Đề tài Một số khuyến nghị phát triển quan hệ thương mại Việt Nam- Trung Quốc

Lêi më ®Çu Trong xu h­íng toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña kinh tÕ thÕ giíi, hiÖn, nay viÖc më réng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. §©y lµ mét qu¸ tr×nh khai th¸c c¸c nguån lùc ph¸t triÓn bªn ngoµi ®Ó ph¸t huy néi lùc cña nÒn kinh tÕ c¸c n­íc nh»m thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng. ViÖt Nam còng vËy, víi mét nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn th× th­¬ng m¹i quèc tÕ ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam tËn dông vµ ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña m×nh. §Æc biÖt lµ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gióp t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ, thóc ®Èy s¶n xuÊt trong n­íc, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh CNH- H§H ®Êt n­íc. §ång thêi gãp phÇn n©ng cao vÞ trÝ cña ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng quèc tÕ vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ViÖt Nam tham gia b×nh ®¼ng trong c¸c ho¹t ®éng giao l­u vµ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. V× vËy, §¶ng vµ Nhµ n­íc chñ tr­¬ng thùc hÖn ®a d¹ng ho¸ thÞ tr­êng, ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, gia nhËp c¸c tæ chøc, c¸c hiÖp héi kinh tÕ khi cÇn thiÕt vµ cã ®iÒu kiÖn. §Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c n­íc l¸ng giÒng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, t­¬ng ®ång vÒ v¨n ho¸... nh­ Trung Quèc, Th¸i Lan, Singapo... ViÖt Nam vµ Trung Quèc lµ hai n­íc l¸ng giÒng “ nói liÒn nói, s«ng liÒn s«ng”, quan hÖ ngo¹i giao, v¨n ho¸, th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc ®· h×nh thµnh tõ l©u, nh­ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ lµ mèi quan hÖ truyÒn thèng bÒn v÷ng. Nh÷ng biÕn ®éng chÝnh trÞ, x· héi trong lÞch sö cã nh÷ng ¶nh h­ëng tiªu cùc nh­ng ch­a bao giê triÖt tiªu hoµn toµn mèi quan hÖ gi÷a nh©n d©n hai n­íc. ChÝnh v× v©y, sau mét thêi kú sãng giã, víi sù nç lùc cña c¶ hai bªn quan hÖ ®· trë l¹i b×nh th­êng ho¸ vµo cuèi n¨m 1991. Tõ ®ã ®Õn nay quan hÖ gi÷a hai n­íc nãi chung vµ quan hÖ th­¬ng m¹i nãi riªng ®· ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh, bÒn v÷ng vµ ®ang trë thµnh mét trong “bé phËn quan träng trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam”. Trong qua tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu trong lÜnh vùc chuyªn ngµnh, quan t©m ®Õn vÊn ®Ò “ ViÖt Nam tr­íc thÒm héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ” vµ ý thøc ®­îc sù cÇn thiÕt cña sù ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc nªn em quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi: “ Mét sè khuyÕn nghÞ ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc”. Qua ®Ò tµi em chØ mong muèn ®­a ra mét gãc nh×n nhá vÒ quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc trong thêi gian qua vµ mét sè khuyÕn nghÞ ph¸t triÓn cho t­¬ng lai. Néi dung cña ®Ò tµi bao gåm ba ch­¬ng: Ch­¬ngI: Tæng quan vÒ thÞ tr­êng Trung Quèc vµ sù cÇn thiÕt më réng mèi quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng mèi quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc tõ n¨m 1991 ®Õn nay. Ch­¬ngIII: Mét sè khuyÕn nghÞ ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc tõ gãc nh×n ®èi víi doanh nghiÖp. ch­¬ng I: Tæng quan vÒ thÞ tr­êng Trung Quèc vµ sù cÇn thiÕt më réng mèi quan hÖ th­¬ng m¹i víi Trung Quèc: I, Tæng quan vÒ Trung Quèc. 1, §Æc ®iÓm vÞ trÝ ®Þa lý kinh tÕ cña Trung Quèc: Trung Quèc lµ mét thÞ tr­êng lín ®èi víi diÖn tÝch lµ 9,6 triÖu 1km2, ®é dµi ®­êng biªn giíi ®Êt liÒn lµ 22143, 34km, ®­êng bê biÓn lµ 14.500km, gi¸p víi rÊt nhiÒu n­íc nh­ Ên §é, B¾c TriÒu Tiªn. Mganmar, Lµo, Nga, M«ng Cæ, Nepal, Taji kistan, ViÖt Nam … nªn rÊt thuËn lîi cho viÖc më réng ho¹t ®éng bu«n b¸n qua biªn giíi víi c¸c n­íc l¸ng giÒng, trong ®ã cã ViÖt Nam. Thñ ®« cña Trung Quèc lµ B¾c Kinh, cïng víi c¸c ®Æc khu hµnh chÝnh Hång K«ng, MaKao, Thµnh phè Th­îng H¶i, Thiªn T©n, Vò H¸n, ThÈm D­¬ng, Qu¶ng Ch©u, Trïng Kh¸nh, Thµnh §« vµ C¸p NhÜ T©n cã sù ph¸t triÓn kinh tÕ rÊt cao, gãp phÇn chñ yÕu vµo sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ Trung Quèc t­¬ng ®èi cao trong c¸c n¨m qua, n¨m 2000 ®¹t 8,0%, 2001 ®¹t 7,3% sau 1997 khi Hång K«ng trë vÒ víi Trung Quèc. Víi mét thÞ tr­êng cã 1,3 tû d©n, GDP n¨m 2001 (®¹t 1,179,9) tû USD, cã n¬i thu nhËp rÊt cao b»ng c¸c n­íc ph¸t triÓn vµo kho¶ng 18000 - 20000 USD/ n¨m/ ®Çu ng­êi, nh­ng còng cã n¬i chØ ®¹t 250 - 300 USD/ n¨m/ mét ng­êi vÞ thÕ søc mua rÊt ®a d¹ng, tõ hµng cã chÊt l­îng trung b×nh ®Õn hµng cao cÊp, ®iÒu nµy rÊt thuËn lîi cho viÖc hµng ho¸ vn th©m nhËp thÞ tr­êng "bÐo bë" nµy. 2. T×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu cña Trung Quèc Còng nh­ c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, t×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu Trung Quèc còng phï hîp, t­¬ng xøng víi giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ. NÕu nh­ vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 (1979) 80% ngo¹i tÖ cña Trung Quèc ®· dµnh nhËp khÈu c¸c ph­¬ng tiÖn s¶n xuÊt, 25% chi cho nhËp khÈu c¸c nhµ m¸y hoµn chØnh, c«ng nghÖ míi, m¸y mãc thiÕt bÞ ®iÖn, trang thiÕt bÞ vµ c«ng cô nh­ c¸c bé thiÕt bÞ hoµn chØnh dµnh cho c«ng nghiÖp dÇu khÝ, luyÖn kim, than ®¸, ph©n bãn, c¸c c«ng cô vµ thiÕt bÞ dµnh cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ vµ dÖt. Nã phï hîp víi giai ®o¹n ®Çu ®æi míi kinh tÕ, CNH - H§H ®Êt n­íc. C¬ cÊu hµng nhËp khÈu cña Trung Quèc chñ yÕu nh»m ®¸p øng sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh trong n­íc. C¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu ®­îc thÓ hiÖn râ h¬n qua ho¹t ®éng th­¬ng m¹i víi mét sè ®èi t¸c lín. Còng nh­ ViÖt Nam, tr­íc 1989 Trung Quèc chñ yÕu bu«n b¸n víi Liªn X« (cò) vµ c¸c n­íc §«ng ¢u trong hÖ thèng c¸c n­íc CHXH: tõ sau 1979, Trung Quèc cã sù më cöa réng r·i thÞ tr­êng trong n­íc vµ v­¬n réng h¬n sang thÞ tr­êng c¸c n­íc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn nh­ NhËt B¶n, Mü, EU, Ch©u ¸, chiÕm gÇn h¬n 70% tæng gi¸ trÞ nhËp khÈu cña Trung Quèc. §Õn 6 th¸ng ®Çu n¨m 2001 Trung Quèc ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ trong quan hÖ th­¬ng m¹i víi c¸c thÞ tr­êng chÝnh. Th­¬ng m¹i song ph­¬ng víi NhËt B¶n ®¹t 37,893 tû USD t¨ng 30,3% so víi 2000, trong ®ã xuÊt khÈu ®¹t: 18,7 tû USD t¨ng 34,3%, nhËp khÈu: 19,106 tû USD t¨ng 26,6%. Th­¬ng m¹i song ph­¬ng víi Mü ®¹t 34,224 tû USD, t¨ng 26,3%, trong ®ã xuÊt khÈu ®¹t 23,611 tû USD, t¨ng 30,4%, nhËp khÈu: 10,163 tû USD, t¨ng 17,9%. Th­¬ng m¹i song ph­¬ng víi c¸c n­íc ASEAN ®¹t 17,742 tû USD, t¨ng 46,5%, trong ®ã nhËp khÈu lµ 7,934 tû USD, t¨ng 51,4%, nhËp khÈu: 9,786 tû USD, t¨ng 42,8%. §Æc biÖt trong hai quan hÖ ASEAN +3 trong ®ã cã Trung Quèc th× Kim ng¹ch nµy cßn t¨ng ®¸ng kÓ. Ngoµi ra cßn c¸c quèc gia Ch©u ¸ kh¸c ®¹t kim ng¹ch trªn 13 tû USD nh­ Hµn Quèc, §µi Loan. §èi víi Ch©u ¢u, tiªu biÓu lµ thÞ tr­êng §øc, Th­¬ng m¹i Trung Quèc - §øc ®¹t 9,275 tû USD, t¨ng 28,9%, xuÊt khÈu ®¹t 4,404 tû USD, t¨ng 29,3%, nhËp khÈu ®¹t 4,871 tû USD t¨ng 28,5%. * Mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu ®¸ng quan t©m cña Trung Quèc (®èi víi ViÖt Nam): ThÞ tr­êng ViÖt Nam, khi nh¾c ®Õn Trung Quèc lµ ng­êi ta nh¾c ®Õn c¸c s¶n phÈm nh­ xe m¸y, hµng dÖt may, m¸y mãc, hµng ®iÖn tö gia dông… Nh­ng næi tréi nhÊt vÉn lµ thÞ tr­êng xe m¸y Trung Quèc vµ hµng may mÆc. ChØ trong vßng 13 n¨m, xe m¸y Trung Quèc ®· cã mÆt ë h¬n 130 quèc gia trªn kh¾p thÕ giíi, n¨m 1998 Trung Quèc xuÊt khÈu gÇn 80.000 xe m¸y, 1999 ®¹t 250.000 chiÕc vµ 2 triÖu chiÕc vµo n¨m 2000, ®Õn 2001 chÝnh phñ Trung Quèc lªn kÕ ho¹ch gi¶m l­îng xuÊt khÈu xe m¸y xuèng cßn 1 triÖu chiÕc. HiÖn Trung Quèc cã kho¶ng 240 nhµ s¶n xuÊt xe m¸y vµ cßn Ýt nhÊt 400 C«ng ty s¶n xuÊt xe m¸y víi quy m« nhá vµ kh«ng ®ñ tiªu chuÈn s¶n xuÊt. KÕt qu¶ lµ cuéc chiÕn tranh gi¸ c¶ gi÷a c¸c h·ng xe m¸y næi tiÕn nh­ Jialing, Jianshe, Long xin, liyan, Zongchen lµm cho gi¸ xe m¸y gi¶m m¹nh, vÝ dô ®èi víi xe 100 cc gi¸ tõ 6.600 NDT t¹i ViÖt Nam n¨m 1999 xuèng cßn 2.483 NDT vµo cuèi n¨m 2000. KÐo theo ®ã lµ sù suy gi¶m cña chÊt l­îng xe m¸y ®Ó theo kÞp cuéc ch¹y ®ua vÒ gi¸ rÎ, lµm cho nh·n hiÖu xe m¸y Trung Quèc trë nªn tÇm th­êng vµ ®ång nghÜa víi xe kÐm chÊt l­îng t¹i ViÖt Nam vµ In®«nªsia. Nh­ng liÖu c¸c h·ng xe m¸y Trung Quèc cßn duy tr× ®­îc n¨ng lùc s¶n xuÊt nh­ hiÖn nay kh«ng khi thÞ tr­êng m« t« Trung Quèc sÏ cã nguy c¬ biÕn mÊt vµo 2010 do ngµy cµng nhiÒu c¸c tØnh, thµnh phè Trung Quèc cÊm hay h¹n chÕ ®i m« t«. HiÖn ®· cã trªn 30 thµnh phè Trung Quèc cÊm ®¨ng ký m« t«, 30 thµnh phè kh¸c ®Æt h¹n chÕ cÊp ®¨ng ký m« t«. Vµ trªn thÞ tr­êng Trung Quèc th× h×nh ¶nh chÊt l­îng uy tÝn xe m¸y Trung Quèc trong m¾t ng­êi d©n ®· suy gi¶m kh¸ nhiÒu. Mét ngµnh n÷a còng ®¹t møc doanh thu vµ lîi nhuËn cña ngµnh n¨m 2000 ®¹t 29,01 tû NDT (3,5 tû USD) t¨ng 20% so víi 1999. Trung Quèc ®· xuÊt khÈu 52,08 tû USD trÞ gi¸ quÇn ¸o dÖt n¨m 2000, t¨ng 20,9% so víi 1999, xuÊt khÈu quÇn ¸o chiÕm ®Õn 20,9% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña Trung Quèc. Trung Quèc ­u tiªn cho nhËp khÈu, m¸y mãc, c«ng nghÖ vµ trang thiÕt bÞ tiªn tiÕn cÇn thiÕt ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, n¨ng l­îng, giao th«ng vµ ®iÖn tö tõ c¸c n­íc EU, NhËt B¶n... Ngoµi ra cßn cã c¸c s¶n phÈm ho¸ chÊt, h¹t ngò cèc, thùc phÈm tõ Mü, c¸c n­íc Ch©u ¸ kh¸c.. Tãm l¹i Trung Quèc lµ mét thÞ tr­êng t­¬ng ®èi dÔ tÝnh vµ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña ViÖt Nam. §©y lµ mét thÞ tr­êng ®Çy triÓn väng ®èi víi ViÖt Nam trong khi mµ chóng ta ch­a cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó khai th¸c thÞ tr­êng réng lín víi møc tiªu thô 1,3 tû d©n nµy. II. Sù cÇn thiÕt më réng quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - Trung Quèc. 1. Lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ ViÖt Nam vµ nh­ n­íc ngoµi, ViÖt Nam cã mét sè lîi thÕ c¹nh tranh sau: ViÖt Nam cã nguån tµi nguyªn t­¬ng ®èi ®a d¹ng phong phó, n»m ë vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi thuËn lîi cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c©y c«ng nghiÖp. ViÖt Nam cßn lµ quèc gia cã rõng ®a sinh vËt, cã ®­êng bê biÓn dµi víi nguån thuû s¶n ®a d¹ng vµ nhiÒu lo¹i kho¸ng s¶n kh¸c nhau nh­ dÇu khÝ, quÆng s¾t... VÒ vÞ trÝ ®Þa lý, n»m ë T©y Th¸i B×nh D­¬ng- khu vùc kinh tÕ ph¸t triÓn cao, æn ®Þnh, n¬i cña ngâ giao l­u quèc tÕ. ViÖt Nam cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó ph¸t triÓn nhiÒu lo¹i h×nh kinh tÕ kh¸c nhau dùa trªn nh÷ng lîi thÕ vÒ vËn t¶i biÓn, dÞch vô viÔn th«ng, du lÞch... VÒ tµi nguyªn con ng­êi, víi h¬n 76 triÖu d©n, ViÖt Nam lµ quèc gia cã d©n sè ®øng thø 13 trªn thÕ giíi. ¦íc tÝnh trung b×nh mçi n¨m cã kho¶ng 1 triÖu ng­êi b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng, cung cÊp mét lùc l­îng lao ®éng dåi dµo. Kh«ng chØ ®«ng vÒ sè l­îng, lao déng ViÖt Nam l¹i rÎ vµ ®a sè cã tr×nh ®é gi¸o dôc phæ th«ng.. Tuy nhiªn nh÷ng lîi nµy theo M.Porter th× lµ nh÷ng lîi thÕ cÊp thÊp. §èi víi ViÖt Nam th× viÖc xuÊt khÈu c¸c nguån nguyªn liÖu th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ, cã hµm l­îng lao ®éng vµ nguyªn liÖu cao , nh­ng ®©y kh«ng thÓ coi lµ môc tiªu l©u dµi. Cho nªn trong dµi h¹n, chóng ta ph¶i biÕt khai th¸c nh÷ng lîi thÕ nµy mét c¸ch triÖt ®Ó th«ng qua viÖc ¸p dông c«ng nghÖ tiÕn tiÕn, hiÖn ®¹i ®èi víi nh÷ng lÜnh vùc then chèt, nh÷ng kh©u cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh; c«ng nghÖ phï hîp ®èi víi nh÷ng ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng trong ®iÒu kiÖn nguån nh©n lùc ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña c«ng nghÖ cao. Bªn c¹nh ®ã, cÇn ph¶i ph¸t triÓn h¬n n÷a vµo ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, khoa häc c«ng nghÖ ®Ó cè g¾ng t¹o dùng thªm nhiÒu lîi thÕ c¹nh cÊp cao. Cßn ®èi víi Trung Quèc th× cã c¸c lîi thÕ so s¸nh sau: Trung Quèc cã nguån tµi nguyªn kh¸ phong phó, nhiÒu vÒ sè l­îng phong phó vÒ chñng lo¹i. NhiÒu s¶n phÈm s¬ chÕ cña Trung Quèc dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n l­îng. DiÖn tÝch ®Êt ®ai cña Trung Quèc cã thÓ sö dông vµo môc ®Ých c«ng nghiÖp vµ dÞch vô rÊt lín, v× vËy ®Êt ®ai c«ng nghiÖp rÎ h¬n nhiÒu so víi c¸cn­ocs, ®Æc biÖt so víi c¸c n­íc trong khu vùc. Lùc l­îng lao ®éng cña Trung Quèc hiÖn nay kho¶ng h¬n 730 triÖu ng­êi vµ cã thÓ bæ sung thªm 150 triÖu ng­êi trong vßng 10 n¨m n÷a. Lôc l­îng lao ®éng hïng hËu nµy lµ mét thÕ m¹nh lín cña Trung Quèc. ¦u thÕ vÒ vèn lµ yÕu thÕ rÊt quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ Trung Quèc. NhiÒu n¨m qua møc tÝch luü trong n­íc lu«n xÊp xØ 40% GDP nhê vµo chÝnh s¸ch thu hót vèn cña chÝnh phñ linh ho¹t vµ ®a d¹ng. §©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó Trung Quèc ph¸t triÓn vÒ mäi mÆt. §Æc biÖt Trung Quèc cã thÕ m¹nh vÒ quy m« thÞ tr­êng va søc mua lín. Hiªn nay kho¶ng 80% d©n sè cã møc thu nhËp trªn 1000 USD/ n¨m, riªng sè nµy ®· t¹o ra søc mua 100 tØ USD hµng n¨m. ThÞ tr­êng nµy cµng ®­îc më réng thªm nhê vÞ trÝ ®¹i lý vµ ®­êng biªn giíi chung víi 15 quèc gia. 3.Mét vµi ®Æc ®iÓm cÇn l­u ý ë thÞ tr­êng Trung Quèc: Thø nhÊt, c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc th­êng thÝch thanh to¸n vµ mua b¸n qua ®­êng biªn mËu v× hä cã nh÷ng ­u ®·i nhÊt ®Þnh cña ChÝnh phñ Trung Quèc. Thø hai, khi ph¶i c¹nh tranh víi hµng ho¸ Trung Quèc ë bÊt cø mét thÞ tr­êng nµo, ngay c¶ trªn thÞ tr­êng Trung Quèc, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng nªn ®èi ®Çu. C¸i g× Trung Quèc kh«ng s¶n xuÊt thi chóng ta s¶n xuÊt nÕu kh«ng rÊt dÔ thÊt b¹i do hµng ho¸ cña Trung Quèc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ gi¸, mÉu m·, chñng lo¹i s¶n phÈm. Thø ba, ®Ó th©m nhËp vµo Trung Quèc, c¸c doanh nghiÖp nªn cè g¾ng c¶i tiÕn mÉu m·, xem xÐt gi¸ thµnh v× t¹i thÞ tr­êng nµy, mÉu m· thay ®æi liªn tôc. Nhµ n­íc cÇn hç trä ban ®Çu cho c¸c doanh nghiÖp th©m nhËp thÞ tr­êng nh­ chia sÎ kinh phÝ tæ chøc héi chî triÓn l·m, gi¶m thua lç cho c¸c doanh nghiÖp b¾t ®Çu vµo chiÕm thÞ tr­êng. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng quan hÖ Th­¬ng m¹i 2 n­íc tõ 1991 ®Õn nay. I. T×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc trong giai ®o¹n 1991 ®Õn nay: Ngµy 7 -11- 1991 t¹i lÇu sè 18, Nhµ kh¸ch chÝnh phñ §iÕu Ng­ §µi ë B¾c Kinh ®· diÔn ra cuéc héi ®µm quan träng gi÷a c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao nhÊt ViÖt Nam vµ Trung Quèc. KÕt qu¶ cuéc héi th¶o lµ c¸c hiÖp ®Þnh hîp t¸c vµ ra th«ng b¸o chung ViÖt Nam - Trung Quèc vÒ b×nh th­êng ho¸ quan hÖ. §Ó cã ®­îc kÕt qu¶ nh­ vËy lµ do sù nç lùc, thiÖn chÝ gi÷a chÝnh phñ vµ nh©n d©n 2 n­íc trong suèt thêi gian tr­íc ®ã. Tõ ®ã sù giao l­u, hîp t¸c ViÖt Trung trªn c¸c lÜnh vùc ngµy cµng më réng vµ ®i vµo chiÒu s©u. Nh÷ng qu¸ khø ®Ó l¹i ®· ®­îc hai bªn gi¶i quyÕt dÇn tõng b­íc. Hai n­íc ®· ký kÕt hiÖp ­íc vÒ biªn giíi trªn ®Êt liÒn, hiÖp ®Þnh ph©n ®Þnh VÞnh B¾c Bé vµ hiÖp ®Þnh nghÒ c¸. §Æc biÖt, quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc më ra mét trang míi víi nhiÒu thµnh tùu vµ triÓn väng. 1. Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu: KÓ tõ 1991 trë l¹i ®©y, trao ®æi th­¬ng m¹i gi÷a 2 n­íc ViÖt Nam - Trung Quèc kh«ng ngõng t¨ng lªn, ®ãng gãp kh«ng nhá vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc. §Æc biÖt, n¨m 2000, tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ®¹t 2.957 triÖu USD, t¨ng 78 lÇn so víi n¨m 1991 lµ 37,7 triÖu USD, trong ®ã xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc ®¹t 1.534 triÖu USD. Riªng 6 th¸ng ®Çu n¨m 2001, kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt Nam sang Trung Quèc ®¹t 794, triÖu USD víi møc t¨ng tr­ëng lµ 30%. TÝnh trung b×nh tèc ®é t¨ng tr­ëng giai ®o¹n 1991 ®Õn nay lµ kho¶ng xÊp xØ 20%/ n¨m. Tèc ®é ph¸t triÓn nµy kh¸ cao so víi tèc ®é ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ViÖt Nam víi mét sè n­íc kh¸c (nh­ Mü, EU, NhËt B¶n) ®· phÇn nµo chøng minh ®­îc tiÒm n¨ng th­¬ng m¹i cña 2 phÝa. Theo sè liÖu thèng kª cña H¶i quan ViÖt Nam, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a 2 n­íc trong giai ®o¹n 1991 - 2000 cô thÓ nh­ sau: B¶ng: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam - Trung Quèc thêi kú 1997 - 2000 (B¸o) Trong giai ®o¹n nµy, xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña ViÖt Nam víi Trung Quèc t¨ng ®Òu hµng n¨m. NÕu n¨m 1991, ViÖt Nam míi xuÊt khÈu sang Trung Quèc 19,3 triÖu USD vµ nhËp khÈu 18,4 triÖu USD th× ®Õn n¨m 1997 con sè nµy ®· 474,1 triÖu USD vµ 404,4 triÖu USD t­¬ng øng. Møc t¨ng ®Òu hµng n¨m cho thÊy kh¶ n¨ng duy tr× tèc ®é trao ®æi th­¬ng m¹i gi÷a 2 bªn kh¸ tèt, luång hµng l­u th«ng hµng ho¸ ngµy cµng (thÓ hiÖn träng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ng¹ch ngµy cµng cao). Tuy nhiªn, n¨m 1996, kim ng¹ch trao ®æi th­¬ng m¹i gi÷a 2 n­íc cã gi¶m nhÑ, tõ 691,6 triÖu USD n¨m 1995 xuèng cßn 669,2 triÖu USD (b»ng 96,7%) Nh­ng n¨m 1997 l¹i t¨ng l¹i vµ ®¹t… N¨m 1998 mÆc dï cã khñng ho¶ng tµi chÝnh Ch©u ¸, tuy kh«ng trùc tiÕp g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i lín vÒ tµi chÝnh, kinh tÕ ®èi víi ViÖt Nam song ®· Ýt nhiÒu ¶nh h­ëng ®Õn quan hÖ trao ®æi th­¬ng m¹i ViÖt Nam víi mét sè n­íc kh¸c, nhÊt lµ c¸c n­íc cïng ch©u lôc nh­ng quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - Trung Quèc vÉn t¨ng tõ 878,5 triÖu USD n¨m 1997 lªn 989,4 triÖu USD. So s¸nh gi÷a sè kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ kim ng¹ch nhËp khÈu cho thÊy ViÖt Nam trong giai ®o¹n võaqua ®· xuÊt siªu sang Trung Quèc tuy sè l­îng kh«ng lín vµ xÐt vÒ tæng thÓ th× c¸n c©n th­¬ng m¹i thêi gian qua kh¸ c©n b»ng. Riªng n¨m 1997, ViÖt Nam xuÊt siªu sang Trung Quèc kho¶ng 70 triÖu USD. NhËn thÊy giai ®o¹n 1991 - 1996 kim ng¹ch xuÊt khÈu gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc kh¸ th¨ng b»ng, t¨ng ®Òu qua hµng n¨m vµ chØ gi¶m nhÑ vµo 1996. Sù biÕn ®éng nµy cã thÓ chÊp nhËn ®­îc do nh÷ng dao ®éng cña thÞ tr­êng qua hµng n¨m. N¨m 1997, ViÖt Nam gi¶m nhËp thiÕt bÞ cho c¸c nhµ m¸y ®­êng, xi m¨ng, nhÊt lµ ®èi víi c¸c thiÕt bÞ cña nhµ m¸y xi m¨ng lß ®øng (gÇn nh­ kh«ng nhËp n÷a) lµm gi¶m kim ng¹ch nhËp khÈu, trong khi sè l­îng hµng ho¸ vÉn ®­îc duy tr× dÉn ®Õn h×nh t­îng xuÊt siªu kh¸ cao (70 triÖu USD) mµ H¶i Quan thèng kª ®­îc. Bªn c¹nh ®ã còng cßn nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c dÉn ®Õn t×nh tr¹ng xuÊt siªu trong mÊy n¨m gÇn d©y nh­ ¶nh cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh Ch©u ¸ ®· lµm gi¶m nhu cÇu nhËp khÈu cña c¸c nhµ nhËp khÈu Hµn Quèc, Th¸i Lan, In®onesia. Nh÷ng n­íc chÞu thiÖt h¹i lín nhÊt trong cuéc khñng ho¶ng nãi trªn vµ còng lµ ®èi t¸c th­¬ng m¹i lín cña ViÖt Nam. V× vËy, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ViÖt Nam ph¶i lu«n t×m lèi tho¸t cho s¶n phÈm cña m×nh b»ng c¸ch xuÊt khÈu sang Trung Quèc. Nh×n chung, trong giai ®o¹n 1991 - 2000, ta ®· dÇn n©ng cao kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu víi Trung Quèc vµ duy tr× sù t¨ng tr­ëng æn ®Þnh, bÊt chÊp nh÷ng biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. §©y lµ mét kÕt qu¶ ®¸ng ghi nhËn trong trao ®æi th­¬ng m¹i nãi chung vµ quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - Trung Quèc nãi riªng. 2. C¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu: 2.1. Hµng xuÊt khÈu: Trung Quèc lµ mét trong nh÷ng n­íc cã nÒn m¸y mãc - c«ng nghÖ kh¸ ph¸t triÓn trong khu vùc còng nh­ trªn thÕ giíi. Víi thÕ m¹nh lµ gi¸ rÎ, c«ng nghÖ s¶n xuÊt kh¸ tiªn tiÕn, mÉu m· ®Ñp.. s¶n phÈm cña Trung Quèc kh«ng chØ cã ­u thÕ trªn thÞ tr­êng Ch©u ¸ mµ cßn chiÕm lÜnh ®­îc thÞ tr­êng c¸c n­íc Ch©u ¢u vµ Ch©u Mü. Mét trong nh÷ng khã kh¨n cña ViÖt Nam khi xuÊt khÈu hµng sang Trung Quèc lµ nh÷ng mÆt hµng ®­îc coi lµ thÕ m¹nh cña ViÖt Nam nh­ g¹o, cµ phª, chÌ vµ mét sè s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh¸c còng lµ thÕ m¹nh cña Trung Quèc nªn nh÷ng mÆt hµng nµy rÊt khã më réng thÞ tr­êng, n©ng cao sè l­îng tiªu thô t¹i thÞ tr­êng n­íc nµy. Trong giai ®o¹n ®Çu sau khi b×nh th­êng ho¸ quan hÖ, hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc chñ yÕu lµ N«ng s¶n vµ mét vµi kho¸ng s¶n cã thÕ m¹nh nh­ quÆng cr«m, dÇu th«. Tuy nhiªn, c¸c s¶n phÈm nµy chñ yÕu lµ nguyªn liÖu th« ch­a qua chÕ biÕn, lo¹i hµng CNTD chiÕm mét tû lÖ nhá Sè liÖu cô thÓ vÒ c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc giai ®o¹n 1992 -1995 nh­ sau: B¶ng sè liÖu (TËp tµi liÖu)******* Nh×n chung, c¸c mÆt hµng t¨ng tr­ëng kh«ng ®Òu: dÇu th«, cao su, h¹t ®iÒu lµ nh÷ng hµng cã kim ng¹ch xuÊt khÈu lín trong giai ®o¹n nµy. C¸c mÆt hµng nµy ®Òu ®­îc xuÊt khÈu d­íi d¹ng nguyªn liÖu nªn gi¸ trÞ tËn dông ®­îc gi¸ trÞ s¶n phÈm, trÞ gi¸ xuÊt khÈu ch­a cao. V× vËy, ®Ó n©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c doanh nghiÖp ph¶i n©ng cao khèi l­îng hµng xuÊt. §©y lµ mét trong nh÷ng khã kh¨n chung cña ngµnh th­¬ng m¹i ViÖt Nam ®ßi hái ViÖt Nam ph¶i chuyÓn theo h­íng gi¶m xuÊt khÈu nguyªn liÖu th«, n©ng dÇn khèi l­îng hµng ho¸ qua chÕ biÕn. H­íng ®i nµy ph¶i nhanh ®­îc ¸p dông trong mäi quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc trong ®ã cã Trung Quèc. Trong giai ®o¹n 1996 - 2000, gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu sang Trung Quèc t¨ng lªn ®¸ng kÓ so víi giai ®o¹n tr­íc. C¸c s¶n phÈm c©y c«ng nghiÖp nh­ cµ phª, cao su, h¹t ®iÒu vÉn chiÕm mét phÇn ®¸ng kÓ trong kim ng¹ch xuÊt khÈu. Bªn c¹nh ®ã, mét sè mÆt hµng kh¸c nh­ hµng dÖt may, h¶i s¶n còng ®· b­íc ®Çu th©m nhËp thÞ tr­êng Trung Quèc. Sè liÖu cô thÓ nh­ sau: B¶ng sè liÖu (tËp tµi liÖu)********** §¸ng chó ý lµ dÇu th« ngµy cµng chiÕm tû träng lín vµ t¨ng ®Òu h¬n so víi giai ®o¹n tr­íc. NÕu nh­ 1993 kim ng¹ch dÇu th« lµ 31,722 triÖu USD, n¨m 1994 gi¶m xuèng rÊt thÊp cßn 7.600.000 USD th× n¨m 1996 con sè nµy ®· lµ 16.671.913 USD vµ t¨ng lªn 141.371.655 USD n¨m 1997. Trong khi ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu than ®¸ d­êng nh­ cã xu h­íng gi¶m m¹nh do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, tõ 28.693.603 USD (1996) xuèng chØ cßn 5.227.000 USD (1997). XÐt mét c¸ch tæng thÓ th× trong giai ®o¹n 1996 - 2000 c¬ cÊu xuÊt khÈu sang Trung quèc cña ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn b­íc ®Çu. Tû lÖ hµng nguyªn liÖu ®· qua chÕ biÕn vµ hµng TD ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Mét sè mÆt hµng nh­ cao su, dÇu th«, h¶i s¶n, hµng rau qu¶, h¹t ®iÒu, than ®¸ ®· chiÕm mét tû träng ®¸ng kÓ. §Æc biÖt n¨m 2000, ViÖt Nam ®· xuÊt sang Trung Quèc mét mÆt hµng míi mµ tr­íc ®©y ch­a cã, ®ã lµ linh kiÖn vi tÝnh víi kim ng¹ch ®¹t 3,5 triÖu tØ USD vµ Trung Quèc ®ang nhËp khÈu 60% s¶n l­îng cao su xuÊt khÈu cña ViÖt Nam (gÇn 80.000T). Nh×nh chung, hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc cã thÓ chia thµnh 4 nhãm chÝnh nh­ sau: - Nhãm hµng nguyªn liÖu gåm than ®¸, dÇu th«, quÆng s¾t, quÆng cromit, c¸c lo¹i dÇu, coa su tù nhªn … - Nhãm hµng n«ng s¶n gåm l­¬ng thùc, chÌ, rau, g¹o, h¹t ®iÒu, c¸c lo¹i hoa qu¶ nhiÖt ®èi nh­ chuèi, xoµi, thanh long, ch«m ch«m…, c¸c lo¹i gç… - Nhãm hµng thuû s¶n t­¬i sèng vµ ®«ng l¹nh, nh­ t«m, c¸, cua…, ®éng vËt nu«i nh­ r¾n, ba ba…, - Nhãm hµng TD, kh¶ n¨ng thñ c«ng mü nghÖ, giµy dÐp, ®å gia dông cao cÊp… 2.2. Hµng nhËp khÈu: Hµng nhËp khÈu tõ Trung Quèc kh¸ phong phó vÒ chñng lo¹i song chñ yÕu ®Òu lµ nh÷ng mÆt hµng ®· qua chÕ biÕn vµ c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp. Tuú theo nhu cÇu cña tõng n¨m, tõng giai ®o¹n mµ sè l­îng nhËp khÈu tõng mÆt hµng t¨ng hoÆc gi¶m. Trong giai ®o¹n 1991- 1995, c¸c mÆt hµng nhËp khÈu co sè l­îng lín lµ xi m¨ng, kÝnh x©y dùng, thÐp c¸n, thÐp x©y dùng, ngò cèc vµ bét, d­îc phÈm, hµng may mÆc, d­îc phÈm. C¬ cÊu hµng nhËp khÈu giai ®o¹n 1991- 1995 nh­ sau: B¶ng sè liÖu( tËp tµi liÖu) NÕu so s¸nh víi kim ng¹ch vµ mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cã thÓ thÊy sù chªnh lÖnh trong quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc. Tuy nhiªn vµi n¨m ViÖt Nam xuÊt siªu sang Trung Quèc nh­ng chñ yÕu lµ c¸c mÆt hµng nguyªn liÖu th«, trong khi ®ã hµng nhËp khÈu tõ Trung Quèc chñ yÕu lµ c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp, s¶n phÈm c«ng nghiÖp ®· qua chÕ biÕn vµ ®­îc nhËp víi gi¸ cao h¬n h¼n so víi gi¸ nguyªn liÖu th« xuÊt khÈu. Râ rµng, cÇn thiÕt ph¶i nhanh chãng t¨ng l­îng hµng xuÊt khÈu ®· qua chÕ biÕn ®Ó t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng trong n­íc, t¨ng gÝa trÞ xuÊt khÈu. C¬ cÊu mÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu giai ®o¹n 1996- 2000 nh­ sau: B¶ng sè liÖu: (tËp tµi liÖu) C¸c mÆt hµng m¸y mãc thiÕt bÞ nhËp khÈu cña Trung Quèc nh×n chung chØ cã tr×nh ®é kü thuËt thÊp hoÆc trung b×nh. V× vËy, nã kh«ng phï hîp víi chÝnh s¸ch nhËp khÈu mÊy moc thiÕt bÞ cña chóng ta lµ nhËp nh÷ng thiÕt bÞ, m¸y mãc cã tr×nh ®é kü thuËt tiÕn tiÕn ®Ó n©ng cao chÊt l­îng vµ b¶o vÖ m«i tr­ßng sinh th¸i cña ®Êt n­íc. Nªn cÇn ph¶i qu¶n lý chÆt chÏ h¬n n÷a viÖc nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ tõ thÞ tr­êng Trung Quèc. Tõ n¨m 1997 trë l¹i ®©y chóng ta ®· phÇn nµo h¹n chÕ ®­îc sè l­îng nhËp khÈu ®èi víi nh÷ng mÆt hµng nµy. VÝ dô nh­ c¸c thiÕt bÞ toµn bé cho c¸c nhµ m¸y xi m¨ng lß ®øng do chÊt l­îng kh«ng cao, kh¶ n¨ng an toµn vÒ mÆt m«i tr­êng kÐm nªn tõ n¨m 1997 ®· kh«ng ®­îc nhËp khÈu n÷a. §èi víi nhãm hµng tiªu dïng, c¸c s¶n phÈm nµy cña Trung Quèc ®ang c¹nh tranh rÊt m¹nh mÏ víi hµng s¶n xuÊt trong n­íc vµ hµng cña mét sè n­íc trong khu vùc, nhiÒu mÆt hµng thuéc nhãm nµy cã xu h­íng “lÊn ¸p” so víi hµng s¶n xuÊt trong n­íc do gi¸ rÊt rÎ. Nãi chung c¸c mÆt hµng nµy cã chÊt l­îng kh«ng cao vµ chñ yÕu lµ s¶n phÈm cña ®Þa ph­¬ng. Thùc tÕ nµy ®Æt c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ c¸c doanh nghiÖp trong n­íc tr­íc vÊn ®Ò lµm thÕ nµo ®Ó h¹n chÕ h¹n chÕ l­îng hµng nhËp khÈu lo¹i nµy tõ Trung Quèc, ®ång thêi n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm trong n­íc, h¹ gi¸ thµnh ®Ó t¨ng tÝnh c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm cïng lo¹iñtªn chÝnh thÞ tr­êng néi ®Þa vµ kh¼ng ®Þnh m×nh trªn thÞ tr­êng khu vùc còng nh­ quèc tÕ. Tãm l¹i, hµng ho¸ cña ViÖt Nam nhËp khÈu tõ Trung Quèc gåm 5 nhãm mÆt hµng chÝnh lµ: D©y chuyÒn s¶n xuÊt ®ång bé nh­ d©y chuyÒn s¶n xuÊt ®­êng, xi m¨ng lß ®øng... M¸y mãc thiÕt bÞ nh­ thiÕt bÞ y tÕ, vËn t¶i, m¸y n«ng nghiÖp... Nguyªn nhiªn liÖu nh­ x¨ng dÇu, s¾t thÐp , vËt liÖu x©y dùng... MÆt hµng n«ng s¶n nh­ l­¬ng thùc bét m×, ®­êng, hoa qu¶, ... Hµng tiªu dïng nh­ c¸c s¶n phÈm ®iÖn tö, xe m¸y, quÇn ¸o, ®å ch¬i trÎ em... C¸c chñng lo¹i hµng nhËp khÈu tõ Trung Quèc kh¸ phong phó vµ mét phÇn ®¸ng kÓ ®­îc nhËp theo ®­êng tiÓu ng¹ch hoÆc ®i theo ®­êng biªn giíi do ho¹t ®éng bu«n lËu. 3. Ph­¬ng thøc bu«n b¸n: Ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng gi÷a hai n­íc ®­îc thùc hiÖn th«ng qua nhiÒu ph­¬ng thøc kh¸c nhau nh­ bu«n b¸n chÝnh ng¹ch, bu«n b¸n tiÓu ng¹ch, t¹m nhËp t¸i xuÊt. Nh­ng trong ®ã bu«n b¸n chÝnh ng¹ch vµ tiÓu ng¹ch lµ ph­¬ng thøc chÝnh. Ho¹t ®éng chÝnh ng¹ch vµ tiÓu ng¹ch ®· ph¸t triÓn do ®­îc sù chó träng cña c¶ hai phÝa, nhÊt lµ sau HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ®­îc ký kÕt vµo n¨m 1991 ®· gãp phÇn lµm t¨ng kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu ngµy cµng t¨ng lªn. Bªn c¹nh ®ã, trao ®æi th­¬ng m¹i cña d©n c­ khu vùc biªn giíi còng ®­îc më réng vµ ph¸t triÓn. §Õn nay, trªn biªn giíi ph¸i B¾c ®· më 25 cÆp cöa khÈu trªn bé, trong ®ã cã 18 cÆp theo HiÖp ®Þnh t¹m thêi (gåm 4 cöa khÈu quèc tÕ, 7 cöa khÈu quèc gia, 7 cöa khÈu ®Þa ph­¬ng), 7 cÆp cöa khÈu më ngoµi HiÖp ®Þnh do sù thë thuËn cña ®Þa ph­¬ng hai bªn, trong sè nµy 2 cöa khÈu Ka Long( Mãng C¸i) vµ T©n Khanh (L¹ng S¬n) ho¹t ®éng nh«n nhÞp h¬n c¸c cöa khÈu chÝnh. Ngoµi ra cßn hµng tr¨m ®­êng mßn, hµng chôc chî ®­êng biªn qua l¹i cho d©n c­ hai bªn vïng miÒn biªn giíi qua l¹i giao l­u. §èi víi ho¹t ®éng bu«n b¸n chÝnh ng¹ch: §· cã sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ tõ khi quan hÖ hai n­íc b×nh th­êng trë l¹i vµ chiÕm phÇn lín trong trao ®æi th­¬ng m¹i hai chiÒu. Trong thêi kú 1991- 1996, xuÊt nhËp khÈu chÝnh ng¹ch t¨ng b×nh qu©n 103%/ n¨m. Giai ®o¹n ®Çu(1991- 1993) mËu dÞch chÝnh ng¹ch chØ chiÕm mét phÇn nhá so víi mËu dÞch tiÓu ng¹ch. Tõ n¨m 1994- 1998 ho¹t ®éng bu«n b¸n chÝnh ng¹ch ®· v­¬n lªn gi÷ vÞ trÝ ¸p ®¶o trong tæng kim ng¹ch xuu¸t khÈu víi Trung Quèc. Do ®Æc thï lµ ViÖt Nam vµ Trung Quèc cã chung ®­êng biªn giíi trªn bé kh¸ dµi (1350 km) nªn trao ®æi qua c¸c cöa khÈu ë khu vùc biªn giíi trªn bé diÔn ra hÕt søc m¹nh mÏ vµ chiÕm phÇn lín l­îng hµng ho¸ trao ®æi cña hai phÝa. Theo Tæng côc H¶i Quan th× n¨m 1997 tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ta qua c¸c cöa khÈu biªn giíi phÝa B¾c lµ 442 triÖu USD vµ trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1998 con sè nµy lµ 158 triÖu USD. §iÒu nµy cho thÊy vai trß hÕt søc quan träng cña c¸c cöa khÈu biªn giíi trong quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc. Ho¹t ®éng bu«n b¸n ë c¸c cöa khÈu nh­ Mãng C¸i, §ång §¨ng, Ka Long diÔn ra s«i ®éng, xuÊt nhËp chÝnh ng¹ch cña ta chiÕm 70- 75% trong tæng kim ng¹ch. C¸c chñ thÓ tham gia bu«n b¸n chÝnh ng¹ch chñ yÕu lµ c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë c¸c tØnh biªn giíi cã liªn doanh víi c¸c Tæng c«ng ty ë s©u trong néi ®Þa, sau ®ã h×nh thµnh m¹ng l­íi kinh doanh bao gåm c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong c¶ n­íc cïng tham gia. C¸c h×nh thøc giao dÞch trong bu«n b¸n chÝnh ng¹ch còng rÊt ®a d¹ng vµ ®· ¸p dông c¸c ph­¬ng thøc bu«n b¸n th«ng dông trong th­¬ng m¹i quèc tÕ nh­ Hîp ®ång mua b¸n.Bªn c¹nh ®ã, c¸c h×nh thøc gia c«ng, t¹m nhËp t¸i xuÊt, chuyÓn khÈu còng b­íc ®Çu ®­îc thùc hiÖn vµ cã xu h­íng gia t¨ng. Cã thÓ thÊy r»ng ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu chÝnh ng¹ch gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc trong giai ®o¹n võa qua ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng nghi nhËn, song chÝnh sù nhén nhÞp nµy còng ®· g©y nªn nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh cho ho¹t ®éng qu¶n lý cña phÝa ViÖt Nam. §ã chÝnh lµ sù hçn lo¹n, tranh mua tranh b¸n lµm cho viÖc qu¶n lý ho¹t ®éng th­¬ng m¹i, nhÊt lµ khu vùc biªn giíi trë nªn khã kh¨n vµ phøc t¹p h¬n. §èi víi ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu tiÓu ng¹ch: Cïng víi sù ph¸t triÓn kh¸ nhanh cña ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu chÝnh ng¹ch, ho¹t ®éng xuÊt nhËp tiÓu ng¹ch còng diÔn ra rÊt s«i ®éng. Trong giai ®o¹n 1991- 1996, tiÓu ng¹ch t¨ng b×nh qu©n 56%/ n¨m. Ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu tiÓu ng¹ch th­êng chiÕm kho¶ng 25- 30% tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu víi Trung Quèc. Theo thèng kª cña Tæng côc H¶i Quan th× n¨m 1997, con sè nµy lµ 31,25% trong tæng kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu, n¨m 1998 lµ 41,76%. Cô thÓ nh­ sau: B¶ng sè liÖu (tËp tµi liÖu) Ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu kh«ng nh÷ng lµm t¨ng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu mµ cßn gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu trao ®æi cña d©n c­ hai n­íc, c¶i thiÖn, n©ng cao ®êi sèng cña ng­êi d©n khu vùc biªn giíi, thËm chÝ mét bé phËn d©n c­ ë c¸c tØnh biªn giíi hai n­íc ®· cã thªm viÖc lµm , t¨ng thªm thu nhËp, tho¸t khái c¶nh nghÌo ®ãi cña thêi kú tr­íc khi b×nh th­êng ho¸ quan hÖ. §iÒu nµy ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc æn ®Þnh vµ duy tr× mèi quan hÖ h÷u nghÞ gi÷a hai bªn. II. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc: 1. §Æc ®iÓm mèi quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam-Trung Quèc: ViÖt Nam vµ Trung Quèc lµ hai quèc gia l¸ng giÒng, nªn trong quan hÖ, ®Æc biÖt lµ quan hÖ th­¬ng gi÷a hai n­íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt. §Æc ®iÓm ®Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn ®ã lµ ViÖt Nam vµ Trung Quèc cã hoµn c¶nh ®¹i lý gÇn gòi, cã truyÒn thèng v¨n ho¸ t­¬ng ®ång, g¾n bã lÉn nhau, hÖ thèng chÝnh trÞ. Do cã chung biªn giíi c¶ ®­êng bé vµ ®­êng biÓn nªn quan hÖ th­¬ng m¹i qua biªn giíi rÊt ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu tiÓu ng¹ch. Sù gÇn gòi, t­¬ng ®ång vÒ v¨n ho¸ nµy gãp phÇn quan träng vµo viÖc t¨ng c­êng sù hiÓu biÕt vµ giao l­u gi÷a nh©n d©n hai n­íc ch¼ng nh÷ng trong thÕ kû XXI mµ cßn m·i m·i vÒ sau. TiÕp theo ph¶i kÓ ®Õn lµ mèi quan hÖ ViÖt- Trung ®­îc dùa trªn c¬ së mèi quan hÖ ngo¹i giao gi÷a chÝnh phñ hai n­íc, ®Æc biÖt mèi quan hÖ nµy míi chuyÓn tõ b¹n sang thï nªn cßn rÊt nhiÒu c¬ héi cho c¶ hai bªn. Mét ®Æc biÓm kh¸ quan träng n÷a lµ hiÖn nay Trung Quèc ®ang x©y dùng mèi quan hÖ tèt ®Ñp víi HiÖp héi c¸c n­íc §«ng Nam ¸(ASEAN) mµ ViÖt Nam lµ mét thµnh viªn. Trong thêi gian qua, ASEAN + 3, ASEAN +1, quan hÖ trong tæ chøc hîp t¸c Ch©u ¸- Th¸i B×nh D­¬ng (APEC) vµ c¸c kÕ ho¹ch hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ viÖc x©y dùng con ®­êng xuyªn ¸, ®­êng s¾t ASEAN nèi Trung Quèc víi c¸c quèc gia kh¸c ®·, ®ang vµ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt- Trung ph¸t triÓn. C¸c ®Æc ®iÓm nªu trªn t¹o ra nhiÒu ®iÖu thuËn lîi nh­ng còng kh«ng Ýt khã kh¨n trong quan hÖ th­¬ng m¹i hai n­íc ë c¶ tÇm vü m« vµ vi m«. 2. ThuËn lîi: Thø nhÊt, ViÖt Nam vµ Trung Quèc, nói liÒn nói, s«ng liÒn s«ng, cã ®­êng biªn giíi chung trªn ®Êt liÒn dµif kho¶ng 1350 km cahyj qua sau tØnh ( 31 huyÖn) cña ViÖt Nam vµ hai tØnh gåm s¸u thµnh phè, ®Þa khu, ch©u(14 huyÖn) cña Trung Quèc. Trªn biªn giíi chung cña cã 18 cÆp cÆp cöa khÈu bao gåm c¶ cöa khÈu quèc gia vµ cöa khÈu cÊp tØnh. Sè km biªn giíi chung cña c¶ hai n­íc, còng nh­ sè cöa khÈu c¸c cÊp ®Òu nhiÒu h¬n so víi c¸c n­íc §«ng Nam ¸ kh¸c. GÇn ®©y nhiÒu cöa khÈu nh­ §«ng H­ng- Mãng C¸i, Bang T­êng- §ång §¨ng, Pß Chµi- T©n Khanh, Hµ KhÈu- Lµo Cai ®· cã ý t­ëng x©y dùng thµnh nh÷ng khu bu«n b¸n tù do,lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi cho ®iÒu kiÖn bu«n b¸n cña nh©n ®©n vµ th­¬ng nh©n hai n­íc. Cßn gióp c¾t gi¶m ®­îc nhiÒu kho¶n chi phÝ, ®Æc biÖt lµ chi phÝ vËn chuyÓn, l­u kho l­ b·i..tõ dè gi¶m ®­îc gi¸ thµnh s¶n phÈm, t¨ng tÝnh c¹nh tranh cho hµng ho¸. Thø hai, ph¸t triÓn bu«n b¸n qua biªn giíi ViÖt Nam- Trung Quèc kh«ng thÓ t¸ch rêi trong bèi c¶nh chung vÒ quan hÖ hai n­íc. Th¸ng 2 n¨m 1999 Tæng BÝ th­ hai n­íc, ®· x¸c lËp khu«n khæ míi cho ViÖt Nam vµ Trung Quèc theo ph­¬ng ch©m 16 ch÷ “ L¸ng giÒng h÷u nghÞ, hîp t¸c toµn diÖn, æn ®Þnh l©u dµi, h­íng tíi t­¬ng lai”. Ph­¬ng ch©m nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn cho quan hÖ th­¬ng m¹i hai n­íc c¶ chÝnh ng¹ch vµ tiÓu ng¹ch, c¶ ë tÇm vü m« vµ vi m«. Thø ba, Trung Quèc víi diÖn tÝch 9,6 triÖu km2( r«ng thø ba thÕ giíi), d©n sè lµ 1,3 tû ng­êi(1/5 d©n sè thÕ giíi) vµ ViÖt Nam lµ mét n­íc lín ë §«ng Nam ¸, ®©y lµ hai thÞ tr­êng cã tiÒm n¨ng mµ ch­a ®­îc khai th¸c xøng víi tiÒm n¨ng vèn cã. §ßi hái c¸c doanh nghiÖp hai n­íc cÇn cã nh÷ng chÝnh sach, kÕ ho¹ch trong ng¾n, trung vµ dµi h¹n ®Ó th©m nhËp vµ khai th¸c thÞ tr­êng cña nhau. Thø t­, c¶ hai ®Òu chó träng x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vïng biªn giíi chung, chó trong x©y dùng m«i tr­êng phÇn cøng( ®­êng, ®iÖn, n­íc..), x©y dùng c¸c thµnh phè cöa khÈu biªn giíi. §ång thêi, chó trong x©y dùng m«i tr­êng phÇn mÒm, hai n­íc ®· ký kÕt ®­îc 19 HiÖp ®Þnh hîp t¸c kinh tÕ th­¬ng m¹i ( trong tæng sè 30 HiÖp ®Þnh vµ tho¶ thuËn ®· ®­îc ký kÕt, ®¸ng l­u ý lµ HiÖp ®Þnh kinh tÕ bu«n b¸n, HiÖp ®Þnh t¹m thêi vÒ viÖc xö lý ®­êng biªn giíi hai n­íc, HiÖp ®Þnh hîp t¸c vµ b¶o ®¶m vµ chøng nhËn lÉn nhau vÒ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu, Ghi nhËn héi ®µm chèng bu«n lËu, HiÖp ®Þnh vÒ mua b¸n hµng ho¸ vïng biªn giíi gi÷a ChÝnh phñ n­íc CHXHCN ViÖt Nam vµ n­íc CHND Trung Hoa (n¨m 1998), HiÖp ­íc biªn giíi trªn ®Êt liÒn gi÷a hai n­íc (ký ngµy 30/12/1999). Qua ®ã ChÝnh phñ hai n­íc khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp cña nhau tiÕn hµng ho¹t ®éng kinh doanh nh­ ChÝnh phñ Trung Quèc khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cïng tham gia vµo chiÕn dÞch “§¹i khai ph¸ MiÒn T©y”, ph¸t triÓn thÞ tr­êng tØnh V©n Nam- Trung Quèc ...nh»m thóc ®Èy ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ ®Çu t­, th­¬ng m¹i. Thø n¨m, ViÖt Nam sÏ trë thµnh thµnh viªn cña khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (APTA), Héi nghÞ hîp t¸c kinh tÕ ASEAN +1,Trung Quèc võa trë thµnh thµnh viªn cña Tæ chøc Th­¬ng M¹i thÕ giíi- WTO... ngµy cµng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho th­¬ng m¹i hai n­íc, ®Æc biÖt cã lîi cho ViÖt Nam nh­ ®­îc h­ëng quy chÕ tèi huÖ quèc... Thø s¸u, ViÖc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i kh«ng ngõng gi÷a hai bªn trong suèt thêi gian qua sÏ lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn h¬n n÷x trong t­¬ng lai víi dù kiÕn bu«n b¸n hai chiÒu ViÖt Nam- Trung Quèc tõ n¨m 2000 ®Õn 2010 ®¹t møc t¨ng tr­ëng lµ 8- 15%. Tãm l¹i, nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi c¬ b¶n nµy sÏ kÕt hîp víi sù cè g¾ng cña c¶ hai bªn th× tin r»ng trong thÕ kû míi tiÒm n¨ng bu«n b¸n ViÖt Nam- Trung Quèc kh«ng ngõng t¨ng lªn. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi cßn cã nhiÒu khã kh¨n, tån t¹i mµ cÇn ®­îc gi¶i quyÕt, kh¾c phôc trong c¶ ng¾n vµ dµi h¹n. 3. Khã kh¨n vµ tån t¹i: Thø nhÊt, Quan hÖ ngo¹i th­¬ng gi÷a hai n­íc ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña mçi n­íc. Tæng kim ng¹ch( c¶ chnhs ng¹ch vµ tiÓu ng¹ch) chØ chiÕm tû lÖ khiªm tèn trong tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña mçi n­íc: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam víi Trung Quèc chØ chiÕm 5% tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu nãi chung cña ViÖt Nam vµ chØ b»ng 0,4% tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña Trung Quèc. Vµ ViÖt Nam míi chØ lµ n­íc xuu¸t khÈu thø 29 trong tæng 220 n­íc xuÊt khÈu vµo Trung Quèc, cßn Trung Quèc còng chØ lµ n­íc xuÊt khÈu lín thø 6 vµo ViÖt Nam. Thø hai, Quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc trong 10 n¨m qua ph¸t triÓn dùa trªn sù chªnh lÖch rÊt râ vÒ tr×nh ®é, ®ã lµ do tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña Trung Quèc cao h¬n ViÖt Nam. §iÒu nµy lµm cho nhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu cña Trung Quèc cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao h¬n do cã ­u thÕ vÒ chÊt l­îng vµ chñng lo¹i, mÉu m·, cã gi¸ thµnh thÊp h¬n v× c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc cã ®ñ lùc vµ chÝnh s¸ch c«ng nghÖ tÝch cùc. C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cã gi¸ trÞ thÊp vµ th­êng bÞ t¸c ®éng cña gi¸ thÞ tr­êng thÕ giíi theo xu h­íng gi¶m, trong khi ®ã hµng nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ Trung Quèc l¹i th­êng lµ nh÷ng mÆt hµng cã gi¸ trÞ cao h¬n. Thø ba, HiÖn nay hai bªn tuy ®· cã “Ghi nhËn héi ®µm” chèng bu«n lËu, hay hiÖp ®Þnh hîp t¸c ®¶m b¶o vµ chøng nhËn lÉn nhau vÒ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu nh­ng vÉn kh«ng ng¨n chÆn næi lµn sãng: hµng gi¶, hµng kÐm ph¶m chÊt vµ bu«n lËu qua biªn giíi. Trèn lËu thuÕ lµ hiÖn t­îng phæ biÕn tr«ng bu«n b¸n tiÓu ng¹ch, ®·n ®Õn thÊt thu cho Nhµ n­íc mçi n¨m hµng tr¨m tû ®ång, th«ng qua c¸c thñ ®o¹n nh­ nhËp nhiÒu khai Ýt, nhËp nh÷ng mÆt hµng cã møc thuÕ cao nh­ xe ®¹p 75%, phô tïng xe m¸y khai thµnh nh÷ng laoÞ hµng cã møc thuÕ thÊp nh­ ®å ch¬i trÎ em 10%, vËt liÖu x©y dùng 18%...Gian lËn th­¬ng m¹i, ch¹y theo lîi Ých c¸ nh©n, côc bé ®· khiÕn cho nhiÒu doanh nghiÖp ViÖt Nam t×m c¸ch xuÊt khÈu qua biªn giíi nh÷ng m¹t hµng quý hiÕm g©y x¸o trén thÞ tr­êng, mÊt lßng tin, ¶nh h­ëng ®Õn uy tÝn cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c vµ lîi Ých quèc gia. Thø t­, MÆc dï ngµy 26- 5- 1993 Ng©n hµng Trung ­¬ng cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®· ký hiÖp ®Þnh hîp t¸c thanh to¸n, theo ®ã mäi kho¶n thanh to¸n ph¶i th«ng qua Ng©n hµng th­¬ng m¹i hai n­íc theo hÖ thèng quèc tÕ b»ng ngo¹i tÖ tù do chuyÓn ®æi. Nh­ng thùc tÕ tõ 10 n¨m nay bu«n b¸n qua biªn giíi ViÖt- Trung, tuy ®· cã sù chuyÓn ®æi tõ chç hoµn toµn tù ph¸t qua ph­¬ng thøc “ Hµng ®æi hµng”, bu«n b¸n trao ta, tiÕn tíi ký kÕt hîp ®ång, thanh to¸n qua ng©n hµng nh­ng ®Õn nay l­îng thanh to¸n qua Ng©n hµng cßn rÊt nhá (d­íi 10%) tæng kim ng¹ch hµng ho¸. Ng©n hµng ch­a lµm ®­îc chøc n¨ng kiÓm so¸t vµ kinh doanh tiÒn tÖ. ThÞ tr­êng chî ®en bu«n b¸n tiÒn c«ng khai ë c¸c cöa khÈu biªn giíi hai n­íc vÉn hoµnh hµnh, hiÖn t­îng lõa ®¶o, chiÕm dông vèn, l­u hµnh tiÒn gi¶ ë c¸c tØnh biªn giíi diÔn ra th­êng xuyªn. §iÒu nµy ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng cña hai bªn. Thø n¨m, Qu¶n lý ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng va hç trî xóc tiÕn th­¬ng m¹i cña c¶ hai n­íc, ®Æc biÖt lµ ViÖt Nam cßn nhiÒu yÕu kÐm. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒu chØnh ho¹t déng ngaoÞ th­¬ng gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc ch­a ®Çy ®ñ, ch­a phï hîp. Ho¹t ®éng qu¶n lý cöa khÈu, h¶i quan ë biªn giíi cßn nhiÒu khã kh¨n vµ tiªu cùc. C¸c ho¹t hç trî, xu¸c tiÕn th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng Trung Quèc cßn yÕu kÐm, lµm cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn thiÕu th«ng tin vÒ thÞ tr­êng, dÉn ®Õn nhiÒu doanh nghiÖp thiÕu hiÓu biÕt cô thÓ vÒ thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng, vÒ thÞ tr­êng, vÒ c¸c doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu cña Trung Quèc. §iÒu nµy ¶nh h­ëng lín ®Õn kh¶ n¨ng th©m nhËp s©u h¬n vµo thÞ tr­êng ®Çy tiÒm n¨ng nµy cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. Trªn ®©y lµ nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n, tån t¹i cña c¶ hai phÝa gÆp ph¶i. Nh­ng nh×n chung quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc cã triÓn väng ph¸t triÓn tèt trong t­¬ng lai. Chóng ta chñ tr­¬ng gi÷ v÷ng ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cñ ®Êt n­íc lµ ph¸t huy néi lùc, ®Èy m¹nh CNH- H§H ®Êt n­íc v× chØ nh­ vËy chóng ta míi t¨ng c­êng hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ nãi chung vµ ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i víi Trung Quèc nãi riªng. Nh÷ng khã kh¨n, tån t¹i trªn sÏ ®­îc chÝnh phñ hai n­íc gi¶i quyÕt b»ng hÖ thèng chÝnh s¸ch ®æi míi, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tõng n­íc vµ thiÖn chÝ hîp t¸c cña phÝa b¹n. III. TriÓn väng quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc trong thêi gian tíi: Qua ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc trong 10 n¨m qua cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: MÆc dï cßn nhiÒu tån t¹i nh­ng ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ. §Æc biÖt trong cuéc c¹nh tranh víi hµng Trung Quèc, nhiÒu s¶n phÈm cña ViÖt Nam ®· n©ng cao vÒ chÊt l­îng, ®· c¶i tiÕn vÒ mÉu m· nh­ s¶n phÈm ngµnh may mÆc, hµng tiªu dïng, ®å ®iÖn tö...vµ ®· cã nh÷ng thÞ phÇn nhÊt ®Þnh ë Trung Quèc. NhiÒu hµng ho¸ tr­íc ®©y ch­a cã thÞ tr­êng xuÊt khÈu th× nay ®· xuÊt ®­îc sang thÞ tr­êng Trung Quèc. NhiÒu doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam ®· tr­ëng thµnh qua 10 n¨m bu«n b¸n víi c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc. T×nh h×nh nµy cho thÊy triÓn väng quan hÖ ngo¹i th­¬ng gi÷a hai n­íc trong thêi gian tíi cã nhiÒu høa hÑn, triÓn väng ph¸t triÓn theo h­íng tÝch cùc h¬n.Dù b¸o r»ng, tõ nµy ®Õn n¨m 2010, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt Nam- Trung Quèc sÏ t¨ng ë møc tõ 8- 15%/ n¨m. Së dÜ cã thÓ ®­a ra triÓn väng l¹c quan vÒ sù ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i hai n­íc nh÷ng n¨m tíi nh­ vËy lµ do mét sè lý do c¬ b¶n sau ®©y: Thø nhÊt, b­íc vµo thÕ kû XXI- thÕ kû cña nÒn kinh tÕ tri thøc, cña xu thÕ héi nhËp ngµy cµng s©u réng vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi sÏ më ra nhiÒu c¬ héi cho quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i hai n­íc. Thø hai, ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®· ký “ Tuyªn bè chung vÒ hîp t¸c toµn diÖn trong thÕ kû míi gi÷a n­íc CHXHCN ViÖt Nam vµ n­íc CHND Trung Hoa” ngµy 29-12-2000 vµ nhiÒu v¨n kiÖn kh¸c nh»m t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho quan hÖ ngo¹i th­¬ng hai n­íc ph¸t triÓn trong thÕ kû XXI theo ph­¬ng ch©m “ l¸ng giÒng h÷u nghÞ, hîp t¸c toµn diÖn, æn ®Þnh l©u dµi, h­íng tíi t­¬ng lai”. §ång thêi c¶ ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu lµ thµnh viªn cña tæ chøc kinh tÕ Ch©u ¸- Th¸i B×nh D­¬ng (APEC) vµ khi héi nghÞ hîp t¸c kinh tÕ ASEAN +1, ASEAN +3 võa diÔn ra gi÷a c¸c n­íc ASEAN, trong ®ã cã ViÖt Nam, vµ Trung Quèc, Hµn Quèc, NhËt B¶n sÏ më ra mét trang míi trong quan hÖ kinh tÕ nãi chung, quan hÖ th­¬ng m¹i nãi riªng gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn. Thø ba, ®èi víi ViÖt Nam, trong thêi gian tíi, Trung Quèc lµ thÞ tr­êng ®Çy tiÒm n¨ng, do: Khi Trung Quèc ®· lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO th× thÞ tr­êng xuÊt khÈu Trung Quèc ®­îc më réng, vèn n­íc ngoµi ®Çu t­ ®æ vµo cµng nhiÒu, cã thÓ du nhËp chuyÓn giao c«ng nghÖ kü thuËt vµ thiÕt bÞ m¸y mãc t­¬ng ®èi tèt, sÏ dµnh ®­îc c¸c mÆt hµng nhËp khÈu chÊt l­îng tèt, gi¸ rÎ. Tõ ®ã thóc ®Èy xuÊt khÈu cña Trung Quèc, t¨ng c­êng nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc c¶ vÒ tiªu dïng cho s¶n xuÊt (c¸c nguyªn nhiªn vËt liÖu ®Çu vµo cho s¶n xuÊt mµ hiÖn nay ViÖt Nam ®ang xuÊt khÈu sang Trung Quèc) vµ c¶ tiªu dung c¸ nh©n. Trung Quèc lµ thÞ tr­êng cã søc mua ®a d¹ng, dÔ tÝnh víi 1,3 tû d©n, cã n¬i møc thu nhËp rÊt cao tõ 18.000- 20.000 USD/ 1 ng­êi/ n¨m, cã n¬i chØ tõ 250- 300 USD/ 1 ng­êi/ n¨m. §©y lµ thuËn lîi rÊt c¬ b¶n cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam v× hµng ë mäi møc chÊt l­îng còng cã thÓ xuÊt khÈu sang Trung Quèc. Trung Quèc cã tÞ tr­êng néi tÖ æn ®Þnh trong 10 n¨m qua. Thø t­, xu h­íng tÝch cùc hîp t¸c ®i ®«i víi c¹nh tranh m¹nh mÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy quan hÖ ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam- Trung Quèc ph¸t triÓn theo h­íng l©u dµi, bÒn v÷ng , toµn diÖn vµ s©u s¾c h¬n. Ch­¬ng III: Mét sè khuyÕn nghÞ ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc tõ gãc nh×n ®èi víi doanh nghiÖp Trong viÖc thóc ®Èy ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam- Trung Quèc th× ChÝnh phñ hai n­íc ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc t¹o tiÒn ®Ò, h­íng ®i cho c¸c doanh nghiÖp tham gia xuÊt nhËp khÈu. ChÝnh v× vËy, mµ ChÝnh phñ hai n­íc nªn ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch còng nh­ c¸c ho¹t ®éng cô thÓ nh»m ®Þnh h­íng, t¹o ®iÒu kiÖn thu©n lîi, hç trî vÒ mäi mÆt cho c¸c doanh nghiÖp. §¹c biÖt vÒ phÝa ChÝnh phñ ViÖt Nam, nªn ®­a ra chÝnh s¸ch hç trî m¹nh mÏ vÒ mäi mÆt( nh©n lùc, vËt lùc, tµi lùc) cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ víi Trung Quèc, cã biÖn ph¸p tÝch cùc trong phæ biÕn, tuyªn truyÒn, cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vÒ chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña c¶ ViÖt Nam vµ Trung Quèc liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng gi÷a hai n­íc. T¨ng c­êng ho¹t ®éng kiÓm so¸t qu¶n lý vµ ng¨n chÆn c¸c ho¹t ®éng bu«n lËu, trèn thuÕ hµng gi¶...trong bu«n b¸n tiÓu ng¹ch vµ qua biªn giíi... Tuy nhiªn, tõ phÝa doanh nghiÖp còng rÊt quan träng khi chuÈn bÞ cho m×nh nh÷ng g× cÇn thiÕt ®Ó th©m nhËp vµ ph¸t triÓn kinh doanh trªn thÞ tr­êng Trung Quèc, bëi c¸c doanh nghiÖp cßn nhiÒu lung tóng, yÕu kÐm khi th©m nhËp vµo thÞ tr­êng quèc tÕ. §Æc lµ ®èi víi Trung Quèc, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ch­a tËn dông ®­îc c¸c thuËn lîi vèn cã gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc. PhÇn nµy xin ®­îc ®i s©u vµo viÖc ®­a ra nh÷ng khuyÕn nghÞ cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam khi quan hÖ th­¬ng m¹i víi Trung Quèc. *. §èi víi chÊt l­îng vµ s¶n phÈm: C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®Çu t­ ®ñ m¹nh, cã tÝnh ®ét ph¸ ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt, kinh doanh vµ qu¶n lý cña c¸n bé, c¶i tiÕn mÉu m·, chñng lo¹i vµ ®Æc biÖt lµ n©ng cao chÊt l­îng hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc. §©y ®­îc coi lµ chiÕn l­îc mang tÝnh chÊt l©u dµi nh­ng cÇn ph¶i ®­îc thùc hiÖn ngay ë mçi b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp. Ngoµi ra, cÇn x©y dùng kÕ ho¹ch vµ chiÕn l­îc xuÊt khÈu ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n cho tõng mÆt hµng, tõng khu vùc thÞ tr­êng cô thÓ cña Trung Quèc. * §èi víi gi¸ c¶ hµng ho¸: Kinh doanh trªn thÞ tr­êng Trung Quèc th× mét ®iÒu ®¸ng quan t©m ®ã lµ vÊn ®Ò gi¸ c¶ do hÇu hÕt ng­êi tiªu dïng Trung Quèc rÊt nh¹y c¶m víi gi¸ vµ th­êng chän s¶n phÈm rÎ h¬n trõ khi hä bÞ t¸c ®éng bëi c¸c ho¹t ®éng hËu m·i tèt h¬n hay chÊt l­îng cao h¬n h¼n. ChÝnh v× thÕ nªn vÊn ®Ò ®¹t ra cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµm sao gi¶m ®­îc gi¸ thµnh s¶n phÈm mµ vÉn gi÷ v÷ng chÊt l­îng hµng ho¸. §ßi hái doanh nghiÖp ph¶i chó trong tõ yÕu tè ®Çu vµo s¶n xuÊt tèt ®¶m b¶o chÊt l­îng hµng ho¸. S¶n xuÊt nhiÒu chñng lo¹i hµng ho¸ víi nhiÒu møc chÊt l­îng øng víi víi nã lµ nhiÒu møc gi¸ kh¸c ®Ó phôc vô hÕt nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng Trung Quèc, tõ ng­êi cã møc thu thËp thÊp ®Õn møc thu nhËp cao rÊt râ rÖt trong tõng khu vùc thÞ tr­êng ë Trung Quèc. * §èi víi c¸c chiÕn l­îc xóc tiÕn th­¬ng m¹i: C¸c doanh nghiÖp nªn ¸p dông c«ng nghÖ tiÕp thÞ vµ qu¶ng c¸o m¹nh h¬n trªn thÞ tr­êng nµy. Qu¶ng c¸o ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng c¸ch h÷u hiÖu nh»m t¹o dùng nhËn thøc cña ng­êi tiªu dïng tiÒm n¨ng vÒ s¶n phÈm ë Trung Quèc. Nh÷ng kªnh qu¶ng c¸o bao gåm c¸c Ên phÈm, ®µi, tivi, b¶ng hiÖu, internet vµ b¶o trî cho c¸c ho¹t ®éng thÓ thao. HiÖn nay, hµng tr¨m c¸c cuéc triÓn l·m ®­îc tæ chøc hµng n¨m ë Trung Quèc, hÇu hÕt ®­îc tµi trî hay ®ång tµi trî bëi c¸c c¬ quan ChÝnh phñ, c¸c hiÖp héi nhµ nghÒ hoÆc Côc xóc tiÕn ngo¹i th­¬ng Trung Quèc . C¸c cuéc triÓn l·m còng ®­îc tæ chøc bëi Mü, Hång K«ng ... Vµ ViÖt Nam còng cã thÓ ®éc lËp hoÆc phèi hîp cïng Trung Quèc tæ chøc c¸c héi chî triÓn l·m th­¬ng m¹i trªn nhiÒu n¬i ë Trung Quèc ®Ó c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn giíi thiÖu s¶n phÈm cña m×nh tíi ng­êi tiªu dïng Trung Quèc vµ ®Ó ng­êi tiªu dïng Trung Quèc biÕt ®Õn c¸c lo¹i s¶n phÈm “made in ViÖt Nam” gióp hµng ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh th­¬ng hiÖu cña m×nh trªn thÞ tr­êng Trung Quèc. §©y lµ c¸ch rÊt hiÖu qu¶ ®Ó trùc tiÕp ®­a s¶n phÈm ®Õn ng­êi tiªu dïng quèc tÕ. Ngoµi ra, sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña qu¶ng c¸o vµ c«ng nghÖ th«ng tin ®· lµm gia t¨ng lîi Ých trong viÖc sö dông “ th­¬ng m¹i ®iÖn tö” ë Trung Quèc. Thªm vµo ®ã, marketing trùc tiÕp vµ b¸n hµng qua m¹ng ®· b¾t ®Çu ®­îc khai th¸c trªn thÞ tr­êng nµy. Qua ®ã, c¸c doanh ngiÖp ViÖt Nam cã thÓ th©m nhËp thÞ tr­êng nµy con ®­êng “th­¬ng m¹i diÖn tö” b»ng c¸ch x©y dùng c¸c trang Web cña m×nh, c¸ siªu thÞ b¸n hµng trùc tuyÕn trªn m¹ng. Ngoµi ra, c¸c dÞch vô hËu m·i cung ®­îc ng­êi tiªu dïng Trung Quèc rÊt quan t©m. Hä cã thÓ chÊp nhËn mét møc gi¸ cao h¬n nÕu nh­ chÊt l­îng hµng ho¸ tèt h¬n vµ dÞch vô hËu m·i tèt h¬n. Nªn c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu vµ kinh doanh trùc tiÕp trªn thÞ tr­êng nµy cÇn quan t©m h¬n n÷a tíi c¸c dÞch vô xóc tiÕn nµy. * §èi víi kh©u thanh to¸n: * C¸c khuyÕn nghÞ kh¸c: C¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh hµng cã thÓ liªn kÕt víi nhau thµnh mét hiÖp héi cã ng­êi ®øng ®Çu ®iÒu hµnh ho¹t ®éng xuÊt, nhËp khÈu cña hiÖp héi. V× lîi Ých l©u dµi cña m×nh c¸c doanh nghiÖp trong hiÖp héi hç trî nhau vÒ c¸c mÆt kh¸c nhau ®Ó cïng n©ng cao chÊt l­îng hµng ho¸ còng nh­ c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i. C¸c hiÖp héi ë c¸c ngµnh hµng kh¸c nhau cã thÓ liªn kÕt víi nhau x©y dùng m¹ng l­íi siªu thÞ trªn thÞ tr­êng Trung Quèc ( cã sù gióp ®ì cña chÝnh phñ Trung Quèc vµ c¸c c¬ quan ban ngµnh chuyªn m«n) nh»m kÝch thÝch søc mua cña ng­êi tiªu dïng Trung Quèc. C¸c hiÖp héi nµy cã thÓ ®Þnh kú tæ chøc c¸c buæi to¹ ®µm, héi th¶o ®Ó cïng nhau trao ®æi th«ng tin thÞ tr­êng, kinh nghiÖm kinh doanh cho nhau, cã thÓ mêi ®¹i diÖn c¸c c¬ quan qu¶n lý t¹i mét sè khu vùc thÞ tr­êng, c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc cïng tham gia ®Ó nhËn ®­îc ®ãng gãp, gióp ®ì tõ phÝa b¹n. ChuÈn bÞ trong thêi gian kh«ng xa, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu sang Trung Quèc mét sè mÆt hµng míi nh­ c¸c s¶n phÈm cña c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ phÇn mÒm, c¸c dich vô t­ vÊn cã hµm l­îng trÝ tuÖ cao. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nªn thËn träng khi ký kÕt hîp ®ång xuÊt nhËp khÈu víi nh÷ng kh¸ch hµng Trung Quèc mµ m×nh ch­a cã quan hÖ lµm ¨n l©u dµi. Tr¸nh ®èi ®Çu khi c¹nh tranh cïng mÆt hµng víi c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc. Trªn ®©y lµ mét sè khuyÕn nghÞ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam khi th©m nhËp, kinh doanh trªn thÞ tr­êng Trung Quèc. Hy väng trong t­¬ng lai c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã thÓ ph¸t huy ®­îc nh÷ng l­îi thÕ cña m×nh, tËn dông ®­îc nh÷ng thuËn lîi ®Ó n©ng cao hiÖu qña kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cña m×nh. Tõ ®ã, t¹o dùng uy tÝn cho hµng ho¸ mang th­¬ng hiÖu ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng quèc tÕ nãi chung, ë thÞ tr­¬ng n­íc b¹n nãi riªng. KÕt luËn Nh×n l¹i chÆng ®­êng ph¸t triÓn tèt ®Ñp cña quan hÖ th­¬ng m¹i hai n­íc, chóng ta tin t­ëng r»ng víi sù quan t©m chr ®©ä chÆt chÏ cña chÝnh phñ hai n­íc, sù phèi hîp tÝch cùc cña c¸c bé, ngµnh, c¸c c¸p chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng hai n­íc, sù ®æi míi vµ kiÖn toµn néi dung ho¹t ®éng cña Uû ban hîp t¸c kinh tÕ th­¬ng m¹i hai n­íc lÇn thø ba ®· diÔn ra t¹i Hµ Néi, víi môc tiªu tæng kim ng¹ch trao ®æi th­¬ng m¹i hai chiÒu ®¹t 5 tû USD vµo n¨m 2005 nhÊt ®Þnh sÏ trë thµnh hiÖn thùc, gãp phÇn ®­a quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Trung Quèc ph¸t triÓn theo ®óng nh­ ph­¬ng ch©m “ l¸ng giÒng h÷u nghÞ, hîp t¸c toµn diÖn, æn ®Þnh l©u dµi, h­íng tíi t­¬ng lai” trong thÕ ky XXI vµ m·i m·i vÒ sau. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh th­¬ng m¹i quèc tÕ - Tr­êng §H KTQD HN, Khoa Th­¬ng m¹i, chñ biªn PGS.PTS NguyÔn Duy Bét; Nhµ xuÊt b¶n Thèng Kª - 1997. 2. Gi¸o tr×nh Marketing Th­¬ng M¹i quèc tª- Tr­êng §H KTQD HN, Khoa Th­¬ng M¹i, chñ biªn PGS.PTS NguyÔn Duy Bét, Ths. NguyÔn Quúnh Chi, Ths. TrÇn V¨n HoÌ; nhµ xuÊt b¶n Thèng kª- 1997. 3. Ph¸t biÓu cña ®ång chÝ §ç M­êi nh©n chuyÕn th¨m chÝnh thøc Trung Quèc 1997. B¸o Nh©n d©n ngµy 14- 7-1997. 4. T¹p chÝ “ Kinh tÕ Sµi Gßn” sè 17/ 2001. 5. Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, ngµy 10- 10- 2001. 6. T¹p chÝ “ Nghiªn cøu Trung Quèc” sè 3- Th¸ng 6/ 2000; sè 6- Th¸ng 2/2001; sè 5- Th¸ng 10/2001. 7. T¹p chÝ “Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi” sè1/ 1997. 8. T¹p chÝ “ ThÞ tr­êng gi¸ c¶” sè 6/2000. 9. T¹p chÝ “ Th­¬ng M¹i” ngµy 7- 3/2001. Vµ mét sè th«ng tin trªn c¸c trang Web: