Đề tài Một số phương hướng và phát triển dn vừa và nhỏ ở khu vực nông thôn

o h­íng ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp lín. Víi nhËn thøc trªn, cïng sù ham thÝch t×m hiÓu cña b¶n th©n, em ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi “Mét sè ph­¬ng h­íng vµ ph¸t triÓn dn võa vµ nhá ë khu vùc n«ng th«n”, tõ ®ã ®­a ra ®­îc mét sè ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNV&N ë khu vùc n«ng th«n. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc ®Ých, kÕt cÊu cña ®Ò ¸n bao gåm: Ch­¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ DNV&N Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n hiÖn nay Ch­¬ng 3: Mét sè ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n Víi kiÕn thøc ®­îc trang bÞ cßn h¹n chÕ, bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt. Em mong sù gãp ý cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ nh÷ng ng­êi quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy ®Ó bµi viÕt thªm cã ý nghÜa thiªt thùc. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Ch­¬ng 1 Mét sè VÊn ®Ò lý luËn vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá 1.1.Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i võa vµ nhá 1.1.1. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá Nãi ®Õn DNV&N lµ nãi ®Õn c¸ch ph©n lo¹i dn dùa trªn ®é lín hay quy m« cña dn. ViÖc ph©n lo¹i DNV&N phô thuéc vµo lo¹i tiªu thøc sö dông quy ®Þnh giíi h¹n c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i quy m« dn, ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n trong kh¸i niÖm DNV&N gi÷a c¸c n­íc chÝnh lµ viÖc lùa chän c¸c tiªu thøc ®¸nh gi¸ quy m« dn vµ l­îng ho¸ c¸c tiªu thøc Êy th«ng qua c¸c tiªu chuÈn cô thÓ. MÆc dï cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh gi÷a c¸c n­íc vÒ quy ®Þnh c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i DNV&N, song kh¸i niÖm chung nhÊt vÒ DNV&N ë ViÖt Nam lµ: Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ “c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ®éc lËp, ®· ®¨ng ký kinh doanh theo ph¸p luËt hiÖn hµnh, cã quy m« vèn ®Çu t­ kh«ng qu¸ 10 tû ®ång hoÆc sè lao ®éng kh«ng qu¸ 300 ng­êi” - C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®¨ng ký theo LuËt doanh nghiÖp Nhµ n­íc. - C¸c c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, doanh nghiÖp t­ nh©n ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp. - C¸c hîp t¸c x· ®¨ng ký ho¹t ®éng theo LuËt hîp t¸c x·. 1.1.2. Ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá 1.1.2.1. Tiªu chÝ ®Þnh tÝnh Kh«ng cã tiªu thøc thèng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i DNV&N cho tÊt c¶ c¸c n­íc v× ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi mçi n­íc kh¸c nhau, vµ ngay trong mét n­íc, sù ph©n lo¹i còng kh¸c nhau tuú theo tõng thêi kú, tõng ngµnh nghÒ, vïng l·nh thæ Nh÷ng tiªu chÝ ®Þnh tÝnh dùa trªn nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña c¸c DNV&N nh­: chuyªn m«n hoa thÊp, sè ®Çu mèi qu¶n lý Ýt, møc ®é phøc t¹p cña qu¶n lý thÊp... C¸c tiªu chÝ nµy cã ­u thÕ lµ ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt cña vÊn ®Ò nh­ng th­êng khã x¸c ®Þnh ®­îc trong thùc tÕ. Do ®ã c¸c tiªu chÝ nµy th­êng lµm c¬ së ®Ó tham kh¶o, kiÓm chøng mµ Ýt ®­îc sö dông ®Ó ph©n lo¹i trong thùc tÕ. 1.1.2.2. Tiªu chÝ ®Þnh l­îng NhiÒu tiªu chÝ ®Þnh h­íng cã thÓ sö dông c¸c tiªu chÝ nh­: sè lao ®éng lµm viÖc, gi¸ trÞ tµi s¶n hay vèn, doanh thu, lîi nhuËn. Trong ®ã: - Sè lao ®éng cã thÓ lµ lao ®éng trung b×nh trong danh s¸ch, lao ®éng th­êng xuyªn, lao ®éng thùc tÕ. - Tµi s¶n (hay vèn) cã thÓ dïng tæng gi¸ trÞ tµi s¶n (hay vèn), tµi s¶n (hay vèn) cè ®Þnh, gi¸ trÞ tµi s¶n cßn l¹i. - Doanh thu cã thÓ lµ tæng doanh thu/n¨m, tæng gi¸ trÞ gia t¨ng/n¨m. Tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i DNV&N còng ®ang rÊt kh¸c nhau. Ph©n tÝch sè liÖu cña h¬n 22 quèc gia, nhãm quèc gia vµ vïng l·nh thæ, kÓ c¶ c¸c n­íc ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn, c¸c n­íc ®ang chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ cho thÊy: chØ tiªu vÒ lao ®éng ®­îc sö dông 21 l­ît, chØ tiªu vÒ tµi s¶n vµ vèn ®­îc sö dông 7 l­ît, chØ tiªu vÒ doanh thu ®­îc sö dông 5 l­ît. Mét lo¹t quèc gia chØ sö dông duy nhÊt mçi chØ tiªu vÒ sè l­îng lao ®éng. Tuy r»ng ®Þnh l­îng vÒ lao ®éng cho c¸c ngµnh còng rÊt kh¸c nhau nh­ng th­êng lµ tû lÖ thuËn víi tr×nh ®é ph¸t triÓn. N­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao nhÊt lµ Mü, sè lao ®éng theo theo tiªu chÝ vÒ DNV&N còng lín nhÊt d­íi 800 ng­êi vµ ®­îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c ngµnh. Ngµnh nµo cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n, ngµnh ®ã cã tiªu chÝ lao ®éng ®èi víi DNV&N còng cao h¬n, ch¼ng h¹n ngµnh chÕ t¸c, c«ng nghiÖp, x©y dùng... Cuéc tæng ®iÒu tra c¸c c¬ së kinh tÕ, hµnh chÝnh vµ sù nghiÖp cña n­íc ta ®Õn thêi ®iÓm 1/7/1995, dn cã vèn d­íi 1 tû ®ång chiÕm 70,3%, doanh nghiÖp cã vèn tõ 1 ®Õn 5 tû ®ång chiÕm17,5%. C¶ n­íc cã 23708 doanh nghiÖp th× trong ®ã cã 87,8% thuéc lo¹i h×nh DNV&N (dùa vµo tiªu chÝ vèn vµ lao ®éng). TÝnh riªng vÒ tiªu chÝ vèn, DNV&N chiÕm 99,6% trong tæng sè doanh nghiÖp t­ nh©n, chiÕm 97,4% trong sè c¸c hîp t¸c x· vµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, chiÕm 42,4% trong tæng sè c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ chiÕm 68,9% trong tæng sè c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. ë ViÖt Nam hiÖn nay cã nhiÒu tæ chøc tµi chÝnh phi chÝnh thøc (kh«ng cã chøc n¨ng thùc thi c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc) sö dông c¸c tiªu thøckh¸c nhau hay ph©n lo¹i DNV&N ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh s¸ch ­u tiªn. Ch¼ng h¹n: - Dù ¸n VIE/US/95/004 hç trî c¸c DNV&N ë ViÖt Nam do UNIDO tµi trî coi: doanh nghiÖp nhá lµ doanh nghiÖp cã sè lao ®éng d­íi 30 ng­êi vµ vèn ®¨ng ký d­íi 0,1 triÖu USD. Doanh nghiÖp võa lµ doanh nghiÖp cã sè lao ®éng tõ 31 ®Õn 200 ng­êi vµ vèn ®¨ng ký d­íi 0,4 triÖu USD. - Quü hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc ch­¬ng tr×nh VN - EU quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc hç trî gåm c¸c doanh nghiÖp cã sè lao ®éng tõ 10 ®Õn 500 ng­êi vµ vèn ®iÒu lÖ tõ 50 ngh×n ®Õn 300 ngh×n USD t­¬ng ®­¬ng g©n 700 triÖu ®Õn 4,5 tû ®ång VN. - Ng©n hµng c«ng th­¬ng ViÖt Nam quy ®Þnh: ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng vay tÝn dông th× c¸c DNV&N cã vèn tõ 5 –10 tû ®ång víi sè lao ®éng tõ 500-1000 ng­êi. Héi ®ång liªn minh c¸c HTX l¹i quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ tõ 100-300 triÖu ®ång vµ sè lao ®éng tõ 5-10 ng­êi la doanh nghiÖp nhá, doanh nghiÖp võa lµ doanh nghiÖp cã vèn trªn 50 ng­êi. Theo quy ®Þnh cña thñ t­íng chÝnh phñ t¹i c«ng v¨n sè 681/CP x¸c ®Þnh tiªu thøc DNV&N trong giai ®o¹n nµy lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn d­íi 5 tû ®ång vµ sè lao ®éng trung b×nh hµng n¨m d­íi 200 ng­êi. 1.1.3. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá - Kh¸i niÖm DNV&N mang t×nh t­¬ng ®èi, nã thay ®æi theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn KT-XH nhÊt ®Þnh, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña tõng n¨m. Th«ng th­êng c¸c n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn th× giíi h¹n quy ®Þnh chØ tiªu quy m« lín h¬n so víi c¸c n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn chËm. Ch¼ng h¹n nh­ NhËt B¶n, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ph¶i cã sè vèn d­íi 1 triÖu USD vµ d­íi 300 lao ®éng; trong th­¬ng m¹i, dÞch vô cã vèn d­íi 300 ngh×n USD vµ d­íi 100 lao ®éng th× thuéc DNV&N. §µi Loan theo quy ®Þnh hiÖn nay trong ngµnh x©y dùng c¸c doanh nghiÖp cã vèn d­íi 1,4 triÖu USD, lao ®éng d­íi 300 ng­êi, trong c«ng nghiÖp khai kho¸ng c¸c doanh nghiÖp cã vèn d­íi 1,4 triÖu USD, 500 lao ®éng vµ trong th­¬ng m¹i, dÞch vô cã doanh sè d­íi 1,4 triÖu USD vµ d­íi 50 lao ®éng lµ nh÷ng DNV&N. Sù thay ®æi quy ®Þnh cña mét quèc gia thÓ hiÖn kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh cña c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý cña nhµ n­íc ®èi víi khu vùc DNV&N d­íi t¸c ®éng cña sù ph¸t triÓn KT-XH vµ m«i tr­êng bªn ngoµi. - Do tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau nªn sè l­îng vµ quy m« DN còng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, mét doanh nghiÖp ë thµnh phè ®­îc coi lµ nhá nh­ng nã lµ doanh nghiÖp lín ë c¸c vïng nói vµ n«ng th«n. - Mét doanh nghiÖp tr­íc ®©y ®­îc coi lµ lín nh­ng víi quy m« nh­ vËy hiÖn t¹i hoÆc t­¬ng lai cã thÓ chØ lµ DNV&N. Ch¼ng h¹n ë §µi Loan n¨m 1989 trong ngµnh c«ng nghiÖp, doanh nghiÖp cã quy m« d­íi 130 ngh×n USD lµ DNV&N trong khi ®ã n¨m 1989 tiªu chÝ nµy lµ 1,4 triÖu USD. - Kh¸i niÖm DNV&N sÏ kh¸c nhau khi môc ®Ých ph©n lo¹i kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, kh¸i niÖm DNV&N víi môc ®Ých ph©n lo¹i lµ ®Ó hç trî c¸c doanh nghiÖp yÕu, míi ra ®êi sÏ kh¸c kh¸i niÖm DNV&N víi môc ®Ých lµ ®Ó gi¶m thuÕ cho c¸c doanh nghiÖp cã c«ng nghÖ s¹ch, hiÖn ®¹i, kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr­êng. 1.2. §Æc ®iÓm cña c¸c dn võa vµ nhá ë ViÖt Nam §Æc ®iÓm cña c¸c DNV&N cã ¶nh h­ëng lín ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c dn nµy. §Æc ®iÓm cña c¸c DNV&N hiÖn nay cã nguyªn nh©n s©u xa tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö xa x­a còng nh­ do m« h×nh kinh tÕ cò t¸c ®éng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña chóng ta. D­íi ®©y lµ mét sè ®Æc ®iÓm cÇn tÝnh ®Õn trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch: + Sù ph¸t triÓn cña DNV&N ë ViÖt Nam tr¶i qua nhiÒu biÕn ®éng th¨ng trÇm: trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, bao cÊp tr­íc ®©y, c¸c DNV&N thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh ch­a ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. Nhµ n­íc lËp nªn mét hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc tõ TW ®Õn ®Þa ph­¬ng nh­ng phÇn lín c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc nµy ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶. Sau khi chuyÓn ®æi c¬ chÕ, sè DNV&N ngoµi quèc doanh ®ang t¨ng lªn nhanh chèng trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc l¹i gi¶m m¹nh do chñ tr­¬ng s¾p xÕp vµ ®æi míi doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo nghÞ quyÕt TW 3 (kho¸ IX). + ViÖt Nam lµ mét n­íc kÐm ph¸t triÓn nªn s¶n xuÊt nhá lµ phæ biÕn do ®ã c¸c doanh nghiÖp quy m« nhá cã diÖn réng vµ phæ cËp. + VÒ h×nh thøc dn, bao gåm c¸c lo¹i h×nh: doanh nghiÖp Nhµ n­íc, doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiªm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn, hé gia ®×nh. Trong ®ã tû träng c¸c DNV&N trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ: doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ 65,9%, doanh ngiÖp t­ nh©n lµ 99,6%, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n lµ 94,7%, c«ng ty cæ phÇn lµ 42,4%, hîp t¸c x· lµ 97,4%. + Trang thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ cßn l¹c hËu dÉn ®Õn chi phÝ ngµy cµng cao trong khi chÊt l­îng s¶n phÈm vµ n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, h¹n chÕ rÊt lín ®Õn tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Tr×nh ®é qu¶n lý cßn h¹n chÕ, thiÕu kiÕn thøc qu¶n trÞ kinh doanh, kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc ph¸p luËt. + C¸c DNV&N ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu, tËp trung chñ yÕu ë c¸c thµnh phè lín, c¸c ®Þa ph­¬ng vµ c¸c ngµnh nghÒ tryÒn thèng. Xu h­íng hiÖn nay tËp trung vµo c¸c ngµnh cÇn Ýt vèn, cã thêi gian thu håi vèn ®Çu t­ nhanh nh­ th­¬ng m¹i hay dÞch vô. 1.3. Vai trß cña dn võa vµ nhá ë khu vùc n«ng th«n 1.3.1. VÒ kinh tÕ 1.3.1.1. Gãp phÇn vµo t¨ng tr­ëng, ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh kinh tÕ n«ng th«n §¶ng ta chñ tr­¬ng thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc mµ trong t©m mµ träng t©m lµ c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n, víi m¹ng l­íi réng kh¾p vµ truyÒn thèng, g¾n bã víi n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ – x· héi n«ng th«n, DNV&N lµ ®éng lùc quan träng thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, h×nh thµnh nh÷ng tô ®iÓm, côm c«ng nghiÖp ®Ó t¸c ®éng chuyÓn ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Theo ®ã hÖ thèng c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt ®å gia dông sÏ ph¸t triÓn, c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng sÏ ®­îc hiÖn ®¹i ho¸. C¸c DNV&N ë khu vùc n«ng th«n ®· thu hót l­îng vèn ®¸ng kÓ cña d©n c­, ®­a nguån vèn ®ã vµo chu chuyÓn, kh¸c phôc mét nghÞch lý ®· tån t¹i trong nhiÒu n¨m lµ c¸c doanh nghiÖp thiÕu vèn trÇm träng khi l­îng vèn trong d©n c­cßn nhiÒu kh¶ n¨ng tiÒm Èn ch­a ®­îc khai th¸c. Tuy l­îng vèn thu hót vµo doanh nghiÖp kh«ng nhiÒu, nh­ng nhê sè l­îng DNV&N kh¸ lín nªn tæng l­îng vèn thu hót vµo s¶n xuÊt kinh doanh ngµy cµng t¨ng lªn. DNV&N ®· gãp phÇn s¶n xuÊt vµ cung cÊp cho thÞ tr­êng trong n­íc vµ xuÊt khÈu mét khèi l­îng lín, hµng n¨m t¹o ra gi¸ trÞ s¶n l­îng kho¶ng trªn 40 ngh×n tû ®ång vµ cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kho¶ng 9%/n¨m. 1.3.1.2. Thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng Sù ph¸t triÓn cña c¸c DNV&N trong nÒn kinh tÕ cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, nhÊt lµ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, xo¸ dÇn t×nh tr¹ng ®éc canh, thuÇn n«ng vµ n©ng cao vµ n©ng cao hµm l­îng gi¸ trÞ n«ng s¶n hµng ho¸. C¸c DNV&N th«ng qua c¸c hîp ®ång gia c«ng chÕ biÕn hoÆc lµm ®¹i lý phôc vô s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸, cung cÊp nguyªn liÖu, th©m nhËp vµo tõng ngâ ng¸ch cña thÞ tr­êng mµ c¸c dn lín kh«ng thÓ lµm ®­îc. Ph¸t triÓn DNV&N lµm cho viÖc ph©n bè doanh nghiÖp hîp lý h¬n vÒ mÆt l·nh thæ, c¶ ë n«ng th«n lÉn thµnh thÞ, miÒn nói lÉn ®ång b»ng, gi¶m søc Ðp vÒ d©n sè ®èi víi c¸c thµnh phè lín. Tõ 1990 ®Õn 2001, tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp gi¶m tõ 72,3% xuèng cßn 62,8%, riªng ë khu vùc n«ng th«n tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp ®· gi¶m tõ 81,64% n¨m 1996 xuèng cßn 76,52%n¨m 2001. Trong khi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc hÇu nh­ kh«ng t¨ng, c¸c dn ®Çu t­ vèn n­íc ngoµi míi thu hót ®­îc kho¶ng 600 ngh×n lao ®éng th× c¸c DNV&N ë n«ng th«n ®· gãp phÇn t¹o ra sù chuyÓn dÞch kinh tÕ, c¬ cÊu lao ®éng, khai th¸c vµ sö dông triÖt ®Ó h¬n c¸c tiÒm n¨ng vèn cã (tµi nguyªn thiªn nhiªn, lao ®éng, vèn vµ truyÒn thèng d©n téc) ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n. 1.3.1.3. T¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ C¸c DNV&N ®· t¹o ra m«i tr­êng c¹nh tranh thóc ®Èy ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn, gãp phÇn kh«i phôc vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ, ngµnh nghÒ truyÒn thèng. Sù gia t¨ng sè l­îng DNV&N lµm cho khèi l­îng vµ chñng lo¹i s¶n phÈm t¨ng lªn, vµ kÕt qu¶ lµ lµm t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng, t¹o søc Ðp buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i th­êng xuyªn kh«ng ngõng ®æi míi vµ c¶i tiÕn mÆt hµng, gi¶m chi phÝ, n©ng cao chÊt l­îng ®Ó thÝch øng víi m«i tr­êng kinh doanh míi. Gi÷a c¸c DNV&N vµ c¸c lµng nghÒ cã mèi liªn hÖ g¾n bã vµ phô thuéc lÉn nhau. Mét mÆt c¸c DNV&N ë n«ng th«n ®· gãp phÇn kh«i phôc vµ ph¸t triÓn nhiÒu ngµnh nghÒ truyÒn thèng. MÆt kh¸c lµng nghÒ truyÒn thèng ®· trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c DNV&N. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy 34% sè doanh coi yÕu tè truyÒn thèng cña ®Þa ph­¬ng lµ yÕu tè chÝnh, thóc ®Èy sù h×nh thµnh nªn c¸c doanh nghiÖp. 1.3.1.4. Gãp phÇn ®µo t¹o, båi d­ìng, rÌn luyÖn ®éi ngò doanh nh©n míi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Trong thùc tÕ cã nh÷ng doanh nghiÖp nhá hay c¸c hé ngµnh nghÒ chØ gi÷ quy m« s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh mét c¸ch æn ®Þnh qua c¸c thêi kú phï hîp víi kh¶ n¨ng kinh doanh, song còng cã kh«ng Ýt c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn lªn thµnh nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« lín vµ c¸c doanh nh©n ngµy cµng tr­ëng thµnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. 1.3.2. VÒ x· héi 1.3.2.1. Gãp phÇn t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp MÆc dï phÇn lín c¸c DNV&N n«ng th«n cã quy m« lao ®éng nhá (trªn 90% sè doanh nghiÖp sö dông d­íi 100 lao ®éng, trung b×nh mçi hé ngµnh nghÒ sö dông tõ 3 – 4 lao ®éng thêi vô; mçi doanh nghiÖp sö dông 26 lao ®éng th­êng xuyªn vµ 10 – 12 lao ®éng thêi vô), so víi hµng chôc ngh×n doanh nghiÖp t­ nh©n, hµng tr¨m ngh×n hé ngµnh nghÒ th× sè lao ®éng ®­îc thu hót vµo lµm viÖc trong c¸c c¬ së nµy lµ rÊt lín (hµng n¨m ë n«ng th«n n­íc ta cã kho¶ng gÇn 1triÖu lao ®éng t¨ng thªm, trong ®ã kho¶ng 600 – 700 ngh×n ng­êi chñ yÕu ®­îc tiÕp nhËn vµo khu vùc n«ng nghiÖp vµ doanh nghiÖp võa vµ nhá n«ng th«n. NÕu nh­ ®Ó ®Çu t­ cho mçi chç lµm viÖc, c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cÇn 294 triÖu ®ång, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn 41triÖu ®ång th× doanh nghiÖp t­ nh©n chØ cÇn ®Çu t­ 17triÖu ®ång, cßn c¸c c¬ së s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng chØ cÇn 10triÖu ®ång. §iÒu nµy cho thÊy tÝnh v­ît tréi cña DNV&N n«ng th«n nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn nguån vèn cã h¹n. 1.3.2.2. Gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, gi¶m sù chªnh lÖch gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ vµ gi÷a c¸c vïng n«ng th«n Trong khi tû lÖ thu tõ n«ng nghiÖp hÇu nh­ lµ kh«ng ®æi th× thu tõ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô t¨ng tõ 19,6% lªn 21,6%, trong ®ã cã sù ®ãng gãp lín cña c¸c DNV&N. C¸c DNV&N ®· t¹o ra nguån thu nhËp kh¸ æn ®Þnh, th­êng xuyªn gãp phÇn gi¶m bít sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp vµ møc sèng gi÷a c¸c bé phËn d©n c­. KÕt qu¶ cña c¸c cuéc kh¶o s¸t cho thÊy møc sèng chung cña bé phËn d©n c­ ë n«ng th«n ®ang tõng b­íc ®­îc c¶i thiÖn vµ tû lÖ ng­êi nghÌo ®· gi¶m tõ 50% n¨m 1993 xuèng cßn 14,3% n¨m 2002. Ch­¬ng 2 Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n hiÖn nay. 2.1. §¸nh gi¸ chung sù ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n thêi gian qua ViÖt Nam lµ n­íc n«ng nghiÖp, d©n sè sèng ë n«ng th«n kho¶ng 75,25%, trong sè ®ã trong ®é tuæi lao ®éng lµ 34,4 triÖu ng­êi. Sau h¬n 10 n¨m ®æi míi, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë n­íc ta ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ cã ý nghÜa: Tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 4,3%/n¨m. Tuy nhiªn, n«ng nghiÖp vÒ c¬ b¶n cßn l¹c hËu, s¶n xuÊt nhá, manh món, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt thÊp, c¬ cÊu ngµnh nghÒ cßn bÊt hîp lý, tiÒm n¨ng vÒ ®©t ®ai, rõng, biÓn vµ ®Æc biÖt lµ lao ®éng ch­a ®­îc khai th¸c, sö dông cã hiÖu qu¶. Trong bèi c¶nh ®ã, DNV&N ë n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng doanh nghiÖp thuéc c¸c ngµnh kh«ng ®ßi hái nhiÒu vèn, sö dông nhiÒu lao ®éng nh­ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, dÖt may vµ mét sè ngµnh thñ c«ng nghiÖp ®­îc coi lµ nh©n tè chñ yÕu ®Ó t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ë n«ng th«n. VÒ sè l­îng, c¸c DNV&N chiÕm phÇn lín trong tæng sè doanh nghiÖp ë n«ng th«n vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao. HiÖn nay cã kho¶ng 40.500 c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh, trong ®ã doanh nghiÖp nhµ n­íc chiÕm 14,16%, hîp t¸c x· 5,76%, doanh nghiÖp t­ nh©n 80,08%. Nh÷ng ®æi míi trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n ®· trë thµnh chÊt xóc t¸c cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c DNV&N n«ng th«n. Sè DNV&N t¨ng víi tèc ®é cao ( 8,6-9,8%/n¨m), trong ®ã c¸c hé ngµnh nghÒ, doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h­u h¹n t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chèng trong khi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, c¸c hîp t¸c x· gi¶m ®i râ rÖt. Sù ph¸t triÓn c¸c nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp n«ng th«n ®· gãp phÇn t¨ng tû lÖ lao ®éng tiÓu thñ c«ng nghiÖp tõ 20% n¨m 1990 lªn 29,5% vµo n¨m 2001. Tèc ®é ph¸t triÓn c¸c DNV&N t­¬ng ®èi cao nh­ng chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp cùc nhá ( 97,1%), søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp yÕu. 2.2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n hiÖn nay 2.2.1. VÒ quy m« 2.2.1.1. VÒ vèn Vèn b×nh qu©n ban ®Çu cña c¸c DNV&N ë n«ng th«n rÊt thÊp c¶ vÒ sè t­¬ng ®èi vµ sè tuyÖt ®èi so víi c¸c DNV&N kh¸c. Víi c¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh, vèn b×nh qu©n lµ 921 USD, víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n lµ 2153 USD. Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy vèn cña c¸c DNV&N trong n«ng nghiÖp ë miÒn Nam cao h¬n so víi DNV&N ë miÒn B¾c. Møc thÊp kh¸c nhau vÒ vèn ban ®Çu kh«ng ph¶n ¸nh nh÷ng nhu cÇu vÒ vèn thÊp vµ kh¸c nhau nh­ng ®ã còng lµ kÕt qu¶ cña viÖc thiÕu sù hç trî tÝn dông. Trªn 80% sè doanh nghiÖp ®­îc bé lao ®«ng th­¬ng binh vµ x· héi kh¶o s¸t cho thÊy chñ yÕu dùa vµo vèn tù cã vµ vèn vay kh«ng l·i cña b¹n bÌ, hä hµng khi lËp doanh nghiÖp ( chÝnh x¸c lµ 82,% ë Hoµ B×nh, 85,1% ë Qu¶ng Ninh, 77,3% ë VÜnh Phóc, Phó Thä, 83% ë Long An...). Víi dn hé gia ®×nh con sè nay lµ 87% vµ víi doanh nghiÖp t­ nh©n con sè nµy lµ 75%. Vèn tù cã vµ tiÒn vay kh«ng ph¶i tr¶ l·i cña c¸c DNV&N ë khu vùc n«ng th«n chiÕm 90% sè vèn ban ®Çu. Nguån vèn vay ngoµi chñ yÕu lµ vay t­ nh©n cã l·i, khoang 5,6% doanh nghiÖp hé gia ®×nh vµ 19,4% doanh nghiÖp t­ nh©n huy ®éng vèn b»ng ph­¬ng ph¸p nµy. Kh¶ n¨ng vÒ vèn sÏ lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh gi÷a c¸c DNV&N ë khu vùc n«ng th«n, ®ång thêi còng thÓ hiÖn c¸c tiÒm n¨ng kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c DNV&N khu vùc nµy. Nã sÏ lµm kh¸c biÖt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh­ chªnh lÖch ngay gi÷a c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n. C¸c DNV&N sÏ ph¸t triÓn nh÷ng n¬i nµo cã nhu cÇu lín vÒ viÖc lµm vµ thu nhËp, hoÆc ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn tèt nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp. 2.2.1.2. VÒ lao ®éng Quy m« cña c¸c DNV&N ë n«ng th«n nhá h¬n quy m« trung b×nh cña c¸c DNV&N ë khu vùc thµnh thÞ. Trung b×nh c¸c DNV&N n«ng th«n t¹o ra 2,2 tû ®ång gi¸ trÞ s¶n l­îng, thu hót 26,5% lao ®éng; c¸c hé ngµnh nghÒ t¹o ra 134 triÖu ®ång vµ thu hót 3,5 lao ®éng. Trung b×nh c¸c DNV&N t­ nh©n n«ng th«n sö dông 30 lao ®éng, møc nµy chØ b»ng 77% sè lao ®éng trung b×nh cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n thµnh thÞ (39 lao ®éng) vµ chØ t¹o ra ®­îc gi¸ trÞ t¨ng thªm trung b×nh cña mét doanh nghiÖp lµ 307 triÖu ®ång trªn n¨m, møc nµy chØ b»ng 50% so víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n thµnh thÞ, ®èi víi c¸c hé ngµnh nghÒ th× sù kh¸c biÖt nµy cßn lín h¬n. Cô thÓ h¬n qua b¶ng sè liÖu d­íi ®©y: Lo¹i DN Quy m« lao ®éng Tæng Tõ 1-10 lao ®éng Tõ 11-50 lao ®éng Tõ 51-100 lao ®éng > 100 lao ®éng DN t­ nh©n Hé ngµnh nghÒ 52,7 98,74 37,2 1,2 4,64 0,6 4,51 _ 100 100 B¶ng 1: C¬ cÊu DNV&N ë n«ng th«n n¨m 1997 theo quy m« lao ®éng Sù ph¸t triÓn cña c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n cã t¸c dông chÝnh trong viÖc t¹o thªm c¬ héi viÖc lµm cho c¸c hé gia ®×nh v× c¸c doanh nghiÖp nµy chñ yÕu dùa vµo lao ®éng hé gia ®×nh. Trong sè c¸c DNV&N n«ng th«n do Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi ®iÒu tra th× cã h¬n 1/3 sè lao ®éng lµ lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng. C¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh n«ng th«n hÇu nh­ phô thuéc hoµn toµn vµo lao ®éng hé gia ®×nh. ChØ cã 8,1% sè doanh nghiÖp thuª lao ®éng cã tr¶ l­¬ng vµ trung b×nh sè lao ®éng lµm thuª chØ chiÕm 6,1% tæng sè lao ®éng. Doanh nghiÖp t­ nh©n ë khu vùc n«ng th«n còng nh­ vËy, phô thuéc phÇn lín vµo lao ®éng gia ®×nh, chiªm 43,6% tæng lùc l­îng lao ®éng. Tû lÖ lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng lín nhÊt trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn s¶n phÈm n«ng nghiÖp. MÆc dï chñ yÕu dùa vµo lao ®éng gia ®×nh nh­ng phÇn lín c«ng nh©n trong c¸c doanh nghiÖp n«ng th«n lµm viÖc ®ñ thêi gian, trong c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n 84,3% lao ®éng lµm ®ñ thêi gian. §èi víi c¸c hé gia ®×nh, chñ yÕu lµ lao ®éng kh«ng æn ®Þnh vµ lao ®éng thêi vô. Kho¶ng 41,3% lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh vµ 28,9% trong c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n lµ n÷. Trong c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n, ®é tuæi trung b×nh cña mçi lao ®éng lµ 31,5 tuæi. So víi doanh nghiÖp t­ nh©n ®é tuæi trung b×nh cña doanh nghiÖp hé gia ®×nh cao h¬n gÇn 4 tuæi do ë ®ã tû lÖ lao ®éng trªn 40 nhiÒu h¬n. 2.2.2. ThÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm C¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n cã hai lo¹i thÞ tr­êng chÝnh: mét lo¹i chñ yÕu ®Ó b¸n cho thÞ tr­êng ®Þa ph­¬ng, mét lo¹i chñ yÕu ®Ó b¸n trªn thÞ tr­êng c¸c thµnh phè lín. Kho¶ng 1/3 c¸c doanh nghiÖp chØ b¸n s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr­êng ®Þa ph­¬ng, 18% sè doanh nghiÖp hé gia ®×nh vµ 14% sè doanh nghiÖp t­ nh©n b¸n toµn bé s¶n phÈm ë c¸c thµnh phè lín. Nh­ vËy, trªn 70% sè s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp ®­îc tiªu thô t¹i ®Þa ph­¬ng. ViÖc tiªu thô hµng ho¸ phô thuéc chñ yÕu vµo m¹ng l­íi ph©n phèi c¸ nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n kh«ng chÝnh thøc ë ®Þa ph­¬ng. Cßn DNV&N ë n«ng th«n hÇu nh­ ch­a ®ñ n¨ng lùc ®Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i, ph¸t triÓn thÞ tr­êng nªn hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®­îc tiªu thô t¹i thÞ tr­êng trong n­íc, bªn c¹nh ®ã l¹i lu«n bÞ søc Ðp c¹nh tranh lín cña c¸c s¶n phÈm nhËp ngo¹i, cña c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i do c¸c doanh nghiÖp lín s¶n xuÊt. Kho¶ng 80% doanh nghiÖp sö dông nguyªn liÖu t¹i chç ®¸p øng 50-60% nhu cÇu nguyªn liÖu dïng vµo s¶n xuÊt. Gi¸ thµnh cao, chÊt l­îng thÊp, mÉu m· kiÓu d¸ng chËm ®­îc c¶i thiÖn, kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng kÐm lµ nh÷ng th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c DNV&N ë n«ng th«n mong muèn xuÊt khÈu, ®Õn nay míi chØ cã kho¶ng 7-10% c¸c s¶n phÈm cña c¸c DNV&N n«ng th«n vµ kho¶ng 1% s¶n phÈm c¸c hé ngµnh nghÒ ®­îc xuÊt khÈu ra thÞ tr­êng quèc tÕ, trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc xuÊt khÈu 21% s¶n l­îng. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n víi kh¸ch hµng d­êng nh­ Ýt mËt thiÕt h¬n so víi hÖ th«ng c¸c DNV&N trong nÒn kinh tÕ nãi chung. C¸c doanh nghiÖp n«ng th«n d­êng nh­ cã nhiÒu kh¸ch hµng h¬n, Ýt khi s¶n phÈm theo ®¬n ®Æt hµng tr­íc vµ hiÕm cã c¸c hîp ®ång phô. Sù kh¸c nhau gi÷a c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n víi c¸c DNV&N ë chç c¸c DNV&N khu vùc n«ng th«n cã mèi quan hÖ kh«ng ®­îc chÆt chÏ víi khu vùc nhµ n­íc, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ cung øng d­íi 10% ®Çu vµo cho doanh nghiÖp n«ng th«n vµ mua s¶n phÈm víi tû lÖ Ýt h¬n 10%. 2.2.3. Tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ n¨ng suÊt lao ®éng 2.2.3.1. Tr×nh ®é c«ng nghÖ, m¸y mãc, thiÕt bÞ s¶n xuÊt M¸y mãc thiÕt bÞ cßn l¹c hËu, ch¾p v¸, nh÷ng thay ®æi c«ng nghÖ diÔn ra chËm. Tr×nh ®é m¸y mãc thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ rÊt ®a d¹ng ( thñ c«ng, b¸n c¬ khÝ, tù ®éng) song phÇn lín lµ thñ c«ng vµ c¬ khÝ ( mÆc dï ®· gi¶m tõ 64% n¨m 1991 xuèng cßn 5,2% n¨m 2001). PhÇn lín tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp cßn thÊp kÐm, l¹c hËu tõ 3-4 thÕ hÖ, viÖc ®æi míi c«ng nghÖ ch­a chó ý ®Õn vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng vµ an toµn lao ®éng, cã tíi 90% sè doanh nghiÖp c«ng nghiÖp cã thiÕt bÞ xö lý chÊt th¶i, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng « nhiÔm nguån n­íc, m«i tr­êng do n­íc th¶i, chÊt th¶i ®· ®Õn møc b¸o ®éng. MÆt b»ng s¶n xuÊt – kinh doanh thiÕu, kh«ng phï hîp ®ang lµ c¶n trë trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. ViÖc thiÕt mÆt b»ng kh«ng chØ lµm gi¶m hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh mµ cßn t¹o nªn t×nh tr¹ng « nhiÓm m«i tr­êng. 2.2.3.2. N¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp ch­a cao N¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n cña doanh nghiÖp t­ nh©n t¨ng tõ 14triÖu ®ång/ng­êi n¨m 1990 lªn 53triÖu ®ång/ng­êi n¨m 2001; cña hé ngµnh nghÒ t¨ng tõ 6triÖu ®ång /ng­êi n¨m 1990 lªn 25triÖu ®ång/ ng­êi n¨m 2001. N¨m 2000, n¨ng suÊt trung b×nh cña c¸c DNV&N n«ng th«n chØ b»ng 1/3 n¨ng suÊt lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ 1/6 n¨ng suÊt lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Tæng doanh thu trung b×nh cña c¸c DNV&N n«ng th«n ®¹t trªn 860triÖu ®ång/n¨m, ch­a b»ng 2/3 doanh thu cña doanh nghiÖp thµnh thÞ. Trung b×nh c¸c doanh nghiÖp n«ng th«n ®¹t gi¸ trÞ t¨ng thªm b×nh qu©n 1 n¨m lµ 216triÖu ®ång ( b»ng 50% c¸c doanh nghiÖp thµnh thÞ ), cã tíi mét nöa sè doanh nghiÖp n«ng th«n ®­îc kh¶o s¸t kh«ng ®¹t ®­îc møc 115 triÖu ®ång. 2.2.4. C¸c h×nh thøc tæ chøc vµ tr×nh ®é qu¶n lý 2.2.4.1. §a d¹ng vÒ së h÷u, h×nh thøc tæ chøc vµ ngµnh nghÒ kinh doanh C¸c DNV&N n«ng th«n cã mÆt ë tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ mäi h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau, tuy nhiªn tËp trung nhiÒu nhÊt ë khu vùc kinh tÕ t­ nh©n hay hé ngµnh nghÒ. LÜnh vùc ho¹t ®éng cña c¸c DNV&N n«ng th«n rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, song tËp trung chñ yÕu ë c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ cã xu h­íng ngµy cµng gia t¨ng. Tû träng c¸c DNV&N ho¹t ®éng trong lØnh vùc chÕ biÕn t¨ng tõ 93% n¨m 1995 lªn 95,4% n¨m 2000. Xu h­íng ph¸t triÓn c¸c DNV&N lµ chØ tËp trung vµo nh÷ng ngµnh phôc vô nhu cÇu tiªu dïng víi thÞ tr­êng lín. N¨ng lùc cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cßn yÕu, ph¸t triÓn chËm ch­a ®¸p øng yªu cÇu chÕ biÕn n«ng s¶n. 2.2.4.2. Tr×nh ®é qu¶n lý cña chñ dn vµ tr×nh ®é tay nghÒ cña ng­êi lao ®éng thÊp Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña lao ®éng trong c¸c DNV&N ViÖt Nam cßn thÊp, gÇn 65% ch­a tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc. Lùc l­îng lao ®éng Ýt ®­îc ®µo t¹o nghÒ chÝnh quy mµ chñ yÕu ®­îc truyÒn nghÒ trong qu¸ tr×nh lµm viÖc. Trong c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n lao ®éng cã tr×nh ®é nghÖ nh©n chØ cã 0,06%, tr×nh ®é trung cÊp 9,8% vµ qua ®µo t¹o nghÒ 55%. Trong c¸c hé ngµnh nghÒ tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n. Trong c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, tû lÖ chñ doanh nghiÖp cã tr×nh ®é tèt nghiÖp ®¹i häc, cao ®¼ng lµ 13%, tè nghiÖp trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ lµ 38% vµ 52% ch­a qua ®µo t¹o. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra, cã kho¶ng 78% chñ doanh nghiÖp cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm t­¬ng tù, 34% chñ doanh nghiÖp dùa vµo yÕu tè truyÒn thèng ®Ó thµnh lËp doanh nghiÖp. 2.2.5. Ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng n«ng th«n MÆc dï sè l­îng c¸c DNV&N nhiÒu song quy m« l¹i nhá vµ ph©n t¸n trªn diÖn réng, ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng vµ ngay trong mét vïng. PhÇn lín c¸c DNV&N míi chØ tËp trung ë nh÷ng ®Þa ph­¬ng cã nghÒ truyÒn thèng nh­ B¾c Ninh vµ Hµ T©y, c¸c vïng ven ®«, ®Çu mèi giao th«ng vµ mét sè vïng nguyªn liÖu. 2.3. Mét sè ­u ®iÓm, nh­îc ®iÓm cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá 2.3.1.¦u ®iÓm Do quy m« nhá nªn c¸c DNV&N rÊt c¬ ®éng, linh ho¹t, dÓ chuyÓn h­íng s¶n xuÊt kinh doanh. Nh÷ng ­u thÕ næi bËt cña c¸c doanh nghiÖp nµy lµ: + DÓ thµnh lËp doanh nghiÖp v× ®ßi hái Ýt vèn, diÖn tÝch mÆt b»ng kh«ng nhiÒu, c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®¬n gi¶n. + Nh¹y c¶m víi nh÷ng thay ®æi cña thÞ tr­êng. + S¼n sµng ®Çu t­ vµo c¸c lØnh vùc míi, lØnh vùc cã møc ®é rñi ro cao. + DÓ dµng ®æi míi trang thiÕt bÞ, m¸y mãc, ®æi míi c«ng nghÖ. + Cã thÓ s¶n xuÊt s¶n phÈm cã chÊt l­îng tèt ngay c¶ khi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, kinh doanh cã nhiÒu h¹n chÕ. 2.3.2. H¹n chÕ C¸c doanh nghiÖp nµy cã quy m« nhá, vèn ®Çu t­ Ýt nªn cñng cã nhiÒu bÊt lîi, h¹n chÕ: +Khã kh¨n trong ®Çu t­ c«ng nghÖ míi, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ ®ßi hái vèn ®Çu t­ lín, tõ ®ã ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶, h¹n chÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. + Cã nhiÒu h¹n chÕ vÒ ®µo t¹o c«ng nh©n vµ chñ dn ®Çu t­ cho nghiªn cøu, ph¸t triÓn... do ®ã khã n©ng cao n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh doanh. + C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá th­êng bÞ ®éng trong c¸c quan hÖ thÞ tr­êng, kh¶ n¨ng tiÕp thÞ. + Khã kh¨n trong viÖc thiÕt lËp vµ më réng hîp t¸c víi c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi... Ngoµi ra, do nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, do tr×nh ®é qu¶n lý nhµ n­íc cßn h¹n chÕ, nªn c¸c dn cßn béc lé nh÷ng khiÕm khuyÕt cña nã trong hît ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh, nh­: + Trèn thuÕ + Mét sè doanh nghiÖp cßn kh«ng ®¨ng ký kinh doanh hoÆc kinh doanh kh«ng ®óng nh­ ®¨ng ký + ChÊt l­îng s¶n phÈm kÐm + Ho¹t ®éng cña c¸c dn ph©n t¸n khã qu¶n lý Ch­¬ng 3 Mét sè ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n. 3.1. Mét sè ®Þnh h­íng ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n §Ó ph¸t huy lîi thÕ cña DNV&N trong tiÕn tr×nh thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2010 trªn ®Þa bµn n«ng th«n mét c¸ch v÷ng ch¾c, cã hiÖu qu¶ cÇn chó träng mét sè ®Þnh h­íng sau: - Ph¸t triÓn DNV&N lµ mét néi cung quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña c¶ n­íc trong qu¸ tr×nh CNH, H§H n«ng th«n. Ph¸t triÓn DNV&N kh«ng chØ gãp phÇn thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ nh­ t¹o ra s¶n phÈm cho x· héi, t¨ng tr­ëng vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu lao ®éng, huy ®éng nguån l­c trong d©n ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt mµ cßn cã vai trß to lín ®Ó thùc hiÖn môc tiªu x· héi nh­ t¹o nªn viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, gãp phÇn t¹o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë n«ng th«n. 3.1.1. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá n«ng th«n trªn c¬ së ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n«ng th«n DNV&N ph¸t triÓn sÏ lµm t¨ng thªm nhu cÇu sö dông nguyªn liÖu tõ n«ng nghiÖp, khuyÕn khÝch h×nh thµnh c¸c vïng nguyªn liÖu tËp trung, h×nh thµnh c¸c m« h×nh s¶n xuÊt liªn hoµn tõ gieo gièng, thu ho¹ch, b¶o qu¶n sau thu ho¹ch vµ chÕ biÕn. Vµ ng­îc l¹i, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh c¸c trang tr¹i, c¸c vïng nguyªn liÖu tËp trung ë mét sè ®Þa ph­¬ng ®· thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn víi quy m« võa vµ nhá. Nh­ vËy, gi÷a c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp chÕ biÕn víi c¸c trang tr¹i, c¸c vïng nguyªn liÖu h×nh thµnh c¸c mèi quan hÖ thóc ®Èy vµ hç trî nhau ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ hé ngµnh nghÒ phï hîp víi ®iÖu kiÖn vµ tiÒm n¨ng cña tõng ®Þa ph­¬ng ®­îc coi lµ con ®­êng c¬ b¶n ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng n«ng nghiÖp, chuyÓn s¶n xuÊt tù cÊp tù tóc ë n«ng nghiÖp sang s¶n xuÊt hµng hãa, t¨ng thu nhËp. Ph¸t triÓn DNV&N n«ng th«n còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ n«ng th«n, ph¸t triÓn c¸c thÞ trÊn, thÞ tø, ph¸t triÓn thÞ tr­êng n«ng th«n, h¹n chÕ dßng di chuyÓn tù do lao ®éng n«ng th«n vµo c¸c thµnh phè lín, c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung. 3.1.2. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá phï hîp víi lîi thÕ vµ tiÒm n¨ng cña tõng vïng Ph¸t triÓn DNV&N n«ng th«n tr­íc hÕt ph¶i tËp trung vµo c¸c ngµnh cã nhiÒu tiÒm n¨ng, cã lîi thÕ so s¸nh nh»m thu hót nhiÒu vµ nhanh lùc l­îng lao ®éng tõ n«ng nghiÖp chuyÓn sang. Nh÷ng tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ so s¸nh ®ã lµ: Nguyªn vËt liÖu t¹i chç, nghÒ truyÒn thèng vµ nghÒ míi, lao ®éng dåi dµo vµ gi¸ nh©n c«ng h¹, thÞ tr­êng tiªu thô tiÒm n¨ng lín vµ yªu cÇu kh«ng cao. Mçi ®Þa ph­¬ng theo ®Æc ®iÓm cña m×nh, trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh cÇn ®Ò ra môc tiªu, gi¶i ph¸p thÝch hîp. Ph¸t triÓn DNV&N n«ng th«n ph¶i g¾n liÒn víi nh÷ng ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng cña ®Þa ph­¬ng vµ kh«ng chØ nh»m môc tiªu duy nhÊt vÒ kinh tÕ, x· héi mµ cßn gãp phÇn b¶o tån vµ duy tr× nh÷ng di s¶n v¨n hãa truyÒn thèng cña ®Þa ph­¬ng. 3.1.3. Doanh nghiÖp võa vµ nhá cÇn ®­îc ­u tiªn ph¸t triÓn trªn c¬ së thÞ tr­êng trong mét sè ngµnh lùa chän Tr­íc hÕt, cÇn ­u tiªn ph¸t triÓn trªn c¬ së thÞ tr­êng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng – l©m – thuû h¶i s¶n sau thu ho¹ch, chÕ biÕn l­¬ng thùc thùc phÈm vµ mét sè ngµnh thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ph©n t¸n ë n«ng th«n, g¾n víi nguån tµi nguyªn tù nhiªn, sö dông nhiÒu nguyªn liÖu vµ lao ®éng t¹i chç nh­ng kh«ng ®ßi hái tr×nh ®é tay nghÒ cao nh­ c¸c ngµnh b¶o qu¶n, dÖt may, thñ c«ng mü nghÖ, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, l¾p r¸p m¸y mãc ...; ®ång thêi ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trùc tiÕp phôc vô cho n«ng nghiÖp nh­ s¶n xuÊt vËt t­, thiÕt bÞ m¸y mãc phôc vô n«ng nghiÖp, thiÕt bÞ vµ nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn, chÕ t¹o vµ söa ch÷a phôc vô nhu cÇu t¹i chç nh­ gia c«ng c¬ khÝ, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, söa ch÷a ®iÖn d©n dông. 3.1.4. Doanh nghiÖp võa vµ nhá cÇn ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong mét sè ngµnh mµ doanh nghiÖp lín kh«ng cã lîi thÕ tham gia Tr­íc hÕt cÇn ph¸t triÓn cã chän läc c¸c doanh nghiÖp thuéc mét sè ngµnh trùc tiÕp phôc vô n«ng nghiÖp: c«ng nghiÖp chÕ biÕn, s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, c¬ khÝ söa ch÷a, x©y dùng n«ng th«n... §Æc biÖt chó träng c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng l©m h¶i s¶n bëi lÏ ®©y lµ ngµnh cã quan hÖ trùc tiÕp vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ trong n«ng nghiÖp. G¾n viÖc chÕ biÕn víi s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu, g¾n s¬ chÕ ë n«ng th«n víi tinh chÕ ë thµnh thÞ, ®a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ vµ s¶n phÈm chÕ biÕn. §­a c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng l©m h¶i s¶n tõ chç s¬ chÕ lµ chñ yÕu tiÕn lªn tinh chÕ lµ chñ yÕu vµ tõng b­íc thùc hiÖn tæng hîp sö dông nguyªn vËt liÖu, ¸p dông c«ng nghÖ chÕ biÕn hiÖn ®¹i phï hîp víi quy m« nhá vµ võa cña c¸c doanh nghiÖp. 3.1.5. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá trong mèi liªn kÕt gi÷a doanh nghiÖp võa vµ nhá víi nhau, víi doanh nghiÖp lín vµ víi thµnh thÞ C¸c doanh nghiÖp ®Òu coi nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c lµ ®èi thñ c¹nh tranh cña m×nh trong viÖc tiÕp cËn nguån nguyªn liÖu còng nh­ trong tiªu thô s¶n phÈm. ChÝnh sù thiÕu tin cËy gi÷a c¸c doanh nghiÖp bÞ h¹n chÕ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn chuyªn s©u cña doanh nghiÖp, h¹n chÕ c¬ héi ®Ó doanh nghiÖp ®æi míi vµ ph¸t triÓn. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i coi hîp t¸c, phèi hîp vµ hoÆc chuyÓn giao lîi thÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã liªn quan vµ sù hç trî lÉn nhau sÏ mang l¹i lîi thÕ c¹nh tranh; coi ®©y nh­ mét c¬ chÕ gióp cho viÖc n©ng cÊp vµ c¶i thiÖn sù ph¸t triÓn cña chÝnh doanh nghiÖp. Sù liªn kÕt gi÷a DNV&N víi doanh nghiÖp víi doanh nghiÖp lín ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc h×nh thµnh sù ph©n c«ng theo chuyªn m«n ho¸ gi÷a doanh nghiÖp lín víi DNV&N, DNV&N võa cã chøc n¨ng cung cÊp ®Çu vµo võa gãp phÇn tiªu thô ®Çu ra cña doanh nghiÖp lín; doanh nghiÖp lín hç trî DNV&N trong ho¹t ®éng ®µo t¹o, trao ®æi th«ng tin, chuyÓn giao c«ng nghÖ ...; giao thÇu l¹i cho DNV&N mét sè phÇn viÖc, biÕn c¸c DNV&N thµnh nh÷ng vÖ tinh cho c¸c doanh nghiÖp lín, c¸c doanh nghiÖp lµm hµng xuÊt khÈu gãp phÇn lµm t¨ng tû träng hµng xuÊt khÈu cña c¸c DNV&N. Mèi quan hÖ gi÷a DNV&N n«ng th«n víi thÞ tr­êng tiªu thô khu vùc thµnh thÞ ngµy cµng ph¸t triÓn. Mét mÆt, do c¸c doanh nghiÖp liªn tôc tiÕn hµnh ®a d¹ng hãa s¶n phÈm, n©ng cao chÊt l­îng ,c¶i tiÕn mÉu m·. 3.2. Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá 3.2.1. X©y dùng chiÕn l­îc quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá X©y dùng chiÕn l­îc, quy ho¹ch ph¸t triÓn DNV&N n«ng th«n ph¶i g¾n víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n, chiÕn l­îc, quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña tõng ®Þa ph­¬ng, tõng vïng. ChiÕn l­îc, quy ho¹ch ph¸t triÓn DNV&N ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc môc tiªu, nguyªn t¾c vµ ®Þa bµn ­u tiªn , khuyÕn khÝch c¸c DNV&N ph¸t triÓn; ®¶m b¶o mèi quan hÖ hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn doanh nghiÖp lín víi DNV&N , gi÷a doanh nghiÖp thµnh thÞ víi doanh nghiÖp n«ng th«n, x¸c ®Þnh b­íc ®i phï hîp theo thêi gian vµ víi ®Æc thï cña tõng ®Þa ph­¬ng. ViÖc quy ho¹ch ph¸t triÓn DNV&N ph¶i thùc hiÖn ®ång bé víi viÖc quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu, c¸c trang tr¹i nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi gi÷a kh¶ n¨ng cung cÊp æn ®Þnh nguyªn liÖu c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng víi n¨ng lùc chÕ biÕn cña c¸c doanh nghiÖp vµ ng­îc l¹i. Quy ho¹ch ph¸t triÓn DNV&N ph¶i g¾n víi viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng, g¾n vÊn ®Ò m«i tr­êng víi chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Quy ho¹ch ph¸t triÓn c¸c côm, khu c«ng nghiÖp tËp trung, ®a nghÒ cho c¸c DNV&N gãp phÇn thùc hiÖn phi tËp trung ho¸ c«ng nghiÖp, ph©n bè hîp lý lùc l­îng s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp vµ c¬ héi viÖc lµm cho mäi tÇng líp d©n c­; thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ mét c¸ch ph©n t¸n, kh¾c phôc t×nh tr¹ng tËp trung d©n vÒ c¸c thµnh phè lín; t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó huy ®éng vµ sö dông hiÖu qu¶ h¬n nguån vèn trong vµ ngoµi n­íc ®Ó ph¸t triÓn c¸c vïng n«ng th«n. Ph¸t triÓn DNV&N ë n«ng th«n theo chiÕn l­îc vµ quy ho¹ch sÏ gióp cho viÖc ®Èy nhanh tiÕn ®é ph¸t triÓn doanh nghiÖp ë nh÷ng vïng cã ngµnh nghÒ truyÒn thèng, khuyÕn khÝch h×nh thµnh nh÷ng côm c«ng nghiÖp, kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng ph¸t triÓn tù ph¸t vµ t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng do c¸c doanh nghiÖp g©y ra..., h­íng dÉn ph¸t triÓn DN phï hîp víi ®Æc khu vµ yªu cÇu tõng vïng. 3.2.2. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng §Ó ph¸t triÓn doanh nghiÖp cÇn lµm cho c¸c vïng n«ng th«n, c¸c thÞ trÊn trë nªn hÊp dÉn h¬n ®èi víi ng­êi d©n vµ ®èi víi doanh nghiÖp. Cô thÓ lµ ph¶i khÈn tr­¬ng tiÕn hµnh c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng, lµm cho ®­êng s¸ tèt h¬n, thuËn lîi h¬n, cung cÊp ®iÖn n­íc vµ hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c thuËn tiÖn vµ ®Çy ®ñ h¬n víi gi¸ thµnh hîp lý. C¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng ë n«ng th«n võa t¹o c¬ héi ph¸t triÓn míi cho doanh nghiÖp, võa t¨ng kh¶ n¨ng kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña doanh nghiÖp ®Õn c¸c thÞ tr­êng, t¹o thuËn lîi cho sù liªn kÕt gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ, dÉn ®Õn chuyªn m«n ho¸ lao ®éng, thóc ®Èy th­¬ng m¹i, gi¶m chi phÝ tiÕp thÞ, ph¸t triÓn hÖ th«ng ph©n phèi , h×nh thøc hîp ®ång phô, kÕt nèi ho¹t ®éng n«ng nghiÖp víi c«ng nghiÖp, n«ng th«n víi thµnh thÞ. §Çu t­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng hîp lý sÏ t¨ng tÝnh liªn kÕt vµ t¹o sù ph¸t triÓn lan to¶. HÖ thèng c¬ së h¹ tÇng ph¸t triÓn sÏ cã t¸c ®éng réng vµ nhanh ®èi víi DNV&N c¶ trong thêi gian tr­íc m¾t vµ l©u dµi. Nh­ng ®Çu t­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng ®ßi hái chi phÝ lín, chËm thu håi vèn, Ýt sinh l·i vµ th­êng v­ît qu¸ kh¶ n¨ng ®Çu t­ cña t­ nh©n. Do ®ã, rÊt cÇn sù hç trî cña nhµ n­íc. Trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh c¬ së h¹ tÇng ë n«ng th«n th× ®iÖn vµ giao th«ng cÇn ®­îc ­u tiªn tr­íc hÕt. ViÖc ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng sÏ ®­îc thùc hiÖn theo ph­¬ng thøc x· héi ho¸. 3.2.3. Hoµn thiÖn mét sè chÝnh s¸ch hç trî, khuyÕn khÝch DNV&N §Ó hç trî c¸c DNV&N ph¸t triÓn vµ cã ®­îc “s©n ch¬i” b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, tr­íc hÕt ph¶i tËp trung hoµn thiÖn vµ söa ®æi chÝnh s¸ch thuéc mét sè lÜnh vùc chñ yÕu sau: 3.2.3.1 Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ®Êt ViÖc sö dông ®Êt vµo môc tiªu phi n«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn n«ng th«n cßn nhiÒu v­íng m¾c vµ ®ang lµ th¸ch thøc lín ®èi víi hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp khi muèn më réng mÆt b»ng s¶n xuÊt kinh doanh. V× thÕ, cÇn thiÕt ph¶i söa ®æi vµ níi láng dÇn c¸c quy ®Þnh h¹n chÕ viÖc chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt n«ng nghiÖp sang c¸c môc ®Ých kh¸c. T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc chuyÓn giao viÖc sö dông ®Êt, khuyÕn khÝch viÖc sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi cao h¬n. §Èy m¹nh viÖc hoµn tÊt c¸c thñ tôc ®¨ng ký, kÐo dµi thêi gian quyÒn sö dông ®Êt nh»m t¨ng kh¶ n¨ng dïng quyÒn sö dông ®Êt lµm thÕ chÊp. Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n dïng quyÒn sö dông ®Êt gãp vèn cæ phÇn vµo c¸c liªn doanh víi n­íc ngoµi. §ång thêi còng cÇn thèng nhÊt, hîp lý ho¸ viÖc ®¨ng ký ®èi víi ®Êt ®ai vµ c¸c c«ng tr×nh x©y dùng; lµm râ c¸c thñ tôc cÊp quyÒn sö dông ®Êt... KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp liªn kÕt x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ®Ó cho thuª mÆt b»ng nhµ x­ëng víi gi¸ ­u ®·i. 3.2.3.2. Hoµn thiªn chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tÝn dông T×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ tµi chÝnh cña c¸c DNV&N lµ vÊn ®Ò phæ biÕn. §Ó khuyÕn khÝch tÝch tô vèn nhanh cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông chÝnh s¸ch miÔn gi¶m thuÕ theo s¶n phÈm vµ theo ®Þa bµn ho¹t ®éng. KhuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng cho c¸c DNV&N vay vèn trong tæng d­ tÝn dông cña ng©n hµng víi møc l·i suÊt ­u ®·i, t¹o chñ ®éng cho c¸c ng©n hµng trong viÖc thay ®æi h¹n ng¹ch tÝn dông. Söa ®æi, ban hµnh c¸c v¨n b¶n vµ nh÷ng quy ®Þnh nh»m x©y dùng mét khung ph¸p luËt toµn diÖn vµ hiÖn ®¹i, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi vay b¾t buéc thùc hiÖn cÇm cè vµ thÕ chÊp b»ng c¸ch: më réng ph¹m vi tµi s¶n cã gi¸ trÞ ®Ó thÕ chÊp, quy ®Þnh râ rµng vÒ cÇm cè vµ thÕ chÊp tµi s¶n cã ®­îc trong t­¬ng lai; t¹o ra tÝnh mÒm dÎo vµ an toµn cho ng­êi vay vµ ng­êi ®i vay b»ng viÖc cho phÐp sö dông tµi s¶n cÇm cè vµ thÕ chÊp ®Ó ®¶m b¶o c¸c nghÜa vô hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai; quy ®Þnh quyÒn h¹n cña c¸c ng©n hµng vµ nh÷ng nhµ cho vay cã b¶o ®¶m kh¸c trong viÖc ph¸t m¹i c¸c tµi s¶n cÇm cè vµ thÕ chÊp. Gi¶m bít phiÒn hµ cho doanh nghiÖp trong viÖc vay vèn; gi¶m bít thñ tôc, më réng mang l­íi cho vay vµ h×nh th­c huy ®éng. Sím ®­a quü hç trî vµ b¶o l·nh tÝn dông cho DNV&N ®i vµo ho¹t ®éng. §©y ®­îc coi lµ c«ng cô chÝnh s¸ch quan träng vµ cÇn thiÕt ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña DNV&N. CÇn kh¾c phôc ph©n biÖt ®èi xö gi÷a doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, mµ chñ yÕu lµ DNV&N trong viÖc tiÕp cËn nguån vèn chÝnh thøc tõ ng©n hµng th­¬ng m¹i. T¹o sù b×nh ®¼ng ®Ó c¸c doanh nghiÖp, trong ®ã cã DNV&N tu©n thñ nh÷ng thÓ lÖ tÝn dông nh­ nhau vµ ®­îc h­ìng nh÷ng ­u ®·i vµ thuËn lîi tÝn dông nh­ nhau cña nhµ n­íc 3.2.3.3. ChÝnh s¸ch thuÕ C¸c DNV&N ®­îc h­ìng c¸c ­u ®·i vÒ thuÕ khi míi thµnh lËp theo quy ®Þnh cña luËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc (söa ®æi 1998), kh«ng cã sù ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ. Trong ®ã c¸c DNV&N cã dù ¸n ®Çu t­ thuéc lÜnh vùc vµ ®Þa bµn ­u ®·i ®Çu t­ ®­îc miÔn, gi·m tiÒn sö dông ®Êt tõ 50 – 100%; miÔn, gi¶m tiÒn thuª ®Êt tõ 3 n¨m ®Õn suèt thêi gian thùc hiÖn dù ¸n; miÔn, gi¶m thuÕ sö dông ®Êt tõ 50 -100% trong suèt thêi gian thùc hiÖn dù ¸n. VÒ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp c¸c DNV&N cã dù ¸n ®Çu t­ thuéc lÜnh vùc hoÆc ®Þa bµn ­u ®·i ®­îc h­ìng thuÕ suèt ­u ®·i tõ 15 -25%; thêi h¹n miÔn thuÕ thu nhËp tõ 2 -4 n¨m vµ gi¶m 50% sè thuÕ trong thêi h¹n tõ 2 – 9 n¨m kÓ tõ khi cã thu nhËp chÞu thuÕ. Ngoµi ra, theo luËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc, c¸c nhµ ®Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh hang xuÊt khÈu cßn ®­îc h­ëng thªm ­u ®·i vÒ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp víi møc gi¶m tõ 20 – 50% hoÆc miÔn toµn bé sè thuÕ thu nhËp ph¶i nép theo quy ®Þnh tõng tr­êng hîp. VÒ thuÕ xuÊt nhËp khÈu c¸c DNV&N cã dù ¸n ®Çu t­ thuéc lÜnh vùc hoÆc ®Þa bµn ­u ®·i còng ®­îc miÔn thuÕ ®èi víi nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ t¹o thµnh TSC§ mµ trong n­íc ch­a s¶n xuÊt ®­îc. Bªn c¹nh ®ã, c¸c DNV&N còng ®­îc phÐp dµnh mét phÇn vèn ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ vµ ®­îc ho¹ch to¸n vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm; ®­îc lËp quü ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ, nguån vèn cña quü nµy ®­îc h×nh thµnh tõ lîi nhuËn tr­íc thuÕ vµ c¸c nguån kh¸c nÕu cã; ®­îc miÔn, gi¶m thuÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®èi víi c¸c ho¹t ®éng khoa häc c«ng nghÖ nh­: thùc hiÖn c¸c hîp ®ång NCKH, c¸c s¶n phÈm ®ang s¶n xuÊt thö nghiÖm s¶n phÈm lµm ra tõ c«ng nghÖ míi lÇn ®Çu, c¸c ho¹t ®éng t­ vÊn chuyÓn giao khoa häc c«ng nghÖ, c¸c ho¹t ®éng dÞch vô th«ng tin khoa häc vµ c«ng nghÖ... 3.2.3.4. ChÝnh s¸ch thÞ tr­êng vµ c¹nh tranh §èi víi DNV&N thÞ tr­êng néi ®Þa chiÕm mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng. Tuy nhiªn c¸c chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn thÞ tr­êng néi ®Þa míi chØ tËp trung vµo c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh nh­ ng¨n chÆn n¹n bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i. Nhµ n­íc cÇn sím cã biÖn ph¸p b¶o ®¶m thÞ tr­êng th«ng qua mét chÝnh s¸ch chung nh»m ®¶m b¶o sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng, tr¸nh hiÖn t­îng ®éc quyÒn. CÇn cã sù hç trî thÝch ®¸ng cho viÖc giíi thiÖu qu¶ng c¸o, tiÕp thÞ s¶n phÈm t¹i c¸c héi chî qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c DNV&N tham gia ®Êu thÇu thùc hiÖn c¸c dù ¸n cña nhµ n­íc b»ng c¸ch lµm râ c¸c ®iÒu kiÖn tham gia ®Êu thÇu, c«ng khai ho¸ c¸c th«ng tin vÒ kÕ ho¹ch x©y dùng c¬ b¶n, kÕ ho¹ch mua s¾m trang thiÕt bÞ... ®ång thêi còng cÇn xem xÐt viÖc h×nh thµnh c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch gi÷a c¸c doanh nghiÖp lín víi c¸c DNV&N. C¸c doanh nghiÖp lín kh«ng chØ ®¬n thuÇn hîp t¸c kinh tÕ víi c¸c DNV&N mµ cßn hç trî cho DNV&N th«ng qua viÖc ký kÕt c¸c hîp ®ång cung øng nguyªn vËt liÖu, b¸n thµnh phÈm, gia c«ng, ph©n phèi s¶n phÈm... Mèi quan hÖ kinh tÕ b»ng h×nh thøc nµy cã t¸c dông b¶o ®¶m thÞ tr­êng, c«ng ¨n viÖc lµm cho doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thùc hiÖn viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ, kü n¨ng qu¶n lý... Trong xuÊt nhËp khÈu cÇn thiÕt ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp nh»m t¨ng kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ. T¨ng c­êng c¸c biÖn ph¸p th©m nhËp thÞ tr­êng cho hµng xuÊt khÈu. N©ng cao tr¸ch nhiÖm vµ n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan, tæ chøc lµm c«ng t¸c thÞ tr­êng ë ngoµi. Hç trî c¸c doanh nghiÖp ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i, tiÕp cËn thÞ tr­êng. Tæ chøc tèt ho¹t ®éng thu nhËp vµ phæ biÕn th«ng tin th­¬ng m¹i cho c¸c doanh nghiÖp. Tæ chøc c¸c cuéc héi th¶o, th«ng tin chuyªn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng th­¬ng m¹i cña doanh nghiÖp. Thùc hiÖn viÖc miÔn, gi¶m thuÕ xuÊt khÈu ®èi víi tõng nguån hµng, c¬ cÊu hµng, c¸c lo¹i hµng míi ho¨c ®ang th©m nhËp thÞ tr­êng míi, ®Æc biÖt ®èi víi nguån hµng sö dông nhiÒu lao ®éng trong n­íc. Hoµn thiÖn vµ ®¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc h¶i quan. §iÒu chØnh linh ho¹t tû gi¸ hèi ®o¸i vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c DNV&N tiÕp cËn víi thÞ tr­êng ngo¹i tÖ, víi quü hç trî xuÊt nhËp khÈu. Sím h×nh thµnh quü tÝn dông xuÊt nhËp khÈu 3.2.4. Hç trî doanh nghiÖp ®µo t¹o nh©n lùc §Ó c¶i thiÖn chÊt l­îng lao ®éng n«ng th«n cung c©p cho c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n nãi chung cung cÊp cho c¸c DNV&N noi riªng cÇn më réng qui m« vµ ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn hÖ thèng d¹y nghÒ ë n«ng th«n. CÇn tæ chøc c¸c m« h×nh, ph­¬ng thøc ®µo t¹o thich hîp víi tr×nh ®é vµ ®iÒu kiÖn cña lao ®éng n«ng th«n. §èi víi lao ®éng ch­a cã nghÒ cã thÓ kÕt hîp võa ®¹o t¹o theo kiÓu truyÒn nghÒ, võa ®µo t¹o tËp trung t¹i c¬ së d¹y nghÒ. §èi víi lao ®éng ®· biÕt nghÒ, ®Æc biÖt lµ nghÖ nh©n, thî giái cÇn ph¶i ®­îc ®µo t¹o bæ sung vÒ tr×nh ®é thÈm mü vµ kiªn thøc x· héi. ViÖc kiÖn toµn hÖ thèng c¸c tr­êng, c¸c c¬ së d¹y nghÒ ph¶i ®i ®«i víi viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch hç trî ng­êi häc, khuyÕn khÝch ng­êi d¹y nghÒ, t«n vinh nghÖ nh©n, thî giái...ViÖc ®µo t¹o nguån nh©n lùc cho c¸c doanh nghiÖp n«ng th«n cÇn ®­îc tæ chøc ®a d¹ng linh ho¹t t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi häc ®­îc tù do lùa chän c¬ së ®µo t¹o, ®Èy m¹nh ®µo t¹o h­íng nghiÖp dùa trªn nhu cÇu thùc tÕ. KhuyÕn khÝch c¹nh tranh gi÷a c¸c c¬ së ®µo t¹o vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¬ së ®µo t¹o t­ nh©n. §ång thêi víi viÖc tæ chøc c¸c kho¸ ®µo t¹o chÝnh quy, tËp trung cÇn nghiªn cøu thùc hiÖn c¸c kho¸ ®µo t¹o di ®éng cho phï hîp víi ®Æc thï lao ®éng n«ng th«n. KhuyÕn khÝch më c¸c kho¸ ®µo t¹o ngay t¹i c¸c lµng nghÒ, c¸c vïng cã nhiÒu doanh nghiÖp. Cïng víi viÖc hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn h×nh thøc ®µo t¹o theo kiÓu kÌm cÆp, truyÒn nghÒ ngay t¹i c¬ së s¶n xuÊt cÇn thiÕt ph¶i h×nh thµnh c¸c c¬ së ®µo t¹o chuyªn nghiÖp t¹i c¸c ®Þa bµn n«ng th«n nh­ thµnh lËp c¸c trung t©m day nghÒ ngay t¹i ®Þa ph­¬ng. Ch­¬ng tr×nh vµ néi dung ®µo t¹o ph¶i ®­îc biªn so¹n phï hîp víi ®Æc ®iÓm vµ tr×nh ®é lao ®éng, ngµnh nghÒ cña tõng vïng n«ng th«n, thËm chÝ víi tõng lµng nghÒ. HÖ thèng ®µo t¹o nghÒ ph¶i g¾n víi sù chØ ®¹o cña tõng ®Þa ph­¬ng vµ chØ ph¸t huy tèt khi c¸c ®Þa ph­¬ng ñng hé vµ t¹o ®iÒu kiÖn. 3.2.5. KiÖn toµn hÖ thèng tæ chøc, qu¶n lý vµ hç trî DNV&N Cã nhiÒu c¬ quan quy ®Þnh viÖc kinh doanh vµ c¸c ho¹t ®éng liªn quan cña c¸c DNV&N theo nh÷ng chøc n¨ng kh¸c nhau nh­ng ch­a cã c¬ quan nµo tËp trung vµo viÖc ph¸t triÓn c¸c chÝnh s¸ch, ch­¬ng tr×nh vµ phèi hîp ho¹t ®éng cña c¸c bé, c¸c c¬ quan nhµ n­íc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®Ó thóc ®Èy vµ hç trî c¸c DNV&N. Thµnh lËp c¬ quan qu¶n lý vÒ mÆt nhµ n­íc ®èi víi c¸c DNV&N trong ®ã cã DNV&N ë n«ng th«n ®· ®­îc quy ®Þnh t¹i nghÞ ®Þnh 90/2001/N§-CP cña chÝnh phñ. ViÖc nhµ n­íc cho phÐp thµnh lËp hiÖp héi DNV&N ngµnh nghÒ n«ng th«n thÓ hiÖn sù quan t©m, nhÊt qu¸n trong viÖc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tª n«ng th«n nãi chung, ngµnh nghÒ n«ng th«n noi riªng. Tæ chøc nµy cã chøc n¨ng ph«i hîp ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp gi÷a c¸c khu vùc, b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c doanh nghiÖp, hç trî nhau trong s¶n xuÊt kinh doanh, trao ®æi kinh nghiÖp, cung cÊp th«ng tin, hç trî nhau vèn c«ng nghÖ, tiªu thô s¶n phÈm vµ tr¸nh t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh...§ång thêi cßn lµm chøc n¨ng cÇu nèi gi÷a doanh nghiÖp víi nhµ n­íc vµ më réng hîp t¸c víi bªn ngoµi. T¨ng c­êng vµ còng cè c¸c tæ chøc hç trî c¸c DNV&N nh­ quü khuyÕn c«ng, quü hç trî ph¸t triÓn DNV&N, quü hç trî xuÊt nhËp khÈu tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng hç trî cña c¸c tæ chøc nµy. §ång thêi víi viÖc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch thµnh lËp vµ kiÖn toµn c¸c tæ chøc hç trî võa vµ nhá cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh viÖc tuyªn truyÒn vµ gi¸o dôc nh»m thay ®æi nhËn thøc cña x· héi nãi chung, cña c¸c quan chøc chÝnh phñ, c¸c nhµ l·nh ®¹o ®Þa ph­¬ng nãi riªng vÒ DNV&N. §Èy m¹nh viÖc c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh, n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô c«ng céng b»ng c¸ch chuyÓn tõ qu¶n lý ®iÒu tiÕt sang cung cÊp c¸c dÞch vô trî gióp. KÕt luËn Cïng víi viÖc ®ãng cho x· héi khèi l­îng hµng ho¸ lín vµ gi¶i quyÕt nhiÒu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, c¸c DNV&N ë khu vùc n«ng th«n cßn t¹o nªn nguån thu nhËp æn ®Þnh cho mét bé phËn d©n c­, khai th¸c c¸c nguån lùc vµ c¸c tiÒm n¨ng t¹i chæ cña c¸c ®Þa ph­¬ng trªn c¸c vïng cña ®Êt n­íc. §ång thêi víi viÖc ph¸t triÓn c¸c DNV&N ®· h×nh thµnh nªn mét ®éi ngò c¸c nhµ doanh nghiÖp n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, thóc ®Èy s¶n suÊt cã hiÖu qu¶ h¬n. C¸c doanh nghiÖp ®· trë thµnh mét bé phËn quan träng cña nÒn kinh tÕ, ngµy cµng g¾n bã chÆt chÏ víi c¸c doanh nghiÖp lín, cã t¸c dông hæ trî, bæ sung thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp lín ph¸t triÓn. Víi thêi gian cã h¹n, cïng víi kiÕn thøc cßn h¹n chÕ, bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. V× thÕ em mong sù gãp ý ch©n thµnh cña thÇy gi¸o. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. ChÝnh s¸ch hç trî ph¸t triÓn DNVVN ë ViÖt Nam PGS.TS NguyÔn Cóc - NXB chÝnh trÞ quèc gia 2. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNVVN ë ViÖt Nam GS.TS. NguyÔn §×nh H­¬ng - NXB chÝnh trÞ quèc gia 3. Gi¸o tr×nh Qu¶n trÞ Kinh doanh GS.TS NguyÔn Thµnh §é - TS. NguyÔn Ngäc HuyÒn - NXB L§ - XH 4. T¹p chÝ kinh tÕ ph¸t triÓn Sè 11 - 2002 5. T¹p chÝ lao ®éng x· héi Sè 209, 210 - 2003 6. T¹p chÝ nghiªn cøu lý luËn Sè 1, 1999 7. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ Sè 297 - 2003 8. T¹p chÝ ph¸t triÓn kinh tÕ Sè 133 - 1999, 114 - 2000 9. T¹p chÝ Tµi chÝnh Sè 11- 2003 10. T¹p chÝ Thêi b¸o kinh tÕ Sè 41 - 1999, 67 - 2003 11. Tµi liÖu kh¸c Môc lôc