Đề tài Những nguyên nhân dẫn đến bình thường hóa quan hệ Việt Nam – Trung Quốc

tr 204. . Mét vÊn ®Ò lín lµ th¸ng 7/1986 c¨n cø vµo t×nh h×nh khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng (CA-TBD), t×nh hinh ViÖt Nam vµ §«ng D­¬ng, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta quyÕt ®Þnh chuyÓn sang giai ®o¹n ®Êu tranh míi trong cïng tån t¹i hoµ b×nh víi Trung Quèc, §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (12/1986) ®· nªu: “Trªn tinh thÇn b×nh ®¼ng, ®¶m b¶o ®éc lËp chñ quyÒn vµ t«n träng lÉn nhau, s½n sµng ®µm ph¸n ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thuéc quan hÖ ViÖt Nam gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc, b×nh th­êng ho¸ vµ kh«i phôc t×nh h÷u nghÞ gi÷a hai n­íc v× lîi Ých cña nh©n d©n hai n­íc v× hoµ b×nh cña §«ng Nam ¸ vµ trªn thÕ giíi”(2) L­u V¨n Lîi. . Ngµy 5/4/1989, ViÖt Nam tuyªn bè sÏ rót hÕt qu©n khái C¨mpuahia vµo 8/1989. Ngµy 12/8/1990, Thñ t­íng Lý B»ng tuyªn bè Trung Quèc ky väng cuèi cïng sÏ b×nh th­êng ho¸ quan hÖ víi ViÖt Nam vµ th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò nh­ Nam-Sa. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng biÕn chuyÕn chuyÓn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc trªn c¬ së hai n­íc ®Òu cã thiÖn chÝ kh«i vµ b×nh th­êng ho¸ quan hÖ, víi nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn, ®Æc biÖt vÊn ®Ò c¨mphuchia ®· lµm gi¸n ®o¹n vµ can trë viÖc b×nh th­êng ho¸ quan hÖ gi÷a hai n­íc. T×nh tr¹ng kh«ng b×nh th­êng trong kho¶ng 10 n¨m nµy chØ lµ t¹m thêi so víi lÞch sö quan hÖ h÷u nghÞ truyÒn thèng gi÷a hai n­íc tõ ngµy 3/4/1990 héi nghÞ cÊp cao ViÖt Nam - Trung Quèc ®· diÔn ra t¹i thµnh ®« (Trung Quèc). §©y ®­îc coi lµ héi nghÞ më ®­êng cho viÖc khai th«ng vµ b×nh th­êng ho¸ quan hÖ ViÖt - Trung vµ còng lµ cuéc gÆp gì ®Çu tiªn gi÷a c¸c nhµ l·nh ®¹ocaps cao cña hai §¶ng, hai Nhµ n­íc. ViÖc phÊn ®Êu tiÕn tíi b×nh th­êng ho¸ quan hÖ ViÖt Nam còng nh­ viÖc ®Êu tranh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia tuy cßn nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p, nh­ng ®· cã nhiÒu nh©n tè míi tÝch cùc thóc ®Èy quan hÖ gi÷a hai n­íc ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n. NhËn lêi míi cña Tæng bÝ th­ §¶ng céng s¶n Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n vµ Thñ t­íng Quèc vô viÖn Trung Hoa Lý B»ng Tæng bÝ th­ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam §ç Míi vµ Thó t­íng ChÝnh phñ Vâ V¨n KiÖt d· dÉn ®oµn ®¹i biÓu n­íc ta th¨m chÝnh thøc céng ho¸ nh©n d©n Trung Hoa chuyÕn th¨m nµy nh»m chÝnh thøc b×nh th­êng ho¸ quan hÖ gi÷a hai n­íc t¹i B¾c Kinh, ngµy 10/11/1991 hai bªn ®· ra th«ng c¸o chung vµ ký mét sè hiÖp ®Þnh tãm t¾t kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc, th«ng c¸o chung nªu râ “Cuéc gÆp gì vµ héi ®µm diÔn ra trong bÇu kh«ng khÝ th¼ng th¾n vµ hiÓu biÕt lÉn nhau” hai bªnhµi lßng vÒ kÕt qu¶ ®· héi ®µm. C¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn tngf b­íc quan hÖ hai n­íc vµ ®· tuyªn bè “Cuéc gÆp cÊp cao Trung - ViÖt ®¸nh dÊu sù b×nh th­êng ho¸ quan hÖ gi÷a ViÖt-Trung phï hîp víi lîi Ých c¬ b¶n vµ l©u dµi cña nh©n d©n hai n­íc vµ cïng cã lîi cho hoµ b×nh æn ®Þnh vµ sù kh«i phôc cña khu vùc”(3) L­u V¨n Lîi, Sdd tr.212. . Hai bªn tuyªn bè, hai n­íc ViÖt Nam vµ Trung Quèc sÏ ph¸t triÓn quan hÖ h÷u nghÞ vµ l¸ng giÒng th©n thiÖn trªn c¬ së 5 nguyªn t¾c “t«n träng chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ cña nhau b×nh ®¼ng cïng cã lîi vµ cïng tån t¹i hoµ b×nh. Hai §¶ng sÏ kh«i phôc quan hÖ b×nh th­êng trªn c¸c nguyªn t¾c §éc lËp tù chñ, hoµn toµn b×nh ®¼ng t«n träng lÉn nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau. Hai bªn cho r»ng viÖc hai §¶ng, hai Nhµ n­íc trao ®æi b×nh th­êng vµ kinh nghiÖm vÒ x©y dùng ®Êt n­íc vµ c¶i c¸ch kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn bæ Ých, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tån t¹i gi÷a hai bªn th«ng qua th­¬ng l­îng, ®µm ph¸n phï hîp víi lîi Ých, luËt ph¸p cña mçi bªn còng nh­ luËt ph¸p Quèc tÕ. Cuéc héi ®µm nµy lµ mét mèc son lÞch sö, mang mét ý ngh·i quan träng cña thêi ®¹i míi: khÐp l¹i qu¸ khø, më ra t­¬ng lai. Tãm l¹i, tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 70 quan hÖ ViÖt - Trung mét thêi gian dµi d¬i vµo t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng va ®èi ®Çu, næi cém lµ vÊn ®Ò C¨mpuchia chi phèi quan hÖ nµy vµ ®Ønh cao lµ cuéc chiÕn tranh biªn giíi n¨m 1979 lµm cho quan hÖ hai n­íc trong t×nh tr¹ng xÊu nhÊt. Tuy nhiªn víi thiÖn chÝ cña ViÖt Nam víi tinh thÇn hîp t¸c v× mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c n­íc ASEAN, sù quan t©m gi¶i quyÕt cña c¸c n­íc lín, trong ®ã cã Trung Quèc ®· lµm cho quan hÖ trong khu vùc “Êm lªn” cëi më h¬n. Nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc nµy ®· t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn quan hÖ ViÖt - Trung. Cã thÓ nãi b×nh th­êng ho¸ quan hÖ ViÖt - Trung lµ phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i, xu thÕ hoµ b×nh, æn ®Þnh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, phï hîp víi nguyÖn väng cña hai §¶ng hai Nhµ n­íc vµ lîi Ých c¨n b¶n cña nh©n d©n hai n­íc. Ch­¬ng II Nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan dÉn ®Õn viÖc b×nh th­êng ho¸ quan hÖ viÖt - trung. 2.1. Nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan Ngµy nay, côc diÖn ThÕ giíi biÕn ®æi s©u s¾c thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh quèc tÕ h¸o vµ khu vùc hãa nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi. ThÕ giíi. C¸c quèc gia lín nhá ngµy cµng tuú thuéc lÉn nhau trong xu thÕ hoµ b×nh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. Hoµ b×nh ph¸t triÓn trë thµnh nhu cÇu, mÖnh lÖnh cña thêi ®¹i, lµ vÊn ®Ò sèng cßn cña mçi quèc gia, mçi d©n téc. Ngµy nay râ rµng kh«ng chØ cã mét m« h×nh x· héi duy nhÊt, c¸c d©n téc ®ang t×m con ®­êng ®i ®Õn mét x· héi míi, tiÕn bé giµu m¹nh vµ c«ng b»ng h¬n. Chóng ta phÊn ®Êu thùc hiÖn “d©ngiµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh” cïng nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu lý t­ëng cao ®Ñp. ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c n­íc XHCH §«ng ¢u khiÕn CNXH ThÕ giíi lÇm vµo tho¸i trµo, t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t×nh h×nh ThÕ giíi, c¸n c©n lùc l­îng trªn tr­êng quèc tÕ thay ®æi, trËt tù “hai cùc” bÞ phs vì, côc diÖn ThÕ giíi biÕn ®æi nhanh chãng, loµi ng­êi kh«ng bÞ chi phèi bëi ý thøc hÖ. MÜ lµ siªu c­êng duy nhÊt nh­ng kh«ng tuyÖt ®èi cßn kh¶ n¨ng l·nh ®¹o ThÕ giíi. C¸n c©n lùc l­îng thay ®æi kh«ng cã lîi cho c¸ch m¹ng thÕ giíi nh­ng tÝnh chÊt cña thêi ®¹i vÉn kh«ng thay ®æi, loµi ng­êi vÉn ®ang trong thêi kú qu¸ ®é tõ chñ nghÜa T­ b¶n (CNTB) lªn chñ nghÜa x· héi (CNXH). C¸c m©u thuÉn c¬ b¶n vèn cã trªn thÕ giíi vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Chñ nghÜa quèc tÕ kh«ng ngõng chèng ph¸ nh»m lËt ®æ c¸c n­íc XHCN cßn l¹i th«ng qua diÔn biÕn hoµ b×nh”. Song, kh«ng ng¨n c¸c n­íc nµy ®æi míi, c¶i c¸ch ®· vµ ®ang thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ nh­ ë ViÖt Nam, Trung Quèc. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ (KHCN0 hiÖn ®¹i mµ néi dung c¬ b¶n lµ c¸ch m¹ng th«ng tin, sinh häc, n¨ng l­îng… ph¸t triÓn m¹nh mÏ ®· vµ ®ang t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn mäi mÆt ®êi sèng x· héi, lµm t¨ng lªn lùc l­îng s¶n xuÊt, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ph¸t triÓn thÕ giíi, quèc tÕ h¸o s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi thÕ giíi, lµm cho tÝnh chÊt tuú thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng gia t¨ng, t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn quan hÖ quèc tÕ, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh liªn kÕt khu vùc vµ toµn cÇu ho¸. VÝ dô nh­ : nhê ¸p dông c«ng nghÖ th«ng tin mµ con ng­êi ngµy cµng nhËn biÕt ®­îc c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh toµn cÇu cÊp b¸ch nh­ m«i tr­êng sinh th¸i, bïng næ d©n sè, bÖnh tËt hiÓm nghÌo… ®ang ®e do¹ sù tån vong cña nh©n lo¹i vµ chØ gi¶i quyÕt ®­îc khi cã sù hîp t¸c víi tinh thÇn cao cña céng ®ång quèc tÕ. C¸ch m¹ng KHCN còng ®ang t¹o ra thêi c¬ vµ th¸ch thøc lín cho tÊt c¶ c¸c n­íc, buéc c¸c quèc gia ph¶i nghiªn cøu khi x©y dùng ®­êng lèi, x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ môc tiªu ph¸t triÓn. Song thµnh c«ng hay thÊt b¹i cßn phô thuéc vµo qu¸ tr×nh khai th¸c thêi c¬, tiÒm n¨ng, tiÒm lùc vµ nç lùc phÊn ®Êu cña mçi quèc gia. ChÝnh v× vËy, ch­a bao giê c¸c quèc gia chËm vµ ®ang ph¸t triÓn ®øng tr­íc nhiÒu thö th¸ch nh­ ngµy nay. Trung Quèc vµ ViÖt Nam còng ®ang ®øng tr­íc vßng xo¸y toµn cÇu ®ã, ®ßi hái viÖc b×nh th­êng ho¸ quan hÖ hai n­íc lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch. Bèi c¶nh quèc tÕ sau chiÕn tranh l¹nh ®· vµ ®ang thay ®æi trªn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi, cïng víi thµnh tùu cña c¸ch m¹ng KHCN t¸c ®éng m¹nh mÏ vµ lµm thay ®æi côc diÖn thÕ giíi. VÒ c¬ b¶n, nh÷ng xu thÕ ph¸t triÓn chÝnh xuÊt hiÖn vµ ®ang ®­îc ®Þnh h×nh râ nh­ : 2.1.1. Xu thÕ hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. Sù ®èi ®Çu c¨ng th¼ng gi÷a hai hÖ thèng chÝnh trÞ (XHCN vµ TBCN) thêi kú chiÕn tranh l¹nh ®· kiÒm chÕ sù ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia. Ngµy nay, xu thÕ ®èi ®Çu ®· chuyÓn sang xu thÕ ®èi tho¹i, ch¹y ®ua vò trang sang cam kÕt vÒ qu©n sù, hoµ dÞu trong sinh ho¹t quèc tÕ. Hoµ b×nh æn ®Þnh ®Ó hîp t¸c lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®em l¹i c¬ héi cho c¸c quèc gia ph¸t triÓn kinh tÕ ®­îc ­u tiªn hµng ®Çu cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc t¨ng c­êng søc m¹nh tæng hîp cña quèc gia trªn tr­êng quèc tÕ. §ång thêi, kh«ng ngõng t¹o sù æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ ®iÒu kiÖn më réng hîp t¸c quèc tÕ, chÝnh s¸ch dèi ngo¹i mçi n­íc nh»m phôc vô ®­êng lèi, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ n­íc m×nh, më réng quan hÖ chÝnh trÞ ®èi ngo¹i, t¹o m«i tr­êng quèc tÕ thuËn lîi, khai th¸c c¸c nguån lùc bªn ngoµi phôc vô cho sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Héi nhËp vµ ph¸t triÓn, khai th¸c ®iÓm ®ång, h¹n chÕ ®iÓm bÊt ®ång, tËp hîp lùc l­îng ®Ó t¹o ra thÕ vµ lùc cho nhu cÇu ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã kh«ng ngõng n©ng cao ý thøc ®éc lËp tù chñ, tù c­êng vµ ®Êu tranh chèng sù can thiÖp vµ ¸p ®Æt cña n­íc ngoµi, b¶o vÖ ®éc lËp chñ quyÒn vµ v¨n ho¸ d©n téc, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Khi yÕu tè kinh tÕ trë thµnh nh©n tè quyÕt ®Þnh quyÒn lùc cña mçi quèc gia, lîi Ých ph¸t triÓn, hîp t¸c vµ c¹nh tranh ph¸t triÓn ®ang lµ vÊn ®Ò næi bËt trong quan hÖ quèc tÕ hiÖn ®¹i. C¸c quèc gia cã chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi kh¸c nhau nh­ng trung hîp vÒ nhu cÇu, nguyÖn väng, lîi Ých v× hoµ b×nh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn võa hîp t¸c võa ®Êu tranh trong cïng tån t¹i hoµ b×nh. Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®ang thùc hiÖn c¶i c¸ch vµ më cöa rÊt cÇn ®Õn hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn ë trong n­íc còng nh­ khu vùc vµ quèc tÕ. 2.1.2. Xu thÕ quèc tÕ ho¸, khu vùc ho¸ G¾n liÒn víi xu thÕ nªu trªn, xu thÕ quèc tÕ, khu vùc ho¸ trong lÜnh vùc kinh tÕ ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn. Mçi quèc gia kh«ng thÓ tån t¹i biÖt lËp mµ ph¶i ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch liªn kÕt khu vùc, hîp t¸c quèc tÕ cïng ph¸t triÓn v× lîi Ých c¨n b¶n cña mçi bªn. ThÕ giíi ngµy nµy lµ mét tæng thÓ thèng nhÊt, tuú thuéc lÉn nhau, võa hîp t¸c võa c¹nh tranh vµ kiÒm chÕ ¶nh h­ëng cña nhau. Héi nhËp quèc tÕ lµ sù lùa chän tÊt yÕu, ®­a ®Õn mét thÕ giíi phô thuéc lÉn nhau ngµy mét s©u s¾c. Nhê cã qu¸ tr×nh tù do ho¸ kinh tÕ, c¸c quèc gia ®i sau cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån vèn vµ c«ng nghÖ quèc tÕ, rót ng¾n qu¸ tr×nh. §ång thêi ph¸t huy tèi ®a thÕ m¹nh cña ®Êt n­íc vµ tËn dông c¬ héi do qu¸ tr×nh quèc tÕ h¸o ®ang më ra. Bªn c¹nh qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ, liªn kÕt khu vùc vµ tiÓu khu vùc, song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng ngµy cµng gia t¨ng m¹nh mÏ, dùa trªn c¬ së t­¬ng ®ång vÒ ®Þa lý, v¨n ho¸ truyÒn thèng, t¹o nªn søc m¹nh tËp thÓ h×nh thµnh nªn thÞ tr­êng thèng nhÊt, nh©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ph¸t triÓn. C¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn cã c¬ héi héi nhËp vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, tõng b­íc n©ng cao vÞ thÕ trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Liªn kÕt kinh tÕ song vµ ®a ph­¬ng d­íi nhiÒu h×nh thøc tam gi¸c, tø gi¸c xuÊt hiÖn ph¸t triÓn ngµy cµng bÒn v÷ng. Do ®ã, vÊn ®Ò ngo¹i giao kinh tÕ c¹nh tranh lîi Ých kinh tÕ, lîi dông tiÒm n¨ng quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn trë thµnh néi dung quan träng trong quan hÖ quèc tÕ hiÖn ®¹i. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ xu thÕ trªn ®©y ®· quy ®Þnh tÝnh ®a ph­¬ng, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ quèc tÕ vµ ®­êng lèi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c quèc gia nãi chung cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc nãi riªng. §Ó thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ, ViÖt Nam vµ Trung Quèc ph¶i duy tr× m«i tr­êng hoµ b×nh vµ quan hÖ víi c¸c n­íc l¸ng giÒng. Trong bèi c¶nh ®ã, quan hÖ ViÖt trung ®· ®­îc b×nh th­êng ho¸ vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. 2.1.3. T×nh h×nh khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng (CA-TBD) lµ mét khu vùc réng lín, tËp trung nhiÒu n­íc lín cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµo bËc nhÊt thÕ giíi, cã vÞ trÝ ®Þa lý chiÕn l­îc còng nh­ tiÒm n¨ng tiÒm lùc ph¸t triÓn cao, lµ khu vùc ngµy cµng thu hót sù chó ý cña thÕ giíi. Cuéc c¸ch m¹ng KHCN hiÖn ®¹i t¹o ra thêi c¬ vµ thuËn lîi cho c¸c n­íc trong khu vùc, øng dông c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®Èy m¹nh nh©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®· vµ ®ang t¨ng tr­ëng liªn tôc trong nhiÒu thËp kû qua. §©y lµ khu vùc ®­îc coi lµ cã nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng n¨ng ®éng nhÊt thÕ giíi. XuÊt hiÖn nhiÒu trung t©m øng dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nh­ : NhËt B¶n, Trung quèc, Ên §é… ®ang t¹o ra thÕ c¹nh tranh gay g¾t gi÷a c¸c quèc gia. §©y còng lµ khu vùc diÔn ra qu¸ tr×nh liªn kÕt, tù do ho¸ th­¬ng m¹i m¹nh mÏ tiªu biÓu lµ APEC, héi nghÞ hîp t¸c ¸ - ¢u (ASEM). Nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ trong nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc Ch©u ¸ ®· kh¼ng ®Þnh vai trß ngµy cµng t¨ng cña khu vùc nµy ®èi víi thÕ giíi. Sau chiÕn tranh l¹nh, c¸c quèc gia trong khu vùc ®· vµ ®ang ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña m×nh. C¸c n­íc lín, c¸c trung t©m kinh tÕ chÝnh trÞ hµng ®Çu thÕ giíi còng ®ang ®iÒu chØnh chiÕn l­îc h­íng m¹nh vµo Ch©u ¸. §iÒu ®ã t¹o thêi c¬ thuËn lîi cho kinh tÕ c¸c n­íc khu vùc ph¸t triÓn. ThÕ vµ lùc cña Ch©u¸ “khi vÞ thÕ vµ vai trß cña Nhµ n­íc XHCN Trung Quèc trong n­íc ngµy cµng lªn trong khu vùc, khiÕn MÜ vµ mét vµi n­íc lín kh¸c lo ng¹i. Næi bËt nhÊt trong khu vùc CA-TBD lµ quan hÖ tam gi¸c MÜ - Trung - NhËt, trong ®ã c¸c cÆp quan hÖ song ph­¬ng lu«n ®­îc tÝnh to¸n, võa hîp t¸c võa ®Êu tranh gay g¾t, kh«ng ®¶y mèi quan hÖ ®Õn chè ®èi ®Çu c¨ng th¼ng, c¸c bªn ®Òu t×m gi¶i ph¸p hoµ ho·n ®Ó kiÒm chÕ ¶nh h­ëng cña nhau, t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn t×nh h×nh khu vùc nãi chung. C¸c quèc gia võa vµ nhá c·ng ®ang trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch h­íng vÒ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng, tham gia hîp t¸c khu vùc vµ tiÓu khu vùc, tiÕp tôc duy tr× æn ®Þnh chÝnh trÞ, gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp th«ng qua th­¬ng l­îng vµ dùa trªn luËt ph¸p quèc tÕ. Ngµy nay c¸c quèc gia Ch©u ¸ - TBD ®ang ®øng tr­íc c¬ héi ph¸t triÓn lín, ­u tiªn ph¸t triÓn kinh tÕ ®­îc coi lµ nhiÖm vô hµng ®Çu. §Æc biÖt c¸c n­íc XHCN cßn l¹i ®ang trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch, më cöa (ë Trung quèc vµ ®æi míi ë ViÖt Nam) ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu trong b­íc ®i ban ®Çu, nh»m x©y dùng mét nÒn kinh tÕ hiÖu qu¶, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn phÇn thÞnh cña Ch©u lôc. N»m trong khu vùc CA-TBD, §«ng Nam ¸ ®­îc coi lµ chiÕc cÇu nèi gi÷a Ph­¬ng §«ng vµ ph­¬ng T©y, lµ khu vùc cã nguån tµi nguyªn vµ nh©n lùc phong phó, §«ng Nam ¸ cã ­u thÕ vÒ tiÒm n¨ng vµ triÓn väng vÒ tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, cã vÞ trÝ ®Þa lý chiÕn l­îc quan träng ®èi víi thÕ giíi. ViÖc b×nh th­êng ho¸ quan hÖ ViÖt - Trung ®Ó tõ ®ã ViÖt Nam trë thµnh c¸i cÇu nèi lý t­ëng cña Trung Quèc ®èi víi §«ng Nam ¸ . Sau chiÕn tranh l¹nh, sù ®èi ®Çu gi÷ hai cùc kh«ng cßn, d­íi t¸c ®éng cña xu thÕ hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, c¸c n­íc §«ng Nam ¸ chuyÓn sang giai ®oan quan hÖ míi : hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. Lµ khu vùc cã nhiÒu thÕ chÕ x· héi kh¸c nhau, nh­ng c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ®Òu mong muèn cã hoµ b×nh, æn ®Þnh ë khu vùc. NguyÖn väng nµy trë thµnh xu thÕ kh«ng thÓ ®¶o ng­îc trong nh÷ng thËp kû tr­íc m¾t. Võa gi¶i quyÕt hoµn toµn vÊn ®Ò C¨mphuchia, sù ®èi ®Çu gi÷a ViÖt Nam - MÜ, ViÖt Nam - Trung Quèc kh«ng cßn n÷a, quan hÖ gi÷a c¸c n­íc nµy ®· b­íc sang thêi kú míi , ®èi ®Çu chuyÓn sang ®èi tho¹i cïng hîp t¸c cïng ph¸t triÓn. D­íi t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng KHKT hiÖn ®¹i, s­u liªn kÕt kinh tÕ vïng, tiÓu vïng gi÷a c¸c quèc gia cã nhiÒu ®iÓm t­¬ng ®ång (lÞch sö, v¨n ho¸, lîi Ých..l.) kh«ng nh÷ng hç trî nhau mµ cßn c¹nh tranh víi c¸c thÕ lùc bª ngoµi. Ngµy nay, §«ng Nam ¸ lµ mét thÓ thèng nhÊt, víi thÕ vµ lùc ngµy cµng t¨ng lªn dùa vµo søc m¹nh tæng hîp mµ nßng cèt lµ tæ chøc ASEAN, c¸c n­íc nµy ®ang phÊn ®Êu x©y dùng mét khu vùc hoµ b×nh h÷u nghÞ, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. §«ng Nam ¸ ngµy cµng thu hót sù chó ý cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. §Æc biÖt lµ c¸c n­íc lín, tr­íc hÕt lµ MÜ - NhËt - Trung th­êng xuyªn cñng cè vµ duy tr× ¶nh h­ëng cña m×nh ®èi víi c¸c khu vùc nµy. Do ®ã, khi quan s¸t côc diÖn §«ng Nam ¸, ng­êi ta thÊy râ mèi quan hÖ tam gi¸c nãi trªn, ®ang h×nh thµnh thÕ c©n b»ng míi. So víi c¸c n­íc lín cïng khu vùc (MÜ, NhËt, Ên §é…) Trung Quèc cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi h¬n c¶ Ch©u ¸ nãi chung vµ §«ng Nam ¸ nãi riªng. Song sù thu hót sù chó ý cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ ng­îc l¹i. Sù ph¸t triÓn nhanh chãng c¶ vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù cña Trung Quèc, kh«ng ngõng më réng ¶nh h­ëng ®èi víi c¸c n­íc §«ng Nam ¸. MÆt kh¸c, quan hÖ chÝnh trÞ, kinh tÕ Trung Quèc - ASEAN tõ sau n¨m 1990 ngµy cµng ph¸t triÓn, Trung Quèc kh«ng ngõng t¨ng c­êng hîp t¸c víi ASEAN vµ ng­îc l¹i. T¹o c¬ héi cho ViÖt Nam vµ c¸c n­íc trong khu vùc hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn. Nh÷ng thµnh t­u trong c«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa Trung Quèc sÏ lµ kinh nghiÖm quý b¸u ®èi víi c¸c n­íc ASEAN nhÊt lµ ®èi víi ViÖt Nam. H¬n n÷a, m©u thuÉn gi÷a Trung Quèc vµ c¸c n­íc ASEAN vÒ vÊn ®Ò biÓn §«ng vÉn ch­a cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. §©y lµ vÊn ®Ò nh¹y c¶m khã gi¶i quyÕt døt ®iÓm vµ cã nguy c¬ tiÒm n¨ng g©y mÊt æn ®Þnh, vµ cã thÓ dÉn ®Õn bïng næ xung ®ét nÕu c¸c bªn liªn quan (Trung Quèc, ViÖt Nam vµ mét sè n­íc ASEAN kh¸c) kh«ng b×nh tÜnh ra ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng. Tãm l¹i, bèi c¶nh quèc tÕ vµ t×nh h×nh khu vùc thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh ®· t¹o ra thêi c¬ vµ thuËn lîi cho c¸c quèc gia d©n téc nãi chung vµ ViÖt Nam, Trung Quèc nãi riªng, cñng cè vµ ph¸t triÓn quan hÖ, t¹o m«i tr­êng quèc tÕ thuËn lîi phôc vô c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam, c¶i c¸ch më cöa ë Trung Quèc gãp phÇn cñng cè hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. 2.2. Nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i lµ sù tiÕp nèi ®­êng lèi cña chÝnh s¸ch ®æi míi, phôc vô chÝnh s¸ch ®èi néi. Lµ bé phËn cña ®­êng lèi chÝnh trÞ, ®­êng lèi c¸ch m¹ng cña tõng n­íc bao gåm nh÷ng quan ®iÓm, biÖn ph¸p, h×nh thøc ®èi ngo¹i nh»m môc tiªu c¸ch m¹ng trong n­íc, phï hîp víi xu thÕ, quy luËt vËn ®éng cña thÕ giíi. 2.2.1. §­êng lèi ®èi ngo¹i ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ViÖt Nam lµ sù kÕ tôc t­ t­ëng ®èi ngo¹i cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ truyÒn thèng ngo¹i giao ViÖt Nam: ®éc lËp, tù chñ víi nguyªn t¾c “DÜ bÊt biÕn, øng v¹n biÕn”, ph¸t huy tèi ®a søc m¹nh d©n téc, khai th¸c hiÖu qu¶ søc m¹nh thêi ®¹i, søc m¹nh quèc tÕ, thùc hiÖn ®oµn kÕt quèc tÕ, t¨ng c­êng hîp t¸c ®Ó t¹o lËp vµ khai th¸c m«i tr­êng quèc tÕ thuËn lîi, phôc vô c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc, thùc hiÖn môc tiªu cã tÝnh chiÕn l­îc cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam lµ x©y dùng thµnh c«ng CNXH. §Ó ®¹t ®Õn môc tiªu trªn, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®­îc dùa trªn c¬ së ph©n tÝch nh÷ng biÕn ®éng cña t×nh h×nh thÕ giíi, xu thÕ vËn ®éng cña thêi ®¹i còng nh­ ®ßi hái cña sù nghiÖp c¸ch m¹ng trong n­íc qua tõng thêi kú nhÊt ®Þnh. Vµo thêi ®iÓm tr­íc khi Liªn X« tan r·, t×nh h×nh thÕ giíi cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn m¹nh mÏ, víi nh÷ng xu h­íng vËn ®éng ®an xen, phøc t¹p ®· t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng x· héi ViÖt Nam. H¬n n÷a, c«ng cuéc x©y dùng CNXH trªn ph¹m vi c¶ n­íc (tõ 1975) do nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan, ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 80 cuéc khñng kho¶ng kinh tÕ - x· héi diÔn ra trÇm träng. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta quyÕt ®Þnh thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®æi míi ®­îc ®Ò ra tõ §¹i héi §¶ng lÇn thø VI (1986). §¹i héi nµy ®¸nh dÊu rÊt quan träng trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. §æi míi vµ ®oµn kÕt quèc tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta nh»m gi÷ v÷ng hoµ b×nh, tranh thñ nh÷ng ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi ®Ó ®Èy m¹nh c«ng cuéc x©y dùng CNXH vµ b¶o vÖ Tæ Quèc, gãp phÇn tÝch cùc vµo sù nghiÖp chung cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi. Trªn c¬ së kiªn ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c vµ ®Þnh h­íng ®èi ngo¹i ®­îc v¹ch ra tõ §¹i héi VI, §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII (6/1991) ®· x¸c ®Þnh môc tiªu tæng qu¸t lµ v­ît qua khã kh¨n thö th¸ch, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, ®­a n­íc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng kho¶ng. C¨n cø vµo t×nh h×nh thÕ giíi sau chiÕn tranh l¹nh, NghÞ quyÕt §aÞ héi §¶ng lÇn thø VII ®Ò ra nhiÖm vô ®èi ngo¹i bao chïm lµ : “Gi÷ v÷ng hoµ b×nh, më réng quan hÖ h÷u nghÞ hîp t¸c, t¹o ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi cho c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc ®i lªn chñ nghÜa x· héi, gãp phÇn tÝch cùc vµo sù nghiÖp ®Êu tranh cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi”(4) V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, Nxb Sù thËt 1991, tr 146. . §¶ng ta chñ tr­¬ng hîp t¸c b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi víi tÊt c¶ c¸c n­íc, kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ - x· héi trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c cïng tån t¹i hoµ b×nh b»ng lêi kh¼ng ®Þnh : “ViÖt Nam muèn lµ b¹n cña tÊt c¶ c¸c n­íc trong céng ®ång thÕ giíi, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn”(5) V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, Nxb Sù thËt 1991, tr 147. . XuÊt ph¸t tõ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm trong c«ng t¸c ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta tr­íc ®©y, ®Æc biÖt lµ kinh nghiÖm trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®èi ngo¹i nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80. §¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng ®· ®Ò ra t­ t­ëng chØ ®¹o ho¹t ®éng ®èi ngo¹i trong t×nh h×nh míi : Gi÷ v÷ng nguyªn t¾c ®éc lËp, thèng nhÊt vµ chñ nghÜa x· héi, ®ång thêi ph¶i hÕt søc mÒm dÎo vÒ s¸ch l­îc, s¸ng t¹o, n¨ng ®éng, linh ho¹t phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cña ®Êt n­íc, còng nh­ diÔn biÕn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc. Nh»m cô thÓ ho¸ ®­êng lèi ®èi ngo¹i mµ §¹i héi VII cña §¶ng ®· ®Ò ra, th¸ng 6/1992, Héi nghÞ TW lÇn thø 3 (kho¸ VII) ®· kh¼ng ®Þnh l¹i nhiÖm vô ®èi ngo¹i bao trïm do §¹i héi VII v¹ch ra, ®ång thêi ®­a ra 4 ph­¬ng ch©m cÇn n¾m v÷ng trong qu¸ tr×nh xö lý c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ. 1. B¶o ®¶m lîi Ých d©n téc ch©n chÝnh, kÕt hîp nhu©n nhuyÔn chñ nghÜa yªu n­íc vµ chñ nghÜa quèc tª. 2. Gi÷ v÷ng ®éc lËp tù chñ, tù c­êng, ®Èy m¹nh ®a d¹ng ho¸, ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ ®èi ngo¹i. 3. N¾m v÷ng hai mÆt hîp t¸c vµ ®Êu tranh trong quan hÖ quèc tÕ. 4. Tham gia hîp t¸c khu vùc ®ång thêi më réng quan hÖ víi tÊt c¶ c¸c n­íc. Héi nghÞ TW lÇn thø 3 (kho¸ VII) ®· ®¸nh dÊu b­íc ®iÒu chØnh quan träng trong ®­êng lèi ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta thêi kú ®æi míi. Më réng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n­íc l¸ng giÒng, c¸c n­íc trong khu vùc trë thµnh mét ®Þnh h­íng ­u tiªn trong ho¹t ®éng ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. Trªn c¬ së ®ã, ViÖt Nam tÝch cùc c¶i thiÖn quan hÖ víi Trung quèc, chñ ®éng héi nhËp ASEAN. Nh÷ng ®Þnh h­íng c¬ b¶n chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam trong nghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn thø VII ®­îc tiÕp tôc bæ sung vµ ph¸t triÓn mét c¸ch s¸ng t¹o ë héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø 3, kho¸ VII vµ ®¹i héi VIII. Nhê ®ã c¸c ho¹t ®éng ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam tõ ®Çu thËp niªn 90 cho ®Õn nµy võa ®¸p øng yªu cÇu c¸ch m¹ng trong n­íc, võa phï hîp víi sù thay ®æi cña t×nh h×nh thÕ gíi. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII (6/1996) tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh “Thµnh tùu trªn lÜnh vùc ®èi ngo¹i lµ mét nh©n tè quan träng gãp phÇn gi÷ g×n hoµ b×nh, ph¸ thÕ bÞ bao v©y, cÊm vËn, c¶i thiÖn vµ n©ng cao vÞ thÕ cña n­íc ta trªn tr­êng quèc tÕ, t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc”(6) V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia 1996, tr63. . NhiÖm vô ®èi ngo¹i trong giai ®o¹n tíi lµ “cñng cè m«i tr­êng hoµ b×nh vµ t¹o ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi h¬n n÷a ®Ó ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc”(7) S®d tr 120. . §ång thêi ph¶i gi÷ v÷ng ®éc lËp chñ quyÒn hîp t¸c song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng ph¶i dùa trªn nguyªn t¾c . “T«n träng ®éc lËp chñ quyÒn, toµn vÑn l·nh thæ cña nhau,b×nh ®¼ng cïng cã lîi, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cïng tån t¹i vµ tranh chÊp th­¬ng l­îng”(8) S®d tr.120 . Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i thêi kú ®æi míi, vÞ thÕ vµ vai trß cña ViÖt Nam kh«ng ngõng ®­îc n©ng cao trªn tr­êng quèc tÕ, víi tinh thÇn “mjèn lµ b¹n cña c¸c n­íc trong céng ®ång quèc tÕ…”. ViÖt Nam ®· vµ ®ang ®­îc biÕt ®Õn nh­ mét biÓu t­îng cña hoµ b×nh. §Õn nay, “ViÖt Nam ®· cã quan hÖ ngo¹i giao víi 169 n­íc, quan hÖ ®èi ngo¹i víi 190 §¶ng, 150 tæ chøc phi chÝnh phñ, quan hÖ kinh tÕ t­¬ng m¹i víi h¬n 150 n­íc vµ vïng l·nh thæ, thu hót 36 tØ USD ®Çu t­ F§I tõ gÇn mét tr¨m ®èi t¸c, h¬n 13 tØ USD viÖn trî ODA cña 45 n­íc”(9) Th«ng tin nghiªn cøu Trung Quèc sè 1(3)/2001, tr4. . Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong hîp t¸c quèc tÕ nh÷ng n¨m qua ®· gãp phÇn t¹o dùng m«i tr­êng quèc tÕ hµo b×nh æn ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó kh«ng chØ tranh thñ ®­îc vèn, khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, nh÷ng tinh hoa vÒ v¨n ho¸, nh÷ng kinh nghiÖm trong qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý ®Êt n­íc. ChÝnh v× vËy thµnh tùu vÒ ®èi ngo¹i ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu c¬ b¶n cña sù nghiÖp ®æi míi gãp phÇn quan träng t¹o ra thÕ vµ lùc míi cho ®Êt n­íc b­íc vµo thÕ kû 21. Ch­a bao giê ViÖt Nam cã ®­îc vÞ thÕ quèc tÕ m¹nh nh­ hiÖn nay. Trong bèi c¶nh quèc tÕ ®Çy biÕn ®éng cña thêi ®¹i toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· v¹ch ra ®­êng lèi ®èi ngo¹i cho nh÷ng n¨m cña thÕ kû míi trong dù th¶o c¸c v¨n kiÖn tr×nh §¹i héi IX. Dù th¶o b¸o c¸o chÝnh trÞ kh¼ng ®Þnh “Thùc hiÖn nhÊt qu¸n ®­êng lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp, tù chñ, réng më, ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ quèc tÕ. ViÖt Nam muèn lµ b¹n, lµ ®èi t¸c tin cËy cña c¸c n­íc trong céng ®ång quèc tÕ, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh ®éc lËp vµ ph¸t triÓn”(10) Dù th¶o b¸o c¸o ChÝnh trÞ BCH TW §¶ng kho¸ VIII. T¹p chÝ céng s¶n 5/2000, tr 23. , nh»m thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc v÷ng b­íc trong thÕ kû 21. ViÖt Nam vµ Trung Quèc lµ 2 n­íc l¸ng giÒng gÇn gòi, nh©n d©n hai n­íc cã truyÒn thèng h÷u nghÞ l©u ®êi ®· tõng kÒ vai s¸t c¸nh gióp ®ì lÉn nhau trong c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc còng nh­ trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §¶ng vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam lu«n chó träng cñng cè vµ ph¸t triÓn t×nh h÷u nghÞ ViÖt - Trung ngay c¶ khi quan hÖ hai n­íc gÆp khã kh¨n, kiªn tr× vµ lµm hÕt søc m×nh cïng c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc khai th«ng vµ lµm cho quan hÖ ViÖt - Trung ph¸t triÓn lµnh m¹nh, phï hîp víi mong muèn vµ lîi Ých c¨n b¶n cña hai n­íc. B¸o c¸o chÝnh trÞ §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh “ChÝnh phñ vµ nh©n d©n ViÖt Nam tr­íc sau nh­ mét quÝ träng vµ lµm hÕt søc m×nh kh«i phôc t×nh h÷u nghÞ nh»m sím b×nh th­êng ho¸ quan hÖ hai n­íc”(11) V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §CSVN lÇn thø VI, Nxb Sù thËt tr107. . §¹i héi cña §¶ng lÇn thø VII (th¸ng 6/1991) tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh chÝnh s¸ch cña §¶ng ta ®èi víi Trung Quèc lµ : “Thóc ®Èy qu¸ tr×nh b×nh th­êng ho¸ quan hÖ víi Trung Quèc, tõng b­íc më réng sù hîp t¸c ViÖt - Trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tån t¹i gi÷a hai n­íc th«ng qua th­¬ng l­îng”(12) V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §CSVN lÇn thø VII, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia 1996 tr89 . Nh­ vËy chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam ®èi víi Trung Quèc lµ nhÊt quan, mét ®iÒu hiÓn nhiªn lµ B¸c Hå cïng c¸c nhµ l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ë c¸c thÕ hÖ lu«n ch¨m lo vun ®¾p cho c«ng cuéc cñng cè vµ t¨ng c­êng mèi quan hÖ hîp t¸c h÷u nghÞ ViÖt - Trung. Chóng ta cã c¬ së tin t­ëng quan hÖ ViÖt - Trung ngµy cµng ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. 2.2.2. §­êng lèi ®èi ngo¹i vµ c¶i c¸ch më cöa cña §¶ng vµ Nhµ n­íc Trung Quèc. Còng nh­ ViÖt Nam, c«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa vµ hiÖn ®¹i ho¸ x· héi chñ nghÜa cña Trung Quèc diÔn ra trong ®iÒu kiÖn phøc t¹p, nhiÒu biÕn ®éng g¾n víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i, ®Æt ra yªu cÇu cÊp b¸ch trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i phï hîp víi nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ quan hÖ ®èi ngo¹i cña Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa. Mét thêi gian dµi Trung Quèc ®· thùc hiÖn ®­êng lèi ®èi ngo¹i cã phÇn xa l¹ ®èi víi chñ nghÜa Quèc tÕ ch©n chÝnh vµ nh÷ng nguyªn t¾c cÇn tån t¹i hoµ b×nh. Trung quèc ®· nhiÒu n¨m coi Liªn X« lµ kÎ thï sè 1 vµ ®Èy nhanh quan hÖ víi MÜ trªn nhiÒu lÜnh vùc sö dông con bµi MÜ ®Ó ®èi träi víi Liªn X«. Thªm vµo ®ã, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau t×nh h×nh bÊt æn ®Þnh trong n­íc : (VÝ dô nh­ sù kiÖn Thiªn An M«n, t×nh h×nh T©y T¹ng, vÊn ®Ò §µi Loan…) ®Èy Trung Quèc ®Õn chç bÞ bao v©y c« lËp trªn tr­êng quèc tÕ. Râ rµng, m«i tr­êng Quèc tÕ bÊt lîi ®ã ®· g©y khã kh¨n thªm cho c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc Trung quèc. Héi nghÞ Trung ­¬ng 3 kho¸ XI 1978 ®· quyÕt ®Þnh kh«ng ¸p dông ®­êng lèi c¬ b¶n lÊy ®Êu tranh giai cÊp lµm then chèt n÷a mµ chuyÓn sang x©y dùng hiÖn ®¹i ho¸ x· héi chñ nghÜa, lÊy 4 hiÖn ®¹i ho¸ lµm c¬ së (hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, quèc phßng vµ KHKT) trong bèi c¶nh quèc tÕ cã nhiÒu thay ®æi víi kh¶ n¨ng nhËn ®Þnh ®ãn b¾t t×nh h×nh §Æng TiÓu B×nh ®· kh¼ng ®Þnh “Hoµ b×nh nµy ph¸t triÓn lµ chñ ®Ò chÝnh cña thêi ®¹i ngµy nay”(13) Sù ph¸t triÓn cña Trung Quèc kh«ng thÓ t¸ch khái thÕ giíi : STK, NxbChÝnh trÞ quèc gia 1997, tr 54 . Coi hoµ b×nh lµ ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó v¹ch ra chiÕn l­îc ®èi ngo¹i. Víi ý nghÜa ®ã hoµ b×nh lµ ®iÓm chÝnh trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Trung Quèc, ®¸p øng yªu cÇu : “X©y dùng chñ nghÜa x· héi mang mµu s¾c Trung Quèc do §Æng TiÓu B×nh khëi x­íng vµ ®Æt nÒn mãng x©y dùng CNXH mang mµu s¾c Trung Quèc CNXH kh«ng ngõng ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi lµ CNXH chñ tr­¬ng hoµ b×nh”(14) Chu Th­¬ng V¨n, TrÇn B×nh Hû, S®d tr119 , chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Trung Quèc, ph¶i t¹o m«i tr­êng Quèc tÕ cã lîi cho qu¸ tr×nh x©y dùng 4 hiÖn ®¹i ho¸ më ra côc diÖn ®èi ngo¹i míi. Trong giai ®o¹n ®Çu cña c«ntg cuéc c¶i c¸ch më cöa, Trung Quèc ®· ®iÓu chØnh l¹i nh÷ng chÝnh s¸ch kh«ng phï hîp tr­íc ®©y. Cô thÓ lµ : “Chèng chñ nghÜa b¸ quyÒn b¶o vÖ hoµ b×nh thÕ giíi, s½n sµng hîp t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ trao ®æi bu«n b¸n vµ kü thuËt víi tÊt c¶ c¸c n­íc ®· vµ ®ang ph¸t triÓn, trªn c¬ së b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi tu©n thñ 5 ntuyªn t¾c chung sèng hoµ b×nh”(15) Chu Th­¬ng V¨n, TrÇn B×nh Hû, S®d tr 92 . Cïng t«n träng chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ, kh«ng x©m ph¹m lÉn nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau, b×nh ®¼ng cïng cã lîi vµ cïng tån t¹i hoµ b×nh vµ mong muèn hîp t¸c ph¸t triÓn h÷u nghÞ víi tÊt c¶ c¸c n­íc theo nguyªn t¾c nµy. TËp trung c¶i thiÖn quan hÖ víi c¸c n­íc l¸ng giÒng trong khu vùc, nh»m t¹o m«i tr­êng quèc tÕ thuËn lîi thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa. §Õn cuèi nh÷ng n¨m 90, Trung Quèc ®· tho¸t khái thÕ bao v©y c« lËp b×nh th­êng ho¸ còng nh­ thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi h¬n 150 n­íc khu vùc vµ Quèc tÕ thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh, Trung quèc chñ tr­¬ng thùc hiÖn ®­êng lèi ®éc lËp tù chñ hoµ b×nh. Môc tiªu cña c«ng t¸c ®èi ngo¹i lµ b¶o vÖ hoµ b×nh thÕ giíi, t¹o m«i tr­êng quèc tÕ thuËn lîi h¬n n÷a ®Ó x©y dùng vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, x©y dùng quan hÖ chiÕn l­îc, tiÕp tôc chèng chñ nghÜa b¸ quyÒn vµ chÝnh trÞ c­êng quyÒn, duy tr× ph¸t triÓn quan hÖ c¸c n­íc trªn c¬ së 5 nguyªn t¾c tån t¹i hoµ b×nh “§Æc biÖt lµ chó träng ph¸t triÓn quan hÖ h÷u nghÞ víi c¸c n­íc l¸ng giÒng lµ nguyªn t¾c cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i”(16) Chu Th­¬ng V¨n, TrÇn B×nh Hû, S®d tr 92 , t«n träng ®éc lËp tù chñ. Tù chñ ph¶n ®èi sù can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña n­íc kh¸c, ®Æc biÖt lµ chèng c¸c ho¹t ®éng can thiÖp tõ bªn ngoµi nh­ “diÔn biÕn hoµ b×nh”. §Õn nay vai trß cña Trung Quèc ®­îc n©ng lªn râ rÖt, c¸c quèc gia c¸c trung t©m lín ngµy cµng quan t©m, hîp t¸c kinh tÕ víi Trung quèc nh­ MÜ, NhËt B¶n, T©y ¢u, WTO, ASEAN… Trªn c¬ së ®­êng lèi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i tr­íc ®©y vµ c¨n cø vµo sù biÕn ®æi kh«ng ngõng cña côc diÖn thÕ giíi g¾n víi t×nh h×nh trong n­íc. §¹i héi lÇn thø 15 §¶ng Céng s¶n Trung Quèc (9/1997) ®· ®iÒu chØnh mét sè ®iÓm trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i h×nh thµnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i hoµ b×nh ®éc lËp tù chñ mang “mÇu s¾c Trung Quèc” víi 3 ®Æc ®iÓm chØnh lµ : Kiªn tr× ®éc lËp tù chñ B¶o vÖ hoµ b×nh thÕ giíi Thóc ®Èy cïng ph¸t triÓn. Kiªn ®Þnh t­ t­ëng ngo¹i giao §Æng TiÓu B×nh duy tr× chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®éc lËp, tù chñ, xuÊt ph¸t tõ lîi Ých c¨n b¶n cña nh©n d©n Trung Quèc vµ nh©n d©n thÕ giíi, th«ng qua hiÖp th­¬ng, gi¶i quyÕt hoµ b×nh c¸c m©u thuÉn vµ tranh chÊp gi÷a c¸c n­íc, thóc ®Èy x©y dùng trËt tù chÝnh trÞ kinh tÕ thÕ giíi c«ng b»ng vµ hîp lý tiÕp tôc duy tr× chÝnh s¸ch l¸ng giÒng th©n thiÖn. §èi víi c¸c n­íc tranh chÊp quèc tÕ, Trung quèc tiÕp tôc duy tr× ®µm ph¸n hoµ b×nh, nÕu ngay mét lóc kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc cã thÓ t¹m g¸c l¹i t×m kiÕm ®iÓm chung. B­íc vµo thÕ kû XXI Trung Quèc ®ang ®øng tr­íc thêi c¬ vµ th¸ch thøc míi. V× vËy Trung quèc kiªn tr× nguyªn t¾c chñ ®¹o lµ : chiÕn l­îc ngo¹i giao ph¶i phôc vô c¸c môc tiªu chiÕn l­îc tæng thÓ Quèc gia, trong t×nh h×nh quèc tÕ ®ang diÔn ra phøc t¹p hiÖn nay. Theo t¹p chÝ “b×nh luËn Trung Quèc” sè 7 n¨m 2000 chÝnh s¸ch ngo¹i giao ®Çu thÕ kû 20 do c¸c kú §¹i héi §¶ng ®Ò ra tiÕp tôc thóc ®Èy hoµ b×nh æn ®Þnh t¹o m«i tr­êng quèc tÕ thuËn lîi h¬n cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong thêi kú míi “më cöa h¬n n÷a víi thÕ giíi bªn ngoµi æn ®Þnh xung quanh biªn giíi cïng c¸c n­íc l¸ng giÒng x©y dùng quan hÖ l¸ng giÒng”, “§øng v÷ng ë ch©u ¸ nh×n ra toµn thÕ giíi, t¹o cho Trung Quèc ë vµo thÕ chñ ®éng vµ cã lîi h¬n trong c¹nh tranh quèc tÕ thÕ kû jíi, nh»m b¶o vÖ lîi Ých Quèc gia d©n téc n©ng cao h¬n n÷a vÞ thÕ cña Trung Quèc trªn tr­¬ng quèc tÕ”(17) ChiÕn l­îc ngo¹i giao Trung Quèc cuèi thÕ kû XX, tµi liÖu tham kh¶o TTXVN sè 8+9 tr 36. . ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Trung Quèc thêi kú c¶i c¸ch më cöa ®Æc biÖt coi träng ph¸t triÓn quan hÖ víi c¸c n­íc CA-TBD. ViÖt Nam n»m trong chÝnh s¸ch cña Trung Quèc ®èi víi c¸c n­íc §«ng Nam ¸ vµ CA-TBD. ý thøc vai trß ngµy cµng t¨ng ®èi víi khu vùc vµ ng­îc l¹i, Trung Quèc lu«n chó träng ph¸t triÓn quan hÖ víi c¸c n­íc l¸ng giÒng, coi ®©y lµ chñ tr­¬ng nhÊt qu¸n. Më réng quan hÖ ®èi ngo¹i h­íng m¹nh vµo Ch©u ¸, thÓ hiÖn rÊt râ trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i khu vùc vµ c¸c n­íc l¸ng giÒng cña Trung Quèc. Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ vµ søc Ðp cña lµn sãng toµn cÇu ho¸ khu vùc ho¸, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó Trung Quèc vµ c¸c khu vùc ho¸ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó Trung Quèc vµ c¸c quèc gia Ch©u ¸ nãi chung, Trung Quèc - ASEAN nãi riªng héi nhËp vµ ph¸t triÓn bæ sung cho nhau. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Trung quèc tÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng ë §«ng Nam ¸ vµ ng­îc l¹i c¸c n­íc trong khu vùc còng tÝch cùc quan hÖ hîp t¸c víi Trung quèc, v× lîi Ých c¨n b¶n cña mçi bªn. ViÖt Nam cã vÞ trÝ nhÊt ®Þnh trong khu vùc §«ng Nam ¸, nh÷ng ho¹t ®éng ®èi ngo¹i gÇn ®©y ®· chøng minh vai trß vµ vÞ thÕ cña ViÖt Nam kh«ng ngõng ®­îc n©ng cao. ViÖc b×nh th­êng ho¸ quan hÖ ViÖt Nam ®èi víi Trung Quèc chÝnh lµ sù cô thÓ ho¸ ®­êng lèi ®èi ngo¹i “l¸ng giÒng th©n thiÖn”, ®ång thêi thóc ®Èy quan hÖ Trung Quèc - ASEAN ph¸t triÓn, chÊm døt t×nh tr¹ng ®èi ®Çu gi÷a hai nhãm n­íc, ®em l¹i hoµ b×nh, an ninh khu vùc. Më ra mét thêi kú míi hîp t¸c vµ ph¸t triÓn chñ tr­¬ng “®øng v÷ng ë Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng nh×n ra toµn thÕ giíi” sÏ trë thµnh hiÖn thùc khi quan hÖ Trung Quèc - CA - TBD, Trung Quèc - ASEAN, Trung Quèc - ViÖt Nam ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Tãm l¹i qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc víi nhiÒu ®iÓm t­¬ng ®ång lµ ®iÒu kiÖn ®Ó hai n­íc cñng cè vµ ph¸t triÓn quan hÖ. B×nh th­êng ho¸ quan hÖ ViÖt - Trung lµ phï hîp víi chÝnh s¸ch vµ lîi Ých cña hai §¶ng, hai Nhµ n­íc vµ ®Æc giÖt lµ nh©n d©n hai n­íc, phï hîp víi xu thÕ chung cña khu vùc vµ thÕ giíi v× lîi Ých c¨n bÇnm mçi bªn ®¹t ®­îc. §èi víi ViÖt Nam: b×nh th­êng ho¸ quan hÖ víi Trung Quèc lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ViÖt Nam häc tËp vµ trao ®æi nh÷ng kinh nghiÖm quÝ b¸u trong c«ng cuéc c¶i c¸ch, më cöa cña Trung Quèc theo ®ã hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp “d©n giµu, n­íc m¹nh - x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”, n©ng cao vÞ thÕ vai trß cña ViÖt Nam trªn tr­êng Quèc tÕ. §ång thêi cïng Trung quèc gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp, bÊt ®ång do lÞch sö ®Î l¹i, gãp phÇn v× hoµ b×nh, æn ®Þnh, ph¸t triÓn trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §èi víi Trung Quèc : b×nh th­êng ho¸ quan hÖ víi ViÖt Nam lµ cô thÓ ho¸ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i “l¸ng giÒng th©n thiÖn”, æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Víi mét thÞ tr­êng gÇn 80 triÖu d©n, ViÖt Nam ®ang lµ thÞ tr­êng tiªu thô hµng ho¸ ®Çy høa hÑn cña Trung Quèc. Cïng ViÖt Nam còng nh­ c¸c n­íc l¸ng giÒng kh¸c gi¶i quyÕt æn tho¶ c¸c tranh chÊp quèc tÕ. Th«ng qua th­¬ng l­îng vµ ®µm ph¸n hoµ b×nh v× hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn ë khu vùc vµ trªn thÕ giíi. V× lý do ®ã, ViÖt Nam s½n sµng cïng nh©n d©n Trung Quèc vµ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi cè g¾ng kh«ng mÖt mái nh»m thóc ®Èy sù nghiÖp v× hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn, më réng ra t­¬ng l¹i tèt ®Ñp h¬n cho nh©n lo¹i. Ch­¬ng III Thùc tr¹ng vµ triÓn väng quan hÖ ViÖt Nam Trung quèc 3.1. ThuËn lîi D­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vµ §CS Trung Quèc trong khu«n khæ quan hÖ míi ®· ®­îc x¸c lËp víi nh÷ng thµnh tÝch ®· ®¹t ®­îc trong h¬n50 n¨m quan hÖ ViÖt - Trung chóng ta tin t­ëng s©u s¾c r»ng mèi quan hÖ h÷u nghÞ ViÖt - Trung sÏ “m·i m·i xanh t­¬i ®êi ®êi bÒn v÷ng” v× ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng nÒn t¶ng v÷ng ch¾c sau : Hai n­íc ViÖt - Trung lµ hai n­íc l¸ng giÒng “nói liªn nói, s«ng liÒn s«ng” cã hoµn c¶nh ®Þa lý gÇn gòi, cã truyÒn thèng v¨n ho¸ t­¬ng ®ång, g¾n bã víi nhau. Tr¶i qua hµng ngh×n n¨m lÞch sö, ViÖt Nam vµ Trung Quèc chia sÎ nhiÒu gi¸ trÞ chung cña nªn v¨n minh ph­¬ng §«ng. Ngµy nay trong bèi c¶nh thÕ giíi ®ang biÕn ®éng kh«ng ng­ng, chóng ta vÉn chia sÎ cïng nhau nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ cã quan ®iÓm t­¬ng ®ång vÒ nh÷ng vÊn ®Ò d©n chñ, nh©n quyÒn. Sù gÇn gòi vÒ v¨n ho¸ nµy gãp phÇn quan träng vµo viÖc t¨ng c­êng sù hiÓu biÕt vµ giao l­u gi÷a hai n­íc trong t­¬ng lai. Nh©n d©n hai n­íc cã mèi quan hÖ h÷u nghÞ tèt ®Ñp truyÒn thèng, ®· tr¶i qua nh÷ng thö th¸ch cña thêi gian vµ cã nh÷ng thµnh tÝch ®¹t ®­îc trong nh÷ng n¨m qua, t¹o ®iÒu kiÖn tèt ®Ñp cho sù ph¸t triÓn h¬n n÷a mèi quan hÖ ViÖt - Trung tõ nµy vÒ sau ®­îc Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, Chñ tÞch Mao Tr¹ch §«ng vµ c¸c nhµ l·nh ®¹o tiÒn bèi kh¸c x©y dùng vµ dµy c«ng vun ®¾p, mèi quan hÖ h÷u nghÞ ViÖt - Trung g¾n bã nh©n d©n hai n­íc víi nhau trong sù nghiÖp vÜ ®¹i vµ vÎ vang cña mçi n­íc trong cuéc ®Êu tranh v× ®éc lËp tù do còng nh­ trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc, nh©n d©n hai n­íc ®· kÒ vai s¸t c¸nh bªn nhau, ñng hé vµ gióp ®ì lÉn nhau theo tinh thÇn “Võa lµ ®ång chÝ, võa lµ anh em” hun ®óc nªn mèi t×nh ®oµn kÕt h÷u nghÞ vµ th¾m thiÕt, nh©n d©n ViÖt Nam m·i biÕt ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh vµ quý b¸u ®ã cña nh©n d©n Trung Quèc. Cuéc gÆp cÊp cao Thµnh §« n¨m 1990 ®· khÐp l¹i qu¸ khø, më ra t­¬ng lai ®­a quan hÖ hai n­íc trë l¹i b×nh th­êng nh÷ng tho¶ thuËn gi÷a l·nh ®¹o hai n­íc nh©n chuyÕn ®i th¨m Trung Quèc cña ®/c §ç M­íi vµ Vâ V¨n KiÖt ®· ®­a quan hÖ hai n­íc sang trang míi “kh«ng ngõng më réng ph¹m vÞ gia t¨ng vÒ sè l­îng s©u s¾c vÒ tÝnh chÊt” viÖc trao ®æi gi÷a c¸c ®oµn víi sè l­îng lín, ë tÊt c¶ c¸c cÊp phong phó vµ ®a d¹ng ®· thóc ®Èy sù hiÓu biÕt lÉn nhau vµ quan hÖ hîp t¸c nhiÒu mÆt gi÷a hai n­íc. Trong ®ã c¸c chuyÕn th¨m lµm viÖc cña c¸c nhµ l·nh ®¹o cao cÊp hai n­íc ®· trë thµnh mét truyÒn thèng tèt ®Ñp gãp phÇn quan träng vµo qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cßn tån t¹i gi÷a hai n­íc thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn trªn mäi lÜnh vùc, kÓ c¶ lÜnh vùc kinh tÕ th­¬ng m¹i cßn nhiÒu tiÒm n¨ng ch­a ®­îc khai th¸c hÕt. Nh©n d©n ViÖt - Trung ®Òu ®ang tiÕn hµnh x©y dùng ®Êt n­íc d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n. Mèi quan hÖ g¾n bã ViÖt - Trung “võa lµ ®ång chÝ, võa lµ anh em” kh«ng chØ giíi h¹n ë quan hÖ nhµ n­cí vµ nh©n d©n mµ cßn bao gåm c¶ quan hÖ gi÷a hai §¶ng cÇm quyÒn lµ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vµ §¶ng céng s¶n Trung Quèc. KÓ tõ ngµy thµnh lËp, hai §¶ng ®· tõng ñng hé vµ gióp ®ì lÉn nhau trong sù nghiÖp ®Êu tranh v× ®éc lËp tù do vµ trong c«ng cuéc kiÕn thiÕt ®Êt n­íc. Nh÷ng v¨n b¶n tho¶ thuËn gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn quan hÖ ViÖt - Trung trong t­¬ng lai. Cho ®Õn nay hai n­íc ®· kÝ trªn 30 hiÖp ®Þnh cÊp nhµ n­íc vµ nhiÒu tho¶ thuËn hîp t¸c. Ngµy 30/12/1999 hai n­íc ký chÝnh thøc hiÖp ­íc biªn giíi trªn ®Êt liÒn, ®­a ®­êng biªn giíi hoµ b×nh, æn ®Þnh l©u dµi vµo thÕ kû XXI, ®em l¹i thuËn lîi cho cuéc ph¸t triÓn ®Êt n­íc ViÖt Nam vµ Trung Quèc, ®Æc biÖt lµ hai bªn ®· tõng b­íc x¸c ®Þnh khung quan hÖ gi÷a hai n­íc. Dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c xö lý quan hÖ theo nh÷ng tho¶ thuËn tr­íc ®©y, tuyªn bè chung th¸ng 2/1999 nh©n chuyÕn ®i th¨m ®i th¨m Trung Quèc cña ®ång chÝ Tæng BÝ th­ Lª Kh¶ Phiªu ®· x¸c ®Þnh râ khu«n khæ lµ : “L¸ng giÒng h÷u nghÞ hîp t¸c toµn diÖn, æn ®Þnh l©u dµi, h­íng tíi t­¬ng lai”, x¸c ®Þnh râ rµng kh«ng gian, thêi gian ph¹m vi, néi dung vµ môc ®Ých quan hÖ gi÷a hai n­íc. §©y ch¼ng nh÷ng lµ nguyªn t¾c chñ ®¹o quan hÖ gi÷a hai n­íc trong thÕ kû XXI cßn lµ nguyªn t¾c chung ®Ó xö lý quan hÖ ViÖt - Trung trong nh÷ng thÕ kû tiÕp. C¶ hai n­íc ®Òu ®ang x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ nªn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung tr­íc ®©y sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc (ë ViÖt Nam) vµ nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa mang mÇu s¾c Trung Quèc (ë Trung Quèc). HiÖn nay, c¶ hai n­íc ®Òu ®øng tr­íc mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ t­¬ng tù nh­ nhau nh­ c¶i c¸ch c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, cæ phÇn ho¸, héi nhËp vµo ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi. Bªn c¹nh hîp t¸c song ph­¬ng vÒ kinh tÕ, hai n­íc cßn trao ®æi thÝ nghiÖm vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, tiÕn hµnh hîp t¸c kinh tÕ th«ng qua kªnh ®a ph­¬ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho quan hÖ hîp t¸c gi÷a hai n­íc trong thêi gian tíi cµng thªm phong phó vµ ®a d¹ng. §øng tr­íc nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc cña thêi ®¹i, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ vµ khu vùc ®ang tõng b­íc phôc håi vµ ph¸t triÓn.ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu cÇn m«i tr­êng xung quanh hoµ b×nh vµ æn ®Þnh ®Ó tËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ. Sù ph¸t triÓn quan hÖ ViÖt - Trung lµ phï hîp víi lîi Ých cña hai n­íc. Sù ph¸t triÓn quan hÖ ViÖt - Trung lµ phï hîp víi xu thÕ cña thêi ®¹i. Sù kÕt thóc cña chiÕn tranh l¹nh ®· trë ra kû nguyªn míi trong quan hÖ quèc tÕ, sù ®èi ®Çu gi÷a hai phe kh«ng cßn n÷a, xu thÕ hßa b×nh vµ ph¸t triÓn lµ xu thÕ chñ ®¹o trong quan hÖ quèc tÕ hiÖn nay t¨ng dÇn c¸c n­íc trong mong muèn gi÷ g×n hoµ b×nh vµ æn ®Þnh ®Ó tËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ trong n­íc. Bªn c¹nh ®ã xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ vÒ kinh tÕ ngµy cµng m¹nh, g¾n hÕt c¸c nÒn kinh tÕ víi nhau, khiÕn hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi lµ mét thÓ thèng nhÊt, kh«ng thÓ t¸ch rêi, sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c n­íc ngµy cµng t¨ng, ®ång thêi thóc ®Èy c¸c n­íc t¨ng c­êng quan hÖ víi nhau nh»m môc tiªu duy tr× m«i tr­êng hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Sù ph¸t triÓn quan hÖ ViÖt - Trung phï hîp víi xu h­íng t¨ng c­êng hîp t¸c trong khu vùc. Sau chiÕn tranh l¹nh, khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng cã nÒn hoµ b×nh vµ an ninh t­¬ng ®èi vµ ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ kh¸ cao trong nöa thËp kû 90. Kh¾c phôc hËu qu¶ cña khñng ho¶ng kinh tÕ- tµi chÝnh võa qua, c¸c n­íc §«ng Nam ¸ ®ang trong qu¸ tr×nh ph¹uc håi vµ tõng b­íc ph¸t triÓn nªn kinh tÕ, ph¸t huy tiÒm n¨ng kinh tÕ, nh»m ®¹t ®­îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong thêi gian tíi. HiÖn nay, Trung Quèc cã mèi quan hÖ tèt ®Ñp víi ASEAN mµ ViÖt Nam lµ mét thµnh viªn. Trong thêi gian qua, quan hÖ ASEAN + 3, ASEAN + 1, quan hÖ trong APEC vµ c¸c kÕ ho¹ch hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ viÖc x©y dùng con ®­êng xuyªn ®­êng s¾t ASEAN nèi víi Trung Quèc vµ c¸c n­íc kh¸c ®· vµ ®ang t¹o ®iÒu kiÖn cho quan hÖ ViÖt - Trung ph¸t triÓn. 3.2. Tån t¹i . Trong thêi gian qua, hai n­íc ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn më réng hîp t¸c trªn mäi lÜnh vùc, ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ, nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vÒ mäi mÆt kinh tÕ vÉn ch­a t­¬ng xøng víi sù ph¸t triÓn vÒ quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a 2 n­íc còng ph¸t sinh nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i, cô thÓ lµ : §Çu t­ cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam cßn thÊp. VÊn ®Ò bu«n lËu trªn bé, trªn biÓn diÔn ra gi÷a hai n­íc ngµy cµng phøc t¹p ®· cã t¸c ®éng xÊu trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc, ¶nh h­ëng ®Õn t×nh h×nh an ninh qu¶n lý biªn giíi. Hai n­íc vÉn ch­a gi¶i quyÕt døt ®iÓm tranh chÊp hai quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Tr­êng Sa, tranh chÊp vÒ thÒm lôc ®Þa… 3.3. TriÓn väng Víi nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc, chóng ta hoµn toµn tin t­ëng sù ph¸t triÓn cña quan hÖ ViÖt - Trung, v× dùa trªn sù gÇn gòi vÒ mÆt ®Þa lý, v¨n ho¸ vµ truyÒn thèng gi÷a hai d©n téc; ®­îc thö th¸ch qua qu¸ tr×nh ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña hai n­íc, ®­îc c¸c vÞ l·nh ®¹o vµ nh©n d©n hai n­íc dµy c«ng vun ®¾p, phï hîp víi môc tiªu vµ lý t­ëng c¸ch m¹ng cña mçi d©n téc, hiÖu qu¶ ngµy cµng cao h¬n, ®¸p øng lîi Ých thiÕt thùc cña nh©n d©n hai n­íc vµ ®ãng gãp tÝch cùc vµo hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng vµ trªn thÕ giíi. ViÖc ph¸t triÓn quan hÖ ViÖt - Trung lµ phï hîp víi trµo l­u cña thêi ®¹i vµ lîi Ých cña mçi n­íc vµ lµ ®ãng gãp quan träng trong viÖc duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh cña Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng. Cïng víi quan hÖ chÝnh trÞ, quan hÖ kinh tÕ víi tÝnh chÊt toµn diÖn vµ bæ xung cho nhau gi÷a hai n­íc vµ ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n. T¨ng c­êng vµ ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ khoa häc, kü thuËt vµ th­¬ng m¹i ViÖt - Trung víi ®óng tiÒm n¨ng cña hai bªn, t­¬ng xøng víi quan hÖ chÝnh trÞ tèt ®Ñp gi÷a hai n­íc lµ lîi Ých cña mçi n­íc vµ nguyÖn väng cña nh©n d©n hai n­íc. Ph¸t triÓn h¬n n÷a vÒ kinh tÕ khoa häc kü thuËt sÏ lµ c¬ së ®Ó thóc ®Èy quan hÖ chÝnh trÞ gi÷a ViÖt Nam - Trung Quèc ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã ph¸t triÓn kinh tÕ, khoa häc kü thuËt vµ mét sè mÆt kh¸c còng phï hîp víi chÝnh s¸ch cña Trung quèc t¨ng c­êng quan hÖ ®a d¹ng víi c¸c n­íc ASEAN, ®Æc biÖt lµ hîp t¸c kinh tÕ nh­ hîp t¸c tiÓu vïng s«ng Mª K«ng, hîp t¸c khai th«ng ®­êng s¾t vµ ®­êng bé, nhÊt lµ trong bèi c¶nh c¸c n­íc ASEAN ®ang trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn khèi mËu dÞch tù do (AFTA), khuyÕn khÝch ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo khèi nµy. Quan hÖ song ph­¬ng tèt ®Ñp chÝnh lµ tiÒn ®Ò quan träng cho viÖc c¶ hai n­íc ®i vµo gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ, gi¶i quyÕt døt ®iÓm nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i vÒ biªn giíi l·nh thæ. VÝ dô nh­ : LÔ c¾m mèc quèc giíi ®Çu tiªn trªn biªn giíi ®Êt liÒn cuèi th¸ng 12/2001 dùa trªn c¬ së luËt ph¸p Quèc tÕ, võa t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a hai n­íc ngµy cµng ph¸t triÓn võa lµ minh chøng cho t×nh h÷u nghÞ l©u ®êi gi÷a nh©n d©n hai n­íc. Trong t­¬ng lai gÇn, chóng ta tin t­ëng mèi quan hÖ ViÖt - Trung sÏ tiÕp tôc ph¸t triÓn tèt ®Ñp h¬n. Nh©n d©n ViÖt Nam vµ nh©n d©n Trung Quèc ®Òu cã nguyÖn väng thiÕt thùc ®­îc sèng trong hoµ b×nh, x©y dùng mét trËt tù Quèc tÕ víi c«ng b»ng vµ hîp lý, thóc ®Èy c¸c n­íc cïng ph¸t triÓn vµ phån vinh. C¸c nhµ l·nh ®¹o hai n­íc kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m tÝch cùc thóc ®Èy xu thÕ hoµ b×nh, hîp t¸c cïng ph¸t triÓn ë khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ®¸nh gi¸ cao vai trß cña tæ chøc ASEAN vµ nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cña ViÖt Nam trong ASEAN, hoan nghªnh vµ kh¼ng ®Þnh tÝch cùc thóc ®Èy h¬n n÷a mèi quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn ASEAN - Trung Quèc gãp phÇn gi÷ g×n hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn phån vinh ë Ch©u ¸ vµ trªn ThÕ Giíi. Trong bèi c¶nh t×nh h×nh thÕ giíi tiÕp tôc diÔn biÕn phøc t¹p, tr­íc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc míi thµnh c«ng tèt ®Ñp cña chuyÕn th¨m h÷u nghÞ chÝnh thøc ViÖt Nam tõ 27/2 ®Õn 1/3/2002 cña Tæng BÝ Th­, chñ tÞch n­íc Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n kh¼ng ®Þnh t¨ng c­êng mèi quan hÖ ViÖt Nam - Trung Quèc l¸ng giÒng h÷u nghÞ, hîp t¸c toµn diÖn æn ®Þnh l©u dµi, h­íng tíi t­¬ng lai kh«ng chØ phï hîp nguyÖn väng, lîi Ých cña nh©n d©n mçi n­íc, mµ cßn cã lîi cho hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Chóng ta vui mõng nhËn thÊy mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a hai n­íc theo ph­¬ng ch©m “l¸ng giÒng h÷u nghÞ, hîp t¸c toµn diÖn, æn ®Þnh l©u dµi, h­íng tíi ­t¬ng lai” ®­îc thÓ hiÖn trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ - th­¬ng m¹i, v¨n ho¸, gi¸o dôc… ngµy cµng ph¸t triÓn. Bu«n b¸n gi÷a hai n­íc t¨ng tõ 32 triÖu USD (1991) lªn 2,8 tØ USD (2001), hai bªn tho¶ thuËn ®­a kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu lªn 3,5 tØ USD (2002) vµ lªn 5 tØ USD vµo n¨m 2005. Hai bªn ®· khai th«ng ®­êng hµng kh«ng, ®­êng s¾t, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi giao l­u hµnh kh¸ch vµ hµng ho¸ gi÷a hai n­íc. Hîp t¸c vÒ GD-§T, v¨n ho¸ - nghÖ thuËt, thÓ thao…, ®­îc ®Èy m¹nh. Nh÷ng tho¶ thuËn nh©n chuyÕn th¨m nµy sÏ t¹o c¬ héi míi më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ quan hÖ kinh tÕ - Th­¬ng m¹i, v¨n ho¸, gi¸o dôc… gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc. KÕt luËn Quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®· cã tõ rÊt l©u ®êi nh­ng mèi quan hÖ ®ã chØ ®­îc ph¸t triÓn ®Æc biÖt trong nh÷ng thËp kû gÇn ®ay. Mèi quan hÖ trong nh÷ng thËp niªn qua trë lªn tèt ®Ñp nh­ ngµy nay chÝnh lµ nhê nh÷ng nç lùc quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a nh©n d©n hai n­íc víi n­íc d­íi sù l·nh ®¹o cña hai §¶ng vµ hai n­íc víi nh÷ng chÝnh s¸ch b­íc ®i phï hîp. ViÖc ph¸t triÓn t×nh h÷u nghÞ ViÖt - Trung lµ phï hîp víi trµo l­u cña thêi ®¹i, lµ lîi Ých cña mçi n­íc vµ lµ ®ãng gãp quan hÖ vµo viÖc duy tr× hoµ b×nh, æn ®Þnh an ninh vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng mµ cßn c¶ trªn thÕ giíi. Cïng víi quan hÖ chÝnh trÞ, quan hÖ kinh tÕ víi tÝnh chÊt toµn diÖn vµ bæ xung cho nhau gi÷a hai n­íc sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n n÷a. ViÖt Nam mong muèn t¨ng c­êng ph¸t triÓn quan hÖ mäi mÆt ®êi sèng kinh tª,s chÝnh trÞ, x· héi,… víi Trung Quèc sao cho ®óng tiÒm n¨ng cña hai bªn vµ t­¬ng xøng víi mèi quan hÖ chÝnh trÞ tèt ®Ñp ®· ®­îc x©y dùng trong nh÷ng n¨m qua. ViÖc tån t¹i nh÷ng bÊt ®ång, nhÊt lµ nh÷ng tranh chÊp vÒ l·nh thæ ViÖt Nam vµ Trung Quèc vÒ c¬ b¶n ®­îc gi¶i quyÕt ®Ó khi b­íc sang thÕ kû XXI c¶ hai n­íc sÏ cã mét biªn giíi hoµ b×nh, h÷u nghÞ vµ æn ®Þnh l©u dai. Ngµy nay, quan hÖ h÷u nghÞ ViÖt Nam - Trung Quèc tiÕp tôc ph¸t triÓn tèt ®Ñp. §iÒu ®ã kh«ng nh÷ng ®¸p øng lßng mong muèn s©u xa vµ thiÕt tha cña nh©n d©n hai n­íc hiÖn nay mµ cßn lµ lîi Ých l©u dµi cña c¸c thÕ hÖ mai sau cña c¶ ViÖt Nam vµ Trung Quèc. MÆc dï cßn ph¶i v­ît qua khã kh¨n trë ng¹i vµ phøc t¹p, chóng ta tin t­ëng ch¾c ch¾n víi sù cè g¾ng vµ thiÖn chÝ cña c¶ hai bªn, quan hÖ ViÖt - Trung nhÊt ®Þnh ngµy cµng ph¸t triÓn tèt ®Ñp h¬n n÷a. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o I. V¨n kiÖn V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI, Nxb Sù thËt Hµ Néi, n¨m 1986. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, Nxb Sù thËt Hµ Néi, n¨m 1991 V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, Nxb Sù thËt Hµ Néi, n¨m 1996 II. S¸ch : NguyÔn M¹nh CÇm : Mét sè nÐt vÒ t×nh h×nh thÕ giíi vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ta. Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi 1997. L­u V¨n Lîi : 50 n¨m ngo¹i giao ViÖt Nam (tËp 1,2) Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi 1996. Chu Th­îng V¨n - TrÇn T×nh Hû. Sù ph¸t triÓn cña Trung Quèc Gia, Hµ Néi 1997. Sù thËt vÒ nh÷ng lÇn xuÊt qu©n cña Trung Quèc vµ quan hÖ ViÖt - Trung - Nxb §µ N½ng 1996. NguyÔn ThÕ T¨ng : Qu¸ tr×nh më cöa ®èi ngo¹i cña CHND Trung Hoa - Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi 1997. Hoµng V¨n HiÓn - NguyÔn ViÖt Th¶o : Quan hÖ Quèc tÕ tõ 1945 ®Õn 1995, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 1998. III. B¸o B¸o Nh©n d©n sè 17023 ngµy 27/2/2002 B¸o Nh©n d©n sè 17026 ngµy 2/3/2002 IV. T¹p chÝ : T¹p chÝ nghiªn cøu Trung Quèc n¨m 2000 T¹p chÝ céng s¶n (th¸ng 9/2000) MỤC LỤC