Đề tài Phát triển một nền kinh tế hàng hoá bao gồm nhiều thành phần

1986 ViÖt Nam thùc hiÖn viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc b»ng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch kÕ ho¹ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c . Qu¸ tr×nh chuyÓn tiÕp ®ã ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ tuy lµ b­íc ®Çu nh­ng ®¸ng khÝch lÖ. Chóng ta ®· b¾t ®Çu kiÒm chÕ ®­îc l¹m ph¸t trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ ph¶i ®èi phã víi nhiÒu khã kh¨n vµ nguån viÖn trî tõ bªn ngoµi rÊt h¹n chÕ. N¨m 1986 tØ lÖ l¹m ph¸t lµ 487% n¨m 1994 ®¹t møc hai con sè: 14%. Tèc ®é tr­ît gi¸ ®· tõ 15 -20% mét th¸ng vµo ®Çu n¨m 1989, gi¶m xuèng cßn d­íi 4% mét th¸ng n¨m 1992. Trong n«ng nghiÖp tõ chç hµng chôc n¨m liªn tôc ph¶i nhËp khÈu l­¬ng thùc th× nay chóng ta ®· ®ñ l­¬ng thùc ®Ó phôc vô nhu cÇu trong n­íc vµ l¹i cßn xuÊt khÈu mét l­îng ®¸ng kÓ. N¨m 1992, lÇn ®Çu tiªn ViÖt Nam xuÊt khÈu g¹o, ®øng thø 3 thÕ giíi sau Mü vµ Th¸i lan. Quan hÖ kinh tÕ - th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc còng t¨ng nhanh, më réng bu«n b¸n víi nhiÒu b¹n hµng. XuÊt khÈu n¨m 1989 - 1991 t¨ng 28% n¨m, thu hót ngµy cµng nhiÒu c«ng ty n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo ViÖt Nam víi trªn 400 dù ¸n, vèn ®¨ng ký kho¶ng 3 tû USD. LÇn ®Çu tiªn sau nhiÒu thËp kû ®· xo¸ bá chÕ ®é tem phiÕu vµ ph©n phèi theo ®Þnh l­îng. Cã thÓ nãi, chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ¸p dông chÝnh s¸ch kinh tÕ më ®èi víi c¶ trong n­íc vµ ngoµi n­íc lµ bø¬c më ®Çu ®æi míi c¬ b¶n vÒ ®­êng lèi xuyªn suèt mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng hay nãi mét c¸ch kh¸c c¬ cÊu kinh tÕ míi b¾t ®Çu cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n ®æi míi nµy bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n. Tr­íc hÕt ®ã lµ nguy c¬ tôt hËu do: Sù thiÕu triÖt ®Ó cña c«ng cuéc c¶i c¸ch cßn ®ang trong thêi kú tranh tèi tranh s¸ng nªn chØ cÇn mét b­íc s¬ hë cã thÓ dÉn nÒn kinh tÕ ®Õn chç sôp ®æ. ViÖt Nam ®ang lµ mét n­íc nghÌo kÐm ph¸t triÓn, c«ng nghiÖp cßn l¹c hËu, c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt lµ c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi qu¸ yÕu kÐm, kh«ng ®ång bé d©n sè ®«ng (h¬n 70 triÖu d©n) t¨ng nhanh, nhiÒu ng­êi kh«ng cã viÖc lµm, møc sèng cßn thÊp, nhiÒu vÊn ®Ò vÒ v¨n ho¸ - x· héi cÇn gi¶i quyÕt. Tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia trong khu vùc rÊt cao, ViÖt Nam n»m trong khu vùc §«ng Nam ¸ lµ mét khu vùc ®ang diÔn ra nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ s«i n«Ø nhÊt. Thø hai lµ cßn tån t¹i nh÷ng mÊt c©n ®èi do: Sù ph¸t triÓn thiÕu toµn diÖn cña c¬ cÊu kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Thùc tÕ cho thÊy trong sè c¸c doanh nghiÖp quèc doanh chØ cã 1/3 sè doanh nghiÖp ph¸t triÓn nh­ng sù ph¸t triÓn cña hä ®i liÒn víi sù ®Çu t­ cña nhµ n­íc vÒ vèn, ®Êt ®ai vµ tÝn dông 2/3 sè doanh nghiÖp cßn l¹i lµm ¨n thua lç. C¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo GNP nh­ng nh×n chung ch­a ®­îc quan t©m thÝch ®¸ng, ®Æc biÖt trong viÖc xuÊt khÈu: Nhµ n­íc chØ cho phÐp c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ®­îc xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng träng yÕu trong nÒn kinh tÕ cßn c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh chØ ®­îc xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng nãi chung lµ ®ãng gãp kh«ng ®¸ng kÓ vµo thu nhËp ng©n s¸ch. XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tiÔn vµ còng tõ sù say mª cña em khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy nªn em chän ®Ò tµi: “Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn”. §­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña thÇy gi¸o Lª Kim Ch©u cïng víi chót hiÓu biÕt Ýt ái cñam×nh, em m¹nh d¹n xin ®­îc tr×nh bµy mét sè ý kiÕn c¸ nh©n m×nh víi hy väng gãp phÇn nhá bÐ lµm phong phó thªm hÖ thèng lý luËn trong c«ng cuéc ®æi míi cña n­íc ta hiÖn nay. Em rÊt mong ®­îc sù gãp ý cña thÇy c«vµ c¸c b¹n quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy ®Ó bµi viÕt hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n vµ tr©n träng ý kiÕn ®ãng gãp. Ch­¬ng I I.Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vµ quan ®iÓm toµn diÖn cña chñ nghÜa M¸c - LªNin. Quan ®iÓm toµn diÖn cña chñ nghÜa M¸c - LªNin 1.Gi¶i thÝch quan ®iÓm. Trong viÖc nhËn thøc còng nh­ trong viÖc xem xÐt c¸c ®èi t­îng cÇn ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm toµn diÖn. Nh­ vËy c©u hái ®Æt ra: quan ®iÓm toµn diÖn lµ g×? Quan ®iÓm toµn diÖn thÓ hiÖn qua hai nguyªn lý sau: a.Nguyªn lý phæ biÕn gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng hay gäi lµ mèi liªn hÖ phæ biÕn gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn t­îng. C¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng mu«n h×nh, ngh×n vÎ trong thÕ giíi kh«ng cã c¸i nµo tån t¹i mét c¸ch c« lËp, biÖt lËp mµ chóng lµ mét thÓ thèng nhÊt, trong ®ã c¸c sù vËt hiÖn t­îng tån t¹i b»ng c¸ch t¸c ®éng lÉn nhau, rµng buéc nhau, quy ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Mèi liªn hÖ nµy ch¼ng nh÷ng diÔn ra ë mäi sù vËt vµ hiÖn t­îng trong tù nhiªn trong x· héi vµ trong t­ duy con ng­êi mµ cßn diÔn ra gi÷a c¸c yÕu tè c¸c mÆt kh¸c, c¸c qu¸ tr×nh cña mçi sù vËt hiÖn t­îng. Cã nh÷ng mèi liªn hÖ chØ ®Æc tr­ng cho mét ®èi t­îng hoÆc mét nhãm ®èi t­îng. Nh­ng ®ång thêi cã nh÷ng mèi liªn hÖ mang tÝnh phæ qu¸t cho mäi ®èi t­îng cña tån t¹i, nh÷ng mèi liªn hÖ nh­ vËy ®­îc gäi lµ liªn hÖ phæ biÕn. C¸c mèi liªn hÖ gi÷a vai trß qui ®Þnh t­ c¸ch tån t¹i cña sù vËt hiÖn t­îng. Víi mét sù vËt, hiÖn t­îng cã thÓ cã v« l­îng c¸c mèi liªn hÖ kh¸c nhau. Mèi liªn hÖ ®Òu cã nh÷ng vÞ trÝ vµ vai trß kh¸c nhau trong viÖc quy ®Þnh nh÷ng t­ c¸ch tån t¹i cña c¸c sù vËt hiÖn t­îng (xÐt trong mét ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh) Nguyªn t¾c toµn diÖn cã nguån gèc tõ mèi liªn hÖ phæ biÕn ®ù¬c nhËn thøc vµ ®­îc ®Ó lªn thµnh nguyªn lý chØ ®¹o ph­¬ng ph¸p hµnh ®éng vµ suy nghÜ. Trong nÒn kinh tÕ kh«ng cã mét sù kiÖn kinh tÕ nµo tån t¹i trong tr¹ng th¸i c« lËp, t¸ch rêi nh÷ng sù kiÖn kh¸c mµ lu«n n»m trong mèi liªn hÖ víi nh÷ng sù kiÖn kinh tÕ kh¸c. Thùc tÕ cho thÊy, gi¸ c¶ thÞ tr­êng cña mçi lo¹i hµng ho¸ chØ biÓu hiÖn ra trong mèi quan hÖ víi sù biÕn ®éng cung - cÇu vÒ lo¹i hµng ho¸ ®ã, trong mèi quan hÖ víi gi¸ c¶ vµ c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c (tØ gi¸ víi c¸c lo¹i hµng ho¸ bæ sung). Còng gièng nh­ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a cung cÇu vµ gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng hµng ho¸, thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng lao ®éng kh«ng tån t¹i trong tr¹ng th¸i c« lËp vµ t¸ch rêi mµ trong sù liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i. Ch¼ng h¹n nh­ mçi sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng vèn (l·i suÊt) kÐo theo hµng lo¹t c¸c sù biÕn ®éng lan truyÒn trªn c¸c thÞ tr­êng lao ®éng, thÞ tr­êng hµng ho¸. Nh­ chóng ta ®· biÕt l·i suÊt trªn thÞ tr­êng vèn gi¶m c¸c doanh nghiÖp cã c¬ héi më réng ®Çu t­, ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm cho gi¸ c¶ søc lao ®éng, tiÒn c«ng, tiÒn l­¬ng t¨ng lªn do ®ã gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng hµng ho¸ còng t¨ng lªn. NhËn thøc ®­îc mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù kiÖn kinh tÕ nh­ng vÊn ®Ò lµ ë chç chóng ta ¸p dông nguyªn lý nµy ®Ó xem xÐt, tõ ®ã ®Ò ra ®­êng lèi chÝnh s¸ch trong viÖc tæ chøc c¬ cÊu nÒn kinh tÕ nh­ thÕ nµo? b.Nguyªn lý cña phÐp biÖn chøng duy vËt vÒ sù ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn t­îng. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - LªNin. VËn ®éng lµ mét kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ mäi sù biÕn ®éng nãi chung. Mäi sù vËt vµ hiÖn t­îng lµ mét d¹ng cña vËt chÊt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ®­îc ®Æc tr­ng bëi mét h×nh thøc vËn ®éng nhÊt ®Þnh. Mäi sù vËt sù kiÖn trong vò trô tån t¹i trong qu¸ tr×nh kh«ng ngõng chuyÓn ho¸ tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c, tõ h×nh thøc nµy sang h×nh thøc kh¸c. BÊt kú mét sù vËn ®éng nµo còng bao hµm trong mét xu h­íng rÊt nhiÒu xuyªn suèt qu¸ tr×nh tõ qóa khø ®Õn hiÖn t¹i, ®Õn t­¬ng lai. Trªn b×nh diÖn triÕt häc, xu h­íng vËn ®éng tõ thÊp ®Õn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p, ngµy cµng hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn. Tuú theo c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña thÕ giíi vËt chÊt mµ sù ph¸t triÓn thÓ hiÖn kh¸c nhau mµ nguån cña nã lµ sù liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp trong b¶n th©n sù vËt vµ hiÖn t­îng. Song kh«ng nªn hiÓu sù ph¸t triÓn bao giê còng diÔn ra mét c¸ch gi¶n ®¬n th¼ng t¾p. XÐt tõng tr­êng hîp c¸ biÖt th× cã nh÷ng vËn ®éng ®i lªn, tuÇn hoµn thËm chÝ ®i xuèng, nh­ng xÐt c¶ qu¸ tr×nh trong ph¹m vi réng lín th× vËn ®éng ®i lªn lµ khuynh h­íng thèng trÞ. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh trªn, phÐp biÖn chøng duy vËt kh¼ng ®Þnh: ph¸t triÓn lµ khuynh h­íng chung cña sù vËn ®éng cña sù vËt, hiÖn t­îng. Nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn chØ cho chóng ta: Muèn thùc sù n¾m ®­îc b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn t­îng, n¾m ®­îc khuynh h­íng vËn ®éng cña chóng ph¶i cã quan ®iÓm ph¸t triÓn. Quan ®iÓm nµy yªu cÇu khi ph©n tÝch sù vËt, hiÖn t­îng trong sù vËn ®éng, ph¶i ph¸t hiÖn c¸c xu h­íng biÕn ®æi chuyÓn ho¸ cña chóng, kh¾c phôc t­ t­ëng b¶o thñ, tr× trÖ. Nh­ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ta ph¶i hÕt søc chó ý ®Õn viÖc kÕ thõa vµ s¸ng t¹o nh÷ng thµnh qu¶ mµ sù vËt, hiÖn t­îng tr­íc ®· ®¹t ®­îc.Ph¸t triÓn kh«ng ph¶i lµ vËn ®éng theo ®­êng th¼ng mµ chØ lµ xu h­íng vËn ®éng theo h­íng tiÕn lªn. §èi víi mét nÒn kinh tÕ, xu h­íng t¨ng tr­ëng tù v¹ch ®­êng ®i biÓu hiÖn xuyªn qua c¸c thêi ®iÓm mµ ë ®ã ta cã thÓ nhËn thÊy hoÆc lµ nã ®ang ë tr¹ng th¸i t­¬ng ®èi æn ®Þnh (tæng cung = tæng cÇu) hoÆc lµ trong tr¹ng th¸i më réng ph¸t triÓn s¶n xuÊt (tæng cung tæng cÇu). Cø mçi khi nÒn kinh tÕ l©m vµo thêi kú khñng ho¶ng, suy tho¸i nÕu nã kh«ng ®ñ søc ®Ó v­ît qua ®Õn thêi kú håi phôc ®Ó t¨ng tr­ëng vÒ sau th× nã sÏ bÞ ®µo th¶i vµ lo¹i bá b»ng mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi hay ®¶o chÝnh ®Ó thiÕt lËp mét trËt tù kinh tÕ míi. V× vËy vËn ®éng bao hµm trong m×nh c¶ sù ®µo th¶i, lo¹i bá, nh­ng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p ngµy cµng ph¸t triÓn hoµn thiÖn h¬n. ViÖt Nam ®ang trong thêi kú chuyÓn ®æi tõ mét nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn. Khuynh h­íng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trë thµnh mét quy luËt tÊt yÕu kh¸ch quan trong mäi sù vËt vµ hiÖn t­îng. §ã lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái vµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan cña con ng­êi dï sù vËn ®éng Êy cã thÓ diÔn ra sím hay muén. 2Ph©n tÝch quan ®iÓm toµn diÖn trªn gãc ®é kinh tÕ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng (1986) ®· ®Ò ra viÖc tiÕn hµnh ®æi míi toµn diÖn, trªn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi nh»m ph¸t triÓn ®Êt nø¬c vµ còng nhê ®ã chóng ta ®· ®øng v÷ng tr­íc cuéc khñng ho¶ng cña hÖ thèng chñ nghÜa x· héi. N­íc ta xuÊt ph¸t tõ mét n­íc phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá, lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vµ do ®ã c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau cïng tån t¹i. NÕu ®Ó ph¸t triÓn tù ph¸t trong nÒn kinh tÕ th Þ tr­êng th× theo logic tù nhiªn, nÒn kinh tÕ n­íc ta sÏ ®i ®Õn chñ nghÜa t­ b¶n. V× thÕ mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña ta chØ cã phï hîp víi qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn hay kh«ng? T¹i ®¹i héi VII §¶ng ta l¹i tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh c«ng cuéc ®æi míi ®­îc khëi x­íng tõ §¹i héi VI, ®ång thêi còng kh¼ng ®Þnh con ®­êng ph¸t triÓn cña theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Mét trong nh÷ng ®æi míi quan träng nhÊt lµ x©y dùng mét m« h×nh x· héi víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n­íc . XÐt trªn tæng thÓ x· héi, mçi thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét hÖ thèng cã nh÷ng ph­¬ng ¸n kinh doanh riªng rÊt kh¸c nhau vÒ n«Þ dung, chØ tiªu vµ c¸c bø¬c ®i ®Ó thÝch øng mét c¸ch nhanh nh¹y, chÝnh x¸c víi mäi biÕn ®æi vÒ nhu cÇu cña x· héi. Do vËy mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã mét vÞ trÝ vµ vai trß riªng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. MÆt kh¸c, søc m¹nh c¸ biÖt cña tõng thµnh phÇn chØ cã thÓ ph¸t huy ®­îc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, trong nh÷ng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, nghÜa lµ nÕu chóng tån t¹i biÖt lËp th× mçi thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng cã kh¶ n¨ng khai th¸c cã hiÖu qu¶ c ¸c nguån nh©n lùc vµ tµi lùc ë tõng ngµnh vµ tõng vïng nhÊt ®Þnh. Nhu cÇu khai th¸c triÖt ®Ó mäi tiÒm n¨ng cña ®Êt n­íc, g¾n ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi ph¸t triÓn x· héi, g¾n gi¶i quyÕt viÖc lµm æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n vv... qui ®Þnh sù hiÖp t¸c gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ë ®©u vµ khi nµo cßn tån t¹i nhu cÇu nµy th× quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i. Toµn bé nh÷ng quan hÖ nµy hîp thµnh cÊu tróc cña hÖ thèng kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn mµ nªn t¸ch khái hÖ thèng sÏ kh«ng hiÓu ®­îc vÞ trÝ vµ vai trß riªng cña tõng thµnh phÇn. V× thÕ quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ quan hÖ phæ biÕn mµ sù ph¸t triÓn cña nh÷ng quan hÖ ®ã mµ qu¸ tr×nh tõng bø¬c x· héi ho¸ sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ cña c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt lu«n lu«n diÔn ra trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ c¶ trong quan hÖ quèc gia lÇn trong quan hÖ quèc tÕ theo nguyªn t¾c c¸c bªn cïng cã lîi. Nguyªn t¾c nµy lµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh hîp t¸c. ViÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy lµm cho nh÷ng ­u thÕ riªng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong viÖc ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt ®Òu ®­îc ph¸t huy. C¸c thµnh phÇn mét mÆt võa kÕt hîp víi nhau, võa bæ sung cho nhauvµ do®ã g¾n yÕu tè truyÒn thèng ®· ®­îc chän läc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· h«Þ víi yÕu tè hiÖn ®¹i, g¾n c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau cña lùc l­îng s¶n xuÊt t¹o thµnh “Lùc l­îng s¶n xuÊt míi” kÕt hîp sù biÕn ®æi vÒ l­îng víi sù thay ®æi vÒ chÊt lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. MÆt kh¸c , c¬ chÕ thÞ tr­êng víi sù t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, qui luËt cung - cÇu buéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong kinh daonh c¹nh tranh víi nhau quyÕt liÖt vµ kÕt qu¶ lµ dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ ®­a khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt, gãp phÇn x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña toµn x· héi. Trong c¹nh tranh, thµnh phÇn kinh tÕ nµo cã c¬ chÕ ho¹t ®éng thÝch hîp sÏ cã nhÞp ®é ph¸t triÓn nhanh h¬n, t¹o thµnh sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu, ®Æc biÖt ë nh÷ng vïng vµ nh÷ng ngµnh cã quan hÖ trùc tiÕp víi thÞ tr­êng thÕ giíi th× sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã sÏ diÔn ra víi tèc ®é nhanh chãng, t¹o thµnh c¸c b­íc nh¶y vät vÒ chÊt, ph¸ vì tÝnh c©n b»ng chÝnh thÓ. §ã chÝnh lµ nguyªn nh©n ®­a ®Õn c¸c cuéc khñng ho¶ng. V× v©þ, xuÊt hiÖn nhu cÇu ®iÒu chØnh tù gi¸c nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng nh»m ®¶m b¶o khai th¸c vµ ph¸t triÓn toµn bé nh÷ng n¨ng lùc s¶n xuÊt hiÖn cã. Nhµ n­íc víi t­ c¸ch lµ ng­êi ®¹i diÖn cho môc tiªu ph¸t triÓn chung cña toµn hÖ thèng kinh tÕ ph¶i ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ trªn tÇm vÜ m«, b¶o ®¶m tû lÖ ph¸t triÓn c©n ®èi vµ nhÞp nhµng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ - x· héi. II. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. 1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü cøu n­íc, khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô cho tiÒn tuyÕn. Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng ®ãng gãp vµ thµnh qu¶ mµ khu vùc kinh tÕ ®· ®¹t ®­îc. N¨m 1975 ®Êt n­íc thèng nhÊt. Chóng ta ®· duy tr× mét nÒn kinh tÕ tËp trung víi nh÷ng tham väng kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc ®ã lµ tËp trung ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng ®ång thêi ph¸t triÓn toµn diÖn c«ng nghiÖp nhÑ vµ n«ng nghiÖp. Nguån lùc cña mét nÒn kinh tÕ bao gåm ba yÕu tè: Vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ. Thêi gian nµy chóng ta ch­a thÓ cã ®Çy ®ñ c¶ ba yÕu tè. Thø nhÊt, ®Êt n­íc võa tho¸t khái chiÕn tranh cña c¶i ®æ vµo phôc vô cuéc kh¸ng chiÕn rÊt nhiÒu nªn vèn tÝch luü trong n­íc kh«ng cßn lµ bao. Thø hai, c¬ së h¹ tÇng vµ m¸y mãc trang thiÕt bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ. Khi mµ ®Çu vµo ch­a cã ®ñ th× ch¾c ch¾n chóng ta kh«ng thÓ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶ ®­îc. ChÝnh v× ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ mét c¸ch thiÕu toµn diÖn nªn nÒn kinh tÕ sa sót, ng­êi d©n mÊt lßng tin víi §¶ng vµ Nhµ n­íc. T×nh h×nh trong n­íc lµ nh­ thÕ, trong khi ®ã trªn thÕ giíi c¸c møc trong khu vùc ®· vµ ®ang thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ hçn hîp cã hiÖu qu¶. V× vËy n¨m 1986, chóng ta chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn ®ã lµ do cßn nhiÒu thµnh h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt . §¹i héi §¶ng VII ®· kh¼ng ®Þnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån t¹i kh¸ch quan t­¬ng xøng víi tinhs chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay ®ã lµ: thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh tËp thÓ, c¸ thÓ, t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa vµ t­ b¶n Nhµ n­íc. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta lµ nguån lùc tæng hîp to lín ®Ó ®­a nÒn kinh tÕ v­ît khái thùc tr¹ng thÊp kÐm, ®­a nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn kÓ c¶ trong ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch Nhµ nø¬c h¹n hÑp. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn võa ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng phong phó trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu x· h«Þ võa ph¶n ¸nh tÝnh chÊt phøc t¹p trong viÖc qu¶n lý theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Do ®ã, viÖc “ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ph¶i ®i ®«i víi t¨ng c­êng qu¶n lý cña Nhµ nø¬c vÒ kinh tÕ x· héi”. 2.Nh÷ng quan ®iÓm chung vÒ viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn tån t¹i trong nã nh÷ng kiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng cïng b¶n chÊt, võa thèng nhÊt võa m©u thuÉn víi nhau. TÝnh thèng nhÊt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thÓ hiÖn: C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng biÖt lËp nhau mµ g¾n bã, ®an xen x©m nhËp lÉn nhau th«ng qua c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ v× chóng ®Òu lµ c¸c bé phËn cña hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi thèng nhÊt. Sù thèng nhÊt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn v× cã yÕu tè ®iÒu tiÕt thèng nhÊt ®ã lµ hÖ thèng c¸c quy luËt kinh tÕ ®ang t¸c ®éng trong thêi kú qu¸ ®é vµ thÞ tr­êng thèng nhÊt. M©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi nhau thÓ hiÖn : M©u thuÉn gi÷a c«ng h÷u vµ t­ h÷u, gi÷a t­ nh©n víi tËp thÓ, víi Nhµ n­íc gi÷a xu h­íng t­ b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. M©u thuÉn lµ céi nguån cña mäi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Trong hÖ thèng kinh tÕ thèng nhÊt cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é chøa ®ùng nh÷ng sù ®èi lËp, nh÷ng khuynh h­íng ®èi lËp, mét mÆt bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau, c¹nh tranh víi nhau mÆt kh¸c chóng thèng nhÊt víi nhau, th©m nhËp, n­¬ng tùa vµo nhau ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn th«ng qua hîp t¸c vµ c¹nh tranh, liªn kÕt, liªn doanh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu ®­îc thõa nhËn tån t¹i kh¸ch quan vµ Nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn vµ m«i tr­êng ®Ó chóng tån t¹i trªn thùc tÕ. §èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc, tr­íc m¾t vµ trong t­¬ng lai vÉn cã vai trß hÕt søc quan träng cã tÝnh chÊt then chèt trong nÒn kinh tÕ n­íc ta, ®Æc biÖt lµ trªn mét sè lÜnh vùc. Tuy vËy còng kh«ng nªn ®Ó cho c¸c dn Nhµ n­íc tån t¹i trµn lan, nhÊt lµ nh÷ng c¬ së doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i n¾m. CÇn tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo h­íng cñng cè, kiÖn toµn ®Ó c¸c doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ lµm tèt chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh lµ mét lo¹i c«ng cô, lµ c¬ së vËt chÊt -kü thuËt cña Nhµ nø¬c cã t¸c ®éng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. ViÖc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ nø¬c cã thÓ thùc hiÖn theo c¸c h­íng: §Çu t­ tËp trung ­u tiªn cho c¸c lo¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo thø tù: Thø nhÊt, lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Thø hai, ®ang ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh cã vÞ trÝ then chèt vµ chiÕn l­îc quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thø ba, ®ang ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiÕn tiÕn, qua ®ã cã thÓ t¹o ra ®­îc c¬ së ®Ó c¶i tiÕn c¬ cÊu c«ng nghiÖp, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ. §èi víi c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ trong c¸c ngµnh kh«ng quan träng th× chuyÓn ®æi së h÷u, s¸p nhËp, gi¶i thÓ, cho thuª hoÆc b¸n ®Êu gi¸. §èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh¸c, khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tù bá vèn ®Ó ®Çu t­ c¶i t¹o, më réng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ vay vèn theo nguyªn t¾c “tù vay tù tr¶”. §iÒu quan träng lµ ph¶i chuyÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ trë thµnh mét chñ thÓ s¶n xuÊt - kinh doanh thùc sù. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ph¶i ®­îc x©y dùng trªn quan ®iÓm: Kh«ng giíi h¹n sù ph¸t triÓn. Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña Nhµ nø¬c ®­îc më réng c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu vµ liªn kÕt kinh tÕ víi nø¬c ngoµi. Ngµnh nghÒ, thêi gian vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ph¶i theo ®óng quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tæ chøc theo c¸c h×nh thøc së h÷u ®an xen. Víi quan ®iÓm nµy, c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh doanh lµ mét thÓ thèng nhÊt kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn së h÷u vµ c¬ quan chñ qu¶n c¸c h×nh thøc së h÷u ®an xen nhau sÏ t¹o nguån ®éng lùc míi cho sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Ch­¬ng II Thùc tr¹ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë ViÖt Nam I.Kh¸i qu¸t. 1/ Trong thêi kú ®Çu c¶i t¹o vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta, c¸c x¸c ®Þnh quèc doanh (doanh nghiÖp Nhµ n­íc) lµ lùc l­îng kinh tÕ chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Chóng ®­îc h×nh thµnh tõ ba nguån sau ®©y: Thø nhÊt: x©y dùng míi b»ng c¸c nguån vèn cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc, nguån vèn viÖn trî hoÆc vèn ®i vay (cña Liªn X« cò), Trung Quèc vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa kh¸c trong thêi kú ®ã. Thø hai: quèc h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n cña c¸c nhµ t­ b¶n m¹i b¶n d©n téc ®· ra n­íc ngoµi hoÆc c¸c xÝ nghiÖp Nhµ n­íc ë chÕ ®é cò. Thø ba: biÕn c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n cña c¸c nhµ t­ b¶n d©n téc thµnh c¸c xÝ nghiÖp c«ng t­ hîp doanh, vµ sau ®ã thµnh c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh. C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ x· héi chñ nghÜa lóc ®ã lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp, tÊt c¶ ®Òu do ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp vµ tÊt c¶ ph¶i nép vµo ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Trong nÒn kinh tÕ n­íc ta lóc bÊy giê: C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc chiÕm tû träng gÇn nh­ tuyÖt ®èi trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ x©y dùng. Kinh tÕ tËp thÓ chiÕm tû träng rÊt lín trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng hÇu hÕt trong mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ. C¸c doanh nghiÖp ®Òu cã c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp chi phèi, hiÖu qu¶ kinh tÕ kÐm. D­íi ¸nh s¸ng ®­êng lèi cña §¶ng, trong mÊy n¨m qua chóng ta ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tù ®¸ng kÓ trong t¨ng tr­ëng kinh tÕ, më réng thÞ tr­êng. Hµng ho¸ phong phó c¶ vÒ chñng lo¹i, mÉu m· vµ chÊt l­îng. L¹m ph¸t ®­îc kiÒm chÕ, gi¸ c¶ dÇn dÇn ®­îc æn ®Þnh. §êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc vµ nh©n d©n b­íc ®Çu ®­îc c¶i thiÖn. Tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp, chuyÓn sang c¬ chÕ tÞ tr­êng, doanh nghiÖp ®· ®­îc “cëi trãi”. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc quyÒn tù chñ vÒ nhiÒu mÆt, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ®Çu vµo vµ ®Çu ra trong s¶n xuÊt - kinh doanh, tù mua b¸n vËt t­ vµ s¶n phÈm. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n, c¸ thÓ sau nhiÒu n¨m bÞ cÊm ®o¸n, nay ®­îc tù do s¶n xuÊt - kinh doanh trë thµnh ng­êi b¹n ®ång hµnh trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Sù ph¸t triÓn vµ c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, doanh nghiÖp hîp doanh trong n­íc víi n­íc ngoµi ®­îc thõa nhËn. ViÖt Nam tõ mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn ®· vµ ®ang dÇn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ më, cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi thÞ tr­êng thÕ giíi, víi kü thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn, víi m« h×nh tæ chøc vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý míi, hiÖn ®¹i. Mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp ®­îc tù do c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn trong m«i tr­êng míi. Nh÷ng th¾ng lîi b­íc ®Çu rÊt quan träng ®ã cña c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc ®­îc thÓ hiÖn ë tèc ®é t¨ng tr­ëng ph¸t triÓn kinh tÕ trong mÊy n¨m gÇn ®©y vµ ë c¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch theo xu h­íng tiÕn bé. a)VÒ t¨ng tr­ëng kinh tÕ: Trong n¨m 1922, tuy nÒn kinh tÕ cña n­íc ta cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, song ®ã còng lµ n¨m ®Çu tiªn chóng ta ®· hoµn thµnh toµn diÖn vµ v­ît møc c¸c chØ tiªu chñ yÕu cña kÕ ho¹ch Nhµ n­íc. So víi n¨m 1991, tæng s¶n phÈm trong n­íc t¨ng 10% thu nhËp quèc d©n t¨ng 7,5% gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp t¨ng 15%. T×nh h×nh s¶n xuÊt cña n¨m 1993 tiÕp tôc t¨ng so víi n¨m 1992. b)VÒ c¬ cÊu kinh tÕ theo ngµnh nghÒ. §¹i héi §¶ng lÇn thø VI, trªn c¬ së nhËn râ vµ phª ph¸n nh÷ng thiÕu sãt, sai lµm tr­íc ®©y ®· ®Ò ra chñ tr­¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô c¸c ch­¬ng tr×nh kinh tÕ lín cña ®Êt n­íc trong giai ®o¹n tr­íc m¾t vµ l©u dµi: s¶n xuÊt l­¬ng thùc, hµng tiªu dïng vµ xuÊt khÈu. Thùc hiÖn chñ tr­¬ng ®ã, c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh ®­îc thay ®æi mét b­íc c¬ b¶n, phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ngµy cµng më réng, t¹o ra mét b­íc ph¸t triÓn míi trong viÖc phôc vô, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cÊp thiÕt vµ ngµy cµng lín cña nh©n d©n ta sau nh÷ng n¨m chÞu ®ùng thiÕu thèn do chiÕn tranh kÐo dµi. C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu trong mÊy n¨m gÇn ®©y còng ®­îc ®æi míi. TØ träng hµng thµnh phÈm xuÊt khÈu t¨ng lªn, n¨m 1990, tØ träng ®ã lµ 8% n¨m 1991 t¨ng lªn 17%. TØ träng hµng nhiªu liÖu, kho¸ng s¶n nhËp khÈu gi¶m tõ 31,4% n¨m 1990 xuèng 21,4% n¨m 1991. Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thêi kú 1986 - 1990 ®¹t 6,85 tû róp/®« la: b»ng 2,37 lÇn so víi thêi kú 1981 - 1985, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 27%. N¨m 1990 xuÊt khÈu ®¹t 2,2 tû róp/ ®«la, so víi n¨m 1985 b»ng 3,27 lÇn. N¨m 1991, kim ng¹ch xuÊt khÈu so víi n¨m 1990 t¨ng 14,7%. Trong lóc ®ã kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng chËm h¬n. N¨m 1990, kim ng¹ch nhËp khÈu ®¹t 2,5 tû róp/®« la b»ng 1,4 lÇn so víi n¨m 1985, n¨m 1991 ®¹t 2,2 tû róp/®«la, gi¶m 11,1% so víi n¨m 1990. Tuy nhiªn, chóng ta vÉn ch­a h×nh thµnh vµ t¹o nªn ®­îc nh÷ng ngµnh mòi nhän cña c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, nh»m lµm chñ thÞ tr­êng trong n­íc vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng n­íc ngoµi. c)VÒ c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: ChuyÓn mét nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung víi thµnh phÇn kinh tÕ thuÇn nhÊt sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét b­íc ®æi míi quan träng. Chóng ta kh«ng ®Æt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi, kh«ng coi kinh tÕ t­ nh©n, c¸ thÓ lµ kÎ thï cña chñ nghÜa x· héi, mµ coi lµ b¹n ®ång hµnh cña kinh tÕ Nhµ n­íc trªn con ®­êng ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Víi quan ®iÓm ®ã, kinh tÕ t­ nh©n ®­îc phôc håi vµ ph¸t triÓn, ®· vµ ®ang cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. TØ träng kinh tÕ t­ nh©n trong tõng ngµnh vµ toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Òu t¨ng lªn víi møc ®é kh¸c nhau. TØ träng thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh gi¶m t­¬ng øng. Theo tµi liÖu cña Tæng côc Thèng kª n¨m 1988, tØ träng kinh tÕ quèc doanh gi¶m xuèng cßn 30,5%, tØ träng kinh tÕ ngoµi quèc doanh t¨ng lªn: 69,5%. §Õn n¨m 1991, kinh tÕ quèc doanh chiÕm 37%, ngoµi quèc doanh chiÕm 63%. Thu nhËp quèc d©n vµ tæng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh ngµy cµng t¨ng. N¨m 1994, ®Êt n­íc b¾t ®Çu thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ h­íng ra xuÊt khÈu. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¶i ph¸t triÓn thÕ m¹nh tæng hîp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®iÒu quan träng lµ ph¶i t¹o ra m«i tr­êng tù do ®Ó tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ xuÊt khÈu. §Ó t¹o nguån tÝch luü trong n­íc vµ ®Ó phï hîp víi tr×nh ®é khoa häc - c«ng nghÖ trong n­íc, nhiÖm vô ®Çu tiªn chóng ta thùc hiÖn ®ã xuÊt khÈu s¶n xuÊt th« hay chóng ta “bãc” tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó xuÊt khÈu. HiÖn nay mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu lµ: dÇu löa, than ®¸, g¹o. ViÖt Nam cßn ph¶i nhËp khÈu hÇu hÕt nh÷ng linh kiÖn ®iÖn tö vµ ®å ®iÖn d©n dông tõ n­íc ngoµi. V× vËy nhiÖm vô thø hai ®Æt ra lµ s¶n xuÊt thay thÕ hµng nhËp khÈu. §Êt n­íc ®ang ®øng tr­íc m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu ®æi míi trang bÞ kü thuËt - c«ng nghÖ ph¸t triÓn s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n víi kh¶ n¨ng tiÒn vèn eo hÑp cña ng©n s¸ch vµ søc Ðp cña lùc l­îng lao ®éng d«i d­ cÇn ®­îc gi¶i quyÕt viÖc lµm. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ nµy lµm thÕ nµo chóng ta khuyÕn khÝch ph¸t triÓn toµn diÖn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ h­íng ra xuÊt khÈu, nhÊt lµ ë vïng n«ng th«n cã nh÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng mµ l©u nay bÞ mai mét, cÇu phôc håi ph¸t triÓn ®Ó t¹o ra nhiÒu hµng ho¸ xuÊt khÈu thu ngo¹i tÖ, gãp phÇn tÝch luü vèn nh»m ®æi míi trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ theo h­íng hiÖn ®¹i? II.Thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hiÖn nay. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ViÖt Nam dùa trªn ba h×nh thøc së h÷u: Nhµ n­íc, t­ nh©n, hçn hîp. 1/ Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc: Thµnh phÇn nµy dùa trªn chÕ ®é së h÷u Nhµ n­íc vÒ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu, gåm nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ mµ toµn bé sè vèn thuéc vÒ Nhµ n­íc hoÆc phÇn cña Nhµ n­íc chiÕm tØ träng khèng chÕ. Theo sè liÖu thèng kª, ®Õn n¨m 1989 c¶ n­íc cã 12.084 doanh nghiÖp Nhµ n­íc, víi sè vèn kho¶ng 10USD, trong ®ã c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn x©y dùng 9%, n«ng nghiÖp 8,1%. L©m nghiÖp 1,2%. Giao th«ng vËn t¶i 14,8%; th­¬ng nghiÖp 11,57%, c¸c ngµnh kh¸c 5,9%. Hµng n¨m, thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc ®· t¹o ra kho¶ng 35 - 40% GDP vµ 22 - 30% GDP, ®ãng gãp tõ 60 - 80% tæng sè thu ng©n s¸ch. Nh×n tæng qu¸t, toµn bé khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc ch­a tù ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. Sù t¨ng tr­ëng hµng n¨m cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc chñ yÕu do viÖc gia t¨ng l­îng vèn vµ lao ®éng. Sè ®ãng gãp cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc so víi sè chi cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc cho khu vùc nµy tõ n¨m 1990 trë vÒ tr­íc lµ 1:3. Sau ba n¨m cÊu tróc l¹i vµ chuyÓn ®æi c¬ chÕ nh×n chung n¨m 1991 khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc cã mét sè chuyÓn biÕn b­íc ®Çu. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp do Trung ­¬ng qu¶n lý trong ngµnh c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ b­u ®iÖn viÔn th«ng ®· tõng b­íc thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ tr­êng nªn ®· ®i dÇn vµo thÕ æn ®Þnh. Nh­ng nh÷ng ®iÓm s¸ng nµy ch­a nhiÒu. Sù khëi s¾c cña chóng vÉn ch­a cã c¬ së ch¾c ch¾n vµ l©u bÒn. Sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang trong t×nh tr¹ng ph¸ s¶n hoÆc cã nguy c¬ ph¸ s¶n, ®×nh ®èn vÉn chiÕm qu¸ nöa sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc hiÖn cã. KÕt qu¶ ®iÒu tra gÇn ®©y cho thÊy, trong qu¸ tr×nh vËn hµnh c¬ chÕ qu¶n lý míi, kinh tÕ Nhµ n­íc còng béc lé nhiÒu mÆt yÕu kÐm vµ h¹n chÕ. Mét lµ, ®¹i bé phËn doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­ thiÕu vèn, thiÕu thÞ tr­êng, bÞ thua lç triÒn miªn, ph¶i “¨n dÇn” vµo vèn. HiÖn nay, trong tæng sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc, chØ kho¶ng 20 - 25% (chñ yÕu lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc trung ­¬ng) cã l·i, 30 - 35% hoµ vèn, cßn l¹i kho¶ng 40% (chñ yÕu lµ doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng) bÞ lç vèn. Sè doanh nghiÖp thua lç chiÕm tíi 38% sè tµi s¶n cè ®Þnh vµ 33% sè lao ®éng. T×nh h×nh phæ biÕn lµ thiÕu viÖc lµm, thõa nh©n lùc, ®Æc biÖt trong th­¬ng nghiÖp, x©y dùng, thõa kho¶ng 40 - 50% sè lao ®éng hiÖn cã. HiÖn nay cã kho¶ng 80 - 90% sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc quËn, huyÖn, 50 - 60% sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÊp tØnh thuéc tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ ®ang trong t×nh tr¹ng ®×nh ®èn, kh«ng cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng. Sè doanh nghiÖp nµy hÇu hÕt lµ quy m« bÐ, kü thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu, kh«ng ®ång bé, s¶n phÈm lµm ra kÐm chÊt l­îng. Hai lµ, nh×n chung c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã hiÖu qu¶ thÊp, míi huy ®éng kho¶ng 40 - 50% n¨ng lùc s¶n xuÊt. HÖ sè sinh lêi cña vèn cè ®Þnh trong kinh tÕ Nhµ n­íc b×nh qu©n chØ ®¹t 7% n¨m, trong ®ã, ngµnh c«ng nghiÖp 3%, giao th«ng vËn t¶i 2%, th­¬ng nghiÖp 2%. HÖ sè sinh lêi vèn l­u ®éng còng chØ ®¹t 11%/ n¨m, trong ®ã c¸c ngµnh t­¬ng øng ®¹t 10,6%, 9,4%, 9,5%. Møc tiªu hao vËt chÊt cho mét ®¬n vÞ gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm x· héi cao h¬n so víi kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ gÊp 1,3 - 2,2 lÇn møc trung b×nh trªn thÕ giíi. MÆt hµng lµm ra ®¬n ®iÖu, chËm c¶i tiÕn mÉu m·, chÊt l­îng thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh, chØ kho¶ng 15% sè lo¹i s¶n phÈm ®¹t tiªu chuÈn xuÊt khÈu, 65% ®¹t tiªu chuÈn trung b×nh, 20% ®¹t chÊt l­îng kÐm vµ qu¸ kÐm. Ba lµ, tµi s¶n, vèn cña Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp phæ biÕn lµ kh«ng ®­îc b¶o tån vµ ph¸t triÓn, n¨ng lùc s¶n xuÊt kh«ng ®­îc më réng vµ t¸i t¹o, ng­îc l¹i bÞ thÊt tho¸t, h­ háng, l·ng phÝ nhiÒu nh­ng kh«ng biÕt quy tr¸ch nhiÖm vÒ ai. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, kh«ng Ýt doanh nghiÖp ®· lîi dông nh÷ng kÏ hë cña c¬ chÕ qu¶n lý míi ch­a ®­îc hoµn chØnh vµ ®ång bé ®Ó mua ®i b¸n l¹i tµi s¶n, vËt t­, khai b¸o sai doanh thu, ®Þnh ra nh÷ng chÕ ®é chi tiªu, ph©n phèi rÊt tuú tiÖn trong ®¬n vÞ kh¸c ®Ó chia ch¸c, lµm giµu cho c¸ nh©n, vi ph¹m lîi Ých Nhµ n­íc. T×nh h×nh nªu trªn ®· lµm cho vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n­íc bÞ lu mê, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn Nhµ n­íc khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, t¹o ra m«i tr­êng c¹nh tranh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. V× vËy viÖc ®¸nh gi¸ kinh tÕ Nhµ n­íc ë n­íc ta cÇn ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm lÞch sö mµ ph¸n xÐt mét c¸ch kh¸ch quan, toµn diÖn. Kh«ng nªn chØ ®¬n thuÇn dùa vµo nh÷ng yªu cÇu cña mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ mµ phª ph¸n cã tÝnh mét chiÒu, phñ nhËn mäi sù ®ãng gãp quan träng cña kinh tÕ Nhµ n­íc, thËm chÝ ®i ®Õn chç cùc ®oan muèn xo¸ bá nã. Ph¶i nghiªm tóc v¹ch ra nh÷ng yÕu kÐm cña nã ®Ó kh¾c phôc, lµm cho kinh tÕ Nhµ n­íc ch¼ng nh÷ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ, mµ cßn lµm trßn ®­îc tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt x· héi. 2/ Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ: Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ dùa trªn së h÷u hçn hîp gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ do nh÷ng ng­êi lao ®éng tù nguyÖn gãp vèn, gãp søc kinh doanh theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ, b×nh ®¼ng cïng cã lîi. Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp, c¸c lo¹i h×nh hîp t¸c nµy ®­îc Nhµ n­íc b¶o trî ¸p dông nhiÒu chÝnh s¸ch ­u tiªn cung cÊp t­ liÖu s¶n xuÊt, nguyªn vËt liÖu, gi¸ c¶, b¶o tiªu. §ång thêi nã ph¶i thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô s¶n xuÊt - kinh doanh theo c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch Nhµ n­íc giao. Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ ®­îc xem lµ trî thñ ®¾c lùc, lµ b¹n ®ång hµnh cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. a)Kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp: Tr­íc yªu cÇu kh¸ch quan vÒ viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý trong n«ng nghiÖp, ngµy 5/4/1988, Bé ChÝnh trÞ ®· ®Ò ra NghÞ quyÕt 10 vÒ ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ n«ng nghiÖp nh»m gi¶i quyÕt tèt h¬n lîi Ých cña ng­êi lao ®éng. Víi chÝnh s¸ch “kho¸n 10”: giao ruéng, giao ®Êt cho ng­êi n«ng d©n, lµm bao nhiªu h­ëng bÊy nhiªu, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nãi chung ®­îc khÐp kÝn trong tõng hé. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 1990viÖc ph©n chia lîi Ých trong hîp t¸c x· hîp lý h¬n lîi Ých x· viªn t¨ng lªn (Nhµ n­íc 12,8%, tËp thÓ 16,54%, x· viªn ®­îc nhËn 70,59%, sau khi trõ chi phÝ cßn ®­îc h­ëng 44,65%). §©y lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ®­a ®Õn chç s¶n l­îng l­¬ng thùc b×nh qu©n thêi kú 1989 - 1992 ®¹t 22,2 triÖu tÊm/n¨m, riªng n¨m 1992 ®· ®¹t 24 triÖu tÊn, biÕn n­íc ta tõ chç thiÕu l­¬ng thùc triÒn miªn ®Õn ®ñ vµ cã thõa. ë mét sè n¬i ®· xuÊt hiÖn mét sè lo¹i h×nh hîp t¸c x· kiÓu míi vµ cã sè ng­êi n«ng d©n tù nguyÖn tham gia vµ gãp cæ phÇn, lêi ¨n, lç chÞu. Nh÷ng lo¹i h×nh nµy ®ang ph¸t huy t¸c dông vµ lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn khi hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn thay ®æi m« h×nh nµy ®· béc lé nh÷ng thiÕu sãt, yÕu kÐm sau: Thø nhÊt: chóng ta tiÕn hµnh c¶i t¹o n«ng nghiÖp chñ ý nhiÒu ®Õn thay ®æi chÕ ®é së h÷u víi t­ liÖu s¶n xuÊt, mµ hÇu nh­ thiÕu sù quan t©m ®Õn viÖc tæ chøc l¹i s¶n xuÊt theo ph­¬ng thøc cña nÒn s¶n xuÊt tiÕn bé, vµ kh«ng coi träng ®óng møc lîi Ých c¸ nh©n cña ng­êi lao ®éng, do ®ã ng­êi n«ng d©n kh«ng g¾n víi ruéng ®Êt, bëi v× phÇn thu nhËp kh«ng nh÷ng qu¸ Ýt ái mµ cßn mang tÝnh b×nh qu©n gi÷a nh÷ng ng­êi ®ãng gãp c«ng søc nhiÒu víi ng­êi ®ãng gãp Ýt. Thø hai: Bé m¸y qu¶n lý hîp t¸c x· cång kÒnh, quan liªu, c¸n bé nãi chung thiÕu n¨ng lùc tæ chøc, qu¶n lý do Ýt ®­îc ®µo t¹o vµ chÊt l­îng ®µo t¹o kÐm. V× vËy ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ cã hiÖu qu¶ chóng ta ph¶i coi träng kÕt hîp hµi hoµ gi÷a ba lîi Ých: x· héi, tËp thÓ, c¸ nh©n, v× ®ã lµ c¬ së ®Ó ph¸t huy c¸c ®éng lùc c¸ nh©n, tËp thÓ, x· héi. Mçi lîi Ých cã ph¹m vi nhÊt ®Þnh, song sù thèng nhÊt gi÷a ba lîi Ých sÏ ph¸t huy ¶nh h­ëng tÝch cùc ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt. Víi sù nghiÖp ®æi míi mét c¸ch c¨n b¶n vµ toµn diÖn, thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp sÏ t¹o ra søc s¶n xuÊt míi, ®­a n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n trong thêi gian tíi. b)Trong c«ng nghiÖp: So hîp t¸c x· th­¬ng nghiÖp tõ 32.034 n¨m 1988 gi¶m cßn 21.901 n¨m 1989; 13.086 n¨m 1990 vµ 9.660 n¨m 1991. Møc s¶n xuÊt cua nh÷ng hîp t¸c x· nµy n¨m 1989 gi¶m 36,1% vµ n¨m 1991 gi¶m 47% so víi n¨m tr­íc. V× lÏ ®ã, møc ®ãng gãp cña chóng trong gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng cña toµn ngµnh c«ng nghiÖp tÝnh theo gi¸ cè ®Þnh n¨m 1982 gi¶m dÇn, n¨m 1988 gi¶m 23,9%, n¨m 1989 gi¶m 15,8%, n¨m 1990 gi¶m 13,7% vµ n¨m 1991 gi¶m 6,8%. c)Trong th­¬ng nghiÖp: So víi n¨m 1986, ®Õn n¨m 1991 chØ cßn kho¶ng 25% sè hîp t¸c x· mua b¸n cßn ho¹t ®éng, cßn g¾n 3.300 hîp t¸c x· ®· gi¶i thÓ hoÆc t¹m ngõng ho¹t ®éng. T­¬ng øng víi t×nh h×nh nµy, vai trß cña hîp t¸c x· mua b¸n trong thÞ tr­êng x· héi còng gi¶m sót nghiªm träng: tæng møc b¶n lÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng x· héi tõ 25 - 30% nh÷ng n¨m 1980 - 1985, xuèng cßn 14,6% n¨m 1986: 12,6%; n¨m 1987: 9,2% n¨m 1988 6,1% n¨m 1989: 2,7% n¨m 1990 va chØ cßn 1,8% n¨m 1991. Së dÜ c¸c hîp t¸c x· mua b¸n l©m vµo t×nh tr¹ng hiÖn nay lµ do: Trong qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ ph¸t triÓn ca s hîp t¸c x· ®· kh«ng nhÊt qu¸n nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ tËp thÓ lµ tù nguyªn, cïng cã lîi, qu¶n lý d©n chñ. Võa qua, nhiÒu tæ chøc hîp t¸c x· ®· ho¹t ®éng còng nh­ m« h×nh th­¬ng nghiÖp quèc doanh. Ph­¬ng thøc ho¹t ®éng kh«ng b¸m s¸t môc tiªu vµ nhiÖm vô khÝ s¸ng lËp, nhiÒu tæ chøc hîp t¸c x· dÇn dÇn trë thµnh tæ chøc ®i bu«n kiÕm lêi cho mçi nhãm ng­êi. Vèn Ýt, kh«ng am hiÓu thÞ tr­êng nªn ho¹t ®éng bÞ thua lç, mÊt vèn. NhËn thøc cña c¸c cÊp qu¶n lý, nhÊt lµ chÝnh quyÒn huyÖn, tØnh, kh«ng râ ®èi víi lo¹i h×nh kinh tÕ nµy, hoÆc can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng cña nã, hoÆc s¸t nhËp, gi¶i thÓ mét c¸ch tuú tiÖn. Ph¸t triÓn tæ chøc trµn lan. ë nh÷ng n¬i hîp t¸c x· ®­îc x©y dùng xuÊt ph¸t tõ phong trµo, chø kh«ng v× nhu cÇu ng­êi tiªu dïng: do vËy nhiÒu hîp t¸c x· ë thµnh phè cho t­ th­¬ng ®éi lèt kinh doan nh»m trèn thuÕ. Tuy c¸c hîp t¸c x· mua b¸n ®· ph©n r· hµng lo¹t, song kh«ng thÓ v× vËy mµ phñ nhËn hoµn toµn vai trß cña lo¹i h×nh nµy. Tr­íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh, trong ®iÒu kiÖn mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu ®i lªn chñ nghÜa x©y dùng nh­ n­íc ta, th× hîp t¸c x· lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ hîp lý nhÊt. Nã dÔ tËp hîp c¸c hé n«ng d©n l¹i ®Ó s¶n xuÊt, kinh doanh trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng tù nguyÖn, cïng cã lîi. Trong thêi gian tíi, cÇn tõng b­íc cñng cè lo¹i h×nh hîp t¸c x· mua b¸n ë n­íc ta, nhÊt lµ ë n«ng th«n. Quan ®iÓm ®æi míi víi hîp t¸c x· lµ: Tr¶ l¹i cho hîp t¸c x· c¸i b¶n chÊt cña m×nh - lµ tæ chøc kinh tÕ tù nguyªn cña nh©n d©n lao ®éng, thùc hiÖn chøc n¨ng mèi d©y liªn kÕt nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá víi thÞ tr­êng. Hîp t¸c x· ho¹t ®éng tù do, b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn kh¸c trªn thÞ tr­êng. Nh­ng do ®iÒu kiÖn vµ vÞ trÝ cña m×nh, hîp t¸c x· cÇn chó träng thµnh lËp mèi liªn hÖ kinh tÕ víi th­¬ng nghiÖp quèc doanh. Qu¸n triÖt nguyªn t¾c qu¶n lý cña kinh tÕ tËp thÓ. 3/ Kinh tÕ t­ nh©n: Dùa trªn h×nh thøc së h÷u t­ nh©n. Theo c¸ch hiÓu truyÒn thèng tr­íc ®©y th× kinh tÕ t­ nh©n (bao gåm thµnh phÇn t­ b¶n t­ nh©n vµ kinh tÕ t­ nh©n cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá) lµ thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng tiÕn bé, ph¶i nhanh chãng xo¸ bá hoÆc c¶i t¹o b»ng mäi gi¸. Quan ®iÓm nµy ®· lçi thêi, xÐt c¶ trªn ph­¬ng diÖn lý luËn thùc tiÔn nh­ng nã vÉn cßn in ®Ëm nh÷ng dÊu Ên trong suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña kh«ng Ýt ng­êi trong sè chóng ta. §iÒu ®ã biÓu hiÖn ë chç, mÆc dï tù tån t¹i vµ ph¸t triÓn l©u dµu cña t­ nh©n ®· ®­îc thõa nhËn, nh­ng trong thùc tiÔn, t×nh tr¹ng ph©n biÖt ®èi xö “kinh tÕ quèc doanh lµ con ®Î, kinh tÕ t­ nh©n lµ con ghΔ tuy kh«ng cßn nÆng nÒ, nghiªm träng nh­ tr­íc ®©y, nh­ng vÉn cßn kh¸ phæ biÓn. So c¸c víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n vÉn bÞ thua thiÖt trong viÖc vay vèn, cÊp tÝn dông, thuª ®Êt, xuÊt nhËp khÈu, t×m kiÕm thÞ tr­êng vµ b¹n hµng ë n­íc ngoµi, thuª bao ®iÖn tho¹i, Fax v.v... Mét trong nh÷ng ®iÒu nhøc nhèi nhÊt cña c¸c nhµ doanh nghiÖp t­ nh©n lµ hä vÉn bÞ liÖt vµo giai cÊp bãc lét. Sù ph¸t triÓn rÇm ré nhÊt cña kinh tÕ t­ nh©n víi biÕn t­¬ng lo¹i h×nh xÝ nghiÖp vµ c«ng ty t­ doanh lµ vµo cuèi n¨m 1988 cho ®Õn nöa n¨m 1990. Lóc bÊy giê c¶ n­íc cã gÇn 500 xÝ nghiÖp vµ c«ng ty t­ doanh nhiÒu nhÊt lµ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh víi 235 c¬ së, sè vèn ®Çu t­ cña mçi c¬ së tõ 100 triÖu trá lªn, thµnh phè Hµ Néi 77 c¬ së víi sè vèn ®Çu t­ tõ 30 triÖu trë lªn. Cã thÓ nãi, t×nh h×nh chung cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh hiÖn nay lµ ho¹t ®éng ®ang khã kh¨n, ph¸t triÓn chËm l¹i, dÌ dÆt h¬n, c©n nh¾c h¬n. Thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá chiÕm kh¸ ®«ng trong c¶ n­íc. Sau khi Nhµ n­íc ban hµnh LuËt doanh nghiÖp vµ LuËt c«ng ty (n¨m 1991) sè hé c¸ thÓ t¨ng lªn ®Õn gÇn 50 v¹n hé vµ cuèi n¨m 1992 lµ h¬n 70 v¹n hé. Lo¹i h×nh kinh tÕ c¸ thÓ ®©u cã ý nghÜa chiÕn l­îc t×nh thÕ trong nh÷ng n¨m tr­íc m¾t, nhanh chãng t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi thÊt nghiÖp, n©ng cao møc sèng cho d©n c­ ®ang qu¸ nghÌo, nh­ng cã nh­îc ®iÓm lµ quy m« nhá, vèn Ýt, c«ng nghÖ cßn l¹c hËu, khã lµm giµu, Ýt cã kh¶ n¨ng trë thµnh doanh nghiÖp lín cã vai trß lµm t¨ng tr­ëng nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc ch­a thÓ hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng më cöa, ch­a cã kh¶ n¨ng tiÕp thÞ thÞ tr­êng quèc tÕ nªn kh«ng cã chÝnh s¸ch hç trî cña ChÝnh phñ. Nhµ n­íc còng nªn cã chÝnh s¸ch hç trî cho kinh tÕ t­ nh©n, nÕu ngµnh ®ã, doanh nghiÖp ®ã gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ. ViÖc cho t­ nh©n vay vèn chØ ë møc 5-10% tæng sè vèn cho vay lµ con sè ch­a thu phôc ®­îc nh©n t©m. Sù ph©n biÖt trong l·i suÊt ng©n hµng còng vËy. ChÝnh s¸ch ®óng lµm cho d©n yªu t©m, tin t­ëng, thÊy cã lîi th× hä sÏ cè g¾ng s¶n xuÊt lµm giÇu cho chÝnh m×nh vµ cho ®Êt n­íc. TuyÖt ®¹i bé phËn c¸c n­íc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Òu coi së h÷u t­ nh©n lµ mét ®éng lùc chñ yÕu ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë c¸c n­íc nµy ®­îc cÊu tróc tõ hai khu vùc chñ yÕu: kinh tÕ t­ nh©n vµ kinh tÕ Nhµ n­íc. Quan hÖ cña c¸c khu vùc kinh tÕ trong c¬ cÊu nÒn kinh tÕ th× tr­êng lµ chÊp thuËn b×nh ®¼ng víi t­ c¸ch lµ c¸c lùc l­îng kinh tÕ tham gia thÞ tr­êng, nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ: s¶n xuÊt c¸i g×, nh­ thÕ nµo vµ cho ai. §Þnh h­íng ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ sù phèi hîp mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt ho¹t ®éng cña c¸c khu vùc kinh tÕ. Khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc kh«ng thÓ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nÕu ®Æt nã biÖt lËp vµ ®èi kh¸ng theo kiÓu “ai th¾ng ai” víi khu vùc kinh tÕ t­ nh©n vµ ng­îc l¹i, khu vùc kinh tÕ t­ nh©n kh«ng thÓ nµo ph¸t huy tèt hiÖu n¨ng nÕu nã kh«ng ®­îc khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc lµm “gi¸ ®ì” t¹o tiÒn ®Ò vµ m«i tr­êng. Tãm l¹i, vic ®¸nh gi¸ vµ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n trªn quan ®iÓm to¸n ®iÖp cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin, mµ tr­íc hÕt lµ c¨n cø vµo sù ®ãng gãp cña khu vùc nµy ®èi víi sù t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ vµ mèi t¸c ®éng qua l¹i víi khu vùc kinh tÕ kh¸c. §¸nh gi¸ cµng ®óng ®¾n vµ toµn diÖn, Nhµ n­íc cµng cã c¬ së ®Ó ho¹ch ®Þnh c¸c quan ®iÓm qu¶n lý vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý cña m×nh víi khu vùc kinh tÕ nµy trong t­¬ng lai. 4/ Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc: Dùa trªn h×nh thøc së h÷u hçn hîp. §ã lµ sù ho¹t ®éng phèi hîp gi÷a Nhµ n­íc víi t­ b¶n n­íc ngoµi qua c¸c hîp ®ång gãp vèn ®Çu t­ d­íi h×nh thøc liªn doanh vµ hîp doanh. C¸c xÝ nghiÖp liªn doanh vµ hîp doanh víi n­íc ngoµi ®· thu hót kho¶ng gÇn 14.2 ngh×n lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt vµ hµng v¹n lao ®éng vÖ tinh kh¸c. Chóng ®· cã nh÷ng ®ãng gãp kh«ng nhá vµo sù t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ gãp phÇn tõng b­íc c©n b»ng c¸n c©n ngo¹i th­¬ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho chóng ta häc tËp kinh nghiÖm qu¶n lý doanh nghiÖp cña c¶ n­íc. Nh­ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, lùc l­îng kinh tÕ nµy còng béc lé mét sè h¹n chÕ: Kho¶ng 70-75% dù ¸n cã quy m« d­íi 7 triÖu USD, ®iÒu ®ã chøng tá lµ c«ng ty ®Çu t­ vµo ViÖt Nam phÇn lín lµ c«ng ty nhá, Ýt vèn, t×m kiÕm nh÷ng c¬ héi ®Çu t­ cã thÓ ®em l¹i lîi nhuËn ngay vµ thu håi vèn nhanh Vèn tËp trung liªn doanh vµ hîp doanh tËp trung chñ yÕu ë c¸c tØnh phÝa Nam, ®Æc biÖt lµ thµnh phè Hå ChÝ Minh, §ång Nai, Vòng Tµu. Sè thuÕ ph¶i nép cña c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t­ víi n­íc ngoµi cßn rÊt h¹n hÑp, ch­a ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ ho¹t ®éng cña chóng. Kh«ng Ýt xÝ nghiÖp cßn khai man sæ s¸ch chøng tõ. Ch­¬ng III Mét sè biÖn ph¸p thóc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ph¸t triÓn 1. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. ViÖt Nam n»m trong khu vùc §«ng Nam ¸, n¬i mµ ®ang diÔn ra c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ s«i næi nhÊt. Tõ thËp kû 60 trong khu vùc ®· cã nh÷ng n­íc ph¸t triÓn víi tèc ®é thÇn kú nh­: Hµn Quèc, §µi Loan, Xingapo, Hång K«ng, Maialixia. Th¸i Lan... V× sao c¸c n­íc nµy ®· v­¬n lªn trë thµnh n­íc c«ng nghiÖp míi ph¸t triÓn ë ch©u ¸, cã nÒn c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu cao cÊp, hÖ thèng dÞch vô th­¬ng m¹i, tµi chÝnh, cã søc c¹nh tranh vµo bËc m¹nh nhÊt trªn thÕ giíi? Nh­ng nguyªn nh©n ®­a ®Õn sù thµnh c«ng cña hä lµ nh÷ng kinh nghiÖm theo t«i nghÜ chóng ta nªn tham kh¶o vµ häc tËp. VÒ nguyªn nh©n kh¸ch quan: Sù thµnh c«ng cña c¸c n­íc NIC trong khu vùc ®Òu b¾t nguån tõ mét sè yÕu tæ quèc tÕ. Xingapo cã vÞ trÝ ®Þa lý kinh tÕ vµ chÝnh trÞ chiÕn l­îc ë §«ng Nam ¸ nªn kh«ng ngõng ®­îc c¸c c­êng quèc t­ b¶n chñ nghÜa ñng hé vµ gióp ®ì. XÐt vÒ mäi khÝa c¹nh nh­ x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng qu©n sù hay s¶n xuÊt, vÒ ®Çu t­ t­ b¶n hay chuyÓn giao c«ng nghÖ, ®µo t¹o c¸n bé... nãi chung c¸c n­íc ph­¬ng T©y, tr­íc hÕt lµ Mü vµ NhËt. NÕu nh­ §µi Loan, Nam TriÒu Tiªn ®­îc h­íng nhiÒu h¬n vÒ sù viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña Mü vµ c¸c kho¶n båi th­êng cña NhËt B¶n, th× Xingapo ®­îc h­ëng c¸c c¬ së qu©n sù cña Anh, sau khi Anh rót khái n­íc nµy vµo n¨m 1971. Sù bµnh tr­íng kinh tÕ cña NhËt B¶n xuèng khu vùc §«ng Nam ¸ còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña Xingapo, ®Æc biÖt lµ ®èi víi sù thay ®æi c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng cao cÊp dµnh cho xuÊt khÈu.VÒ nguyªn nh©n chñ quan: YÕu tè quan träng nhÊt, quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña n­íc nµy lµ ë chç ChÝnh phñ ®· t¹o ra ®­îc mét m«i tr­êng kinh doanh bªn trong rÊt thuËn lîi ®Ó tõ ®ã tËn dông møc tèi ®a c¸c c¬ héi kh¸ch quan vµ ®èi phã mét c¸ch cã hiÖu qu¶ víi nh÷ng th¸ch thøc tõ bªn trong vµ bªn ngoµi.ChÝnh phñ ®· sím lùa chän, theo dâi hÖ thèng kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Þnh h­íng ­u tiªn s¶n xuÊt dµnh cho xuÊt khÈu. Ngay tõ ®Çu, c¸c n­íc nµy ®· x¸c ®Þnh thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n lµ ®éng lùc chÝnh thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Hä coi thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n n­íc ngoµi vµ c¸c kho¶n ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi lµ yÕu tè then chèt.ChÝnh phñ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi.Nguån nh©n v¨n trong n­íc dåi dµo, trÝ thøc cao, ë Xingapo ChÝnh phñ lu«n ®éng viªn nh÷ng ng­êi lao ®éng häc tËp ng­êi NhËt. II. Mét sè biÖn ph¸p §Ó cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt, ph¸t huy tèi ®a ­u thÕ cña m×nh Nhµ n­íc cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« phï hîp. Ph¸t triÓn toµn diÖn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét c«ng viÖc kh«ng ph¶i lµ ®¬n gi¶n. Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o ®Ó ®ång ho¸ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Nhµ n­íc kh«ng nªn coi trong hay coi nhÑ bÊt cø mét thµnh phÇn kinh tÕ nµo v× mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã ­u ®iÓm cña nã, nÕu Nhµ n­íc ph¸t triÓn toµn diÖn c¸c thµnh phÇn th× còng cã nghÜa lµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt mét c¸ch tèi ®a. Trong thêi gian qua, Nhµ n­íc ®· ban hµnh nhiÒu bé luËt vµ Ph¸p lÖnh, trong ®ã cã nh÷ng luËt rÊt quan träng ®èi víi thµnh phÇn kinh tÕ. Nh­ng nh×n chung, hÖ thèng ph¸p luËt ch­a ®Çy ®ñ, ch­a cã nh÷ng Bé LuËt, ®¹o LuËt cã tÝnh chÊt x­¬ng sèng nh­ Bé LuËt d©n sù, th­¬ng m¹i, lao ®éng, luËt doanh nghiÖp Nhµ n­íc, luËt hîp t¸c x·. Tr­íc m¾t, Nhµ n­íc cÇn ban hµnh sím c¸c Bé LuËt trªn, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh doanh.VÒ chÝnh s¸ch tµi chÝnh: §Ó hç trî cho sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Nhµ n­íc nªn dïng mét phÇn thÝch ®¸ng ng©n s¸ch ®Ó ®Çu t­ cho x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, ®iÒu tra th¨m dß tµi nguyªn, x©y dùng c¸c khu chÕ xuÊt, c¸c vïng kinh tÕ míi, cho c¸c ho¹t ®éng cung cÊp th«ng tin, dù b¸o thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc. Trong chÝnh s¸ch thuÕ cña n­íc ta hiÖn nay cßn nhiÒu bÊt hîp lý, thuÕ võa thÊt thu, võa l¹m thu (thuÕ chång lªn thuÕ), ch­a c«ng b»ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ; ThuÕ lîi tøc ®èi víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh thÊp h¬n thµnh phÇn ngoµi quèc doanh, ®iÒu nµy lµm k×m h·m sù ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh. Ph­¬ng h­íng chung cña chóng ta lµ tiÕp tôc söa ®æi, hoµn thiÖn chÝnh s¸ch thuÕ theo h­íng më réng diÖn ®¸nh thuÕ, h¹ bít møc thuÕ thu hÑp ®é chªnh lÖch gi÷a c¸c møc thuÕ. Chóng ta ®ang ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ víi chiÕn l­îc h­íng ra xuÊt khÈu. Do ®ã cÇn ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch ­u tiªn, khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong viÖc xuÊt khÈu kh«ng ph©n biÖt quèc doanh hay ngoµi quèc doanh. Trªn ®©y lµ mét sè biÖn ph¸p cã tÝnh chÊt ®Þnh h­íng cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Tuy nhiªn khã kh¨n lín nhÊt cña n­íc ta hiÖn nay lµ tiÒm lùc kinh tÕ cßn non yÕu, muèn vËy mét mÆt ph¶i biÕt ®¸nh gi¸ ®óng t×nh h×nh kinh tÕ trong n­íc ®ång thêi rót ra nh÷ng bµi häc thµnh c«ng vµ thÊt b¹i trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Ó ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc kinh tÕ x· héi phï hîp víi n­íc ta. KÕt luËn N­íc ta chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc lµ mét b­íc ngoÆt hÕt søc quan träng vµ phøc t¹p. N­íc ta cã ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng nh­ mong muèn hay kh«ng cßn tuú thuéc c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ n­íc vµ b¶n th©n sù cè g¾ng cña tõng thµnh phÇn kinh tÕ. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn nguyªn t¾c toµn diÖn lµ mét b­íc ®i ®óng h­íng mµ §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. §æi míi toµn diÖn, ®ång bé vµ triÖt ®Ó nh­ng ph¶i cã sù t«n träng, gi÷ g×n nh÷ng thµnh qu¶ mµ tr­íc d©y chóng ta ®· ®¹t ®­îc th× ch¾c ch¾n nÒn kinh tÕ ViÖt Nam sÏ nhanh chãng ph¸t triÓn kÞp víi nhÞp ®é ph¸t triÓn cña khu vùc, ®­a nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hoµ chung cïng nhÞp víi guång m¸y kinh tÕ thÕ giíi. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin - TËp II 2. TriÕt häc M¸c - Lªnin - TËp II. 3. VÊn ®Ò ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp ë ViÖt Nam - Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia -1994. 4. §æi míi vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë ViÖt Nam - Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia - 1993. 5. Thµnh c«ng cña Singapore trong ph¸t triÓn kinh tÕ - Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia - 1993. 6. T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn sè 2. 7. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ViÖt Nam - Thùc tr¹ng kinh tÕ vµ giai ph¸p - Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª - 1993. 8. V¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø III, IV, V, VI, VII. 9. T¨ng tr­ëng kinh tÕ ë Ch©u ¸ giã mïa - Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi - 1989. 10.Nh÷ng nÒn kinh tÕ thÇn kú ë Ch©u ¸ - Nhµ xuÊt b¶n khoa häc x· héi - 1990. 11.Kinh tÕ häc vÒ tæ chøc vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n ViÖt Nam - Nhµ xuÊt b¶n T­ t­ëng v¨n ho¸ - 1992. 12.T¹p chÝ céng s¶n c¸c sè 10/1990; 10/1991; 12/1991 vµ 6/1992. 13.T¹p chÝ triÕt häc sè 2/1990 vµ 2/1992.