Đề tài Tài sản bảo đảm

phải được thực hiện một cách khách quan, công khai, minh bạch, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia giao dịch bảo dảm, cá nhân, tổ chức có liên quan và phù hợp với các quy định của pháp luật. Người xử lý tài sản bảo đảm là bên nhận bảo đảm hoặc người được bên nhận bảo đảm ủy quyền, trừ trường hợp các bên tham gia giao dịch bảo đảm có thỏa thuận khác Việc xử lý tài sản bảo đảm để thu hồi nợ không phải hoạt động kinh doanh tài sản của bên nhận bảo đảm. Vai trò của việc sử dụng tài sản bảo đảm Vai trò phòng ngừa rủi ro tín dụng: Tài sản bảo đảm sẽ gắn việc trả nợ của khách hàng với sự tồn tại của tài sản đồng thời tổ chức tín dụng cũng có những định hướng cụ thể trong việc kiểm soát khoản vay. Vai trò hạn chế rủi ro tín dụng: Do ngân hàng có quyền ưu tiên đối với tài sản đảm bảo nên đây là nguồn thu nợ thứ hai của ngân hàng. Là rào cản đối với những đối tượng đi vay có chủ định lừa đảo. Rủi ro trong việc thực hiện những nghiệp vụ có liên quan đến tài sản bảo đảm Khi thực hiện các hoạt động tín dụng thì không thể tránh khỏi rủi ro, và hai rủi ro chính mà chúng ta thường gặp phải trong hoạt động tín dụng đó là vấn đề lựa chọn đối nghịch và rủi ro đạo đức. Lựa chọn đối nghịch xảy ra trước khi cho vay, do ít thông tin mà ngân hàng có thể sai lầm trong việc lựa chọn khách hàng và dẫn đến những rủi ro trong thanh toán sau này. Rủi ro đạo đức xảy ra sau khi cho vay, cũng vì ít thông tin và khả năng kiểm soát quá trình sử dụng vốn, tình hình hoạt động kinh doanh, nguồn trả nợ… gặp khó khăn mà một lần nữa, ngân hàng lại gặp phải những khó khăn trong việc thu hồi nợ. Chính vì vậy mà khi cho vay, vấn đề đầu tiên các ngân hàng xem xét là tài sản và giá trị tài sản thế chấp. Theo đó, bất động sản thường là tài sản luôn được các ngân hàng ưu tiên lựa chọn hàng đầu, do nó có một số ưu điểm vượt trội sau đây: - Tính cố định: nhờ tính chất này mà khi nhận BĐS làm tài sản thế chấp, các ngân hàng dễ dàng thực hiện quá trình xác định, định giá, giám sát trong và sau cho vay; cũng không tốn thêm các chi phí liên quan đến việc quản lý tài sản. - Tính thanh khoản và khả năng xử lý tài sản thế chấp là BĐS khi khách hàng không trả được nợ vẫn cao hơn nhiều tài sản khác nhờ tính khan kiếm và sự phát triển của thị trường BĐS. - BĐS là những tài sản ít hao mòn. - Giá chuyển nhượng BĐS trong thực tế chứng minh luôn tăng trong dài hạn do đặc tính khan hiếm, mặc dù, trong ngắn hạn dưới sự tác động của khủng hoảng nhà đất, chu kỳ kinh tế, các qui định của chính quyền hoặc những nguyên nhân khác có thể sụt giảm ở một số khu vực, một số phân khúc thị trường. - BĐS là một trong số những tài sản có các giấy tờ chứng minh quyền sở hữu/sử dụng rõ ràng nhất, nhờ đó mà việc xác nhận chủ sở hữu/sử dụng tương đối dễ dàng. Thế nhưng, khi sử dụng bất động sản làm tài sản bảo đảm, vẫn cố một số rủi ro như sau: Rủi ro kỳ hạn: Cho vay đầu tư BĐS là những khoản cho vay trung, dài hạn và kỳ hạn điều chỉnh lãi suất thường từ 6 tháng đến 1 năm. Trong khi đó, phần lớn nguồn vốn huy động của các ngân hàng là nguồn vốn ngắn hạn và lãi suất khá linh hoạt theo thị trường. Sự chênh lệch về kỳ hạn và lãi suất giữa nguồn vốn huy động và cho vay là vấn đề nan giải nhất mà các ngân hàng phải tính toán và cân đối trong cho vay BĐS. Rủi ro từ năng lực thẩm định và xét duyệt khoản vay BĐS thường có mức vốn đầu tư lớn mà việc thẩm định đòi hỏi trình độ chuyên môn rất cao, yêu cầu cán bộ tín dụng (CBTD) phải nắm vững các qui định pháp lý, hành chính, định mức xây dựng, đơn giá vật liệu, dòng tiền và nhiều những vấn đề khác liên quan đến dự án. Điều này phần lớn vượt quá khả năng, kinh nghiệm và năng lực giám sát của CBTD, những người có vai trò quyết định khoản vay trong ngân hàng. Ngoài ra việc sử dụng tài sản bảo đảm làm cơ sở cấp tín dụng còn tồn tại một số rủi ro: Rủi ro từ công tác tổ chức và thực hiện kiểm soát qui trình cấp tín dụng Tất cả các ngân hàng đều xây dựng qui trình cấp tín dụng từ Hội sở, Sở giao dịch đến Chi nhánh, Phòng giao dịch. Tuy nhiên, việc thực hiện qui trình này còn nhiều vấn đề: - Hội đồng tín dụng phần lớn hoạt động không đúng vai trò. Theo phân cấp thẩm quyền phê duyệt, những hồ sơ vượt mức phán quyết của Tổng Giám đốc sẽ phải trình Hội đồng tín dụng, song Tổng Giám đốc có thể là người giữ chức Chủ tịch Hội đồng nên việc có thêm Hội đồng chỉ là chia sẻ trách nhiệm, không có tác dụng phòng ngừa rủi ro. - Các qui chế cho vay đều yêu cầu khách hàng vay vốn phải có vốn đối ứng (thường khoảng 30% tổng vốn đầu tư), tuy nhiên, không khó để lách qui định này nếu khách hàng tăng chi phí dự toán. Vấn đề thẩm định chính xác vốn đầu tư dự án là cực kỳ khó khăn dẫn đến nhiều trường hợp ngân hàng cấp vốn vượt nhu cầu của phương án và được bên vay sử dụng vào những mục đích không thể kiểm soát. Nhiều ngân hàng chưa có phòng quản lý rủi ro tín dụng, chưa tách biệt chức năng giữa định giá tài sản và thẩm định tín dụng. Phòng kiểm soát nội bộ chỉ kiểm tra hồ sơ sau cho vay và không có chức năng ngăn ngừa, khuyến cáo rủi ro trong toàn hệ thống. Hoạt động của Ban kiểm soát chưa đạt hiệu quả kỳ vọng Rủi ro từ hệ thống luật pháp và việc thực thi luật pháp: đây là rủi ro có ảnh hưởng và tác động lớn đến hoạt động cấp tín dụng của ngân hàng Điều 324 luật Dân sự cho phép một tài sản được thực hiện nhiều nghĩa vụ đảm bảo, tổ chức, cá nhân có quyền sử dụng một tài sản thế chấp tại nhiều tổ chức tín dụng để vay vốn, miễn là toàn bộ các khoản vay tại các tổ chức tín dụng nhỏ hơn giá trị tài sản thế chấp. Tuy nhiên, không có nhiều trường hợp thực hiện được việc này, do chưa có cơ quan nào đứng ra xác định độ tin cậy của tài sản thế chấp và thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm tiền vay cũng không được đề cập đến. Đối với tài sản được hình thành trong tương lai, điều 8 nghị định 163 đã qui định: “Trong trường hợp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bằng tài sản hình thành trong tương lai thì khi bên bảo đảm có quyền sở hữu một phần hoặc toàn bộ tài sản bảo đảm, bên nhận bảo đảm có các quyền đối với một phần hoặc toàn bộ tài sản đó. Đối với tài sản pháp luật qui định phải đăng ký quyền sở hữu mà bên đảm bảo chưa đăng ký thì bên nhận đảm bảo vẫn có quyền xử lý tài sản khi đến hạn xử lý” Có thể thấy, điều này sẽ làm nảy sình 2 rủi ro: Rủi ro về cùng một tài sản có thể được thế chấp ở hai nơi khác nhau theo quy trình khác nhau. Quy trình một là đăng ký với Trung tâm đăng ký tài sản dưới góc độ thế chấp quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng mua bán căn hộ. Quy trình thứ hai là công chứng hợp đồng thế chấp theo Luật Nhà ở. Hai qui trình này đều được thực hiện như hướng dẫn trong luật định. Từ đây có thể thấy rằng, nếu người mua nhà A thế chấp căn hộ chưa có sổ hồng với ngân hàng C và sau đó công chứng hợp đồng thế chấp này. Tiếp theo, người này thế chấp chính căn hộ đó với ngân hàng D và đăng ký hợp đồng thế chấp này với Trung tâm đăng ký tài sản. Như vậy sẽ có trường hợp tranh chấp xảy ra đối với cả 2 ngân hàng C và D. Trên thực tế, đối với các dự án căn hộ thì chủ đầu tư cũng đã thế chấp miếng đất và khu chung cư hình thành trong tương lai (tài sản hình thành từ vốn vay) cho một ngân hàng, ví dụ ngân hàng C. Đồng thời, chủ đầu tư cũng cho phép người mua căn hộ (khi chưa có sổ hồng) thế chấp với một ngân hàng khác, ví dụ ngân hàng D. Như vậy, nếu chủ đầu tư không thanh toán được nợ với ngân hàng C thì hậu quả xử lý tài sản thế chấp là như thế nào? Quyền lợi của ngân hàng nhận thế chấp miếng đất và khu chung cư hình thành trong tương lai từ chủ dự án (ngân hàng C) hay quyền lợi của ngân hàng nhận thế chấp căn hộ từ người mua căn hộ (ngân hàng D) được pháp luật Việt Nam bảo vệ? Rủi ro từ sự yếu kém của hạ tầng thông tin tín dụng Nguồn duy nhất mà các ngân hàng có thể khai thác thông tin tín dụng hiện nay là Trung tâm Thông tin Tín dụng của NHNN (CIC). Tuy nhiên, chất lượng thông tin không đáp ứng được yêu cầu, đã có nhiều khách hàng phàn nàn với ngân hàng rằng thông tin CIC của họ vẫn còn dư nợ mặc dù khoản vay đã tất toán từ lâu. Bên cạnh đó, liệu thông tin xếp hạng tín dụng doanh nghiệp của CIC có đáng tin cậy khi các ngân hàng không biết CIC đã dựa trên tiêu chuẩn nào để xếp hạng và liệu xếp hạng đó có phù hợp với xếp hạng tín dụng tại mỗi ngân hàng hay không? Rủi ro từ tính chu kỳ của nền kinh tế Chu kỳ kinh tế có mối quan hệ chặt chẽ với sự biến động giá BĐS. Trong thời kỳ hưng thịnh, sản xuất và tiêu dùng đều mở rộng, nguồn cung tiền dồi dào và giá BĐS leo thang, các ngân hàng cũng mở rộng tín dụng BĐS. Ngược lại khi nền kinh tế phát triển quá nóng, NHNN thực hiện thắt chặt tiền tệ thì BĐS là thị trường đầu tiên bị ảnh hưởng, giá BĐS sụt giảm, tính thanh khoản hạn chế và khả năng trả nợ của các khoản vay gặp khó khăn, đặc biệt là các khoản vay đầu cơ BĐS. Rủi ro từ năng lực cạnh tranh và những vấn đề nội tại của các ngân hàng Nhiều ngân hàng nhỏ, yếu năng lực cạnh tranh buộc phải xem việc định giá tài sản thế chấp cao, đơn giản hóa thủ tục và rút ngắn thời gian thẩm định, cho vay là phương thức cạnh tranh. Việc thẩm định trở nên sơ sài, chiếu lệ, định giá tài sản theo giá thị trường. Hậu quả là, chỉ cần khách hàng chậm trả lãi 1-2 tháng hoặc giá BĐS giảm từ 5-10% thì giá trị thực của tài sản không còn bảo đảm đủ cho khoản vay. Khi nợ quá hạn xảy ra, các ngân hàng lại tìm cách đảo nợ, điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia hạn nợ, chuyển nhóm nợ và trích lập dự phòng rủi ro sai qui định khiến khả năng thu hồi càng khó khăn, kéo dài. Tóm lại, chúng ta không thể phủ nhận vai trò quan trọng của tài sản bảo đảm trong việc cấp tín dụng. Tuy nhiên, như đã phân tích ở trên, bản thân tài sản bảo đảm và việc sử dụng nó cũng tiềm tàng không ít rủi ro. Vì thế, các ngân hàng không nên quá coi trọng đến tài sản bảo đảm khi cấp tín dụng. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CẤP TÍN DỤNG CÓ TÀI SẢN ĐẢM BẢO Ở VIỆT NAM Tình hình chung: Như chúng ta đã biết, việc cho vay của ngân hàng có ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế. Ngoài việc chu chuyển dòng vốn từ nơi thừa vốn sang nơi thiếu vốn, nó còn góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong nước, cụ thể như: Các hoạt động tài trợ của ngân hàng giúp cho các doanh nghiệp duy trì ổn định sản xuất, đầu tư công nghệ, thay đổi máy móc, nhờ đó nâng cao năng lực sản xuất của nền kinh tế. Hoạt động cho vay tiêu dùng góp phần kích thích cầu tiêu dùng, qua đó góp phần tăng trưởng kinh tế, bên cạnh đó cũng sẽ thúc đẩy doanh nghiệp trong nước mở rộng sản xuất kinh doanh để đáp ứng cho lượng cầu hang hóa đang tăng. Chính vì vậy mà cùng với sự tăng trưởng kinh tế của Việt Nam những năm qua, tín dụng trong nước cũng đã có những mức tăng trưởng đáng kể: Biểu đồ tăng trưởng tín dụng Việt Nam những năm gần đây Để đáp ứng nhu cầu vay của khách hàng và tăng tính cạnh tranh của ngân hàng trong bối cảnh mở cửa nền kinh tế, hầu hết các ngân hàng đã đa dạng hóa các nghiệp vụ cấp tín dụng cho khách hàng của mình như cho vay cầm cố, bảo lãnh, thế chấp, bao thanh toán hay cho vay tín chấp… Trong đó hình thức cho vay có tài sản bảo đảm được ưu tiên hơn cả. Hình thức cấp tín dụng này tồn tại ở hệ thống ngân hàng Việt Nam từ lâu đời và khá phổ biến, bởi vì: Tài sản bảo đảm sẽ gắn việc trả nợ của khách hàng với sự tồn tại của tài sản đồng thời tổ chức tín dụng cũng có những định hướng cụ thể trong việc kiểm soát khoản vay. Hơn nữa, ngân hàng có quyền ưu tiên đối với tài sản đảm bảo nên đây là nguồn thu nợ thứ hai của ngân hàng. Đối tượng tài sản bảo đảm chủ yếu mà hầu hết các ngân hàng thương mại Việt Nam áp dụng là bất động sản, động sản, giấy tờ có giá, tài sản khác… và loại tài sản được sử dụng phổ biến nhất là bất động sản. Có thể tham khảo số liệu của một số ngân hàng dưới đây để thấy rõ hơn về cơ cấu tài sản bảo đảm thường được dùng trong cấp tín dụng tại các ngân hàng hiện nay. Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu – ACB Theo thống kê từ báo cáo thường niên của ACB trong hai năm 2008 và 2009, tài sản thế chấp là bất động sản vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cơ cấu tài sản thế chấp của khách hàng tại ngân hàng, xếp thứ hai là cổ phiếu và các giấy tờ có giá. Bảng 1: Tài sản thế chấp của khách hàng tại ACB 2008 và 2009 Nguồn: Tổng hợp từ báo cáo thường niên 2008, 2009 của ACB Xu hướng ưa chuộng tài sản bảo đảm là bất động sản và giấy tờ có giá cũng tương tự ở các ngân hàng khác. Chúng ta có thể thấy rõ hơn điều này qua một vài ví dụ dưới đây. Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam – BIDV Bảng 2: Loại hình thế chấp và giá trị tài sản thế chấp của khách hàng tại BIDV năm 2008 và 2009 Nguồn: Tổng hợp từ báo cáo thường niên BIDV 2008 và 2009 Ngân hàng thương mại cổ phần Đại Dương - Ocean Bank Bảng 3: Cơ cấu tài sản bảo đảm tại Ocean Bank 2009 Loại tài sản bảo đảm Giá trị tại thời điểm 31/12/2009 (VND) Tỷ trọng Bất động sản (BĐS) 4,074,576,572,539 57% Giấy tờ có giá (GTCG) 959,151,417,854 13% Tài sản đảm bảo khác (TSĐB khác) 2,142,314,989,710 30% Tổng 7,176,042,980,103 100% Biểu đồ 1: Cơ cấu tài sản bảo đảm tại Ocean Bank 2009 Nguồn: Tổng hợp từ Báo cáo tài chính của Ocean Bank 2009 Ngân hàng Liên Doanh Việt Thái Bảng 4: Cơ cấu tài sản bảo đảm tại Ngân hàng Liên Doanh Việt Thái 2009 Loại tài sản đảm bảo Giá trị tại thời điểm 31/12/2009 (triệu VND) Tỷ trọng Bất động sản (BĐS) 2,674,874 83.12% Động sản (ĐS) 421,739 13.11% Giấy tờ có giá (GTCG) 115,556 3.59% Tài sản đảm bảo khác (TSĐB khác) 5,792 0.18% Tổng 3,217,961 100% Nguồn: Tổng hợp từ báo cáo tài chính 2009, Ngân hàng liên doanh Việt Thái Qua một vài khảo sát tại một số ngân hàng thương mại trong nước dễ dàng nhận thấy rằng so với các loại hình cấp tín dụng khác nhau thì cấp tín dụng có tài sản bảo đảm được các ngân hàng khá ưa chuộng. Đối với loại hình cấp tín dụng “truyền thống” này loại tài sản bảo đảm được sử dụng nhiều hơn cả là bất động sản, nó chiếm tỷ trọng khá lớn trong tổng lượng tài sản đảm bảo mà Ngân hàng nhận được Bên cạnh đó, chúng ta cũng biết rằng, việc cấp tín dụng tại các tổ chức tín dụng dựa trên cơ sở sự tin cậy (uy tín). Khi cho vay, các tổ chức tín dụng luôn kỳ vọng khách hàng sẽ lựa chọn phương án đầu tư tốt và thực hiện tốt phương án đó để có đủ nguồn vốn hoàn trả đầy đủ gốc và lãi vay. Tuy nhiên, vấn đề không hề đơn giản, là do thông tin bất cân xứng (asymmetric information) đã tạo ra lựa chọn bất lợi (adverse selection) và tâm lý ỷ lại (moral hazard). Đây là vấn đề rất lớn đối với các hoạt động "trả chậm" trong nền kinh tế nói chung và đặc biệt hơn trong thị trường tài chính, nơi mà hầu hết các giao dịch đều có tính chất trả chậm. Lựa chọn bất lợi là trục trặc của yếu tố cơ hội chủ nghĩa trước hợp đồng; nó nảy sinh vì thông tin riêng mà người thực hiện “giao dịch” có trước khi họ ký hợp đồng, trong lúc đang tính toán xem việc thực hiện “giao dịch” thì có lợi hay không (Milgron&Roberts 1992)". Đối với hoạt động tài chính ngân hàng, lựa chọn bất lợi sẽ xuất hiện khi nguồn vốn khan hiếm, lãi suất cho vay bị đẩy lên cao. Theo nguyên tắc "rủi ro cao - lợi nhuận cao" (high risk - high return) và nguyên tắc loại trừ, khi nguồn cung tín dụng dồi dào, mức lãi suất cho vay thấp thì các dự án có suất sinh lợi thấp - rủi ro thấp, đảm bảo khả năng trả nợ một cách chắc chắn và các dự án có suất sinh lợi cao - rủi ro cao với khả năng trả nợ ít chắc chắn hơn đều được cấp tín dụng để thực hiện. Tuy nhiên, vấn đề nảy sinh khi nguồn vốn khan hiếm, lãi suất cho vay bị đẩy lên cao. Khi đó các dự án an toàn không được cấp tín dụng mà chỉ có những dự án có mức độ rủi ro cao, với suất sinh lợi cao được vay vốn để thực hiện. Đây chính là vấn đề lựa chọn bất lợi trong hoạt động tài chính ngân hàng đã xảy ra. Khi mà chỉ các dự án có độ rủi ro cao được thực hiện thì nguy cơ vỡ nợ của các tổ chức tài chính là rất cao. Do biết chắc có lựa chọn bất lợi sẽ xảy ra nên bên cho vay (người không có thông tin) sẽ sử dụng cơ chế sàng lọc (screening) nhằm lựa chọn dự án tốt, khách hàng tốt để cho vay. Các tiêu chí chính dùng để sàng lọc, đánh giá, lựa chọn khách hàng gồm: mức độ tín nhiệm, năng lực tài chính và giá trị tài sản hiện có của khách hàng. Đây là các yếu tố quan trọng nhất trong quyết định cấp tín dụng. Tuy nhiên thực tế thị trường tài chính Việt Nam hiện nay nảy sinh một vài vấn đề đáng lưu ý sau: Đánh giá mức độ tín nhiệm của khách hàng: Yếu tố cơ bản của tiêu chí này là mối quan hệ dài hạn, uy tín, thương hiệu của khách hàng trên thị trường, năng lực và trình độ quản lý, sự am hiểu trong lĩnh vực hoạt động kinh doanh... Những yếu tố rất khó đánh giá vì Việt nam mới chuyển sang kinh tế thị trường gần 20 năm. Ý thức của đại bộ phận doanh nghiệp về việc xây dựng thương hiệu, uy tín trên thương trường với chiến lược kinh doanh dài hạn mới chỉ được đề cập trong một vài năm gần đây. Rất ít doanh nghiệp khẳng định được thương hiệu của mình. Mặt khác, hoạt động tín dụng ngân hàng mới thực sự phát triển trong vòng 5 năm trở lại đây (sau khi cơ chế đảm bảo tiền vay được nới lỏng, khu vực kinh tế ngoài quốc doanh được khuyến khích, tín dụng theo chỉ định và theo kế hoạch được tách khỏi tín dụng thương mại...). Mối quan hệ giữa khách hàng và các tổ chức tín dụng gần như mới được xác lập, chưa đủ độ dài thời gian để tạo ra sự tin cậy. Do đó việc đánh giá mức độ tín nhiệm để làm tiêu chí quyết định cấp tín dụng đã được đặt ra nhưng còn rất mờ nhạt. Đánh giá năng lực tài chính của khách hàng: Đối với một khách hàng, năng lực tài chính được thể hiện qua các tiêu chí chính như: Tỷ lệ vốn chủ sở hữu so với tổng tài sản; Suất sinh lợi trên tổng tài sản (ROA); Suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu (ROE); Giá cổ phiếu trên thị trường chứng khoán và một số chỉ tiêu khác. Nhưng làm thế nào để tính toán, đánh giá các chỉ tiêu này và mức độ tín cậy của nó liệu có đảm bảo khi mà các báo cáo tài chính không được kiểm toán độc lập, hệ thống thông tin, chuẩn mực kế toán chưa thực sự đủ độ tin cậy. Đó là chưa nói đến việc rất nhiều doanh nghiệp có hai hoặc nhiều hệ thống sổ sách, báo cáo kế toán. Cộng với việc thị trường chứng khoán mới hình thành, có rất ít các công ty đã niêm yết nên rất khó đánh giá giá trị của công ty. Mặt khác, trình độ và khả năng phân tích đánh giá tình hình tài chính của khách hàng đối với các ngân hàng còn rất hạn chế, chưa đủ sự tự tin để đưa ra kết luận một cách độc lập, có độ tin cậy cao... Đây chính là vấn đề mà việc đánh giá năng lực tài chính của khách hàng không đóng vai trò quan trọng trong các quyết định cấp tín dụng. Có chăng việc phân tích tài chính chủ yếu mang tính hình thức và thủ tục. Xác định giá trị các loại tài sản hữu hình của khách hàng: Khi không thể nhìn vào những cái vô hình và khó phân tích như giá trị vô hình của doanh nghiệp, giá trị của vốn chủ sở hữu, giá trị thực của các khoản phải thu, các khoản tồn kho... Nhất là lần đầu tiên thiết lập quan hệ tín dụng thì việc này càng khó khăn hơn. Các tổ chức tín dụng Việt Nam chọn việc làm đơn giản nhất là xem xét những cái gì hiện hữu nhất. Đó chính là các tài sản hữu hình mà chủ yếu là tài sản cố định dùng để đảm bảo cho các khoản vay. Các tài sản hữu hình là thứ dễ xác định giá trị nhất. Việc cấp tín dụng sẽ cảm thấy yên tâm hơn rất nhiều nếu nó được đảm bảo bằng tài sản, nhất là các loại tài sản có tính thanh khoản và giá trị cao. Việc quản lý các loại tài sản cũng sẽ dễ dàng hơn khi các tổ chức tín dụng nắm giữ tài sản hoặc giữ những giấy tờ sở hữu chúng và được nhà nước xác nhận. Còn về vấn đề tâm lý ỷ lại thì tâm lý ỷ lại trong lĩnh vực tài chính xảy ra sau khi cấp tín dụng, những người được cấp tín dụng luôn có xu hướng muốn thực hiện các đầu tư rủi ro hơn những người cho vay mong đợi, vì chủ đầu tư sẽ có được những khoản lợi nhuận rất lớn nếu dự án thành công, trong khi những người cấp tín dụng chỉ nhận được một khoản lợi ích cố định. Ngược lại, nếu dự án thất bại thì bên cho vay sẽ bị mất một phần hoặc toàn bộ vốn do không được hoàn trả đầy đủ. Để hạn chế tâm lý ỷ lại, người ta thường dùng cơ chế giám sát (monitoring) và cơ chế khuyến khích (incentive). Trong cơ chế giám sát, người cho vay thường thực hiện việc kiểm tra sử dụng vốn vay sau khi giải ngân, kiểm tra hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng vay theo định kỳ. Còn cơ chế khuyến khích được thực hiện bằng cách các tổ chức tín dụng sẽ cấp tín dụng với những điều kiện ưu đãi về lãi suất, phí, hạn mức tín dụng, tài sản đảm bảo....cho những khách hàng có uy tín trong quan hệ, vay trả sòng phẳng. Ngược lại, đối với các khách hàng không có uy tín trong quan hệ sẽ bị hạn chế hạn mức tín dụng (thậm chí chấm dứt quan hệ tín dụng), phải chịu lãi suất cao và những điều kiện khắt khe hơn về đảm bảo tiền vay... Như vậy có thể nói, tài sản bảo đảm có vai trò rất lớn trong quyết định cấp tín dụng của các tổ chức tín dụng Việt nam hiện nay, không đơn giản vì nó là chỗ dựa tin cậy trong việc đưa ra quyết định cấp tín dụng mà hơn thế nữa, tài sản bảo đảm có tác dụng rất tốt trong việc ngăn ngừa sự xuất hiện của tâm lý ỷ lại sau khi cho vay. Khi những khoản tín dụng được cấp mà không có tài sản bảo đảm, phần vốn của bên vay tham gia rất ít hoặc không tham gia vào dự án đầu tư, thì xu hướng tất yếu là bên vay sẽ thực hiện các dự án có mức độ rủi ro cao để đem lại lợi nhuận cao vì nếu dự án thất bại thì cái mà họ mất là không đáng kể, ngược lại nếu dự án thành công thì lợi ích của họ là rất lớn. Hành vi của bên vay sẽ hoàn toàn ngược lại khi họ phải đem thế chấp các tài sản hiện có của mình để được cấp tín dụng. Khi tài sản được thế chấp, cầm cố tại các tổ chức tín dụng thì người vay sẽ bị mất nó nếu khoản vay của họ được đầu tư không cẩn thận và xảy ra rủi ro. Chính vì vậy mà họ phải thận trọng hơn khi thực hiện quyết định đầu tư của mình. Những bất cập trong việc cấp tín dụng bằng tài sản bảo đảm: Chi phí Theo công văn số 5158/NHNN- CSTT ngày 10/6/2008, yêu cầu các tổ chức tín dụng thực hiện việc không được thu phí liên quan đến hoạt động cho vay. Tuy nhiên trên thực tế, các ngân hàng vẫn tiến hành thu một số loại phí trong hoạt động cho vay có bảo đảm. Điều này là do quy định về lãi suất trần của Ngân hàng Nhà nước (nay là 8%), các ngân hàng không được cho vay vượt quá 150% lãi suất trần (tức là 12%). Nhưng, do cạnh tranh nên lãi suất huy động của các ngân hàng rất cao (hiện nay là khoảng hơn 10%). Do vậy, nếu chỉ cho vay với mức lãi suất 12% thì doanh thu của các ngân hàng không đủ bù đắp chi phí. Chính vì vậy, các ngân hàng thu thêm một khoản phí (thực chất chính là phần lãi suất bù) gọi là phí quản lý tài sản bảo đảm. Tùy theo chính sách của từng ngân hàng, hiện nay khoản phí đó dao động trong khoảng từ 3 - 6% tổng giá trị khoản vay. Khoản phí này thông thường sẽ được thu luôn ngay khi khách hàng ký hợp đồng vay vốn. Nếu không có quy định về lãi suất trần, phí quản lý tài sản bảo đảm là một khoản phí bắt buộc mà khách hàng phải nộp khi vay vốn, được hiểu là phí trông giữ tài sản bảo đảm cho khách hàng. Tuy nhiên, khi đó, khoản phí này chỉ khoảng từ vài trăm đến 1 triệu tùy theo giá trị khoản vay. Ngân hàng Nhà nước quy định các ngân hàng thương mại phải tiến hành kiểm tra trước, trong và ngay cả sau quá trình cho vay như thẩm tra mục đích sử dụng vốn vay, kiểm tra tài sản bảo đảm, nhân thân... Các ngân hàng đều tự mình tổ chức quy trình kiểm tra này. Nhưng trên thực tế, do quy trình kiểm tra rất nhiều và mất thời gian khiến cho việc kiểm tra giám sát có thể không chuyên nghiệp và không an toàn, nên đa số các ngân hàng sẽ thông qua một bên thứ ba độc lập tiến hành quá trình này. Do đó, các ngân hàng thu loại phí này là cũng hợp lý. Ngoài ra, khách hàng cũng phải trả một số khoản khác có liên quan như các loại phí như: phí dịch vụ quản lý tài sản đảm bảo, phí mở, thiết lập và duy trì tài khoản, phí kiểm tra hồ sơ, công chứng và đăng ký dịch vụ bảo đảm … các loại phí này cũng phù hợp với quy định của pháp luật. Sau đây, chúng tôi xin đưa ra một ví dụ cụ thể về biểu phí của ngân hàng để các bạn có thể có cái nhìn thực tế hơn: Phí mượn hồ sơ tài sản bảo đảm (nếu được cho phép) 20.000đ/ngày (tối thiểu là 200.000đ/lần) Phí giải ngân bằng tiền mặt 0.5% giá trị giải ngân Phí cấp bản sao giấy tờ Tài sản bảo đảm: Bản sao giấy tờ xe (nếu công chứng) 100.000đ/lần/bản Bản sao giấy tờ khác 50.000đ/lần/bản Phí thay đổi Tài sản bảo đảm: Thay đổi TSBĐ là GTCG do HBB phát hành 50.000đ/lần/sổ Thay đổi TSBĐ là GTCG do tổ chức khác phát hành 100.000đ/lần/sổ Thay đổi TSBĐ là Bất động sản 1.000.000đ/lần/TS Thay đổi tài sản khác 500.000đ/lần/TS Bảng: Một số khoản phí của ngân hàng Habubank (HBB) Tuy nhiên trên thực tế, các ngân hàng đã tiến hành một số thủ thuật để thu thêm phí của khách hàng nhằm thu thêm ngoài lãi suất cho vay. Có trường hợp ngân hàng chỉ giải ngân một phần nhưng vẫn tính lãi trên toàn bộ số vốn sẽ giải ngân trên hồ sơ. Ví dụ, doanh nghiệp vay 110 tỉ đồng, nhưng ngân hàng thỏa thuận với doanh nghiệp chỉ giải ngân 90 tỉ đồng, 20 tỉ đồng còn lại doanh nghiệp gửi lại Ngân hàng được xem là khoản bảo đảm cho khoản lãi vay phải trả. Vay 110 tỉ, phải trả lãi cho toàn bộ số tiền này nhưng chỉ nhận được có 90 tỉ, tính ra lãi suất vẫn vượt trần lãi suất cho vay được phép. Đây là một trong những cách lách luật của các ngân hàng. Ngoài ra, một số ngân hàng còn quy định các loại phí khác với những tên gọi khác nhau như phí tư vấn lập kế hoạch tài chính, phí dịch vụ ký hợp đồng… mặc dù khách hàng không yêu cầu các dịch vụ trên, hoặc là thu các loại phí không cần thiềt. Ví dụ: khách hàng có nhu cầu vay vốn để trả lương cho công nhân, tăng nguồn quỹ lương đề phòng trường hợp khách hàng chuyển tiền chậm trễ, công ty không kịp chi lương cho công nhân. Đồng thời, doanh nghiệp sẽ mở tài khoản tại ngân hàng để thực hiện trả lương qua thẻ cho công nhân. Tuy nhiên, ngân hàng vẫn yêu cầu khách hàng đóng phí bảo hiểm cho khoản vay này. Trên thực tế, khách hàng chỉ phải đóng phần phí này khi tài sản bảo đảm là hàng hóa, nguyên liệu phục vụ sản xuất, dễ xảy ra cháy nổ, rủi ro mới phải đóng phí bảo hiểm. Việc thu các khoản phí này cũng không được giải thích rõ ràng và ghi hóa đơn đầy đủ cho khách hàng. Nội dung các tờ phiếu thu được ghi khá sơ sài, có khi còn viết tắt. Việc thu phí của ngân hàng trong hoạt động cho vay có bảo đảm còn thiếu tính minh bạch. Nhà nước cần có những biện pháp xử phạt mạnh hơn để hạn chế việc thu phí như vậy nhằm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp sử dụng được tối đa những lợi ích của việc đi vay đầu tư. Định giá tài sản bảo đảm: Đối với tài sản Bất động sản: Việc định giá gặp khó khăn bởi các qui định từ Ngân hàng cấp trên chưa thống nhất, chưa cụ thể, còn có những điểm chồng chéo, khó hiểu làm cho cấp dưới rất khó thực hiện. Biểu hiện như qui định về phương pháp xác định giá trị tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất ở hiện nay của ngân hàng Công thương Việt Nam. Ngân hàng cho các chi nhánh ngân hàng trong hệ thống của mình được cùng với khách hàng thỏa thuận theo giá đất thực tế chuyển nhượng ở địa phương đó tại thời điểm định giá thế chấp/ định giá lại với mức: Thứ nhất, mức tối đa bằng với mức giá đất thực tế chuyển nhượng trên thị trường nếu thấp hơn hoặc bằng với giá ghi trong khung giá đất của UBND tỉnh, thành phố nơi có đất. Thứ hai, mức tối đa không quá 70% giá thực tế chuyển nhượng trên thị trường nếu cao hơn giá ghi trong khung giá đất của UBND tỉnh, thành phố nơi có đất. (Ngoài ra, Incombank còn qui định khuyến khích các chi nhánh thuê cơ quan chuyên môn có chức năng thẩm định giá để xây dựng khung giá đất áp dụng thống nhất trong toàn chi nhánh) Tuy nhiên, nếu áp dụng cách thứ nhất thì không thể cho vay vốn được, vì giá trị quyền sử dụng đất mà UBND các địa phương đưa ra chỉ để áp dụng tính thuế chứ không qui định bán, để chuyển nhượng trên thị trường. Còn áp dụng cách thứ hai, mặc dù có thoáng hơn cách 1 nhưng cũng rất khó thực hiện, bởi vì các tỉnh nhỏ hiện nay chưa có dịch vụ nhà đất. Do đó các ngân hàng ở những tỉnh này không thể có khung giá thị trường để áp dụng tính đúng 70% theo qui định được. Còn nếu thuê cơ quan chuyên môn thì do có những qui định ràng buộc bởi trách nhiệm về cách đánh giá của họ, như vậy sẽ khó có cơ quan nào đứng ra nhận xây dựng khung giá đất cho ngân hàng Đối với tài sản là động sản: Việc nhận tài sản bảo đảm tiền vay là máy móc, thiết bị và dây chuyền sản xuất để đảm bảo tiền vay đang gặp không ít khó khăn, vướng mắc về thủ tục và khả năng thẩm định. - Máy móc, thiết bị và dây chuyền sản xuất của bên cầm cố thường là đã qua quá trình sử dụng nên việc đánh giá, định giá những tài sản này khi nhận cầm cố là khó khăn. - Khi đã nhận cầm cố và đặc biệt phải bán thanh lí khi người vay không trả được nợ rất phức tạp và số tiền bán tài sản thường không thu hồi đủ gốc, lãi vay. Lí do, những máy móc, thiết bị và dây chuyền sản xuất đều mang những bí quyết công nghệ riêng, thường bị lỗi thời, lạc hậu và nhanh chóng bị mất giá trị, bởi sự phát triển của khoa học kĩ thuật, hơn nữa là do quá trình cạnh tranh nên máy móc, thiết bị dây chuyền sản xuất phải thường xuyên dược khách hàng nâng cấp, đổi mới liên tục để phù hợp với sự phát triển và hội nhập quốc tế. Vì thế những tài sản này khi thanh lí rất khó, do ít người có nhu cầu mua lại máy móc, thiết bị, dây chuyền sản xuất đã qua sử dụng, thời gian bán kéo dài, làm cho tài sản hư hỏng, xuống cấp, mất giá trị. Xử lý tài sản đảm bảo: Nhìn chung, việc xử lý TSBD là do ngân hàng cùng bên bảo đảm thực hiện, tuy nhiên trong trường hợp chủ sở hữu bị khởi tố về hành vi phạm tội thì TSBD do cơ quan thi hành án kê biên và xử lý. Tại điều 48: xử lý tài sản kê biên không bán được “...Nếu sau hai lần giảm giá mà tài sản vẫn không bán được thì người được thi hành án có quyền nhận tài sản theo giá trị đã giảm để thi hành án. Nếu người được thi hành án không nhận thì chấp hành viên trả lại tài sản đó cho người phải thi hành án và áp dụng biện pháp cưỡng chế khác”. Tuy nhiên, có trường hợp sau hai lần giảm giá vẫn không bán được, cơ quan thi hành án giao cho ngân hàng theo giá đã giảm để thi hành. Việc nhận lại tài sản không đơn giản: Về nguồn thu nợ: những khách hàng đã chuyển sang cơ quan pháp luật xử lý hầu hết là những khách hàng có khó khăn về tài chính, ngân hàng chủ yếu trông chờ nguồn xử ký tài sản bảo đảm, do vậy mặc dù trong văn bản có quy định mở là “…áp dụng biện pháp cưỡng chế khác”, nhưng thực tế Ngân hàng vẫn buộc phải chấp nhận vì nếu không nhận tài sản này thì khó trông chờ vào nguồn thu hồi khác. Về giá tài sản nhận lại, có trường hợp xảy ra như sau: Trường hợp 1: Giá tài sản Ngân hàng nhận lớn hơn phần nợ vay Ngân hàng, vậy ngay tại thời điểm nhận, Ngân hàng đã phải trích ngay số tiền chênh lệch lớn hơn phần nợ vay này trả cho cơ quan thi hành án để thi hành án. Tuy nhiên, trong quy định về tài chính của Ngân hàng thì không có quy định nào để hạch toán chi cho khoản này. Mặt khác, khi tài sản Ngân hàng đem bán trên thị trường, giá thực tế thu về thấp hơn giá nhận thì Ngân hàng lấy khoản nào để bù đắp cho phần đã trả lại chênh lệch cho cơ quan thi hành án. Trường hợp 2: Nghĩa vụ trả nợ theo Pháp lệnh Thi hành án, giá trị tài sản kê biên phải lớn hơn nghĩa vụ bảo đảm, như vậy giá đã giảm hai lần của tài sản kê biên mà ngân hàng nhận lại cũng sẽ lớn hơn nghĩa vụ bảo đảm, do đó tại thời điểm Ngân hàng nhận lại tài sản, khách hàng đã hết nghĩa vụ với Ngân hàng. Nhưng thực tế xảy ra trường hợp là tại thời điểm bán tài sản, giá tài sản lại giảm thấp hơn phần nợ vay, như vậy lúc này khách hàng có trách nhiệm với phần nợ thiếu không? Nếu khách hàng không có nghĩa vụ gì thì ngân hàng lấy nguồn nào để bù đắp? Đây là một bài toán khó và cần phải giải quyết một cách triệt để và kịp thời. Ngoài ra, cũng liên quan đến vấn đề xử lý tài sản bảo đảm, lại phát sinh vướng mắc liên quan đến nộp thuế chuyển quyền sử dụng đất, chuyển quyền thuê đất. Các tổ chức tín dụng hiện nay đang tích cực xử lý tài sản bảo đảm trong đó có quyền sử dụng đất, quyền thuê đất, gọi chung là quyền sử dụng đất (QSDĐ) chiếm một tỷ trọng khá lớn trong tổng giá trị tài sản phải xử lý để thu hồi nợ, nhằm tiếp tục lành mạnh hóa tình hình tài chính, hoàn thành tốt đề án tái cơ cấu ngân hàng. Nhất là các ngân hàng thương mại cổ phần hóa thì vấn đề đặt ra càng bức thiết hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, vướng mắc lớn nhất là sau khi xử lý phải nộp thuế từ chuyền QSDĐ. Những khó khăn khi xử lý những khoản nợ quá hạn có tài sản bảo đảm Như chúng ta đã thấy, vấn đề xử lý nợ quá hạn để lành mạnh hóa tình hình tài chính của các NHTM hiện nay là một vấn đề khá bức xúc, tốc độ xử lý chậm, hiệu quả không cao, trong khi thời gian hội nhập ngày càng rút ngắn. Không phải vì Ngân hàng không khẩn trương xử lý mà chính vì trong xử lý còn quá nhiều vướng mắc, bất cập, chẳng hạn như : Trong tổng số nợ xấu của các NHTM quốc doanh có đến 60% là nợ không trả được của các doanh nghiệp nhà nước. Các khoản nợ này đã được thẩm tra và nếu xác định do nguyên nhân bất khả kháng thì được Nhà nước cho khoanh hoặc xóa nợ. Do chưa có nguồn thu nên dù đã đưa ra khỏi dư nợ tín dụng, nhưng các NHTM vẫn hạch toán ở khoản nợ phải thu và vẫn là tài sản có của NHTM. Hoặc những khoản nợ quá hạn đã được xét cho tạm khoanh nhưng vẫn còn hạch toán ở tài khoản nợ quá hạn và như vậy vẫn còn nằm trong dư nợ tín dụng. Có thể nói rằng đây là số tài sản không có thực nhưng NHTM phải theo dõi, phải hạch toán vào trong bảng cân đối trong suốt mấy năm cho đến khi nào có nguồn xử lý. Còn đối với số nợ có tài sản bảo đảm, cụ thể là tài sản thế chấp, thì một khối lượng lớn tài sản thế chấp liên quan đến các vụ án vẫn chưa được xử lý, hoặc đã xử lý nhưng tiến trình bàn giao quá chậm nên dẫn đến tình trạng tài sản hư hỏng, xuống cấp. Nếu ngân hàng muốn bán, khai thác hoặc cho thuê buộc phải sửa chữa, đầu tư thêm. Điều này làm cho chi phí hoạt động của ngân hàng tăng lên, trong khi giá trị thu hồi từ các tài sản này chưa chắc đã thu đủ nợ gốc. Mặt khác, các tài sản này có khi do vướng mắc về hồ sơ, thủ tục,…nên giá bán thực tế đôi khi thấp hơn dự kiến. Giá trị tài sản thế chấp quá lớn (có những tài sản trị giá vài chục tỉ hay thậm chí hàng trăm tỉ đồng) cũng gây khó khăn cho ngân hàng trong việc thu hồi nợ, vì ít người có khả năng mua được. Hơn nữa, khi bỏ ra một số tiền quá lớn mà mua lại tài sản “vỡ nợ” thì sức ép tâm lý không phải dễ dàng vượt qua. Một số điểm về cơ chế pháp lý chưa rõ ràng, đặc biệt là quyền sử dụng đất. Phần lớn tài sản đảm bảo cho các món vay có giá trị lớn tại các NHTM là đất đai, nhà cửa (trên địa bàn TP.HCM có 2.870 tài sản, trị giá 933.322 triệu đồng). Thông tư liên tịch số 03/2001/TTLT-NHNN-BTP-BCA-BTC-TCĐC giữa Liên bộ Ngân hàng Nhà nước, Bộ tư pháp, Bộ công an, Bộ tài chính, Tổng cục địa chính ngày 29/4/2001 (sau đây gọi tắt là Thông tư 03) quy định tổ chức tín dụng (TCTD) không được trực tiếp bán hay được trực tiếp nhận quyền sử dụng đất để thay thế cho việc thực hiện nghĩa vụ được bảo đảm. Và theo Khoản 2 – Mục III của thông tư này, nếu không đạt được sự thỏa thuận của các bên thì TCTD phải đưa ra bán đấu giá hay khởi kiện ra Tòa. TCTD chuyển hồ sơ của tài sản thế chấp, bảo lãnh sang Trung tâm bán đấu giá chuyên trách thuộc Sở tư pháp để xử lý quyền sử dụng đất, nhưng tiến độ xử lý lại quá chậm, mất nhiều thời gian, thậm chí nhiều trường hợp tồn đọng không xử lý được. Việc này do nhiều nguyên nhân, nhưng có một nguyên nhân không thể không nhắc đến là hoạt động của Trung tâm bán đấu giá kém hiệu quả. Trong khi đó, không ít trường hợp TCTD có thể phối hợp với người có tài sản đảm bảo để xử lý hoặc tự xử lý được, nhưng khi tiến hành chuyển quyền sử dụng đất hoặc tài sản gắn liền với đất cho người mua, thì các cơ quan chức năng từ chối việc thực hiện công chứng, đăng bộ,… với lý do quyền sử dụng đất trong trường hợp này phải thông qua Trung tâm bán đấu giá chuyên trách theo quy định. Khi xử lý tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất, theo Khoản 3 – Mục III, phần B của Thông tư Liên tịch 03, thì TCTD phải xin phép Ủy ban nhân dân cấp có thẩm quyền cho phép bán đấu giá, làm cho quy trình bán đấu giá càng mất nhiều thời gian và thủ tục, cụ thể là : ° 15 ngày xin cơ quan có thẩm quyền cho phép bán đấu giá tài sản. ° 15 ngày thực hiện việc đăng ký bán đấu giá tài sản. ° 30 ngày niêm yết tài sản bán đấu giá. ° 60 ngày cho thời gian cấp giấy chứng nhận cho người mua tài sản. Trong khi khối lượng tài sản thế chấp của NHTM là rất lớn (trên địa bàn TP.HCM có 2.870 món tài sản đang thế chấp là đất đai, nhà cửa), mà theo quy định này UBND TP.HCM sẽ phải cấp 2.870 lần giấy phép cho các NHTM bán đấu giá tài sản và thời gian thu hồi nợ của các NHTM sẽ là bao lâu? Công tác thi hành án còn chậm. Trong thực tế có nhiều bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực thi hành và đã có đơn yêu cầu thi hành án của ngân hàng. Nhưng cơ quan thi hành án vẫn chưa thi hành án với nhiều lý do như bản án chưa rõ ràng, hoặc lý do này khác. Những trường hợp đó, ngân hàng phải chờ cơ quan thi hành án làm việc lại với Tòa án. Thời gian chờ đợi này thường kéo dài hàng tháng thậm chí nửa năm ngân hàng mới nhận được văn bản trả lời của cơ quan thi hành án. Một số tài sản bảo đảm khi phát mãi mới biết không hợp lệ về thủ tục pháp lý (như đã nêu ở phần trên) gây rất nhiều khó khăn cho ngân hàng trong xử lý thu hồi vốn vay. Trong nền kinh tế thị trường, đi đôi với sự sinh sôi phát triển các doanh nghiệp làm ăn hiệu quả là sự phá sản của các doanh nghiệp yếu kém trong kinh doanh và tài chính, đào thải trong cạnh tranh là quy luật khách quan, không phụ thuộc vào ý chí của nhà doanh nghiệp. Ngân hàng thương mại với chức năng trung gian tài chính của mình, luôn phải gánh chịu những khoản nợ tồn đọng là tất nhiên. Việc áp dụng các giải pháp khai thác và thanh lý đối với các khoản nợ chuyển quá hạn đều là giải pháp tác động của ngân hàng lên khách hàng khi mọi việc đã rồi. Ngân hàng vì thế luôn ở trạng thái bị động. Những giải pháp cần thiết để có thể hạn chế phát sinh nợ quá hạn không chỉ phụ thuộc vào những biện pháp từ phía ngân hàng, mà cần có những biện pháp đồng bộ từ phía Chính phủ. Trong khi chờ đợi, trước mắt các NHTM cần phải nỗ lực xử lý những khoản nợ tồn đọng, trong đó có vấn đề xử lý những khoản nợ quá hạn có tài sản đảm bảo. Hồ sơ pháp lý và khung pháp lý: Hồ sơ pháp lý: Thứ nhất, hiện nay, một số ngân hàng còn gây khó khăn trong việc xét duyện hồ sơ cấp tín dụng, nhất là yếu tố tài sản bảo đảm. Bởi thực tế cho thấy, khi xem xét hồ sơ vay vốn của doanh nghiệp, ngân hàng thường quan tâm đến các yếu tố như: phương án sản xuất kinh doanh, dự án đầu tư của doanh nghiệp, năng lực vốn sở hữu hiện tại của doanh nghiệp, tình hình tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh dựa trên các báo cáo tài chính…Đồng thời, trong các điều kiện tín dụng mà ngân hàng đưa ra, tài sản bảo đảm luôn là yếu tố đòi hỏi đầu tiên. Nguyên nhân là do nguồn vốn của ngân hàng còn hạn hẹp, năng lực thẩm định còn hạn chế do đó phải thận trọng trong các quyết định cho vay. Điều làm cho doanh nghiệp vừa và nhỏ khó tiếp cận vốn vì ngân hàng e ngại về “tư cách” vay vốn, về năng lực trả nợ của họ. Theo thống kê của Vụ tín dụng, Ngân hàng nhà nước ngày 29/9/2009 công bố, mới có 50% số doanh nghiệp ngoài quốc doanh (163 nghìn doanh nghiệp) có quan hệ tín dụng với ngân hàng và tổng dư nợ tín dụng chiếm 26,3% dư nợ tín dụng của nền kinh tế. Thứ hai, hồ sơ ngân hàng yêu cầu còn quá rườm rà, gây khó khăn đối với không ít doanh nghiệp muốn vay vốn ngân hàng. Điển hình như Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) quy định: Mục đích sử dụng vốn vay hợp pháp; Có khả năng tài chính đảm bảo trả nợ (gốc và lãi) cho ngân hàng trong thời hạn cam kết; Có dự án đầu tư, phương án sản xuất, kinh doanh, dịch vụ khả thi; Có hiệu quả hoặc có dự án đầu tư, phương án phục vụ đời sống khả thi kèm theo phương án trả nợ khả thi; BIDV có thể yêu cầu khách hàng phải có mức vốn nhất định để tham gia vào phương án/dự án xin vay vốn của mình. Ngoài ra còn có một số ngân hàng khác như ABBank, VietinBank... Thứ ba, cùng một bộ hồ sơ với mục đích vay giống nhau nhưng có ngân hàng áp dụng thu phí, có nơi lại không. Mỗi ngân hàng đều có các loại phí khác nhau. Bên cạnh đó, một số dịch vụ khách hàng không có nhu cầu sử dụng nhưng vẫn phải trả phí để hoàn tất thủ tục vay vốn. Khung pháp lý: Vướng mắc liên quan đến nộp thuế từ chuyển quyền sử dụng đất, quyền thuê đất. Như chúng ta đã biết hiện nay các Tổ Chức Tín Dụng (TCTD) đang tích cực xử lý tài sản bảo đảm trong đó có quyền sử dụng đất, quyền thuê đất (gọi chung là quyền sử dụng đất QSDĐ) chiếm một tỷ trọng khá lớn trong tổng giá trị tài sản phải xử lý để thu hồi nợ, nhằm tiếp tục lành mạnh hoá tình hình tài chính, thực hành tốt đề án tái cơ cấu ngân hàng. Nhất là các NHTM cổ phần hoá thì vấn đề đặt ra càng bức thiết hơn bao giờ hết. Tuy nhiên vướng mắc lớn nhất là sau khi xử lý phải nộp thuế. Vấn đề vướng mắc này không chỉ ở các NHTM mà của các TCTD nói chung có phát sinh việc xử lý tài sản bảo đảm từ chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Thứ nữa vướng mắc này không chỉ về thuế thu nhập từ QSDĐ mà vướng mắc cả về thuế chuyển nhượng QSDĐ. Bất cập trong đăng kí giao dịch bảo đảm. Hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm hiện nay còn tổn tại nhiều bất cập. Trước hết, phải nói đến hành lang pháp lý cho hoạt động này chưa hoàn chỉnh, đồng bộ và thiếu sự thống nhất giữa các văn bản. Sau là công tác tổ chức triển khai thực hiện (tuyên truyền, giới thiệu trong dân chúng; đào tạo, tập huấn nghiệp vụ đối với cán bộ; xây dựng mạng lưới hoạt động…) chưa đầy đủ, chu đáo và đồng bộ của các cấp, các ngành. Từ đó dẫn đến việc đăng ký giao dịch bảo đảm còn mang tính chắp vá, chưa đầy đủ, toàn diện. Một trong những điểm hạn chế làm cho công tác đăng ký giao dịch bảo đảm chưa phát huy hết được vai trò, hiệu quả của nó là do pháp luật chưa quy định trao đổi thông tin về tình trạng pháp lý của tài sản. Hiện nay, việc đăng ký giao dịch bảo đảm được thực hiện phân tán tại nhiều cơ quan khác nhau đã tạo kẽ hở trong quản lý. Ví dụ: tài sản đã được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, nhưng cơ quan quản lý nhà nước không biết, vẫn tiến hành các thủ tục pháp lý chuyển tài sản; xe ôtô được đăng ký tại phòng cảnh sát công an tỉnh, thành phố nhưng khi cầm cố lại được đăng ký tại Cục đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm, do đó ngay cả trong trường hợp người nhận cầm cố đã giữ giấy tờ xe (bản chính) thì chủ xe vẫn có thể báo mất giấy tờ để xin cơ quan công an cấp lại, sau đó bán xe cho người khác và làm thủ tục đăng ký sang tên mà không bị phát hiện … Hạn chế khả năng tiếp cận vốn tín dụng của doanh nghiệp vừa và nhỏ. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện nay rất khó tiếp cận tín dụng vì họ không đáp ứng được các yêu cầu về tài sản bảo đảm của các ngân hàng. Các ngân hàng đều muốn nhận bất động sản làm tài sản thế chấp song do phần lớn tài sản của doanh nghiệp nhỏ và vừa tồn tại dưới dạng các động sản như hàng tồn kho và các khoản phải thu mà có thể có giá trị tới hàng tỷ đôla nên việc tiếp cận tín dụng với doanh nghiệp trở nên khó khăn mà các ngân hàng Việt nam rất ít khi cho vay mà không có tài sản bảo đảm là bất động sản. Những thủ tục vay vốn của ngân hàng đặt ra như tài sản thế chấp, kinh doanh liên tục có lãi, bảng tổng kết tài sản, thậm chí phải có kiểm toán hoặc muốn vay phải có dự án … đã trở thành rào cản trong việc tiếp cận tín dụng của doanh nghiệp. CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CẤP TÍN DỤNG CÓ TÀI SẢN ĐẢM BẢO Ở VIỆT NAM Những tài sản hình thành trong tương lai Các hợp đồng giao dịch bảo đảm đối với tài sản được hình thành trong tương lai hoặc nghĩa vụ bảo đảm được xác định trong tương lai không được công chứng làm ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại. Vấn đề là cách hiểu quy định về “đối tượng của hợp đồng, giao dịch là có thật “ đến nay chưa có sự hướng dẫn giải thích từ các cơ quan chức năng. Như vậy, nếu đối tượng các hợp đồng, giao dịch bảo đảm là tài sản hình thành trong tương lai thì nên ghi rõ trong hợp đồng, giao dịch đó là vật bảo đảm được hình thành trong tương lai hoặc nghĩa vụ được hình thành trong tương lai, đồng thời nêu rõ các căn cứ để hình thành / đã hình thành nghĩa vụ dân sự và phần nào tài sản bảo đảm đó để chứng minh rằng trong tương lai nghĩa vụ / tài sản đó sẽ được hình thành đúng và đầy đủ theo các cam kết trong hợp đồng bảo đảm, thuộc sở hữu của bên bảo đảm. Định giá tài sản bảo đảm - Ngân hàng cần có hệ thống đăng kí giao dịch bảo đảm cần tập trung về một cơ quan để việc thực hiện đăng kí được thống nhất. Mở kênh riêng hoặc lập trang web thông tin pháp lý về tài sản và quyền sử dụng đất, nhà ở để các tổ chức tín dụng được truy vấn các thông tin này nhằm tiết kiệm thời gian - Phải có đội ngũ cán bộ có khả năng chuyên môn về thẩm định giá và luôn nâng cao năng lực làm việc, đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ tín dụng. - Định giá theo giá thị trường. Xử lý TSBĐ để thu hồi nợ vay: Nếu khách hàng không bị khởi tố về hành vi phạm tội, Ngân hàng có thể xử lý theo các cách sau: - Ngân hàng cùng thỏa thuận với khách hàng để đưa ra hướng giải quyết tốt nhất cho 2 bên. - Ngân hàng có thể chủ động áp dụng một trong các phương thức xử lý sau: bán, ủy quyền cho tổ chức đấu giá; ủy quyền hoặc chuyển giao tài sản cho tổ chức có chức năng mua tài sản để bán; nhận các khoản tiền, tài sản mà bên thứ ba phải trả cho bên bảo lãnh Nếu chủ sở hữu bị khởi tố về hành vi phạm tội thì để tạo điều kiện cho Ngân hàng xử lý tài sản bảo đảm thu hồi vốn vay cho Ngân hàng được thuận tiện, nhanh chóng và đúng chế độ qui định, nếu sau hai lần giảm giá mà vẫn không bán được, thì ta có thể giải quyết bằng cách “ Nếu sau hai lần giảm giá mà vẫn không bán được thì người được thi hành án (ngân hàng) có quyền nhận lại tài sản để xử lý công khai theo qui định của pháp luật, nếu giá tài sản thực tế bán được lớn hơn nghĩa vụ bảo đảm thì nguời được thi hành án có trách nhiệm chuyển số tiền chênh lệch cho Cơ quan Thi hành án”. Ngân hàng lập và quản lý hiệu quả dự phòng nợ khó đòi Thiết lập và nâng cao hiệu quả hoạt động của các công ty quản lý nợ và khai thác tài sản trực thuộc ngân hang thương mại theo quyết định số 1389/2001/QĐ-NHNN ban hành ngày 07 tháng 11 năm 2001. Công ty quản lý nợ và tài sản (QLN&TS) là một định chế đặc biệt và công cụ hữu ích để hỗ trợ phục hồi nền kinh tế do bị ảnh hưởng của nợ và tái thiết lại hệ thống ngân hàng. Các công ty QLN&TS ra đời, được giao những quyền hạn đặc biệt để hoàn thành sứ mệnh của nó trong một thời gian ngắn, cụ thể là: xử lý nợ khó đòi, tồn đọng bằng cách mua, quản lý, xử lý... nhằm tối đa hoá giá trị của những khoản nợ hoặc tài sản để bán và thu hồi vốn. Có thể thấy, trong sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của nền kinh tế nói chung và hoạt động của hệ thống ngân hàng nói riêng, việc thành lập các công ty quản lý nợ và khai thác tài sản có ý nghĩa hết scs quan trọng đối với việc giảm thiểu rủi ro trong hoạt động của các ngân hàng, trong đó có việc xử lý tài sản bảo đảm để thu hồi nợ vay vì hoạt động của các công ty nàu có những ưu điểm nhất định, chẳng hạn như: Tách rời mối quan hệ giữa ngân hàng và DN, do đó phát huy được khả năng thu hồi nợ. Tạo điều kiện cho hệ thống ngân hàng thoát khỏi sức ép về nợ, do đó hệ thống ngân hàng sẽ thực hiện tốt hơn chức năng nghiệp vụ chính của mình. Tạo điều kiện cho quá trình cải cách DNNN có lợi cho việc tái thiết theo từng chiến lược của nền kinh tế. Có quyền hạn đặc biệt khi xúc tiến xử lý và thu hồi các khoản nợ vay. Giải quyết bất cập trong đăng ký giao dịch bảo đảm. Tin học hoá hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm của Cục đăng ký giao dịch bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp. Đồng thời, các tổ chức tín dụng cũng cần phải nhận biết được tất cả các thay đổi và các lợi ích, các cơ hội kinh doanh cho vay có được từ các thay đổi đó. Đổi mới về luật pháp giao dịch bảo đảm sẽ có tác động hơn đến sự phát triển kinh tế nếu được kết hợp đồng bộ với việc hoàn thiện các thể chế pháp lý có liên quan cũng như được hỗ trợ trong việc thực thi. Ngoài việc đổi mới về pháp luật, Việt nam cũng cần phải có một hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm hoạt động hiệu quả. Các Tổ chức tài chính cần được tiếp cận với các thông tin chính xác một cách nhanh chóng để phục vụ quá trình ra quyết định cho vay của mình. Do đó các ngân hàng cũng đề xuất hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm cần tập trung về một cơ quan để thực hiện đăng ký được thống nhất. Mở kênh riêng hoặc lập trang web thông tin pháp lý về tài sản là quyền sử dụng đất, nhà ở để các TCTD được quyền truy vấn các thông tin này nhằm tiết kiệm thời gian. Một hệ thống đăng ký thống nhất trực tuyến sẽ tăng cường mạnh mẽ hiệu quả luồng thông tin, và tạo điều kiện thuận lợi cho tất cả các bên có liên quan. Nâng cao khả năng tiếp cận vốn tín dụng của doanh nghiệp vừa và nhỏ. Cần xây dựng quy trình cho vay với điều kiện cho vay, thẩm định, hồ sơ thủ tục riêng, phù hợp với doanh nghiệp nhỏ và vừa và phải khác cho vay đối với Tổng công ty, dự án lớn. Cần mở rộng cho vay bằng tài sản hình thành từ vốn vay, cho vay không phải bảo đảm tài sản. Cần đẩy mạnh thông tin tín dụng, nhất là đối với việc đào tạo lập dự án, thủ tục vay vốn kết hợp với việc xây dựng hệ thống tính điểm, phân loại khách hàng để khuyến khích trả nợ đúng hạn. KẾT LUẬN Như vậy, trước xu hướng phát triển ngày càng mạnh mẽ của thị trường tài chính nói chung và thị trường vốn nói riêng, nhu cầu vốn của các doanh nghiệp đã được đáp ứng một cách tương đối bởi các kênh huy động vốn đa dạng. Tuy nhiên, có thể khẳng định một lần nữa, nguồn cung ứng vốn từ các ngân hàng hiện vẫn giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Vì thế, nâng cao hiệu quả của việc sử dụng tài sản đảm bảo trong cấp tín dụng là một giải pháp cần thiết, vừa giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro tín dụng, vừa là động lực để các doanh nghiệp sử dụng nguồn vốn vay một cách hiệu quả, tạo tiền đề thúc đẩy sự phát triển kinh tế, đặc biệt đối với những quốc gia đang phát triển. Trước những vướng mắc đang còn tồn tại trong nguồn cung ứng vốn từ các ngân hàng Việt Nam nói chung và cấp tín dụng có tài sản đảm bảo nói riêng đòi hỏi phải có những giải pháp cụ thể và sự cố gắng, phối hợp đồng bộ của hệ thống ngân hàng, các doanh nghiệp, chính phủ và các ban ngành có liên quan. Hi vọng rằng trong thời gian tới, tài sản đảm bảo sẽ phát huy vai trò tích cực của mình, để nguồn vốn từ các ngân hàng thực sự trở thành kênh huy động vốn hiệu quả cho các doanh nghiệp Việt Nam trong tiến trình hội nhập. (đã sửa)