Đề tài Nghiên cứu lý luận về doanh nghiệp và sự hình thành phát triển của nó trong kinh tế thị trường

Néi dung I. Nghiªn cøu lÝ luËn vÒ doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ cæ phÇn hãa doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam 1. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc a. Kh¸i niÖm: Theo ®iÒu 1 cña luËt doanh nghiÖp Nhµ n­íc quy ®Þnh. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«n gÝch, nh»m thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ x· héi do Nhµ n­íc gia. - Doanh nghiÖp Nhµ n­íc, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, ph¸p quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng, kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý. b. VÞ trÝ vµ vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc cña mçi quèc gia tuy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng nhÊt ®Þnh, song cã ®Æc ®iÓm chung lµ th­êng tËp trung vµo nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc then chèt, gi÷ vÞ trÝ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tr¶ qua nhiÒu n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta ®· trë thµnh mét lùc l­îng kinh tÕ hïng hËu, nhÊt lµ trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô quan träng. Trong nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn cña n­íc ta doanh nghiÖp Nhµ n­íc gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu vµ vai trß chñ ®¹o ®­îc thÓ hiÖn ë c¸c mÆt sau: Cli ck to bu y N OW !PD F-X Change View er w w w .docu-track . co m C lic k t o b uy NO W!P DF - XCha nge View er w w w .docu-track . co m - Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ lùc l­îng vËt chÊt quan träng, vµ lµ c«ng cô qu¶n lý ®Ó Nhµ n­íc ®Þnh h­íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nhµ n­íc ®iÒu tiÕt ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ th«ng qua c¸c hÖ thèng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch vµ chÝnh s¸ch, ®ång thêi sö dông doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh­ lµ mét thùc lùc kinh tÕ, lµm c¬ së ®¶m b¶o cho nh÷ng c©n ®èi chñ yÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n. - Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ mét trong sè c¸c nguån chñ yÕu cung cÊp tµi chÝnh cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Nhê cã ®ãng gãp to lín vÒ tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cho ng©n s¸ch, Nhµ n­íc cã thªm vèn ®Çu t­ vµo lÜnh vùc kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ kü thuËt nh»m b¶o ®¶m cung cÊp c¸c lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô c«ng céng cho x· héi, gãp phÇn tÝch cùc vµo n©ng cao tèc ®é vµ hiÖu qu¶ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n. - Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ n¬i ®Æc biÖt quan träng thu hót viÖn trî vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc: §Ó ®¸p øng nhu cÇu to lín vÒ vèn cho c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, cÇn tËn lùc khai th¸c c¸c nguån lùc tµi chÝnh bªn trong n­íc kÕt hîp thu hót nguån nh©n lùc bªn ngoµi. Thu hót tµi trî c¸c nguån vèn bªn ngoµi vµo c¸c lÜnh vùc nh­ khai th¸c than, dÇu khÝ, chÕ t¹o hµng ®iÖn tö, « t«, xe m¸y - Doanh nghiÖp Nhµ n­íc g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Nh­ vËy, doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ trung t©m tiªu biÓu cña khoa häc, c«ng nghÖ, lµ tÊm g­¬ng s¸ng vÒ qu¶n lý, c¸c doanh nghiÖp kh«ng chØ chÞu phôc vô riªng cho m×nh, mµ cßn gãp phÇn phæ biÕn trang bÞ khoa häc, c«ng nghÖ míi. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, c¶i thiÖn cuéc sèng, n©ng cao v¨n hãa gi¸o dôc, gi¶m sù chªnh lÖch thµnh thÞ vµ n«ng th«n 2. Cæ phÇn hãa doanh nghiÖp Nhµ n­íc Cli ck to bu y N OW !PD F-X Change View er w w w .docu-track . co m C lic k t o b uy NO W!P DF - XCha nge View er w w w .docu-track . co m a. Kh¸i niÖm Tr­íc xu thÕ ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña thÞ tr­êng thÕ giíi vµ nh÷ng yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ "më" th× m« h×nh ho¹t ®éng cøng nh¾c cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng cßn phï hîp ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam. Trªn thÕ giíi, xu thÕ cæ phÇn hãa ®· diÔn ra m¹nh mÏ tõ nh÷ng n¨m 80, cæ phÇn hãa cã thÓ hiÓu lµ viÖc chuyÓn mét doanh nghiÖp Nhµ n­íc thuéc së h÷u Nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn thuéc së h÷u tËp thÓ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ huy ®éng vèn ®¸p øng cho nhu cÇu ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn. Nh­ vËy, cæ phÇn hãa chÝnh lµ ph­¬ng thøc thùc hiÖn x· héi hãa së h÷u, chuyÓn ®æi tõ së h÷u toµn d©n sang së h÷u tËp thÓ. §©y lµ mét c«ng cô huy ®éng vèn ®¹t hiÖu qu¶ cao, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng thùc sù lµm chñ doanh nghiÖp. b. VÞ trÝ vµ vai trß cña cæ phÇn hãa doanh nghiÖp Nhµ n­íc Cæ phÇn hãa doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ lèi ra phï hîp víi khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc, nã cã vÞ trÝ vai trß trªn nhiÒu mÆt sau: - Cæ phÇn hãa gi¶i táa ®­îc bÕ t¾c khñng ho¶ng vÒ vèn cho doanh nghiÖp cæ phÇn hãa ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho nã më réng s¶n xuÊt kinh doanh, gi¶m nhÑ g¸nh nÆng tµi chÝnh cho Nhµ n­íc, Nhµ n­íc cã thÓ thu håi vèn ®Çu t­ ë doanh nghiÖp ®Ó chuyÓn sang ®Çu t­ c¸c ho¹t ®éng ­u tiªn h¬n nh»m t¹o ®ßn bÈy sang ®Çu t­ cho c¸c ho¹t ®éng ­u tiªn h¬n nh»m t¹o ®ßn bÈy thóc ®Èy ph¸t triÓn cña toµn bé x· héi, nh­ ®Çu t­ cho kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt c«ng tr×nh phóc lîi, gi¸o dôc khoa häc.. - Cæ phÇn hãa th«ng qua ®a d¹ng hãa së h÷u t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng. Cæ phÇn hãa b¶o ®¶m së h÷u hãa cho ng­êi lao ®éng t¹i c«ng ty, xÝ nghiÖp b»ng c¸ch cho hä tham gia ®Çu t­ mua cæ phiÕu, thùc hiÖn quyÒn lµm Cli ck to bu y N OW !PD F-X Change View er w w w .docu-track . co m C lic k t o b uy NO W!P DF - XCha nge View er w w w .docu-track . co m chñ thùc sù, cã tÝnh vËt chÊt trªn phÇn vèn ®ãng gãp cña hä vµ thùc sù phÊn ®Êu h¨ng h¸i cho n©ng cao hiÖu qu¶ ®ång vèn cã. - Cæ phÇn hãa cho phÐp døt bá ®­îc chÕ ®é bao cÊp ng©n s¸ch cña Nhµ n­íc, g¹t bá chØ ®¹o nhiÒu chi phÝ kinh tÕ cña c¸c c¬ quan chñ qu¶n bªn trªn. §ång thêi lµm cho doanh nghiÖp thùc sù trë thµnh chñ thÓ kinh doanh, chØ ho¹t ®éng v× môc tiªu cña doanh nghiÖp. - Cæ phÇn hãa t¹o ®iÒu kiÖn c¶i tiÕn, ®æi míi céng t¸c l·nh ®¹o qu¶n lý doanh nghiÖp, tËp trung vµo ®ång bé thèng nhÊt thùc sù v× lîi Ých chung vµ lîi Ých riªng trong doanh nghiÖp. - Cæ phÇn hãa t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp cæ phÇn ®­îc tù chñ, chñ ®éng trong quan hÖ tù nguyÖn liªn doanh, liªn kÕt kinh tÕ víi c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n trong vµ ngoµi n­íc, më ra kh¶ n¨ng tù nguyÖn hîp t¸c kinh doanh. - Nh­ vËy, cæ phÇn hãa con ®­êng ng¾n nhÊt võa b¶o tån vèn cho Nhµ n­íc, gióp c¸c doanh nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn thùc hiÖn nh÷ng chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, thu hót ®­îc nguån vèn trong d©n, cßn t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh b×nh ®¼ng, khuyÕn khÝch ®­îc mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia ®Çu t­ ph¸t triÓn II. Thùc tr¹ng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam 1. Tr­íc thêi k× ®æi míi (tr­íc 1986) Tõ n¨m 1986 trë vÒ tr­íc, khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc ë n­íc ta ho¹t ®éng trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch tËp trung quan liªu bao cÊp, t¨ng tr­ëng víi tèc ®é chËm, thÊt th­êng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi thÊp. Do chñ quan duy ý chÝ vµ nãng véi ®i lªn chñ nghÜa x· héi, chóng ta ®· ph¸t triÓn µo µo, trµn lan nÒn kinh tÕ quèc d©n lµm cho sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc tõ 7000 n¨m 1976 t¨ng lªn 12.000 n¨m 1986. §iÒu nµy ®· g©y ra t×nh Cli ck to bu y N OW !PD F-X Change View er w w w .docu-track . co m C lic k t o b uy NO W!P DF - XCha nge View er w w w .docu-track . co m tr¹ng l·ng phÝ tiÒn cña cña Nhµ n­íc vµo x©y dùng vµ trang bÞ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. H¬n n÷a, qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc l¹i thùc hiÖn theo c¬ chÕ bao cÊp trong mét thêi gian dµi, lµm cho hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n trong khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc cßn thÊp, thiÕu vèn vµ chiÕm dông vèn lÉn nhau trë thµnh mét hiÖn t­îng phæ biÕn. 2.Tõ thêi k× ®æi míi ®Õn nay (tõ 1986 ®Õn nay) §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng (th¸ng 12/1986) ®¸nh dÊu c¸c mèc quan träng trong tiÕn tr×nh ®æi míi kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. - Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi vµ chuyÓn ®æi c¬ chÕ ®· lµm cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc n¨ng ®éng h¬n, hiÖu qu¶ h¬n. Sè l­îng doanh nghiÖp Nhµ n­íc tõ n¨m 1989 lµ 12.000, sau khi m¹nh tay s¾p xÕp l¹i ®· gi¶m ®i qu¸ nöa, nh­ng tû träng GDP cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n l¹i t¨ng lªn, tõ 37,6% n¨m 1986 t¨ng lªn 43,3% n¨m 1995, n¨m 2000 kho¶ng 39%; trong 5 n¨m 1991 - 1995 tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP b×nh qu©n hµng n¨m cña khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®¹t 11,7%, trong ®ã cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n chØ lµ 8,2%. - Tuy ®· ®¹t ®­îc nhiÒu kÕt qu¶, nhiÒu tÝch cùc song tr­íc xu thÕ toµn cÇu hãa, héi nhËp kinh tÕ mµ cã kh«ng Ýt c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµm ¨n thua lç, lµm mÊt vèn cña Nhµ n­íc, kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n c«ng nî. Theo b¸o c¸o cña Bé Tµi chÝnh t¹i héi nghÞ ngµnh tµi chÝnh toµn quèc häp t¹i Hµ Néi ngµy 9 ®Õn ngµy 10/11/1998 sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc thua lç cã gi¶m dÇn tõ 21% n¨m 1991 cßn 16% n¨m 1995 nh­ng ®Õn n¨m 1996 l¹i t¨ng lªn 22%. N¨m 1997 cã 1923 doanh nghiÖp thua lç, chiÕm 35% tæng sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã quy m« cßn bÐ vµ kh«ng ®ång ®Òu, thiÕu vèn, thiÕu kü thuËt, c«ng nghÖ, tay nghÒ kÐm, kinh nghiÖm, qu¶n lý cßn nhiÒu bÊt cËp ®· lµm cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc thua lç trÇm träng. Cli ck to bu y N OW !PD F-X Change View er w w w .docu-track . co m C lic k t o b uy NO W!P DF - XCha nge View er w w w .docu-track . co m