong sè ®ã ph¶i kÓ ®Õn c¸c bµi b¸o vÒ c¸c vô ngé ®éc thùc phÈm tËp thÓ, cã n¬i c¶ tr¨m ng­êi ph¶i vµo viÖn do sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm kÐm chÊt l­îng nh­: C¸c lo¹i rau ®­îc trång trong méi tr­êng bÞ « nhiÔm, thÞt gia sóc gia cÇm cßn d­ l­îng chÊt kh¸ng sinh, c¸c chÊt t¨ng träng, c¸c lo¹i h¶Ø s¶n cã ­íp chÊt ®éc h¹i, c¸c lo¹i mÜ phÈm kÐm chÊt l­îng ®­îc b¸n tr«i næi trªn thÞ tr­êng, c¸c loµi giß ch¶ cã hµn the, phë bón cã phooc m«n, c¸c lo¹i hoa qu¶ ®­îc xö lÝ bëi c¸c chÊt ®éc h¹i, c¸c lo¹i s÷a kÐm chÊt l­îng... §Æc biÖt trong gÇn ®©y nhÊt vô n­íc t­¬ng cã chÊt 3-MCPD g©y ung th­ n¨m 2007 vµ n¨m 2008 hµng lo¹t c¸c th«ng tin vÒ s÷a trÎ em g©y sái thËn (cã xuÊt xø tõ Trung Quèc) vµ qu¶ng c¸o lÉn lén gi÷a thùc phÈm chøc n¨ng víi thuèc ch÷a bÖnh g©y nªn sù ngé nhËn cho ng­êi tiªu dïng. Theo thèng kª cña héi tiªu chuÈn vµ b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng, mçi n¨m c¸c cÊp héi nhËn ®­îc kho¶ng 1 ngh×n ®¬n khiÕu n¹i cña ng­êi tiªu dïng, nh­ng thùc tÕ t¹i sao ®Õn nay cã rÊt Ýt ng­êi khëi kiÖn ra toµ ®ßi båi th­êng trong lÜnh vùc nµy. Mét trong nh÷ng lÝ do quan träng nhÊt ®Ó gi¶i ®¸p lÝ do trªn lµ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng cßn nÆng vÒ h×nh thøc, x¬ cøng ch­a g¾n liÒn víi thùc tiÔn nªn rÊt khã sö dông lµm c«ng cô b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých ng­êi tiªu dïng cã hiÖu qu¶. Ngoµi ra cßn mét sè lÝ do quan träng sau: Thø nhÊt, ph¸p luËt ViÖt nam chØ cho phÐp ng­êi nµo bÞ thiÖt h¹i trùc tiÕp tõ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt cña ng­êi kh¸c th× míi ®­îc quyÒn ®øng ra khëi kiÖn ng­êi cã hµnh vi vi ph¹m ®ã. §iÒu nµy cã nghÜa lµ ng­êi khëi kiÖn ph¶i cã ®¬n khëi kiÖn vµ cã nghÜa vô ph¶i cã mÆt theo sù triÖu tËp cña toµ ¸n ®Ó cung cÊp tµi liÖu, chøng cø, tham gia hoµ gi¶i, tham gia phiªn toµ. Trong tr­êng hîp kh«ng muèn tham gia tè tông th× ng­êi khëi kiÖn ph¶i cã v¨n b¶n uû quyÒn cho ng­êi ®­îc uû quyÒn thay mÆt m×nh tham gia tè tông. MÆt kh¸c, tuy møc thiÖt h¹i mµ tËp thÓ ng­êi tiªu dïng lµ lín nh­ng c¸ nh©n mçi ng­êi tiªu dïng ph¶i g¸nh chÞu ®«i khi kh«ng qu¸ lín. Trong khi ®iÒu kiÖn, tr×nh tù thñ tôc khëi kiÖn tuy ®Çy ®ñ nh­ng r¾c rèi vµ tèn nhiÒu thêi gian, c«ng søc, ®ång thêi ph¶i bá ra c¸c chi phÝ (luËt s­, tµu xe, gi¸m ®Þnh...) cã thÓ sÏ lín h¬n so víi kho¶n båi th­êng mµ ng­êi khëi kiÖn ®­îc nhËn nÕu th¾ng kiÖn. Cïng víi t©m lÝ vµ nÐt v¨n ho¸ ng¹i kiÖn tông cña ng­êi ViÖt Nam, ng­êi tiªu dïng cã rÊt Ýt ®éng lùc ®Ó khëi kiÖn. Thø hai, ph¸p luËt n­íc ta cßn ch­a quy ®Þnh râ ai sÏ lµ ng­êi bÞ kiÖn (bÞ ®¬n) trong chuçi ph©n phèi hµng ho¸ tõ nhµ s¶n xuÊt ®Õn ng­êi tiªu dïng. ChÝnh v× thÕ, trong thùc tÕ ¸p dông khi muèn khëi kiÖn ng­êi tiªu dïng còng lóng tóng kh«ng biÕt kiÖn ai: Nhµ s¶n xuÊt , nhµ ph©n phèi hay ng­êi b¸n lÎ? Thø ba, viÖc ph¸p luËt quy ®Þnh viÖc khëi kiÖn ph¶i nép t¹m øng ¸n phÝ còng lµ mét trong nh÷ng rµo c¶n khiÕn ng­êi tiªu dïng ng¹i ®­a vô viÖc ra toµ ¸n gi¶i quyÕt Thø t­, do thãi quen cña ng­êi tiªu dïng. Trªn thùc tÕ khi mua s¶n phÈm hµng ho¸ ng­êi tiªu dïng th­êng kh«ng cã thãi quen gi÷ l¹i c¸c ho¸ ®¬n chøng tõ cÇn thiÕt nªn khi sù viÖc x¶y ra ng­êi tiªu dïng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thu thËp c¸c lo¹i tµi liÖu chøng cø ®Ó chøng minh m×nh ®· mua vµ ®· tiªu dïng lo¹i s¶n phÈm kh«ng an toµn g©y thiÖt h¹i cho b¶n th©n m×nh. Thø n¨m, trong nhiÒu tr­êng hîp ®Ó kÕt luËn s¶n phÈm cã chøa ®éc tè hoÆc cã ¶nh h­ëng ®Õn ng­êi tiªu dïng ph¶i qua quy tr×nh kiÓm tra, gi¸m ®Þnh nghiªm ngÆt míi ph¸t hiÖn ®­îc nh­ng hÖ thèng kiÓm tra, kiÓm nghiÖm hiÖn nay ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu nªn kh«ng trë thµnh c«ng cô cung cÊp chøng cø thuËn lîi cho ng­êi tiªu dïng, ®ã còng lµ mét trë ng¹i khi ng­êi tiªu dïng muèn khiÕu n¹i, khëi kiÖn (v× theo quy ®Þnh cña luËt tè tông d©n sù th× ai ®­a ra yªu cÇu ng­êi ®ã ph¶i chøng minh). Thø s¸u, viÖc chøng minh thiÖt h¹i vµ mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi g©y thiÖt h¹i víi thiÖt h¹i mµ ng­êi tiªu dïng ph¶i g¸nh chÞu trongthùc tÕ lµ rÊt phøc t¹p nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng viÖc liªn quan tíi c¸c lo¹i thùc phÈm ®éc h¹i nh­ng ch­a g©y bÖnh ngay tøc kh¾c mµ lµ c¶ mét qu¸ tr×nh dµi khi sö dông s¶n phÈm ®éc h¹i ®ã. Râ rµng trong tr­êng hîp nµy, nguyªn ®¬n rÊt khã chøng minh vµ thuyÕt phôc ®­îc toµ ¸n nh÷ng tæn h¹i vÒ søc khoÎ hoÆc c¸c thiÖt h¹i kh¸c mµ m×nh ph¶i g¸nh chÞu chØ xuÊt ph¸t tõ viÖc tiªu thô nh÷ng lo¹i s¶n phÈm ®éc h¹i liªn quan trong vô kiÖn. Kh¶ n¨ng th¾ng kiÖn cña hä lµ rÊt mong manh. Víi mong muèn lµm s¸ng tá mét sè vÊn ®Ò vÒ lÝ luËn ®Ó øng dông ph¸p luËt trong thùc tiÔn chóng ta cïng nghiªn cøu vÊn ®Ò båi th­êng thiÖt h¹i do vi ph¹m quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng. 3.2. Båi th­êng thiÖt h¹i do vi ph¹m quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng 3.2.1. C¬ së ph¸p lý (Bé luËt d©n sù 2005, c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh, nghÞ quyÕt sè 03/2006/NQ-H§TP ngµy 8/7/2006) Bé luËt d©n sù 2005 cã nhiÒu quy ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc xö lý hµnh vi vi ph¹m quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng, cô thÓ ®iÒu 604 quy ®Þnh: “Ng­êi nµo do lçi cè ý hoÆc v« ý x©m ph¹m ®Õn tÝnh m¹ng, søc khoÎ, danh dù, nh©n phÈm, uy tÝn, tµi s¶n, quyÒn lîi Ých hîp ph¸p kh¸c cña c¸ nh©n, x©m ph¹m danh dù, uy tÝn, tµi s¶n cña ph¸p nh©n hoÆc chñ thÓ kh¸c mµ g©y thiÖt h¹i ph¶i båi th­êng”. Trong tr­êng hîp ph¸p luËt quy ®Þnh ng­êi g©y thiÖt h¹i ph¶i båi th­êng c¶ trong tr­êng hîp kh«ng cã lçi th× ¸p dông quy ®Þnh ®ã. Vµ ®iÒu 630 BLDS 2005 quy ®Þnh cô thÓ: C¸ nh©n, ph¸p nh©n, chñ thÓ kh¸c s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng ®¶m b¶o chÊt l­îng hµng ho¸ mµ g©y thiÖt h¹i cho ng­êi tiªu dïng th× ph¶i båi th­êng. Nguyªn t¾c båi th­êng ®­îc quy ®Þnh t¹i ®iÒu 605 BLDS 2005 theo h­íng thiÖt h¹i ph¶i ®­îc båi th­êng toµn bé vµ kÞp thêi. Thêi hiÖu khëi kiÖn lµ 2 n¨m ®­îc quy ®Þnh t¹i ®iÒu 607 BLDS 2005. Bªn c¹nh ®ã ®iÒu 608 BLDS 2005 quy ®Þnh c¸ch x¸c ®Þnh thiÖt h¹i khi tµi s¶n bÞ x©m ph¹m, ®iÒu 609 quy ®Þnh vÒ c¸ch x¸c ®Þnh thiÖt h¹i do søc khoÎ bÞ x©m ph¹m, ®iÒu 610 quy ®Þnh vÒ c¸ch x¸c ®Þnh thiÖt h¹i do tÝnh m¹ng bÞ x©m ph¹m... 3.2.2. §iÒu kiÖn ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i cho ng­êi tiªu dïng (§iÒu 604 BLDS 2005, tiÓu môc 1 phÇn I nghÞ quyÕt 03) 3.2.2.1. Cã thiÖt h¹i x¶y ra Ng­êi tiªu dïng ®· sö dông hµng ho¸ kÐm chÊt l­îng mµ bÞ thiÖt h¹i vÒ søc khoÎ hoÆc tÝnh m¹ng. 3.2.2.1.1. ThiÖt h¹i vÒ søc khoÎ §­îc hiÓu lµ nh÷ng chi phÝ cho viÖc cøu ch÷a, phôc håi chøc n¨ng cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i: Chi phÝ giao th«ng ®­a n¹n nh©n tõ n¬i bÞ thiÖt h¹i ®Õn bÖnh viÖn, chi phÝ thuèc men, viÖn phÝ, thu nhËp thùc tÕ bÞ mÊt.... ®­îc quy ®Þnh cô thÓ t¹i tiÓu môc 1 phÇn II nghÞ quyÕt sè 03/2006/NQ-H§TP “ThiÖt h¹i do søc khoÎ bÞ x©m ph¹m ®­îc båi th­êng bao gåm: 1.1. Chi phÝ hîp lý cho viÖc cøu ch÷a, båi d­ìng, phôc håi søc khoÎ vµ chøc n¨ng bÞ mÊt, bÞ gi¶m sót cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i bao gåm: tiÒn thuª ph­¬ng tiÖn ®­a ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®i cÊp cøu t¹i c¬ së y tÕ; tiÒn thuèc vµ tiÒn mua c¸c thiÕt bÞ y tÕ, chi phÝ chiÕu, chôp X quang, chôp c¾t líp, siªu ©m, xÐt nghiÖm, mæ, truyÒn m¸u, vËt lý trÞ liÖu... theo chØ ®Þnh cña b¸c sü; tiÒn viÖn phÝ; tiÒn mua thuèc bæ, tiÕp ®¹m, tiÒn båi d­ìng phôc håi søc khoÎ cho ng­êi bÞ thiÖt h¹i theo chØ ®Þnh cña b¸c sü; c¸c chi phÝ thùc tÕ, cÇn thiÕt kh¸c cho ng­êi bÞ thiÖt h¹i (nÕu cã) vµ c¸c chi phÝ cho viÖc l¾p ch©n gi¶, tay gi¶, m¾t gi¶, mua xe l¨n, xe ®Èy, n¹ng chèng vµ kh¾c phôc thÈm mü... ®Ó hç trî hoÆc thay thÕ mét phÇn chøc n¨ng cña c¬ thÓ bÞ mÊt hoÆc bÞ gi¶m sót cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i (nÕu cã). 1.2. Thu nhËp thùc tÕ bÞ mÊt hoÆc bÞ gi¶m sót cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i. NÕu tr­íc khi søc khoÎ bÞ x©m ph¹m ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã thu nhËp thùc tÕ, nh­ng do søc khoÎ bÞ x©m ph¹m hä ph¶i ®i ®iÒu trÞ vµ do ®ã kho¶n thu nhËp thùc tÕ cña hä bÞ mÊt hoÆc bÞ gi¶m sót, th× hä ®­îc båi th­êng kho¶n thu nhËp thùc tÕ bÞ mÊt hoÆc bÞ gi¶m sót ®ã. a) Thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau: - NÕu tr­íc khi søc khoÎ bÞ x©m ph¹m, ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã thu nhËp æn ®Þnh tõ tiÒn l­¬ng trong biªn chÕ, tiÒn c«ng tõ hîp ®ång lao ®éng, th× c¨n cø vµo møc l­¬ng, tiÒn c«ng cña th¸ng liÒn kÒ tr­íc khi ng­êi ®ã bÞ x©m ph¹m søc khoÎ nh©n víi thêi gian ®iÒu trÞ ®Ó x¸c ®Þnh kho¶n thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i. - NÕu tr­íc khi søc khoÎ bÞ x©m ph¹m, ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã lµm viÖc vµ hµng th¸ng cã thu nhËp thùc tÕ nh­ng møc thu nhËp cña c¸c th¸ng kh¸c nhau, th× lÊy møc thu nhËp trung b×nh cña 6 th¸ng liÒn kÒ (nÕu ch­a ®ñ 6 th¸ng th× cña tÊt c¶ c¸c th¸ng) tr­íc khi søc khoÎ bÞ x©m ph¹m nh©n víi thêi gian ®iÒu trÞ ®Ó x¸c ®Þnh kho¶n thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i. - NÕu tr­íc khi søc khoÎ bÞ x©m ph¹m, ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã thu nhËp thùc tÕ, nh­ng kh«ng æn ®Þnh vµ kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®­îc, th× ¸p dông møc thu nhËp trung b×nh cña lao ®éng cïng lo¹i nh©n víi thêi gian ®iÒu trÞ ®Ó x¸c ®Þnh kho¶n thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i. - NÕu tr­íc khi søc khoÎ bÞ x©m ph¹m, ng­êi bÞ thiÖt h¹i ch­a lµm viÖc vµ ch­a cã thu nhËp thùc tÕ th× kh«ng ®­îc båi th­êng theo quy ®Þnh t¹i ®iÓm b kho¶n 1 §iÒu 609 BLDS. b) X¸c ®Þnh thu nhËp thùc tÕ bÞ mÊt hoÆc bÞ gi¶m sót cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®­îc thùc hiÖn nh­ sau: B­íc mét: X¸c ®Þnh thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i trong thêi gian ®iÒu trÞ cã hay kh«ng. NÕu cã th× tæng sè thu nhËp lµ bao nhiªu. B­íc hai: LÊy tæng sè thu nhËp thùc tÕ mµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã ®­îc trong thêi gian ®iÒu trÞ so s¸nh víi thu nhËp thùc tÕ t­¬ng øng ®­îc x¸c ®Þnh theo h­íng dÉn t¹i ®iÓm a tiÓu môc 1.2 nµy. NÕu kh«ng cã kho¶n thu nhËp thùc tÕ nµo cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i trong thêi gian ®iÒu trÞ th× thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i bÞ mÊt; nÕu thÊp h¬n th× kho¶n chªnh lÖch ®ã lµ thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i bÞ gi¶m sót; nÕu b»ng th× thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i kh«ng bÞ mÊt. VÝ dô 1 : A lµm nghÒ söa xe m¸y tù do. Thu nhËp thùc tÕ cña A tr­íc khi søc khoÎ bÞ x©m ph¹m lµ æn ®Þnh, trung b×nh mçi th¸ng lµ mét triÖu ®ång. Do søc khoÎ bÞ x©m ph¹m, A ph¶i ®iÒu trÞ nªn kh«ng cã kho¶n thu nhËp nµo. Trong tr­êng hîp nµy thu nhËp thùc tÕ cña A bÞ mÊt. VÝ dô 2: C lµ c«ng chøc cã thu nhËp hµng th¸ng æn ®Þnh 500 ngµn ®ång. Do søc khoÎ bÞ x©m ph¹m, C ph¶i ®iÒu trÞ vµ trong thêi gian ®iÒu trÞ c¬ quan vÉn tr¶ ®ñ c¸c kho¶n thu nhËp cho C. Trong tr­êng hîp nµy thu nhËp thùc tÕ cña C kh«ng bÞ mÊt. 1.3. Chi phÝ hîp lý vµ phÇn thu nhËp thùc tÕ bÞ mÊt cña ng­êi ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i trong thêi gian ®iÒu trÞ. a) Chi phÝ hîp lý cho ng­êi ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i trong thêi gian ®iÒu trÞ bao gåm: tiÒn tµu, xe ®i l¹i, tiÒn thuª nhµ trä theo gi¸ trung b×nh ë ®Þa ph­¬ng n¬i thùc hiÖn viÖc chi phÝ (nÕu cã) cho mét trong nh÷ng ng­êi ch¨m sãc cho ng­êi bÞ thiÖt h¹i trong thêi gian ®iÒu trÞ do cÇn thiÕt hoÆc theo yªu cÇu cña c¬ së y tÕ. b) Thu nhËp thùc tÕ bÞ mÊt cña ng­êi ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i trong thêi gian ®iÒu trÞ ®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau: - NÕu ng­êi ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã thu nhËp thùc tÕ æn ®Þnh tõ tiÒn l­¬ng trong biªn chÕ, tiÒn c«ng tõ hîp ®ång lao ®éng th× c¨n cø vµo møc l­¬ng, tiÒn c«ng cña th¸ng liÒn kÒ tr­íc khi ng­êi ®ã ph¶i ®i ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i nh©n víi thêi gian ch¨m sãc ®Ó x¸c ®Þnh kho¶n thu nhËp thùc tÕ bÞ mÊt. - NÕu ng­êi ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã lµm viÖc vµ hµng th¸ng cã thu nhËp æn ®Þnh, nh­ng cã møc thu nhËp kh¸c nhau th× lÊy møc thu nhËp trung b×nh cña 6 th¸ng liÒn kÒ (nÕu ch­a ®ñ 6 th¸ng th× cña tÊt c¶ c¸c th¸ng) tr­íc khi ng­êi ®ã ph¶i ®i ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i nh©n víi thêi gian ch¨m sãc ®Ó x¸c ®Þnh kho¶n thu nhËp thùc tÕ bÞ mÊt. - NÕu ng­êi ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i kh«ng cã viÖc lµm hoÆc cã th¸ng lµm viÖc, cã th¸ng kh«ng vµ do ®ã kh«ng cã thu nhËp æn ®Þnh th× ®­îc h­ëng tiÒn c«ng ch¨m sãc b»ng møc tiÒn c«ng trung b×nh tr¶ cho ng­êi ch¨m sãc ng­êi tµn tËt t¹i ®Þa ph­¬ng n¬i ng­êi bÞ thiÖt h¹i c­ tró. - NÕu trong thêi gian ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i, ng­êi ch¨m sãc vÉn ®­îc c¬ quan, ng­êi sö dông lao ®éng tr¶ l­¬ng, tr¶ tiÒn c«ng lao ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt lao ®éng, b¶o hiÓm x· héi th× hä kh«ng bÞ mÊt thu nhËp thùc tÕ vµ do ®ã kh«ng ®­îc båi th­êng. 1.4. Trong tr­êng hîp sau khi ®iÒu trÞ, ng­êi bÞ thiÖt h¹i mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng vµ cÇn cã ng­êi th­êng xuyªn ch¨m sãc (ng­êi bÞ thiÖt h¹i kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng do bÞ liÖt cét sèng, mï hai m¾t, liÖt hai chi, bÞ t©m thÇn nÆng vµ c¸c tr­êng hîp kh¸c do c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn quy ®Þnh bÞ suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng vÜnh viÔn tõ 81% trë lªn) th× ph¶i båi th­êng chi phÝ hîp lý cho viÖc ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i. a) Chi phÝ hîp lý cho viÖc ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i bao gåm: chi phÝ hîp lý hµng th¸ng cho viÖc nu«i d­ìng, ®iÒu trÞ ng­êi bÞ thiÖt h¹i vµ chi phÝ hîp lý cho ng­êi th­êng xuyªn ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i. b) Chi phÝ hîp lý cho ng­êi th­êng xuyªn ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®­îc tÝnh b»ng møc tiÒn c«ng trung b×nh tr¶ cho ng­êi ch¨m sãc ng­êi tµn tËt t¹i ®Þa ph­¬ng n¬i ng­êi bÞ thiÖt h¹i c­ tró. VÒ nguyªn t¾c, chØ tÝnh båi th­êng thiÖt h¹i cho mét ng­êi ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng. 1.5. Kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn do søc khoÎ bÞ x©m ph¹m.            a) Kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn do søc khoÎ bÞ x©m ph¹m ®­îc båi th­êng cho chÝnh ng­êi bÞ thiÖt h¹i.            b) Trong mäi tr­êng hîp, khi søc khoÎ bÞ x©m ph¹m, ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®­îc båi th­êng kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn. CÇn c¨n cø vµo h­íng dÉn t¹i ®iÓm b tiÓu môc 1.1 môc 1 PhÇn I NghÞ quyÕt nµy ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é tæn thÊt vÒ tinh thÇn cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i. ViÖc x¸c ®Þnh møc ®é tæn thÊt vÒ tinh thÇn cÇn c¨n cø vµo sù ¶nh h­ëng ®Õn nghÒ nghiÖp, thÈm mü, giao tiÕp x· héi, sinh ho¹t gia ®×nh vµ c¸ nh©n...            c) Møc båi th­êng kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn cho ng­êi bÞ thiÖt h¹i tr­íc hÕt do c¸c bªn tho¶ thuËn. NÕu kh«ng tho¶ thuËn ®­îc, th× møc båi th­êng kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn cho ng­êi bÞ thiÖt h¹i ph¶i c¨n cø vµo møc ®é tæn thÊt vÒ tinh thÇn, nh­ng tèi ®a kh«ng qu¸ 30 th¸ng l­¬ng tèi thiÓu do Nhµ n­íc quy ®Þnh t¹i thêi ®iÓm gi¶i quyÕt båi th­êng.” 3.2.2.1.2. ThiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng bÞ x©m ph¹m Lµ nh÷ng chi phÝ hîp lý cho viÖc cøu ch÷a båi d­ìng, ch¨m sãc ng­êi bÞ g©y thiÖt h¹i tr­íc khi chÕt, nh­ng chi phÝ mai t¸ng cho ng­êi bÞ thiÖt h¹i khi chÕt, kho¶n tiÒn båi th­êng vÒ tinh thÇn cho ng­êi th©n thÝch cho ng­êi bÞ g©y thiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng thuéc hµng thõa kÕ thø nhÊt... §­îc quy ®Þnh cô thÓ t¹i tiÓu môc 2 phÇn II NghÞ quyÕt sè 03/2006/NQ-H§TP.            “2.1. Chi phÝ hîp lý cho viÖc cøu ch÷a, båi d­ìng ch¨m sãc ng­êi bÞ thiÖt h¹i tr­íc khi chÕt bao gåm: c¸c chi phÝ ®­îc h­íng dÉn t¹i c¸c tiÓu môc 1.1, 1.4 vµ thu nhËp thùc tÕ bÞ mÊt cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i trong thêi gian ®iÒu trÞ ®­îc h­íng dÉn t¹i tiÓu môc 1.2 môc 1 PhÇn II nµy.            2.2. Chi phÝ hîp lý cho viÖc mai t¸ng bao gåm: c¸c kho¶n tiÒn mua quan tµi, c¸c vËt dông cÇn thiÕt cho viÖc kh©m liÖm, kh¨n tang, h­¬ng, nÕn, hoa, thuª xe tang vµ c¸c kho¶n chi kh¸c phôc vô cho viÖc ch«n cÊt hoÆc ho¶ t¸ng n¹n nh©n theo th«ng lÖ chung. Kh«ng chÊp nhËn yªu cÇu båi th­êng chi phÝ cóng tÕ, lÔ b¸i, ¨n uèng, x©y mé, bèc mé...                      2.3. Kho¶n tiÒn cÊp d­ìng cho nh÷ng ng­êi mµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã nghÜa vô cÊp d­ìng tr­íc khi chÕt.             a) ChØ xem xÐt kho¶n tiÒn cÊp d­ìng cho nh÷ng ng­êi mµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã nghÜa vô cÊp d­ìng, nÕu tr­íc khi tÝnh m¹ng bÞ x©m ph¹m ng­êi bÞ thiÖt h¹i thùc tÕ ®ang thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng. Nh÷ng ng­êi ®ang ®­îc ng­êi bÞ thiÖt h¹i cÊp d­ìng ®­îc båi th­êng kho¶n tiÒn cÊp d­ìng t­¬ng øng ®ã. §èi víi nh÷ng ng­êi mµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô nu«i d­ìng nh­ng sau khi ng­êi bÞ thiÖt h¹i bÞ x©m ph¹m tÝnh m¹ng, th× nh÷ng ng­êi nµy ®­îc båi th­êng kho¶n tiÒn cÊp d­ìng hîp lý phï hîp víi thu nhËp vµ kh¶ n¨ng thùc tÕ cña ng­êi ph¶i båi th­êng, nhu cÇu thiÕt yÕu cña ng­êi ®­îc båi th­êng.   Thêi ®iÓm cÊp d­ìng ®­îc x¸c ®Þnh kÓ tõ thêi ®iÓm tÝnh m¹ng bÞ x©m ph¹m.           b) §èi t­îng ®­îc båi th­êng kho¶n tiÒn cÊp d­ìng.          - Vî hoÆc chång kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh vµ ®­îc chång hoÆc vî lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô nu«i d­ìng;         - Con ch­a thµnh niªn hoÆc con ®· thµnh niªn nh­ng kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh mµ cha, mÑ lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô nu«i d­ìng;         - Cha, mÑ lµ ng­êi kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh mµ con lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng;         - Vî hoÆc chång sau khi ly h«n ®ang ®­îc bªn kia (chång hoÆc vî tr­íc khi ly h«n) lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng;        - Con ch­a thµnh niªn hoÆc con ®· thµnh niªn kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh mµ cha hoÆc mÑ kh«ng trùc tiÕp nu«i d­ìng lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng;         - Em ch­a thµnh niªn kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh hoÆc em ®· thµnh niªn kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh trong tr­êng hîp kh«ng cßn cha mÑ hoÆc cha mÑ kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng kh«ng cã tµi s¶n ®Ó cÊp d­ìng cho con ®­îc anh, chÞ ®· thµnh niªn kh«ng sèng chung víi em lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng;          - Anh, chÞ kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh mµ em ®· thµnh niªn kh«ng sèng chung víi anh, chÞ lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng;         - Ch¸u ch­a thµnh niªn hoÆc ch¸u ®· thµnh niªn kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh vµ kh«ng cßn ng­êi kh¸c cÊp d­ìng mµ «ng bµ néi, «ng bµ ngo¹i kh«ng sèng chung víi ch¸u lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng;            - ¤ng bµ néi, «ng bµ ngo¹i kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh vµ kh«ng cã ng­êi kh¸c cÊp d­ìng mµ ch¸u ®· thµnh niªn kh«ng sèng chung víi «ng bµ néi, «ng bµ ngo¹i lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®ang thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng.            2.4. Kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn do tÝnh m¹ng bÞ x©m ph¹m.            a) Ng­êi ®­îc nhËn kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn trong tr­êng hîp nµy lµ nh÷ng ng­êi th©n thÝch thuéc hµng thõa kÕ thø nhÊt cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i bao gåm: vî, chång, cha ®Î, mÑ ®Î, cha nu«i, mÑ nu«i, con ®Î, con nu«i cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i.            b) Tr­êng hîp kh«ng cã nh÷ng ng­êi ®­îc h­íng dÉn t¹i ®iÓm a tiÓu môc 2.4 môc 2 nµy, th× ng­êi ®­îc nhËn kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn lµ ng­êi mµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®· trùc tiÕp nu«i d­ìng vµ ng­êi ®· trùc tiÕp nu«i d­ìng ng­êi bÞ thiÖt h¹i.            c) Trong mäi tr­êng hîp, khi tÝnh m¹ng bÞ x©m ph¹m, nh÷ng ng­êi th©n thÝch thuéc hµng thõa kÕ thø nhÊt hoÆc ng­êi mµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®· trùc tiÕp nu«i d­ìng vµ ng­êi ®· trùc tiÕp nu«i d­ìng ng­êi bÞ thiÖt h¹i (sau ®©y gäi chung lµ ng­êi th©n thÝch) cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i ®­îc båi th­êng kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn. CÇn c¨n cø vµo h­íng dÉn t¹i ®iÓm b tiÓu môc 1.1 môc 1 PhÇn I NghÞ quyÕt nµy ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é tæn thÊt vÒ tinh thÇn cña nh÷ng ng­êi th©n thÝch cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i. ViÖc x¸c ®Þnh møc ®é tæn thÊt vÒ tinh thÇn ph¶i c¨n cø vµo ®Þa vÞ cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i trong gia ®×nh, mèi quan hÖ trong cuéc sèng gi÷a ng­êi bÞ thiÖt h¹i vµ nh÷ng ng­êi th©n thÝch cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i...             d) Møc båi th­êng chung kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn tr­íc hÕt do c¸c bªn tho¶ thuËn. NÕu kh«ng tho¶ thuËn ®­îc, th× møc båi th­êng kho¶n tiÒn bï ®¾p tæn thÊt vÒ tinh thÇn cho tÊt c¶ nh÷ng ng­êi th©n thÝch cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i ph¶i c¨n cø vµo møc ®é tæn thÊt vÒ tinh thÇn, sè l­îng ng­êi th©n thÝch cña hä, nh­ng tèi ®a kh«ng qu¸ 60 th¸ng l­¬ng tèi thiÓu do Nhµ n­íc quy ®Þnh t¹i thêi ®iÓm gi¶i quyÕt båi th­êng” 3.2.2.2 Cã hµnh vi tr¸i ph¸p luËt Hµnh vi tr¸i ph¸p luËt lµ hµnh vi cña mét ng­êi, mét tæ chøc ®­îc tiÕn hµnh g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt hoÆc tinh thÇn cña c¸ nh©n, cña tæ chøc kh¸c, cña nhµ n­íc.... mµ nh÷ng lîi Ých ®ã ®­îc ph¸p luËt quy ®Þnh b¶o vÖ. §ã lµ nh÷ng hµnh vi ph¶i thùc hiÖn mét viÖc, hoÆc cÊm kh«ng ®­îc thùc hiÖn mét viÖc cô thÓ nh­ng ®· kh«ng thùc hiÖn, thùc hiÖn kh«ng ®óng, kh«ng ®ñ hoÆc thùc hiÖn viÖc ph¸p luËt cÊm. VÝ dô: Hµnh vi s¶n xuÊt ra n­íc t­¬ng cã chøa chÊt 3-MCPD (g©y ung th­) lµ mét hµnh vi bÞ cÊm. Tãm l¹i hµnh vi tr¸i ph¸p luËt lµ nh÷ng xö xù cô thÓ cña con ng­êi ®­îc thùc hiÖn th«ng qua hµnh ®éng hoÆc kh«ng hµnh ®éng tr¸i víi c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 3.2.2.3 Cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ Gi÷a thiÖt h¹i x¶y ra vµ hµnh vi tr¸i ph¸p luËt. ThiÖt h¹i x¶y ra ph¶i lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña hµnh vi tr¸i ph¸p luËt vµ ng­îc l¹i hµnh vi tr¸i ph¸p luËt lµ nguyªn nh©n g©y thiÖt h¹i. Quan hÖ nh©n qu¶ lµ mèi liªn hÖ kh¸ch quan cña b¶n th©n sù vËt. Nã tån t¹i ngoµi ý muèn cña con ng­êi kh«ng phô thuéc vµ viÖc con ng­êi cã nhËn thøc ®­îc hay kh«ng. Quan hÖ nh©n qu¶ cña sù vËt hiÖn t­îng mang tÝnh phæ biÕn. Trªn c¬ së cña viÖc nhËn thøc biÖn chøng th× tÊt c¶ mäi hiÖn t­îng trong tù nhiªn vµ trong x· héi ®Òu ®­îc g©y nªn bëi nh÷ng nguyªn nh©n nhÊt ®Þnh. Kh«ng cã hiÖn t­îng nµo kh«ng cã nguyªn nh©n. Nh­ vËy, nguyªn nh©n bao giê còng lµm ph¸t sinh mét hoÆc nhiÒu kÕt qu¶ hoÆc mét kÕt qu¶ cña sù vËt, sù viÖc mang tÝnh tÊt yÕu. Khi xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a hµnh vi tr¸i ph¸p luËt víi thiÖt h¹i x¶y ra, cÇn thiÕt ph¶i ph©n biÖt nguyªn nh©n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy lµ nh÷ng hiÖn t­îng cÇn thiÕt cho mét biÕn cè nµo ®ã x¶y ra nh­ng b¶n th©n chóng kh«ng g©y ra mét biÕn cè nµo. tuy nhiªn, nÕu kh«ng cã ®iÒu kiÖn th× nguyªn nh©n kh«ng thÓ g©y ra ®­îc kÕt qu¶. Thùc tÕ ®· chøng minh mét nguyªn nh©n nhÊt ®Þnh trong nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ chØ cã thÓ g©y ra mét kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Nh­ vËy cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng, nguyªn nh©n bao giê còng lµm ph¸t sinh mét kÕt qu¶ hoÆc nhiÒu kÕt qu¶ nµo ®ã, cßn ®iÒu kiÖn tù nã kh«ng thÓ lµm ph¸t sinh kÕt qu¶. §iÒu kiÖn tån t¹i cïng víi nguyªn nh©n trong kh«ng gian, thêi gian vµ nã ®ãng vai trß nh­ mét hoµn c¶nh cô thÓ cã ý nghÜa thóc ®Èy hoÆc k×m h·m nguyªn nh©n nhanh hay chËm dÉn ®Õn kÕt qu¶. NÕu xÐt vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn, tÊt yÕu gi÷a hµnh vi tr¸i ph¸p luËt vµ hiÖn t¹i lµ quan hÖ nh©n qu¶. Cßn ®iÒu kiÖn chØ lµ hoµn c¶nh mµ trong ®ã nguyªn nh©n g©y ra thiÖt h¹i tån t¹i vµ diÔn biÕn dÉn ®Õn hËu qu¶ ph¸p lý nhÊt ®Þnh. Ng­êi cã hµnh vi tr¸i ph¸p luËt lµ nguyªn nh©n g©y ra thiÖt h¹i th× ng­êi ®ã ph¶i båi th­êng thiÖt h¹i. Ng­êi cã hµnh vi chØ ®­îc x¸c ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn cña thiÖt h¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm båi th­êng. V× hµnh vi cña mét ng­êi ®­îc x¸c ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn kh«ng cã mèi liªn hÖ båi th­êng ®èi víi ng­êi ®ã. ViÖc x¸c ®Þnh mét hµnh vi lµ nguyªn nh©n g©y ra thiÖt h¹i vµ hµnh vi chØ lµ ®iÒu kiÖn mµ kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n cña thiÖt h¹i rÊt quan träng v× viÖc x¸c ®Þnh nµy cã ý nghÜa trong viÖc x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm BTTH thuéc vÒ ai. Khi x¸c ®Þnh hµnh vi tr¸i ph¸p luËt lµ nguyªn nh©n cña thiÖt h¹i chÝnh lµ viÖc x¸c ®Þnh mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ theo nh÷ng tiªu chÝ sau ®©y: - Nguyªn nh©n bao giê còng lµm ph¸t sinh kÕt qu¶ vÒ mÆt h×nh thøc vµ tuÇn tù diÔn biÕn th× nguyªn nh©n lµ c¸i sinh ra kÕt qu¶. KÕt qu¶ chØ xuÊt hiÖn sau khi nguyªn nh©n xuÊt hiÖn vµ b¾t ®Çu t¸c ®éng. Tuy nhiªn, cïng mét nguyªn nh©n cã thÓ g©y ra nhiÒu kÕt qu¶ kh¸c nhau tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ. Nh­ng mét kÕt qu¶ cã thÓ ®­îc g©y l¹i do nhiÒu nguyªn nh©n t¸c ®éng riªng lÎ hoÆc ®ång thêi cïng mét thêi ®iÓm. Nh­ vËy, khi x¸c ®Þnh nguyªn nh©n cña mét thiÖt h¹i, sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n biÖt c¸c nguyªn nh©n kh¸c nhau ®Ó cã mét sù ®¸nh gi¸ toµn diÖn khi x¸c ®Þnh hµnh vi nµo lµ nguyªn nh©n cña thiÖt h¹i. Khi x¸c ®Þnh quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi tr¸i ph¸p luËt vµ hËu qu¶ x¶y ra cÇn ph¶i x¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: Thø nhÊt tÝnh thêi gian trong quan hÖ nh©n qu¶: Quan hÖ nh©n qu¶ lµ mét diÔn biÕn trong qu¸ tr×nh thuéc vÒ mét kho¶ng thêi gian cô thÓ. Do ®ã hµnh vi ®­îc coi lµ nguyªn nh©n ph¶i diÔn ra tr­íc kÕt qu¶, ng­êi cã hµnh vi v©y thiÖt h¹i tr¸i ph¸p luËt ph¶i båi th­êng thiÖt h¹i. Thø hai tÝnh hiÓn nhiªn trong quan hÖ nh©n qu¶: TÝnh hiÓn nhiªn ph¶n ¸nh mèi quan hÖ b¶n chÊt cña sù vËt, sù viÖc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh nã vËn ®éng, ph¸t triÓn theo xu h­íng nhÊt ®Þnh, ph¶i nh­ thÕ nµy mµ kh«ng thÓ nh­ thÕ kh¸c Thø ba, lµ tÝnh kh¸ch quan trong quan hÖ nh©n qu¶:Tån t¹i ®éc lËp víi ý thøc cña con ng­êi, con ng­êi kh«ng thÓ tuú tiÖn xo¸ bá nã. 3.2.2.4. Ph¶i cã lçi cè ý hoÆc lçi v« ý cña ng­êi g©y thiÖt h¹i Theo quy ®Þnh cña NghÞ quyÕt 03/2006/NQ-H§TP “a) Cè ý g©y thiÖt h¹i lµ tr­êng hîp mét ng­êi nhËn thøc râ hµnh vi cña m×nh sÏ g©y thiÖt h¹i cho ng­êi kh¸c mµ vÉn thùc hiÖn vµ mong muèn hoÆc kh«ng mong muèn, nh­ng ®Ó mÆc cho thiÖt h¹i x¶y ra. b) V« ý g©y thiÖt h¹i lµ tr­êng hîp mét ng­êi kh«ng thÊy tr­íc hµnh vi cña m×nh cã kh¶ n¨ng g©y thiÖt h¹i, mÆc dï ph¶i biÕt hoÆc cã thÓ biÕt tr­íc thiÖt h¹i sÏ x¶y ra hoÆc thÊy tr­íc hµnh vi cña m×nh cã kh¶ n¨ng g©y thiÖt h¹i, nh­ng cho r»ng thiÖt h¹i sÏ kh«ng x¶y ra hoÆc cã thÓ ng¨n chÆn ®­îc. CÇn chó ý lµ ®èi víi tr­êng hîp ph¸p luËt cã quy ®Þnh viÖc båi th­êng thiÖt h¹i c¶ khi kh«ng cã lçi, th× tr¸ch nhiÖm båi th­êng cña ng­êi g©y thiÖt h¹i trong tr­êng hîp nµy ®­îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã.” Nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn h×nh thøc lçi cè ý g©y thiÖt h¹i ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, do biÓu lé ý chÝ cña chñ thÓ ®· lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh h×nh thøc lçi. Mét ng­êi nhËn thøc râ hµnh vi cña m×nh sÏ g©y thiÖt h¹i cho ng­êi kh¸c mµ vÉn thùc hiÖn vµ mong muèn thiÖt h¹i ®ã x¶y ra lµ lçi cè ý. Mèi quan hÖn nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi cã ý thøc cña ng­êi g©y thiÖt h¹i vµ trong t©m thøc cña ng­êi ®ã mong muèn thiÖt h¹i x¶y ra cho ng­êi kh¸c ®· lµm ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ng­êi ®ã. Ng­êi g©y thiÖt h¹i tuy kh«ng mong muèn, kh«ng ®Ó mÆc cho thiÖt h¹i x¶y ra mµ lµ do kh«ng kiÓm so¸t ®­îc diÔn biÕn cña sù viÖc do hµnh vi v« ý cña m×nh t¹o ra th× còng ph¶i båi th­êng. 3.3. T×nh huèng vµ c¸ch gi¶i quyÕt Bµ A lµ ng­êi b¸n rau th­êng xuyªn ë Hµ Néi. ChÞ B mua 01 Kg rau c¶i xanh do bµ A b¸n vÒ nÊu canh cho c¶ nhµ ¨n. Sau khi ¨n xong c¶ nhµ bÞ ngé ®éc thøc ¨n ph¶i vµo viÖn cÊp cøu. Vô viÖc ®­îc x¸c ®Þnh mét sè t×nh tiÕt nh­ sau: - Sè rau c¶i mµ A b¸n cho chÞ B lµ do bµ M (ng­êi trång rau) cung cÊp - Bµ G vµ mét sè ng­êi kh¸c mua rau cña bµ A h«m ®ã vÒ ¨n còng bÞ ngé ®éc nh­ng ch­a tíi møc ph¶i ®i viÖn. - Kho¶n tiÒn viÖn phÝ mµ gia ®×nh chÞ B ph¶i chi tr¶ lµ 10 triÖu ®ång - Bµ M ®· thõa nhËn tr­íc ®ã ba ngµy con g¸i bµ ®· phun thuèc s©u trªn ®¸m rau ®ã. Ph©n tÝch - gi¶i quyÕt t×nh huèng: Nguyªn nh©n cña thiÖt h¹i cña gia ®×nh chÞ B lµ ¨n ph¶i rau bÞ nhiÔm chÊt ®éc (do con g¸i bµ M phun thuèc trõ s©u ba ngµy tr­íc). Nguån gèc cña thiÖt h¹i vÒ søc khoÎ lµ do rau xanh cña bµ M cung cÊp do vËy bµ M lµ ng­êi cã lçi v« ý g©y thiÖt h¹i cho gia ®×nh chÞ B (v× b¶n th©n bµ M kh«ng mong muèn vµ kh«ng kiÓm so¸t ®­îc hËu qu¶ x¶y ra). Tuy nhiªn khi x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i cÇn xem xÐt ®Õn viÖc bµ A lµ ng­êi b¸n rau cho chÞ B, chÞ G vµ nhiÒu ng­êi kh¸c nÕu bµ A biÕt rau cña bµ M míi phun thuèc trõ s©u ¨n vµo sÏ bÞ ngé ®éc nh­ng v× ham lîi nªn bµ vÉn mua vµ b¸n sè rau ®ã th× bµ M vµ bµ A ph¶i cã tr¸ch nhiÖm liªn ®íi båi th­êng thiÖt h¹i cho ng­êi mua vµ ¨n sè rau nµy. tr¸ch nhiÖm cña bµ M ph¶i båi th­êng nh÷ng chi phÝ cho viÖc ®iÒu chÞ cho nh÷ng ng­êi ¨n sè rau bÞ tróng ®éc. Ngoµi kho¶n tiÒn båi th­êng thiÖt h¹i thùc tÕ x¸c ®Þnh ®­îc (10 triÖu) bµ M cßn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng chi phÝ kh¸m, xÐt nghiÖm l¹i cho nh÷ng ng­êi ®· ¨n rau do bµ trång mµ bÞ ngé ®éc vµ nh÷ng chi phÝ ph¸t sinh trong t­¬ng lai liªn quan ®Õn viÖc ®iÒu trÞ nh÷ng di chøng do ¨n rau cña bµ M trång mµ bÞ ngé ®éc g©y ra ®Ó l¹i nh÷ng di chøng ®ã. Trong tr­êng hîp bµ A kh«ng biÕt (trong hoµn c¶nh kh«ng thÓ biÕt) lµ rau cña bµ M ®· bÞ phun thuèc trõ s©u vµ ®ang trong thêi kú nguy h¹i cho tÝnh m¹ng, søc khoÎ mµ bµ vÉn b¸n th× bµ A kh«ng cã lçi. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ ng­êi mua chØ biÕt ng­êi b¸n rau cho m×nh vµ ng­êi b¸n rau còng kh«ng thÓ biÕt ®­îc m×nh ®· mua rau cña ai vµ khi ng­êi ¨n rau ®· do ng­êi b¸n cung cÊp mµ bÞ ngé ®éc g©y thiÖt h¹i ®Õn søc khoÎ th× ng­êi b¸n rau ph¶i hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm v× ®· kh«ng biÕt nguån gèc, xuÊt xø cña sè rau m×nh ®· mua vµ b¸n l¹i cho ng­êi tiªu dïng. 3.4. Quy tr×nh khëi kiÖn t¹i toµ ¸n ®ßi båi th­êng Khi ng­êi tiªu dïng mua ph¶i hµng gi¶, hµng kÐm chÊt l­îng hoÆc mua ph¶i thùc phÈm nhiÔm ®éc th× cã quyÒn yªu cÇu héi b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng b¶o vÖ quyÒn lîi cho m×nh. Héi b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng sÏ lµm viÖc trùc tiÕp víi ng­êi b¸n hµng, nhµ s¶n xuÊt yªu cÇu hä kh¾c phôc hËu qu¶. Khi ng­êi tiªu dïng ®· sö dông hµng ho¸ kÐm chÊt l­îng mµ bÞ thiÖt h¹i cã quyÒn yªu cÇu ng­êi trùc tiÕp b¸n s¶n phÈm cho m×nh båi th­êng thiÖt h¹i (lóc nµy nhµ s¶n xuÊt lµ ng­êi cã quyÒn lîi vµ nghÜa vô liªn quan) NÕu ng­êi tiªu dïng mua hµng th«ng qua ®¹i lý th× cã quyÒn yªu cÇu nhµ s¶n xuÊt båi th­êng vµ ®¹i lý lµ ng­êi cã quyÒn lîi vµ nghÜa vô liªn quan. Trong c¸c tr­êng ®· bÞ thiÖt h¹i th× quy tr×nh khëi kiÖn t¹i toµ ¸n nh­ sau: 3.4.1. Thêi hiÖu khëi kiÖn yªu cÇu ®ßi båi th­êng thiÖt h¹i ViÖc x¸c ®Þnh thêi hiÖu khëi kiÖn yªu cÇu båi th­êng thiÖt h¹i ®­îc thùc hiÖn nh­ sau - §èi víi nh÷ng tr­êng hîp båi th­êng thiÖt h¹i ph¸t sinh tõ ngµy 1/1/2005 (ngµy bé luËt tè tông d©n sù cã hiÖu lùc) th× thêi hiÖu khëi kiÖn yªu cÇu ®ßi båi th­êng thiÖt h¹i lµ hai n¨m kÓ tõ ngµy quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c¸ nh©n, ph¸p nh©n, chñ thÓ kh¸c bÞ x©m ph¹m. - §èi víi nh÷ng tr­êng hîp båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång ph¸t sinh tr­íc ngµy 1/1/2005 th× thêi hiÖu khëi kiÖn yªu cÇu ®ßi båi th­êng lµ hai n¨m kÓ tõ ngµy 1/1/2005. 3.4.2. QuyÒn khëi kiÖn Ng­êi tiªu dïng cã quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p bÞ x©m ph¹m cã quyÒn tiÕn hµnh khëi kiÖn ng­êi cã hµnh vi x©m ph¹m ra tr­íc toµ ¸n ®ßi båi th­êng. Héi b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng còng cã quyÒn khëi kiÖn nÕu ®­îc ng­êi tiªu dïng uû quyÒn b»ng v¨n b¶n (§iÒu 4, ®iÒu 161 Bé luËt tè tông d©n sù 2004). Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n, ng­êi tiªu dïng vµ doanh nghiÖp bÞ kiÖn b×nh ®¼ng nhau tr­íc toµ ¸n (§iÒu 8 Bé luËt TTDS) cã quyÒn tho¶ thuËn, hoµ gi¶i víi nhau ®Ó gi¶i quyÕt vô viÖc (§iÒu 5, ®iÒu 10 Bé luËt tè tông). C¶ hai bªn ®­¬ng sù khi khëi kiÖn vµ trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô kiÖn ng­êi tiªu dïng, ng­êi bÞ kiÖn ®Òu ph¶i cung cÊp chøng cø chøng m×nh cho c¸c yªu cÇu cña m×nh. Toµ ¸n chØ x¸c minh, thu thËp chøng cø trong nh÷ng tr­êng hîp bé luËt TTDS quy ®Þnh (®iÒu 6, ®iÒu 85 Bé luËt TTDS) 3.4.3. ThÈm quyÒn gi¶i quyÕt ThÈm quyÒn thuéc vÒ toµ ¸n nh©n d©n cÊp quËn huyÖn (th­êng lµ n¬i c¸ nh©n, doanh nghiÖp bÞ kiÖn cã trô së hoÆc n¬i c­ tró - §iÒu 25, 33, 35,36 Bé luËt TTDS). 3.4.4. Thñ tôc khëi kiÖn Ng­êi tiªu dïng (nguyªn ®¬n) muèn khëi kiÖn ®èi t­îng ®· g©y thiÖt h¹i cho m×nh (bÞ ®¬n) th× ph¶i lµm ®¬n theo quy ®Þnh t¹i ®iÒu 164 BLTTDS) kÌm theo ®¬n ng­êi khëi kiÖn ph¶i göi cho toµ ¸n c¸c tµi liÖu, chøng cø ®Ó chøng minh c¸c yªu cÇu cña m×nh lµ cã c¨n cø (§iÒu 165 Bé luËt TTDS). Mét sè chøng cø c¬ b¶n sau: - C¸c lo¹i giÊy tê chøng minh m×nh mua hµng cña doanh nghiÖp (ho¸ ®¬n, hîp ®ång mua hµng)… - C¸c lo¹i chøng cø chøng minh m×nh bÞ thiÖt h¹i (ho¸ ®¬n viÖn phÝ, ho¸ ®¬n tiÒn thuèc, tiÒn vÐ xe…) - C¸c lo¹i chøng cø chøng minh doanh nghiÖp bÞ kiÖn ®· cã hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng (kÕt luËn cña c¬ quan kiÓm nghiÖm vÒ s¶n phÈm kh«ng an toµn: n­íc t­¬ng cã chøa chÊt 3MCPD g©y ung th­), hoÆc s÷a trÎ em cã chøa chÊt g©y sái thËn (cã xuÊt xø tõ Trung Quèc) - C¸c tµi liÖu chøng cø kh¸c: nh©n chøng hoÆc vËt phÈm g©y h¹i… Ng­êi khëi kiÖn cã thÓ göi ®¬n khëi kiÖn cïng tµi liÖu chøng cø trùc tiÕp tíi trô së cña TANN cã thÈm quyÒn hoÆc qua ®­êng b­u ®iÖn (trong tr­êng hîp göi qua b­u ®iÖn thêi hiÖu ®­îc tÝnh ngµy khëi kiÖn ®­îc tÝnh tõ ngµy cã dÊu b­u ®iÖn n¬i göi - ®iÒu 166 bé luËt TTDS). Toµ ¸n ph¶i nhËn ®¬n khëi kiÖn do ®­¬ng sù nép trùc tiÕp t¹i toµ ¸n hoÆc göi qua b­u ®iÖn (ph¶i ghi vµo sæ thô lý). Trong thêi h¹n n¨m ngµy lµm viÖc kÓ tõ ngµy nhËn ®­îc ®¬n khëi kiÖn toµ ¸n ph¶i xem xÐt vµ cã mét trong c¸c quyÕt ®Þnh sau ®©y: + TiÕn hµnh thñ tôc thô lý vô ¸n nÕu thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña m×nh. + ChuyÓn ®¬n khëi kiÖn cho toµ ¸n cã thÈm quyÒn vµ b¸o cho ng­êi khëi kiÖn nÕu vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña toµ ¸n kh¸c. + Tr¶ l¹i ®¬n khëi kiÖn nÕu viÖc ®ã kh«ng thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña toµ ¸n. 3.4.5. Nép t¹m øng ¸n phÝ vµ chi phÝ tè tông kh¸c Ng­êi tiªu dïng khi tiÕn hµnh khëi kiÖn ph¶i nép tiÒn t¹m øng ¸n phÝ theo møc quy ®Þnh cña nhµ n­íc (®iÒu 130 Bé luËt TTDS). Khi ng­êi tiªu dïng yªu cÇu toµ ¸n tr­ng cÇu gi¸m ®Þnh th× ph¶i nép tiÒn t¹m øng chi phÝ gi¸m ®Þnh ®iÒu 136 Bé luËt TTDS) 3.4.6. Yªu cÇu ¸p dông biÖn ph¸p khÈn cÊp t¹m thêi Nguyªn ®¬n (ng­êi tiªu dïng) cã thÓ yªu cÇu toµ ¸n ¸p dông c¸c biÖn ph¸p khÈn cÊp t¹m thêi trong ®ã cã thÓ buéc bªn bÞ kiÖn thu håi s¶n phÈm nÕu viÖc tiÕp tôc cho l­u th«ng hµng ho¸ ®ã cã thÓ g©y hËu qu¶ nghiªm träng (nhÊt lµ c¸c lo¹i thiÖt h¹i kh«ng thÓ kh¾c phôc ®­îc – kho¶n 1, 2 ®iÒu 99, kho¶n 12 ®iÒu 112, ®iÒu 115 bé luËt TTDS) 3.5. Mét vµi ®Ò xuÊt vµ kiÕn nghÞ Ng­êi tiªu dïng ViÖt Nam rÊt dÔ bÞ tæn th­¬ng nh­ng ch­a ®­îc c¸c chÕ tµi ph¸p luËt b¶o vÖ mét c¸ch chÆt chÏ, ®óng møc. Ngay c¶ khi hä bÞ thiÖt h¹i còng kh«ng biÕt “kªu ai” ®Ó ®­îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶ ®¸ng (lý do ®· nªu môc I) do ®ã chóng t«i ®Ò xuÊt vµ kiÕn nghÞ mét sè vÊn ®Ò sau: 3.5.1- Trong ®iÒu kiÖn ng­êi tiªu dïng cßn e ng¹i viÖc khëi kiÖn tr­íc m¾t cÇn ¸p dông chÕ ®é ¸n phÝ ®Æc biÖt ®èi víi c¸c vô kiÖn do ng­êi tiªu dïng hoÆc héi b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng khëi kiÖn theo h­íng kh«ng buéc nh÷ng ng­êi nµy ph¶i nép t¹m øng ¸n phÝ khi tiÕn hµnh khëi kiÖn vµ dï cã thua hä còng kh«ng ph¶i nép ¸n phÝ. 3.5.2- Nghiªn cøu ®Ó bæ sung quy ®Þnh quyÒn khëi kiÖn cña ng­êi tiªu dïng theo h­íng ng­êi tiªu dïng cã thÓ khëi kiÖn bÊt cø ai trong chuçi ph©n phèi s¶n phÈm (nhµ s¶n xuÊt, nhµ b¸n bu«n, b¸n lÎ, ®¹i lý). 3.5.3- ¸p dông c¬ chÕ khëi kiÖn tËp thÓ. Héi ng­êi tiªu dïng cã quyÒn chñ ®éng khëi kiÖn (kh«ng cÇn uû quyÒn cña nh÷ng ng­êi bÞ thiÖt h¹i) nhÊt lµ trong c¸c vô kiÖn mµ doanh nghiÖp g©y thiÖt h¹i cho ng­êi tiªu dïng ë ph¹m vi réng. 3.5.4- CÇn quy ®Þnh bæ sung ng­êi g©y thiÖt h¹i ph¶i båi th­êng c¸c chi phÝ (c¸c chi phÝ ®i l¹i, chi phÝ thuª luËt s­, thêi gian theo kiÖn…) 3.5.5- X©y dùng hÖ thèng c¬ quan gi¸m ®Þnh ®ñ n¨ng lùc nh»m cung cÊp chøng cø mét c¸ch ®Çy ®ñ, kh¸ch quan gióp ng­êi tiªu dïng cã chøng cø x¸c thùc ®Ó cã c¬ héi th¾ng kiÖn nhiÒu h¬n. 3.5.6- Nghiªn cøu viÖc ¸p dông chÕ ®é tr¸ch nhiÖm ®èi víi nhµ s¶n xuÊt, ph©n phèi s¶n phÈm cung cÊp dÞch vô víi nhiÒu møc båi th­êng kh¸c nhau vµ theo h­íng kh«ng buéc ng­êi tiªu dïng ph¶i chøng minh, bÞ bÖnh tËt, bÞ thiÖt h¹i do s¶n phÈm g©y ra vµ kh«ng ph¶i chøng minh lçi cña nhµ s¶n xuÊt, ph©n phèi mµ chØ cÇn ng­êi tiªu dïng chøng minh hä ®· sö dông s¶n phÈm kh«ng ®óng chÊt l­îng ®· ®­îc nhµ s¶n xuÊt c«ng bè s¶n phÈm cã ®éc h¹i hoÆc s¶n phÈm ®éc h¹i ®ã mµ ng­êi tiªu dïng ®· ph¶i g¸nh chÞu thiÖt h¹i hoÆc cã thÓ sÏ bÞ bÖnh, thiÖt h¹i lµ ®ñ. 3.5.7- Buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt, ph©n phèi, cung cÊp dÞch vô cã c¸c quy ®Þnh cô thÓ vÒ c¸c tr­êng hîp hä sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm båi th­êng trùc tiÕp cho ng­êi tiªu dïng, møc båi th­êng ph¶i c«ng bè c«ng khai. KẾT LUẬN Mục đích của việc bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng không chỉ nhằm bù đắp tổn thất mà còn giáo dục mọi người về ý thức tuân thủ pháp luật, tôn trọng quyền lợi ích hợp pháp của người khác, bởi lẽ, hậu quả của việc áp dụng trách nhiệm này luôn mang đến những bất lợi về tài sản cho người gây thiệt hại. Do đó, các nguyên tắc bồi thường được đặt ra càng chính xác, hợp lí bao nhiêu càng phát huy được tác dụng đảm bảo sự công bằng xã hội bấy nhiêu. Chúng ta đều biết rằng đối với những trường hợp bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng mà người gây tổn hại chỉ làm tổn thất về tài sản cho người bị thiệt hại thì việc bồi thường để khắc phục lại tình trạng ban đầu của tài sản là có thể thực hiện được trên thực tế nhưng các trường hợp gây tổn thất tình thần nghiêm trọng thì không có cách nào khôi phục lại được tình trang ban đầu. Qua nghiên cứu học tập tác giả thấy rằng các văn bản pháp quy hướng dẫn về phường diện này cũng có nhiều khiếm khuyết chưa đầy đủ chưa đáp ứng được nhu cầu của thực tiễn. Với mong muốn góp phần hoàn thiện pháp luật về phương diện lí luận tác giả xin đề xuất một số vấn đề sau khi sửa đổi bổ sung nhà làm luật lưu tâm bổ khuyết: Thứ nhất : Điều 612 Bộ Luật Dân sự và Nghị quyết 03/2006/NĐ- HĐTP (Ngày 8-7-2006) chưa quy định về mai táng phí cho người được cấp dưỡng chết. Ngưòi bị gây thiệt hại về sức khỏe mất hoàn toàn khả năng lao động đã đuợc người gây ra thiệt hại nuôi dưỡng đến khi chết. Nhưng ai sẽ là người chịu khoản mai táng phí khi người đó chết, đây là “lỗ hổng "của pháp luật mà khiến cho các luật gia khi làm công tác thực tiễn cũng lúng túng trong trường hợp này. Sỡ dĩ như vậy bởi luật chưa rõ ràng do đó không có cơ sở pháp lí để quy buộc trách nhiệm. Khi bộ luật dân sự được sửa đổi bổ sung thì cơ quan lập pháp nên xem xét vấn đê này để quy định trong luật theo hướng khi người được cấp dưỡng chết thì mai táng phí phải do người cấp dưỡng chịu vì: Một người khi cuộc sống đã phụ thuộc hoàn toàn vào khoản tiền cấp dưỡng do người khác cung cấp thì khi người đó chết khó có thể có tài sản để chi phí mai táng cho người đó (nhất là trong trường hợp người đó không còn ai thân thích). Thứ hai : Việc nuôi dưỡng người chưa thành niên. Khi chưa bị thiệt hại (chưa mất hoàn toàn sức lao động, hoặc chết) người bị gây thiệt hại về sức khoẻ không những có nghĩa vụ nuôi dưỡng cho con chưa thành niên mà còn phải chi phí cho họ học hành, khi họ mất hoàn toàn sức lao động hoặc chết thì ai có trách nhiệm bảo đảm cho các con người bị thiệt hại về khoản tiền đóng góp để họ theo học như trước kia bố, mẹ họ đã lo cho họ? Do đó khi sửa đổi, bổ sung các nhà làm luật nên xem xét quy định bổ sung những chi phí học tập của các con vị thành niên của người bị gây thiệt hại vì việc nuôi ăn và dưỡng dục có tầm quan trọng như nhau nhất là trong thời đại kinh tế tri thức. Thứ ba: Quy đinh về bồi thường thiệt hại trong Bộ luật dân sự và Nghị quyết 03 mới chỉ đảm bảo tối thiểu cho sự tồn tại của người bị gây thiệt hại mà chưa quan tâm đến quyền được tiếp cận cuộc sống như những người bình thường khác (quyền mưu cầu hạnh phúc và theo đó các quyền dân sự được bảo đảm tương lai như trước khi người đó bị gây thiệt hại). Do vậy những nhà làm luật cần lưu tâm đến vấn đề này nhằm đảm bảo cho những người vốn đã bất hạnh được hưởng những quyền luật pháp quy định. Thứ tư: Là cùng quy định về khoản tiền bồi thường do tính mạng bị xâm phạm, theo quy định 610 Bộ Luật Dân Sự 2005 thì thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm cũng bao gồm những chi phí hợp lí và nghĩa vụ cấp dưỡng như điều 6 của Nghị quyết 388/2003/NQ – UBTVQH 11 nhưng quy định về khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thần thì Bộ luật dân sự và Nghị quyết 388 có sự khác biệt rõ rệt. Theo quy định tại khoản 2 điều 610 BLDS 2005 thì khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thần ở mức tối đa không quá 60 tháng lương tối thiểu do Nhà nước quy định, nhưng theo Nghị quyết 388 thì khoản bù đắp về tinh thần là 360 tháng lương tối thiểu. Dễ dàng nhận thấy, khoản tiền bù đắp tinh thần cho những người thân thích của cá nhân những người bị gây thiệt hại về tính mạng, trong quan hệ dân sự, theo mức như hiện nay là qua thấp không bảo đảm sự dung hoà về lĩnh vực dân sự và hình sự mặc dù khoản tiền bù đắp do tổn thất về tinh thần cho những người thân thích cho cùng một sự kiện (Dân sự chỉ bằng 1/6 với hình sự). Từ sự phân tích trên người viết nghĩ rằng khi sửa đổi Bộ luật dân sự 2005 các nhà làm luật nên cân nhắc để tăng mức bồi thường bù đắp do tổn thất về tinh thần trong trường hợp tính mạng cá nhân bị xâm phạm cho phù hợp với thực tiễn bởi lẽ sự đau buồn, nuối tiếc trong sự kiện này là như nhau. Thứ năm: Là vấn đề giải quyết phần dân sự trong vụ án hình sự (xem xét ở góc độ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng). Các vụ án hình sự có yếu tố dân sự - bồi thương thiệt hại ngoài hợp đồng thường kéo dài mà yêu cầu của bồi thường thiệt hại là phải bồi thường toàn bộ và kịp thời, nhưng pháp luật nước ta chưa quy định về việc bồi thường trước khi đưa vụ án hình sự ra xét xử. Tức là chưa có bản án có hiệu lực thì chưa ai phải bồi thường, vấn đề này pháp luật đang bỏ ngỏ nên trong nhiều trường hợp người gây thiệt hại hoặc người có nghĩa vụ phải bồi thường không có một động thái nào khi mà người bị thiệt hại và gia đình anh ta lâm vào tình trạng quẫn bách do mất khả năng lao động hoặc chết. Thiết nghĩ các nhà làm luật nên xem xét vấn đề này. Thứ sáu: Một số giải pháp nhằm tuân theo nguyên tắc người bị gây thiệt hại do người có thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng gây ra được thực hiện bồi thường kịp thời và toàn bộ. Để đảm bảo được nguyên tắc trên thì: Cơ quan tiến hành tố tụng bắt buộc phải lập quỹ dự phòng cho việc bồi thường thiệt hại. Nguồn quỹ đó được trích ra theo một tỉ lệ % nhất định từ nguồn vốn do ngân sách Nhà nước cung cấp để hoạt động trong mỗi năm tài chính. Số tiền đó được kí quỹ và một tài khoản phong toả tại một ngân hàng Nhà nước. Trong trường hợp người có thẩm quyền của cơ quan tố tụng gây ra thiệt hại khi thi hành nhiêm vụ thì ngân hàng nhận kí quỹ dùng khoản kí quỹ đó của cơ quan đó thanh toán cho người bị thiệt hại theo yêu cầu của toà án hoặc cơ qua Nhà nước có thẩm quyền. Trường hợp người có thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng đang thi hành công vụ mà có lỗi gây thiệt hại cho người khác, thì cơ quan quản lí người đó có nghĩa vụ phối kết hợp với ngân hàng nhận kí quỹ để khấu trừ vào lương và nhưng thu nhập hợp pháp khác của người đó (nhưng không quá 30% thu nhập hàng tháng), để hoàn trả vào tài khoản kí quỹ theo mức hoàn trả do thủ trưởng cao nhất của cơ quan đó quyết định . Thứ bảy: Về vấn đề hoàn thiện pháp luật bảo vệ người tiêu dùng đã được rất cụ thể ở phân đề xuất kiến nghị của phân trên bài nghiên cứu này ở đây tác giả chỉ khái quát lại rằng: Các quy định về pháp luật bảo vệ người tiêu dùng nói chung và bồi thường thiệt hại cho người tiêu dùng nói riêng còn nặng về hình thức và xơ cứng chưa gắn với thực tiễn nên rất khó sử dụng làm công cụ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có hiệu quả, do vậy rất mong khi sửa đổi bổ sung các quy định đó Quốc hội nên quan tâm xem xét vấn đề này để các quy định pháp luật để hạn chế tối đa những tiếng ca thảm thiết của dân lành: Ví dụ như : “Hết bánh phở, đậu phụ… đến nước tương? Chúng tôi không còn lòng tin vào bất cứ sản phẩm nào nữa. Chúng tôi khẩn thiết kêu gọi lương tâm của các nhà sản xuất, hãy vì sức khoẻ của dân chứa đựng vì tiền, vì lợi nhuận mà làm hại dân hại nước". "Tôi là người mà không thể ăn cơm nếu không có nước tương và bây giờ tôi muốn kiện các nhà sản xuất nước tương - cà những người đã sống bằng tiền của nhân dân chúng tôi để làm công việc kiểm soát chất lượng an toàn … Họ đã để tôi ăn phai chất 3-MCPD (chất gây ung thư) suốt 3 năm trời". "Tôi đi kiện vì muốn công lý và pháp luật phải được tôn trọng quyền lợi người tiêu dùng phải được bảo vệ. Tôi nghĩ mình trong đơn độc trong vụ kiện này vì hàng triệu người tiêu dùng bị lừa dối nhiều năm qua sẽ ủng hộ tôi". Các ý kiến trên được trích dẫn trên báo Tiền Phong 20/6/2007 và ý kiến của bạn đọc được đăng trên diễn đàn VietNamNet số ra 30/05/2007. Vài ý kiến trên khép lại bài nghiên cứu này. Mặc dù đã cố gắng nhiều nhưng do kiến thức có hạn nên tác giả mong các thầy cô giáo và những người am hiểu pháp luật đóng góp ý kiến để tác giả hoàn thiện hơn kiến thức của mình. Tác giả xin chân thành cảm ơn! Tµi liÖu tham kh¶o Bộ luật dân sự năm 1995, Nxb Lao động xã hội năm 1996 Bộ luật dân sự năm 2005, Nxb Chính trị Quốc gia năm 2005 Các quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Nxb Chính trị Quốc gia, năm 1997. Các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại.- Nxb Thống kê, năm 2000. Giáo trình luật dân sự Việt Nam, tập 1,2 đại học luật Hà Nội Nxb Công an Nh©n dân năm 2008. Hoàng Châu Giang. Hỏi đáp về những vấn đề cốt yếu của bộ luật dân sự năm 2005, Nxb Tư pháp, năm 2006. Hỏi đáp về luật dân sự Việt Nam, Nxb Lao Động - Xã hội năm 2004. Ngô Quỳnh Hoa, Vũ Thu Hiền - Hỏi đáp pháp luật về bồi thường thiệt hại, Nxb Lao Động Huỳnh Văn Hoài - Tìm hiểu các văn bản pháp luật về kinh doanh bảo hiểm và bồi thường thiệt hại, Nxb Thống kê năm 2001. Đinh Trung Tụng, Bình luận những nội dung mới của bộ luật dân sự năm 2005, nhà xuất bản Tư Pháp năm 2005. Luật sư Lê Văn Thâm, Tìm hiểu về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, Nxb Chính trị Quốc gia năm 2005. Trường Đại học Luật Hà Nội, Từ điển giải thích thuật ngữ luật học, Nxb Công an Nhân dân năm 2008. Tìm hiểu những điểm mới của bộ luật dân sự (2005), Nxb Công an Nhân dân năm 2006. Pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại: Tìm hiểu pháp luật. Huyền Nga, Hương Lan, Châu Loan sưu tập và hệ thống hoá.- Tp. Hồ Chí Minh: Nxb. Tp. Hồ Chí Minh, năm 1992. T¹p chÝ toµ ¸n nh©n d©n kú II th¸ng 9 n¨m 2008 (sè 18) Một số trang web: môc lôc Trang Më ®Çu 1