Đề tài Một số vấn đề về thực trạng và hướng nâng cao hiệu quả hoạt động của Tổng công ty nhà nước

Lêi nãi ®Çu Tõ khi tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, §¶ng vµ Nhµ n­íc lu«n x¸c ®Þnh "Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta theo h­íng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa". Trong ®ã §¶ng x¸c ®Þnh "kinh tÕ nhµ n­íc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ". C«ng cuéc ®æi míi ®· ®em l¹i cho nÒn kinh tÕ n­íc ta thay ®æi vÒ mäi mÆt. NÒn kinh tÕ ®· cã sù t¨ng tr­ëng liªn tôc trong nhiÒu n¨m, chóng ta ®· kh¾c phô ®­îc t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ x· héi, c¬ chÕ kinh tÕ míi ®· ®­îc x¸c lËp. Tuy nhiªn, c¬ chÕ míi còng ®· vµ ®ang t¹ ra cho chóng ta nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n ®ßi hái ddßi hái chóng ta ph¶i ®æi míi ®Ó khai th¸c nh÷ng thuËn lîi vµ kh¾c phôc khã kh¨n. Cïng víi ®iÒu ®ã, c¬ chÕ míi còng ®Æt ra cho c¸c doanh nghiÖp n­íc ta nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc lín, buéc c¸c doanh nghiÖp muèn tån t¹i ph¶i biÕt tËn dông nh÷ng c¬ héi ®Ó tiÕn lªn. Thùc tiÔn tõ sau c«ng cuéc ®æi míi , hµng lo¹t c¸c doanh nghiÖp n­íc ta kh«ng thÝch øng ®­îc víi c¬ chÕ míi ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ buéc ph¶i ph¸ s¶n. Bªn c¹nh ®ã, cã nh÷ng doanh nghiÖp v­¬n lªn lµm ¨n cã l·i vµ cã hiÖu qu¶ mét c¸ch thÝch øng v÷ng ch¾c víi c¬ chÕ míi. HiÖn nay trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o th× mét vÊn ®Ò rÊt quan träng ®ã lµ ®æi míi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Mét trong c¸c biÖn ph¸p ®­îc chÝnh phñ tiÕn hµnh trong thêi gian qua ®ã lµ thµnh lËp c¸c Tæng c«ng ty nhµ n­íc (TCTNN) víi hai quyÕt ®Þng ®­îc chÝnh phñ ban hµnh. §ã lµ quyÕt ®Þnh 91/TTG vµ quyÕt ®Þnh 90/TTG cña thñ t­íng ban hµnh ngµy 7/3/1994. Trong ®ã quyÕt ®Þnh 91/TTG víi viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp TCT theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh (T§KD) gäi chung lµ TCT 91, quyÕt ®Þnh 90/TTg vÒ viÖc tiÕp tôc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ thµnh lËp c«ng ty theo m« h×nh cña quyÕt ®Þnh nµy gäi chung lµ TCT 90. Tuy míi thµnh lËp, c¸c TCT ®· vµ ®ang thÓ hiÖn ®­îc vai trß cña m×nh trong nÒn kinh tÕ vµ ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng ghi nhËn. Nh­ng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c TCTNN còng n¶y sinh nhiÒu tån t¹i vµ v­íng m¾c ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn m« h×nh nµy. §Ó lµm râ h¬n vÊn ®Ò ®ã trong ph¹m vi ®Ò ¸n m«n häc nµy em mét sè néi dung vÒ thùc tr¹ng vµ h­¬ng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN. Tªn ®Ò tµi: "Mét sè vÊn ®Ò vÒ thùc tr¹ng vµ h­íng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty nhµ n­íc". Néi dung cña ®Ò tµi gåm 2 phÇn: - PhÇn I: Tæng quan vÒ Tæng c«ng ty nhµ n­íc - PhÇn II: Thùc tr¹ng vµ h­íng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o ®· gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. I. Tæng quan vÒ m« h×nh tæng c«ng ty nhµ n­íc 1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn a. Sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp c¸c TCT ë n­íc ta §Ó ®æi míi nÒn kinh tÕ, víi viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, më cöa nÒn kinh tÕ, cïng víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra mét c¸ch m¹nh mÏ t¹o thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc më réng thÞ tr­êng, khai th¸c nh÷ng c¬ héi kinh doanh vµ g©y ra nh÷ng th¸ch thøc vÒ c¹nh tranh, héi nhËp. Trong t×nh h×nh ®ã, viÖc thµnh lËp c¸c TCTNN lµ rÊt cÇn thiÕt vµ tho¶ m·n mét sè ®ßi hái cña m«i tr­êng kimh doanh míi. Tr­íc hÕt, ®ã lµ vÊn ®Ò ngµnh kinh tÕ quèc d©n, mét sè ngµnh ®· ®¹t ®­îc tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung nhÊt ®Þnh, trong ®ã cã nh÷ng ngµnh träng yÕu, then chèt ®ang cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung ®Ó cã thÓ ph¸t huy ®Çy ®ñ h¬n vai trß lµm ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt trùc tiÕp ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña m«i tr­êng ngµnh, mçi doanh nghiÖp th«ng qua ®ã ph¶n ¸nh tr×nh ®é ngµnh vµ vÞ trÝ cña chóng trong c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc d©n. ë n­íc ta, nÒn kinh tÕ ®Ó ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh vµ cã nh÷ng chuyÓn biÕn lín trong c¬ cÊu kinh tÕ, mét sè ngµnh ®· ®¹t ®­îc mét sè tr×nh ®ä tÝch tô vµ tËp chung ho¸ s¶n xuÊt cao nh­ §iÖn lùc, B­u chÝnh viÔn th«ng, DÇu khÝ, xi m¨ng, cµ phª, cao su...Nh÷ng ngµnh nµy ®Òu chiÕm vÞ trÝ träng yÕu trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. §iÒu nµy cã ý nghÜa lín ®èi víi m« h×nh TCT theo h×nh thøc T§KD bëi v× nã ra ®êi khi mµ sù tÝch tô vµ tËp trung ®¹t tíi mét møc ®é nµo ®ã. Thø hai, vÊn ®Ò nguån vèn ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. MÆc dï nhiÒu ngµnh ®· ®¹t ®­îc møc t¨ng tr­ëng cao, møc ®é tËp chung vèn lín nh­ng nhu cÇu vÒ vèn ngµy cµng t¨ng ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn v× thÕ mµ hÇu hÕt c¸c c«ng ty ë mét sè ngµnh then chèt l¹i ®ang thiÕu vèn. VÝ dô, ®Ó thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l­îc ®Õn n¨m 2010 TCT B­u chÝnh viÔn th«ng cÇn kho¶ng 28695 tû ®ång, Tæng c«ng ty hµng kh«ng d©n dông cã nhu cÇu ®Çu t­ trong 10 n¨m (1996-2005) kho¶ng 5690 triÖu USD, TCT dÇu khÝ cÇn kho¶ng 14.165 triÖu USD, TCT thÐp cÇn 6.382 triÖu USD tõ 1994-2010. §Ó ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vÒ vèn lín nh­ vËy th× mét sù riªng lÎ rÊt khã kh¨n trong qu¸ tr×nh t¹o nguån vèn. §iÒu nµy chØ thùc hiÖn ®­äc khi m« h×nh TCT ra ®êi. Thø ba, xÐt vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc trong thêi lµ ®æi míi lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá, do c¸ sù manh món, ph©n t¸n vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu, kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong thÞ tr­êng néi ®Þa vµ quèc tÕ lµ rÊt yÕu, trõ mét sè ngµnh cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh­ng kh«ng ph¶i do n¨ng lùc c«ng nghÖ mµ do c¸c yÕu tè kh¸c nh­ ®éc quyÒn vÒ nguyªn liÖu (vÝ dô than) hoÆc mét sè mÆt hµng truyÒn thèng. NÕu xÐt trªn tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n, th× tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung ®· ®¹t ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh nh­ng xÐt riªng c¸c doanh nghiÖp th× trõ mét vµi doanh nghiÖp cã quy m« lín trang bÞ t­¬ng ®èi hiÖn ®¹i cßn l¹i lµ hÇu hÕt cã quy m« nhá bÐ. NÕu c¨n cø vµo 2 tiªu thøc: vèn vµ lao ®éng ®Ó xem xÐt th× trªn 2/3 sè DNNN cã hiÖu sè lao ®éng d­íi 200 ng­êi, chØ cã kho¶ng 4% sè lao ®éng trªn 100 ng­êi. GÇn 1/2 sè doanh nghiÖp cã vèn d­íi 1 tû ®ång, ch­a ®Çy 20% cã vèn 5 tû ®ång, chØ cã 1% sè doanh nghiÖp cã, vèn trªn 20 tû ®ång. Quy m« h¹n chÕ do ®ã tr×nh ®é c«ng nghÖ còng thÊp kÐm, xÐt trong ph¹m vi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ cã 18% ®­îc ®Çu t­ míi. Sau n¨m 1996 b×nh qu©n 14-15 n¨m míi ®æi míi trang bÞ. Tµi s¶n cè ®Þnh hao mßn gÇn hÕt vµ cò kü l¹c hËu. MÆt kh¸c, tõ khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, c¸c doanh nghiÖp trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng ®Òu ph¶i ®èi ®Çu víi sù c¹nh tramh ngµy cµng gay g¾t. VÒ nguyªn t¾c, trong c¬ chÕ thÞ tr­êng c¸c doanh nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong m«i tr­êng liªn kÕt vµ c¹nh tranh víi nhau. Thùc tÕ c¸c quan hÖ kinh tÕ tuy ®· ®­îc thiÕt lËp vµ trong mét sè tr­¬ng hîp ®· gãp phÇn th¸o gì khã kh¨n cho nhiÒu doanh nghiÖp, nh­ng nh×n chung, t×nh tr¹ng c¹nh tranh cã xu h­íng lÊn l­ít c¸c quan hÖ kinh tÕ kh«ng chØ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi, doanh nghiÖp trong n­íc thËm chÝ c¸c doanh nghiÖp c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh còng c¹nh tramh víi nhau g©y ra nh÷ng bÊt lîi vµ thua thiÖt trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Tãm l¹i, vÊn ®Ò ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ rÊt cÇn thiÕt, nh­ng cïng víi ®iÒu ®ã lµ vÊn ®Ò liªn kÕt kinh tÕ vµ c¹nh tranh cã trËt tù còng ph¶i ®­îc quan t©m nh»m t¨ng søc m¹nh chung cña c¸c TCT, trong ®ã thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh T§KD lµ mét trong nh÷ng c«ng viÖc cña qu¸ tr×nh ®ã vµ lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt. Thø t­, xÐt vÒ n¨ng lùc qu¶n lý kinh tÕ cña c¬ quan nhµ n­íc, sù ra ®êi cña TCTNN theo m« h×nh T§KD ®· cã tõ l©u. C¸c TCT ®­îc thµnh lËp theo m« h×nh T§KD ®­îc coi lµ biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ vµ lµ mét trong nh÷ng néi dung cña c¶i c¸ch DNNN trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ qu¶n lý míi. HiÖn nay vÉn cßn t×nh tr¹ng ph©n t¸n trong qu¶n lý c¸c DNNN. C¸c DNNN do nhiÒu c¬ quan kh¸c nhau qu¶n lý. Trong sè c¸c DNNN d­îc ®­ng ký thµnh lËp l¹i cã tíi 4573 doanh nghiÖp do ®Þa ph­¬ng qu¶n lývµ cã t¬i 1971 doanh nghiÖp do c¸c bé vµ c¬ quan trung ­¬ng qu¶n lý. Trªn cïng mét ®Þa bµn l·nh thæ, c¸c doanh nghiÖp trung ­¬ng vµ doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng chång chÐo, trïng l¾p nhau vÒ ph­¬ng h­êng s¶n xuÊt kinh doanh. Ch¼ng h¹n trªn ®Þa bµn Hµ Néi cã 355 DNNN th× 235 doanh nghiÖp do nhµ n­íc qu¶n lý vµ 120 do chÝnh quyÒn thµnh phè qu¶n lý. Nh­ng c¸c doanh nghiÖp trung ­¬ng l¹i cã 22 c¬ quan chñ qu¶n vµ doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng l¹i cã tíi 13 c¬ quan chñ qu¶n kh¸c nhau. Sù ph©n t¸n chång chÐo ®ã kh«ng thÓ lµ ®iÒu kiÖ tèt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ, còng kh«ng thÓ b¶o ®¶m ph¸t huy søc m¹nh cña toµn bé hÖ th«ng DNNN vµ hÖ thèng kinh tÕ quèc d©n. Sù tån t¹i c¸c c¬ quan hµnh chÝnh chñ qu¶n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®· g©y nªn nh÷ng c¶n trë cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng "ng­êi nh¹c tr­ëng" trong ho¹t ®éng ®iÒu hµnh cña hÖ thèng kinh tÕ quèc d©n cña nhµ n­íc, c¶n trë sù phÊt huy vµ tÝnh tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp. Thùc tiÔn ®· cho thÊy m« h×nh liªn hiÖp xÝ nghiÖp vµ TCT kiÓu cò ®· ph¸t huy ®­îc thÕ m¹nh trong thêi kú bao cÊp nh­ng trong thêi kú nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nã béc lé rÊt nhiÒu h¹n chÕ. NhiÒu liªn hiÖp xÝ nghiÖp biÕn thµnh mét cÊp trung gian Ýt cã t¸c dông gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp cã khi g©y ra nh÷ng khã kh¨n cho ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. V× thÕ thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh T§KD lµ cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ. Cs thÓ thÊy râ ®iÒu nµy qua viÖc c¸c TCT ra ®êi, cho ®Õn nay víi viÖc xo¸ bá chÕ ®é chñ qu¶n c¬ quan hµnh chÝnh ®· t¹o cho c¸c doanh nghiÖp quyÒn tù chñ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh gãp phÇn t¨ng c­êng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ trªn c¬ së ®¶m b¶o c¸c c¬ quan nhÇ n­íc thùc hiÖn ®óng chøc n¨ng, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan nµy. Thø n¨m, vÒ mÆt quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Ngµy nay xu h­íng toµn cÇu ho¸, héi nhËp, ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp n­íc ta ph¶i tËn dông nh÷ng c¬ héi kinh doanh thuËn lîi. NÒn kinh tÕ më cöa c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ®­îc ph¸t triÓn m¹nh ®Æc biÖt lµ trong quan hÖ liªn doanh liªn kÕt. VÒ c¬ b¶n ho¹t ®éng liªn doanh, liªn kÕt nh»m ®Ó häc hái kinh nghiÖm qu¶n lý, chuyÓn giao c«ng nghÖ ®Ó n©ng cao n¨ng lùc cña c¸c doanh nghiÖp n­íc ta. Nh­ng nÐu c¸c doanh nghiÖp riªng lÎ thùc hiÖn liªn doanh liªn kÕt sÏ g©y nhiÒu bÊt lîi. Tû lÖ vèn gãp Ýt, kh¶ n¨ng tµi chÝnh nhá bÐ vµ kinh nghiÖm non kÐm sÏ bÞ bªn ®èi t¸c n­íc ngoµi chÌn Ðp vÇ ph¶i b¸n phÇn vèn gãp cho n­íc ngoµi khi liªn doanh bÞ thua lç, ®ã lµ mét thùc tÕ diÔn ra trong thêi gian qua. ViÖc ra ®êi c¸c TCTNN theo m« h×nh T§KD lµ cÇn thiÕt nh»m t¨ng c­êng tiÒm lùc tµi chÝnh ®¶m b¶o cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cã hiÖu qu¶. b. Chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ nhµ n­íc vÒ viÖc thµnh lËp TCTNN ë n­íc ta Víi môc ®Ých ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc, v× thÕ mµ trong giai ®o¹n ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi, th× vÊn ®Ò ®æi míi khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc, mµ träng t©m lµ c¸c doang nghiÖp nhµ n­íc (DNNN), ®­îc coi lµ mét trong c¸c nhiÖm vô quan träng vµ yªu cÇu ph¶i ®­îc xóc tiÕn víi nhÞp ®é nhanh, v÷ng ch¾c vµ cã hiÖu qu¶. ViÖc øng dông c¸c m« h×nh qu¶n lý míi nh»m ph¸t huy hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN lµ rÊt cÇn thiÕt khi mµ m« h×nh cò ®· béc lé nhiÒu h¹n chÕ, xuÊt phat¸ tõ hoµn c¶nh ®ã, §¶ng vµ nhµ n­íc ®· x¸c ®Þnh chñ tr­¬ng thµnh lËp c¸c T§KD th«ng qua viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh. Ngµy 7/3/1994 Thñ t­íng chÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh 91/TTG vÒ "thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c T§KD" víi môc ®Ých t¹o ®iÒu kiªn thóc ®Èy tËp trung, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh. §«ng thêi chÝnh phñ ®­a ra quyÕt ®Þnh 90/TTG vÒ viÖc s¾p xÕp l¹i c¸c DNNN, xo¸ bá nh÷ng ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt trung gian, tr¶ l¹i nh÷ng nhiÖm vô cã tÝnh qu¶n lý nhµ n­íc cho c¬ quan qu¶n lý ngµnh. Trong chñ tr­¬ng xo¸ bá chÕ ®é chñ qu¶n, cÊp hµnh chÝnh chñ qu¶n, t¨ng c­êng vai trß qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ n©ng cao hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. Theo quyÕt ®Þnh 91/TTG c¸c ®¬n vÞ ®­îc lùa chän lµm thÝ ®iÓm lµ mét sè c«ng ty lín cã mèi liªn hÖ theo ngµnh vµ theo l·nh thæ, kh«ng ph©n biÖt doanh nghiÖp trung ­¬ng hay do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu cho thÞ tr­êng trong n­íc cã triÓn väng më réng quan hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi. Chñ tr­¬ng thµnh lËp c¸c TCTNN theo h­íng T§KD ®· ®­îc nhµ n­íc ®Ò cËp trong v¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII n¨m 1991 vÒ viÖc "s¾p xÕp l¹i c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp, tæng c«ng ty phï hîp víi yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. X©y dùng mét sè TCT hoÆc liªn hiÖp xÝ nghiÖp cã quy m« lín, cã uy tÝn lín vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong quam hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi". Héi nghÞ ban chÊp hµnh trung ­¬ng lÇn thø VII (kho¸ IV) cña §¶ng kh¼ng ®Þnh: "H×nh thµnh mét sè tæ chøc kinh tÕ lín víi môc ®Ých tÝch tô vµ tËp trung cao vÒ vèn, ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, tõng b­íc xo¸ bá chÕ ®é bé chñ qu¶n cÊp hµnh chÝnh chñ qu¶n ®èi víi nhµ n­íc. M« h×nh T§KD ®· tån t¹i ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi tõ kh¸ l©u vµ ®· ph¸t huy ®­îc søc m¹nh cña nã trong viÖc më räng thÞ tr­êng n­íc ngoµi nh­ c¸c tËp ®oµn lín víi c¸c c«ng ty ®a quèc gia nh­: TËp ®oµn Misubishi cña NhËt, Genera Motor (Mü) vµ c¸c ??? ë Hµn Quèc. Chñ tr­¬ng thµnh lËp c¸c TCTNN theo h­íng T§KD lµ mét chñ tr­¬ng lín vµ cÇn thiÕt nh»m cñng cè vai trß cña nÒn kinh tÕ nhµ n­íc trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. c. Vai trß cña c¸c TCTNN. Qua c¸c TCTNN ®­îc thµnh lËp cã thÓ thÊy râ mét sè vai trß sau: Thø nhÊt, t¨ng søc m¹nh kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¶ TCT vµ cña tõng doanh nghiÖp thµnh viªn. TCT cã thÓ tËp hîp ®­îc c¸c nguån lùc vËt chÊt, ®Æc biÖt lµ nguån vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn, ®æi míi c«ng nghÖ, c¶i tiÕn c¬ cÊu s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt tõ ®ã n©ng cao søc c¹nh tranh trªn tt, cã ®iÒu kiÖn më réng tt ®Æc biÖt lµ tt n­íc ngoµi. Thø hai, c¸c TCT cã vai trß trong viÖc tËp trung vµ ®iÒu hoµ c¸c nguån vèn. C¸c TCT cã thÓ huy ®éng vèn tõ c¸c thµnh viªn, hoÆc tõ bªn ngoµi vµ ®iÒu hoµ c¸c nguån vèn ®Ó thùc hiªn c¸c ch­¬ng tr×nh ®Çu t­ theo chiÒu s©u, ®Çu t­ vµo nh÷ng ngµnh cã triÓn väng ph¸t triÓn cao cÇn nguån vèn lín vµ cã thÓ hç trî c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn khi gÆp khã kh¨n vÒ nguån vèn. ViÖc ®Çu t­ theo chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ cÇn l­îng vèn lín do ®ã ph¶i cã sù tËp trung vèn lín míi thùc hiÖn ®­îc. ViÖc tËp trung vèn vµo ®Çu t­ cã träng ®iÓm sÏ kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng vèn bÞ ph©n t¸n. MÆt kh¸c, vèn cã thÓ huy ®éng tõ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn do ®ã c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi TCT vµ víi c¸c thµnh viªn kh¸c. Nhê mèi liªn hÖ nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thèng nhÊt c¸c ph­¬ng h­íng chiÕn l­îc cña c¸c doanh nghiÖp trong TCT ph¸t triÓn kinh doanh chèng l¹i sù c¹nh tranh cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi. Thø ba, c¸c TCT cã vai trß trong viÖc triÓn khai øng dông c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Ngoµi viÖc tËp trung c¸c nguån vèn, c¸c TCT cßn cã vai trß trong viÖc tËp trung c¸c nguåc lùc vÒ con ng­êi trong triÓn khai nghiªn cøu øng dông khoa häc kü thuËt. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®ßi hái mét khèi l­îng vËt chÊt lín mµ mçi c«ng ty riªng rÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. ViÖc tËp trung c¸c nguån vèn sÏ cã t¸c ®éng tÝch cùc trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho triÓn khai nghiªn cøu øng dông khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt. C¸c ®Ò tµi nghiªn cøu øng dông khoa häc c«ng nghÖ ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp cña ®éi ngò c¸n bé nghiªn cøu, c¸c phßng thÝ nghiÖm, c¸c thiÕt bÞ nghiªn cøu cÇn thiÕt. ChØ cã trªn c¬ së liªn kÕt c¸c c«ng ty míi t¹o ®­îc tiÒm n¨ng to lín ®ã vÒ nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ. MÆt kh¸c, nhê sù liªn kÕt cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong TCT cã thÓ thùc hiÖn trao ®æi th«ng tin vµ trao ®æi nh÷ng kinh nghiªm trong viÖc thùc hiÖn nghiªn cøu triÓn khai khoa häc c«ng nghÖ. Tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cã thÓ øng dông nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt vµo s¶n xuÊt, sö dông nh÷ng th«ng tin vµ kinh nghiÖm cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c cho doanh nghiÖp cña m×nh. Thø t­, TCT cã vai trß trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vµ ®Þnh h­íng cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong quan hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi nh­ trong vÊn ®Ò chuyÓn giao c«ng nghÖ. Ngoµi viÖc trao ®æi th«ng tin trong lÜnh vùc nghiªn cøu triÓn khai khoa häc c«ng nghÖ th× trong vÊn ®Ò chuyÓn giao c«ng nghÖ c¸c c«ng ty sÏ thùc hiÖn hiÖu qu¶ h¬n do c¸c c«ng ty cã thÓ trao ®æi th«ng tin trong lÜnh vùc nµy, ®iÒu ®ã sÏ tr¸nh cho vÊn ®Ò trïng l¾p c«ng nghÖ chuyÓn giao hoÆc cã thªm kinh nghiÖm chuyÓn giao c«ng nghÖ cã hiÖu qu¶. Cuèi cïng, ®èi víi c¸c TCTNN hiÖn nay, ngoµi c¸c vai trß quan träng nªu trªn th× TCTNN cßn cã vai trß lµ c«ng cô vËt chÊt cña nhµ n­íc trong viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu ®ã th× bé phËn doanh nghiÖp quèc doanh ph¶i n¾m vai trß chñ ®¹o vµ th«ng qua c¸c DNNN, nhµ n­íc cã thÓ t¸c ®éng tíi ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. C¸c TCTNN cã vai trß trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé phËn kinh tÕ quèc doanh ®Ó kinh tÕ quèc doanh thùc sù ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña m×nh. Trªn thùc tÕ, c¸c TCT ë n­íc ta ®· vµ ®ang n¾m gi÷ nh÷ng ngµnh cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ n­íc ta nh­ ®iÖn lùc, b­u chÝnh viÔn th«ng, thÐp, xi m¨ng.v.v... vµ nh÷ng ngµnh cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn vµ ®­îc ­u tiªn ph¸t triÓn cao ®Ó t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bªn c¹nh ®ã, c¸c TCT ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ sÏ cã vai trß trong viÖc gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng nguån thu ng©n s¸ch, gãp phÇn lµm æn ®Þnh chÝnh chÞ x· héi trong n­íc. 2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña TCTNN ë n­íc ta hiÖn nay. HiÖn nay, ë n­íc ta ®ang tån t¹i 2 lo¹i h×nh TCTNN. §ã lµ TCT 91 (thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 91 TTg) vµ TCT 90 (thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 90 TTg). Gi÷a hai lo¹i TCT nµy cã sù ph©n biÖt dùa trªn mét sè vÊn ®Ò: Quy m« vèn ph¸p ®Þnh, sè l­îng doanh nghiÖp thµnh viªn, cÊp cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp, phª chuÈn ®iÒu lÖ vµ bæ nhiÖm nh©n sù cña bé m¸y cña TCT. TÝnh ®Õn nay, c¶ n­íc cã 18 TCT 91 vµ 77 TCT 90 qua nh÷ng doanh nghiÖp ®ang tån t¹i hiÖn nay ta cã thÓ rót ra mét sè vÊn ®Ò sau: §èi víi TCT 91 thÝ ®iÓm thµnh lËp T§KD cã mét sè ®Æc ®iÓm ®¸ng chó ý sau: Thø nhÊt, xÐt vÒ quy m«, c¸c TCT ë n­íc ta ®Òu cã qui m« t­¬ng ®èi lín xÐt trªn c¸c mÆt: vèn, doanh thu vµ sè l­îng thµnh viªn tham gia. §iÒu nµy mét phÇn lµ do quy ®Þnh cña chÝnh phñ (Theo quyÕt ®Þnh 91 TTg cña thñ t­íng chÝnh phñ th× c¸c TCT ph¶i cã vèn ph¸p ®Þnh tõ 1000 tû ®ång trë lªn vµ ph¶i cã Ýt nhÊt 7 thµnh viªn tham gia). Theo tÝnh to¸n ®Õn ngµy 31-12-1993, tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh cña TCT dÇu khÝ lµ 180,5 tû ®ång vµ 948 triÖu USD t­¬ng ®­¬ng 10428 tû ®ång. Doanh thu cña c¸c ®¬n vÞ ®Òu ë møc cao. VÝ dô TCT B­u chÝnh viÔn th«ng ®¹t doanh thu 1920,31 tû ®ång, TCT thÐp lµ 2693 tû ®ång, TCT hµng kh«ng lµ 2320 tû ®ång. VÒ sè l­îng thµnh viªn, TCT B­u chÝnh viÔn th«ng cã 17 doanh nghiÖp nhµ n­íc h¹ch to¸n ®éc lËp, 59 ®¬n vÞ thanh to¸n phô thuéc, 12 ®¬n vÞ sù nghiÖp. TCT GiÊy ViÖt Nam cã 15 doanh nghiÖp nhµ n­íc h¹ch to¸n ®éc lËp, mét ®¬n vÞ h¹ch to¸n phô thuéc vµ 2 ®¬n vÞ sù nghiÖp. Thø hai, c¸c TCT ®Òu n¾m gi÷ nh÷ng vÞ trÝ trong mçi ngµnh vµ trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. VÞ trÝ träng yÕu nµy thÓ hiÖn râ trªn hai mÆt: - S¶n l­îng sp cña TCT chiÕm ®¹i bé phËn s¶n l­îng trong toµn ngµnh. Do vËy, sù ph¸t triÓn cña TCT cã ¶nh h­ëng to lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c kh«ng n»m trong thµnh phµnh cña TCT. Ch¼ng h¹n TCT thÐp n¨m 1993 chiÕm 99,6% tæng s¶n l­îng thÐp c¶ n­íc, TCT xi m¨ng chiÕm 97,9%. - Sù ph¸t triÓn cña ngµnh vµ cña TCT cã ¶nh h­ëng to lín tíi toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. Do vËy, c¸c TCT ®­îc thµnh lËp ®Òu thuéc nh÷ng ngµnh träng yÕu, ®­îc nhµ n­íc ­u tiªn pr vµ cã triÓn väng ph¸t triÓn cao. Thø ba, thµnh phÇn cña c¸c TCT rÊt ®a d¹ng nh­ng cã nÐt chung. C¸c TCT ë n­íc ta hiÖn nay vÒ c¬ b¶n lµ thuéc së h÷u nhµ n­íc, do ®ã gäi lµ TCTNN. Trong qu¸ tr×nh thµnh lËp. TCT ®· thùc hiÖn viÖc s¾p xÕp l¹i tæ chøc, tõng b­íc xo¸ bá sù ph©n t¸n cña c¸c doanh nghiÖp. Thµnh phÇn c¸c doanh nghiÖp bao gåm c¶ doanh nghiÖp do trung ­¬ng qu¶n lý vµ doanh nghiÖp do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. §iÒu ®ã cã nghÜ lµ t×nh tr¹ng chia c¾t c¸c doanh nghiÖp thuéc trung ­¬ng qu¶n lý vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng qu¶n lý vÒ c¬ b¶n ®· ®­îc xo¸ bá t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thèng nhÊt vµ ®Çu t­ ph¸t triÓn. Tuy vËy, còng cã nh÷ng TCT thµnh phÇn vÒ c¬ b¶n kh«ng cã g× thay ®æi so víi tr­íc khi thµnh lËp lo¹i h×nh kinh doanh míi nµy. Ch¼ng h¹n nh­ TCT ®iÖn lùc, xi m¨ng, thÐp... ë c¸c TCT nµy, c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cña TCT cã quan hÖ víi nhau vÒ cïng tÝnh chÊt ngµnh. Nãi c¸nh kh¸c tÝnh ®¬n ngµnh cña cña c¸c TCT thÓ hiÖn râ nÐt. NÐt míi ®¸ng chó ý trong thµnh phÇn c¸c TCT nhµ n­íc lµ c¸c TCT ®Òu cã c«ng ty tµi chÝnh, mét ®Æc tr­ng cña m« h×nh cña m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh. VÝ dô TCT than thµnh lËp c«ng ty tµi chÝnh than, TCT ®iÖn lùc cã c«ng ty tµi chÝnh ®iÖn lùc. Thø t­, c¸c TCT theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh ®Òu cã chung nÒn t¶ng tæ chøc ban ®Çu. §ã lµ sù chuyÓn ®æi tõ liªn hiÖp xÝ nghiÖp, TCT kiÓu cò sang TCT theo m« h×nh T§KD. Nãi c¸ch kh¸c, sù thµnh lËp chóng lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn quyÕt ®Þnh 91 TTg vÒ thÝ ®iÓm thµnh lËp T§KD vµ quyÕt ®Þnh 90 TTg vÒ viÖc tiÕp tôc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. §iÒu nµy cho thÊy viÖc thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh T§KD ë n­íc ta cã thuËn lîi lµ dùa trªn c¬ së ®k tiÒn ®Ò ®· cã. Song nÕu kh«ng x¸c ®Þnh râ tÝnh chÊt cña lo¹i h×nh kinh doanh míi nµy sÏ kh«ng tr¸nh khái viÖc ®i theo lèi mßn cña c¸c tæ chøc tiÒn th©n ®· m¾c nhiÒu khuyÕt ®iÓm. Thø n¨m, xÐt vÒ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý. C¸c TCT ë n­íc ta cã c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y còng gÇn gièng nh­ c«ng ty cæ phÇn nh­ng vÒ së h÷u l¹i kh¸c. Nh­ ®· ®Ò cËp, c¸c TCT vÒ c¬ b¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc. C¬ cÊu bé m¸y TCT bao gåm: Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban ®iÒu hµnh vµ Ban kiÓm so¸t. Héi ®ång qu¶n trÞ cña tËp ®oµn gåm 7 - 9 thµnh viªn do thñ t­íng chÝnh phñ bæ nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®¹i diÖn cho nhµ n­íc vÒ phÇn vèn gãp cña nhµ n­íc trong TCT chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc chÝnh phñ vµ tr­íc luËt ph¸p. Tæng gi¸m ®èc do thñ t­íng chÝnh phñ bæ nhiÖm, khen th­ëng, kû luËt, miÔn nhiÖm theo ®Ò nghÞ cña H§QT, TG§ lµ ®¹i diÖn ph¸p nh©n cña TCT chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc H§QT tr­íc ng­êi bæ nhiÖm m×nh vµ tr­íc ph¸p luËt vÒ ho¹t ®éng ®iÒu hµnh TCT. Ban kiÓm so¸t cã 5 thµnh viªn trong ®ã cã thµnh viªn H§QT lµm tr­ëng ban theo sù ph©n c«ng cña H§QT vµ 4 thµnh viªn kh¸c do H§QT quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen th­ëng, kû luËt. Ban kiÓm so¸t thùc hiÖn nhiÖm vô do H§QT giao vÒ viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng diÒu hµnh cña TCT, bé m¸y gióp viÖc vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cña TCT trong ho¹t ®éng tµi chÝnh, chÊp hµnh ph¸p luËt, ®iÒu lÖ TCT, c¸c nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña H§QT. §ã lµ ®Æc ®iÓm cña TCT91 theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh. So víi c¸c TCT 91 c¸c TCT 90 vÒ c¬ b¶n còng mang nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn nh­ cña TCT 91 nh­ng cã mét vµi kh¸c biÖt ë chç: VÒ quy m«, TCT 90 cã møc vèn vµ doanh thu nhá h¬n nhiÒu so víi TCT 91. Vèn b×nh quan cña 1 TCT 90 lµ 280 tû ®ång rÊt nhá so víi møc vèn b×nh quan 3661 tû ®ång cña TCT 91 theo sè liÖu n¨m 98. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña TCT 90 rÊt nhá bÐ. MÆt kh¸c xÐt vÒ vÞ trÝ trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n kh«ng ph¶i lµ c¸c ®¬n vÞ ®Òu chiÕm vÞ trÝ träng yÕu trong nÒn kinh tÕ nh­ng lµ c¸c doanh nghiÖp cã vai trß quan träng trong ngµnh vµ cã ®ãng gãp lín cho nÒn kinh tÕ. Mét sè TCT 90 ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh kh«ng thuéc ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cña chÝnh phñ ch¼ng h¹n TCT thuèc l¸... Còng nh­ TCT 91, c¸c TCT 90 ra ®êi trªn c¬ së 250 TCT kiÓu cò ®­îc thµnh lËp tr­íc n¨m 1991 vµ do ®ã còng cã chung nÒn t¶ng ban ®Çu. Thµnh phÇn cña c¸c TCT 90 vÒ c¬ b¶n còng nh­ cña TCT 91 vµ còng mang tÝnh ®¬n ngµnh râ nÐt. VÒ c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y, còng gièng nh­ ®èi víi TCT 91 nh­ng chØ kh¸c ë chç ng­êi ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp kh«ng ph¶i lµ thñ t­íng chÝnh phñ mµ lµ thñ t­íng uû nhiÖm thµnh ???. Ng­êi ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp sÏ bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen th­ëng, kû luËt c¸c thµnh viªn H§QT, Tæng gi¸m ®èc, c¸c bé phËn kh¸c còng ho¹t ®éng gièng nh­ TCT 91. II. Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tæng c«ng ty nhµ n­íc. 1. Thùc tr¹ng: a. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc: TÝnh ®Õn n¨m 2000 c¶ n­íc cã 95 TCT trong ®ã cã 18 TCT ®­îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh sè 91TTG cña chÝnh phñ. Trong c¸c TCTNN cã 1392 doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp b»ng 24% sè doanh nghiÖp hiÖn cã. Riªng 17 TCT 91 trong n¨m 1999 cã tíi 460 doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp chiÕm 9% tæng sè doanh nghiÖp hiÖn cã. C¸c TCTNN nµy ®Òu n»m trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ quèc d©n quan träng, trong ®ã bé c«ng nghiÖp cã 19 TCTNN (7 TCT 91 vµ 12 TCT 90) bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cã 18 TCTNN (4 TCT 91 vµ 14 TCT 90) bé giao th«ng vËn t¶i cã 15 TCT (trong ®ã cã 2 TCT 91 vµ 13 TCT 90) bé x©y dùng cã 13 TCTNN (1 TCT 91 vµ 12 TCT 90). NÕu so víi toµn bé c¸c DNNN th× TCT 91 vµ TCT 90 mÆc dï chiÕm 24% sè l­îng doanh nghiÖp nh­ng l¹i chiÕm tû lÖ 66% vÒ vèn, 60% vÒ lùc l­îng lao ®éng, 69% vÒ nép ng©n s¸ch nhµ n­íc. C¸c TCT ®· thÓ hiÖn ®­îc vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ. Cã thÓ ghi nhËn vÞ trÝ quan träng cña 17 TCT 91 qua c¸c con sè nh­ sau: c¸c TCT 91 chØk chiÕm 9% sè l­îng doanh nghiÖp nh­ng l¹i chiÕm 54,9% vÒ vèn, 64,2% vÒ lîi nhuËn tr­íc thuÕ, vµ 54,9% vÒ nép ng©n s¸ch. Tõ sau khi thµnh lËp ®Õn nay, nhiÒu TCT ®· nhanh chãnh ®i vµo æn ®Þnh, kh¾c phôc khã kh¨n, v­¬n lªn ®¹t kÕt qu¶ ®¸ng kÓ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. NhiÒu TCT ®· ph¸t huy ®­îc vai trß chñ lùc cña m×nh trong ngµnh vµ nÒn kinh tÕ, ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ duy tr× tû lÖ t¨ng tr­ëng t­¬ng ®èi cao, hoµn thµnh nghÜa vô nép ng©n s¸ch nhµ n­íc, n©ng cao ®êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc vµ tÝch cùc tham gia c¸c chÝnh s¸ch x· héi. C¸c TCT ®· ®¹t ®­îc møc t¨ng tr­ëng ®­îc giao vÒ gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng, tæng doanh thu thu nép ng©n s¸ch l·i, lç, b×nh qu©n thu nhËp cña c¸n bé c«ng nh©n viªn. Kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ c¸c chØ tiªu kh¸c ®Òu t¨ng qua c¸c n¨m. Mét sè TCT ngµy cµng lín m¹nh, cã tiÒm lùc ph¸t triÓn, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ æn ®Þnh v÷ng ch¾c nh­ TCT B­u chÝnh viÔn th«ng, TCT dÇu khÝ, TCT ®iÖn lùc. C¸c c«ng ty nµy kh«ng nh÷ng ®¹t ®­îc c¸c chØ tiªu t¨ng tr­ëng mµ cßn ph¸t triÓn ®­îc thÞ phÇn cña ngµnh. PhÇn lín c¸c TCT 91 vµ nhiÒu TCT 90 ho¹t ®éng trong lÜnh vùc thuéc c¸c ngµnh giao th«ng v©n t¶i, x©y dùng, thuû lîi, th­¬ng m¹i, ®· ho¹t ®éng t­¬ng ®èi tèt ë c¸c kh©u: tËp hîp ®­îc søc m¹nh cña TCT trong tham gia ®Êu thÇu, b¶o l·nh tÝn dông, mua s¾m thiÕt bÞ c«ng nghÖ míi ®iÒu hoµ vèn nhµ råi cña c¸c thµnh viªn cho yªu cÇu ®Çu t­ t¨ng thªm n©­ng lùc míi, hç trî c¸c doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n theo c¬ chÕ liªn doanh liªn kÕt, tÝn dông néi bé hoÆc hç trî c¸n bé qu¶ lý cã n¨ng lùc, chÊn chØnh t×nh tr¹ng c¹nh tranh bõa b·i gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong xuÊt nhËp khÈu, tæ chøc c¸c dÞch vô chung, ph¸t huy trÝ tuÖ tËp thÓ vµ tr¸ch nhiÖm tËp thÓ trong viÖc xen xÐt c¸c chñ tr­¬ng ®Çu t­ vµ b¶o toµn vèn cña nhµ n­íc. Thêi gian qua nÕu kh«ng cã vai trß cña TCT th× kh«ng thÓ kh¾c phôc ®­îc t×nh h×nh cña nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh, kh«ng thÓ thùc hiÖn chñ tr­¬ng di chuyÓn c¸c nhµ m¸y lín ra khái thµnh phè nh­ nhµ may xi m¨ng H¶i Phßng, xi m¨ng Thñ §øc... NhiÒu doanh nghiÖp ®Ó huy ®éng ®­îc nguån lùc cña toµn bé TCT kÕt hîp huy ®éng c¸c nguån vèn kh¸c ®Ó ®iÒu hoµ viÖc thùc hiÖn chñ tr­¬ng ®Çu t­ chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ, më réng s¶n xuÊt, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh, khai th¸c thÞ tr­êng trong n­íc vµ më réng thÞ tr­êng n­íc ngoµi, lµm nßng cèt trong viÖc b¶o ®¶m c¸c c©n ®èi chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ vÒ nh÷ng hµng ho¸ tiªu dïng thiÕt yÕu, c©n ®èi ngo¹i tÖ gãp phÇn quan träng vµo viÖc æn ®Þnh gi¸ c¶ vµ æn ®Þnh kinh tÕ x· héi. C¸c TCT ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc thiÕt lËp trËt tù xuÊt nhËp khÈu ph¸t huy vai trß chñ ®éng cña doanh nghiÖp thµnh viªn ng¨n chÆn t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp cïng c¹nh tranh n©ng gi¸ mua, h¹ gi¸ b¸n, t¨ng chi phÝ giao dÞc quèc tÕ vµ h¹n chÕ s¬ hë trong viÖc ký kÕt c¸c hîp ®ång th­¬ng m¹i. C¸c TCT ®· t¨ng søc m¹nh c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ trong thÞ tr­êng tiªu thô trong n­íc. Mét sè lo¹i s¶n phÈm cña mét sè ngµnh kinh tÕ do c¸c TCT s¶n xuÊt ®· vµ ®ang cã vÞ trÝ ®øng ë thÞ tr­êng n­íc ngoµi, t¹o kh¶ n¨ng tù c©n ®èi ®­îc kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu, nh­ c¸c ngµnh r­îu bia, n­íc gi¶i kh¸t, thuèc l¸, than may mÆc vµ dÇu khÝ. Nh×n chung c¸c TCT cã kh¶ n¨ng vµ thùc lùc ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô vµ chiÕn l­îc ph¸t trriÓn ngµnh do chÝnh phñ giao b. Nh÷ng tån t¹i vµ v­íng m¾c Nh×n vµo nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc cña c¸c TCT trong thêi gian qua cho thÊy m« h×nh TCTNN phÇn nµo ®· ph¸t huy ®­îc ­u ®iÓm. Tuy nhiªn qua thùc tiÔn ho¹t ®éng cña c¸c TCT n¶y sinh nhiÒu tån t¹i vµ v­íng m¾c cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a m« h×nh nµy. §ã lµ c¸c tån t¹i trªn c¸c mÆt: - Tr­íc hÕt, nh­ phÇn tr­íc ®· ®Ò cËp so víi c¸c DNNN kh¸c , c¸c TCTNN chiÕm tû träng lín vÒ vèn (71,9%) nh­ng míi t¹o ra ®­îc 49,8% vÒ doanh thu. Trong ®ã c¸c TCT 91 chiÕm 54,9% vÒ sè vèn nh­ng chØ ®¹t ®­îc 26,4% vÒ tæng doanh thu, TCT 90 chiÕm 17% vÒ vèn nh­ng ®¹t ®­îc 23,2% vÒ doanh thu. Nh­ vËy bªn c¹nh c¸c TCT ho¹t ®éng tèt, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi cßn cã nh÷ng TCT chiÕm sè vèn lín nh­ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶. Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña ®a sè TCT, mÆc dï c¸c chØ tiªu vÒ kinh tÕ ®Òu t¨ng vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nh­ng m¾c t¨ng ®Òu gi¶m qua c¸c n¨m. C¸c chØ tiªu t¨ng tr­ëng vÒ vèn, doanh thu, lîi nhuËn vµ nép ng©n s¸ch nhµ n­íc cña c¸c TCT 91 trong n¨m 1998 ®Òu thÊp h¬n n¨m 1997. Tû lÖ thuÕ lîi tøc trong tæng nép ng©n s¸ch cña c¸c TCT 91 gi¶m dÇn tõ 34,8% n¨m 1996 xuèng 30,5% n¨m 1998. Trong nöa ®Çu n¨m 1999 so víi cïng kú n¨m 1998 chØ cã 9 trong tæng sè 17 TCT 91 t¨ng vÒ doanh thu 10 trong 17 TCT 91 t¨ng vÒ nép ng©n s¸ch. TCT cµ phª chØ ®¹t ®­îc 61% vÒ doang thu vµ 83,6% vÒ nép ng©n s¸ch so víi cïng lµ n¨m 1998. T­¬ng tù TCT l­¬ng thùc miÒn nam ®¹t 83,6% vÒ doanh thu vµ 51,7% vÒ nép ng©n s¸c, TCT xi m¨ng ®¹t 83,28% vÒ doanh thu vµ 74,45% vÒ ng©n s¸ch. - Thø hai, t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c TCT 91 gÆp nhiÒu khã kh¨n, tÝnh ®Õn th¸ng 6/1999 c¸c TCT nµy cã tæng sè nî ph¶i tr¶ lªn tíi 60 ngµn tû ®ång, tæng l­¬ng tån kho lªn tíi 4164 tû ®ång. Riªng TCT mÝa ®­êng I vµ II ®· tån kho 1000 tû ®ång, TCT xi m¨ng tån kh 500 tû ®ång, hµng dÖt tån kho 500 tû ®ång. N¨m 1998 TCT than lç 60 tû ®ång. VÊn ®Ò vèn ®èi víi c¸c TCT còng lµ vÊn ®Ò lín ph¶i quan t©m. C¸c TCTNN, ®iÓn h×nh lµ TCT 91 cã møc ®é tËp chung vèn cao h¬n nhiÒu so voi­ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®éc lËp vµ trong mét chõng mùc nµo ®ã nã gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ x· héi ®Êt n­íc. Tuy nhiªn vèn cña c¸c TCTNN, mµ cô thÓ lµ TCT 90 còng nh­ toµn bé khu vùc kinh tÕ quèc doanh cßn nhá bÐ ch­a t­¬ng xøng víi nhu cÇu vµ vÞ trÝ chiÕn l­îc cña chóng. TCT90 vµ TCT 91 vèn l­u ®éng ®­îc cÊp cßn nhá bÐ trong khi ®ã nhiÖm vô ®­îc giao lín. V× vËy t×nh tr¹ng thiÕu vèn nghiªm träng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®ang lµ trë ng¹i, khã kh¨n cho c¸c TCT, mÆc dï c¸c TCT nµy ®· ®­îc ­u tiªn c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt, nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn. N¨m 1998 vèn b×nh qu©n cña TCT 91 chØ ®¹t 3661 tû ®ång. Trong sè 17 TCT 91 th× cã tíi 14 TCT (82%) cã møc vèn d­íi møc vèn trung b×nh, trong ®ã 6 TCT (35%) cã møc vèn d­íi 1000 tû ®ång. Ngoµi mét sè TCT cã tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp chung cao nh­ TCT ®iÖn lùc ViÖt Nam, TCT b­u chÝnh viÔn th«ng, TCT dÇu khÝ ViÖt Nam, TCT hµng kh«ng ViÖt Nam cã sè vèn t­¬ng ®èi lín vµo cì vµi ngµn tû ®ång, cßn l¹i cã tíi 6 TCTNN ch­a ®¶m b¶o ®­îc sè vèn ph¸p ®Þnh tèi thiÓu (1000 tû ®ång). Vèn cña c¸c TCT 90 cßn thÊp h¬n nhiÒu n¨m 1998 vèn b×nh qu©n cña TCT 90 lµ 280 tû ®ång trong sè ®ã cã 80% cã sè vèn nhµ n­íc thÊp h¬n møc b×nh qu©n, h¬n 35% cã sè vèn d­íi 100 tû ®ång, sè TCT 90 cã 500 tû ®ång vèn nhµ n­íc trë lªn chØ chiÕm 13%. Nh­ vËy, nÕu quy ®æi sè vèn b×nh qu©n cña c¸c TCT 90 ra USD vµ so víi c¸c tËp ®oµn kinh doanh trong khu vùc th× cã thÓ thÊy c¸c TCT cña chóng ta cßn cã møc v«n nhá bÐ. Nhu cÇu thÞ tr­êng vµ kh¶ n¨ng kinh doanh cho phÐp më réng quy m« kinh doanh, nh­nh c¸c TCT ®Òu bã tay v× kh«ng cã kh¶ n¨ng huy ®éng vèn hoÆc chØ cã thÓ vay vèn víi sè l­îng h¹n chÕ, dÉn tíi kh¶ n¨ng kh«ng thÓ ®æi míi ®­îc c«ng nghÖ, kh¶ n¨ng c¹nh tranh yÕu vµ dÔ bÞ c¸c c«ng ty n­íc ngoµi chÌn Ðp. - Thø ba, vÒ mÆt luËt ph¸p vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ®èi víi TCT. HiÖn nay c¸c quy ®Þnh, quy chÕ ®èi víi TCT cÇn ph¶i söa ®æi vµ hoµn thiªn cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ. C¸c h¹n chÕ vÒ mÆt c¬ chÕ chÝnh s¸ch, luËt ph¸p vµ c¸ch thøc qu¶n lý, do tÝnh chÊt thiÕu ®ång bé hoÆc do triÓn khai thùc hiªn còng g©y ra mét sè t¸c ®éng bÊt lîi cho c¸c doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh quèc tÕ. §¸ng chó ý nhÊt lµ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ c¸c quy ®inh liªn quan tíi tæ chøc bé m¸y ho¹t ®éng cña TCT. Mét sè c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®èi víi TCT nhµ n­íc kh«ng cßn phï hîp ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸. Doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n phô thuéc th× bÞ h¹n chÕ vÒ quyÒn chñ ®éng s¸ng t¹o, cßn doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp th× chØ ch¨n lo tíi lîi Ých riªng cña doanh nghiÖp m×mh nh÷ng doanh nghiÖp ®éc lËp ngoµi TCT Theo luËt doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn hµnh, TCT ®­îc x¸c ®inh lµ DNNN, cã quyÒn vµ nghÜa vô nh­ c¸c doanh nghiÖp kh¸c. TCT gåm nhiÒu doanh nghiÖp thµnh viªn cã quan hÖ víi nhau vÒ c«ng nghÖ, s¶n xuÊt tiªu thô s¶n phÈm. Doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp còng lµ mét DNNN cã ®Çy ®ñ t­ c¸ch ph¸p nh©n, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nh­ mét DNNN kh¸c, tõ viÖc nhËn vèn, nhiÖm vô do TCT giao chø kh«ng ph¶i nhµ n­íc. C¸c doanh nghiÖp nµy chÞu sù rµng buéc cña TCT theo ®iÒu lÖ trong c¸c vÊn ®Ò nh­ kinh doanh ph¶i phï hîp víi ph­¬ng ¸n cña TCT, c¸c dù ¸n ®Çu t­ ph¶i theo nhiÖm vô cña TCT giao, ph¶i nép kinh phÝ cho TCT. C¸c quy ®Þnh nh­ trong luËt hiÖn hµnh rÊt khã thùc hiÖn. Bëi v× tÝnh ®éc lËp vÒ kinh doanh do ®od TCT kh«ng thÓ chØ ®¹o ®­îc c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn nhÊt lµ doanh nghiÖp h¹c to¸n ®éc lËp. Nh÷ng quy ®Þnh nµy buéc tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp h¹c to¸n ®éc lËp m©u thuÉn víi quyÒn tù chñ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Trong thùc tÕ hiÖn nay, chØ cã mét sè Ýt TCT ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn g¾n bã víi nhau vµe c«ng nghÖ, s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. NhiÒu tæng c«ng ty ®­îc thµnh lËp theo ý muèn chñ quan cña ng­êi s¸ng lËp do ®ã sù ra nhËp TCT ch­a h¼n lµ tù nguyÖn. VÊn ®Ì sö lý mèi quan hÖ ch­a dùa trªn nÒn t¶ng lîi Ých kinh tÕ dÉn tíi sù dÝnh kÕt gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn vµ TCT bÞ h¹n chÕ, ®éng lùc x©y dùng TCT ®èi víi c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn bÞ th¶ næi. MÆt kh¸c, cïng víi viÖc c¸c TCT ch­a cã thÕ m¹nh vÒ vèn ®ñ søc chi phèi còng nh­ liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, kh«ng rµng buéc ®­îc c¸c doanh nghiÖp do ®ã vai trß cuÈ TCT mê nh¹t, chØ lµ h×nh thøc. VÊn ®Ò tæ chøc c¬ cÊu bé m¸y vµ viÖc ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng cña c¸c bé phËn trong TCT cÇn thiÕt gi¶i quyÕt. ThiÕu c¸c quy ®Þnh râ rµng vÒ vÞ trÝ, chøc n¨ng, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña héi ®ång qu¶n trÞ, còng nh­ mèi quan hÖ cña H§QT vµ tæng gi¸m ®èc trong qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh TCT. Theo ®iÒu lÖ mÉu cña TCT c¬ cÊu bé m¸y cña TCT bao gåm: Héi ®ång qu¶ trÞ, Ban kiÓm so¸t, Tæng gi¸m ®èc, bé m¸y gióp viÖc cho Tæng gi¸m ®èc vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. TCT ®­îc qu¶n lý bëi H§QT vµ ®­îc ®iÒu hµnh bëi TG§. Nh­ng thùc tÕ thêi gian qua, vai trß cña H§QT trong c¸c TCT hÇu nh­ rÊt mê nh¹t. Cã mét sè TCT ®· ho¹t ®éng ®­îc vµi n¨m råi mµ vÉn ch­a ®ñ sè thµnh viªn H§QT, c¸ biÖt cã TCT cho tíi n¨m 1999 míi cã chñ tÞch H§QT. Qua t×nh h×nh ho¹t ®éng cho thÊy, mét sè thµnh viªn H§QT kh«ng cã n¨ng lùc v× thiÕu am hiÓu chuyªn m«n qu¶n lý, ch­a g¾n víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña TCT. MÆt kh¸c, vÞ trÝ, chøc n¨ng, thÈm quyÒn cña H§QT vµ TG§ ch­a ph©n ®Þnh râ rµng nªn ng­êi ta c¶m thÊy TCT lµ "mét c¬ thÓ cã hai ®Çu" võa H§QT võa TG§, mµ quyÒn lùc cña H§QT th× cao nhÊt trªn ph­¬ng diÖn qu¶n lý cßn TG§ quyÒn lùc cao nhÊt trªn ph­¬ng diÖn ®iÒu hµnh. ThËt ra sù t¸ch biÖt gi÷a qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh chØ lµ t­êng ®èi nh­ng cÇn quy ®Þnh râ rµng nhiÖm vô cña mçi bªn. HiÖn nay, phÇn lín c¸c c¸n bé ®Òu ch­a ph©n cÊp ®Çy ®ñ cho H§QT vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu t­, quyÒn ®Ò b¹t bæ nhiÖm c¸n bé. Mét sè ®Ò nghÞ cña TG§ mÆc dï ch­a cã ý kiÕn cña H§QT vÉn ®­îc l·nh ®¹o xem xÐt quyÕt ®Þnh. §iÒu ®ã lµm cho vai trß cña H§QT cã phÇn h¹n chÕ. Trong nhiÒu lÜnh vùc cã sù tham gia quyÕt ®Þnh cña c¶ hai bé phËn H§QT vµ TG§ sÏ g©y ra sù chång chÐo dÉn tíi khã x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm khi g©y ra hËu qu¶ bao che bao biÖn ®èi víi c¸c hµnh ®éng sai tr¸i cña nhau. - XÐt vÒ vÊn ®Ò qu¶n lý cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc. Do sù thiÕu ph©n c«ng, ph©n cÊp cô thÓ râ rµng vÒ qu¶n lý nhµ n­íc vµ thùc hiÖn quyÒn së h÷u nhµ n­íc ®èi víi DNNN gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c bé qu¶n lý ngµnh, bé chøc n¨ng vµ UBNN cÊp tØnh, huyÖn do ®ã mèi quan hÖ gi÷a c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vµ TCT rÊt phøc t¹p, cã qu¸ nhiÒu ®Çu mèi, tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt c«ng viÖc kh«ng râ rµng vµ khã tr¸ch nhiÖm khi x¶y ra hËu qu¶. HiÖn t¹i, ®¹i diÖn së h÷u nhµ n­íc ®­îc dµn tr¶i ë nhiÒu c¬ quan ®¹i diÖn lµm n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò phiÒn hµ cho c¸c doanh nghiÖp, t¹o ra nhiÒu c¬ së trong c¬ chÕ qu¶n lý vèn cña doanh nghiÖp mµ hËu qu¶ khã l­êng hÕt cho c¶ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc lÉn cho c¶ doanh nghiÖp. - VÒ mÆt tÝnh chÊt së h÷u, c¸c TCT nhµ n­íc vÒ c¬ b¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc thÓ hiÖn tÝnh chÊt ®¬n së h÷u. VÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ cßn rÊt h¹n chÕ. N¨m 1999 míi cã 31 doanh nghiÖp thuéc TCT 91 tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸. Tèc ®é cæ phÇn ho¸ chËm ®· lµm gi¶m kh¶ n¨ng thu hót c¸c nguån lùc còng nh­ vai trß XH ho¸ cña c¸c TCT. Cuèi cïng, ®ã lµ tÝnh chÊt ngµnh kinh doanh. C¸c TCT hiÖn nay vÒ c¬ b¶n ®· tham gia vµo nhiÒu lÜnh vùc kinh doanh kh¸c nhau nghÜa lµ ®a d¹ng ho¸ nh­ ®èi víi c¸c tËp ®oµn kinh doanh trªn thÕ giíi. Nh­ng c¸c TCT ë n­íc ta th­êng dùa trªn mét ngµnh mét lÜnh vùc cô thÓ mang tÝnh chÊt x­¬ng sèng. MÆt kh¸c, c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn l¹i cã mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau vÒ lÜnh vùc kinh doanh nµo ®ã. V× thÕ, tÝnh chÊt ®¬n ngµnh thÓ hiÖn râ nÐt. Sù ra ®êi cña c¸c TCT lµm cho trËt tù c¹nh tranh ®­îc t¹o lËp song víi tÝnh chÊt ®¬n ngµnh céng víi c¸c ­u ®·i ph¸t triÓn ®· g©y ra t×nh tr¹ng ®éc quyÒn trªn mét sè ngµnh, lÜnh vùc kinh doanh, c¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp. §iÒu nµy sÏ g©y thiÖt h¹i cho nÒn kinh tÕ vµ h¹n chÕ viÖc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ®æi míi c«ng nghÖ, gi¶m chi phÝ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. Mét sè TCT nh­ TCT ®iÖn lùc, TCT b­u chÝnh viÔn th«ng cã hiÖn t­îng ®éc quyÒn trong kinh doanh, T¨ng gi¸ liªn tôc g©y thiÖt h¹i cho c¸c ®¬n vÞ kinh doanh kh¸c vµ n¶y sinh bÊt b×nh gi÷a c¸c doanh nghiÖp. Thùc tÕ, c¸c TCT nµy ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ kh«ng ph¶i do n¨ng lùc qu¶n lý ®iÒu hµnh tèt mµ cã lÏ mét phÇn do sù b¶o hé trùc tiÕp cho tÝnh ®éc quyÒn ë c¸c ®¬n vÞ nµy tõ phÝa chÝnh phñ. Nªn ch¨ng ph¶i cã liÖu ph¸p h¹n chÕ tÝnh ®éc quyÒn trong mét sè TCT hiÖn nay. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch nªu trªn, cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè tån t¹i vµ v­íng m¾c chÝnh cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó ®­a c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng ngµy cµng cã hiÖu qu¶. C¸c v­íng m¾c chñ yÕu cã thÓ nhËn thÊy tËp trung vµo vÊn ®Ò; hoµn thiÖn h¬n n÷a c¬ chÕ chÝnh s¸ch, c¸c luËt vµ hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy d­íi luËt nh»m t¹o cho c¸c doanh nghiÖp m«i tr­êng kinh doanh lµnh m¹nh. Trong ®ã cÇn t¹o cho TCT quyÒn tù chñ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh tr¸nh sù can thiÖp qu¸ s©u cña c¬ quan nhµ n­íc. VÊn ®Ò x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. C¸c mÆt h¹n chÕ cña b¶n th©n c¸c TCT lµ vÊn ®Ò n¨ng lùc tµi chÝnh, vèn, c«ng nghÖ, mèi liªn hÖ vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña c¸c bé phËn trong TCT. 2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN. Tuy ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ b­íc ®Çu song ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN th× cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn mét sè vÊn ®Ò cã tÝnh cÊp b¸ch sau: Tr­íc hÕt, cÇn hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. Râ rµng ®èi víi c¸c quy ®Þnh hiÖn nay th× c¸c doanh nghiÖp h¹ch to¸n ®éc lËp sÏ gièng nh­ mét doanh nghiÖp ®éc lËp ngoµi TCT do ®ã kh«ng g¾n kÕt ®­îc TCT vµ c¸c thµnh viªn nµy. VÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra lµ: nÕu h¹ch to¸n tËp trung toµn TCT th× cã thÓ ph¸t huy søc m¹nh g¾n kÕt chung nh­ng l¹i h¹n chÕ vai trß chñ ®éng s¸ng t¹o cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, cßn nÕu h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®iÒu phèi mang tÝnh hµnh chÝnh hiÖn nay th× quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c thµnh viªn sÏ rêi r¹c. Do vËy, cÇn thùc hiÖn quy chÕ ph©n cÊp hoÆc uû quyÒn cña TCT ®èi víi c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn theo h­íng: Nh÷ng ®¬n vÞ thµnh viªn ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ æn ®Þnh vµ nh÷ng doanh nghiÖp h¹ch to¸n phô thuéc ®­îc ph©n cÊp m¹nh h¬n. Nh÷ng ®¬n vÞ thµnh viªn cßn yÕu kÐm, ho¹t ®éng ch­a æn ®Þnh vµ nh÷ng doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp ®­îc ph©n cÊp dÇn dÇn cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn vµ cÇn ®¶m b¶o chñ ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh võa tu©n thñ ®iÒu lÖ tæ chøc ho¹t ®éng. Ngoµi ra cÇn t¨ng c­êng h¬n n÷a vai trß cña TCT trong viÖc x©y dùng chiÕn l­îc, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp tæ chøc phèi hîp, kiÓm tra gi¸m s¸t trªn c¬ së ph¸t huy ®­îc søc m¹nh cña toµn TCT kh¾c phôc t×nh tr¹ng rêi r¹c cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong TCT hiÖn nay. C¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña TCT cÇn ph¸t huy ®­îc søc m¹nh toµn TCT vµ ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, tù chñ, s¸ng t¹o kh«ng biÕn TCT thµnh bé m¸y trung gian hµnh chÝnh cÊp trªn cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. Muèn vËy, bé m¸y TCT, tr­íc hÕt lµ H§QT, TG§ ph¶i x¸c ®Þnh h­íng ho¹t ®éng sao cho g¾n kÕt ®­îc l¬i Ých, tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn víi TCT vµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn víi nhau b»ng c¸c biÖ ph¸p kinh tÕ, tµi chÝnh. B¶n th©n TCT ph¶i cã thùc lùc vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh, ph¶i cã c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®ñ m¹nh ®¶m ®­¬ng nh÷ng mòi nhän kü thuËt c«ng nghÖ chñ chèt cña ngµnh, ph¶i n¾m sè l­îng lao ®éng cã tay nghÒ cao vµ cã c¬ chÕ tæ chøc khoa häc ®Ó trë thµnh mét c«ng ty mÑ, lµm h¹t nh©n quy tô mäi ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn - c¸c c«ng ty con. MÆt kh¸c, TCT ph¶i n¾m nh÷ng mÆt hµng, n¾m c«ng cô tµi chÝnh cña toµn TCT ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh vµ më réng thÞ tr­êng ®æi míi kü thuËt c«ng nghÖ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. Thø hai, cÇn x¸c ®Þnh TCT kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn mµ lµ mét tæ chøc kinh tÕ, g¾n kÕt víi nhau, hç trî nhau ®Ó n©ng cao søc m¹nh cña mçi thµnh viªn vµ nh©n søc m¹nh cña toµn TCT. Do ®ã, TCT ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt nguån tµi chÝnh cña TCT râ rµng, trong ®ã quy ®Þnh vÒ c¸c nguyªn t¾c c¨n b¶n vÒ qu¶n lý tµi chÝnh tronh toµn TCT, mèi quan hÖ tµi chÝnh gi÷a TCT víi c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, quan hÖ vÒ ®Çu t­vµ tÝn dông. §ång thêi cÇn lËp mét sè tæ chøc tµi chÝnh trùc thuéc TCT ®Ó thùc hiÖn viÖc huy ®éng vµ ®iÒu hoµ c¸c nguån vèn, tËp trrung vèn cho c¸c môc tiªu cÇn thiÕt trong ®ã cã môc tiªu chñ yÕu lµ ®Çu t­. Thø ba, cÇn x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ phèi hîp gi÷a H§QT vµ TG§. Theo quy ®Þnh cña luËt DNNN th× ®¹i diÖn së h÷u nhµ n­íc trong TCT ®­îc giao cho 2 ng­êi lµ chñ tÞch H§QT vµ TG§ nªn tr¸ch nhiÖm kh«ng râ rµng. Trong m« h×nh tæ chøc míi cña DNNN. tæ chøc H§QT cã ®iÓm rÊt míi vµ rÊt quan träng. H§QT thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý TCT b»ng c¸c nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh ®­îc h×nh thµnh theo c¬ chÕ héi ®ång chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù ph¸t triÓn cña TCT theo nhiÖm vô nhµ n­íc giao. Còng theo luËt, th× TG§ lµ thµnh viªn H§QT lµ ®¹i diÖn ph¸p nh©n cña TCT, chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc H§QT vµ tr­íc ng­êi bæ nhiÖm m×nh. Nh­ vËy, H§QT vµ TG§ lµ hai bé phËn cã chøc n¨ng kh¸c nhau. CÇn ph¶i x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a H§QT vµ TG§ râ rµng ®Ó mçi bªn thùc hiÖn tèt nhiÖm vô cña m×nh, hç trî cho nhau nh­ng kh«ng lµm thay lÊn l­ít quyÒn cña nhau hoÆc dùa dÉm û l¹i vµo nhau. CÇn kh¾c phôc ngay nh÷ng lÖch l¹c trong viÖc nhËn thøc vµ vËn dông cña c¸n bé c¸c cÊp ®èi víi m« h×nh TCT g©y ra sù thiÕu phèi hîp gi÷a TG§ vµ H§QT. Ngoµi ra trong phÇn nµy cßn næi lªn vÊn ®Ò ®ã lµ viÖc nhËn vèn, theo luËt DNNN th× chñ tÞch H§QT vµ TG§ cïng ký biªn b¶n nhËn vèn do nhµ n­íc giao, qua thùc tÕ, c¬ chÕ nµy g©y trë ng¹i lín cho c¸c TCTNN trong qu¶n lý vµ sö dông tèt vèn ®­îc giao. Theo ý kiÕn cña nhiÒu c¸n bé qu¶n lý vµ c¸c c¸n bé nghiªn cøu th× nhµ n­íc - mµ ®¹i diÖn lµ bé tµi chÝnh chØ nªn giao vèn cho chñ tÞch H§QT, sau ®ã chñ tÞch H§QT sÏ giao l¹i cho TG§. §ång thêi ph¶i ®æi míi c¸ch lµm viÖc cña c¬ quan qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n cña TCTNN t¹i c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, kh¾c phôc t×nh trang quan hÖ trùc tiÕp ®èi víi doanh nghiÖp thµnh viªn, xem nhÑ vai trß cña TCT. Thø n¨m, vÊn ®Ò vèn vµ sö dông vèn ®èi víi c¸c TCT hiÖn nay lµ rÊt quan träng, cÇn thiÕt ph¶i cã chÝnh s¸ch nh»m t¹o nguån vèn vµ t¨ng c­êng c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vèn, ®Ó t¨ng tiÒm lùc tµi chÝnh cho c¸c TCT. Ngoµi viÖc t¹o ra mét quy chÕ tµi chÝnh râ rµng cã thÓ tiÕn hµnh mét sè biÖn ph¸p sau: - Cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp thµnh viªn trong TCT ®Ó huy ®éng vèn, t¨ng c­êng vai trß x· héi ho¸ cña c¸c TCT. BiÖn ph¸p nµy cã thÓ huy ®éng ®­îc nguån vèn ®Çu t­ tiÒm tµng mµ vÉn duy tr× ®­îc sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ë mét møc ®é cÇn thiÕt. Tuy nhiªn cÇn nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý cña nhµ n­íc ®èi víi TCT sau khi diÔn ra qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë mét sè doanh nghiÖp thµnh viªn. Mét sè TCT ®· thu ®­îc kÕt qu¶ b­íc ®Çu tõ viÖc thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ mét sè ®¬n vÞ trùc thuéc cÇn tiÕp tôc ph¸t huy vµ rót kinh nghiÖm ®Ó tiÕn hµnh réng h¬n. Trong vÊn ®Ò nµy nhµ n­íc cÇn th¸o gì nh÷ng khã kh¨n vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ thñ tôc ®Ó qu¸ tr×nh ®­îc tiÕn hµnh ®­îc tèt h¬n. - §a d¹ng ho¸ c¸c kªnh tµi chÝnh vµ gi¶i phãng nguån vèn bªn trong TCT. VÊn ®Ò vèn ®ang thu hót sù chó ý cña c«ng luËn v× nã ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh ®Õn kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña TCT. CÇn lµm cho c¸c nguån vèn tÝn dông ng©n hµng ®­îc khai th«ng vµ linh ho¹t h¬n, ®¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc vµ c¸c quy ®Þnh g©y ¸ch t¾c c¸c nguån vèn tÝn dông. Ngay trong lÜnh vùc nµy, c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi còng thÓ hiÖn ­u thÕ trong c¹nh tranh, thñ tôc thuËn lîi h¬n so víi c¸c bªn ViÖt Nam. - Thùc hiÖn ®Çu t­ cã träng ®iÓm mét sè TCT ®Ó cã ®ñ kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ. C¸c TCT muèn cã ®ñ søc m¹nh c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi th× tr­íc hÕt ph¶i ®¶m b¶o kh¶ n¨ng tµi chÝnh víi quy m« vèn ®ñ lín. Thùc tÕ sau khi thµnh lËp l¹i 74 TCT cã thÓ nhËn thÊy quy m« vèn cña TCT ViÖt Nam cßn qu¸ nhá bÐ so víi c¸c c«ng ty trung b×nh cña c¸c n­íc trong khu vùc. Víi quy m« vèn nhá sÏ mÊt kh¶ n¨ng c¹nh tranh kh«ng thÓ trang tr¶i c¸c chi phÝ nghiªn cøu ph¸t triÓn, chi phÝ Marketing nh­ c¸c ®èi thñ ®ang lµm. Ngoµi ra, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh liªn kÕt néi bé còng lµ mét kh¶ n¨ng ®Ó huy ®éng vèn trong néi bé TCT. Cïng víi ®iÒu ®ã th× viÖc ®µo t¹o vÇ båi d­ìng c¸n bé qu¶n lý nhÊt lµ c¸c c¸n bé qu¶n lý vÒ tµi chÝnh lµ rÊt cÇn thiÕt. Quy m« TCT cµng lín th× cµng cÇn c¸c c¸n bé qu¶n lý tµi chÝnh giái cã n¨ng lùc vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt. KÕt luËn Chñ tr­¬ng thµnh lËp c¸c TCT cña §¶ng vµ nhµ n­íc lµ mét h­íng ®i ®óng vµ cÇn thiÕt ®Ó cñng cè khu vùc kinh tÕ quèc doanh hiÖn nay. Sù ra ®êi cña c¸c TCTNN míi trong thêi gian ng¾n hay nãi ®óng h¬n lµ trong giai ®o¹n thö nghiÖm theo m« h×nh míi. Tõ nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc trªn c¸c mÆt cã thÓ kh¼ng ®Þnh c¸c TCTNN vÒ c¬ b¶n ®· thùc hiÖn ®­îc c¸c môc tiªu ®Ò ra cña §¶ng vµ nhµ n­íc, gãp phÇn rÊt lín vµo viÖc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña khu vùc DNNN t¹o ®µ ph¸t triÓn cho toµn bé nÒn kinh tÕ, gãp phÇn lµm æn ®Þnh kinh tÕ, x· héi, an ninh, chÝnh trÞ, trËt tù quèc phßng ®­îc gi÷ v÷ng, ®ãng gãp lín vµo viÖc duy tr× tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ liªn tôc trong nhiÒu n¨m cña thËp kû 90, ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta dÇn dÇn thu hÑp kho¶ng c¸ch tôt hËu so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, do míi thµnh lËp vµ tån t¹i trong thêi gian ng¾n do ®ã kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, tån t¹i, v­íng m¾c ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. Nh÷ng tån t¹i vµ v­íng m¾c ®ã mét phÇn do ®Æc ®iÓm néi t¹i khi thµnh lËp c¸c TCT mµ chóng ta kh«ng thÊy ®­îc, ®ã lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ c¬ cÊu tæ chøc, c¸c bé phËn trong TCT kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. Nh÷ng tån t¹i vÒ c¬ chÕa chÝnh s¸ch luËt ph¸p còng cÇn ph¶i kh¾c phôc bëi v× mét m«i tr­êng kinh doanh lµnh m¹nh ph¶i ®­îc t¹o ra cho c¸c TCT. ViÖc kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i cÇn ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ngay, nh­ng ph¶i cã b­íc ®i thÝch hîp tr¸nh nãng véi vµ ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp cña c¸c c¬ quan kh¸c nhau cïng thùc hiÖn. Ph¶i tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia c¸c nhµ qu¶n lý cã kinh nghiÖm vµ n¾m b¾t nh÷ng kinh nghÖm cña n­íc ngoµi ®Ó thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt nh»m n©ng cao søc c¹nh tranh cña c¸c TCTNN ë n­íc ta. Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o 1. Thµnh lËp vµ qu¶n lý c¸c tËp ®oµn kinh doanh ë ViÖt Nam Chñ biªn: PGS, PTS NguyÔn §×nh Phan, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia - 1996. 2. C¸c quy ®Þnh míi vÒ doanh nghiÖp Nhµ n­íc NXB Thèng kª - 1996 PhÇn T¹p chÝ: 1. Kinh tÕ vµ ph¸t triÓn sè 8/1995, sè 27/1998 2. Tµi chÝnh doanh nghiÖp sè 5/1999, 4/1999 3. C«ng nghiÖp sè 19/1999, 18/1999, 6/1999, 5/1999, sè 2+3/1999, 18/1998, 9/1998. 4. Ho¹t ®éng ng©n hµng sè 8/1997 5. T¹p chÝ qu¶n lý Nhµ n­íc sè 7/2000. 6. C«ng b¸o sè 29/2000 7. C«ng nghiÖp ho¸ chÊt sè 8/2000.