Đề tài Tăng cường hiệu quả quản lý, sử dụng và khả năng hoàn trả nợ nước ngoài tránh nguy cơ khủng hoảng nợ

ối năm 2011, tổng số tài trợ cam kết cho Việt Nam lên đến hơn 64 tỷ USD, số giải ngân hơn 34 tỷ, chiếm 53% tổng số ODA cam kết (theo Vụ Kinh Tế đối ngoại, Bộ Kế hoạch Đầu tư). Theo hình thức vay: ODA chiếm 75%, vay thương mại (ngoài ODA) và các khoản vay khác chiếm 25% Từ 1993-2010, tổng vốn ODA được các nhà tài trợ cam kết dành cho VN đạt tới hơn 64 tỉ USD. Riêng các nhà tài trợ tại Hội nghị Nhóm tư vấn các nhà tài trợ cho VN (CG) năm 2010 vào đầu tháng 12.2010 là 7,88 tỉ USD, năm 2011 mặc dù ký cam kết trên 8 tỉ usd nhưng giải ngân được khoảng 3.6 tỉ USD. Trong số 51 nhà tài trợ thường xuyên, có 28 song phương và 23 đa phương, chủ yếu là Nhật Bản,Ngân hàng Thế giới (WB) và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), chiếm khoảng 80% tổng giá trị ODA đã ký kết. Nhật Bản, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), các tổ chức của Liên Hợp Quốc (UN), các tổ chức phi chính phủ (NGO) và nhiều nhà tài trợ song phương khác.Nhật Bản đang là nhà tài song phương lớn nhất cho VN trong hơn 17 năm qua (trong 7,88 tỉ USD vốn cam kết đầu tháng 12.2010, Nhật Bản có mức cam kết là 1,76 tỉ USD). WB giữ vị trí là nhà cung cấp ODA đa phương lớn nhất. Mức cam kết trong hội nghị tháng 12.2010 đạt tới 2,6 tỉ USD. ADB là 1,5 tỉ USD. Số liệu Cam kết, ký kết, giải ngân qua các năm. Lượng ODA hằng năm vẫn ngày một tăng. Tỷ lệ ODA được giải ngân so với cam kết ban đầu có xu hướng tăng nhẹ. Cụ thể năm 2011 vừa qua Việt Nam được giải ngân 3.65 tỷ USD so với cam kết gần 8 tỷ USD.  Vay do phát hành trái phiếu quốc tế: o Đợt phát hành trái phiếu quốc tế đầu tiên tại Việt Nam: Năm 2005, thời cơ đã đến khi các yếu tố “thiên-thời-địa” chín muồi: Kinh tế trong nước phát triển, nợ nước ngoài ở mức an toàn, thị trường tài chính thế giới ổn định cộng với nhu cầu vốn cho đầu tư phát triển ngày một lớn. 27/10/2005, Việt Nam phát hành trái phiếu ra thị trường quốc tế (tại New York) đã thành công mỹ mãn với số tiền đặt mua lên tới 4,5 tỷ USD, cao gấp 6 lần trị giá chào bán là 750 triệu USD với lãi suất 7,125%/năm và có thời hạn là 10 năm. Ở đợt phát hành lần này, Tổng công ty công nghiệp tàu thủy Việt Nam (Vinashin) là doanh nghiệp đầu tiên đã được lựa chọn giải ngân. o Đợt phát hành trái phiếu quốc tế lần thứ 2 tại Việt Nam: Việt Nam phát hành 1 tỷ USD trái phiếu Chính phủ (TPCP) ra thị trường quốc tế với kỳ hạn mở rộng 10-30 năm, lãi suất dưới 7% cũng rất thành công vào năm 2007. Số tiền này cho 4 đơn vị (Tập đoàn Dầu khí VN, Tổng công ty Hàng hải Việt Nam, Tổng công ty Sông Đà và Tổng công ty Lắp máy VN) vay lại để thực hiện đầu tư các dự án Nhà máy Lọc dầu Dung Quất, Dự án mua tàu vận tải, Dự án thủy điện Xê Ca Mản 3 và Nhà máy Thủy điện Hủa Na. o Đợt phát hành trái phiếu quốc tế lần thứ 3 tại Việt Nam: Ngày 26/01/2010, Việt Nam đã phát hành thành công 1 tỷ USD trái phiếu Chính Phủ thời hạn 10 năm trên thị trường quốc tế với lợi tức 6,95%. Số tiền thu được từ đợt phát hành 1 tỷ USD trái phiếu quốc tế này được tập trung vào các mục tiêu: Hoàn trả vốn ngân sách Nhà Nước, Giao Bộ Kế hoạch & Đầu tư phối hợp Bộ Tài chính lựa chọn dự án phù hợp (dự kiến cho các Tập đoàn Dầu khí, Tổng công ty Hàng hải Việt Nam, Tổng công ty Sông Đà và Tổng Công ty lắp máy Việt Nam đầu tư bổ sung các dự án lọc hóa dầu Dung Quất, dự án xây dựng thủy điện Xê Ca Mản 3, nhà máy thủy điện Hủa Na và mua tàu vận tải biển). Hoàn thành chính sách tiền tệ của các ngân hàng trung ương thông qua mua bán TPCP, tác động trực tiếp đến lượng cung tiền và các biến số kinh tế vĩ mô. Mặc dù 3 lần phát hành trái phiếu với tổng giá trị 2.75 tỉ usd nhưng chỉ là con số rất nhỏ so với cùng các quốc gia đang phát triển VD như Indonesia , philipin thì còn quá nhỏ. Nhưng với mức lãi suất quanh mốc 7% rất cao như vậy thì đây lại là một điều đáng mừng. Việt Nam khó tiếp cận với mức lại suất thấp hơn nguyên do là trên thị trường thứ cấp trái phiếu của Việt Nam có tính thanh khoản rất kém. 2.2 Thực trạng quản lý và sử dụng nợ nước ngoài tại Việt Nam 2.2.1 Thực trạng quản lý nợ nước ngoài a) Cơ quan quản lý Hiện nay Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Ngân hàng Nhà nước đang là cơ quan được giao nhiệm vụ quản lý nợ của Việt Nam. Bộ Tài chính mà cụ thể là Vụ Tài chính đối ngoại thực hiện các chức năng như đàm phán các hiệp định vay nợ, ký kết hiệp định, theo dõi giải ngân và chuyển các đề nghị thanh toán chi trả nợ cho Kho bạc nhà nước... và chuẩn bị các báo cáo nợ trên cơ sở các thông tin được đăng ký khác và các báo cáo này về các khoản vay nợ trực tiếp, được bảo lãnh và cho vay lại. Ngân hàng nhà nước: thay mặt Chính phủ, đàm phán các khoản nợ đa phương với 3 tổ chức tài chính quốc tế là ADB, IMF, WB và chuyển các hiệp định chính thức đã ký sang Bộ Tài chính; quản lý vay, trả nợ của các doanh nghiệp. Bộ Kế hoạch và Đầu tư: sẽ lập dự thảo nhu cầu hàng năm về vay ODA, xây dựng danh mục các dự án chương trình được phê duyệt, đàm phán và ký kết các hiệp định khung về ODA và chuyển cho Bộ Tài chính để dàn xếp các hiệp định vay nợ cụ thể. Theo dõi đánh giá việc sử dụng ODA và tiến hành báo cáo về ODA. Tuy nhiên, trách nhiệm và phạm vi quản lý của từng cơ quan lại chưa rõ ràng và có sự chồng chéo lẫn nhau. Điều đó thể hiện ở các điểm sau:  Việc xây dựng chiến lược và kế hoạch vay trả nợ: o Luật Ngân sách Nhà nước quy định Bộ Tài chính là cơ quan xây dựng chiến lược, kế hoạch vay trả nợ trong nước và nước ngoài. o Quy chế quản lý vay và trả nợ nước ngoài quy định Bộ Kế hoạch và Đầu tư là cơ quan chịu trách nhiệm xây dựng chiến lược quốc gia về vay và trả nợ nước ngoài, đồng thời tổng hợp kế hoạch dài hạn về vay và trả nợ nước ngoài của cả nước.  Chồng chéo giữa các đơn vị của Bộ Tài chính: o Vụ Ngân sách Nhà nước: có nhiệm vụ chủ trì phối hợp với các đơn vị thống nhất quản lý nợ quốc gia; o Vụ Tài chính đối ngoại: có trách nhiệm thống nhất quản lý vay và trả nợ nước ngoài của Chính phủ và của quốc gia. o Kho bạc Nhà nước: có nhiệm vụ “nghiên cứu xây dự thảo đề án, chính sách, chế độ về huy đông vốn trong nước và ngoài nước… thông qua phát hành công trái, trái phiếu Chính phủ”. o Vụ Tài chính đối ngoại có nhiệm vụ “Nghiên cứu, đề xuất và tổ chức thực hiện các phương án huy động vốn nước ngoài trên thị trường vốn quốc tế của Chính phủ”. Như vậy chúng ta thấy có sự chồng chéo giữa các đơn vị trong chức năng quản lý nợ nói chung cũng như nợ nước ngoài nói riêng. Chính vì thế nó làm mất đi tính thống nhất trong các chính sách quản lý nợ và giảm hiệu quả quản lý. b) Cơ chế quản lý Nợ nước ngoài của Việt Nam hiện nay đang được quản lý thông qua khung thể chế, chính sách và biện pháp kỹ thuật  Khung thể chế Khía cạnh thể chế của quản lý nợ nước ngoài gồm ba phần gắn kết chặt chẽ với nhau: khung pháp lý hướng dẫn hoạt động vay và trả nợ, sắp xếp thể chế quản lý nợ và các chức năng mà các cơ quan quản lý cần đảm bảo nhằm quản lý nợ hiệu quả. Trong đó, khung pháp lý trong hệ thống quản lý nợ hiệu quả thể hiện ý chí, quan điểm của Chính phủ trong vay và trả nợ có thể chi phối cơ cấu tổ chức quản lý nợ, cơ chế trao đổi thông tin, cơ sở vật chất và con người nhằm đảm bảo thực thi chức năng quản lý nợ. o Khung pháp lý: bao gồm các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến quản lý vay và trả nợ nước ngoài như Luật quản lý nợ công 2009, Luật Ngân sách Nhà nước, nghị định 134/2005 về Quy chế vay và trả nợ nước ngoài, các Quyết định của Bộ Tài chính về quản lý nợ vay,… o Thể chế quản lý: hệ thống quản lý nợ bao gồm các cấp quản lý từ Trung ương xuống địa phương, bao trùm các hoạt động từ phân tích dữ liệu nợ đưa ra các dự đoán vĩ mô, hoạch định chính sách kế hoạch vay và trả nợ, thực hiện các hoạt động quản lý,… o Nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nợ: hoạch định chính sách, điều tiết, theo dõi và phân tích nợ, thực hiện đàm phán vay nợ và giám sát các khoản nợ, dự đoán tình hình vĩ mô nhằm đưa ra các chính sách phù hợp. Theo đánh giá khách quan thì khung thể chế, chính sách về quản lý nợ của chúng ta còn rất yếu kém. Thể hiện ở khung pháp lý còn chưa chặt chẽ, có những điểm còn chồng chéo; hệ thống quản lý nợ còn thiếu tập trung, không có tính thống nhất giữa các cơ quan quản lý, việc phân chia trách nhiệm và nhiệm vụ của các cơ quan quản lý còn chưa rõ ràng.  Biện pháp kỹ thuật Kỹ thuật quản lý nợ chú trọng vào quản lý quy mô và cơ cấu nợ nước ngoài. Việc quản lý quy mô, cơ cấu nợ nước ngoài hiệu quả nhằm xác định một cơ cấu vay hợp lý, giảm gánh nặng trả nợ tập trung tại một thời điểm, đảm bảo khả năng thanh toán các khoản nợ sắp đến hạn. Quản lý quy mô và cơ cấu nợ bao gồm bốn vấn đề trong đó ba yếu tố then chốt và gắn kết với nhau chặt chẽ nhất là khả năng trả nợ, nhu cầu vay mượn và nguồn tài trợ. Cả ba vấn đề này đều thể hiện tính kế hoạch hóa của việc vay mượn. - Nhu cầu vay vốn: được xây dựng phù hợp với chính sách kinh tế vĩ mô trong từng thời kỳ để đảm bảo sử dụng vốn vay theo đúng định hướng ưu tiên phát triển kinh tế đã đề ra. Nhu cầu vay mượn được dự đoán thông qua việc dự tính các khoản phải chi trong tương lai, đồng thời cũng phải tính toán đến khả năng trả nợ sau này. Nếu tính toán sai nhu cầu vay mượn thì sẽ ảnh hưởng xấu đến khả năng trả nợ trong tương lai. - Khả năng trả nợ: được tính toán dựa trên phân tích dư nợ hiện tại, nguồn trả nợ trong tương lai, cơ cấu nợ, các điều kiện kinh tế vĩ mô,… - Nguồn tài trợ: các khoản vay hình thành từ các nguồn như viện trợ không hoàn lại, vay ưu đãi, vay thương mại. Các nước đang phát triển thường tìm kiếm những khoản viện trợ không hoàn lại và các khoản vay ưu đãi để giảm gánh nặng trả nợ. Nước ta chủ yếu nhận nguồn tài trợ từ ODA với nhiều ưu đãi, tuy nhiên từ năm 2010 nước ta đã ra khỏi danh sách các nước nghèo nên sẽ không còn nhận được những khoản vay với điều kiện ưu đãi nữa. Điều này đòi hỏi các cơ quan quản lý phải tích cực hơn nữa trong việc tìm kiếm những nguồn tài trợ ưu đãi và đầu tư vào những dự án có hiệu quả.  Đánh giá hiệu quả của công tác quản lý nợ nước ngoài Một quốc gia được coi là có công tác quản lý nợ tốt khi mức độ ổn định và bền vững của nợ cao, thỏa mãn mức giới hạn an toàn của các tổ chức thế giới. Theo phương pháp của World Bank, để đánh giá mức độ ổn định và bền vững của nợ sẽ dựa vào các tiêu chí như: tỷ lệ nợ nước ngoài/xuất khẩu, tỷ lệ nợ nước ngoài/ thu Ngân sách Nhà nước, nợ/GDP. Tiêu chí đánh giá tính bền vững của nợ của World Bank Tiêu chí (% ) Không bền vững Trung bình Bền vững Nợ/GDP 50 40 30 Nợ/Xuất khẩu 200 150 100 Nợ/thu NSNN 300 250 200 Tính bền vững của nợ của Việt Nam Tiêu chí(% ) 2006 2007 2008 2009 2010 Đánh giá Nợ/GDP 31.4 32.5 29.8 39.0 42.2 Trung bình Nợ/XK 62 63 65 76 79 Bền vững Nợ/Thu NSNN 145 147 151 155 158 Bền vững Nguồn: Ngân hàng phát triển Châu Á, Bản tin nợ nước ngoài số 7 Theo như kết quả trên có thể nói nợ của Việt Nam có tính ổn định và bền vững, đáp ứng được ngưỡng an toàn của các tổ chức thế giới. Có thể nói trước mắt Việt Nam chưa thể xảy ra khủng hoảng nợ như Thái Lan, Mexico, Argentina,… Mặc dù vẫn có những tồn tại trong việc quản lý nợ nhưng đây có thể coi là sự cố gắng của các cơ quan quản lý trong việc nâng cao chất lượng quản lý nợ. Tuy nhiên về sức mạnh thể chế và chính sách trong quản lý nợ của Việt Nam lại đang bị đánh giá ở mức yếu kém. Các quốc gia có chính sách và thể chế tốt thì có khả năng chống đỡ được mức nợ cao hơn so với mức ổn định nợ cơ bản. Cách tiếp cận này đưa ra giá trị mức ngưỡng dựa vào tỷ lệ nợ để làm cơ sở đánh giá thể chế và chính sách của một quốc gia. Dựa vào giá trị ngưỡng, World Bank phân loại ra 3 mức thực hiện chính sách: kém, vừa và mạnh. Mức ngưỡng phụ thuộc vào chính sách và thể chế Mức ngưỡng Kém Vừa Mạnh NPV/GDP 30% 45% 60% NPV/XK 100% 200% 300% NPV/thu NSNN 200% 275% 350% Nguồn: World Bank Theo đánh giá của WB thì từ năm 2006 – 2010 các tỷ lệ trên của Việt Nam đều năm trong mức ngưỡng kém, cho thấy khung chính sách và thể chế của nước ta ít có khả năng chống đỡ với mức nợ cao. Nguyên nhân sự yếu kém trong vấn đề quản lý nợ là do chúng ta chưa có 1 cơ quan thống nhất về quản lý nợ dẫn đến sự chồng chéo trong chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan quản lý. Điều này gây ra sự thiếu nhất quán, không đồng bộ trong vấn đề quản lý nợ. Thêm vào đó, các văn bản pháp lý về quản lý nợ nước ngoài cũng chưa thống nhất, chưa điều chỉnh đầy đủ các đối tượng trong việc quản lý nợ nước ngoài. 2.2.2 Thực trạng sử dụng vốn vay a) Nguồn vốn ODA Trong những năm qua, nhiều dự án đầu tư bằng nguồn vốn ODA đã hoàn thành và được đưa vào sử dụng góp phần nâng cao, phát triển cơ sở hạ tầng của nền kinh tế, tạo điều kiện tăng trưởng kinh tế. Về mặt xã hội các dự án góp phần xóa đói, giảm nghèo, gia tăng công ăn việc làm cho xã hội, cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân. Nguồn vốn ODA chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực như giao thông vận tải, phát triển mạng lưới điện, phát triển nông nghiệp và nông thôn,… Tuy nhiên vấn đề là những nguồn vốn đầu tư này lại không được sử dụng hiệu quả. Những công trình giao thông mới đi vào hoạt động đã có dấu hiệu hỏng hóc, xuống cấp nghiêm trọng như: đại lộ Thăng Long, cao tốc HCM – Trung Lương. Hay như cảng Vân Phong, có vốn đầu tư lên đến 3,6 tỷ đô la, lễ khởi công hoành tráng tiêu tốn 4144 tỷ đồng nhưng bây giờ chỉ còn lại 144 cọc thép và 1 xà lan toàn những máy móc rỉ. Gần đây nhất là vụ xe Ben húc sập đập thuỷ điện Đăk Mek, trong khi nhà thầu cả quyết “ công trình đảm bảo chất lượng, lỗi là do tài xế xe Ben”. Tuy nhiên khi kiểm tra hiện trường thì thấy cả đập thuỷ điện dài hàng trăm mét, dày gần 2m đổ ngang xuống thân đập nhưng cách nhau phải đến gần chục mét mới thấy lòi ra 1 cây thép bé xíu. Theo thiết kế thì thân đập phải đổ bê tông cốt thép và đá hộc nhưng thực tế kiểm tra hiện trường thì thấy thân đập chỉ toàn đất cát. Với tình trạng tham nhũng, rút ruột công trình trầm trọng như ở nước ta thì công trình chưa kịp đưa vào sử dụng đã phải đổ thêm tiền vào để tu sửa, làm lại. Từ đó chúng ta có thể thấy hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA không cao. b) Vay thương mại Bên cạnh vốn vay ODA, chính phủ còn cho vay lại bằng vay thương mại đối với các doanh nghiệp nhằm chiến lược phát triển kinh tế. Cho vay lại của Chính phủ được thực hiện chủ yếu qua hai công cụ: Ngân hàng Phát triển Việt Nam VDB và các ngân hàng thương mại. Một số dự án thực hiện nhờ hoạt động cho vay lại của Chính phủ là dự án phát triển ngành công nghiệp đóng tàu Vinashin (750 triệu USD), dự án nâng cao hiệu suất ngành điện ( hơn 30 triệu USD), dự án tài chính nông thôn 2 ( 93.7 triệu USD), điện Phú Mỹ(71.6 triệu USD). Bảo lãnh chính phủ với các khoản vay nước ngoài của các doanh nghiệp và tổ chức tín dụng Bảo lãnh chính phủ đối với các doanh nghiệp và các tổ chức tín dụng khi vay nước ngoài được thực hiện nhằm hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp phát triển hoạt động kinh doanh trong khi nguồn lực còn có hạn. Các doanh nghiệp vay nợ có bảo lãnh bao gồm các doanh nghiệp nhà nước có quy mô lớn trong các ngành Bưu chính viễn thông, dầu khí, điện lực, xi măng, hàng không, và dệt. Dư nợ của Chính phủ và được Chính phủ bảo lãnh 2006-2012 (Đơn vị: triệu USD, tỷ VNĐ) Nguồn: Bản tin nợ nước ngoài của Bộ tài chính Vay thương mại hiện nay chiếm khoảng gần 7% vay nợ nước ngoài và hầu như là các khoản được CP bảo lãnh. Các doanh nghiệp vay nợ có bảo lãnh bao gồm các doanh nghiệp nhà nước có quy mô lớn trong các ngành Bưu chính viễn thông, dầu khí, điện lực, xi măng, hàng không, và dệt. Tuy nhiên khi các DN này làm ăn thua lỗ, không có khả năng hoàn trả thì gánh nặng nợ lại chuyển sang cho CP. Do ỷ vào việc được CP bảo lãnh nên các DNNN vung tay quá trán, lỗ không thể cứu vãn. Ví dụ Dự án ximăng Hạ Long do Công ty CP Ximăng Hạ Long - một thành viên của Tập đoàn Sông Đà - làm chủ đầu tư, có tổng mức đầu tư gần 6.500 tỉ đồng, đã đi vào sản xuất từ đầu năm 2010. Tuy nhiên, do nợ vay để đầu tư, sản xuất và trả nợ vay của công ty rất lớn, dẫn đến kết quả kinh doanh năm 2011 thua lỗ hơn 581 tỉ đồng và năm 2012 lỗ “kế hoạch” gần 496 tỉ đồng. Bộ Xây dựng cho biết có tới 11 dự án ximăng được Chính phủ bảo lãnh vay nước ngoài với tổng số tiền lên tới gần 300 triệu USD và 445 triệu euro (tương đương 17.000 tỉ đồng). Đặc biệt, trong số 11 dự án này có sáu dự án ximăng thuộc Tổng công ty Ximăng VN (Vicem). => Việc sử dụng không hiệu quả nguồn vốn được bảo lãnh của các DNNN đã khiến cho gánh nặng nợ nước ngoài của VN ngày càng trở nên nặng nề. c) Phát hành trái phiếu quốc tế Sau một thời gian dài chuẩn bị , ngày 27/10/2005, chính phủ đã chính thức phát hành trái phiếu trên thị trường chứng khoán New York với tổng số vốn huy động được là 750 triệu USD, lãi suất 7,125 % /Năm, thời hạn 10 năm. Toàn bộ số tiền huy động được giao cho Tập đoàn Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam (Vinashin) sử dụng để đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh. Do việc sử dụng vốn không hiệu quả, đến nay tập đoàn đã vỡ nợ. Hiện tỉ lệ tổng nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của Vinashin là 10,9 lần. Số nợ quá hạn của tập đoàn này là hơn 3.800 tỷ đồng (chiếm 91,4% tổng nợ quá hạn của 7 tập đoàn). Lần thứ 2,3: Tổng phát hành 2 tỷ đôla với lãi suất 6.75% mục đích của khoản vay này được đầu tư vào nhà máy lọc dâu Dung Quất và các đơn vị khác. Như chúng ta đã biết thì Nhà máy lọc dầu Dung Quất ngay từ khi chưa khởi công đã vấp phải những phản đối của các nhà đầu tư và các tổ chức quốc tế vì tính bất khả thi của nó. Và đến khi đi vào sử dụng thì liên tục gặp sự cố, phải tạm dừng hoạt động, kết quả kinh doanh liên tục lỗ. Hiệu quả sử dụng vốn vay thấp dẫn đến lãng phí nguồn vốn, không tạo được nguồn trả nợ vì thế càng làm tăng gánh nặng nợ nước ngoài của chúng ta.  Đánh giá hiệu quả của việc sử dụng vốn Thông qua các chương trình đầu tư, nguồn vốn vay nước ngoài được chuyển tải vào các dự án đầu tư nhằm cải thiện cơ sở hạ tầng, tạo nền tảng cho sự phát triển kinh tế bền vững. Tuy nhiên việc sử dụng nguồn vốn từ nợ lại chưa đạt hiệu quả. Điều này thể hiện ở các điểm sau:  Tốc độ giải ngân chậm Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), hiện nay tốc độ giải ngân của Việt Nam chỉ đạt khoảng 50%/năm. Thanh toán nợ của Việt Nam chỉ chiếm 28% GDP. Đây chính là một trong những vấn đề mà các nhà tài trợ mong muốn Việt Nam cần quan tâm cải thiện. Việc chậm giải ngân đồng nghĩa với tiến trình thực hiện chậm, các công trình dự án thi công dở dang, chậm tiến độ, thậm chí phải ngừng lại. Theo Báo cáo của Bộ Kế hoạch - Đầu tư tại cuộc họp, tiến độ giải ngân các dự án ODA tại Việt Nam chậm hơn so với tỷ lệ chung của quốc tế. Trong tổng vốn ODA đã ký kết của các chương trình, dự án đang thực hiện là 24,4 tỷ USD, hiện mới giải ngân được 8,8 tỷ USD. Các bộ ngành, địa phương có vốn chưa được giải ngân lớn là Bộ GTVT, Bộ Công thương (chủ yếu là các dự án do EVN làm chủ đầu tư), Bộ NN-PTNT. Đáng lưu ý, Giám đốc quốc gia WB tại Việt Nam cho biết, Dự án Phát triển giao thông đô thị Hà Nội tuy đã thực hiện được 5 năm, nhưng tỷ lệ giải ngân mới chỉ đạt 15% và mặc dù UBND TP Hà Nội có quan điểm khác, song WB vẫn kiên quyết đề nghị hủy vốn để sử dụng cho các dự án khác. Những năm vừa qua, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến việc giải ngân vốn ODA chậm ở Việt Nam là do thiếu vốn đối ứng. Tỷ lệ bình quân chung tại các dự án ODA là 80% vốn vay và 20% vốn đối ứng. Cho nên những dự án có kết cấu hạ tầng lớn như những đường cao tốc, quốc lộ... lên đến vài tỷ USD thì vốn đối ứng cũng cần đến hàng trăm tỷ đồng. Vì thế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cần phải nhanh chóng giải quyết vấn đề này để cải thiện tốc độ giải ngân, đảm bảo tiến độ của các dự án.  Hiệu quả đầu tư thấp Điều này thể hiện ở chỉ số ICOR liên tục tăng mạnh trong những năm gần đây. Chỉ số ICOR thể hiện tỷ lệ vốn trên sản lượng tăng thêm. Tỷ lệ này cao tức là cần số vốn nhiều hơn để tạo ra thêm 1 đơn vị sản lượng tăng thêm, cũng có nghĩa là hiệu quả đầu tư thấp dần. So với các quốc gia khác trong giai đoạn đầu công nghiệp hóa thì chỉ số ICOR của Việt Nam cũng cao hơn rất nhiều. Chỉ số ICOR của Việt Nam so với các nước trong thời kỳ đầu CNH Quốc gia Giai đoạn GDP Đầu tư/GDP ICOR Hàn Quốc 1961-1980 7,9 23,3 3,0 Đài Loan 1961-1980 9,7 26,2 2,7 Indonesia 1981-1995 6,9 25,7 3,7 Thái Lan 1981-1995 8,1 33,3 4,1 Trung Quốc 2001-2006 9,7 38,8 4,0 Việt Nam 2001-2006 7,6 39,1 5,1 Nguồn: Ngân hàng phát triển Châu Á Nguyên nhân hiệu quả đầu tư tại Việt Nam thấp là do các dự án hiện nay vẫn theo cơ chế xin – cho, mà đây chính là mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng và lợi ích nhóm. Ngoài ra thì còn do việc đầu tư dàn trải, thiếu trọng điểm dẫn đến thất thoát, lãng phí nguồn vốn đầu tư. 2.3 Đánh giá khả năng hoàn trả nợ của Việt Nam Từ năm 2003 Việt Nam đã hết thời gian ân hạn 10 năm và bắt đầu phải trả cả gốc lẫn lãi. Lãi suất trung bình nợ nước ngoài của Chính phủ đã tăng từ 1,54%/năm vào năm 2006 lên 1,9% trong năm 2009 và năm 2010 đạt tới 2,1%/năm. Bên cạnh đó, từ năm 2010, Việt Nam đã bước ra khỏi danh sách các nước nghèo kém phát triển và trở thành nước có mức thu nhập trung bình thấp, điều đó cũng có nghĩa là các khoản vay mới của Chính phủ sẽ tương đương với các khoản vay thương mại mà gần như không có thêm ưu đãi nào. Theo ước tính, đến năm 2016 thì Việt Nam phải trả 2.1 tỷ đô la tăng nhanh so với mức 1.67 tỷ đô la vào năm 2010 và 1.29 tỷ đôla năm 2009. Cùng với điều kiện cán cân thương mại thâm hụt thường xuyên, bội chi ngân sách thì gánh nặng trả nợ đang ngày một lớn. Để đánh giá khả năng hoàn trả nợ cần phải xem xét nhiều yếu tố, tuy nhiên người ta thường chú trọng vào việc phân tích tỷ lệ nợ nước ngoài/GDP và tỷ lệ nợ phải trả/xuất khẩu ròng và tỷ lệ nợ nước ngoài/thu ngân sách. Các chỉ tiêu giám sát về nợ nước ngoài của Việt Nam Chỉ tiêu (% ) 2006 2007 2008 2009 2010 Tổng nợ NN/GDP 31.4 32.5 29.8 39.0 42.2 Nợ NN khu vực công/GDP 26.7 28.2 25.1 29.3 31.1 Nghĩa vụ trả nợ trung dài hạn/XK ròng 1.0 3.8 3.3 4.2 3.4 Nghĩa vụ trả nợ NN/thu NS 3.7 3.6 3.5 5.1 3.7 Dự trữ ngoại hối/dư nợ ngắn hạn 6,380 10,177 2,808 290 187 Nguồn: Bản tin tài chính số 7 – Bộ Tài chính Theo biểu trên ta thấy cả ba tỷ lệ nợ/GDP, nợ/thu NSNN và nợ/XK hàng hóa dịch vụ đều đang tăng cao trong những năm gần đây. Điều này chứng tỏ khả năng thanh toán của Việt Nam đang giảm dần. Xét về quy mô nợ nước ngoài/GDP: đây là chỉ tiêu đánh giá khả năng trả nợ trên thu nhập quốc dân, nói cách khác nó thể hiện khả năng hấp thụ vốn nước ngoài của nền kinh tế. Những năm gần đây tỷ lệ này đang tăng lên nhanh chóng, từ 31.4% năm 2006 đến 42.2% vào năm 2010 và 41.5% vào năm 2011. Sở dĩ tỷ lệ này giảm 0.7% vào năm 2011 không phải là do quy mô nợ giảm mà do GDP danh nghĩa năm 2011 cao hơn so với 2010. Nếu chỉ xét về mặt số liệu thì tỷ lệ nợ của Việt Nam vẫn đang nằm trong giới hạn an toàn, tuy nhiên đặt trong điều kiện khủng hoảng nợ công ở Châu Âu đang có nguy cơ gia tăng và nền kinh tế toàn cầu nói chung và Việt Nam nói riêng đang ở tình trạng khó khăn thì có thể nói Việt Nam cũng đang đứng trước nguy cơ tiềm ẩn về rủi ro nợ. Nghĩa vụ trả nợ trung, dài hạn/xuất khẩu ròng: tỷ lệ này tăng trong những năm gần đây từ 1% năm 2006 lên 4.2% năm 2009 và 3.4% năm 2010. Giá trị xuất khẩu ròng hàng hóa dịch vụ là nguồn thu ngoại tệ thể hiện khả năng trả nợ của 1 quốc gia. Chính vì thế khi tỷ lệ này có xu hướng ngày càng tăng đã phản ánh khả năng hoàn trả của chúng ta giảm dần. Nợ phải trả hàng năm/thu NSNN: Đối với những quốc gia đang phát triển, các khoản vay nước ngoài chủ yếu là vay nợ của chính phủ hoặc do chính phủ đảm bảo. Nguyên nhân chủ yếu ở đây là khu vực tư nhân chưa đủ uy tín để có thể vay mượn trực tiếp các nguồn vốn từ bên ngoài. Do đó khả năng trả nợ của một quốc gia không chỉ phụ thuộc vào giá trị xuất khẩu mà còn phải căn cứ vào nguồn thu của chính phủ. Trong những năm gần đây thì nghĩa vụ trả nợ hàng năm thường chiếm khoảng 10% thu NSNN, nên vấn đề trả nợ cũng không gặp nhiều vấn đề. Tuy nhiên tỷ lệ này đang có xu hướng tăng, cộng thêm việc thâm hụt NSNN thì khả năng trả nợ trong tương lai sẽ khó khăn hơn. Thêm vào đó, tỷ lệ dự trữ ngoại hối/ nợ ngắn hạn của Việt Nam đang sụt giảm rất nghiêm trọng, từ 10,177% năm 2007 xuống chỉ còn 2808% vào năm 2008, 187% vào năm 2010 và đang có xu hướng sụt giảm hơn nữa, trong khi mức khuyến nghị của World Bank là 200%. Nguyên nhân dự trữ ngoại hối giảm là do thâm hụt cán cân thương mại duy trì ở mức độ cao trong nhiều năm. Vì thế nguồn ngoại tệ để trả nợ đang giảm dần và đe dọa đến khả năng trả nợ của Việt Nam trong tương lai. Một vấn đề lớn nữa là phần lớn các dự án sử dụng vốn vay nước ngoài đều đang hoạt động không có hiệu quả. Lãi từ các dự án chưa đủ để trả nợ vay, chưa kể đến nhiều dự án còn lỗ. Vì thế, gánh nặng trả nợ đang ngày càng đè nặng lên Ngân sách Nhà nước. Về dài hạn thì tình trạng này có thể dẫn đến rủi ro mất khả năng thanh toán khi mà nguồn trả nợ của Việt Nam cũng đang ngày càng khó khăn. Nhìn chung, khả năng hoàn trả của Việt Nam hiện tại vẫn được bảo đảm. Tuy nhiên xét về mặt lâu dài, với tình hình kinh tế vẫn đang khó khăn, tăng trưởng kinh tế thấp, cán cân thương mại thường xuyên thâm hụt, hiệu quả sử dụng vốn không cao… thì khả năng hoàn trả trong tương lai sẽ trở nên khó khăn hơn. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết là chúng ta phải nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn, vì đây là vấn đề mấu chốt quyết định 1 quốc gia có khả năng hoàn trả hay không. Vì Argentina tỷ lệ nợ/GDP chỉ có 35% đã rơi vào khủng hoảng nợ, trong khi đó Nhật Bản tỷ lệ này là hơn 200% nhưng do quản lý tốt và sử dụng hiệu quả nên vẫn vững vàng trước khủng hoảng nợ. Những tồn tại và yếu kém trong vấn đề quản lý và sử dụng nợ nước ngoài đang đặt ra một yêu cầu cấp thiết là cần phải có những biện pháp cụ thể để nâng cao hiệu quả sử dụng và quản lý nợ từ đó tăng khả năng hoàn trả để tránh khủng hoảng nợ trong tương lai. 2.4 Nguồn trả nợ 2.4.1 Nguồn ngắn hạn  Phát hành trái phiếu trên thị trường nước ngoài: Việt nam là một nước đang trên đà phát triển mạnh mẽ nên nhu cầu về vốn để đầu tư phát triển là rất cao. Trong bối cảnh này, phát hành trái phiếu quốc tế là một kênh huy động vốn hiệu quả mà Chính phủ và các doanh nghiệp nên tìm hiểu và tận dụng để phục vụ cho nhu cầu phát triển, nhưng nhìn chung thì loại hình này còn khá mới mẻ và cần có được sự tín nhiệm trên thị trường quốc tế.  Thuế: một nước có đồng tiền chuyển đổi, được chấp nhận rộng rãi và được dùng làm tiền dự trữ như đồng Mỹ, đồng Euro hay đồng Yen thì các nhà nước này có thể có tỷ lệ nợ rất cao mà không ảnh hưởng gì đến khả năng trả nợ vì họ có thể bán trái phiếu dễ dàng trên thị trường thế giới, thay vì phải in tiền, hay phải tăng thuế ngay để trả nợ. Những nước như Việt Nam hay cả Hy Lạp hay Ireland thì việc tăng thuế để trả nợ nước ngoài rất khó thực hiện vì nếu tăng thuế sẽ là ảnh hưởng tới kinh tế trong nước.  Kiều hối: cũng là nguồn quan trọng có thể thu hút để trả nợ nước ngoài và đây là lợi thế của Việt Nam. 2.4.2 Nguồn dài hạn  Lập Quỹ tích lũy trả nợ nước ngoài Quỹ tích lũy trả nợ nước ngoài là một biện pháp lâu dài và hiệu quả được Bộ Tài Chính hướng dẫn thành lập cách đây 4 năm. Theo quy định, mức dự trữ tối thiểu của quỹ được tính bằng 50% tổng nghĩa vụ trả nợ nước ngoài hàng năm của các khoản Chính phủ vay về cho vay lại. Đây là quỹ được thành lập để tập trung các khoản thu hồi vốn cho vay lại từ nguồn vay, viện trợ nước ngoài của Chính phủ và các khoản thu phí bảo lãnh của Chính phủ để bảo đảm việc trả nợ nước ngoài các khoản vay của Chính phủ, cũng như dự phòng bù đắp các rủi ro về tỷ giá, tín dụng, lãi suất... và xử lý các rủi ro có thể xảy ra khi Chính phủ bảo lãnh cho các doanh nghiệp vay nước ngoài. Các khoản thu của quỹ bao gồm gốc, lãi cho vay lại từ nguồn vốn ODA và các khoản vay nước ngoài khác, phí vay phải trả nước ngoài, các khoản thu phí bảo lãnh và các khoản thu hồi nợ, lãi tiền gửi và các khoản thu khác từ sử dụng vốn nhàn rỗi của quỹ. Theo hướng dẫn, phần chênh lệch giữa thu và chi là nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi, sẽ được sử dụng để tạm ứng cho Ngân sách Nhà nước; cho Ngân hàng Phát triển Việt Nam vay có kỳ hạn tối đa không quá 3 năm; dùng cấu lại nợ, hỗ trợ các dự án cho vay lại hoặc vay có bảo lãnh chính phủ gặp khó khăn. Ngoài ra, số tiền nhàn rỗi có thể được gửi có kỳ hạn tại các Ngân hàng Thương mại... để đảm bảo hiệu quả và thanh khoản.  Tăng cường hoạt động xuất khẩu Hoạt động xuất khẩu là một trong những hoạt động chính, quan trọng để thu ngoại tệ về trả nợ. Trong các nguồn thu ngoại tệ cho Ngân sách quốc gia có một số nguồn thu chính: - Xuất khẩu hàng hoá - dịch vụ. - Đầu tư nước ngoài trực tiếp và gián tiếp. - Vay nợ của Chính phủ và tư nhân. - Kiều bào nước ngoài gửi về - Các khoản thu viện trợ,... Tuy nhiên, chỉ có thu từ xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ là tích cực nhất vì những lý do sau: không gây ra nợ nước ngoài như các khoản vay của Chính phủ và tư nhân; Chính phủ không bị phụ thuộc vào những ràng buộc và yêu sách của nước khác như các nguồn tài trợ từ bên ngoài; phần lớn ngoại tệ thu được từ hoạt động xuất khẩu thuộc về các nhà sản xuất trong nước được tái đầu tư để phát triển sản xuất, không bị chuyển ra nước ngoài như nguồn đầu tư nước ngoài, qua đó cho phép nền kinh tế tăng trưởng chủ động, đỡ bị lệ thuộc vào bên ngoài. Do đó, đối với bất kỳ quốc gia nào, để tránh tình trạng nợ nước ngoài, giảm thâm hụt cán cân thanh toán, con đường tốt nhất là đẩy mạnh xuất khẩu. Nguồn ngoại tệ thu được từ xuất khẩu sẽ làm tăng tổng cung ngoại tệ của đất nước, góp phần ổn định tỷ giá hối đoái, ổn định kinh tế vĩ mô. Liên hệ với cuộc khủng hoảng tài chính Đông Nam á (tháng 7/1997), ta thấy nguyên nhân chính là do các quốc gia bị thâm hụt cán cân thương mại thường xuyên trầm trọng, khoản thâm hụt này được bù đắp bằng các khoản vay nóng của các doanh nghiệp trong nước. Khi các khoản vay nóng này hoạt động không hiệu quả sẽ dẫn đến tình trạng các doanh nghiệp không có khả năng trả nợ và buộc tuyên bố phá sản. Sự phá sản của các doanh nghiệp gây ra sự rút vốn ồ ạt của các nhà đầu tư nước ngoài, càng làm cho tình hình thêm căng thẳng, đến nỗi Nhà nước cũng không đủ sức can thiệp vào nền kinh tế, từ đó gây ra cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ. Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, tổng trị giá hàng hoá xuất nhập khẩu của Việt Nam trong tháng 9/2012 đạt 18,79 tỷ USD, giảm 8,6% so với tháng trước; trong đó, xuất khẩu đạt 9,48 tỷ USD, giảm 8% và nhập khẩu là gần 9,31 tỷ USD, giảm 9,2%. Tính đến hết quý III/2012, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hoá của cả nước đạt 166,96 tỷ USD, tăng 12% so với cùng kỳ năm trước, trong đó: xuất khẩu đạt 83,55 tỷ USD, tăng 18,6% và nhập khẩu là gần 83,41 tỷ USD, tăng 6,1%. Kết quả này đã đưa cán cân thương mại của Việt Nam trong 9 tháng năm 2012 thặng dư 143 triệu USD. Như vậy, có thể thấy tình hình xuất khẩu tuy có tăng qua các năm, nhưng vẫn nhỏ hơn nhập khẩu, và lượng tăng xuất khẩu là nhỏ, chưa đủ để chi trả cho các khoản vay nợ nước ngoài. PHẦN III: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ, SỬ DỤNG VÀ HOÀN TRẢ NỢ NƯỚC NGOÀI 3.1 Nhóm giải pháp chung 3.1.1 Hoàn thiện hệ thống pháp luật - Hệ thống pháp luật hoàn chỉnh bao gồm 4 yếu tố:  Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật: là xương sống của hệ thống pháp luật, là hệ thống nguồn luật, bao gồm không chỉ hệ thống các văn bản pháp luật mà có án lệ, thậm chí gồm cả các học thuyết pháp lý. Nếu thiếu các yếu tố khác, có thể chúng ta vẫn có một hệ thống pháp luật dù không hoàn chỉnh nhưng nếu thiếu hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật thì không thể nói đến sự tồn tại của một hệ thống pháp luật.  Các thiết chế bảo đảm cho việc thực thi pháp luật: gồm các tổ chức, các cơ quan hoặc các định chế cần thiết khác được hình thành một cách tương ứng với hệ thống văn bản pháp luật, để bảo đảm cho việc thực thi có hiệu quả hệ thống văn bản pháp luật. Nếu có một hệ thống các văn bản pháp luật đầy đủ nhưng thiếu các thiết chế cần thiết để thực thi các quy định của pháp luật, để áp dụng vào thực tế thì hệ thống văn bản pháp luật đó cũng trở nên ít ý nghĩa và kém hiệu quả.  Tổ chức thi hành pháp luật: Nếu có một hệ thống văn bản pháp luật đầy đủ nhưng không hoặc ít chú ý đến việc tuyên truyền, giáo dục, tổ chức thi hành pháp luật, đặc biệt là việc bảo đảm những nguồn lực cần thiết cho việc thực hiện pháp luật không tương xứng với những quy định của pháp luật, thì cũng làm giảm hiệu quả điều chỉnh của pháp luật.  Nguồn nhân lực và việc đào tạo nguồn nhân lực làm công tác pháp luật và nghề luật: là cơ sở bảo đảm cho việc hiện thực hóa tất cả các yếu tố trong hệ thống pháp luật, từ đội ngũ các chuyên gia xây dựng pháp luật đến đội ngũ những người làm công tác giáo dục, tuyên truyền pháp luật, tổ chức thi hành pháp luật, những người làm công tác xét xử, hoạt động tư pháp khác, luật sư, công chứng… - Từ quan niệm về một hệ thống pháp luật như trên, chúng ta cần xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ và hoàn thiện với đủ bốn yếu tố trên. Một số giải pháp cụ thể như sau:  Đẩy nhanh tiến độ, nâng cao chất lượng xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật. Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng và các tổ chức liên quan trong quá trình xây dựng các dự án luật, pháp lệnh. Bộ Tư pháp phối hợp với Văn phòng Chính phủ đôn đốc, kiểm tra việc xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật, đảm bảo tiến độ và chất lượng.  Các cơ quan có trách nhiệm phải ra các văn bản hướng dẫn thực hiện; thực hiện nghiêm chỉnh quy định không xem xét dự thảo luật, pháp lệnh nếu không kèm theo văn bản hướng dẫn thực hiện. Tập trung xây dựng, ban hành đầy đủ các văn bản hướng dẫn thi hành các luật, pháp lệnh đã có hiệu lực thi hành.  Rà soát các văn bản quy phạm pháp luật; sửa đổi, bổ sung hoặc huỷ bỏ kịp thời những quy định không còn phù hợp, tránh chồng chéo nhất là các quy định về hồ sơ, thủ tục đất đai, đầu tư, đăng ký kinh doanh, mã số thuế, giải thể, phá sản doanh nghiệp….; đồng thời, tăng cường kiểm tra, thanh tra, phát hiện, xử lý kịp thời những tồn tại, vướng mắc trong quá trình thực hiện.  Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làm công tác pháp luật và nghề luật 3.1.2 Cải thiện môi trường đầu tư a) Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng - Cơ sở hạ tầng là rào cản lớn đối với những dự án xin vay vốn nước ngoài cần điều kiện tiên phong là cơ sở hạ tầng. Giải pháp được đưa ra là: khuyến khích vốn nước ngoài được sử dụng để đầu tư vào cơ sở hạ tầng, các dự án này nên có sự tham gia của tư nhân bởi đây là hình thức hợp tác tối ưu hóa hiệu quả đầu tư và cung cấp dịch vụ công cộng chất lượng cao, nó sẽ mang lại lợi ích cho cả Nhà nước và người dân vì tận dụng được nguồn lực tài chính và quản lý từ tư nhân. - Muốn kéo được các nhà đầu tư tư nhân vào lĩnh vực hạ tầng giao thông rất cần phải tạo ra cơ chế phù hợp:  Các cơ chế như là: khi tham gia dự án doanh nghiệp được hưởng các ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp, ưu đãi với hàng hóa nhập khẩu để thực hiện dự án, được miễn tiền sử dụng đất đối với diện tích đất được Nhà nước giao hoặc được miễn tiền thuê đất trong toàn bộ thời gian thực hiện dự án…. Cơ chế này sẽ góp phần đảm bảo lợi nhuận cho các nhà đầu tư bởi lợi nhuận, xét về lâu dài chính là yếu tố đảm bảo để nhà đầu tư tư nhân bỏ vốn đầu tư.  Đồng thời nên thông qua hình thức đấu thầu rộng rãi để tạo điều kiện cạnh tranh minh bạch, công bằng cho các nhà đầu tư.  Vấn đề giải phóng mặt bằng cũng cần được triển khai nhanh chóng và hiệu quả hơn. b) Xúc tiến thương mại Về việc tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại nên làm tập trung để giới thiệu môi trường đầu tư một cách chủ động, thống nhất, thay vì giao cho các địa phương tự tổ chức như hiện nay. Đề xuất Bộ Kế hoạch Đầu tư lựa chọn khoảng 30 tập đoàn xuyên quốc gia về lĩnh vực phát triển cơ sở hạ tầng, công nghiệp chế tạo để tiếp cận và giới thiệu dự án cụ thể. c) Sửa đổi các chính sách đầu tư Cần phải thực hiện việc sửa đổi chính sách ưu đãi đầu tư; chấn chỉnh; hoàn thiện quy trình liên quan đến việc kiểm soát máy móc, thiết bị nhập khẩu và môi trường; tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước sau cấp giấy chứng nhận đầu tư; nghiên cứu lập Ban Chỉ đạo đầu tư nước ngoài tầm quốc gia để đủ thẩm quyền xử lý các khó khăn, vướng mắc. d) Các biện pháp hỗ trợ khác  Ổn định môi trường kinh tế vĩ mô.  Bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư tốt hơn, đặc biệt là việc cấp giấy phép trong các lĩnh vực.  Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (IPR) và xử lư nghiêm các trường hợp vi phạm IPR.  Nâng cao chất lượng lực lượng lao động Việt Nam.  Đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng, làm giảm và đơn giản hóa thủ tục hành chính. 3.1.3 Gia tăng hệ số tín nhiệm Hệ số tín nhiệm quốc gia là chỉ số quan trọng cho các nhà đầu tư nước ngoài trong việc đánh giá chi phí vay mượn của Việt Nam tại thị trường vốn quốc tế. Thông qua việc tiếp xúc với các công ty đánh giá xếp hạng tín nhiệm sẽ góp phần thúc đẩy, tuyên truyền và giới thiệu sâu rộng hơn về tình hình Việt Nam cho các nhà đầu tư quốc tế. Vì vậy cần có những giải pháp để gia tăng hệ số tín nhiệm cho Việt Nam, cụ thể như sau: - Tiếp tục nâng cao nội lực của nền kinh tế, tăng cường chủ động và chuyên nghiệp trong công tác xếp hạng tín nhiệm quốc gia - Cần đáp ứng một số chỉ tiêu kinh tế vĩ mô như là:  Tổng sản phẩm trong nước (GDP) bình quân 7 - 8%/năm. GDP năm 2020 theo giá so sánh bằng khoảng 2,2 lần so với năm 2010, GDP bình quân đầu người theo giá thực tế đạt khoảng 3.000 USD.  Tỷ trọng đầu tư toàn xã hội duy trì ở mức 33-35% GDP, nâng cao hiệu quả đầu tư công, đưa chỉ số ICOR về mức trung bình so với các nước có cùng mức xếp hạng tín nhiệm quốc gia.  Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa bình quân 11 - 12%/năm thời kỳ 2011 - 2020, trong đó giai đoạn 2011 – 2015 tăng trưởng bình quân 12%/năm, 2016 – 2020 11%/năm.  Giảm dần thâm hụt thương mại, kiểm soát nhập siêu ở mức dưới 10% kim ngạch xuất khẩu vào năm 2015 và tiến tới cân bằng cán cân thương mại vào năm 2020.  Tăng mức dự trữ ngoại hối nhà nước đạt ít nhất 12 tuần nhập khẩu, tỷ lệ bội chi ngân sách nhà nước giảm xuống dưới 4,5% GDP (năm 2015) và 4% GDP ( 2016-2020) 3.2 Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng nợ nước ngoài 3.2.1 Chính sách nợ gắn với liền với phát triển kinh tế Việc làm này đặc biệt quan trọng đối với Việt Nam, nhất là trong bối cảnh hiện nay, khi mà mức độ nợ nước ngoài đang ngày càng gia tăng và hiệu quả sử dụng vốn vay chưa thật hiệu quả. Trong chiến lược quản lý nợ nước ngoài, cần xác định rõ mục đích vay, những kết quả mong đợi, nhu cầu và khả năng huy động vốn vay, đối tượng sử dụng các khoản vay, các hình thức huy động vốn, mức lãi suất và các phương án sử dụng vốn vay hiệu quả. Tránh tình trạng vốn vay không được sử dụng đúng mục đích, đúng yêu cầu và hiệu quả sử dụng kém. Bên cạnh đó, cần chủ động tổ chức hội thảo, hội nghị đối thoại với các nhà tài trợ, cập nhật và thông báo tình hình kinh tế - xã hội của đất nước cùng cơ chế nhất quán về đổi mới chính sách kinh tế vĩ mô, môi trường đầu tư, tạo điều kiện cho họ hiểu và giúp đỡ Việt Nam trong quá trình xây dựng và thực hiện chiến lược nợ nước ngoài. Đồng thời, thực hiện cam kết của Chính phủ với các nhà tài trợ, ứng xử linh hoạt với nhà tài trợ dành cho Việt Nam mức cam kết ODA lớn và ổn định. 3.2.2 Đa dạng hóa danh mục đầu tư, tập trung vào các dự án trọng điểm - Việc đa dạng hóa danh mục đầu tư và chỉ tập trung vào các dự án trong điểm sẽ giúp đầu tư đúng trọng tâm, giảm rủi ro, có chọn lọc và đạt được hiệu quả. - Trong việc đa dang hóa danh mục đầu tư cần chú trọng công tác quản lý rủi ro với danh mục đó, bao gồm rủi ro về đồng tiền vay, lãi suất, tỷ giá, khả năng thanh toán và hoạt động. Trong thời gian qua, danh mục nợ của Chính phủ đã gặp phải rủi ro từ các biến động bất lợi về tỷ giá, ảnh hưởng tới chi phí trả nợ nước ngoài và giá trị danh nghĩa của nợ nước ngoài theo đồng nội tệ. Các rủi ro này bao gồm sự mất giá của đồng Việt Nam so với các loại ngoại tệ của khoản vay và biến động về tỉ giá giữa các loại tỷ giá dẫn đến việc tăng giá của các loại ngoại tệ so với đồng tiền Việt Nam. Đồng thời cần tiến hành phân tích tính bền vững của nợ cũng như điều chỉnh cơ cấu dư nợ để hình thành những đối sách phù hợp. - Tập trung vào các dự án trọng điểm: Đẩy mạnh cơ chế hợp tác Nhà nước và tư nhân đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng thông qua các dự án PPP như đã trình bày ở trên và chọn trong số danh mục đầu tư những dự án trọng điểm để tập trung nguồn lực đầu tư và phát triển 3.2.3 Kiểm soát nợ nước ngoài a) Giảm chi phí vay nợ - Chính giá tỷ giá hối đoái Tỷ giá hối đoái là giá cả đối ngoại của đồng tiền, có quan hệ hữu cơ với nợ nước ngoài và công tác quản lý nợ. Lấy ví dụ, trước năm 1979, Việt Nam có sử dụng 20 tỷ Yên Nhật tương đương với 92 triệu USD (Tỷ giá 216 Yên= 1USD). Ngày 6/11/1992, chính phủ Nhật có mở quan hệ tín dụng với Việt Nam và cho Việt Nam vay 20 tỷ Yên Nhật tương đương với 125 triệu USD( Tỷ giá 160 Yên=1 USD). Đầu năm 1995, đồng Yên Nhật lên giá, 1USD chỉ đổi được 90 Yên, như vậy đồng Yên Nhật lên giá đã làm tăng gánh nặng gốc quy ra USD cho người đi vay. Như vậy tỷ giá có tác động mạnh đến khả năng thanh toán của nợ nước ngoài của nước ta, việc cần làm là ổn định tỷ giá để đảm bảo khả năng chi trả nợ gốc và nợ lãi không bị tăng lên quá nhanh, ngoài sự kiểm soát của chúng ta. Có thể nói chính sách ngoại hối nước ta có phần “tự do” quá mức cần thiết, nên tự nó đã tác động tiêu cực đến cân đối cung cầu ngoại tệ, tức tạo nên tình trạng thiếu hụt ngoại tệ một cách giả tạo trên thị trường ngoại hối chính thức có tổ chức. Và đây là nguyên nhân chủ yếu tạo nên tình trạng bát nháo thị trường ngoại tệ. Giải pháp:  Cần xác định việc áp dụng chế tài cấm đô la hóa tiền mặt trong sở hữu cất giữ của dân cư chắc chắn sẽ có sự phản ứng, không dễ đồng thuận ngay của dư luận xã hội. Nhưng Nhà nước cần kiên trì, có chính sách thỏa đáng về tỷ giá khi dân chúng rút tiền gửi tài khoản ngoại tệ bằng tiền mặt hay chuyển khoản VNĐ để tiêu dùng, thay thế việc rút ra bằng tiền mặt ngoại tệ, chủ yếu là tiền mặt USD như hiện nay.  Kiều hối về Việt Nam cũng xử lý chuyển đổi ra VNĐ để chi tiêu trong nước; còn nguồn kiều hối chưa tiêu dùng họ vẫn có thể gửi tiết kiệm tại ngân hàng thương mại được phép bằng ngoại tệ hoặc bằng tài khoản VNĐ chuyển đổi…  Cần xóa bỏ cơ chế tài khoản tiền gửi ngoại tệ tại các ngân hàng thương mại được phép của mọi tổ chức kinh tế, lớn hoặc nhỏ của bất cứ thành phần kinh tế nào, kể cả các pháp nhân kinh tế có yếu tố đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Chuyển hẳn sang cơ chế giao dịch mua, bán ngoại tệ.  Cải thiện lòng tin: Ngoài việc điều chỉnh thì cần phải cải thiện lòng tin của người dân, nhà đầu tư và thị trường, đó là yếu tố rất quan trọng. Tỷ giá hình thành từ cung cầu, nên có giá trị thực và những dao động lên xuống quanh giá trị thực, và dao động này được hình thành từ lòng tin và niềm tin. Việc NHNN mạnh tay điều chỉnh tỷ giá về gần thị trường tự do nhưng chưa có những biện pháp mang lại lòng tin cho người dân và nhà đầu tư, nên tỷ giá tự do vẫn có thể sẽ tiếp tục tăng và tạo ra một vòng xoáy tăng giá giữa tỷ giá tự do và liên ngân hàng. Biện pháp để lấy lại lòng tin của người dân là phải cải thiện năng lực sản xuất, nhằm đẩy mạnh tăng trưởng GDP với một mức lạm phát hợp lý hơn. - Ổn định lạm phát Lạm phát là nhân tố ảnh hưởng cùng chiều đến tỷ giá hối đoái danh nghĩa của đồng nội tệ. Lạm phát cao làm gia tăng lãi suất tương đối của tiền gửi nội tệ so với ngoại tệ kéo theo sự giảm giá của đồng nội tệ, tức là lạm phát có tác động ngược chiều với giá trị của đồng nội tệ. Cần phải ổn định lạm phát để kiểm soát được diễn biến trên thị trường ngoại hối cũng như tỷ giá hối đoái. b) Tăng dự trữ ngoại hối - Dự trữ ngoại hối: đảm bảo khả năng trả nợ khi thật sự cần thiết - Nợ nước ngoài của Việt Nam hiện tương đương 50 tỉ USD, lớn gấp 3 lần so với dự trữ ngoại hối (dự trữ ngoại hối của Việt Nam hiện nay khoảng 14-15 tỉ USD) (So sánh với nước bạn Trung Quốc: Dự trữ ngoại hối của Trung Quốc: 3,2 nghìn tỷ USD, trong khi nợ nước ngoài của Trung Quốc tính đến T6.2012 chỉ là hơn 750 tỷ USD) - Biện pháp:  Cải thiện cán cân tài khoản vãng lai bằng cách tăng xuất khẩu  Cải thiện cán cân tài khoản vốn bằng thu hút vốn FDI  Tăng lượng kiều hối: trong bối cảnh Việt Nam vẫn còn trong tình trạng đô la hóa ở mức cao, hơn nữa các nguồn đầu tư từ nước ngoài có thể sẽ bất ổn trong thời gian tới, khi môi trường kinh tế quốc tế thay đổi, các dòng kiều hối nên được xem là nguồn vốn dự phòng và mang tính điều tiết trong các trường hợp đột xuất. Nhóm xin chỉ tập trung làm rõ các biện pháp tăng lượng kiều hối. - Các biện pháp tăng lượng kiều hối:  Theo WB VN đứng thứ 16/30 nước có lượng kiều hối chuyển về nước nhiều nhất , năm 2010 kỷ lục đạt 8 tỷ USD, tỷ lệ kiều hối trên GDP là 7,92%. Tuy nhiên kiều hối lại tập trung vào bất động sản tới 70% tổng nguồn kiều hối, vì vậy đã góp phần tạo nên bong bóng thị trường bất động sản. Để thu hút được hiệu quả :  Cần minh bạch thông tin về văn hóa kinh doanh ở Việt Nam cũng như các giao dịch vốn  Cần có chiến dịch quảng bá để cung cấp đầy đủ các thông tin về chính sách của Nhà nước nhằm giải tỏa tâm lý cho kiều bào ở nước ngoài, thu hút doanh nhân đầu tư về quê hương  Nhà nước cần có những định hướng, chính sách dẫn dắt kiều bào đầu tư vào các lĩnh vực sản xuất và phát triển , tránh mất cân đối trong danh mục đầu tư.  Xuất khẩu lao động: tập trung vào chất lượng nguồn nhân lực, như xuất khẩu các dịch vụ: giáo dục,… Ước tính chỉ cần mỗi lao động xuất khẩu gửi về cho người thân 2.500USD/năm, doanh số kiều hối từ lao động nước ngoài đã lên tới 1 tỷ USD/năm, góp phần đáng kể trong tổng lượng kiều hối chuyển về Việt Nam. Hiện tại có khoảng 400.000 lao động xuất khẩu đang sinh sống, làm việc tại hơn 100 quốc gia khắp thế giới là đối tượng khách hàng tiềm năng cho dịch vụ kiều hối của các NHTM. Nhìn chung, do tỷ giá ổn định nên người thụ hưởng từ kiều hối thường gửi tiết kiệm USD hoặc quy đổi sang VNĐ, giúp nguồn cung ngoại tệ của các NHTM tăng lên, góp phần ổn định tỷ giá hối đoái, tăng dự trữ ngoại hối 3.3 Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nợ nước ngoài 3.3.1 Thành lập cơ quan quản lý nợ nước ngoài Nhất thiết phải thành lập cơ quan quản lý nợ nước ngoài độc lập thống nhất trực thuộc Bộ Tài chính và chuyển chức năng chủ trì xây dựng và điều hành hạn mức vay thương mại nước ngoài về cho Bộ này cũng như chuyển nhiệm vụ vận động, chủ trì đàm phán, ký kết Điều ước quốc tế về ODA từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư sang cho Bộ Tài chính. a) Nhiệm vụ của cơ quan quản lý nợ :  Giải quyết đảm bảo được các yêu cầu trong công tác quản lý nợ nước ngoài, dẫn đến sự thiếu nhất quán trong cơ cấu nợ và dẫn đến nguy cơ rủi ro lãng phí trong hoạt động quản lý vay và sử dụng vốn vay.  Theo dõi, quản lý và giám sát nợ một cách sát sao, khách quan và độc lập.  Thực hiện và trình bày báo cáo tổng thể về quản lý nợ trước Quốc hội hằng quý.  Lập chính sách vay, trả nợ nước ngoài, về kế hoạch vay và trả nợ hàng năm. b) Các yêu cầu với cơ quan quản lý nợ:  Công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý nợ nước ngoài: Việc công khai, minh bạch nhằm tăng cường trách nhiệm trong quản lý, sử dụng các khoản nợ nước ngoài và trách nhiệm giải trình của cơ quan quản lý nợ nước ngoài. Để thực hiện tốt nguyên tắc quan trọng đó, nợ nước ngoài cần phải được tính toán, xác định đầy đủ trong quyết toán ngân sách nhà nước và phải được cơ quan chuyên môn xác nhận.  Tổ chức lại hệ thống thông tin về nợ nước ngoài: hệ thống thông tin về nợ nước ngoài ở Việt Nam cho đến nay vẫn còn nghèo nàn, chưa đầy đủ và liên tục, chất lượng thông tin về nợ thiếu tin cậy. Bên cạnh đó, sự không công khai thông tin giữa các bộ, ngành dẫn đến hiện tượng bưng bít thông tin gây hậu quả xấu đối với công tác quản lý nợ. Các tác giả thực hiện dự án về quản lý nợ vay nước ngoài (dự án VIE 01/010) cũng đã từng khuyến cáo Việt Nam cần đảm bảo rằng các số liệu nợ được kiểm chứng thống nhất và cập nhật một cách nhất quán, thông tin từ các khoản vay cần được hoàn chỉnh để có thể có được các đầu ra và báo cáo cần thiết.  Đưa ra cơ chế giám sát mang tính thị trường đối với DNNN vay vốn từ nguồn vốn phát hành trái phiếu quốc tế của Chính phủ để đảm bảo khả năng trả nợ.  Đưa ra cơ chế gắn trách nhiệm sử dụng vốn vay với việc trả nợ để nâng cao hiệu quả và tăng cường kiểm soát việc sử dụng vốn vay, vốn được Chính phủ bảo lãnh, tạo cho doanh nghiệp ý thức sử dụng nguốn vốn vay có hiệu quả. Đây là vấn đề cốt yếu đảm bảo cho khả năng trả nợ và tính bền vững của nợ nước ngoài. Bởi Chính phủ là người đứng ra vay nợ, nhưng không phải là người sử dụng cuối cùng các khoản vốn vay, mà là các chủ dự án, các đơn vị thụ hưởng ngân sách, các doanh nghiệp... ; trong mọi trường hợp, ngân sách nhà nước phải gánh chịu hậu quả, rủi ro trong toàn bộ quá trình vay nợ. c) Cơ chế giám sát cơ quan quản lý nợ: Kiểm toán Nhà nước với tư cách là cơ quan độc lập về kiểm tra tài chính nhà nước cần được quy định rõ nhiệm vụ kiểm toán nợ nước ngoài thông qua đầu mối là cơ quan quản lý nợ nước ngoài. Cơ quan này sẽ giúp Chính phủ có số liệu xác thực và thực trạng trung thực về tình hình nợ nước ngoài để đề ra các giải pháp tổng thể bảo đảm bền vững của ngân sách trong tương lai. Kiểm toán nợ nước ngoài cần được tiến hành thường xuyên để có thể kiểm soát kịp thời các rủi ro trong quản lý.