Đề tài Điều tra tỷ lệ mắc bệnh phân trắng lợn con và so sánh hiệu lực hai loại thuốc kháng sinh Norcoli và Enroflox điều trị bệnh. tại xã Song Mai – thành phố Bắc Giang – tỉnh Bắc Giang

îng vµ ®éng lùc ®Ó g©y bÖnh. Bªn c¹nh ®ã sù b¸m dÝnh nµy cßn g©y ra nh÷ng biÕn ®æi bÖnh lý trªn niªm m¹c ruét råi t¹o lªn c¸c æ apse, c¸c vÕt loÐt. * §éc tè: Trong ®­êng ruét vi khuÈn trùc tiÕp tiÕt ra chÊt ®éc ®Ó ®Çu ®éc c¬ thÓ, tr­íc hÕt chóng t¸c ®éng lªn tÕ bµo niªm m¹c ruét, lµm rèi lo¹n c¸c chøc n¨ng hÊp thô Na+ ë nhung mao, t¨ng tiÕt Cl-, xuÊt tiÕt nhiÒu n­íc vµ ®iÖn gi¶i vµ èng ruét. Sau ®ã chóng cïng víi ®éc tè do ph©n gi¶i thøc ¨n ngÊm vµo m¸u ®Çu ®éc c¬ thÓ t¸c ®éng ®Õn thÇn kinh c¶m gi¸c trªn niªm m¹c ruét lµm t¨ng c­êng nhu ®éng ruét. * Mét sè lo¹i vi khuÈn ®­êng ruét g©y ph©n tr¾ng lîn con: Es cherichia coli (E.Coli): cßn gäi lµ trùc khuÈn ruét giµ. Cã nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau nh­: Bacterium colimane…do Escheries ph©n lËp tõ ph©n trÎ em lµ mét trong nh÷ng lo¹i vi khuÈn xuÊt hiÖn sím nhÊt trong hÖ tiªu ho¸ cña ng­êi vµ ®éng vËt s¬ sinh. E.Coli Ýt cã mÆt trong ruét non vµ d¹ dµy mµ chñ yÕu ë ruét giµ. So víi c¸c lo¹i vi khuÈn kh¸c E. Coli th­êng xuyªn cã mÆt trong hÖ tiªu ho¸ víi sè l­îng lín. B×nh th­êng chóng Ýt cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh (NguyÔn Nh­ Thanh- NguyÔn B¸ Hiªn- TrÇn ThÞ Lan H­¬ng,1997) [23]. E.Coli lµ trùc khuÈn h×nh gËy ng¾n kÝch th­íc 2- 3,96 mm, trong c¬ thÓ cã h×nh cÇu trùc khuÈn, kh«ng sinh nha bµo cã thÓ cã gi¸p m«, phÇn lín cã kh¶ n¨ng di ®éng. Vi khuÈn b¾t mµu Gram (-) cã thÓ b¾t mµu ®Òu hoÆc sÉm ë 2 ®Çu, kho¶ng gi÷a nh¹t h¬n. E.Co li ph¸t triÓn dÔ dµng trªn c¸c m«i tr­êng nu«i cÊy b×nh th­êng. Mét sè chñng cã thÓ ph¸t triÓn trªn m«i tr­êng tæng hîp ®¬n gi¶n nªn ng­êi ta cã thÓ chän chóng ®Ó nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh sinh vËt häc (NguyÔn Nh­ Thanh- NguyÔn B¸ Hiªn- TrÇn ThÞ Lan H­¬ng, 1997) [23] E.Coli ®­îc chia thµnh nhiÒu serotype kh¸c nhau dùa theo cÊu tróc kh¸ng nguyªn O,H,K vµ F (Faibro the J, M,1992) [36]; Carter G.R. Chengapp M.M- Robert A.W,1995) [34]. MÆc dï vËy ë lîn chØ cã sè Ýt c¸c serotype cña E.Coli cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh (E.Coli Bacillosis). Theo paltimeanu vµ céng sù, 1975 trong viÖc chÈn ®o¸n bÖnh cña lîn cÇn chó ý tíi c¸c serotype O5, O8, O64, O78, O1, O119, O147 vµ O149 n¨m 1972 khi xÐt nghiÖm 325 chñng E.Coli ph©n lËp ®­îc tõ ph©n bÖnh lîn ë Balan xhiozkd vµ truslinxkisx, cho biÕt ®· cã 225 chñng thuéc serotype O149, c¸c tr­êng hîp kh¸c cßn l¹i do c¸c chñng cã kh¸ng nguyªn K91vµ K881 cô thÓ lµ O41K 88, (nicoki.u, 1986) [6]. ë n­íc ta theo (NguyÔn ThÞ Néi, 1985) [13] khi nghiªn cøu dÞch type theo kh¸ng nguyªn O cña 5430 chñng E.Coli ph©n lËp ®­îc lîn ë 8 tØnh cho biÕt: C¸c serotype chñ yÕu g©y bÖnh trªn lîn lµ O141, O149, O117, O138, O147 vµ O139. Tuy nhiªn ngoµi nh÷ng chñng phæ biÕn trªn tõng ®Þa ph­¬ng l¹i cã nh÷ng serotype riªng biÖt. VÝ dô: Hµ Néi, Hµ T©y cã O8, O9 H¶i Phßng (cũ) O115, Qu¶ng Ninh cã O66 ë Thanh Ho¸ cã O26. (Lª V¨n T¹o vµ céng sù, 1996) [26]. Cho thÊy :Lîn sinh s¶n ®· ph©n lËp ®­îc 75 lo¹i E.Coli thuéc 13 serotype kháng nguyên: O141,O26,O149,O1,O55,O127,O139,O126,O8,O119… chÝnh tác gi¶ ®· kÕt luËn chñng E.Coli thuéc serotype O th­êng g©y bÖnh lîn con ph©n tr¾ng ë c¸c c¬ së ch¨n nu«i phÝa b¾c lµ tiÕp ®Õn lµ O111,O86,O149 vµ O1. E.Coli g©y bÖnh cho ký chñ b»ng nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh­ng quan träng nhÊt lµ yÕu tè b¸m dÝnh vµ ®éc tè ruét. Clotridim perfringens (nhãm vi khuÈn g©y nhiÔm ®éc ruét huyÕt) Clotridium perfringens ®­îc Velch vµ Nuttral ph©n lËp ®­îc tõ n¨m1892 trong tæ chøc cã h¬i cña x¸c ng­êi chÕt. N¨m 1955 dùa trªn c¬ së vi khuÈn nµy kh«ng cã l«ng (kh¸c vèi vi lhuÈn ho¹i tö sinh h¬I kh¸c).prvact ®· ®Ò nghÞ xÕp nã thµnh mét gièng riªng lµ welchia perfringens .Dùa vµo kh¶ n¨ng sinh ra ®éc tè ruét vµ cÊu tróc kh¸ng nguyªn ng­êi ta chia chóng thµnh 5 type: A,B,C,D,E(Earter.G.R,chengappa_M.M.Rob.A.W,1995[34], taylor D.J.Bergeland.M.E,1992 [33],Damme-Jongtn-M.Van,Noterman;S.1990) [35]. Type A g©y ho¹i tö sinh h¬i ë ng­êi vµ ®éng vËt, g©y ngé ®éc thøc ¨n ë ng­êi.§éc tè chñ yÕu lµ α c¸c ®éc tè thø yÕu lµ n,o,k.M. Type B, g©y kiÕt lÞ ë cõu non, g©y nhiÔm ®éc ruét huyÕt ë cõu, dª vµ g©y nhiÔm ®éc ruét ë ngùa non, ®éc tè chñ yÕu lµ δ,β, α,.. C¸c ®éc tè thø yÕu lµ y,δ, θ, λ, M, k, v. Type E g©y nhiÔm ®éc ë cõu non vµ dª, ®éc tè chñ yÕu lµ α ®éc tè thø yÕu λ, k, m, v. Tr­íc ®©y cã nhiÒu tµi liÖu ®Ò cËp ®Õn type F nh­ng v× c¸c chñng thuéc type nµy chØ kh¸c víi c¸c chñng thuéc type (hiÖn nay ë 1 sè ®éc tè thø yÕu. Cßn ®éc tè chñ yÕu g©y chÕt th× hoµn toµn gièng nhau lªn ngµy nay ng­êi ta coi c¸c chñng thuéc type F lµ c¸c chñng thuéc type C). BÖnh viªm ruét ho¹i tö lîn con do clostridium perfringens type (®­îc coi lµ 1 bÖnh cña lîn con tõ n¨m 1955,khi nh÷ng tr­êng hîp bÖh ®­îc m« t¶ ®Çu tiªn ë Anh vµ Hunggary.Sau ®ã nh÷ng n¨m 1960 ng­êi ta cßn l­u ý tíi t×nh h×nh bÖnh diÔn ra ë Mü (Barnes V.I,1966), Hµ Lan (Socst, 1969), §an M¹ch (Hogh D, 1967), Liªn X« cò (Solo matin I.V, 1966), sau nµy cßn ®­îc th«ng b¸o ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi . Theo Kohlen (1986), Lotridium perfringens th­êng xuyªn sèng céng sinh ë d¹ dÇy, ruét con ë lîn, nh­ng trong nh÷ng tr­êng hîp nhÊt ®Þnh th× chóng trë thµnh c¸ nh©n chÝnh g©y viªm ruét ho¹i tö ë ng­êi còng nh­ trªn gia sóc, ®Æc biÖt trªn trÎ em vµ Êu sóc (TrÇn thÞ H¹nh ). Theo Bergeland vµ céng sù n¨m (1966) [33], Hogh (1974) [37], lîn con th­êng bÞ nhiÔm bÖnh tõ 12 giê ®Õn 7 ngµy tuæi, nhÊt lµ trong 3 ngµy ®Çu. Tuy nhiªn bÖnh còng thÊy ë lîn 2 ®Õn 4 tuÇn tuæi, thËm trÝ c¶ ë lîn cai s÷a (meszaros)vµ pestt(1965);Mathias vµ céng sù (1968) [39]. T¹i ViÖt Nam bÖnh viªm ruét ho¹i tö trªn lîn con do clostridium perfringens còng ®· ®­îc ph¸t hiÖn tõ nh÷ng n¨m 1980, nh­ng cho ®Õn nay vÉn ch­a cã nhiÒu ng­êi thùc sù quan t©m ®Õn, cho dï bÖnh nµy cã lóc g©y thiÖt h¹i ®¸ng kÓ cho viÖc nu«i lîn con theo mÑ. Râ rµng lµ PTLC cã thÓ do rÊt nhiÒu nguyªn nh©n g©y tíi, nh­ng bÊt k× nguyªn nh©n nµo dÉn ®Õn PTLC th× t¸c nh©n cuèi cïng vÉn lµ vi khuÈn hoÆc víi vai trß kÕ ph¸t vµ vai trß nguyªn ph¸t ( Hå V¨n Nam, 1994) [12]; ( §µo Träng §¹t, 1995) [3] ®Õn nay ng­êi ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng t¸c nh©n vi khu©n g©y PTLC phæ biÕn gåm cã 2 lo¹i lµ E.Coli vµ clostridium perfringens. 1.2. C¬ chÕ sinh bÖnh: C¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh th­êng xuyªn g©y t¸c ®éng ®Õn c¬ thÓ con vËt, khi gÆp mét hoÆc nhiÒu nguyªn nh©n kÓ trªn th× ¶nh h­ëng ®Çu tiªn lµ gi¶m søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ con vËt, ®ång thêi d¹ dµy gi¶m tiÕt dÞch vÞ. L­îng axit HCl gi¶m lµm gi¶m kh¶ n¨ng diÖt trïng vµ tiªu ho¸ protit. Thøc ¨n kh«ng ®­îc tiªu ho¸ ®ång thêi ®é axit trong ®­êng tiªu ho¸ gi¶m ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c vi khuÈn cã h¹i trong ®­êng tiªu ho¸ ph¸t triÓn, t¨ng nhanh vÒ sè l­îng vµ ®éng lùc. Vi khuÈn ho¹t ®äng g©y lªn men thèi r÷a c¸c chÊt h÷u c¬ trong ®­êng tiªu hãa sinh ra nhiÒu s¶n vËt ®éc trung gian, nh÷ng s¶n vËt ®ã cã vi khuÈn tiÕt ra th­êng xuyªn kÝch thÝch lªn niªm m¹c ruét lµm t¨ng c­êng nhu ®éng ruét ®Ó ®Èy thøc ¨n vµ chÊt chøa ra ngoµi, lóc ®Çu ®©y chØ lµ ph¶n x¹ b¶o vÖ c¬ thÓ nh»m ®µo th¶i vi khuÈn vµ ®éc tè ra khái ®­êng tiªu ho¸, qu¸ tr×nh nµy kÐo dµi rÏ g©y ra tæn th­¬ng ®Õn niªm m¹c ruét,Øa ch¶y kÐo dµi dÉn ®Õn cã h¹i ( §µo träng §¹t, 1979 [2]; §oµn thÞ B¨ng T©m, 1978 27]). Lîn Øa kÐo dµi g©y mÊt n­íc, rèi lo¹n chøc n¨ng sinh ly tiªu ho¸, rèi lo¹n vµ mÊt c©n b»ng hÖ vi khuÈn ®­êng ruét, con vËt bÞ bÖnh ngµy cµng trÇm träng thªm. Cuèi cïng lîn kiÖt søc, truþ tim m¹ch mµ chÕt, nh÷ng con ®­¬c ch÷a khái th× cßi cäc, chËm lín, da kh«, l«ng xï lµm ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ ch¨n nu«i. 1.3. TriÖu chøng: Lîn bÞ bÖnh ph©n tr¾ng phÇn lín th©n nhiÖt kh«ng t¨ng, hoÆc t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ, chØ vµi ngµy sau th©n nhiÖt trë l¹i tr¹ng th¸i b×nh th­êng. Thêi k× nung bÖnh vµo kho¶ng mét ngµy, quan s¸t thÊy lîn con di Øa khã kh¨n, ®u«i cong vät, hai ch©n sau thu vµo bông. Ph©n t¸o ®en nhá nh­ h¹t ®Ëu ®en. NÕu quan s¸t thÊy hiÖn t­îng ®ã trong ®µn th× cÇn cã biÖn ph¸p can thiÖp kÞp thêi: C¶i thiÖn khÈu phÇn thøc ¨n c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu chuång nu«i, ®ång thêi ®iÒu trÞ t¹i chuång b»ng c¸ch thuèc thÝch hîp, tû lÖ lîn m¾c bÖnh sÏ gi¶m ®¸ng kÓ. Sau giai ®o¹n t¸o bãn ph©n chuyÓn sang d¹ng sÒn xÖt mµu vµng. Hai ba ngµy sau ph©n nhanh chãng chuyÓn sang mµu tr¾ng nh­ v«i hoÆc tr¾ng x¸m. Ph©n cµng ngµy cµng trë lªn láng h¬n. Cã tr­êng hîp bÖnh diÔn biÕn ®Õn ngµy thø ba ph©n ®· láng nh­ n­íc, lîn con ®i th¸o tung toÐ vät cÇn c©u. Lóc nµy lîn con mÊt n­íc nÆng. NÕu kiÓm tra d­íi kÝnh hiÓn vi sÏ thÊy ph©n cã chøa nh÷ng h¹t mì ch­a tiªu ho¸ vµ nh÷ng tÕ bµo niªm m¹c ruét, nhiÒu khi thÊy lÉn mét Ýt hång cÇu. BÖnh chuyÓn sang giai ®o¹n håi phôc. Ph©n lîn chuyÓn tõ mµu tr¾ng x¸m sang mµu x¸m ®en hoÆc mµu ®en. Ph©n ®Æc dÇn thµnh khu«n nh­ ph©n lîn khoÎ. CÇn chó ý nÕu lîn bÞ t¸o bãn cÇn tiÕp tôc ®iÒu trÞ v× nh÷ng con nh­ thÕ th­êng t¸i ph¸t. Ngoµi tr¹ng th¸i ph©n cßn cã nh÷ng triÖu trøng l©m sµng nh­ lîn con theo mÑ bá bó, gÇy sót nhanh, niªm m¹c m¾t, mòi, måm nhît nh¹t chøng tá lîn con thiÕu m¸u râ rÖt. Ngoµi ra cßn cã triÖu chøng thÇn kinh nh­: co giËt tõng c¬n, c¶m gi¸c ë da bÞ mÊt, lîn con cã triÖu chøng nµy dÔ chÕt. 1.4. BÖnh tÝch. Mæ kh¸m thÊy x¸c lîn con gÇy ®Ðt. Vïng ®u«i bª bÕt ph©n, niªm m¹c m¾t måm nhît nh¹t, d¹ dÇy chøa ®Çy h¬i hoÆc s÷a ch­a tiªu, mòi khã ngöi, ruét rçng kh«ng hoÆc ®Çy h¬i, gan b×nh th­êng ®«i khi h¬i s­ng. §Æc biÖt l¸ch kh«ng s­ng ®ã lµ ®Æc ®iÓm kh¸c víi c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm kh¸c. NÕu nhÑ l¸ch b×nh th­êng, bÖnh nÆng th× l¸ch h¬i teo. Tr­íc ®©y ë n­íc ta ch­a cã t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu vÒ c¸c biÕn ®æi bÖnh lý. CÊu tróc niªm m¹c ruét non ë lîn cã bÖnh ph©n tr¾ng. Võa qua (1996) t¸c gi¶ T¹ ThÞ Vinh ®· c«ng bè mét c«ng tr×nh vÒ lÜnh vùc nµy cho ta thÊy khi lîn con bÞ m¾c bÖnh ph©n tr¾ng tÕ bµo biÓu m« cña ruét non biÕn d¹ng tõ ®¬n trô chuyÓn sang ®¬n hîp, dÑt, tÕ bµo bÞ tæn th­¬ng råi th¸i ho¸, ho¹i tö råi bong khái l«ng nhung, L«ng nhung bÞ teo ng¾n, biÕn d¹ng kÕt dÝnh. RiÒm gan tr¸i s¾p xÕp lén xén, ®øt n¸t, cã n¬i mÊt hoµn toµn- èng tuyÕn liebr kuh t ¨ng sinh, c¸c tÕ bµo biÓu m« trong èng tuyÕn ph©n chia nhiÒu h¬n sè ph©n bµo t¨ng. Men phosphotazo kiÒm gi¶m ho¹t tÝnh lîn con bÞ thiÕu m¸u trÇm träng. B¶ng 1: Sè l­îng hång cÇu vµ hªm«globin cña lîn con b×nh th­êng vµ lîn bÖnh ph©n tr¾ng ( theo T¹ ThÞ Vinh, 1996 ) TuÇn tuæi L« lîn N C¸c chØ tiªu Hång cÇu (triÖu/mm3) B¹ch cÇu (triÖu/mm3) HuyÕt s¾c tè (g%) 1 Lîn khoÎ 10 5.12±0.14 14.4±0.52 11.44±0.31 (4.50÷5.86) (13.25÷15.0) (11.00÷11.90) Lîn bÖnh 10 4.71±0.26 11.61±0.65 10.59±0.34 (4.30÷5.20) (10.5÷12.60) (10.08÷11.10) 2 Lîn khoÎ 10 4.89±0.32 13.32±0.62 9.95±0.41 (4.34÷5.40) (12.50÷14.55) (9.40÷10.70) Lîn bÖnh 10 4.54±0.39 11.17±0.75 8.82±0.28 (3.90÷5.10) (9.90÷12.16) (8.27÷9.20) 3 Lîn khoÎ 10 4.40±0.26 11.92±0.79 0.86±0.30 (3.90÷4.71) (11.15÷13.65) (8.40÷9.30) Lîn bÖnh 10 3.90±0.20 10.49±0.56 7.96±0.92 (3.36÷4.20) (970÷11.60) (7.61÷8.40) 1.5. Nguyªn t¾c vµ ph­¬ng ph¸p phßng vµ ®iÒu trÞ bÖnh ph©n tr¾ng lîn con: a. Phßng bÖnh. Nguyªn nh©n g©y bÖnh ph©n tr¾ng lîn con r¸t phøc t¹p, do ®ã ®Ó hËn chÕ bÖnh x¶y ra chóng ta ph¶i thùc hiÖn biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®i theo nhiÒu h­íng kh¸c nhau. Tuy nhiªn ®Ó ng¨n ngõa bÖnh ph©n tr¾ng lîn con x¶y ra Ýt nhÊt chóng ta ph¶i chó ý vµo c¸c môc tiªu sau: -Nu«i d­ìng, qu¶n lý lîn n¸i ®óng quy ®Þnh, ®Æc biÖt trong giai ®o¹n chöa kú 2 (v× thai chñ yÕu ph¸t triÓn ë giai ®o¹n nµy) vµ ®ang nu«i con. Thøc ¨n ph¶i ®ñ ®¹m, vitamim, bét ®­êng, kho¸ng ®a l­îng vµ vi l­îng, chÊt bÐo võa ®ñ…§ång thêi ph¶i phßng vµ trÞ c¸c bÖnh cho lîn n¸i kÞp thêi, ®¶m b¶o cho thai ph¸t triÓn tèt vµ lîn con sau khi sinh cã søc ®Ò kh¸ng cao víi bÖnh tËt nãi chung vµ bÖnh ph©n tr¾ng nãi riªng. Lîn con sau khi sinh ph¶i ®­îc bó s÷a ®Çu kÞp thêi. Nªn cho lîn tËp ¨n sím (cã thÓ tõ 7 ngµy tuæi) ®Ó lîn con ®­îc bæ sung thøc ¨n, ®ång thêi kÝch thÝch c¬ quan tiªu ho¸ ph¸t triÓn hoµn chØnh ( ®Æc biÖt lµm cho c¸c men tiªu ho¸ sím xuÊt hiÖn). Thøc ¨n ph¶i dÔ tiªu, cã bæ sung c¸c nguyªn tè vi l­îng nh­: Sulphat s¾t, sulphat ®ång, co ban….sÏ cã t¸c dông lµm gi¶m ph©n tr¾ng lîn con. Thøc ¨n tr¸nh bÞ «i thiu, mèc, Èm… kh«ng nªn ®æi thøc ¨n mét c¸ch ®ét ngét. Lîn con ph¶i ®­îc tiªm phßng s¾t mét c¸ch ®Çy ®ñ. -Ph¶i thùc hiÖn tèt kh©u vÖ sinh: chuång tr¹i s¹ch sÏ, kÝn, Êm vÒ mïa ®«ng, tho¸ng m¸t vÒ mïa hÌ, gi÷ chuång kh« r¸o, kh«ng Èm ­ít.Chuång nu«i kÝn, ph¶i chó ý qu¹t giã vµ lµm m¸t. Lîn con sinh ra ph¶i ®­îc s­ëi Êm trong lång óm vµo ban ®ªm hoÆc nh÷ng ngµy trêi l¹nh, khi nhiÖt ®é thÊp, ®é Èm cao. Theo Ph¹m Kh¾c HiÕu, Lª ThÞ Ngäc DiÖp vµ TrÇn ThÞ Léc (1998) [5] lîn con ph¶i ®­îc s­ëi Êm ë nhiÖt ®é 340C trong suèt tuÇn ®Çu. Sau ®ã cã thÓ gi¶m nh­ng kh«ng ®­îc thÊp h¬n 300C. Chuång ®Î cña lîn mÑ ph¶i ®­îc vÖ sinh h»ng ngµy vµ ph¶i ®­îc khö trïng tr­íc khi ®uæi lîn n¸i s¾p ®Î vµo. Sau khi ®Î xong ph¶i s¸t trïng vïng vó vµ vïng sau cña lîn mÑ vµ nÒn chuång n¬i ®Î míi cho l¬n con bó s÷a ®Çu. Khi trong ®µn cã con bÞ Øa ch¶y, ngoµi ®iÒu trÞ kÞp thêi ph©n cña lîn ®ã ph¶i dän s¹ch sau ®ã cã thÓ r¾c v«i bét ®Ó h¹n chÕ mÇm bÖnh l©y lan sang con kh¸c. -Phßng bÖnh b»ng vaccine: Ngoµi biÖn ph¸p vÖ sinh, cÇn tiªm phßng vaccine cho lîn mÑ trong giai ®o¹n cã thai hoÆc dïng lo¹i vaccine cho lîn con uèng sau khi sinh ®Ó t¹o miÔn dÞch chñ ®éng cho lîn mÑ trong giai ®o¹n cã thai hoÆc dïng lo¹i vaccine cho lîn con uèng sau khi sinh ®Ó t¹o miÔn dÞch chñ ®éng. Vaccine ®­îc chÕ t¹o tõ c¸c chñng E.Coli g©y bÖnh ph©n tr¾ng lîn con ë c¸c ®Þa ph­¬ng, thuéc nhiÒu serotype kh¸c nhau. Vaccine ®­îc chÕ d¹ng v« h¹i dïng tiªm cho lîn mÑ 1-2 lÇn tr­íc khi ®Î. Lîn mÑ ®­îc miÔn dÞch cho lîn con qua s÷a, nhÊt lµ s÷a ®Çu. Lîn con cã thÓ chèng ®ì víi E.Coli g©y bÖnh tõ c¸c chñng ®ã. HÖu qu¶ cã thÓ ®¹t 60% (NguyÔn ThÞ Néi vµ c¸c céng sù,1978). Lª V¨n T¹o vµ c¸c céng sù (1993) ®· x©y dùng ®­îc c«ng nghÖ s¶n xuÊt vaccine E.col cho uèng. Vaccine nµy ®­îc s¶n xuÊt tõ c¸c gièng E.coli ph©n lËp ®­îc tõ c¸c lîn con bi bÖnh va mang c¸c yÕu tè g©y bÖnh di truyÒn b»ng plasmid, nu«i cÊy theo ph­¬ng ph¸p lªn men, cho lîn uèng liÒu 1-2ml /con, 5 lÇn trong 5 ngµy liªn tôc. LiÒu ®Çu sau khi ®Î 2 giê, cã thÓ gi¶m tØ lÖ ph©n tr¾ng lîn con so víi nh÷ng ®µn kh«ng dïng vaccine tõ 11,8-33,0% vµ gi¶m tû lÖ chÕt tõ 3,7-13,7%. NÕu tÝnh theo chØ sè hiÖu lùc th× ®¹t 72,89%. Ngoµi c¸c vaccine s¶n xuÊt trong n­íc, ta cßn nhËp mét sè vaccine phßng bÖnh ph©n tr¾ng tõ n­íc ngoµi. b.Ch÷a bÖnh. Nguyªn t¾c: VÒ nguyªn t¾c ®iÒu trÞ PTLC c¸c chuyªn gia ®Òu nhÊt trÝ cho r»ng bÖnh lÝ cña ph©n tr¾ng lîn con gåm hai qu¸ tr×nh: rèi lo¹n tiªu ho¸ vµ nhiÔm khuÈn ®­êng ruét. HËu qu¶ lµ con vËt mÊt n­íc, mÊt ®iÖn gi¶i, con vËt bÞ tróng ®éc, toµn ®­êng tiªu ho¸ bÞ tæn th­¬ng nÆng nÒ. Do vËy ®iÒu trÞ ph©n tr¨ng l¬n con cÇn tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau: Ph¸t hiÖn nhanh chãng vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi: CÇn theo dâi chÆt chÏ hiÖn t­îng ®i Øa cña lîn, ph¸t hiÖn sím cã biÖn ph¸p ®iÒu trÞ kÞp thêi,tr¸nh ®Ó con vËt mÊt n­íc vµ ®iÖn gi¶i kÐo dµi, lµm ¶nh h­ëng ®Õn søc khoÎ vµ søc ®Ò kh¸ng cña con vËt g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu trÞ sau nµy. §iÒu trÞ c¨n nguyªn kÕt hîp víi ®iÒu trÞ triÖu chøng. Viªc ®iÒu trÞ c¨n nguyªn cã thÓ dïng nhiÒu biÖn ph¸p nh­ng cuèi cïng ®Òu ph¶i ®¹t ®­îc môc ®Ých lµ lo¹i trõ c¨n nguyªn bÖnh. Muèn vËy ph¶i nhËn biÕt ®­îc t¸c nh©n g©y bÖnh vµ diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh g©y bÖnh. ViÖc sö dông kh¸ng sinh còng cÇn cã sù c©n nh¾c, bëi v× ®· cã nh÷ng lo¹i kh¸ng sinh sö dông hiÖu qu¶ ®èi víi vïng nµy song l¹i kh«ng cã hiÖu qu¶ víi vïng kh¸c do còng dÔ bÞ vi khuÈn ®­êng ruét kh¸ng l¹i. V× vËy ®ßi hái cÇn ph¶i cã sù linh ho¹t trong ®iÒu trÞ kh«ng nªn dïng m·i mét lo¹i kh¸ng sinh nÕu thÊy chóng Ýt hiÖu qu¶, ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c sö dông kh¸ng sinh. ViÖc ®iÒu trÞ triÖu chøng ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ®ång thêi vµ th­êng xuyªn cho ®Õn khi con vËt khái bÖnh, bæ sung n­íc, muèi kho¸ng vµ vitamin sÏ gióp con vËt chèng l¹i hiÖn t­îng mÊt n­íc, båi bæ c¬ thÓ, t¨ng c­êng søc ®Ò kh¸ng, phôc håi ®­êng tiªu ho¸ bÞ tæn th­¬ng. Cã biÖn ph¸p ch¨m sãc nu«i d­ìng thËt tèt nh»m h¹n chÕ thÊp nhÊt nh÷ng t¸c ®éng cña bÖnh, gióp con vËt n©ng cao søc ®Ò kh¸ng chèng l¹i c¸c yÕu tè bÊt lîi. Bªn c¹nh ®ã cÇn cã biÖn ph¸p gióp con vËt lËp l¹i mèi c©n b»ng trong hÖ vi khuÈn ®­êng ruét b»ng c¸ch thay ®æi khÈu phÇn ¨n, thay ®æi thµnh phÇn dinh d­ìng, bæ sung c¸c chÕ phÈm sinh häc tæng hîp. C¸c ph­¬ng ph¸p ®iÖu tri ph©n tr¾ng lîn con (PTLC): Tõ thùc tiÔn ch¨n nu«i vµ kinh nghiÖm nh©n d©n cho ®Õn nay cã thÓ tæng kÕt ®­îc rÊt nhiÒu biÖn ph¸p ®iÒu tri PTLC, song trong ®ã cã thÓ kÓ ®Õn mét sè biªn ph¸p ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ: + §iÒu trÞ b»ng kh¸ng sinh: §©y lµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ®­îc ¸p dông phæ biÕn nhÊt hiÖn nay, ®Æc biÖt trong c¸c trang tr¹i ch¨n nu«i lín viÖc sö dông kh¸ng sinh ®Ó ®iÒu trÞ PTLC lµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc. Trªn thùc tÕ ®· cã rÊt nhiÒu lo¹i kh¸ng sinh ®­îc sö dông trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y biÖn ph¸p dïng kh¸ng sinh ®Ó ®iÒu trÞ PTLC ®· tá ra kÐm hiÖu qu¶, ®¸ng ng¹i nhÊt lµ hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ gi¶m dÇn theo thêi gian mµ nguyªn nh©n cña hiÖn t­îng nµy lµ do tÝnh kh¸ng thuèc cña vi khuÈn g©y bÖnh. + §iÒu trÞ b»ng Sulfamid: Trong ch¨n nu«i lîn Sulamid Ýt ®­îc sö dông trong viÖc ®iÒu trÞ PTLC song kh«ng thÓ phñ nhËn vai trß cña nã v× ë nhiÒu lóc, nhiÒu n¬i nã vÉn cã thÓ tham gia ®iÒu trÞ PTLC rÊt cã hiÖu qu¶ nh­ (Sulfaquanidin, Sulfamerazin, Sulfathiazol…) + C¸c chÕ phÈm æn ®Þnh vÕ hÖ sinh vËt ®­êng ruét : HiÖn nay cã rÊt nhiÒu chÕ phÈm vi sinh vËt ®­îc sö dông nh»m khèng chÕ sù phÊt triÓn cña vi sinh vËt g©y thèi vµ t¹o thÕ qu©n b×nh cña hÖ vi sinh vËt ®­êng ruét, c¸c chÕ phÈm ®ã gåm nh­ng vi sinh vËt nh­: Latobacillus, Acidopilus , Bactpropionum, Bactsbtilis, Streptococusfaclis, Bactbifidium… + Víi môc ®Ých sö dông nµy viÖn thó y ®· chÕ xuÊt thµnh c«ng c¸c chÕ phÈm sau: Men tiªu ho¸,(®­îc s¶n xuÊt tõ chñng sacharomy cesboulardi) vµ Biolactul tõ s÷a bß vµ s÷a ®Ëu t­¬ng (§µo Träng §¹t vµ céng sù, 1999) [54]. Trªn thÕ giíi viÖc sö dông c¸c chÕ phÈm sinh häc ®Ó ®iÒu trÞ lo¹n khuÈn vµ rèi lo¹n tiªu ho¸ ®· rÊt phæ biÕn vµ ®­îc xem lµ mét trong c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶. + §iÒu trÞ b»ng ®«ng d­îc: Theo kinh nghiÖm d©n gian tõ l©u nh©n d©n ta ®· biÕt sö dông c¸c c©y cá trong thiªn nhiªn ®Ó ch÷a bÖnh PTLC ( lµ phÌn ®en, l¸ æi, qu¶ hång xiªm) gÇn ®©y nhiÒu t¸c gi¶ ®i s©u nghiªn cøu vÒ thuèc nam ®Ó ®iÒu trÞ PTLC. NguyÔn Ph­íc T­¬ng vµ Hoµng SÜ Hïng, (1986) [28] ®· dïng chiÕt suÊt cña c©y vµng ®¾ng ®iÒu trÞ PTLC sau 2-3 ngµy lµ khái (trong vµng ®¾ng cã kh¸ng sinh thùc vËt berbenin). NguyÔn H÷u Nh·,(1978) ®· dïng gõng, tái, l¸ ®u ®ñ cho lîn con bÞ ph©n tr¾ng uèng. Ph¹m Kh¾c HiÕu vµ Bïi ThÞ Tho ®· nghiªn cøu vÒ t¸c dông cña mét sè Phutoncid vµ thuèc ho¸ häc trÞ liÖu ®èi víi E.Coli ph©n läc ®­îc tõ ph©n tr¾ng lîn con ®· chøng minh t¸c dông trÞ bÖnh cña tái, hÑ vµ vµng ®¾ng. + Ngoµi ra cßn ph¶i kÕt hîp gi÷a viÖc ch¨m sãc vµ nu«i d­ìng mÑ tèt khi ®ang cã chöa b¶o ®¶m c¸c nhu cÇu dinh d­ìng, vÒ c¸c lo¹i vitamin, c¸c nguyªn tè ®a vi l­îng. MÆt kh¸c ta lu«n ph¶i vÖ sinh s¹ch sÏ chuång tr¹i kh«ng ®Ó cho chuång tr¹i nhiÔm bÈn. 2. Mét vµi hiÓu biÕt vÒ kh¸ng sinh: 2.1. Kh¸i niÖm vÒ kh¸ng sinh: Theo thuËt ng÷ ViÖt Nam, danh tõ kh¸ng sinh ®­îc phiªn ©m tõ danh tõ H¸n ViÖt cã nghÜa lµ kh¸ng sinh tè (danh ph¸p quèc tÕ lµ: Antibioic), lµ nh÷ng chÊt h÷u c¬ cã cÊu t¹o ho¸ häc phøc t¹p mµ hiÖn nay míi chØ cã ®­îc mét sè chÊt, phÇn lín chóng do vi trïng, nÊm vµ x¹ khuÈn sinh s¶n ra. Chóng cã t¸c dông diÖt c¶ vi trïng g©y bÖnh vµ kh«ng g©y bÖnh hoÆc chØ ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña c¸c vi sinh vËt ®ã. Ngµy nay kh¸i niÖm vÒ kh¸ng sinh cßn ®­îc më réng h¬n, nã cßn bao gåm c¶ nh÷ng chÊt cã nguån gèc tõ thùc vËt th­îng ®¼ng (kh¸ng sinh thùc vËt - phitoncid) vµ nh÷ng chÊt kh¸ng sinh do con ng­êi tæng hîp hoÆc b¸n tæng hîp nªn dùa theo cÊu tróc ho¸ häc cña kh¸ng sinh tù nhiªn. Thuèc kh«ng chØ cã t¸c dông ®èi víi vi trïng mµ cßn cã t¸c dông víi ®¬n bµo kÝ sinh. Kh¸c víi thuèc s¸t trïng, khö trïng kh¸ng sinh kh«ng tµn ph¸ tÕ bµo mµ chØ cã t¸c dông chän läc ®èi víi t¸c nh©n g©y bÖnh (vi khuÈn), do ®ã chóng kh«ng hoÆc Ýt g©y h¹i ®èi víi tÕ bµo vËt chñ (ng­êi vµ ®éng vËt). Cã ®­îc ®Æc tÝnh nµy lµ nhê kh¶ n¨ng øc chÕ cã chän läc mét sè kh©u trong qu¸ trÝnh sinh lý, sinh ho¸ cña sinh vËt g©y bÖnh, c¸c kh©u nµy chØ cã vai trß thø yÕu hoÆc hoµn toµn kh«ng cã trªn c¬ thÓ ®éng vËt. Tuy nhiªn kh¸ng sinh kh«ng ph¶i lµ v« h¹i ®èi víi c¬ thÓ, nhiÒu kh¸ng sinh g©y lªn nh÷ng t¸c dông phô ®¸ng ng¹i nh­ rèi lo¹n tiªu ho¸, ph¶n øng dÞ øng vµ sèc qu¸ mÉn. Cã nh÷ng lo¹i g©y ®éc tè víi gan, thËn vµ hÖ tuÇn hoµn….Nã lµ con dao hai l­ìi, do vËy khi sö dông kh¸ng sinh ph¶i rÊt thËn träng vµ chØ sö dông khi thËt cÇn thiÕt. 2.2. Ph©n lo¹i kh¸ng sinh: Tõ tr­íc ®Õn nay cã rÊt nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i kh¸ng sinh. Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu, nguån gèc, thµnh phÇn ho¸ häc, ph¹m vi t¸c dông… C¸ch ph©n lo¹i phæ biÕn nhÊt hiÖn nay lµ theo cÊu tróc ho¸ häc theo c¸ch nµy kh¸ng sinh ®­îc ph©n thµnh c¸c nhãm sau: Nhãm thø nhÊt: Nhãm β- lactim gåm cã: + C¸c penicillinG, penicilinO… + C¸c penicillin b¸n tæng hîp: Ampicillin,Chloxaccillin,Oxacillin… + C¸c cephalos parin tù nhiªn vµ b¸n tæng hîp nh­: Cephalotin, cephlorindin… Nhãm thø hai: Nhãm Aminoqlycozid(Aminozid).§¹i diÖn lµ; Streptomycin, Gentamycin, Kanamycin, Neomycin,Amikacin… Nhãm thø ba: Nhãm Phenicol Gåm cã: Chloramphenicol, Thiamphemicol, Azdamphenicol. Nhãm thø t­: Nhãm tetracyline Gåm c¸c Teracyline tù nhiªn nh­: Oxytetracyline, Chlotetracyline… vµ c¸c Tetracline b¸n tæng hîp: Dimetylcholo tetracycline, Reverin… Nhãm thø n¨m: Nhãm Marcolid vµ ®ång lo¹i: Erthromucin, Lincoin, Oleandomycin, Colistin, Polymycin, Clidamycin… Nhãm thø s¸u: Nhãm Dolypotit. §¹i diÖn gåm cã: Baitraxin, Subtilin, Subtilixin, Tyertrixin… Nhãm thø bÈy: Nhãm kh¸ng sinh chèng nÊm: Nystatin, Amphodericin. Nhãm thø t¸m: C¸c kh¸ng sinh míi. Quinolone: Flumequin, Oxolinic…,Norfloxacin, Enrofloxacin,…(Hoµng TÝch HuyÒn, 1993) [3]. 2.3. C¬ chÕ t¸c ®éng cña kh¸ng sinh: Nh­ chóng ta ®· tr×nh bµy ë trªn, së dÜ kh¸ng sinh cã ®­îc ®Æc tÝnh t¸c dông chän läc cao lµ nhê kh¶ n¨ng øc chÕ mét sè kh©u trong qu¸ tr×nh sinh ly, sinh ho¸ cña vi khuÈn. ChÝnh v× vËy c¬ chÕ t¸c ®éng cña kh¸ng sinh lµ hÕt søc ®a d¹ng. §Õn nay ng­êi ta cã thÓ tæng hîp ®­îc c¸c ph­¬ng thøc t¸c ®éng sau ®©y: +Kh¸ng sinh øc chÕ qu¸ tr×nh tæng hîp mµng v¸ch tÕ bµo vi khuÈn. +Kh¸ng sinh c¶n trë qu¸ tr×nh sinh tæng hîp protein cña vi khuÈn. C¸c kh¸ng sinh t¸c ®éng theo c¬ chÕ nµy gåm: Streptomycin, gentamycin, tetracyline… +Kh¸ng sinh øc chÕ qu¸ tr×nh tæng hîp Nucleotid. C¸c kh¸ng sinh thuéc nhãm nµy rÊt ®éc ®èi víi c¬ thÓ. §¹i diÖn lµ: Mytomycin, Novobiocin… 2.4. BiÖn ph¸p h¹n chÕ vµ kh¶ n¨ng lo¹i trõ tÝnh kh¸ng thuèc cña vi khuÈn: Sù kh¸ng thuèc cña vi khuÈn ®· vµ ®ang t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng g©y lo ng¹i cho loµi ng­êi trong c¶ y häc còng nh­ thó y. §Ó ng¨n chÆn vµ h¹n chÕ hiÖn t­îng kh¸ng thuèc nµy th× viÖc sö dông thuèc ho¸ häc trÞ liÖu ph¶i ®­îc quy ®Þnh chÆt chÏ. Chóng ta cÇn xem xÐt kü l­ìng viÖc chän thuèc víi môc ®Ých phßng trÞ bÖnh, cßn víi môc ®Ých kÝch thÝch sinh tr­ëng th× ®· cã nhiÒu n­íc cÊm h¼n kh«ng cho sö dông kh¸ng sinh trong ch¨n nu«i. (Anh, 1971) . §Ó ®¶m b¶o cho viÖc sö dông kh¸ng sinh thËt tèt, h¹n chÕ hiÖn t­îng kh¸ng thuèc chóng ta cÇn lµm ®óng nh÷ng quy ®Þnh sau: + CÇn lµm kh¸ng sinh ®å tr­íc khi ®iÒu trÞ, chän thuèc cã t¸c dông m¹nh nhÊt. + Trong suèt qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ ph¶i lu«n lu«n b¶o ®¶m ®ñ nång ®é t¸c dông thuèc trong m¸u. + Cho thuèc ®Òu ®Æn cho tíi khi khái h¼n. + Nªn sö dông phèi hîp c¸c lo¹i thuèc cã t¸c dông hiÖp ®ång ®Ó t¸c ®éng lªn vi khuÈn qua nhiÒu ph­¬ng thøc, võa lµm t¨ng hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ ®ång thêi gi¶m ®­îc tÝnh kh¸ng thuèc cña vi khuÈn, ®¶m b¶o an toan thùc phÈm kh«ng g©y ®éc h¹i cho c¬ thÓ. + Khi kh«ng khái bÖnh ph¶i thay thuèc kh¸c, kh«ng nªn tù ý t¨ng liÒu. + Tr¸nh ch÷a cho cïng con vËt nhiÒu lÇn trong suèt cuéc ®êi víi cïng mét lo¹i kh¸ng sinh. Nªn mét cÇn ph¶i ®iÒu trÞ nh¾c l¹i ph¶i chän mét chÊt chèng nhiÔm trïng kh«ng lµm ph¸t sinh ®Ò kh¸ng chÐo víi lo¹i thuèc hay nh÷ng thuèc ®· sö dông tr­íc ®©y. + Nªn tr¸nh dïng kh¸ng sinh mµ ­u tiªn sö dông c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh phßng dÞch kh¸c, nªn cã chiÕn l­îc sö dông thuèc cho c¸c bÖnh. VÝ dô: sö dông β- lactamin cho bÖnh ®­êng h« hÊp vµ c¸c quynolne cho bÖnh ®­êng tiªu ho¸. HiÖn nay nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng lo¹i trõ tÝnh kh¸ng thuèc cña vi khuÈn lµ mét vÊn ®Ò quan träng. Mét mÆt nã gi¶i quyÕt nh÷ng vÈn ®Ò cÊp thiÕt mµ thùc tiÔn s¶n xuÊt ®ßi hái, mét mÆt nã x©y dùng c¬ së lý luËn thùc tiÔn vÒ vÊn ®Ò nµy. 2.5. Thµnh phÇn vµ t¸c dông cña hai lo¹i thuèc Norcoli vµ Enroflox. * Enroflox: Thuèc do c«ng ty Hïng Nguyªn s¶n xuÊt. Thµnh phÇn: + Enrofloxacin, HCl: 5000 mg +Dung m«i vµ chÊt b¶o qu¶n võa ®ñ: 100 ml Enrofloxacin lµ mé kh¸ng sinh tæng hîp thuéc nhãm Fluoquinolone thÕ hÖ III. Nã cã phæ t¸c dông kh¸ng khuÈn réng víi hÇu hÕt c¸c chñng Mycoplasma, vµ c¸c chñng vi khuÈn Gram (-): Enterobacter, E.coli, Salmonella, Shigella, Proteus Spp, Vibro Spp…. * Norcoli: Thuèc do c«ng ty Hïng Nguyªn s¶n xuÊt. Thµnh phÇn: + Norfloxacin, HCl: 10000 mg. + Dung m«i vµ chÊt b¶o qu¶n võa ®ñ: 100 ml. Norcoli lµ mét kh¸ng sinh tæng hîp thuéc nhãm Fluoquinolone thÕ hÖ II. Nã cã häat phæ t¸c dông kh¸ng khuÈn réng víi c¸c chñng vi khuÈn Gram (-), E.coli… C¬ chÕ t¸c dông kh¸ng khuÈn cña Norfloxacin lµm øc chÕ men DNA. Gyrase t¹o cÊu tróc xo¾n AND, ph©n cÊt c¸c sîi nhá tõ ®ã øc chÕ qu¸ tr×nh tæng hîp Protein vµ giÕt chÕt vi khuÈn . IV. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n­íc : BÖnh ph©n tr¾ng lµ mét bÖnh phæ biÕn ë lîn con, ®Æc biÖt lµ lîn míi sinh tõ 1 ®Õn 35 ngµy tuæi. BÖnh g©y thiÖt h¹i lín do tû lÖ chÕt cao vµ cßi cäc cao, g©y tèn kÐm trong viÖc phßng vµ trÞ bÖnh. Do ¶nh h­ëng trªn lªn bÖnh ®­îc nhiÒu nhµ thó y trong vµ ngoµi n­íc tËp trung nghiªn cøu. Nguyªn nh©n g©y bÖnh rÊt ph«ng phó va ®a d¹ng cho lªn c¸c nghiªn cøu vÒ bÖnh ®· ph¸t triÓn theo nhiÒu h­íng kh¸c nhau. 1. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc: Ph©n tr¾ng lîn con lµ mét héi chøng l©m sµng ®a d¹ng, ®¨c ®iÓm cña bÖnh lµ niªm m¹c d¹ dµy, ruét ®i t¶ vµ sót nhanh. T¸c nh©n g©y bÖnh chñ yÕu lµ c¸c vi khuÈn nh­: E.Coli, clostridium perfringens, Bactproeurvulgaris, Bactproteusmirabiles…xuÊt hiÖn vµo nh÷ng ngµy ®Çu sau khi sinh vµ suèt thêi gian bó mÑ. ë n­íc ta ®· ®­îc chó ý theo dâi tõ n¨m 1959 t¹i c¸c c¬ së ch¨n nu«i tËp trung ( tr¹i ch¨n nu«i vµ n«ng tr­êng quèc doanh) Qua ®iÒu tra t¹i n«ng tr­êng Thanh Ho¸ thÊy lîn con ®· nhiÔm bªnh chÕt vµo 30 ngµy ®Çu 74%( 1961). T¹i n«ng tr­êng Xu©n Mai, th¸ng 3 n¨m 1982 cã 18 ®µn l¬n ®ang bó mÑ th× ®Òu nhiÖm bÖnh chÕt 50%. Lîn con th­êng bÞ ph©n tr¾ng vµo ngµy thø 4 -5 cã con bÞ bÖnh vµo 8-10 ngµy tuæi, c¸ biÖt cã con bÞ tõ 20 ngµy hoÆc trªn 1 thµng vÉn m¾c bÖnh( NguyÔn V¨n V­îng, 10/ 1963). Theo Hïng Cao 1962, bÖnh PTLC g©y thiÖt h¹i cho nÒn ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n tû lÖ con ph©n tr¾ng tõ 25%-100%.Tû lÖ chÕt lín lªn tíi 6%. Trong c¸c tr¹i ch¨n nu«i thÝ nghiÖm tû lÖ cã Ýt h¬n nh÷ng bÖnh lµm ¶nh h­ëng tíi sù sinh tr­ëng cña l¬n con, tæn phÝ thuèc men, nh©n lùc, thøc ¨n, bÖnh x¶y ra quanh n¨m, nh÷ng n¬i ch¨n nu«i tËp trung bÖnh th­êng ph¸t ra vµo th¸ng 11 ®Õn th¸ng 5 n¨m sau. §Æc biÖt lµ khi th¬× tiÕt thay ®æi ®ét ngét (m­a- n¾ng) th× bÖnh ph¸t ra hµng lo¹t. Tû lÖ m¾c bÖnh ®Õn 100% tû lÖ chÕt 30- 40% (quan s¸t ë n«ng tr­êng T« Thµnh - H¶i Phßng). Theo dâi t¹i mét sè n«ng tr­êng vµ tr¹i ch¨n nu«i tËp trung (1961-1963). Tõ Quang Ngäc (1964) ®· nhËn xÐt vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ ph¸t sinh bÖnh PTLC nh­ sau: + Thêi gian nµo ®é Èm cao bÖnh ph¸t sinh nhiÒu. + Tû lÖ m¾c bÖnh tõ ë c¸c n«ng tr­êng trung du vµ miÒn nói Ýt h¬n, thêi gian m¾c bÖnh còng ng¾n h¬n so víi ®ång b»ng. + C¸c nÒn chuång b»ng ®Êt vµ s©n ch¬i réng h¹n chÕ rÊt nhiÒu sù ph¸t triÓn cña bÖnh. + §Êt ë miÒn nói (mµ lîn gÆm ¨n vµo) lµ mét ®iÒu kiÖn ng¨n ngõa bÖnh v× ® Êt ë miÒn nói cã nhiÒu nguyªn tè vi l­îng. + Chuång x©y ë chç chòng, chç Èm thÊp t¹o ®iÖn cho lîn m¾c bÖnh. 3.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n­íc: VÊn ®Ò nµy th× cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu vµ còng ®­a ra mét sè kÕt luËn ®¸ng ghi nhí sau: + Khi nghiªn cøu vÒ nguyªn nh©n lo¹i khuÈn ®­êng ruét dÉn ®Õn PTLC. Dollman, Donal, Stern, Licoln 1979 ®· nghiªn cøu“ gi¸ trÞ dinh d­ìng vµ phßng trÞ bÖnh cña viÖc nh÷ng chñng vi khuÈn Lactic vµo lîn con v« khuÈn vµ lîn khoÎ m¹nh” . + C¸c t¸c gi¶ Nielsen, Trinesheha vµ Mcessete M. gensen 1987 ®· nghiªn cøu “t¸c dông ng¨n chÆn bÖnh colibacterlsis cña 5 chñng Lactobusilus”. + Theo Khler (1986). Clostridium Prigens th­êng xuyªn sèng céng sinh ë d¹ dµy, ruét non cña lîn, nh­ng trong nh÷ng tr­êng hîp nhÊt ®Þnh th× chóng trë thµnh t¸c nh©n chÝnh g©y lªn viªm ruét ho¹i tö ë ng­êi còng nh­ ë gia sóc, ®Æc biÖt lµ trÎ em vµ Êu sóc. + Theo Bergland vµ céng sù (1969) [35], Hogh (1974) [37] lîn con th­êng bÞ nhiÔm ph©n tr¾ng tõ 12 giê ®Õn 7 ngµy tuæi, nhÊt lµ trong 3 ngµy ®Çu. Tuy nhiªn bÖnh còng cã thÓ thÊy ë lîn 2- 4 tuÇn tuæi thËm chÝ cßn thÊy ë lîn cai s÷a. V. §èi t­îng, vËt liÖu, néi dung vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu : 1. §èi t­îng: TiÕn hµnh nghiªn cøu trªn lîn khoÎ vµ trªn lîn m¾c bÖnh PTLC tõ s¬ sinh ®Õn 35 ngµy tuæi gån gièng l¬n lai 2; 3 m¸u : Lang Hång x §¹i B¹ch ; Mãng c¸i x §¹i B¹ch vµ F1 x §¹i B¹ch ®­îc nu«i t¹i x· Song Mai_thµnh phè B¾c Giang_TØnh B¾c Giang. 2. Néi dung nghiªn cøu: Theo dâi tû lÖ nhiÔm bÖnh PTLC theo mẹ ở từng độ tuổi (từ 1-5 tuần tuổi). Theo dâi c¸c triÖu chøng chÝnh cña lîn m¾c bÖnh PTLC. Theo dâi tû lÖ nhiÔm bÖnh PTLC theo tõng th¸ng. Thö nghiÖm ®iÒu trÞ vµ so s¸nh t¸c dông cña 2 lo¹i thuèc kh¸ng sinh: Norcoli vµ Enroflox qua ®ã ®­a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ hiÖu qu¶. 3. VËt liÖu nghiªn cøu, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu: a. VËt liÖu nghiªn cøu. Thuèc ®iªï trÞ: + Enroflox + Norcoli Thuèc do c«ng ty Hïng Nguyªn s¶n xuÊt. Mét sè vËt dông kh¸c nh­: xi lanh, panh, kim tiªm, sæ nghi chÐp sè liÖu… b. §Þa ®iÓm nghiªn cøu: Thêi gian thùc tËp tõ ngµy 25/02/08-12/06/08 t¹i x· Song Mai_thµnh phè B¾c Giang_ tØnh B¾c Giang. c. §èi t­îng nghiªn cøu: Em tiÕn hµnh nghiªn cøu trªn lîn khoÎ vµ lîn m¾c bÖnh PTLC tõ s¬ sinh ®Õn 5 tuÇn tuæi trªn ®Þa bµn x· Song Mai. 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. a. ChuÈn bÞ Sæ nhËt ký hµng ngµy. Chän nh÷ng ®µn lîn cã cïng thêi gian ®Î, cïng cã chÕ ®é ¨n uèng vµ ch¨n sãc nh­ nhau. b. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tû lÖ lîn m¸c bÖnh PTLC TiÕn hµnh theo dâi th­êng xuyªn, quan s¸t nÒn chuång, kiÓm tra tõng c¸ thÓ ®Ó xem lîn cã m¾c bÖnh PTLC hay c¸c bÖnh kh¸c kh«ng. §èi víi lîn con tõ khi s¬ sinh ®Õn 35 ngµy tuæi: Lîn con mÖt mái, gi¶m bó, ph©n lóc ®Çu dÆc sau lo·ng cã mÇu tr¾ng. Ph©n lo·ng cã mµu tr¾ng x¸m b¸m xung quanh hËu m«n d­íi ®u«I, khoeo ch©n sau, 2 bªn m«ng vµ nÒn chuång, mïi tanh kh¾m lång khã chÞu, nÕu nÆng cã hiÖn t­îng ch­íng bông. Sau khi theo dâi vµ ®iÒu trÞ ta ghi chÐp nh÷ng ®µn lîn bÞ bÖnh, nhãm tuæi, ngµy th¸ng bÞ bÖnh, thuèc ®iÒu trÞ, tõ ®ã x¸c ®Þnh tû lÖ m¾c bÖnh PTLC. Sè con m¾c bÖnh PTLC Tû lÖ m¾c bÖnh PTLC = x 100% Sè con theo dâi c. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña viÖc ®iÒu trÞ bÖnh ph©n tr¾ng lîn con b»ng 2 lo¹i thuèc Enroflox vµ Norcoli. Sau khi ®iÒu trÞ nghi râ tªn thuèc, liÒu l­îng, hµng ngµy theo dâi diÔn biÕn bÖnh lý trªn tõng c¸ thÓ. Khi nµo gia sóc gi¶m sè lÇn ®i ngoµi, hËu m«n, khoeo ch©n, ®u«i kh«, tr¹ng th¸i ph©n trë l¹i b×nh th­êng th× ®­îc coi lµ khái bÖnh, ghi l¹i nh÷ng con khái ®Ó theo dâi nh÷ng con t¸i ph¸t. Nh÷ng con t¸i ph¸t th× dïng Xanhmetylen ®Ó ®¸nh dÊu Tû lÖ khái (%) = Sè con khái x 100 Sè con ®iÒu trÞ Thêi gian ®iÒu trÞ trung b×nh = Tæng sè ngµy ®iÒu trÞ (ngµy) Tæng sè con khái d. Ph­¬ng ph¸p sö lý sè liÖu C¸c sè liÖu thu ®­îc, sau khi tæng hîp hÕt s¬ bé ®­îc sö lý b»ng ph­¬ng ph¸p thèng kª sinh häc, c¸c tham sè vµ c«ng thøc sau: Sè trung b×nh: §é lÖch chuÈn: Sai sè trung b×nh: víi n < 30 víi n 30 Trong ®ã: N lµ dung l­îng mÉu. Xi lµ sè h¹ng thø i. VI. KÕt qu¶ nghiªn cøu th¶o luËn. Sau mét thêi gian nghiªn cøu, theo dâi vµ thùc tËp t¹i x· Song Mai em ®· tiÕn hµnh mét sè néi dung nghiªn cøu vµ ®· thu ®­îc mét sè kÕt qu¶ sau: 1. KÕt qu¶ theo dâi tû lÖ lîn m¾c bÖnh ph©n tr¾ng lîn con ë c¸c tuÇn tuæi tõ s¬ sinh ®Õn 35 ngµy tuæi: Nh»m t×m hiÓu ®¸nh gi¸ vÒ møc ®é ph©n tr¾ng lîn con ë tõng ®é tuæi cña lîn t¹i x· Song Mai- em ®· tiÕn hµnh theo dâi tû lÖ m¾c bÖnh ph©n tr¾ng lîn con trªn tõng ®é tuæi cña lîn. §èi t­îng theo dâi lµ lîn con tõ s¬ sinh ®Õn 35 ngµy tuæi. Toµn bé qu¸ tr×nh theo dâi trong th¬i gian 3 th¸ng: th¸ng 3, th¸ng 4, th¸ng 5 n¨m 2008. KÕt qu¶ theo dâi cña mçi th¸ng ®­îc em thÓ hiÖn trªn b¶ng 2, b¶ng3, b¶ng 4. Trong th¸ng 3 em ®· theo dâi ®­îc 10 ®µn lîn trong giai ®o¹n theo mÑ. KÕt qu¶ ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng 2: B¶ng 2: KÕt qu¶ theo dâi tû lÖ m¾c bÖnh PTLC theo løa tuæit¹i x· Song Mai- th¸ng 3/2008. Giai ®o¹n (ngµy tuæi) Sè con theo dâi Sè con m¾c bÖnh PTLC Tû lÖ m¾c (%) 1- 10 31 15 48,39 11- 21 40 25 62,50 22- 35 33 8 24,24 * NhËn xÐt b¶ng 2: Qua b¶ng 2 ta thÊy tû lÖ lîn m¾c bÖnh PTLC ë c¸c ngµy tuæi lµ kh¸c nhau. Tû lÖ lîn m¾c bÖnh PTLC cao nhÊt lµ ë giai ®o¹n tõ 11- 21 ngµy tuæi lµ (62,50%), sau ®ã lµ giai ®o¹n tõ 1- 10 ngµy tuæi, vµ thÊp nhÊt ë giai ®o¹n 22- 35 ngµy tuæi. V× tõ 22 ngµy tuæi trë lªn th× lîn ®· tËp ¨n c¸m vµ ®· cã sù miÔn dÞch nªn tû lÖ m¾c bÖnh PTLC lµ thÊp nhÊt. Trong th¸ng 4 em theo dâi ®­îc 13 ®µn lîn con theo mÑ giai ®o¹n tõ s¬ sinh ®Õn 35 ngµy tuæi B¶ng 3: KÕt qu¶ theo dâi tû lÖ m¾c bÖnh PTLC theo løa tuæi t¹i x· Song Mai- th¸ng 4/2008. Giai ®o¹n ( ngµy tuæi) Sè con theo dâi Sè con m¾c bÖnh PTLC Tû lÖ m¾c (%) 1- 10 39 20 51,28 11- 21 41 27 65,85 22- 35 47 11 23,40 * NhËn xÐt b¶ng 3: Qua b¶ng 3 em nhËn thÊy tû lÖ lîn con m¾c bÖnh ë c¸c ngµy tuæi dao ®éng còng nh­ th¸ng 3. Cao nhÊt vÉn ë giai ®o¹n tõ 11- 21 ngµy tuæi, sau ®ã lµ giai ®o¹n 1- 10 ngµy tuæi, cuèi cïng lµ giai ®o¹n 22- 35 ngµy tuæi. Theo em th¸ng 4 thêi tiÕt b¾t ®Çu chuyÓn tõ mïa Xu©n sang mïa HÌ, do thêi tiÕt thay ®æi c¬ thÓ lîn kh«ng ph¶n øng kÞp nªn dÔ bÞ PTLC. Trêi nãng lîn mÖt mái, tÝnh thÌm ¨n gi¶m, kh¶ n¨ng tiªu ho¸ kÐm g©y rèi lo¹n tiªu ho¸. C¸c vi khuÈn ®­êng ruét t¨ng sinh dÉn ®Õn lo¹n khuÈn g©y PTLC. Sang th¸ng 5, em theo dâi 15 ®µn lîn con theo mÑ. KÕt qu¶ ®­îc em tr×nh bµy ë b¶ng 4. B¶ng 4: KÕt qu¶ theo dâi tû lÖ m¾c bÖnh PTLC theo løa tuæi t¹i x· Song Mai- th¸ng 5/ 2008. Giai ®o¹n (ngµy tuæi) Sè con theo dâi Sè con m¾c bÖnh PTLC Tû lÖ m¾c (%) 1- 11 53 29 54,72 11- 21 52 35 67,31 22- 35 50 13 26,00 * NhËn xÐt b¶ng 4; Qua b¶ng 4 em thÊy tû lÖ lîn con m¾c bÖnh PTLC ë c¸c giai ®o¹n ®Òu cao h¬n so víi 2 th¸ng tr­íc. Theo em nguyªn nh©n chÝnh ë ®©y lµ do th¸ng 5 n¾ng nãng, nhiÖt ®é lªn tíi 380 C, lµm cho lîn kh¸t n­íc. V× hé ch¨n nu«i kh«ng cung cÊp n­íc ®Çy ®ñ cho lîn (c¶ lîn mÑ lÉn lîn con) nªn lîn uèng n­íc bÈn ë trong chuång dÉn ®Õn lîn con bÞ ph©n tr¾ng.MÆt kh¸c thêi tiÕt n¾ng nãng lµm cho thøc ¨n cho lîn bÞ chua, lîn con ¨n ph¶i hoÆc ¨n bó mÑ ¨n c¸m ®ã th× sÏ dÉn ®Õn Øa ph©n tr¾ng. §ång thêi do t¾m cho lîn lµm cho ®é Èm chuång cao nªn ®©y còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn lîn con m¾c bªnh PTLC. V× vËy trong th¸ng nµy, sè lîn con m¾c bÖnh PTLC t¨ng lªn rÊt nhanh vµ tû lÖ chÕt cao. Tõ kÕt qu¶ mçi th¸ng, em ®· tËp hîp vµ tÝnh ra kÕt qu¶ chung cho 3 th¸ng, kÕt qu¶ ®­îc em thÓ hiÖn ë b¶ng 5. B¶ng 5:Tæng hîp kÕt qu¶ theo dâi tû lÖ m¾c bÖnh PTLC theo løa tuæi t¹i x· Song Mai- th¸ng 3, 4, 5 /2008. Giai ®o¹n (ngµy tuæi) Thêi gian Th¸ng 3 Th¸ng 4 Th¸ng 5 1- 11 48,39 51,28 54,72 51,46 11- 21 62,50 65,85 67,31 65,22 22- 35 24,24 23,40 26,00 24,55 Tõ kÕt qu¶ so s¸nh ë b¶ng 5, em minh ho¹ tû lÖ nhiÔm ph©n tr¾ng lîn con theo løa tuæi qua biÓu ®å sau: BiÓu ®å 1: So s¸nh tû lÖ m¾c bÖnh PTLC ë c¸c giai ®o¹n tuæi Qua b¶ng 5 vµ biÓu ®å ta thÊy ë c¸c giai ®o¹n tuæi kh¸c nhau tû lÖ lîn con t¹i x· Song Mai- TP B¾c Giang - B¾c Giang m¾c bÖnh ph©n tr¾ng lµ kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau vÒ tû lÖ l¬n con m¾c bÖnh PTLC gi÷a 3 giai ®o¹n tuæi do nhiÒu nguyªn nh©n nh­: L­îng s÷a mÑ qua c¸c tuÇn tuæi, kh¶ n¨ng chèng chÞu cña lîn con ë tõng giai ®o¹n tuæi.Trong ®ã giai ®o¹n tõ 11- 21 ngµy tuæi cã tû lÖ m¾c bÖnh cao nhÊt, sau ®ã lµ giai ®o¹n 1- 10 ngµy tuæi, cuèi cïng lµ giai ®o¹n 22- 35 ngµy tuæi. * Giai ®o¹n 1- 10 ngµy tuæi: MÆc dï lîn con míi sinh ra ch­a thÝch nghi ®­îc víi c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng nh­ng tû lÖ m¾c bÖnh ph©n tr¾ng l¹i thÊp h¬n giai ®o¹n 11- 21 ngµy tuæi. §ã lµ do giai ®o¹n nµy lîn con sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn hoµn toµn b»ng chÊt dinh d­ìng lÊy tõ s÷a mÑ nªn c¸c yÕu tè g©y bÖnh do vi sinh vËt ®· ®­îc h¹n chÕ rÊt nhiÒu. MÆt kh¸c t¸c nh©n g©y bÊt lîi cho lîn con ë giai ®o¹n nµy chñ yÕu do thêi tiÕt khÝ hËu thay ®æi, chÊt l­îng s÷a mÑ thÊp. L­îng s÷a mÑ khi míi ®Î ®ñ cung cÊp cho lîn con s¬ sinh. Hµm l­îng kh¸ng thÓ trong s÷a mÑ cao, lîn con sau khi sinh ®­îc bó s÷a ®Çu kÞp thêi, cã kh¶ n¨ng hÊp thu l­îng kh¸ng thÓ trong s÷a lín. Do ®ã lîn ®· tiÕp thu ®­îc c¸c yÕu tè miÔn dÞch thô ®éng, chèng l¹i c¸c t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh. Ngoµi ra lîn con sau khi sinh 3 ngµy ®­îc tiªm s¾t, chuång tr¹i s¹ch sÏ h¬n giai ®o¹n 11- 21 ngµy tuæi, do tr­íc khi ®Î chuång tr¹i ®· ®­îc vÖ sinh, s¸t trïng cÈn thËn vµ lîn míi ®Î ch­a Øa nhiÒu. * Giai ®o¹n 11- 21 ngµy tuæi: §©y lµ giai ®o¹n lîn m¾c bÖnh ph©n tr¾ng nhiÒu nhÊt, víi tû lÖ cao nhÊt. Bëi v× theo quy luËt tiÕt s÷a ®©y lµ giai ®o¹n s÷a mÑ ®­îc tiÕt ra nhiÒu nh­ng hµm l­îng kh¸ng thÓ trong s÷a mÑ l¹i gi¶m m¹nh, c¬ thÓ cña lîn con còng khã cã kh¶ n¨ng sinh hÊp thu l­îng kh¸ng thÓ ®ã. Do ®ã lîn con kh«ng nhËn ®­îc yÕu tè miÔn dÞch tiÕp thu thô ®éng do mÑ truyÒn sang nh­ nh÷ng ngµy ®Çu míi sinh. H¬n n÷a c¬ quan miÔn dÞch lóc nµy ch­a ®ñ kh¶ n¨ng sinh ra kh¸ng thÓ ®Ó phßng chèng c¸c t¸c nh©n g©y bÖnh tõ m«i tr­êng bªn ngoµi, lµm cho søc ®Ò kh¸ng vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh tËt cña c¬ thÓ kÐm, lµm lîn con dÔ m¾c bÖnh, ®Æc biÖt lµ bÖnh ph©n tr¾ng lîn con. * Giai ®o¹n 22- 35 ngµy tuæi: Tû lÖ m¾c bÖnh ph©n tr¾ng ë giai ®o¹n nµy thÊp nhÊt so víi 2 giai ®o¹n ®Çu. Giai ®o¹n nµy, c¬ thÓ ®· lµm quen vµ thÝch øng víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ ®· ®­îc cñng cè vµ n©ng cao.C¸c c¬ quan ®· ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn h¬n 2 giai ®o¹n tr­íc. Kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt nhiÖt ®· æn ®Þnh h¬n nªn ¶nh h­ëng do t¸c ®äng stress l¹nh, Èm tõ m«i tr­êng bªn ngoµi ®· gi¶m ®i rÊt nhiÒu. MÆc dï sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña lîn con tõ 22- 35 ngµy vÉn rÊt nhanh, ®ßi hái ph¶i cung cÊp c¸c chÊt dinh d­ìng ®Çy ®ñ, trong khi ®ã l­îng s÷a mÑ tiÕt cao nhÊt vµo ngµy thø 21 sau ®ã gi¶m thÊp ®ét ngét nh­ng bï l¹i lîn con l¹i ®­îc bæ sung chÊt dinh d­ìng tõ thøc ¨n khi cho tËp ¨n. Lóc nµy HCl tiÕt ra nhiÒu h¬n, men tiªu hãa lipit, protein cã ho¹t tÝnh m¹nh h¬n nªn kh¶ n¨ng tiªu ho¸ thøc ¨n tèt h¬n, h¹n chÕ ®­îc sù rèi lo¹n hÖ vi sinh vËt ®­êng ruét, gi¶m tû lÖ m¾c bÖnh ph©n tr¾ng h¬n 2 giai ®o¹n tr­íc. 2. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ thùc nghiÖm PTLC ë løa tuæi tõ S¬ sinh ®Õn 21 ngµy tuæi, 22- 35 ngµy tuæi, b»ng 2 lo¹i thuèc kh¸ng sinh Norcoli vµ Enroflox: Trong qu¸ tr×nh thùc tËp tèt nghiÖp t¹i x· Song Mai, em thÊy ®µn lîn con trong x· m¾c bÖnh ph©n tr¾ng víi tû lÖ kh¸ cao. BÖnh g©y tèn kÐm trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ vµ ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña ®µn lîn. ThÊy râ ®­îc thiÖt h¹i do bÖnh PTLC g©y ra, em ®· tiÕn hµnh thö so s¸nh t¸c dông cña mét sè thuèc ®Ó t×m ra biÖn ph¸p ®iÒu trÞ bÖnh PTLC ë x· Song Mai sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt, lµm gi¶m tèi thiÓu thiÖt h¹i do bÖnh g©y ra. BÖnh PTLC do nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra, trong ®ã cã nguyªn nh©n lµ do: nu«i d­ìng, ch¨m sãc, vi sinh vËt, do ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh…nh­ng dï nguyªn nh©n nµo th× còng g©y h¹i cho lîn con. Do ®ã trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ ngoµi viÖc kh¾c phôc nguyªn nh©n g©y bÖnh chÝnh th× sö dông thuèc kh¸ng sinh ®Ó tiªu diÖt vi khuÈn g©y bÖnh lµ rÊt cÇn thiÕt.Trªn thÞ tr­êng hiÖn nay cã rÊt nhiÒu lo¹i kh¸ng sinh ®iÒu trÞ bÖnh PTLC, mçi lo¹i thuèc l¹i cã thµnh phÇn, c¸ch sö dông kh¸c nhau, ®ång thêi hiÖn t­îng kh¸ng thuèc ë mçi c¬ thÓ lµ kh¸c nhau nªn hiÖu qu¶ sö dông cña mçi lo¹i thuèc lµ kh¸c nhau.Trªn c¬ së ®ã em ®· tiÕn hµnh so s¸nh hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh PTLC ë x· Song Mai b»ng 2 lo¹i thuèc Norcoli vµ Enroflox. Trong qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm em ®· theo dâi c¸c chØ tiªu sau: Sè con khái, tû lÖ khái, sè con t¸i ph¸t, tû lÖ t¸i ph¸t, thêi gian ®iÒu trÞ, chi phÝ ®iÒu trÞ. 2.1. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh PTLC ë giai ®o¹n tõ s¬ sinh ®Õn 21 ngµy tuæi b»ng 2 lo¹i thuèc Norcoli vµ Enroflox: Qua theo dâi vµ lùa chän em t×m ®­îc ra 10 ®µn cã cïng ®é tuæi bÞ m¾c bÖnh PTLC, em chia thµnh 2 l« ®iÒu trÞ b»ng 2 lo¹i thuèc trªn. C¸c ®µn cã chÕ ®é nu«i d­ìng, ch¨m sãc vµ chÞu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh t¸c ®éng nh­ nhau. Sau ®©y lµ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ. B¶ng 6: KÕt qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh PTLC b»ng 2 lo¹i thuèc Norcoli vµ Enroflox trªn lîn con tõ s¬ sinh ®Õn 21 ngµy tuæi. Tªn thuèc Norcoli Enroflox §­êng ®­a thuèc Tiªm b¾p Tiªm b¾p Sè lÇn cho thuèc/ngµy 2 2 LiÒu l­îng (ml/kg P) 1ml/5kgP 1ml/5kgP Sè con ®iÒu trÞ (con) 36 36 Sè con khái (con) 35 33 Tû lÖ khái (%) 97,22 91,17 Thêi gian ®iÒu trÞ (ngµy) 2- 3 2-3 Sè t¸i nhiÔm (con) 2 3 Tû lÖ t¸i nhiÔm (%) 5,71 9,09 Tæng chi phÝ (®ång) 18.000 21.600 Gi¸ thµnh ®iÒu trÞ (®ång/con) 500 600 Ngoµi thuèc ®iÒu trÞ PTLC th× dïng thªm thuèc bæ B.Complex: 2 ml/1 con/1 lÇn, Atropin: 1 ml/ 1 con. * NhËn xÐt b¶ng 6: Nh×n chung c¶ 2 lo¹i thuèc ®Òu cã t¸c dông ®iÒu trÞ PTLC ë ®é tuæi tõ 1- 21 ngµy tuæi.Tuy nhiªn hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ cña 2 lo¹i thuèc l¹i cã sù kh¸c nhau. Theo em nguyªn nh©n chÝnh lµ do mçi chÕ phÈm ®Òu cã mét c«ng thøc phèi hîp riªng, trong ®ã møc ®é æn ®Þnh hiÖu lùc kh¸ng sinh kh«ng gièng nhau cho nªn t¸c dông cña thuèc kh«ng gièng nhau. §èi víi 36 con lîn ®­îc ®iÒu trÞ b»ng Norcoli th× sau 2 ngµy ®iÒu trÞ liªn tôc em thÊy tû lÖ khái lµ 97,22%, trong ®ã cã c¸ thÓ ®iÒu trÞ 1 lÇn ®· khái. Sè con t¸i ph¸t lµ 2 con chiÕm tû lÖ 5,71%, gi¸ thµnh ®iÒu trÞ cho mçi con lµ 500 ®ång. Víi Enroflox, trong 36 con ®­îc ®iÒu trÞ th× sau 2 ngµy ®iÒu trÞ liªn tôc em thÊy tû lÖ khái lµ 91,17%,sè lîn t¸i ph¸t lµ 3 con chiÕm 9,09%, gi¸ thµnh ®iÒu trÞ mçi con lµ 600 ®ång. Qua kÕt qu¶ ®iÒu trÞ thùc nghiÖm em thÊy Norcoli cã kÕt qu¶ ®iÒu trÞ tèt h¬n Enroflox v× tû lÖ khái bÖnh cao h¬n vµ tû lÖ t¸i nhiÔm l¹i thÊp h¬n, gi¸ thµnh ®iÒu trÞ thÊp h¬n. Do vËy trong ®iÒu trÞ bÖnh PTLC nªn dïng Norcoli ®Ó ®iÒu trÞ th× tèt h¬n v× tû lÖ khái bÖnh lµ kh¸ cao ®¹t 97,22%. KÕt qu¶ so s¸nh tû lÖ khái bÖnh cña Norcoli vµ Enroflox ë giai ®o¹n s¬ sinh ®Õn 21 ngµy tuæi ®­îc biÓu hiÖn qua biÓu ®å sau: BiÓu ®å 2: So s¸nh tû lÖ khái bÖnh cña Norcoli vµ Enroflox (giai ®o¹n tõ s¬ sinh ®Õn 21 ngµy tuæi) 2.2. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh PTLC giai ®o¹n tõ 22- 35 ngµy tuæi b»ng 2 lo¹i thuèc Norcoli vµ Enroflox: Em chän lîn ë ®é tuæi nµy ®Ó ®iÒu trÞ thùc nghiÖm chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ nhËn ®Þnh: ë ®é tuæi nµy lîn b¾t ®Çu tr¶i qua hµng lo¹t biÕn ®æi vÒ sinh lý, m«i tr­êng, dinh d­ìng còng cã sù thay dæi, ho¹t ®éng cña hÖ tiªu ho¸ còng biÕn ®æi ®Ó thÝch nghi. Qua theo dâi vµ lùa chän em t×m ra ®­îc 10 ®µn m¾c bÖnh PTLC ë giai ®o¹n 22- 35 ngµy tuæi. Trong tæng sè 12 ®µn th× cã 30 con bÞ m¾c bÖnh ph©n tr¾ng, em tiÕn hµnh ph©n thµnh 2 l«, mçi l« 15 con, cã cïng chÕ ®é nu«i d­ìng, ch¨m sãc vµ chÞu ¶nh h­ëng cña m«i tr­êng ngo¹i c¶nh nh­ nhau. Sau ®©y lµ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ: B¶ng 7: KÕt qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh PTLC b»ng Norcoli vµ Enroflox giai ®o¹n tõ 22- 35 ngµy tuæi. Tªn thuèc Norcoli Enroflox §­êng ®­a thuèc Tiªm b¾p Tiªm b¾p Sè lÇn cho thuèc/ngµy 2 2 LiÒu l­îng (ml/kgP) 1ml/5kgP 1ml/5kgP Sè con ®iÒu trÞ (con) 15 15 Sè con khái (con) 15 14 Tû lÖ khái (%) 100 93,33 Thêi gian ®iÒu trÞ (ngµy) 2- 3 2- 3 Sè t¸i nhiÔm (con) 1 1 Tû lÖ t¸i nhiÔm (%) 6,67 7,14 Tæng chi phÝ (®ång) 13.500 15.000 Gi¸ thµnh ®iÒu trÞ (®ång/con) 900 1.000 Ngoµi dïng thuèc ®iÒu trÞ th× dïng thªm thuèc bæ B.Complex: 2 ml/1con/1 lÇn, Atropin: 1 ml/1con. * NhËn xÐt C¶ 2 lo¹i thuèc ®Òu cã t¸c dông ®iÓu trÞ ®èi víi bÖnh PTLC, tû lÖ khái bÖnh cña 2 lo¹i thuèc lµ kh¸ cao. Norcoli cã tû lÖ khái bÖnh ®¹t 100%, Enroflox ®¹t tû lÖ 93,33%, gi¸ thµnh ®iÒu trÞ Norcoli rÎ h¬n Enroflox. Do vËy ta nªn dïng Norcoli trong ®iÒu trÞ bÖnh PTLC ®Ó ®¹t tû lÖ khái bÖnh cao vµ chi phÝ ®iÒu trÞ thÊp. §Ó so s¸nh sù sai kh¸c vÒ t¸c dông ®iÒu trÞ cña 2 lo¹i thuèc ®èi víi lîn giai ®o¹n nµy, em minh ho¹ qua biÓu ®å sau: BiÓu ®å 2: So s¸nh tû lÖ khái bÖnh cña Norcoli vµ Enroflox (giai ®o¹n tõ 22- 35 ngµy tuæi) VII. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ: 1. KÕt luËn: Qua qu¸ tr×nh ®iÒu tra vµ theo dâi ®µn lîn t¹i x· Song Mai- TP B¾c Giang- B¾c Giang. Em cã mét sè kÕt luËn sau: - X· Song Mai ch¨n nu«i ®ang cã xu h­íng ph¸t triÓn tèt ®Æc biÖt lµ ch¨n nu«i lîn. Do n¨m 2007 xuÊt hiÖn bÖnh míi lµ“ rèi lo¹n h« hÊp sinh s¶n” nªn ®µn lîn n¸i gi¶m, nh­ng n¨m 2008 cã xu h­íng t¨ng v× dÞch “rèi lo¹n h« hÊp sinh s¶n” ®· cã ph­¬ng thøc phßng bÖnh vµ ®iÒu trÞ. - T×nh h×nh dÞch bÖnh nãi chung ë x· cßn kh¸ phøc t¹p, ®Æc biÖt lµ bÖnh PTLC x¶y ra víi tû lÖ kh¸ cao ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau. Løa tuæi hay bÞ nhiÒu nhÊt lµ giai ®o¹n tõ 11- 21 ngµy tuæi chiÕm 65,22%; sau ®ã lµ giai ®o¹n s¬ sinh ®Õn 11 ngµy tuæi chiÕm 51,46%; cuèi cïng lµ giai ®o¹n 22- 35 ngµy tuæi chiÕm 24,55%. - Sau qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ bÖnh PTLC b»ng 2 lo¹i thuèc Norcoli vµ Enroflox em nhËn thÊy: Ta cã thÓ dïng 2 lo¹i thuèc trªn ®iÒu trÞ ®Òu ®­îc v× tû lÖ khái bÖnh ®Òu ®¹t trªn 90%, gi¸ thµnh ®iÒu trÞ t­¬ng ®­¬ng nhau. Tuy nhiªn ®iÒu trÞ b»ng Norcoli vÉn lµ tèt h¬n v× tû lÖ khái bÖnh lµ cao h¬n, tû lÖ t¸i ph¸t th× thÊp h¬n. Khi ®iÒu trÞ PTLC b»ng 2 lo¹i thuèc trªn lîn con sinh tr­ëng ph¸t triÓn tèt sau khi khái bÖnh. 2. §Ò nghÞ: Do thêi gian vµ tr×nh ®é hiÓu biÕt cã h¹n nªn viÖc nghiªn cøu cña em vÒ lîn con m¾c bÖnh ph©n tr¾ng cßn nhiÒu h¹n chÕ, kÕt qu¶ nghiªn cøu ch­a ®­îc s©u, sè l­îng lîn ®iÒu tra ch­a ®­îc nhiÒu. Do vËy em rÊt mong ®­îc sù quan t©m chØ ®¹o, gióp ®ì vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cña c¸c thÇy c« vµ cña mäi ng­êi. §Ó h¹n chÕ thÊp nhÊt tû lÖ c¶m nhiÔm bÖnh ph©n tr¾ng lîn co tõ s¬ sinh ®Õn 35 ngµy tuæi ng­êi ch¨n nu«i cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p sau: - Tiªm phßng s¾t cho lîn mÑ 2- 3 tuÇn tr­íc khi sinh. Tiªm s¾t cho lîn con lóc 3 ngµy tuæi vµ tiªm nh¾c l¹i lóc 10 ngµy tuæi. §¶m b¶o tiÓu khÝ hËu chuång nu«i thÝch hîp víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lîn. §Æc biÖt chó träng giai ®o¹n tõ 11- 21 ngµy tuæi. N«ng d©n cÇn ®­îc tËp huÊn quy tr×nh ch¨m sãc lîn n¸i cã chöa vµ nu«i con, còng nh­ n©ng cao ý thøc phßng bÖnh cho vËt nu«i. Cã thÓ sö dông thuèc Norcoli vµ Enroflox ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh PTLC. Cã thÓ sö dông mét sè thuèc kh¸c trªn thÞ tr­êng ®Ó t×m ra thuèc ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ h¬n vµ gi¸ thµnh ®iÒu trÞ thÊp h¬n. §Ó cã kÕt luËn chÝnh x¸c h¬n, vËy t«i ®Ò nghÞ c¸c b¹n sinh viªn gia nghiªn cøu ®Ò tµi nµy cÇn nghiªn cøu s©u h¬n, réng h¬n ®Ó t×m ra ph¸c ®å cã hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ tèt h¬n.kho¸ sau nÕu tham. Tµi liÖu tham kh¶o. * Tµi liÖu tiÕng ViÖt: 1. Phan V¨n Chøc: C¬ chÕ kh¸ng khuÈn viÖc phèi hîp kh¸ng sinh trong thó y. T¹p chÝ khoa häc kü thuËt thó y - tËp VI sè 3- n¨m 1997 [85- 90]. 2. Ph¹m Gia Ninh (1976) dïng vaccine.E.Coli vµ æ s­ëi ®iÖn ®Ó phßng bÖnh lîn con Øa ph©n tr¾ng. 3. NguyÔn ThÞ Xu©n §iÒn, bÖnh ph©n tr¾ng lîn con vµ vai trß cña E.Coli ®èi víi bÖnh nµy t¹i Bu«n Mª Thuét. LuËn ¸n th¹c sü n«ng nghiÖp n¨m 1997 [42- 54]. 4. Ph¹m Kh¾c HiÕu: Mét sè vÊn ®Ò d­îc lý häc ®èi víi gia sóc non, t¹p chÝ khoa häc kü thuËt thó y- tËp IV, sè 1 n¨m 1997 [71- 74]. 5. Ph¹m Kh¾c HiÕu, Lª ThÞ Ngäc DiÖp, TrÇn ThÞ Léc: Stress trong ®êi sèng ng­êi vµ vËt nu«i. NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi- 1998. 6. Sö An Ninh: KÕt qu¶ b­íc ®Çu t×m hiÓu nhiÖt ®é, ®é Èm thÝch hîp phßng bÖnh ph©n tr¾ng lîn con. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc, khoa ch¨n nu«i thó y §HNNI (1991- 1993). NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi 1993 [48]. 7. NguyÔn ThÞ Néi, NguyÔn Ngäc Nhiªn, Cï H÷u Phó, NguyÔn ThÞ Së, TrÇn ThÞ Thu Hµ: KÕt qu¶ ®iÒu tra t×nh h×nh nhiÔm vi khuÈn ®­êng ruét t¹i mé sè c¬ së ch¨n nu«i. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc kü thuËt thó y- ViÖn thó y (1985- 1989). 8. Vò V¨n Ng÷ (1976- 1982) vµ NguyÔn H÷u Nh¹ (1974, 1975, 1976). T×m hiÓu thªm vÒ bÖnh ph©n tr¾ng lîn con. * Tµi liÖu n­íc ngoµi: 1. Akovach vµ Lbiro (Nga) ch÷a bÖnh b»ng thuèc Histamin 3 lÇn trong ngµy. 2. Axovach vµ Lobiro (1993) ch÷a bÖnh b»ng thuèc Colibacteria ë lîn, cã hiÖu qu¶ ë lîn con ph©n tr¾ng. 3. B.borko.vxha-opachka vµ Natrakixki (1972) c¶n ph¸ sù ph¸t triÓn cña E.Coli m¹nh nhÊt lµ Furalidon. Môc lôc 1.4. H­íng dÉn vµ thùc hiÖn quy tr×nh ch¨m sãc, nu«i d­ìng lîn con theo mÑ: 28 2. KÕt qu¶ phôc vô thó y: 29 2.1.Tham gia c«ng t¸c tiªm phßng, phßng bÖnh b»ng vaccine: 29 2.2. C«ng t¸c ®iÒu trÞ bÖnh: 31 II. KÕt luËn- tån t¹i- ®Ò nghÞ: 39 1. KÕt luËn: 39 2. Nh÷ng mÆt cßn tån t¹i: 40 3. Mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt víi ®Þa ph­¬ng, víi nhµ tr­êng: 40 PhÇn thø ba: Chuyªn ®Ò nghiªn cøu. 42 I. §Æt vÊn ®Ò: 42 II. Môc ®Ých- yªu cÇu: 44 1. Môc ®Ých: 44 2. Yªu cÇu: 44 III. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi: 45 1.Mét vµi hiÓu biÕt vÒ bÖnh PTLC: 45 1.1. Nguyªn nh©n m¾c bÖnh PTLC: 45 1.2. C¬ chÕ sinh bÖnh: 53 1.3. TriÖu chøng: 54 1.4. BÖnh tÝch. 55 1.5. Nguyªn t¾c vµ ph­¬ng ph¸p phßng vµ ®iÒu trÞ bÖnh ph©n tr¾ng lîn con: 56 2. Mét vµi hiÓu biÕt vÒ kh¸ng sinh: 60 2.1. Kh¸i niÖm vÒ kh¸ng sinh: 60 2.2. Ph©n lo¹i kh¸ng sinh: 61 2.3. C¬ chÕ t¸c ®éng cña kh¸ng sinh: 61 2.4. BiÖn ph¸p h¹n chÕ vµ kh¶ n¨ng lo¹i trõ tÝnh kh¸ng thuèc cña vi khuÈn: 62 2.5. Thµnh phÇn vµ t¸c dông cña hai lo¹i thuèc Norcoli vµ Enroflox. 63 IV. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n­íc : 64 1. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc: 64 3.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n­íc: 65 V. §èi t­îng, vËt liÖu, néi dung vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu : 66 1. §èi t­îng: 66 2. Néi dung nghiªn cøu: 66 3. VËt liÖu nghiªn cøu, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu: 66 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 66 VI. KÕt qu¶ nghiªn cøu th¶o luËn. 68 1. KÕt qu¶ theo dâi tû lÖ lîn m¾c bÖnh ph©n tr¾ng lîn con ë c¸c tuÇn tuæi tõ s¬ sinh ®Õn 35 ngµy tuæi: 68 2. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ thùc nghiÖm PTLC ë løa tuæi tõ S¬ sinh ®Õn 21 ngµy tuæi, 22- 35 ngµy tuæi, b»ng 2 lo¹i thuèc kh¸ng sinh Norcoli vµ Enroflox: 73 2.1. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh PTLC ë giai ®o¹n tõ s¬ sinh ®Õn 21 ngµy tuæi b»ng 2 lo¹i thuèc Norcoli vµ Enroflox: 73 2.2. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh PTLC giai ®o¹n tõ 22- 35 ngµy tuæi b»ng 2 lo¹i thuèc Norcoli vµ Enroflox: 75 VII. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ: 77 1. KÕt luËn: 77 2. §Ò nghÞ: 78