Đề tài Thế giới nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh của Nguyễn Nhật Ánh

a nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, mỗi người bắt đầu nhớ về những con chó đã nuôi trong gia đình mình. Một nỗi nhớ có thật và xúc động. Điều này có rất nhiều lý do. Nhưng lý do quyết định chính là cách kể chuyện của nhà văn. 45 Nhân vật chú chó Vện trong truyện “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” được coi như một người bạn thân thiết của bé Mận, chú chó được sống những ngày hạnh phúc ở ngôi nhà nhỏ: “Con Vện nhà con Mận là một con chó già. Mắt nó bị lòa, gần như không nhìn thấy gì. Tai và mũi nó không còn thính nhạy nữa, nhưng dĩ nhiên tôi vào nhà thì nó vẫn biết. Nó nằm yên dưới gầm giường, mông quay về phía tôi và vẫy đuôi chào tôi một cách biếng nhác. Con Vện giống hệt chủ của nó. Ba con Mận cũng bị bênh thong manh, tôi nghe ba tôi nói thế. Trước đây, lúc mắt còn tinh, ông hành nghề cắt tóc. Ông là một trong hai người thợ cắt tóc trong làng. Nhưng ông oách hơn, ông cắt tóc ở nhà, có treo tấm giấy các-tông trước cửa, ghi nguệch ngoạc: HỚT TÓC. Ông thợ kia là người hớt tóc dạo. Một thời gian dài, tôi cắt tóc chỗ ba con Mận” [2, tr.40]. Vốn được coi là loài vật thông minh, tình cảm, trung thành và rất gần gũi với con người, nhưng người đọc vẫn vô cùng ngạc nhiên với những chú cún trong truyện của Nguyễn Nhật Ánh. Không lạm dụng biện pháp nhân hóa để biến những con vật thành những con người mà chỉ dùng câu chuyện của loài vật để nói chuyện loài người, do đó hình ảnh của những chú chó hiện lên rất chân thực, mang đầy đủ những nét đặc trưng của loài vật này. “Thủ pháp nhân cách hóa một con vật không được nhà văn sử dụng mà ông chỉ kể về con vật bằng ngôn ngữ làm chúng ta tin rằng chúng ta đã đọc được ngôn ngữ của loài vật này” (Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, báo Thanh Niên, 27-5-2007). Mỗi câu chuyện mà Nguyễn Nhật Ánh mang đến cho các bạn đọc nhỏ tuổi đều có thể trở thành một bài học thiết thực và bổ ích. Các bạn thiếu nhi yêu thích và say mê tìm đọc truyện của Nguyễn Nhật Ánh có lẽ vì các cảm thấy thích thú bởi mình đang được nghe kể chuyện, đang được tâm sự và sẻ chia. Bằng cách nhân hóa các con vật, tác giả đã để cho chúng hoàn toàn chủ động trong các hành động, các tình huống. Đôi lúc, ta bật cười vì bản tính của các con vật được bộc lộ một cách hóm hỉnh, hài hước thông qua lăng kính thông minh, dí dỏm của tác giả. Lứa tuổi thiếu nhi là lứa tuổi chủ yếu tư duy bằng hình tượng, lứa tuổi thường bị hấp dẫn bởi những đường nét, hình khối, màu sắc. Vì vậy, việc minh họa cho tác phẩm thiếu nhi sẽ làm tăng sức mạnh của nghệ thuật ngôn từ, giúp thiếu nhi đến với câu chữ và lĩnh hội tác phẩm dễ dàng hơn cũng như tác phẩm sẽ để lại ấn tượng sâu đậm hơn trong các em. Tác phẩm “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” rất giàu yếu tố tưởng tượng. Chính đặc trưng này đã đem đến cho người đọc sự thích thú, hấp dẫn. 46 Các nhân vật loài vật trong truyện là những nhân vật chức năng đại diện cho một kiểu người, một lớp người trong xã hội. Bằng ngòi bút tài hoa và bằng tình yêu thương các em thiếu nhi sâu sắc, nhà văn đã góp một phần không nhỏ vào sự nghiệp giáo dục trên thế giới. Truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Nhật Ánh tràn đầy tư tưởng nhân văn và ý nghĩa giáo dục. Mỗi câu chuyện không chỉ giúp chúng ta nhận biết được một khía cạnh khác nhau của cuộc sống mà còn ẩn chứa một bài học hay một thông điệp ý nghĩa. Với “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”, mỗi con vật như mang một số phận riêng, một tính cách riêng. Nguyễn Nhật Ánh như muốn chia sẻ rằng ai cũng có ưu điểm và nhược điểm, mỗi người đều đáng yêu đều có giá trị theo những cách của riêng mình. Vì thế chúng ta hãy biết yêu bản thân, tôn trọng sự khác biệt để cùng chung sống hòa bình và yêu thương. Đến với tác phẩm, người đọc không chỉ được tiếp xúc với một thế giới tuổi thơ trong trẻo và ngộ nghĩnh mà còn bắt gặp một thế giới loài vật sống động. Những câu chuyện trong thế giới loài vật sinh động ấy lại được lồng ghép với đời sống con người, với thế giới trẻ thơ. Đây cũng là một trong những phương diện tạo nên sức hấp dẫn cho tác phẩm. *** Thế giới nhân vật trong truyện Nguyễn Nhật Ánh phong phú và đa dạng. Đó là nhân vật trẻ em vừa ngây thơ, vừa tinh tế nhạy cảm đã cho người đọc thấy những giá trị sâu kín trong tâm hồn con người. Viết cho thiếu nhi, thế giới nhân vật trong truyện của Nguyễn Nhật Ánh mang nhiều điểm chung với cách viết của Nguyễn Ngọc Thuần. Dù cách khai thác và miêu tả có phần khác nhau nhưng cả hai đều thật, đều khiến người đọc cảm thấy nhân vật gần gũi, chẳng quá xa xôi để hình dung. Và đôi khi nhân vật tự miêu tả không bằng văn kể mà bằng những lời đối thoại, chỉ vài câu ngắn thôi, cũng khiến chúng ta hình dung ra tính cách anh ấy, cô ấy hay cậu bé, cô bé ấy. Trong tác phẩm, nhân vật trẻ em là nhân vật trung tâm, được nhắc đến nhiều nhất với những em bé vừa thông minh, vừa nghịch ngợm nhưng cũng giàu lòng yêu thương với những người xung quanh mình. Mỗi nhân vật thiếu nhi với một câu chuyện của riêng mình đã đem đến cho người đọc những bất ngờ và thích thú. Nhân vật người lớn với bố mẹ, thầy cô và những người hàng xóm luôn đồng hành cùng các em để giúp các em định hướng và hoàn thiện nhân cách của mình. Họ luôn dành cho các em sự quan 47 tâm, yêu thương và động viên các em, nên họ chính là những tấm gương cho các em noi theo. Trẻ em với tính cách tò mò, thích khám phá thế giới nên đối với các em, các con vật và thiên nhiên gắn bó rất gần gũi. Các em coi những con vật như một người bạn của mình và cũng biết trân trọng, bảo vệ chúng. Thế giới nhân vật trong tác phẩm “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” của Nguyễn Nhật Ánh là hệ thống nghệ thuật thống nhất nơi mà các nhân vật có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, tác động lẫn nhau. Mỗi nhân vật trong đó là một yếu tố của chỉnh thể, và các nhân vật đã tạo thành một chỉnh thể nghệ thuật hoàn chỉnh. 48 Chương 3 NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM “TÔI THẤY HOA VÀNG TRÊN CỎ XANH” Bên cạnh những đặc sắc về nội dung thì phương thức biểu hiện cũng là một phương diện làm nên thành công trong các sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh. Bởi cùng một đề tài nhưng cách viết, cách kể sẽ tạo nên sự hấp dẫn riêng cho từng tác phẩm. Viết cho trẻ em điều này lại càng phải được người viết chú ý hơn. Trẻ em có cách nhìn thế giới riêng có những nhu cầu tình cảm và thẩm mĩ riêng. Vì thế khi viết cho trẻ em, nhà văn phải có cách dùng ngôn ngữ, hình ảnh, giọng điệu khác sao cho phù hợp với thế giới trong trẻo và hồn nhiên của các em. Mặt khác, văn học trẻ em cần có tính giáo dục nhưng giáo dục sao cho hiệu quả thì lại phụ thuộc rất nhiều vào cách chuyển tải thông điệp hay chính là nghệ thuật biểu hiện của tác phẩm. Mỗi nhà văn khi bước vào con đường sáng tác văn chương, đều muốn tạo cho mình một cá tính sáng tạo, một phong cách riêng. Khảo sát thế giới nhân vật trong “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” của Nguyễn Nhật Ánh, chúng tôi nhận thấy nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn được biểu hiện thông qua các yếu tố: miêu tả nhân vật qua ngoại hình, hành động, miêu tả nội tâm và sử dụng ngôn ngữ. Việc sử dụng các thủ pháp nghệ thuật sẽ giúp các nhà văn thành công trong công việc xây dựng hình tượng nhân vật. Nhân vật cũng trở nên sống động, gần gũi với hiện thực đời sống và hấp dẫn hơn với người đọc. 3.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình Ngoại hình là dáng vẻ bên ngoài của nhân vật bao gồm y phục, cử chỉ, tác phong, diện mạo... Ðây là yếu tố quan trọng góp phần cá tính hóa nhân vật. Nếu như văn học cổ thường xây dựng ngoại hình nhân vật với những chi tiết ước lệ, tượng trưng thì văn học hiện đại thường đòi hỏi những chi tiết chân thực và cụ thể sinh động. M.Gorki khuyên các nhà văn phải xây dựng nhân vật của mình đúng như những con người sống và phải tìm thấy, nêu lên, nhấn mạnh những nét riêng độc đáo, tiêu biểu trong dáng điệu, nét mặt, nụ cười, khóe mắt...của nhân vật. Ngoại hình nhân vật cần góp phần biểu hiện nội tâm, đây cũng chính là sự thống nhất giữa cái bên ngoài 49 và cái bên trong của nhân vật. Vì vậy, khi tính cách, đời sống bên trong của nhân vật thay đổi, nhiều nét bên ngoài của nhân vật cũng thay đổi theo. Xây dựng ngoại hình nhân vật, nhà văn cần thể hiện những nét riêng biệt, cụ thể của nhân vật nhưng qua đó, người đọc có thể nắm bắt được những đặc điểm chung của những người cùng nghề nghiệp, tầng lớp, thời đại. Những nhân vật thành công trong văn học từ xưa đến nay cho thấy nhà văn bao giờ cũng chọn lựa công phu những nét tiêu biểu nhất để khắc họa nhân vật. Để xây dựng tính cách nhân vật, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh rất chú ý đến việc miêu tả ngoại hình. Cũng bởi nhân vật của nhà văn là những em bé thường hay quan sát cuộc sống quanh mình, để khám phá và học hỏi. Ngoại hình là một khái niệm nhằm chỉ toàn bộ những biểu hiện tạo nên dáng vẻ bề ngoài của nhân vật. Đó chính là những nét về diện mạo, hình dáng, trang phục, cử chỉ, tác phong của nhân vật được thể hiện trong tác phẩm. Ngoại hình cũng góp phần biểu hiện nội tâm nhân vật, do đó tìm hiểu ngoại hình nhân vật chúng ta sẽ hiểu thêm những nét tính cách bên trong nhân vật. Ngoài việc đặt cho nhân vật những cái tên độc đáo, Nguyễn Nhật Ánh còn chú ý làm nổi bật một nét đáng nhớ trong bức chân dung của nhân vật. Trong bức tranh tổng thể, các nhân vật của Nguyễn Nhật Ánh thường hiện diện với những nét rất riêng, đặc biệt là đối với các nhân vật thiếu nhi. Miêu tả ngoại hình nhân vật, Nguyễn Nhật Ánh thường chú ý đến các đặc điểm vóc dáng, trang phục, mái tóc, những đặc điểm đó vừa được tả toàn diện lại, vừa khắc họa những nét nổi bật nhất của nhân vật. Cách miêu tả của nhà văn đã làm nổi bật lên tính cách của nhân vật. Trong tác phẩm “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”, nhà văn đã miêu tả nhân vật Tường hết sức chân thực:“Tường là một thằng nhóc rất đẹp trai. Nó đẹp ngay từ khi còn bé. Tường mang khuôn mặt thanh mảnh của mẹ tôi và đôi mắt to với cặp lông mi dài của ba tôi. Tóc nó dày, mịn như tơ, da trắng hồng, miệng rộng với hàm răng trắng và đều tăm tắp như những viên đá cuội được mài giũa và sắp xếp cẩn thận. Mỗi khi Tường cười có cảm giác gương mặt nó đang tỏa sáng. Nụ cười đó, gương mặt đẹp như thiên thần đó luôn đem lại cho người đối diện một niềm vui khó giải thích” [2, tr.42]. Qua đoạn miêu tả ngắn về ngoại hình với đôi mắt to, cặp lông mi dài và làn da trắng hồng, nhà văn đã khiến người đọc vô cùng thích thú vì nó đã nêu bật được nét dễ thương, đáng yêu của cậu bé Tường - một chàng trai lém lỉnh với nụ cười tỏa sáng. Vẻ bề ngoài ấy cũng cho 50 ta cảm nhận được phần nào sự hiền lành, giản dị trong tính cách của cậu. Tường còn là một cậu bé ham đọc sách :“Tường học hành ì ạch nhưng rất mê đọc sách. Trong khi tôi chả bao giờ sờ tới một quyển sách thì thằng Tường đi đâu cũng nhét sách trong túi quần. Quần không có túi thì nó lận sách vào thắt lưng. Bất cứ lúc nào rảnh là nó lôi sách ra say sưa dán mắt vào những trang chữ. Nằm bò ra trên cỏ hàng giờ để đọc sách đối với nó là một điều vô cũng thú vị. Nó đọc sách cả khi ngồi thõng chân trên thành giếng hay đang vắt vẻo trên cành ổi sau vườn” [2, tr.52]. Nếu như Thiều học rất giỏi, luôn là niềm tự hào của ba mẹ thì Tường lại học rất kém. Tuy vậy, Tường rất thích đọc sách và có cả một thế giới trí tưởng tượng phong phú. Tường muốn sống trong thế giới bay bổng của mình - nơi có hoàng tử, công chúa như trong truyện cổ tích mà Tường vẫn thường say mê. Như vậy, thông qua việc miêu tả ngoại hình nhân vật, Nguyễn Nhật Ánh đã phần nào thể hiện được được cái đích mà mình hướng tới: khám phá bề nổi và hình thức của nhân vật từ đó đi sâu khám phá thế giới nội tâm nhân vật. Cách mà tác giả miêu tả thằng Dưa: “Thằng Dưa mười hai tuổi, bằng tuổi thằng Tường, nhưng trông nó đẹt như đứa bé tám, chín tuổi, ra đường luôn bị bạn bè cốc đầu đá đít” [2, tr.225]. Qua ngoại hình đó thấy được sự đói kém, cuộc sống nghèo khổ, bệnh tật đè lên người đứa trẻ. Thế giới trẻ thơ của Nguyễn Nhật Ánh không tách rời với đời sống hiện thực. Ông không đưa chúng vào một thế giới lãng mạn, mộng mơ mà chỉ đơn giản là tái hiện lại đời sống của biết bao đứa trẻ quanh mình. Những khó khăn, những bất hạnh mà đời người gặp phải thì những đứa trẻ cũng phải trải qua. Điều này cũng cho thấy khả năng quan sát, mô tả tài tình, tạo ra cái nhìn hấp dẫn, sinh động của nhà văn, mặt khác làm cho nhân vật hiện lên vừa ở mặt cụ thể cảm tính vừa ở chiều sâu bên trong suy nghĩ. Bằng những chi tiết miêu tả ngoại hình một cách chân thực mà tinh tế, Nguyễn Nhật Ánh đã phần nào giúp bạn đọc hình dung ra được những nhân vật đáng yêu trong tác phẩm. Đây cũng là điểm tựa để nhà văn xây dựng tính cách, hành động của nhân vật. 3.2. Nghệ thuật miêu tả hành động Hành động nhân vật là khái niệm nhằm chỉ các việc làm của nhân vật. Ðây là phương diện đặc biệt quan trọng để thể hiện tính cách nhân vật vì việc làm của mỗi 51 người là căn cứ quan trọng có ý nghĩa quyết định nói lên tư cách, lí tưởng, phẩm chất cũng như những đặc điểm thuộc về thế giới tinh thần của người đó. Hơn nữa, trong các tác phẩm tự sự, tính cách nhân vật không phải ngay từ đầu đã được hình thành trọn vẹn. Chính hành động có tác dụng bộc lộ quá trình phát triển của tính cách và thúc đẩy diễn biến của hệ thống cốt truyện... Thông qua các mối quan hệ, sự đối xử giữa các nhân vật trong những tình huống khác nhau, người đọc có thể xác định được những đặc điểm, bản chất của nhân vật. Thông thường, khi miêu tả hành động nhân vật, nhà văn thường kết hợp với những biểu hiện nội tâm tương ứng vì đằng sau mỗi hành động, bao giờ cũng có một tâm trạng hoặc một động cơ nào đó. Hành động của con người xuất phát từ tình cảm, từ suy nghĩ, thái độ hay thói quen. Vì vậy qua hành động, chân dung nhân vật được hé lộ một phần. Các nhân vật trong tác phẩm “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” cũng vậy. Những đứa trẻ lứa tuổi học trò với sự hồn nhiên, xen lẫn suy tư, đây là khoảng thời gian mà tất cả các cung bậc cảm xúc đang bị xáo trộn mà những đứa trẻ đang trải qua. Như sự ngây thơ hồn nhiên của nhân vật Thiều khi ngồi phơi tay: “Từ khi nhận ra điều đó, tôi có thói quen thò tay ra ngoài cửa sổ bên bàn học. Tôi tắm hai bàn tay của mình trong mưa để thấy những đầu ngón tay nhăn nheo như câu đố bọn trẻ con chúng tôi hay đố: “Một cây mà có năm cành / Nhúng nước thì héo để giành thì tươi”. Rồi sau đó tôi phơi chúng trong nắng như mẹ tôi vẫn phơi quần áo ngoài bờ dậu để hong khô những ngón tay dưới ánh mặt trời và nghe gió cù mơn man nhồn nhột” [2, tr.19]. Thiều có thói quen ngắm đôi bàn tay, phơi tay khi ướt và hay suy nghĩ về đôi bày tay của mình, coi đôi bàn tay cũng như con người, là một người bạn thân. Điều đó cho thấy Thiều là người rất đa cảm mang vẻ đáng yêu, hồn nhiên, trong trẻo của tuổi mới lớn. Tường cũng hồn nhiên, trong sáng và tràn đầy hi vọng với nhiều niềm tin vào cuộc sống, mong muốn những điều tốt đẹp, tin tưởng là sẽ có phép màu xuất hiện. “Tường vạch áo, đặt con chuồn chuồn vào giữa rốn” [2, tr.105] như để chứng minh cho Thiều thấy câu chuyện chuồn chuồn cắn rốn là có thật. Thế giới của trẻ con thực ra rất đơn giản. Chúng sống hồn hậu, yêu ghét rõ ràng, ít lừa dối chính mình và càng không lừa dối lẫn nhau.Tình yêu thương của bọn trẻ trước tiên là dành cho những con vật xung quanh chúng. Tường yêu một con Cóc Tía, chăm chút cho nó như một người bạn, nói chuyện với nó hàng giờ, kiếm thức ăn cho nó, Vì thế khi con Cóc Tía bị mất, Tường buồn đến phát ốm: 52 “Kể từ lúc đó, Tường giống như kẻ bị nỗi buồn đánh gục. Nó không còn là đứa trẻ vui vẻ hoạt bát như mọi ngày. Nó cũng chẳng buồn rủ rì rù rì với con Mận. Nhiều lúc tôi gặp nó ngồi khóc sau hè, với chiếc vỉ đập ruồi để trước mặt và con Mận ngồi buồn xo cách đó một quãng.” “Tường thổn thức đáp, giọng nó cất lên từ chỗ nào đó lơ lửng giữa đầu và ngực nghe nghèn nghẹt, và tuy nó cúi gằm đầu tôi vẫn thấy nước mặt đã lại ứa ra trên mặt nó” [2, tr. 233 – 234]. Con Cu Cậu bị ông Năm Ve bắt để nấu cháo cho thằng Dưa. Nguyên nhân sâu xa hơn là vì lòng đố kị của Thiều mà con cóc nhỏ đã không được cứu. Tường đau khổ, buồn bã nhưng chẳng mảy may nghi cho anh trai mình. Cuối cùng con Cu Cậu cũng không còn để chia sẻ giấc mơ viển vông của Tường, không còn là một người bạn nơi xó nhà chờ Tường mang những con ruồi đến, không còn lắng nghe tiếng nói chuyện của Tường với Mận Con Cu Cậu cuối cùng cũng không thể đưa ước mơ sâu thẳm của Tường trở thành hiện thực. Với nhân vật Tường, một con cóc đáng quý không chỉ vì nó mang trong mình một viên ngọc quý mà trên hết nó giống như một người bạn. Những hành động toát lên sự tiếc nuối ấy đã cho thấy rằng trẻ con có cách đối đãi với động vật dường như rất nhân hậu và tràn đầy yêu thương. Nếu hai anh em Thiều và Tường hiện lên trong từng trang sách với sự hồn nhiên, ngây ngô thì nhân vật Sơn lại là một kiểu nhân vật khác hoàn toàn: “Tôi không biết con Bé Ba có thích lại thằng Sơn thật hay không, hay bị thằng này đem tiền ra dụ dỗ mà người ta đồn thằng Sơn nhiều lần rủ con Bé Ba chui vô bụi cây tâm sự, bị ông Tư Cang xách rựa đi lùng như lùng mấy thằng đánh bả chó” [2, tr.143]. Hành động của Sơn cho thấy cậu ta là một đứa trẻ hư hỏng, thiếu sự giáo dục, luôn muốn lợi dụng bạn gái. Đây là nhân vật phản diện trong tác phẩm. Một nhân vật hay cậy lớn ức hiếp bé, suốt ngày bày trò phá làng phá xóm, lại hay nói những lời khiếm nhã và thô tục, đặc biệt đây là nhân vật thể hiện tính dục ở tuổi mới lớn, một vấn đề rất đáng báo động ở lứa tuổi này. Có thể nói, thể hiện tính cách nhân vật qua miêu tả hành động là một thủ pháp cơ bản trong nghệ thuật xây dựng nhân vật. Hành động là những việc làm cụ thể của nhân vật trong các quan hệ ứng xử với các cá nhân khác nhau và trong những tình huống khác nhau của cuộc sống. Hành động được xem như là kết quả cuối cùng của quá trình nhận thức, quá trình tâm lý, quá trình tình cảm. Qua hành động, Nguyễn Nhật Ánh muốn để cho nhân vật của mình nói lên những suy nghĩ, tư tưởng, trạng thái diễn biến bên trong. 53 3.3. Nghệ thuật miêu tả nội tâm Độc thoại nội tâm là khái niệm chỉ những suy nghĩ, cảm xúc bên trong tâm hồn của nhân vật trước những tình huống mà nhân vật trải qua. Yếu tố nội tâm là một thử thách với nhà văn bởi tâm lý con người rất khó nắm bắt và mỗi nhân vật lại có tính cách riêng, cách suy nghĩ riêng với cảm nhận khác về thế giới, con người và các sự việc xung quanh mình. Trong truyện thiếu nhi cũng có lúc các em tự độc thoại với chính mình để tìm ra cách giải quyết hoặc suy nghĩ về một vấn đề nào đó. Nội tâm nhằm chỉ toàn bộ những biểu hiện thuộc cuộc sống bên trong của nhân vật. Ðó là tâm trạng, suy nghĩ, phản ứng tâm lý của nhân vật trước tình huống gặp phải trong cuộc đời. Sự biểu hiện hợp lí và sâu sắc nội tâm góp phần rất lớn tạo nên sức sống của nhân vật. Muốn nói lên sự thật về tâm hồn con người, nói lên những điều bí ẩn không thể diễn tả bằng ngôn ngữ thông thường được. Ðể làm được điều đó, nhà văn phải hiểu sâu sắc cuộc sống và con người, nắm bắt được những biểu hiện và diễn biến dù nhỏ nhặt nhất đời sống bên trong của nhân vật. Nguyễn Nhật Ánh quan tâm đến việc thể hiện nội tâm của nhân vật trong tác phẩm bởi đó là sự am hiểu của tác giả về tâm lí, suy nghĩ của nhân vật. Nguyễn Nhật Ánh đã xây dựng nhân vật của mình qua những chi tiết thể hiện nội tâm nhân vật. Nhân vật Mận được tác giả miểu tả với nỗi buồn trước hoàn cảnh éo le của gia đình: “Đầu vẫn gục thiểu não trên cánh tay, tóc xõa lệch một bên vai, nó ngồi co rút trong bóng chiều trông như một pho tượng cô đơn được nỗi buồn chạm trổ và đem đặt trước cửa nhà từ thời nào xa lắm” [2, tr.181]. Mận không chỉ phơi những ngón tay như Thiều mà còn phải phơi cả gương mặt thấm đẫm nước mắt. Mận học rất kém vì không còn thời gian để học, phải phụ mẹ chăm người bố bị bệnh sống cách ly với mọi người. Gia đình Mận như bị đẩy đến tận cùng khi ngôi nhà bị cháy, mẹ phải đi tù.Trong đêm, Mận phải ở một mình trong căn nhà đó như một đứa trẻ bơ vơ sợ hãi với mọi điều xung quanh. Với nhân vật Mận, Nguyễn Nhật Ánh không đi sâu vào miêu tả ngoại hình nhưng Mận lại có đời sống nội tâm phong phú và sâu sắc. Việc dùng thủ pháp độc thoại nội tâm là một trong những phương thức hữu hiệu để khắc họa tính cách nhân vật. Khi nhà văn để nhân vật độc thoại sẽ bộc lộ được suy nghĩ của mình về những vấn đề thầm kín thuộc về bản thân và những người xung quanh: “Những giọt nước mắt của con Mận làm mềm trái tim tôi. Tôi tò mò ngắm khuôn mặt nó, cảm thấy tâm hồn nó dường như xa vắng lắm. Tự nhiên tôi ước giá như tôi chưa 54 từng thốt ra những lời lẽ lỗ mãng vừa rồi” [2, tr.130]. Tâm trạng xen lẫn những suy tư, những tình cảm của tuổi mới lớn nhưng có lẽ đáng chú ý hơn cả là Thiều đang có những lo lắng cho tương lai của Mận hơn. Nhân vật trong “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” là những nhân vật với câu chuyện xoay quanh đời sống sinh hoạt hàng ngày, các nhân vật hiện lên với đặc điểm tâm lý vừa mang tính trẻ con, vừa mang tính người lớn nhưng lại rất năng động, tự chủ trong mối quan hệ đa chiều với thế giới xung quanh. Đặc biệt, mỗi nhân vật là một tính cách, một cá tính riêng khó nhầm lẫn. Nhân vật trẻ em trong truyện Nguyễn Nhật Ánh còn được tiếp cận từ nhiều hoạt động và bộc lộ nhiều trạng thái tâm lý. Với những trang văn thể hiện dòng ý thức độc thoại nội tâm của nhân vật, nhà văn đã cho thấy trong những tâm hồn trẻ thơ cũng chứa đầy những suy nghĩ day dứt, khôn nguôi. 3.4. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ Ngôn ngữ là yếu tố đầu tiên mà bạn đọc tiếp cận khi chạm tới một tác phẩm. Văn học là nghệ thuật của ngôn từ, chính vì vậy không thể có một tác phẩm hay nếu không có một lớp ngôn ngữ đẹp. Cách sử dụng ngôn ngữ của mỗi nhà văn vừa thể hiện khả năng cảm thụ đời sống, vừa cho thấy thái độ lao động của nhà văn với công việc của mình. Một nhà văn chân chính thường không dễ dãi với từ ngữ mình sử dụng. Ngôn ngữ giống như một mỏ quặng mà người cầm bút phải miệt mài khai thác để mang đến những sản phẩm giá trị. Khi tìm hiểu về tác phẩm, phong cách một tác giả vì thế cũng không thể bỏ qua yếu tố ngôn ngữ. Giống như rất nhiều nhà văn viết cho thiếu nhi khác, Nguyễn Nhật Ánh khi viết truyện cho tuổi học trò cũng phải chú ý đến lớp từ vựng mà mình sử dụng. Đó trước tiên phải là lớp từ vựng gần gũi với đời sống. Bởi với trẻ em những lớp từ ngữ cầu kỳ, trau chuốt, hàn lâm lại thường không thể hấp dẫn bằng chính ngôn ngữ mang tính trực quan sinh động của đời sống. Mặt khác, do tâm lý lứa tuổi nên cách các em dùng từ ngữ cũng hết sức hồn nhiên. Dẫu có triết lý già dặn thì vẫn là cái già dặn của một đứa trẻ, không phải là sự trải đời của một người lớn. Vì vậy, một tác phẩm văn học thiếu nhi được coi là thành công về mặt ngôn ngữ là phải giữ được sự trong trẻo và hồn nhiên trong cách sử dụng từ vựng. 55 Ngôn ngữ nhân vật là một trong các phương tiện quan trọng được nhà văn sử dụng nhằm thể hiện cuộc sống và cá tính nhân vật [23]. Ngôn ngữ nhân vật bao giờ cũng phải đảm bảo sự kết hợp giữa cá thể và tính khái quát. Trong nhiều tác phẩm, ngôn ngữ truyện kể là thứ ngôn ngữ của trẻ con, mà đối với người lớn thì ngôn ngữ trẻ con cũng giống như một thứ ngoại ngữ. Qua khảo sát, chúng tôi thấy nhà văn đã sử dụng ngôn ngữ độc thoại và đối thoại để miêu tả tính cách nhât vật. Bên cạnh đó, Nguyễn Nhật Ánh còn rất sáng tạo khi đưa lời ăn tiếng nói hằng ngày vào trong tác phẩm, điều đó làm cho hệ thống ngôn ngữ càng thêm phong phú, đa dạng, vừa giàu sắc thái biểu cảm của ngôn ngữ nghệ thuật, lại vừa có sự dung dị của ngôn ngữ đời thường. Ngôn ngữ là chất liệu, phương tiện biểu hiện mang tính đặc trưng của văn học. Mỗi nhân vật trong tác phẩm “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” của Nguyễn Nhật Ánh đều là một thế giới riêng với một đời sống tâm hồn riêng, với tình cảm, tâm lý lứa tuổi khác nhau. Từ cách suy nghĩ, đến tình cảm, niềm vui, nỗi buồn và cách nói chuyện. Trong tác phẩm của mình, Nguyễn Nhật Ánh đã sử dụng những câu văn giàu hình ảnh như cách trẻ em quan sát và cảm nhận cuộc sống: “Hai bàn tay của ta giống như những người bạn thân, luôn chia sẻ với ta mọi vui buồn trong cuộc sống. Bạn cứ ngẫm mà xem, có phải khi bạn mừng rỡ hay phấn khích, hai bàn tay hăng hái vỗ vào nhau để nhân đôi niềm vui trong lòng bạn. Khi bạn khóc, hai bàn tay lại thay phiên nhau kiên trì lau khô những giọt lệ lăn tròn trên gò má bạn. Hai bàn tay lúc đó giống như những chú chim vàng anh trong cổ tích, cần mẫn tha từng hạt cườm long lanh trên mặt bạn đem gửi bào nắng, vào gió, vào mưa đẻ một phút chốc sau sự tươi tỉnh lại nhuộm hồng gương mặt mới đây còn tái xanh của bạn”.[2,tr 119] Những hình ảnh được miêu tả không phải là những hình ảnh mĩ lệ hay xa lạ mà nó là những hình ảnh gần gũi với thế giới trẻ thơ như nắng, gió, mưa, hạt cườm,Tất cả đều là những thứ hằng ngày gắn bó với tuổi thơ của mỗi người. Cái hay là khi miêu tả những hình ảnh đó, Nguyễn Nhật Ánh vẫn giữ được những nét trong trẻo như chính cách nhìn của trẻ nhỏ vậy. Vì ngôn ngữ của trẻ em và của người lớn là khác nhau. Trẻ em dường như hiểu nghĩa trong sáng và đơn thuần nhất của ngôn từ nên chúng dùng ngôn từ một cách chân thực như nghĩa vốn có của từ ngữ. Vì thế, thằng Thiều khi viết thơ tình cho con Xin cũng bắt chước người lớn bị thầy Nhãn bắt phạt: 56 “Nắng mưa là chuyện của giời Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng” Ngôn ngữ trẻ thơ thật tươi vui sống động, nó làm chúng ta bật cười trước những tình huống hiểu lầm và dường như càng làm chúng ta trân trọng hơn sự trong trẻo ngây thơ của tuổi thần tiên. Đôi khi, có những đoạn đối thoại hết sức tươi vui, ngộ nghĩnh: “Có lần con Mận qua nhà tôi chơi, thấy tôi đang thò tay ra bên ngoài cửa sổ, liền trố mắt: - Bạn đang làm gì vậy? - Tao đang phơi những ngón tay. Mày có bao giờ phơi những ngón tay không? - Không. - Thế khi tay mày bị ướt mày làm gì? - Mình lau vào quần - Tôi kêu lên: - Eo ơi, ai lại lau tay vào quần! ” [2, tr 19-20] Chính những mẩu đối thoại chẳng giống ai như vậy lại thể hiện một thế giới rất trẻ thơ bởi trẻ em có những logic riêng của mình. Trong truyện của Nguyễn Nhật Ánh vì kể chuyện ở ngôi thứ nhất nên ngôn ngữ độc thoại cũng khá nhiều, nhưng không vì thế mà đối thoại mất đi những đặc sắc của nó. Có thể nói Nguyễn Nhật Ánh rất chú ý tới việc xây dựng ngôn ngữ đối thoại sao cho toát lên được tính cách của nhân vật và đặc biệt là thể hiện được sự dí dỏm của nhà văn. Qua những lời đối thoại chúng ta có thể hiểu, nắm bắt được tâm lý của mỗi nhân vật. Nhân vật Tường thật thà, còn người anh khi thì tốt bụng, khi thì xấu tính những cũng rất thương em: “ Chết rồi! Chảy máu, mày ơi! Tường lo lắng: - Nhiều không anh? - Hơi hơi thôi. - Mày đứng lên đi. Tao dìu mày vô nhà lấy thuốc sức. Tường đi bên cạnh tôi, mếu máo: - Sao anh lại ném em? Anh bảo là anh đầu hàng rồi kia mà! 57 Thằng Tường nghe tôi ba hoa, phục lăn. Nó quên mất cơn đau âm ỉ chỗ màng tang, miệng xuýt xoa: - Mưu mẹo của anh hay thật. Em chả nghi ngờ gì cả. Lớn lên nếu đi đánh giặc thế nào anh cũng làm tới đại tướng. - Chắc chắn rồi! Tôi đáp, bụng ngập tràn hối hận. Tôi đã lừa em tôi, đã làm nó bị thương, thế nhưng nó vẫn luôn hồn nhiên tin tưởng tôi, kể cả những lời bốc phét khó tin nhất” [2, tr.45]. Đoạn đối thoại trên đã lại cho thấy sự khác biệt giữa một cậu em hiền lành, thật thà, cả tin và sùng bái ông anh với một ông anh láu cá, khôn lỏi, biết sợ, biết thương em nhưng có phần hơi ích kỉ, luôn nghĩ cho mình trước. Như vậy, đối thoại trong truyện của Nguyễn Nhật Ánh đã rất hiệu quả trong việc phản ánh tâm lý nhân vật. Phải nói rằng, ngôn ngữ trong sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh vừa có màu sắc vùng miền mang chất của vùng Nam – Trung bộ, vừa thể hiện rất rõ đặc tính của văn học thiếu nhi với các lớp từ giàu hình ảnh, cách đối thoại hóm hỉnh thể hiện trực tiếp bản tính nhân vật, cách dùng ngôn ngữ sinh động, trực quan gần gũi với đời sống hằng ngày. Sức hút của truyện Nguyễn Nhật Ánh còn nằm ở giọng điệu trẻ thơ. Trong “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” có rất nhiều đoạn đối thoại vì các em thích nói chuyện, trao đổi những câu chuyện của mình với gia đình, bạn bè. Qua những lượt đối thoại đó, chúng ta cũng có thể hiểu được một phần suy nghĩ, tình cảm của các em. Dí dỏm và hài hước nhưng truyện Nguyễn Nhật Ánh không hề suy giảm tính giáo dục. Chính điều này làm nên điểm hấp dẫn trong nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Nhật Ánh. Đi tìm hiểu ngôn ngữ trong những tác phẩm viết cho thiếu nhi của các tác giả cùng thời với Nguyễn Nhật Ánh, chúng tôi nhận ra ngôn ngữ tác phẩm của các tác giả đều được được gọt giũa tỉ mỉ, công phu. Khi đến với những tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh, người đọc có cảm giác tác giả viết với tốc độ nhanh nên việc lựa chọn câu chữ ít có sự gia công, gọt giũa. Song, chính trường từ vựng ấy đã tạo nên sức hấp dẫn của tác phẩm vì nó phù hợp với thị hiếu, với gu ăn nói của trẻ em hôm nay mà vẫn không làm mất đi tính thẩm mỹ của câu chữ tiếng Việt. Đó không phải là ngôn ngữ chém to kho mặn, có thế nào đưa hết vào trang sách thế ấy, nhưng ngôn ngữ qua trang văn của anh đã lột tả được khẩu khí của trẻ thơ một cách chân thực qua cách nói năng, cách dùng từ của các em. 58 Có thể nói, nếu như không có khả năng quan sát tinh tế thì nhà văn không thể viết được những trang văn sống động và thật đến như vậy. Dường như các từ ngữ đã được đặt sẵn ở miệng nhân vật và cứ thế bật ra như bản tính của các em, không toan tính, không cân nhắc và không gượng ép. Nguyễn Nhật Ánh đã khéo léo gài từ ngữ trẻ thơ vào trong thế giới của chính các em làm cho ngôn ngữ tác phẩm cũng là một yếu tố hấp dẫn bạn đọc. Ngôn ngữ trẻ thơ không chỉ được thể hiện ở trường từ ngữ trong đời sống sinh hoạt của bọn trẻ, trong những cuộc giao tiếp, đối thoại ở trường, ở nhà và ở ngoài xã hội mà còn được thể hiện ở cách các em sử dụng các biện pháp tu từ đặc biệt là so sánh, ẩn dụ, nhân hoá trong lối ăn nói của mình. Có thể nói, giọng điệu hồn nhiên, ngộ nghĩnh là một trong những yếu tố giúp cho Nguyễn Nhật Ánh lột tả khá chính xác tâm tính của bọn trẻ trong thế giới trẻ thơ. Cái chất hồn nhiên, ngộ nghĩnh ấy thấm vào trong từng câu nói, từng lời đối đáp và trong những chi tiết, hình ảnh và sự kiện. Dù nhà văn tiếp cận các em như là những cá nhân năng động, tự chủ, có cá tính nhưng vẫn không mất đi tính hồn hậu vốn rất trẻ con trong mỗi nhân vật. Tôi bắt gặp trong “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” là một thế giới đầy bất ngờ và thú vị với những suy ngẫm giản dị đến lạ, giúp ta soi mình trong đó một chút của bản thân khờ khạo, một chút ký ức về tuổi thơ tươi đẹp,Tôi thấy mình của ngày hôm qua trong từng trang sách. Tôi thấy cánh diều nhỏ bay giữa trời, thấy mình ngỗ nghịch, hơn thua, tôi thèm viết một bức thư tay ngày ấy, thèm một buổi chiều hóng gió sau bãi đất đầy hoa vàng, đỏ, xanh,...Tôi thấy sự nhọc nhằn của ba, thấy bao lo toan của mẹ, thấy con người trên đất nước này đã được bước qua khổ đau như thế nào Tại lễ trao thưởng văn học ASEAN tại Thái Lan, Nguyễn Nhật Ánh đã nói: “Mỗi dân tộc đều có treo một quả chuông trước của sổ tâm hồn của mình. Nhà văn có sứ mệnh phải rung nó bằng văn chương. Và thế, tôi thấy mình ở trên cỏ xanh”. Đúng thế, Nguyễn Nhật Ánh đã rung lên chạm đến tuổi thơ đầy màu sắc của độc giả, để khi con tàu của nhà văn trở về với tuổi thơ thì người ta khó lòng bỏ qua một tấm vé cùng ông lên chuyến tàu ấy. 59 *** Như vậy, khi nói về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tác phẩm “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”, chúng tôi đã chú ý đến các phương diện: nghệ thuật miêu tả ngoại hình, hành động, nội tâm và ngôn ngữ. Trong đó, nhân vật được khắc họa đầy đủ trên cả hai phương diện ngoại hình và nội tâm, với những nét đáng yêu của trẻ thơ lại vừa có những tình cảm yêu thương gia đình, bạn bè và những người xung quanh qua hành động, ngôn ngữ, cử chỉ của mình. Tính cách và suy nghĩ của mỗi đứa trẻ được biểu hiện qua lời nói hàng ngày của chúng và ở cả những suy nghĩ thầm kín không được nói ra bằng cách nhà văn sử dụng giọng điệu triết lý và hài hước cá tính. Nguyễn Nhật Ánh quả thật là người thấu hiểu tâm lý trẻ và là người bạn thân thiết của trẻ. Chính nhờ vậy các tác phẩm của anh mới nhận được nhiều sự quan tâm của bạn đọc bởi một văn phong trong trẻo, nên thơ và gần gũi. 60 KẾT LUẬN 1. Nguyễn Nhật Ánh xuất hiện trên văn đàn văn học thiếu nhi Việt Nam như một hiện tượng, với số lượng tác phẩm và bản in kỉ lục. Bằng tác phẩm của mình, Nguyễn Nhật Ánh đã thực sự hấp dẫn được thiếu nhi đến với sách, nuôi dưỡng tình yêu văn chương của nhiều thế hệ độc giả trong suốt hơn 30 năm cầm bút. Bằng khả năng tìm tòi, tiếp cận cái mới, tạo phong cách mới, Nguyễn Nhật Ánh đã thổi một cơn gió lạ cho văn học thiếu nhi trong nước. Truyện của ông như những thỏi nam châm thu hút và chinh phục độc giả ở nhiều thế hệ từ khắp vùng miền Tổ quốc, thậm chí vượt ra khỏi biên giới Việt Nam. Từ những câu chuyện dí dỏm, hài hước nhưng không kém phần sâu sắc và ấm áp đến những cảm xúc của thời học sinh ngây thơ hồn nhiên, những rung động đầu đời của những cô câu học trò, Nguyễn Nhật Ánh đã tái hiện lên một thế giới tuổi thơ vô cùng rộng lớn và sinh động. Với lối viết gần gũi và dí dỏm, Nguyễn Nhật Ánh đã đưa phép màu của mình vào trong từng tác phẩm. Dưới bàn tay của ông, từng khu vườn bé nhỏ, đơn sơ đã trở thành một thế giới đầy sức sống; những con ngõ, ngọn đồi cũng trở thành một khung cảnh thần tiên với muôn vàn màu sắc,Chính tâm hồn bay bổng đó đã đưa hàng triệu trái tim cùng chung một nhịp đập, một tình yêu với quê nhà, thôi thúc trong mỗi người đọc mong muốn tìm về nơi chốn dấu yêu, ngọt ngào tưởng đâu vùi quên trong ký ức. 2. Đọc tác phẩm Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh của Nguyễn Nhật Ánh, thế giới nhân vật hiện lên phong phú và đa dạng, mỗi nhân vật mang một cá tính riêng. Đó là những nhân vật trẻ em đang ở lứa tuổi học trò. Chúng có những tình bạn tốt đẹp, tình thầy trò thắm thiết, với nhiều mơ mộng và có nhiều biểu hiện của tuổi mới lớn. Đó vừa là tình bạn, vừa là sự quý mến của một thứ tình cảm khác giới. Ở nhóm nhân vật này, ta còn bắt gặp một vài đứa trẻ ranh mãnh, là nhân vật phản diện của tác phẩm. Bên cạnh nhân vật trẻ em là nhân vật người lớn. Họ đóng vai trò hết sức quan trọng. Dù cuộc sống khó khăn vất vả, dù phải chịu những thiên tai, bão lụt nhưng vẫn luôn quan tâm, thấu hiểu tâm tư tình cảm và dành tình cảm tốt đẹp nhất cho các em. Họ luôn mong muốn đem lại cho các em một cuộc sống ấm no hạnh phúc, và hướng các em đến một tương lai tươi sáng. Dù cuộc đời bất hạnh, éo le nhưng họ luôn khao khát một cuộc sống tốt đẹp. Họ khao khát sự tự do trong tình yêu đôi lứa, khao khát niềm hạnh phúc gia đình. Chính vì những khao khát đó họ luôn biết quan tâm, sẻ chia và giúp đỡ nhau, sống với nhau bằng tình nghĩa và sự chân thành. 61 3. Xuất hiện trên văn đàn như một hiện tượng văn học, Nguyễn Nhật Ánh là một cây bút tài năng với sự nỗ lực cách tân không ngừng về mặt tư duy cũng như nghệ thuật. Mỗi tác phẩm của ông ra đời đều mang tới một ấn tượng mới mẻ cho người đọc. Với giọng văn dí dỏm, nhẹ nhàng cùng nghệ thuật miêu tả ngoại hình, hành động, nội tâm và ngôn ngữ, những trang văn của ông thực sự hấp dẫn các độc giả không chỉ là trẻ em mà cả với những ai “từng là trẻ em”. Thông qua những chi tiết, tình huống bất ngờ và thú vị, Nguyễn Nhật Ánh đã làm sống dậy một “miền tuổi thơ” đáng yêu, đáng nhớ trong cuộc đời của mỗi người. 4. Có thể nói rằng “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” như một đoàn tàu đưa ta về tuổi thơ, mỗi một mẩu chuyện nhỏ là một toa tàu, mỗi một toa tàu là những màu sắc thú vị khác nhau, có người sẽ bật cười, có người sẽ rưng lệ. Với người trẻ có thể đó là hình bóng của mình, nhưng với người lớn, câu chuyện cũng có thể là nỗi ăn năn về tuổi thơ, những hoài bão cao đẹp. Nếu không dùng sự chiêm nghiệm cả cuộc đời để sáng tác cho thiếu nhi, không dành cho thiếu nhi tình yêu thương, sự trân trọng thật lòng, thì Nguyễn Nhật Ánh sẽ khó có thể viết nên được một tác phẩm tuyệt vời đến như thế! 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Thụy Anh (2011), “Nguyễn Nhật Ánh vẫn thế, với Lá nằm trong lá”, Báo Tuổi trẻ. 2. Nguyễn Nhật Ánh (2015), Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, NXB Trẻ, TP Hồ Chí Minh. 3. Nguyễn Nhật Ánh (2016), Con chó nhỏ mang giỏ hoa hồng, NXB Trẻ, TP Hồ Chí Minh. 4. Nguyễn Nhật Ánh (2016), Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ, NXB Trẻ, TP Hồ Chí Minh. 5. Nguyễn Nhật Ánh (2016), Kính Vạn Hoa (Tập 2 - Những con gấu bông), NXB Kim Đồng, HN. 6. Thái Phan Vàng Anh (2013), Nguyễn Nhật Ánh – Người kể chuyện cho thiếu nhi. 7. Báo văn học nghệ thuật (2015), Nguyễn Nhật Ánh – Hành trình chinh phục tuổi thơ, ( 8. Phạm Thị Bền (2005), Thế giới trẻ thơ qua cách nhìn của Nguyễn Nhật Ánh trong bộ truyện Kính vạn hoa, Luận văn thạc sĩ khoa học Ngữ văn, chuyên ngành Văn học Việt Nam, mã số 5.04.33, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. 9. Đặng Đức Bình (2015), Cảm nhận về tác phẩm "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh", (https://www.facebook.com). 10. Thùy Dung ( 2015), Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh: "Tôi viết sách để kéo tuổi thơ gần lại", ( 11. Lý Đợi (2007), “ Hiện tượng” Nguyễn Nhật Ánh, ( 12. Hà Minh Đức (1999), Lý luận văn học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 13. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (2000), Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 14. Vũ Hiệp (2017), Nguyễn Nhật Ánh - Nhà văn của tuổi thơ, ( 15. Lê Minh Khuê, (2014), “Câu chuyện trong vườn”, Báo Tiền Phong. 16. Vũ Thị Hương (2009), Thế giới nghệ thuật truyện Nguyễn Nhật Ánh, Luận văn thạc sĩ khoa học Ngữ văn, chuyên ngành Văn học Việt Nam hiện đại, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. 63 17. Lê Phương Liên (2012), Văn xuôi và trẻ em, Báo Văn Nghệ và Quân Đội. 18. Lã Thị Bắc Lý (2010), Cảm nhận về văn học thiếu nhi Việt Nam đầu thế kỉ XXI, ( 19. Phương Lựu (2014), Lí luận văn học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 20. Minh Nga (2015), "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh" – Câu chuyện ngập tràn cảm xúc, (https://nld.com.vn). 21. Nhiều tác giả (2015), Nguyễn Nhật Ánh – Hiệp sĩ của tuổi thơ, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 22. Võ Quảng (1973), Quê nội, NXB Kim Đồng, Hà Nội. 23. Tiểu Quyên (2014), Nguyễn Nhật Ánh – Tôi thấy mình số đỏ, (https://nld.com.vn). 24. Lê Minh Quốc (2012), Nguyễn Nhật Ánh - Hoàng tử bé trong thế giới tuổi thơ, NXB Kim Đồng, Hà Nội. 25. Nguyễn Hoàng Sơn (2002), Thử tìm bí quyết của “nhà ảo thuật”Nguyễn Nhật Ánh, Tạp chí Sách. 26. Nguyễn Đức Toàn (2015), Đặc điểm nghệ thuật của một số tác phẩm văn xuôi viết cho tuổi mới lớn. 27. Vân Thanh, Nguyên An (biên soạn) (2002), Bách khoa thư Văn học thiếu nhi Việt Nam, Tập 1, Tổng quan, NXB Từ điển bách khoa, Hà Nội. 28. Vân Thanh (2000), Nguyễn Nhật Ánh nhà văn lôi cuốn trẻ thơ, Văn học thiếu nhi như tôi được biết, Tr.133-146, NXB Kim Đồng, Hà Nội. 29. Vân Thanh (1998), "Nguyễn Nhật Ánh nhà văn thân quý của các em", Tạp chí Văn học số 6. 30. Nguyễn Quang Thân (1993), “Văn học hành trang đường đời của trẻ thơ”, Tạp chí Văn học số 5. Tr 40. 31. Nguyễn Thị Thanh Xuân (1996), “Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ”, Tuần báo Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh số 273, tr 12. 32. Nguyễn Vinh (2010), Nguyễn Nhật Ánh: Lần đầu có nhân vật phản diện, (https://www.nxbtre.com.vn). 33. Từ điển Wiki, Ngôn ngữ nhân vật, (https://tudienwiki.com/ngon-ngu-nhan-vat). 64 PHỤ LỤC Tại Hội sách TP Hồ Chí Minh 2016, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh được bình chọn là “Sách được bạn đọc yêu thích nhất” 65 PHỤ LỤC 1 NGUYỄN NHẬT ÁNH: "NHÀ VĂN LÀ TRỤ ĐỠ TINH THẦN CỦA TRẺ EM" Bất chấp sách văn học thiếu nhi nước ngoài ăn khách đang tràn ngập thị trường nước ta, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh vẫn ung dung chiếm lĩnh thị phần và trái tim người đọc. Anh đã có buổi phỏng vấn với Thanh Niên nhân dịp đầu năm mới 2015. - Anh có lo ngại về sự cạnh tranh giữa các tác phẩm văn học thiếu nhi đang ăn khách của nước ngoài với tác phẩm nội? Làm sao để nhà văn nội đủ sức giữ độc giả trước những cám dỗ của thời đại thông tin và sách ngoại tràn lan? - Về lý thuyết thì đây là một cuộc cạnh tranh không cân sức. Các NXB trong nước không chỉ in sách nước ngoài mà thường chọn in những tác phẩm best seller của nước ngoài. Điều đó có nghĩa các nhà văn viết cho trẻ em ở VN lâm vào thế "một mình chống cả thế giới", chính xác là chống những gì "đỉnh" nhất của thế giới. Nghe giống như thằn lằn đấu với khủng long. Nhưng trên thực tế, cho đến nay ngoài hiện tượng Harry Potter, chưa tác phẩm thiếu nhi nước ngoài nào trở thành best seller ở VN. Nguyên nhân: do sự khác biệt văn hóa, "gu" đọc của trẻ em Việt vẫn có điểm khác biệt với "gu" đọc của trẻ em các nước khác. Theo tôi, chính điểm khác biệt này đã tạo ra một miền đất hứa cho các nhà văn VN thỏa sức khai thác. Các tác phẩm được sáng tác bởi các nhà văn trong nước dù sao vẫn gần gũi hơn, quen thuộc hơn, dễ cảm nhận hơn với các độc giả nhỏ tuổi. Chỉ cần tận dụng tốt ưu thế đó, các nhà văn trong nước sẽ không ngại gì sách ngoại. - Viết sách cho thiếu nhi thời nay, nhà văn có cần học thêm kiến thức gì không và cá nhân anh đã phải bổ sung kiến thức đó bằng cách nào (nếu có)? - Khác với các nhà khoa học, tôi nghĩ nhà văn viết sách cho trẻ em chỉ cần giữ gìn sự tươi trẻ của tâm hồn và nuôi dưỡng thật tốt cảm hứng sáng tạo. Còn kiến thức là thứ trí óc thu nạp mỗi ngày một cách tự nhiên, không cần phải cố, trừ khi anh cần tới những kiến thức đặc biệt cho một tác phẩm cụ thể. 66 -“Truyện của chú không chỉ dạy chúng con cách đọc, cách viết mà còn dạy chúng con cách yêu thương và chia sẻ" là nhận định của độc giả từng viết cảm nhận về anh. Đó có đúng là ý định mà anh thực sự muốn gửi gắm vào từng tác giả, hay chỉ là ý kiến cảm nhận chủ quan của độc giả? -Tôi vẫn luôn nghĩ nhà văn viết cho trẻ em là nhà giáo dục bẩm sinh. “Bẩm sinh” có nghĩa là anh không cố ý rao giảng đạo đức trong tác phẩm nhưng quá trình sáng tác, một cách tự nhiên anh biết điều gì sẽ giúp cho bạn đọc yêu mến cái Tốt, cái Thiện và ghê sợ cái Xấu, cái Ác. "Nhà văn là trụ đỡ tinh thần của trẻ em", tôi tin điều đó, cũng như tôi tin "bồi đắp tâm hồn và nhân cách một cách âm thầm và bền bỉ, đó là chức năng gốc rễ của văn chương, đặc biệt là văn chương viết cho thanh thiếu niên". -“Mỗi lần đọc tác phẩm của bác Ánh, mình có cảm giác như mình là một nhân vật trong câu chuyện ấy, có thể là nhân vật phụ cũng đôi lúc là nhân vật chính. Có những lúc đọc rồi cũng hoàn toàn nhập tâm vào nhân vật cảm giác như chính câu chuyện của mình cùng khóc cùng cười". Phải chăng đây là bí kíp khiến sách nào của anh cũng bán chạy và làm sao để có được bí kíp này? -Cái này không phải là bí kíp. Đó chỉ là sự đồng cảm về mặt tâm hồn giữa người viết với người đọc. Theo tôi, trong sáng tác cho trẻ em yếu tố này còn quan trọng hơn cả kỹ thuật, mặc dù đây là hai yếu tố không thể tách rời nhau. -Trong tác phẩm đang viết Bảy bước tới mùa hè xoay quanh những câu chuyện diễn ra trong mùa hè ngọt ngào, những trò chơi nghịch ngợm và bâng khuâng tuổi mới lớn, có bao nhiêu phần trăm là kỷ niệm thật của anh, của người thân bạn bè và bao nhiêu phần trăm là hư cấu? Anh có kỳ vọng cuốn sách này cũng trở thành sách best seller trong năm 2015 không? -Tỷ lệ sự thật/hư cấu trong một tác phẩm văn học không bao giờ là con số chi li, rạch ròi. Tôi chỉ có thể tiết lộ chính nỗi nhớ bạn bè trong những năm tháng ấu thơ ở quê ngoại Cẩm Lũ của tôi là cảm hứng cho tác phẩm này ra đời. Còn cuốn này có thành best seller 2015 hay không thì tôi không biết, tất nhiên nhà văn nào viết sách cũng mong muốn tác phẩm của mình sẽ được bạn đọc nồng nhiệt đón nhận. 67 -Bốn bài thơ sẽ được in trong cuốn sách trên do anh sáng tác vào thời gian nào? Và hẳn có liên quan mật thiết tới tình tiết nào trong tác phẩm đó. Anh có thể hé lộ chút ít không? -Đây là 4 bài thơ dành cho học trò, tôi viết cho Báo Mực Tím trước đây. Tất cả các bài thơ đều ra đời trước cuốn truyện rất lâu. Điều thú vị là nhiều câu trong 4 bài thơ đó lại tình cờ liên quan đến các chi tiết trong truyện. Tôi thấy phù hợp nên đưa vào làm phụ bản trên nền tranh của họa sĩ Đỗ Hoàng Tường. Cũng là một cách làm mới cho vui. ( Theo Báo Thanh Niên 2015 ) 68 PHỤ LỤC 2 NHỮNG LẦN TRANG SÁCH CỦA NGUYỄN NHẬT ÁNH LÊN MÀN ẢNH Áo trắng sân trường (1994) Lê Công Tuấn Anh đóng vai thầy giáo. Áo trắng sân trường do Lê Dân đạo diễn, ra mắt năm 1994, dựa trên truyện Nữ sinh của Nguyễn Nhật Ánh. Phim có sự tham gia của dàn diễn viên Lê Công Tuấn Anh, Y Phụng, Ngô Mỹ Uyên, Hoàng Trinh, Thế Anh. Đây là tác phẩm đầu tiên của nhà văn gốc Quảng Nam được chuyển thể thành phim. Câu chuyện xoay quanh ba nữ sinh Xuyến, Thục và Cúc Hương. Họ tình cờ gặp một anh chàng đẹp trai, không ngờ đó là thầy mình. Tác phẩm được đánh giá cao nhờ tính giáo dục, nội dung trong sáng giữa dòng phim "mì ăn liền" uỷ mị thời đó. Sau khi phim ra mắt, đạo diễn Lê Dân nhận nhiều lời khen vì ý nghĩa và tính giải trí hài hòa của phim. Trong các diễn viên, Lê Công Tuấn Anh hớp hồn khán giả nhờ nét thư sinh và lối diễn hài hước, thông minh. Chú bé rắc rối (1998) Phùng Ngọc (trái) và Lê Thắng 69 Chuyện phim xoay quanh đôi bạn học An (Phùng Ngọc) và Nghi (Lê Thắng). An là cậu bé nhà giàu, học kém nhưng luôn tin sau này kiếm được nhiều tiền, khiến Nghi gặp nhiều rắc rối khi học cùng. Nghệ sĩ Đại Nghĩa thủ vai thầy giáo, cố nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 phụ trách nhạc phim. Câu chuyện bám khá sát bản gốc. Diễn xuất tự nhiên của diễn viên Đất phương Nam Phùng Ngọc được nhiều khán giả yêu thích. Bong bóng lên trời (1997) "Bong bóng lên trời" chọn bối cảnh miền Bắc Phim xoay quanh chàng trai bán kẹo kéo tên Thường, phải phụ mẹ đỡ đần gia đình sau khi bố qua đời. Anh làm quen với Tài Khôn - cô bé bán bong bóng mơ mộng, luôn thích được chạy xe dưới chùm bóng rực rỡ. Dàn diễn viên gồm Hoàng Tùng, Phương Anh, Thanh Hiền và Lan Hương. Dù thay đổi bối cảnh sang miền Bắc, phim do Trọng Trinh đạo diễn vẫn được đánh giá cao vì các tình tiết cảm động. Kính vạn hoa (2004) "Kính vạn hoa" gắn liền với một thế hệ tuổi thơ. 70 Loạt phim truyền hình Kính vạn hoa là một trong những lần chuyển thể truyện Nguyễn Nhật Ánh thành công nhất. Ra mắt từ năm 2004, những tập phim trong trẻo và hài hước gắn liền với cả một thế hệ thiếu nhi. Sau khi phim kết thúc năm 2008, nhiều đài vẫn phát lại series này. Câu chuyện xoay quanh bộ ba Quý "ròm" (Ngọc Trai), Tiểu Long (Vũ Long) và Hạnh (Anh Đào, ở phần ba Kim Anh thế vai). Quý "ròm" là thần đồng các môn tự nhiên, Hạnh dịu dàng và học đều các môn còn Tiểu Long tốt bụng và giỏi võ. Mỗi tập phim là một mẩu chuyện phiêu lưu hoặc các tình huống đời thường, đề cao tình bạn, tình đoàn kết. Phim còn mang ý nghĩa giáo dục cao khi lồng ghép nhiều kiến thức về khoa học và kỹ năng sinh tồn. Thành công của Kính vạn hoakhiến tên tuổi Ngọc Trai, Vũ Long và Anh Đào được nhiều người yêu mến. Tuy nhiên, sau 13 năm, diễn viên nổi bật nhất là Angela Phương Trinh (vai em gái của Quý ). Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh (2015) Ba diễn viên nhí trong phim. 71 Phim gây ấn tượng mạnh nhờ hình ảnh trau chuốt cùng diễn xuất của dàn diễn viên nhí. Nhiều khán giả cũng cảm động với câu chuyện về tình anh em, những rung động đầu đời trong phim. Ở phòng vé, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh gây sốt với doanh thu 78 tỷ đồng, cao thứ hai trong năm 2015. Cô gái đến từ hôm qua (2017) "Cô gái đến từ hôm qua" gợi nhớ tuổi học trò. Cô gái đến từ hôm qua là phim chuyển thể từ truyện cùng tên của Nguyễn Nhật Ánh, do Phan Gia Nhật Linh đạo diễn. Tác phẩm quy tụ các diễn viên như Ngô Kiến Huy, Miu Lê, Jun Phạm, Hoàng Yến Chibi, Hạ Anh, Lan Phương. Phim xoay quanh chuyện tình của Thư (Ngô Kiến Huy) - cậu học trò vừa học kém vừa ham chơi - với cô bạn học Việt An (Miu Lê). Nhìn chung, phim mang đến sự dễ thương, hài hước. Tình yêu tuổi học trò của Thư và Việt An được khắc họa chân thật. Kịch bản cũng khéo léo thêm thắt các tình tiết kịch tính, bổ sung cho truyện gốc có phần nhẹ nhàng. (Theo https://giaitri.vnexpress.net) 72 PHỤ LỤC 3 “TÔI THẤY HOA VÀNG TRÊN CỎ XANH" ĐƯỢC DỊCH SANG TIẾNG NHẬT Sau Mắt biếc, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh là tác phẩm thứ hai của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh được dịch sang tiếng Nhật. Cả hai cuốn đều do Giáo sư Kato Sakae chuyển ngữ. Lần này, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh được nhà xuất bản Canaria Communications phát hành tại Nhật cuối tháng 11. Giáo sư Kato Sakae đánh giá truyện Nguyễn Nhật Ánh khai thác các khía cạnh đa dạng trong đời sống hàng ngày của trẻ em. Điểm nổi bật trong truyện của ông là tính cách nhân vật được kết hợp với các chi tiết độc đáo. Giáo sư người Nhật ấn tượng với nhiều chi tiết hấp dẫn trong truyện Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh như đoạn chú Đàn kể chuyện ma khiến hai anh em Thiều, Tường hoảng sợ, Tường làm “chim xanh” cho chú Đàn, hay đoạn thằng Thiều ăn trộm táo của ông Xung, gánh xiếc mô tô bay về làng biểu diễn dẫn đến câu chuyện thương tâm của cha con ông Tám Tàng Đại diện Nhà xuất bản Trẻ - đơn vị nắm bản quyền sách cho hay trong khi cuốn sách được phát hành thì tại các rạp phim ở Nhật cũng chiếu bộ phim cùng tên do đạo diễn Victor Vũ thực hiện. "Thông qua cuốn sách hy vọng khán giả Nhật sẽ hiểu thêm về văn hóa, con người Việt Nam", người này nói. 73 Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh là một trong những tác phẩm nổi tiếng của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh xuất bản năm 2010. Đến năm 2015, cuốn sách đã tái bản 28 lần và đạt lượng phát hành ấn tượng - 113.000 bản. Trong đó ngay lần đầu tái bản đã đạt hơn 20.000 bản. Cuối năm 2015 sách được chuyển thể thành phim điện ảnh do đạo diễn Victor Vũ thực hiện. Bộ phim đã đạt doanh thu khủng với 80 tỷ đồng. (Theohttps://news.zing.vn) 74