Đề tài Rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh ngân hàng và các biện pháp phòng ngừa hạn chế rủi ro lãi suất

Lêi nãi ®Çu BÊt cø mét quèc gia nµo dï lµ quèc gia ®ã ®· ph¸t triÓn thÞnh v­îng hay lµ quèc gia ch­a ph¸t triÓn th× còng kh«ng thÓ thiÕu ®i nh÷ng Ng©n hµng ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ. Sù æn ®Þnh vµ ®i lªn cña ®Êt n­íc t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn ho¹t ®éng Ng©n hµng, ng­îc l¹i sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh cña toµn bé hÖ thèng Ng©n hµng l¹i ¶nh h­ëng lín ®Õn nÒn kinh tÕ cña mét ®Êt n­íc. ChÝnh v× vai trß rÊt quan träng cña hÖ thèng Ng©n hµng nªn nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng Ng©n hµng cÇn ph¶i ®­îc quan t©m nghiªn cøu hµng ®Çu. MÆt kh¸c do tÝnh chÊt cña ho¹t ®éng Ng©n hµng mang tÝnh rñi ro cao nªn viÖc b¶o vÖ Ng©n hµng khái c¸c rñi ro lµ rÊt quan träng. §Ó cã thÓ lµm ®­îc viÖc ®ã tr­íc hÕt chóng ta ph¶I t×m hiÓu xem Ng©n hµng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro nµo. Mét trong nh÷ng rñi ro mµ Ng©n hµng cÇn tr¸nh ®ã lµ rñi ro l·i suÊt. Trong ®Ò ¸n ®· tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ rñi ro l·i suÊt vµ c¸c biÖn ph¸p gióp Ng©n hµng h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt. Tuy nhiªn néi dung nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu xãt, nh­ng dï sao em còng mong r»ng ®Ò ¸n nµy sÏ lµ mét h¹t c¸t nhá ®ãng gãp vµo b­íc ®­êng nghiªn cøu nh»m x©y dùng mét hÖ thèng Ng©n hµng ngµy cµng æn ®Þnh. Môc lôc Ch­¬ng I: Rñi ro l·i suÊt trong ho¹t ®éng kinh doanh Ng©n hµng Kh¸i niÖm vÒ rñi ro l·i suÊt: VÝ dô Kh¸i niÖm C¸c ph­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng rñi ro l·i suÊt: Ph©n tÝch kho¶ng c¸ch Ph©n tÝch kho¶ng thêi gian tån t¹i Ch­¬ng II: C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro l·i suÊt C¸c m« h×nh ®o rñi ro l·i suÊt: M« h×nh kú h¹n ®Õn h¹n M« h×nh thêi l­îng M« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i C¸c nghiÖp vô nh»m h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt: Hîp ®ång kú h¹n Hîp ®ång t­¬ng lai Giao dÞch quyÒn chän M« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i C¸c ph­¬ng ph¸p phßng ngõa rñi ro l·i suÊt trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam Dù b¸o vÒ biÕn ®éng l·i suÊt Theo dâi tÝnh nh¹y c¶m víi l·i suÊt cña c¸c tµi s¶n ¸p dông chÝnh s¸ch mÒm dÎo cho c¸c kho¶n vay BiÖn ph¸p ®æi chÐo l·i suÊt Ch­¬ng I: Rñi ro l·i suÊt trong ho¹t ®éng kinh doanh Ng©n hµng Kh¸i niÖm vÒ rñi ro l·i suÊt VÝ dô §Ó t×m hiÓu vÒ rñi ro l·i suÊt ta h·y nghiªn cøu b¶ng c©n ®èi tµi s¶n cña Ng©n hµng th­¬ng m¹i A nh­ sau: C Ng©n hµng th­¬ng m¹i A N Nh÷ng tµi s¶n cã lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt: 30 tr ®ång TiÒn cho vay víi l·i suÊt thay ®æi Chøng kho¸n ng¾n h¹n Nh÷ng tµi s¶n cã lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh: 70 triÖu ®ång TiÒn cho vay víi kú h¹n dµi Chøng kho¸n dµi h¹n Nh÷ng tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt : 50 tr ®ång Kho¶n vay víi l·i suÊt thay ®æi Nh÷ng tµi s¶n nî lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh: 50triÖu ®ång TiÒn göi cã thÓ f¸t sÐc TiÒn göi tiÕt kiÖm kú h¹n dµi Vèn cæ phÇn Khi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng thay ®æi, ch¼ng h¹n t¨ng hoÆc gi¶m 5%, ta h·y nghiªn cøu xem lîi nhuËn Ng©n hµng thay ®æi nh­ thÕ nµo. ë ®©y cã hai c¸ch ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña lîi nhuËn Ng©n hµng. C¸ch thø nhÊt ta ph©n tÝch theo tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî (nguån vèn) lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt Tr­êng hîp 1: l·i suÊt trung b×nh trªn thÞ tr­êng t¨ng 5% Chi phÝ tr¶ l·i t¨ng 50 * 5% = 2,5 triÖu ®ång L·i thu vÒ t¨ng 30 * 5% = 1,5 triÖu ®ång VËy lîi nhuËn Ng©n hµng gi¶m 2,5 – 1,5 = 1 triÖu ®ång Tr­êng hîp nµy ta thÊy Ng©n hµng dÉ gÆp ph¶i rñi ro l·i suÊt Tr­êng hîp 2: l·i suÊt trung b×nh trªn thÞ tr­êng gi¶m 5% Chi phÝ tr¶ l·i gi¶m 50 * 5% = 2,5 triÖu ®ång L·i thu vÒ gi¶m 30 * 5% = 1,5 triÖu ®ång VËy lîi nhuËn Ng©n hµng t¨ng2,5 – 1,5 = 1 triÖu ®ång C¸ch thø hai ta ph©n tÝch theo tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî (nguån vèn) lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh. §Ó ph©n tÝch c¸c b­íc nµy ta ph¶i hiÓu c¸c kh¸i niÖm sau: Gi¸ trÞ ghi sæ (gi¸ trÞ lÞch sö) cña tµi s¶n lµ gi¸ thÞ tr­êng cña tµi s¶n t¹i thêi ®iÓm mua b¸n, cho vay tµi s¶n. Gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña tµi s¶n ph¶n ¸nh thùc tr¹ng gi¸ trÞ tµi s¶n, nghÜa lµ nÕu Ng©n hµng ®em b¸n tµi s¶n cña m×nh th× gi¸ c¶ cña chóng lµ gi¸ trÞ thÞ tr­êng hiÖn hµnh t¹i thêi ®iÓm chuyÓn nh­îng chø kh«ng ph¶I lµ gi¸ trÞ lÞch sö cña chóng. Nh÷ng tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh lµ l·i suÊt cña nh÷ng kho¶n nµy gi÷ nguyªn kh«ng thay ®ái trong thêi gian dµI (Ýt nhÊt lµ 1 n¨m). ë ®©y ta gi¶ sö l·i suÊt cña nh÷ng kho¶n nµy gi÷ nguyªn kh«ng thay ®æi trong 1 n¨m, l·i suÊt trung b×nh khi ch­a thay ®æi lµ 10%. Tr­êng hîp 1: l·i suÊt t¨ng thªm 5%. VËy l·i suÊt trung b×nh trªn thÞ tr­êng lóc nµy lµ 15%. Gi¸ thÞ tr­êng cña nh÷ng tµi s¶n cã lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh lµ: P1 = 70 (1+10%) / (1+15%) = 66,96 Ng©n hµng thiÖt h¹i 70 – 66,96 = 3,04 triÖu ®ång Gi¸ thÞ tr­êng cña nh÷ng tµi s¶n nîlo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh lµ: P1 = 50 (1+10%) / (1+15%) = 47,83 Ng©n hµng ®­îc lîi 50 – 47,83 = 2,17 triÖu ®ång VËy khi l·i suÊt trung b×nh trªn thÞ tr­êng t¨ng 5% Ng©n hµng bÞ thiÖt h¹i lµ 3,04 – 2,17 = 0,87 triÖu ®ång. Nh­ vËy lîi nhuËn Ng©n hµng gi¶m vµ trong tr­êng hîp nµy Ng©n hµng gÆp ph¶i rñi ro l·i suÊt. Tr­êng hîp 2: l·i suÊt gi¶m 5%. VËy l·i suÊt trung b×nh trªn thÞ tr­êng lóc nµy lµ 5%. Gi¸ thÞ tr­êng cña nh÷ng tµi s¶n cã lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh lµ: P1 = 70 (1+10%) / (1+5%) = 73,33 Ng©n hµng lîi 73,33 - 70 = 3,33 triÖu ®ång Gi¸ thÞ tr­êng cña nh÷ng tµi s¶n nîlo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh lµ: P1 = 50 (1+10%) / (1+5%) = 52,38 Ng©n hµng thiÖt h¹i 52,38 – 50 = 2,38 triÖu ®ån VËy Ng©n hµng ®­îc lîi lµ 3,33 – 2,38 = 0,95. Lîi nhuËn Ng©n hµng t¨ng. Kh¸i niÖm rñi ro l·i suÊt: Qua viÖc nghiªn cøu vÝ dô trªn chóng ta thÊy r»ng khi l·i suÊt trung b×nh trªn thÞ tr­êng thay ®æi th× lîi nhuËn Ng©n hµng còng thay ®æi túu thuéc vµo cÊu t¹o cña b¶ng c©n ®èi tµi s¶n cña Ng©n hµng. §IÒu nµy ®­a ta ®Õn kÕt luËn sau: Khi l·i suÊt trung b×nh trªn thÞ tr­êng cã xu h­íng gi¶m Ng©n hµng sÏ chó ý t¨ng tû träng tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt vµ ng­îc l¹i khi l·i suÊt trung b×nh trªn thÞ tr­êng cã xu h­íng t¨ng Ng©n hµng sÏ chó ý dÓ t¨ng tû träng tµi s¶n cã lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt vµ gi¶m tû träng tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt. Tõ ®©y ta cã kh¸i niÖm vÒ rñi ro l·i suÊt nh­ sau: Rñi ro l·i suÊt lµ tr­êng hîp lîi nhuËn kinh doanh cña Ng©n hµng gi¶m do biÕn ®éng cña l·i suÊt (t¨ng hoÆc gi¶m). C¸c ph­¬ng ph¸p l­îng ®Þnh vÒ rñi ro l·i suÊt: Ph©n tÝch kho¶ng c¸ch: Ph©n tÝch kho¶ng c¸ch lµ chªnh lÖch gi÷a tæng sè tµi s¶n cã lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt vµ tæng sè tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt. Ch¼ng h¹n, nh×n vµo b¶ng c©n ®èi tµi s¶n cña ng©n hµng th­¬ng m¹i nh­ thÝ dô trªn ta cã kho¶ng c¸ch lµ 30-50 = -20. B»ng c¸ch nh©n kho¶ng víi thay ®æi l·i suÊt chóng ta cã kÕt qu¶ ®èi víi lîi nhuËn cña ng©n hµng: khi l·i suÊt t¨ng 5% lîi nhuËn ng©n hµng thay ®æi lµ 5%* (-20) = -1 triÖu ®ång; khi l·i suÊt gi¶m 5%, lîi nhuËn ng©n hµng thay ®æi –5%* (-20) = + 1 triÖu ®ång. ThuËn lîi cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ rÊt ®¬n gi¶n, chóng ta dÔ dµng thÊy ®­îc møc ®é rñi ro cña ng©n hµng truíc rñi ro l·i suÊt. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ ta thÊy kh«ng ph¶i tÊt c¶ tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî cña ng©n hµng cã cïng mét kú h¹n thanh to¸n. Mëi v× do tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña ng©n hµng lµ gÆp nhiÒu rñi ro nªn ng©n hµng ph¶i ®a d¹ng hoµ nh÷ng kho¶n môc tµi s¶n cã, ®ång thêi còng do viÖc huy ®éng vèn cña ng©n hµng th­êng mang tÝnh bÞ ®éng nªn nh÷ng kho¶n môc tµi s¶n nî còng ®a d¹ng vµ kh«ng cïng kú h¹n thanh to¸n. MÆt kh¸c, ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña tµi s¶n cã lµ cã kú h¹n dµi cßn tµi s¶n nî th­êng cã kú h¹n ng¾n. V× vËy c¸ch ph©n tÝch kho¶ng c¸ch chØ chÝnh x¸c khi tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî cã cïng kú h¹n thanh to¸n. Nh­ vËy ®Ó l­îng ®Þnh mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n rñi ro l·i suÊt th× ta sö dông ph­¬ng ph¸p gäi lµ ph©n tÝch kho¶ng thêi gian tån t¹i. Ph©n tÝch kho¶ng c¸ch thêi gian tån t¹i: Ph©n tÝch kho¶ng thêi gian tån t¹i dùa trªn kh¸i niÖm vÒ kho¶ng thêi gian tån t¹i cña Macaulay, nã l­îng ®Þnh kho¶ng thêi gian sèng trung b×nh cña ®ång tiÒn thanh to¸n cña mét chøng kho¸n. VÒ mÆt ®¹i sè häc, kho¶ng thêi gian tån t¹i cña Macaulay ®­îc ®Þnh nghÜa lµ: D = x Cpt/(1+i) t t/(1+i)t Trong ®ã T = thêi gian tÝnh ®Õn lóc viÖc thanh to¸n tiÒn mÆt ®­îc thùc hiÖn. CPT = thanh to¸n tiÒn mÆt ( l·i + gèc) t¹i thêi ®IÓm Ti = l·i suÊt; N = thêi gian ®Õn khi m·n h¹n cña chøng kho¸n nµy: Kho¶ng thêi gian tån t¹i lµ mét kh¸I niÖm rÊt h÷u Ých v× nã mang l¹i mét xÊp xØ tèt tÝnh nh¹y c¶m cña gi¸ trÞ thÞ truêng cña mét chøng kho¸n ®èi víi mét thay ®æi vÒ l·i suÊt cña nã. Thay ®æi tÝnh b»ng phÇn tr¨m vÒ gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña chøng kho¸n » thay ®æi phÇn tr¨m vÒ l·i suÊt * kho¶ng thêi gian tån t¹i trong n¨m. Sù ph©n tÝch kho¶ng thêi gian tån t¹i liªn quan ®Õn viÖc so s¸nh kho¶ng thêi gian tån t¹i trung b×nh cña nh÷ng tµi s¶n nî cña ng©n hµng ®ã. Quay l¹i víi b¶ng c©n ®èi tµI s¶n cña ng©n hµng th­¬ng m¹i A, gi¶ sö kho¶ng thêi gian tån t¹i trung b×nh cña nh÷ng tµi s¶n cña nã lµ 6 n¨m (Tøc lµ thêi gian sèng trung b×nh cña dßng thanh to¸n lµ 6 n¨m), kho¶ng thêi gian tån t¹i trung b×nh cña nh÷ng tµi s¶n nî cña nã lµ 3 n¨m. Khi l·I suÊt t¨ng 5%, gi¸ trÞ thÞ truêng cña nh÷ng tµi s¶n cã cña nã gi¶m ®i 5% * 6 = 30%, trong khi ®ã gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña nh÷ng tµi s¶n nî cña nã gi¶m ®i 5% * 3 = 15%. KÕt qu¶ lµ gi¸ trÞ rßng (gi¸ trÞ thÞ truêng cña nh÷ng tµi s¶n cã trõ ®i tµi s¶n nî) ®· gi¶m (30%- 15% = 15%) cña tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cã ban ®Çu. KÕt qu¶ nµy còng cã thÓ ®­îc tÝnh trùc tiÕp h¬n nh­ lµ : { - thay ®æi % vÒ l·i suÊt } * { kho¶ng thêi gian tån t¹i cña c¸c tµI s¶n cã trõ ®i kho¶ng thêi gian tån t¹i cña c¸c tµi s¶n nî} tøc lµ - 15% = -5% (6 –3). T­ong tù khi l·I suÊt gi¶m 5% sÏ lµm t¨ng gi¸ trÞ rßng cña ng©n hµng lªn 15% tæng gi¸ trÞ tµI s¶n cã { - (- 5%) * ( 6-3) = 15% }. Ch­¬ng II: c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt C¸c m« h×nh rñi ro l·i suÊt: M« h×nh kú h¹n ®Õn h¹n – The Maturity Model VÝ dô vÒ m« h×nh kú h¹n ®Õn h¹n: Gi¶ sö ng©n hµng gi÷ mét tr¸i phiÕu kú h¹n ®Õn h¹n lµ mét n¨m, møc lîi tøc kh«ng ®åi lµ 10% n¨m ( C), mÖnh gi¸ tr¸i phiÕu ®­îc thanh to¸n khi ®Õn h¹n lµ 100 USA ( F ), møc l·i suÊt ®Õn h¹n mét n¨m hiÖn hµnh cña thÞ tr­êng lµ 10% n¨m ( R ), gi¸ tr¸i phiÕu lµ PB : P1B = F + C / (1+ R) = (100 + 10%*100) / (1 + 10%) = 100 Khi l·i suÊt thÞ truêng t¨ng ngay lËp tøc tõ 10% ®Õn 11, gi¸ thÞ tr­êng cña tr¸i phiÕu gi¶m. P1B’ = F + C / (1+ R) = (100 + 10%*100) / (1 + 11%) = 99,1 VËy Ng©n hµng ph¶i chÞu tæn thÊt tµI s¶n lµ 0,9 USA trªn 100 USA gi¸ trÞ gi sæ. Gäi AP1 lµ tØ lÖ % tæn thÊt tµi s¶n. AP1 = 99,1 – 100 = - 0,9% AP1/AR = - 0,9%/0,01 = - 0,9 < 0 Khi l·i suÊt thÞ tr­êng t¨ng th× gi¸ trÞ cña chøng kho¸n cã thu nhËp cè ®Þnh gi¶m. NÕu tr¸i phiÕu cã kú h¹n ®Õn kú 2 n¨m, c¸c yÕu tè kh¸c nh­ trªn. Tr­íc khi l·i suÊt thÞ tr­êng t¨ng: P2B = 10% * 100 / (1 + 10%)1 + 100 (1 + 10%) / (1 + 11%)2 = 98,29 Khi l·I suÊt thÞ tr­êng t¨ng ngay lËp tøc tõ 10% lªn 11% P2B’ = 10% * 100 / (1 + 11%)1 + 100 (1 + 10%) / (1 + 10%)2 = 100 AP2 = 98,29 – 100 = -1,71% AP2 – AP1 = -1,71% - (-0,9%) = -0,81% Møc gi¶m gi¸ cña tr¸I phiÕu cã kú h¹n 2 n¨m nhiÒu h¬n lµ tr¸I phiÕu cã kú h¹n 1 n¨m. T­¬ng tù ®èi víi tr¸i phiÕu cã kú h¹n 3 n¨m, khi l·i suÊt thÞ tr­êng t¨ng tõ 10% lªn 11%, gi¸ cña nã sÏ gi¶m –2,24% vµ do ®ã: AP3 – AP2 = -2,44% - (-1,71%) = -0,73% ½-0,73%½ < ½-0,81 %½ NÕu kú h¹n cña tµi s¶n cµng dµi th× møc ®é thiÖt h¹i tµi s¶n tuyÖt ®èi t¨ng lªn, nh­ng tØ lÖ % thiÖt h¹i gi¶m dÇn. M« h×nh kú h¹n ®Õn h¹n ®èi víi mét danh môc tµi s¶n. Víi kÕt luËn trªn chóng ta më réng m« h×nh kú h¹n ®Õn h¹n ®èi víi mét danh môc tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî. Gäi MA lµ kú h¹n ®Õn h¹n trung b×nh cña danh môc tµi s¶n cã, ML lµ kú h¹n ®Õn h¹n trung b×nh cña danh môc tµi s¶n nî, ta cã: MA = WA1MA1 + WA2MA2 + WA3MA3 + … + WAnMAn ML = WL1ML1 + WL2ML2 + WL3ML3 + … + WLnMLn Trong ®ã WAj lµ tû träng cña tµi s¶n cã j, gi¸ trÞ tµi s¶n tÝnh theo gi¸ trÞ thÞ truêng (kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ gi sæ), vµ ta cã: =1 =1 WLj lµ tØ träng cña tµi s¶n nîj, ®­îc biÓu thÞ b»ng gi¸ trÞ thÞ tr­êng, vµ: ¶nh h­ëng cña l·I suÊt lªn b¶ng c©n ®èi tµI s¶n lµ phô thuéc vµo: + Møc ®é chªnh lÖch MA – ML + TÝnh chÊt cña MA – ML lµ lín h¬n, bµng hoÆc nhá h¬n 0. Phßng ngõa rñi ro l·I suÊt b»ng m« h×nh kú h¹n ®Õn h¹n. Tõ m« h×nh kú h¹n ®Õn h¹n chóng ta cã thÓ thÊy mét ph­¬ng ph¸p phßng ngõa rñi ro l·i suÊt h÷u hiÖu lµ lµm cho tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî cã nhiÒu ­u ®iÓm nh­ng kh«ng ph¶i lóc nµo còng b¶o vÖ ®­îc Ng©n hµng tr­íc rñi ro l·i suÊt. ThËt vËy ®Ó phßng ngõa rñi ro l·i suÊt mét c¸ch triÖt ®Ó Ng©n hµng ph¶i tÝnh tíi: + Thêi l­îng ( duration) cña luång tiÒn thuéc tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî h¬n lµ sö dông kú h¹n trung b×nh cña tµi s¶n nî vµ tµi s¶n cã. + TØ lÖ vèn huy ®éng( Tµi s¶n nî lµ bao nhiªu? ). VÝ dô sau nµy sÏ cho chóng ta thÊy ngay c¶ trong truêng hîp Ng©n hµng c©n xøng kú h¹n ®Õn h¹n cña tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî th× tiÒm Èn rñi ro l·i suÊt vÉn xuÊt hiÖn. Gi¶ sö ng©n hµng huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh chöng chØ tiÒn göi víi mÖnh gÝa 100 triÖu ®ång kú h¹n 1 n¨m, l·i suÊt ®¬n 15%. NghÜa lµ khi ®Õn h¹n ng©n hµng sÏ thanh to¸n cho ng­êi göi tiÒn c¶ gèc lÉn l·i lµ 115 triÖu ®ång. 0 1 n¨m vay 100 tr tr¶ gèc vµ l·i 115 tr Gi¶ sö ng©n hµng dïng vèn huy ®éng cho mét c«ng ty vay víi møc l·I suÊt 15% víi ®IÒu kiÖn gèc ®­¬c thanh to¸n mét nöa sau 6 th¸ng, phÇn cßn l¹i ®­îc thanh to¸n vµo thêi ®IÓm ®Õn h¹n. Trong truêng hîp nµy kú h¹n ®Õn h¹n cña kho¶n tÝn dông nµy b»ng víi kú h¹n ®Õn h¹n cña vèn huy ®éng lµ 1 n¨m. Chóng ta cã thÓ m« t¶ nh­ sau: 6 th¸ng 0 ½ 1 n¨m vay 100 tr thu vÒ 57,5 tr thugèc 50 tr (50+100*1/2*15%=57,5) thu l·i 50*1/2*15%=3,75tr thu gèc 57,5 triÖu l·i t¸i ®Çu t­ qua 6 th¸ng = 4,3125 triÖu VËy thêi ®iÓm cuèi n¨m ng©n hµng thu vÒ lµ: 50 + 3,75 + 57,5 + 4,3125 = 115,5615. Chªnh lÖch gi÷a chi phÝ tr¶ l·i + tiÒn gèc so víi tiÒn thu ®­îc t¹i thêi ®iÓm cuèi n¨m lµ 0,56254. Gi¶ sö 6 th¸ng cuèi n¨m l·i suÊt gi¶m xuèng lµ 12% kho¶ng 57,5 triÖu ®em ®Çu t­ 6 th¸ng cuèi n¨m chØ mang l¹i l·i lµ 57,5 * 1/2* 12% = 3,45 triÖu ®ång. VËy tæng thu cuèi n¨m 114,70 triÖu ®ång ng©n hµng lç 0,3 triÖu ®ång ®æi ngay c¶ trong truêng hîp kú h¹n cña t×a s¶n cã vµ tµi s¶n nî lµ c©n xøng víi nhau MA = ML = 1 n¨m. MÆc dï c¸c kú h¹n ®· c©n xøng víi nhau nh­ng thùc chÊt luång tiÒn tÝn dông ®­îc thu håi sím h¬n so víi thêi h¹n cña tiÒn göi cho dï toµn bé luång tiÒn chØ xuÊt hiÖn vµo thêi ®IÓm cuèi n¨m. Nh­ vËy chØ trong truêng hîp thêi l­îng cña tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî c©n xøng víi nhau th× ng©n hµng míi cã thÓ phßng ngõa rñi ro l·i suÊt mét c¸ch triÖt ®Ó. M« h×nh thêi th­îng ( The durasion Model). VÝ dô m« h×nh thêi l­îng: Chóng ta vÉn xem xÐt vÝ dô nh­ trªn. CF ( Cash Flow ) lµ l­îng tiÒn thu vÒ tõ kho¶n tÝn dông. Luång tiÒn cña kho¶n tÝn dông 1 n¨m. 1/2 n¨m 0 ½ 1 n¨m CF1/2 = 57,5 triÖu CF1 = 53,75 triÖu §Ó cã thÓ tÝnh thêi l­îng ( durasion ) c¶ 2 luång tiÒn CF1/2 vµ CF1 ta ph¶i quy gi¸ trÞ cña chóng vÒ cïng 1 thêi ®iÓm, ®ã lµ thêi ®iÓm 0, ta cã: CF1/2 = 57,5 PV1/2 = 57,5 / (1 + 15% * 1/2)1 = 53,49 tr CF1 = 53,75 PV1 = 53,75 / (1 + 15% * 1/2)1 = 46,51 tr PV1/2 + PV1 = 100 triÖu §Ó tÝnh ®­îc thêi l­îng cña 2 luång tiÒn nµy, ta tÝnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña luång tiÒn, tû träng gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña CF1/2 t¹i thêi ®IÓm t = 1/2 n¨m vµ CF1 t¹i thêi ®iÓm t =1 n¨m. Gäi X lµ tØ träng. X1/2 = PV1/2 / (PV1/2 + PV1) = 53,49 / 100 = 53,49% X1 = PV1 / (PV1/2 + PV1) = 46,51/ 100 = 46,51% X1/2 + X1 = 1 Thêi l­îng D cña kho¶n tÝn dông: DL = 1/2 * X1/2 + 1 * X1 = 1/2 * 0,5349+ 1 * 0,4651 = 0,7326 n¨m Nh­ vËy trong khi kú h¹n cña kho¶n tÝn dông lµ 1 n¨m th× thêi l­îng cña nã chØ lµ 0,7326 n¨m. TÝnh thêi l­îng cña chøng chØ tiÒn göi cã kú h¹n 1 n¨m. Gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña CF1 lµ PV1 = CF1 / (1 + 15%) = 115 / 1,15 = 100 X1 = PV1 / Pv1 = 1 DD = X1 * 1 = 1 n¨m M« h×nh thêi l­îng ®èi víi mét danh môc tµi s¶n: DA = X1AD1A + X2AD2A + … + XnADnA DL = X1LD1L + X2LD2L + … + XnLDnL DA lµ thêi l­îng cña toµn bé tµi s¶n cã. DL lµ toµn bé tµi s¶n nî. X1A + X2A + … XnA = 1 X1l + X2L + … XnL = 1 Xi biÓu thÞ tû träng. Di biÓu thÞ thêi l­îng cña tµi s¶n I trong tµi s¶n cã hoÆc tµi s¶n nî. Phßng ngõa rñi ro l·i suÊt b»ng m« h×nh thêi l­îng NhiÒu nhµ m« h×nh cho r»ng m« h×nh thêi l­îng rÊt khã ¸p dông vµo thùc tiÔn nh­ng thùc tÕ kh«ng ph¶i nh­ vËy. Sau ®©y lµ nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh thêi l­îng vµ gi¶i ph¸p mµ nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng hiÖn ®¹i sö dông ®Ó xö lý nh÷ng khiÕm khuyÕt cña m« h×nh nµy trong thùc tiÔn. §Ó c©n xøng thêi l­îng 2 vÕ cña b¶ng c©n ®èi tµi s¶n lµ rÊt tèn kÐm. NhiÒu nhµ phª b×nh th­êng lËp luËn r»ng: vÒ mÆt nguyªn t¾c nhµ qu¶n trÞ cã thÓ thay ®æi DA vµ DL ®Ó phßng ngõa rñi ro l·i suÊt ®­îc tèt h¬n, nh­ng viÖc c¬ cÊu l¹i b¶ng c©n ®èi tµi s¶n cã mét danh môc tµi s¶n lín vµ phøc t¹p cã thÓ tèn kÐm vÒ mÆt thêi gian vµ tiÒn b¹c. LËp luËn nµy chØ cã thÓ ®óng trong qu¸ khø. Ngµy nay, vêi viÖc më réng c¸c nghiÖp vô trªn thÞ tr­êng nh­: Bu«n b¸n vèn, chøng kho¸n ho¸ tµi s¶n, thÞ truêng bu«n b¸n l¹i nî ®· lµm ®¬n gi¶n, t¨ng ®ùoc tèc ®é vµ gi¶m chi phÝ giao dÞch rÊt nhiÒu trong viÖc c¬ cÊu l¹i b¶ng c©n ®èi tµi s¶n. H¬n n÷a trong thùc tÕ nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng cã thÓ sö dông m« h×nh nµy th«ng qua c¸c giao dÞch nghiÖp vô nh­ hîp ®ång kú h¹n, hîp ®ång tu¬ng lai, giao dÞch quyÒn chän, giao dÞch ho¸n ®æi mµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i c¬ cÊu l¹i b¶ng c©n ®èi tµi s¶n. M« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i: Néi dung cña m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i: Néi dung cña m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i lµ viÖc ph©n tÝch c¸c luång tiÒn dùa trªn nguyªn t¾c gi¸ trÞ gi sæ nh»m x¸c ®Þnh chªnh lÖch gi÷a l¹i suÊt thu ®­îc tõ tµi s¶n cã vµ l·i suÊt thanh to¸n cho vèn huy ®éng sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n so víi m« h×nh kú h¹n ®Õn h¹n. HiÖn nay m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i ®ang ®­îc ¸p dông ë Mü. Quü dù tr÷ liªn bang Mü yªu cÇu c¸c ng©n hµng Mü ph¶i b¸o c¸o ®Þnh kú hµng quý chªnh lÖch gi÷a tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî theo c¸c kú h¹n sau: 1. Kú h¹n ®Õn mét ngµy. 2. Trªn mét ngµy ®Õn 3 th¸ng. 3. Trªn 3 th¸ng ®Õn 6 th¸ng. 4. Trªn 6 th¸ng ®Õn 1 n¨m. 5. Trªn mét n¨m ®Õn 5 n¨m. 6. Trªn 5 n¨m. Nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i: HiÖu øng cña gi¸ trÞ thÞ tr­êng: Chóng ta thÊy r»ng sù thay ®æi cña l·i suÊt ngoµi ¶nh h­ëng lªn thu nhËp cña l·i suÊt mµ cßn ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ trÞ cña thÞ tr­êng cña tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî. M« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i chØ ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ ghi sæ cña tµi s¶n chø kh«ng ph¶I lµ gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña chóng. Do ®ã m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i chØ ph¶n ¸nh ®­îc mét phÇn rñi ro l·i suÊt ®èi víi Ng©n hµng mµ th«i. VÊn ®Ò kú ®Þnh gi¸ gép: VÊn ®Ò ph©n nhãm tµi s¶n theo mét khung kú h¹n nhÊt ®Þnh ®· ph¶n ¸nh sai lÖch th«ng tin vÒ c¬ cÊu c¸c tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî trong cïng mét nhãm cã cïng mét kú h¹n ®Õn h¹n cã thÓ lµ b»ng nhau nh­ng tµi s¶n nî cã thÓ ®­îc ®Þnh gi¸ l¹i t¹i thêi ®IÓm cuèi cña kú ®Þnh gi¸ l¹i. Gi¶ sö, trong cïng mét nhãm tµi s¶n cã kú h¹n tõ 3 th¸ng ®Õn 6 th¸ng, sè l­îng tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî lµ b»ng nhau vµ b»ng 50 triÖu, theo m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i th× chªnh lÖch trong kú h¹n nµy lµ 50 – 50 = 0. Nh­ng nÕu c¬ cÊu kú h¹n cña tµi s¶n cã lµ tõ 3 ®Õn 4 th¸ng, trong khi ®ã c¬ cÊu kú h¹n cña tµi s¶n nî l¹i lµ tõ 5 th¸ng ®Õn 6 th¸ng, râ rµng lµ kú h¹n ®Õn h¹n gi÷a tµi s¶n nî vµ tµi s¶n cã lµ kh«ng c©n xøng víi nhau, trong khi ®ã theo m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i l¹i coi nh­ kh«ng cã vÊn ®Ò g× ®èi víi thu nhËp l·i suÊt rßng. Râ rµng lµ kú ®Þnh gi¸ cµng mau th× nh÷ng h¹n chÕ cña kú ®Þnh gi¸ gép cµng nhá. NÕu kú ®Þnh gi¸ ®­îc tÝnh to¸n hµng ngµy th× sÏ cho ta mét bøc tranh trung thùc vÒ sù thay ®æi thu nhËp l·i suÊt rßng. HiÖn nay, c¸c Ng©n hµng lín ®­îc nèi m¹ng néi bé on- line ®· cho ph¸p ng©n hµng ®Þnh gi¸ tµi s¶n t¹i bÊt cø thêi ®IÓm nµo. XÐt tõ gãc ®é nµy, m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i trë lªn cã ý nghÜa h¬n trong thùc tÕ. VÊn ®Ò tµi s¶n ®Õn h¹n: Trong phÇn tr­íc chóng ta ®· gi¶ thiÕt r»ng toµn bé tÝn dông ng¾n h¹n ®Òu ®Õn h¹n trong vßng 1 n¨m, 2 n¨m … Trong thùc tÕ th× Ng©n hµng th­êng xuyªn cho vay míi vµ thu håi nî cò ®èi víi tÝn dông ng¾n h¹n vµ ngay c¶ ®èi víi tÝn dông dµi h¹n, gièng nh­ Ng©n hµng lu«n huy ®éng vèn míi vµ thanh to¸n nh÷ng kho¶n vèn huy ®éng ®· ®Õn h¹n. Trong thùc tÕ nh÷ng kho¶n tÝn dông dµI h¹n th­êng ®­îc tr¶ gãp ®Þnh kú hµng thµng hoÆc hµng quý. Do ®ã Ng©n hµng cã thÓ t¸i ®Çu t­ nh÷ng kho¶n tiÒn ®­îc nµy trong n¨m víi l·i suÊt thÞ tr­êng hiÖn hµnh, nghÜa lµ nh÷ng kho¶n tiÒn thu ®­îc trong n¨m thuéc lo¹i tµi s¶n cã nh¹y c¶m víi l·i suÊt. Nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng cã thÓ dÔ dµng xö lý tr­êng hîp tr¶ gãp trong m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i b»ng c¸ch x¸c ®Þnh ®­îc tû lÖ sÏ thu håi vèn trong n¨m cña tõng tµi s¶n thuéc lo¹i nµy. cÇn l­u ý r»ng c¸c kho¶n tiÒn ®Õn h¹n vÒ b¶n chÊt lµ kh«ng nh¹y c¶m víi l·i suÊt (bëi v× chóng ®Õn h¹n theo quy ®Þnh hîp ®ång, chø kh«ng phô thuéc vµo sù thay ®æi l·i suÊt ). Tuy nhiªn, khi l·i suÊt thÞ tr­êng gi¶m, th× hä th­êng t×m c¸ch hoµn tr¶ tr­íc h¹n. C¸c nghiÖp vô nh»m h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt: Hîp ®ång kú h¹n: Mét sè kh¸i niÖm: Hîp ®ång giao ngay – Spot Contract: Hîp ®ång giao ngay lµ sù tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t¹i thêi ®iÓm t = 0, khi ng­êi b¸n ®ång ý giao tµi s¶n cho ng­êi mua vµ ng­êi mua ®ång ý thanh to¸n cho ng­êi b¸n trong vßng hai ngµy lµm viÖc kÓ tõ khi hîp ®ång ®­îc ký kÕt. Hîp ®ång kú h¹n – Forward Contract: Hîp ®ång kú h¹n lµ sù tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t¹i thêi ®iÓm t =0 r»ng ng­êi mua sÏ thanh to¸n theo gi¸ kú h¹n ®· ®­îc tho¶ thuËn t¹i thêi ®iÓm t = 0 vµ ng­êi b¸n sÏ trao hµng cho ng­êi mua t¹i thêi ®iÓm x¸c ®Þnh trong t­¬ng lai. Hîp ®ång t­¬ng lai – Futures Contract: Hîp ®ång kú h¹n lµ sù tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t¹i thêi ®iÓm t =0 r»ng viÖc thanh to¸n vµ giao nhËn hµng ho¸ ®­îc tiÕn hµnh t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh trong t­¬ng lai. Nh­ vËy hîp ®ång t­¬ng lai lµ rÊt gièng hîp ®ång kú h¹n. Sù kh¸c nhau gi÷a chóng cã thÓ nªu mét c¸ch tãm t¾t nh­ sau: Hîp ®ång t­¬ng lai ®­îc giao dÞch mét c¸ch cã tæ chøc, trong khi ®ã hîp ®ång giao dÞch kú h¹n lµ sù tho¶ thuËn song ph­¬ng kh«ng cã tæ chøc. Gi¸ cña hîp ®ång kú h¹n ®­îc Ên ®Þnh cè ®Þnh trong suèt thêi h¹n cña hîp ®ång. §èi víi hîp ®ång t­¬ng lai th× gi¸ cña hîp ®ång ®IÒu chØnh hµng ngµy theo ®iÒu kiÖn cña thÞ tr­êng. §iÒu nµy cã nghÜa lµ gi¸ cña hîp ®ång t­¬ng lai ®­îc ®IÒu chØnh hµng ngµy ®Ó ph¶n ¸nh nh÷ng thay ®æi cña c¸c lùc l­îng cung cÇu trªn thÞ tr­êng. Do ®ã hµng ngµy gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ph¶i quyÕt to¸n víi nhau nh÷ng thay ®æi gi¸ trÞ cña hîp ®ång ®Ó phï hîp víi thay ®æi cña thÞ tr­êng. C¸c hîp ®ång kú h¹n lµ nh÷ng hîp ®ång tuú ý, phô thuéc vµo sù tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. Trong khi ®oa nh÷ng hîp ®ång t­¬ng lai l¹i lµ nh÷ng hîp ®ång ®­îc tiªu chuÈn ho¸. C¸c hîp ®ång kú h¹n lµ nh÷ng hîp ®ång song ph­¬ng, lµ ®èi t­îng cña rñi ro tÝn dông cña ®èi t¸c tham gia hîp ®ång. Trong khi ®ã rñi ro tÝn dông ®èi víi c¸c hîp ®ång t­¬ng lai ®­îc gi¶m mét c¸ch ®¸ng kÓ bëi sù b¶o ®¶m cña së giao dÞch t­¬ng lai. Hîp ®ång kú h¹n vµ h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt: §Ó thÊy ®­îc t¸c dông to lín cña hîp ®ång kú h¹n trong viÖc b¶o ®¶m rñi ro l·i suÊt trùc tiÕp. Gi¶ dô nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng ®ang n¾m gi÷ trªn b¶ng c©n ®èi tµi s¶n 1 triÖu $ c¸c tr¸i phiÕu cã kú h¹n 10 n¨m. B×nh th­êng tµi s¶n t¹i thêi ®IÓm t = 0, c¸c tr¸i phiÕu nµy cã gi¸ trÞ 97 $ trªn 100 $ mÖnh gi¸, tøc lµ tæng gi¸ trÞ tr¸i phiÕu lµ 970 000 $. T¹i thêi ®iÓm t = 0 nhµ qu¶n trÞ nhËn ®­îc tin dù b¸o r»ng l·i suÊt dù tÝnh sÏ t¨ng 2% tõ møc 12,5428% lªn 14,5428% trong thêi h¹n 3 th¸ng tíi. Víi sù hiÓu biÕt r»ng, khi l·i suÊt thÞ tr­êng t¨ng lªn nghÜa lµ gi¸ trÞ tr¸i phiÕu sÏ gi¶m xuèng, nhµ qu¶n trÞ tiÕn hµnh tÝnh to¸n thêi l­îng cña trÝa phiÕu cã kú h¹n 10 n¨m chÝnh x¸c lµ 6 n¨m. Nh­ vËy nhµ qu¶n trÞ cã thÓ dù tÝnh kho¶n lç vèn hay sù gi¶m gi¸ tr¸i phiÕu (AP) theo ph­¬ng tr×nh thêi l­îng nh­ sau: AP / P = - D * AR / (1 + R) Trong ®ã: AP lµ kho¶n lç cña tr¸i phiÕu P lµ thÞ gi¸ cña tr¸i phiÕu, tøc lµ P = 970 000 $ D lµ thêi l­îng cña tr¸i phiÕu, tøc lµ D = 6 n¨m AR lµ møc thay ®æi l·i suÊt dù tÝnh, tøc lµ AR = 0,02 1 + R = 1 + 12,5428% AP / 970 000 = -6 * 0,02 / 1,125428 AP = -103427,32 $ KÕt qu¶ lµ, nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng dù tÝnh sÏ chÞu mét kho¶n lç tõ viÖc n¾m gi÷ tr¸i phiÕu do l·i suÊt thÞ tr­êng t¨ng lµ 103427,32 $, hay gi¸ tr¸i phiÕu gi¶m 10,66% (AP / P = 10,66%). Tøc lµ gi¸ tr¸i phiÕu gi¶m tõ 97 $ xuèng 86,657 $ trªn 100 $ mÖnh gi¸. §Ó cã thÓ bï ®¾p ®­îc sù thua lç nµy, tøc lµ gi¶m rñi ro xuèng sè 0, nhµ qu¶n trÞ cã thÓ tiÕn hµnh th«ng qua c¸c nghiÖp vô ngo¹i b¶ng b»ng c¸ch b¸n kú h¹n 1 triÖu % mÖnh gi¸ cña c¸c tr¸i phiÕu nµy víi kú h¹n lµ 3 th¸ng. C¸i g× sÏ x¶y ra nÕu l·i suÊt thùc sù t¨ng 2% sau thêi gian 3 th¸ng? §ã lµ gi¸ tr¸i phiÕu sÏ gi¶m 10,66% t­¬ng ®­¬ng víi mét kho¶n lç vèn lµ 103427,32 $. MÆt kh¸c sau khi l·i suÊt t¨ng 2%, nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng cã thÓ mua 1 triÖu $ mÖnh gi¸ c¸c tr¸i phiÕu cã kú h¹n 10 n¨m trªn thÞ tr­êng giao ngay víi gi¸ lµ 866,573 $ vµ giao sè tr¸i phiÕu mua ®­îc nµy cho ®èi t¸c theo hîp ®ång 1 tr $ mÖnh gi¸ lµ 970 000 $. Do ®ã lîi nhuËn thu ®­îc tõ hîp ®ång giao dÞch kú h¹n lµ: 970 000 $ - 866 573 $ = 103 427 $ (hay lîi nhuËn thu ®­îc tõ hîp ®ång giao dÞch kú h¹n = gÝ trÞ hîp ®ång kú h¹n – gi¸ trÞ cña hîp ®ång giao dÞch t¹i thêi ®iÓm sau 3 th¸ng). Do ®ã sù thua lç trªn b¶ng c©n ®èi tµi s¶n (néi b¶ng) lµ 103 427 $ ®­îc bï ®¾p ®Çy ®ñ bëi lîi nhuËn thu ®­îc tõ hîp ®ång b¸n kú h¹n (ngo¹i b¶ng). Nh­ vËy rñi ro l·i suÊt ®èi víi Ng©n hµng ®­îc b¶o ®¶m, tøc b»ng 0. Hîp ®ång t­¬ng lai: Gi¶i thÝch mét sè thuËt ng÷: B¶o ®¶m Vi M« - Microhedging: Mét Ng©n hµng tiÕn hµnh b¶o ®¶m Vi M« khi nã sö dông c¸c hîp ®ång t­¬ng lai (hoÆc kú h¹n) ®Ó b¶o ®¶m rñi ro cho tõng bé phËn tµi s¶n (cã hoÆc nî) mét c¸ch riªng biÖt. Mét vÝ dô vÒ b¶o ®¶m vi m« lµ viÖc Ng©n hµng b¶o ®¶m rñi ro l·i suÊt cña c¸c tr¸i phiÕu cã kú h¹n 10 n¨m nh­ vÝ dô mµ chóng ta võa xÐt ë trªn. B¶o ®¶m VÜ M« - Macrohedging: B¶o ®¶m vÜ m« xuÊt hiÖn khi nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng muèn sö dông c¸c nghiÖp vô giao dÞch t­¬ng lai, giao dÞch kú h¹n hay c¸c giao dÞch ph¸t sinh kh¸c ®Ó b¶o ®¶m rñi ro¹ kh«ng c©n xøng vÒ thêi l­îng cña hai vÕ b¶ng c©n ®èi tµi s¶n. Nh­ vËy: B¶o ®¶m vi m« lµ viÖc nhµ qu¶n trÞ x¸c ®Þnh bé phËn tµi s¶n ®Ó b¶o ®¶m rñi ro mét c¸ch riªng biÖt vµ sö dông nh÷ng hîp ®ång t­¬ng lai hay c¸c hîp ®ång ph¸t sinh kh¸c ®Ó b¶o ®¶m rñi ro ®èi víi tõng tµi s¶n ®ã. Trong khi ®ã, b¶o ®¶m vÜ m« chØ quan t©m ®Õn toµn bé danh môc tµi s¶n cã vµ toµn bé danh môc tµi s¶n nî cña b¶ng c©n ®èi tµi s¶n. Do ®ã, nã cho phÐp tån t¹i tr¹ng th¸i rßng tµi s¶n vÒ møc ®é nh¹y c¶m l·i suÊt, sù kh«ng c©n xøng vÒ thêi l­îng ®èi víi tõng bé phËn tµi s¶n riªng lÎ. Do b¶n chÊt kh¸c nhau gi÷a b¶o ®¶m vi m« vµ b¶o ®¶m vÜ m« cho nªn cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng chiÕn l­îc vµ kÕt qu¶ hoµn toµn kh¸c nhau gi÷a hai ph­¬ng thøc b¶o ®¶m nµy. B¶o ®¶m th«ng th­êng vµ b¶o ®¶m chän läc: B¶o ®¶m th«ng th­êng lµ khi Ng©n hµng tiÕn hµnh b¶o ®¶m toµn bé hai vÕ cña b¶ng c©n ®èi tµi s¶n (b¶o ®¶m vÜ m«) hoÆc tiÕn hµnh b¶o ®¶m toµn bé mét bé phËn tµi s¶n thuéc tµi s¶n cã hoÆc tµi s¶n nî (b¶o ®¶m vi m«) nh»m ®¹t ®­îc møc rñi ro thÊp nhÊt b»ng c¸ch b¸n c¸c hîp ®ång t­¬ng lai ®Ó bï ®¾p rñi ro ®èi víi tµi s¶n. Tuy nhiªn, khi rñi ro gi¶m xuèng møc thÊp nhÊt th× lîi tøc còng ë møc thÊp (rñi ro cµng cao th× lîi nhuËn cµng lín vµ ng­îc l¹i). Do ®ã, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng trong mäi tr­êng hîp ®Òu muèn tiÕn hµnh b¶o ®¶m rñi ro th«ng th­êng. Ngoµi tr­êng hîp b¶o ®¶m rñi ro th«ng th­êng, rÊt nhiÒu Ng©n hµng lùa chän ph­¬ng ¸n chÊp nhËn mét bé phËn tµi s¶n kh«ng tham gia b¶o ®¶m, hoÆc tiÕn hµnh b¶o ®¶m qu¸ møc. Nh÷ng tr­êng hîp nh­ vËy gäi lµ b¶o ®¶m rñi ro chon läc. Hîp ®ång t­¬ng lai vµ h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt: Cã bao nhiªu hîp ®ång giao dÞch t­¬ng lai mµ nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng cÇn ph¶i mua hoÆc b¸n ®Ó b¶o ®¶m rñi ro lµ phô thuéc vµo: Møc ®é rñi ro (møc ®é thay ®æi) cña l·i suÊt Xu h­íng biÕn ®éng cña l·i suÊt (t¨ng hay gi¶m) Mèi quan hÖ gi÷a rñi ro vµ lîi tøc trong c¸c tr­êng hîp b¶o ®¶m hoµn toµn hay b¶o ®¶m chän läc. Giao dÞch quyÒn chän: §Æc ®IÓm c¬ b¶n cña giao dÞch quyÒn chän: “Mua quyÒn chän mua” lµ chiÕn l­îc quyÒn chän thø nhÊt. Ng­êi mua quyÒn chän mua (the buyer of a call option) gäi lµ ng­êi mua, cã quyÒn (kh«ng ph¶i lµ nghÜa vô) mua chøng kho¸n t¹i mét møc gi¸ cè ®Þnh X ®· ®­îc tho¶ thuËn tr­íc, gäi lµ gi¸ giao dÞch (exercise or strike price). §Ó cã ®­îc quyÒn chän mua chøng kho¸n, ng­êi mua ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ cho ng­êi b¸n lµ C, gäi lµ phÝ chon mua (call premium). PhÝ chän mua ph¶i ®­îc thanh to¸n cho ng­êi b¸n t¹i thêi ®iÓm ký kÕt hîp ®ång mua quyÒn chän mua vµ ®ång thêi ng­êi mua trë thµnh ng­êi tiÒm n¨ng thu lîi nhuËn nÕu gi¸ tr¸i phiÕu t¨ng trªn møc gi¸ giao dÞch (X) céng víi kho¶n phÝ chän mua (C). B¸n quyÒn chän mua tr¸i phiÕu lµ chiÕn l­îc thø hai cña giao dÞch quyÒn chän. §èi víi hîp ®ång b¸n quyÒn chän mua, ng­êi b¸n quyÒn chän mua (the seller of a call option) nhËn ®­îc mét kho¶n phÝ gäi lµ phÝ b¸n quyÒn chän mua vµ ph¶i lu«n lu«n s½n sµng b¸n tr¸i phiÕu cho ng­¬× mua t¹i møc gi¸ cè ®Þnh ®· ®­îc tho¶ thuËn tr­íc, gäi lµ gi¸ giao dÞch. ChiÕn l­îc thø ba lµ mua quyÒn chän b¸n tr¸i phiÕu. Ng­êi mua quyÒn chän b¸n tr¸i phiÕu (the buyer of a put option) cã quyÒn (kh«ng ph¶i kµ nghÜa vô) b¸n tr¸i phiÕu cho ng­êi b¸n quyÒn chän b¸n tr¸i phiÕu t¹i mét møc gi¸ cè ®Þnh ®· ®­îc tho¶ thuËn tr­íc (gäi lµ gi¸ giao dÞch). Ng­îc l¹i, ng­êi mua ph¶I tr¶ cho ng­êi b¸n mét kho¶n phÝ, gäi lµ phÝ chän b¸n (P). ChiÕn l­îc thø t­ lµ b¸n quyÒn chän b¸n tr¸i phiÕu. Trong tr­êng hîp b¸n quyÒn chän b¸n tr¸i phiÕu, ng­êi b¸n nhËn ®­îc mét kho¶n phÝ P (gäi lµ phÝ b¸n quyÒn chän b¸n) vµ ng­êi b¸n lu«n ph¶I s½n sµng mua tr¸i phiÕu t¹i møc gi¸ giao dÞch X khi ng­êi mua thùc hiÖn quyÒn chän b¸n cña m×nh. Giao dÞch quyÒn chän vµ h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt: §èi víi nh÷ng Ng©n hµng nhá th× chiÕn l­îc thÝch hîp lµ thùc hiÖn quyÒn chän mua h¬n lµ quyÒn chän b¸n. C¶ hai lý do ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao l¹i nh­ vËy, ®ã lµ: lý do vÒ kinh tÕ vµ lý do vÒ qui chÕ. Tuy nhiªn, ®èi víi nh÷ng Ng©n hµng lín th× nh÷ng giao dÞch quyÒn chon mua, quyÒn chän b¸n ®Òu lµ nh÷ng giao dÞch phæ biÕn. Lý do kinh tÕ gi¶I thÝch t¹i sao c¸c Ng©n hµng nhá l¹i kh«ng chän quyÒn b¸n: ®èi víi viÖc b¸n quyÒn chän (bao gåm b¸n quyÒn chän mua vµ b¸n quyÒn chän b¸n) th× lîi nhuËn tiÒm n¨ng thu ®­îc lµ bÞ giíi h¹n, nh­ng kh¶ n¨ng ph¸t sinh lç th× kh«ng cã giíi h¹n. Khi gi¸ tr¸i phiÕu biÕn ®éng m¹nh lµm cho chªnh lÖch gi÷a gi¸ thÞ tr­êng vµ gi¸ giao dÞch quyÒn chän t¨ng lªn dÉn ®Õn thua lç. §èi víi nh÷ng Ng©n hµng duy tr× c¸c hîp ®ång b¸n quyÒn chän víi khèi l­îng lín sÏ ®øng tr­íc nguy c¬ lç v«ns nÆng nÒ. Nh­ chóng ta thÊy, b»ng c¸ch b¸n quyÒn chän mua Ng©n hµng cã thÓ b¶o ®¶m ®­îc rñi ro l·i suÊt trong tr­êng hîp l·i suÊt thÞ tr­êng gi¶m, gi¸ tr¸i phiÕu t¨ng lªn, nghÜa lµ gi¸ trÞ tr¸i phiÕu trong danh môc ®Çu t­ cña Ng©n hµng t¨ng lªn ®ñ ®Ó bï ®¾p kho¶n lç tõ hîp ®ång b¸n quyÒn chän mua. Trong tr­êng hîp ng­îc l¹i, khi l·i suÊt thÞ tr­êng t¨ng th× kho¶n lîi nhuËn thu ®­îc tõ hîp dång b¸n quyÒn chän mua (kho¶n phÝ thu ®­îc) cã thÓ kh«ng ®ñ ®Ó bï ®¾p cho sù gi¶m gi¸ cña tr¸i phiÕu trong danh môc ®Çu t­ cña Ng©n hµng. §iÒu nµy lµ cã thÓ, bëi v× lîi nhuËn thu ®wîc tèi ®a tõ hîp ®ång b¸n quyÒn chän mua bÞ giíi h¹n bëi møc phÝ thu ®­îc C. Ng­îc l¹i, tr­êng hîp b¶o ®¶m rñi ro l·i suÊt b»ng c¸ch mua quyÒn chän b¸n tr¸i phiÕu sÏ cung cÊp cho nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng ph­¬ng ¸n lùa chän hÊp dÉn h¬n nhiÒu. Lý do quy chÕ h¹n chÕ c¸c hîp ®ång quyÒn b¸n: Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch, th× c¸c hîp ®ång quyÒn b¸n mµ ®¾c biÖt lµ c¸c hîp ®ång kh«ng nh»m môc ®Ých b¶o ®¶m rñi ro tµi s¶n (tøc lµ ho¹t ®éng ®Çu c¬) th× rÊt rñi ro, bëi v× Ng©n hµng ph¶i ®èi mÆt víi rñi ro lç vèn lµ kh«ng h¹n chÕ. ThËt vËy trong thêi gian qu¸ khø c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch ®· cÊm c¸c Ng©n hµng thùc hiÖn c¸c hîp ®ång b¸n quyÒn chän b¸n hoÆc b¸n quyÒn chän mua trong mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh nh»m qu¶n lý rñi ro ®èi víi c¸c Ng©n hµng nµy. HiÖn nay ë óc c¸c Ng©n hµng thùc hiÖn hîp ®ång b¸n quyÒn chän nh­ng l¹i cÊm c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c nh­ quü tÝn dông, quü ®Çu t­…sö dông giao dÞch quyÒn chän vµo môc ®Ých ®µu c¬. T­¬ng tù, trong nh÷ng tr­êng hîp khi mµ thÞ tr­êng béc lé rñi ro cao th× c¸c cong ty b¶o hiÓm còng bÞ cÊm sö dông c¸c giao dÞch quyÒn chän. C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro l·i suÊt trong tr­êng hîp ViÖt Nam: Dù b¸o vÒ biÕn ®éng l·i suÊt: C¸c nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng cÇn ph¶i ph©n tÝch vµ ®­a ra dù b¸o vÒ biÕn ®éng l·i suÊt trªn thÞ tr­êng ®Ó bè trÝ c¬ cÊu b¶ng c©n ®èi tµi s¶n cho phï hîp. C¸c nhµ dù b¸o cã thÓ sö dông c¸c m« h×nh lý thuyÕt hoÆc thùc nghiÖm vÒ diÔn biÕn cña l·i suÊt ®Ó ®­a ra c¸c dù b¸o l·i suÊt mét c¸ch chÝnh x¸c. Muèn lµm ®­îc ®IÒu nµy ®ßi hái nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng ph¶i cã kinh nghiÖm, ph¶i theo s¸t c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, theo dâi vµ nghiªn cøu thÞ tr­êng, ®Çu t­ kinh doanh c¶ trong vµ ngoµi n­íc, nghiªn cøu c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn l·i suÊt nh­ cung cÇu vèn vay trªn thÞ tr­êng vµ c¸c yÕu tè kh¸c t¸c ®éng ®Õn t©m lý cña ng­êi d©n vµ c¸c chñ thÓ kh¸c tham gia thÞ tr­êng. ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ ta cã thÓ biÕt tr­íc ®­îc xu h­íng biÕn ®éng cña l·i suÊt nÕu dù ®o¸n chÝnh x¸c. Tõ ®ã mµ Ng©n hµng cã thÓ cã nh÷ng nghiÖp vô vµ ho¹t ®éng kh¸c ®Ó tr¸nh rñi ro l·i suÊt. Nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ viÖc dù b¸o xu h­íng biÕn ®éng cña l·i suÊt lµ rÊt khã kh¨n, nÕu dù b¸o sai cã thÓ g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i rÊt lín cho Ng©n hµng. H¹n chÕ n÷a lµ khi Ng©n hµng thay ®æi l¹i c¬ cÊu cña b¶ng c©n ®èi tµi s¶n th× sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ chi phÝ vµ thêi gian, nhÊt lµ ë nh÷ng n­íc cã thÞ tr­êng tµI chÝnh ch­a ph¸t triÓn nh­ ë ViÖt Nam. Theo dâi tÝnh nh¹y c¶m víi l·i suÊt cña c¸c tµi s¶n: Ngoµi ph­¬ng ph¸p trªn Ng©n hµng cã thÓ theo dâi tÝnh nh¹y c¶m víi l·i suÊt cña c¸c tµi s¶n th«ng qua c¸c ph­¬ng ph¸p: ph©n tÝch kho¶ng c¸ch, ph©n tÝch kho¶ng c¸ch thêi gian tån t¹i. Ph­¬ng ph¸p nµy sÏ cho ta biÕt ®­îc møc ®é ®èi mÆt cña Ng©n hµng tr­íc rñi ro l·i suÊt mét c¸ch chÝnh x¸c. Nh­ng nã còng cã h¹n chÕ ë chç: nÕu chØ biÕt ®­îc møc ®é ®èi mÆt cña Ng©n hµng th× ch­a ®ñ mµ Ng©n hµng ph¶i kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nh­ dù b¸o biÕn ®éng l·i suÊt. ¸p dông chÝnh s¸ch mÒm dÎo cho c¸c kho¶n vay: §Ó phßng ngõa cho Ng©n hµng gÆp ph¶i rñi ro l·i suÊt Ng©n hµng cã thÓ ®­a ra chÝnh s¸ch l·i suÊt mÒm dÎo cho c¸c kho¶n vay vµ c¸c tµi s¶n cña Ng©n hµng cã kú h¹n dµi. §èi víi c¸c kho¶n vay cã kú h¹n dµi Ng©n hµng cã thÓ ®­a ra c¸c møc l·i suÊt thay ®æi theo l·i suÊt trªn thÞ tr­êng theo tõng th¸ng, tõng quý, nöa n¨m, mét n¨m; hoÆc lµ trong thêi gian ®Çu Ng©n hµng cã thÓ ®­a ra møc l·i suÊt cao h¬n mét chót so víi l·i suÊt cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, sau ®ã l·i suÊt nµy ®­îc tr¶ gi¶m dÇn ®i ë c¸c n¨m sau. Ngoµi ra Ng©n hµng cã thÓ ¸p dông møc l·i suÊt thay ®æi theo thÞ tr­êng nhÊt lµ khi l·i suÊt ë trong thêi kú th­êng xuyªn biÕn ®éng m¹nh. BiÖn ph¸p ®æi chÐo l·i suÊt: §æi chÐo l·i suÊt gióp mét tæ chøc tµi chÝnh cã nhiÒu tµi s¶n cã lo¹i nh¹y c¶m vÒ l·i suÊt h¬n so víi nh÷ng tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m vÒ l·i suÊt, cã thÓ trao ®æi c¸c dßng tiÒn thanh to¸n víi mét tæ chøc tµi chÝnh cã nhiÒu tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m vÒ l·i suÊt h¬n so víi nh÷ng tµi s¶n cã lo¹i nh¹y c¶m vÒ l·i suÊt. Nhê vËy gi¶m ®­îc rñi ro l·i suÊt cho c¶ hai phÝa. Ch¼ng h¹n Ng©n hµng th­¬ng m¹i A cã b¶ng c©n ®èi tµi s¶n nh­ sau Ng©n hµng th­¬ng m¹i A 1. Nh÷ng tµi s¶n cã lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt: 30 tr ®ång 2. Nh÷ng tµi s¶n cã lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh: 70 triÖu ®ång 1. Nh÷ng tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt : 50 tr ®ång 2. Nh÷ng tµi s¶n nî lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh: 50triÖu ®ång Mét Ng©n hµng th­¬ng m¹i B cã b¶ng c©n ®èi tµi s¶n nh­ sau: Ng©n hµng th­¬ng m¹i B 1. Nh÷ng tµi s¶n cã lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt: 70 tr ®ång 2. Nh÷ng tµi s¶n cã lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh: 30 triÖu ®ång 1. Nh÷ng tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt : 50 tr ®ång 2. Nh÷ng tµi s¶n nî lo¹i cã l·i suÊt cè ®Þnh: 50triÖu ®ång Ng©n hµng th­¬ng m¹i A vµ Ng©n hµng th­¬ng m¹i B sÏ thùc hiÖn ®æi chÐo l·i suÊt b»ng c¸ch: Ng©n hµng th­¬ng m¹i A thanh to¸n thu nhËp tõ 20 triÖu ®ång tµi s¶n cã l·i suÊt cè ®Þnh cho Ng©n hµng th­¬ng m¹i B, cßn Ng©n hµng th­¬ng m¹i B thanh to¸n thu nhËp tõ 20 triÖu ®ång tµi s¶n cã lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt cho Ng©n hµng th­¬ng m¹i A. Tõ ®ã gióp cho c¶ hai Ng©n hµng cã thÓ tr¸nh ®­îc rñi ro l·i suÊt. ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng ®ßi c¸c Ng©n hµng ph¶i s¾p xÕp l¹i b¶n quyÕt to¸n tµi s¶n cña m×nh nªn Ýt tèn kÐm trong viÖc gi¶m rñi ro l·i suÊt. H¹n chÕ cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ c¸c Ng©n hµng khã cã thÓ biÕt ®­îc th«ng tin vÒ nhau ®Ó thùc hiÖn ®æi chÐo l·i suÊt. §Ó kh¾c phôc h¹n chÕ nµy trªn thÞ tr­êng ®· xuÊt hiÖn c¸c trung gian m«I giíi cho c¸c Ng©n hµng. H¹n chÕ thø hai lµ khã c¸c Ng©n hµng nµo mµ b¶ng quyÕt to¸n trïng khíp nh­ ë vÝ dô trªn. KÕt luËn Cã mét nhµ kinh tÕ häc nµo ®ã ®· nãi r»ng: “bÊt chÊp nh÷ng bé com lª ®en cña c¸c nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng, ho¹t ®éng Ng©n hµng vÉn lu«n lµ ho¹t ®éng rÊt ®a d¹ng vµ mang tÝnh rñi ro cao”. MÆt kh¸c trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ hiÖn nay còng ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n trÞ Ng©n hµng ph¶i lµ nh÷ng ng­êi tµi giái c¶ trong lý thuyÕt vµ thùc tiÔn th× míi cã thÓ gióp cho c¸c Ng©n hµng ho¹t ®éng tèt. §©y lµ mét viÖc lµm rÊt khã nh­ng kh«ng cã nghÜa lµ kh«ng thÓ lµm ®­îc. V× vËy ®Î chuÈn bÞ chóng ta ph¶I häc tËp vµ nghiªn cøu mét c¸ch thùc sù nghiªm tóc. Lµ mét sinh viªn cña khoa Ng©n hµng – Tµi chÝnh cã truyÒn thèng häc tËp tèt, em sÏ cè g¾ng h¬n n÷a ®Ó trë thµnh con ng­êi cã Ých cho x· héi. Tµi liÖu tham kh¶o TiÒn vµ ho¹t ®éng Ng©n hµng – Mishkin Nh÷ng rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh Ng©n hµng T¹p chÝ Ng©n hµng sè 11 th¸ng / 1998 ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ sè 13/1999 T¹p chÝ Ng©n hµng sè 1 th¸ng 1/1999