Đề tài Thiết kế một chiến lược phát triển công nghiệp toàn diện và hiện thực

020 vµ kh«ng thÓ rót l¹i lêi tuyªn bè ®ã xÐt d−íi gãc ®é chÝnh trÞ, nh−ng viÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c thÕ nµo lµ quèc gia c«ng nghiÖp l¹i ch−a râ rµng. Sù mËp mê nµy cã thÓ mét phÇn do chñ ý, nh−ng chóng t«i tin r»ng, ®· ®Õn lóc ViÖt Nam ph¶i x¸c ®Þnh râ h¬n ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cña m×nh. §iÒu nµy sÏ c¶i thiÖn chÊt l−îng cña viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp vµ lµm gi¶m bÊt æn khiÕn c¸c doanh nghiÖp e ng¹i. Chóng t«i ®Ò xuÊt c¸ch suy nghÜ vÒ c«ng nghiÖp ho¸ nh− sau. Tr−íc hÕt, kh«ng nªn ®Æt ra môc tiªu qu¸ cao cho n¨m 2020. Trong vßng 16 n¨m n÷a, ViÖt Nam cã lÏ ch−a thÓ trë thµnh mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp tÇm cì nh− Mü, EU hoÆc NhËt B¶n. Trong kho¶ng thêi gian ®ã, ViÖt Nam còng khã cã thÓ b»ng §µi Loan hoÆc Hµn Quèc - nh÷ng n−íc s¶n xuÊt ra mét l−îng s¶n phÈm khæng lå mµ cÇn rÊt Ýt ®Õn sù trî gióp cña n−íc ngoµi (PhÇn 8). Môc tiªu cña ViÖt Nam cho n¨m 2020 nªn ë møc võa ph¶i. §ã ph¶i lµ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ dùa trªn c¸c ngµnh s¶n xuÊt sö dông nhiÒu lao ®éng cã kü n¨ng víi vai trß lµ mét bé phËn cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tæng thÓ. Môc tiªu cho n¨m 2020 lµ trë thµnh mét quèc gia c«ng nghiÖp míi næi víi mét sè ngµnh s¶n xuÊt gi÷ vai trß ®Çu ®µn trªn thÞ tr−êng toµn cÇu, chø kh«ng ph¶i lµ mét quèc gia c«ng nghiÖp ho¸ hoµn toµn. C«ng nghiÖp ho¸ kh«ng nªn ®o l−êng b»ng møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi tuyÖt ®èi. §−¬ng nhiªn, t¨ng tr−ëng thu nhËp lµ mét dÊu hiÖu quan träng cña sù ph¸t triÓn thµnh c«ng. Tuy vËy, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi chØ nªn coi lµ mét chØ sè biÓu thÞ chø kh«ng ph¶i lµ môc tiªu theo ®uæi chñ yÕu. Kh«ng cã bÊt kú mét lý thuyÕt nµo nãi vÒ møc thu nhËp t−¬ng øng víi mét quèc gia c«ng nghiÖp. VÊn ®Ò quan träng ë ®©y lµ viÖc thu nhËp tiÕp tôc t¨ng tr−ëng nhanh chãng vµ ë mét tèc ®é mµ cã thÓ ph¶n ¸nh ®−îc tiÒm n¨ng t¨ng tr−ëng cña ®Êt n−íc. 2 VÒ mÆt lý thuyÕt, c«ng nghiÖp ho¸ ®−îc ®Þnh nghÜa lµ mét qu¸ tr×nh më réng liªn tôc cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt víi vai trß lµ ®éng lùc t¨ng tr−ëng (xem phÇn d−íi ®©y). Tuy nhiªn, kh«ng cã sù c¾t nghÜa râ rµng nµo vÒ mét quèc gia c«ng nghiÖp hoÆc ®iÓm kÕt thóc thùc sù cña qu¸ tr×nh nªu trªn. PhÇn 7 d−íi ®©y sÏ bµn kü h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy. 3 Víi møc thu nhËp hiÖn t¹i vµ tû lÖ t¨ng tr−ëng kh¶ thi, chóng ta cã thÓ dÔ dµng tÝnh ®−îc thu nhËp trong t−¬ng lai. Víi ViÖt Nam, môc tiªu thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi lµ 730 ®«-la Mü vµo n¨m 2010 vµ 1460 ®«-la Mü vµo n¨m 2020 lµ môc tiªu cã thÓ ®¹t ®−îc nÕu chÝnh s¸ch vµ m«i tr−êng kinh tÕ thuËn lîi. NÕu t¨ng tr−ëng hµng n¨m thÊp h¬n hoÆc cao h¬n 1,5% so víi ®iÓm chuÈn nµy th× thu nhËp cã thÓ sÏ t−¬ng øng lµ 1150 ®«-la Mü (tr−êng hîp kh«ng thuËn lîi) vµ 1850 ®«-la Mü (tr−êng hîp thuËn lîi) vµo n¨m 2020. Chóng ta khã kú väng ®−îc mét møc thu nhËp n»m ngoµi kho¶ng nµy. X©y dùng môc tiªu thu nhËp theo c¸ch trªn kh«ng mang tÝnh thùc tiÔn. Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng con sè nµy ®−îc thÓ hiÖn b»ng gi¸ trÞ cña ®ång ®«-la ngµy h«m nay vµ chóng cÇn ph¶i ®−îc ®iÒu chØnh b»ng sù thay ®æi cña gi¸ c¶ vµ tû gi¸ hèi ®o¸i. ChÝnh ®iÒu nµy lµm cho viÖc theo ®uæi môc tiªu thu nhËp tuyÖt ®èi trë nªn xa vêi vµ phøc t¹p h¬n. H×nh 1: Dù ®o¸n GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 20 16 20 17 20 18 20 19 20 20 KÕ ho¹ch L¹c quan Bi quan Nhãm thu nhËp cao h¬n Japan ($33,000) Hong Kong ($24,000) Singapore ($20,900) Taiwan ($12,600) Korea ($10,000) Thu nhËp n¨m 2002 Malaysia ($3,880) Thailand ($1,990) Philippines ($970) China ($960) Indonesia ($820) Laos ($330) Cambodia ($300) USD (Sè liÖu cña ADB) Tham kh¶o: Trong lÞch sö kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸ th−êng ®−îc x¸c ®Þnh lµ qu¸ tr×nh tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y: • Kh¶ n¨ng duy tr× - c¸c ngµnh s¶n xuÊt3 t¨ng tr−ëng liªn tôc víi tèc ®é cao (th−êng ë møc hai con sè trong nhiÒu thËp kû). • Møc ®ãng gãp cho t¨ng tr−ëng chung - c¸c ngµnh s¶n xuÊt lµ nh÷ng nh©n tè ®ãng gãp lín nhÊt vµo t¨ng tr−ëng GDP. 3 §©y lµ mét ®Þnh nghÜa hÑp. Trong ®Þnh nghÜa réng h¬n, c«ng nghiÖp ho¸ th−êng bao gåm c¶ t¨ng tr−ëng cña ngµnh khai th¸c má, x©y dùng, vËn t¶i, viÔn th«ng vµ dÞch vô c«ng-nh÷ng ngµnh cã liªn quan chÆt chÏ víi sù t¨ng tr−ëng s¶n xuÊt. Trong bµi nµy, chóng t«i sö dông ®Þnh nghÜa hÑp. 4 • Sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu - cÊu thµnh cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt dÞch chuyÓn ®Òu ®Æn tõ qu¸ tr×nh ®¬n gi¶n sang qu¸ tr×nh phøc t¹p h¬n, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái vÒ c«ng nghÖ cao. Tuy nhiªn, ®©y míi chØ lµ ®Þnh nghÜa vÒ mét n−íc ®ang c«ng nghiÖp ho¸ (®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸), chø kh«ng ph¶i vÒ mét n−íc c«ng nghiÖp ho¸. §èi víi nh÷ng n−íc c«ng nghiÖp ho¸, chóng ta cÇn cã mét ®Þnh nghÜa míi. Chóng t«i xin ®−îc ®−a ra 5 ®iÒu kiÖn sau ®©y cho ViÖt Nam víi sù quan t©m ®Æc biÖt vÒ qu¸ tr×nh héi nhËp vµo khu vùc §«ng ¸ n¨ng ®éng. • Thu nhËp t−¬ng ®èi - ViÖt Nam gia nhËp nhãm c¸c n−íc thµnh c«ng ë §«ng ¸ víi mét møc thu nhËp ngang b»ng víi nhãm c¸c n−íc cã thu nhËp trung b×nh cña khu vùc (Trung quèc vµ ASEAN4). §©y chÝnh lµ môc tiªu thu nhËp t−¬ng ®èi chø kh«ng ph¶i thu nhËp tuyÖt ®èi nh− ®· ®Ò cËp ë trªn. HiÖn nay, ViÖt Nam n»m trong sè c¸c n−íc cã thu nhËp thÊp nhÊt khu vùc §«ng ¸, cã kho¶ng c¸ch kh¸ xa so víi c¸c nuíc thuéc nhãm cã thu nhËp trung b×nh. • C¬ cÊu xuÊt khÈu - hµng chÕ t¹o4 chiÕm Ýt nhÊt lµ 75%5 l−îng xuÊt khÈu. §iÒu nµy cã nghÜa lµ ViÖt Nam kh«ng cßn xuÊt khÈu hµng s¬ chÕ n÷a, vµ xuÊt khÈu ®· chuyÓn sang hµng chÕ t¹o. • Lùa chän mét sè ngμnh s¶n xuÊt chÊt l−îng cao lμm chñ ®¹o - mét n−íc chØ cã thÓ chiÕm lÜnh ®−îc vÞ trÝ dÉn ®Çu trong thÞ tr−êng toµn cÇu khi cã nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt hoÆc chÕ biÕn chÊt l−îng cao. §iÒu nµy yªu cÇu ph¶i cã sù tÝch luü vÒ s¶n xuÊt ®Õn møc ®ñ ®Ó lµm cho ViÖt Nam trë thµnh mét trong nh÷ng nhµ xuÊt khÈu lín nhÊt trªn thÕ giíi mÆt hµng ®ã. H¬n n÷a, qu¸ tr×nh nµy còng cÇn ®−îc thÓ hiÖn b»ng chÊt l−îng vµ tiÕng t¨m cña s¶n phÈm, chø kh«ng ph¶i b»ng sè l−îng hµng ho¸ khæng lå cã møc gi¸ vµ chÊt l−îng thÊp. §Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy, ViÖt Nam cÇn ph¶i cã sù l−u ho¹t cña lùc l−îng lao ®éng tiÒm n¨ng (PhÇn 5). • ThiÕt lËp c¸c ngμnh phô trî - sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh phô trî (linh phô kiÖn vµ vËt liÖu) cña nh÷ng ngµnh dÉn ®Çu nh− ®· ®Ò cËp ë trªn sÏ t¨ng tû lÖ néi ®Þa ho¸. Víi mét sè ngµnh quan träng, vÝ dô nh− dÖt may, ®iÖn tö, xe m¸y ch¼ng h¹n, c¸c môc tiªu trung h¹n cÇn ®−îc thiÕt lËp dùa trªn ý kiÕn cña c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n−íc vµ ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) vµ cÇn ®−îc cËp nhËt ®Þnh kú. Tuy nhiªn, néi ®Þa ho¸ 100% (hoµn toµn tù 4 Chóng t«i ®Þnh nghÜa hµng chÕ t¹o lµ hµng thuéc c¸c m· 5, 6, 7, 8 cña SITC. C¸c ®Þnh nghÜa kh¸c còng cã thÓ ¸p dông trong tr−êng hîp nµy 5 Con sè nµy chØ lµ gîi ý ban ®Çu. §Ó cã mét con sè cô thÓ, cÇn ph¶i cã ph©n tÝch kü l−ìng h¬n. 5 s¶n xuÊt) kh«ng ph¶i lµ ®iÒu mong ®îi trong kû nguyªn toµn cÇu ho¸ vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. ViÖt Nam nªn thiÕt lËp mét m¹ng l−íi s¶n xuÊt trong khu vùc víi miÒn Nam Trung Quèc vµ khu vùc kh¸c cña ASEAN, xuÊt khÈu mét sè linh phô kiÖn cho hä vµ mua mét sè ®Çu vµo cña hä. Møc ®é néi ®Þa ho¸ tèi −u cÇn ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh trªn quan ®iÓm chiÕn l−îc. • Nội lực hóa c¸c dÞch vô hç trî - khi lao ®éng cã kü n¨ng cao ë trong n−íc ®ñ ®Ó tham gia vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt chÊt l−îng cao th× kh«ng cÇn phô thuéc nhiÒu vµo ng−êi n−íc ngoµi. Ýt nhÊt (70%) sè lao ®éng ®Çu vµo cã kü n¨ng ph¶i ®−îc lÊy ë trong n−íc, cßn nh÷ng lao ®éng yªu cÇu kü n¨ng ®Æc biÖt míi lÊy ë n−íc ngoµi. NhiÒu d¹ng lao ®éng cã kü n¨ng còng rÊt cÇn thiÕt, vÝ dô nh− x©y dùng chÝnh s¸ch, qu¶n trÞ s¶n xuÊt, marketing quèc tÕ, “marketing ®Þa ®iÓm” (qu¶ng b¸ cho FDI vµ c¸c khu c«ng nghiÖp), thiÕt kÕ s¶n phÈm... §Ó x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu c«ng nghiÖp cho n¨m 2020, ViÖt Nam cÇn häc hái kinh nghiÖm cña c¸c n−íc §«ng ¸. §Æc biÖt, Th¸i Lan cã thÓ lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh cho ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Th¸i Lan hiÖn nay ®ang cã møc thu nhËp gÇn b»ng víi møc mµ ViÖt Nam dù ®Þnh ®¹t ®−îc vµo n¨m 2020. Th¸i Lan lµ mét trong nh÷ng n−íc cã møc thu nhËp trung b×nh vµ thµnh c«ng ë khu vùc §«ng ¸ víi sè l−îng hµng chÕ t¹o chiÕm 75,6% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Th¸i Lan lµ vïng ®Êt hÊp dÉn ë Ch©u ¸ ®èi víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt chÊt l−îng cao nh− ®iÖn tö vµ «-t«. §©y còng lµ n−íc mµ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp phô trî c¸c ngµnh trªn ®· ph¸t triÓn rÊt tèt. Tuy nhiªn, Th¸i Lan còng ®èi mÆt víi mét sè h¹n chÕ. Trong dµi h¹n, tiÒm n¨ng cña lao ®éng Th¸i Lan kh«ng thÓ s¸nh ®−îc ViÖt Nam vµ viÖc ph©n c«ng lao ®éng cã kü n¨ng (chuyÓn giao kü thuËt) chØ diÔn ra ë møc thÊp. Th¸i Lan còng kh«ng thµnh c«ng trong viÖc gi¶m bít bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp trong n−íc vµ gi¶m bít dßng lao ®éng nhËp c− vµo B¨ng Cèc. Th¸i Lan cã thÓ tiÕp tôc t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn h¬n vµo n¨m 2020. Chóng t«i kh«ng nãi r»ng ViÖt Nam cÇn sao chÐp c¸ch thøc ph¸t triÓn cña Th¸i Lan, mµ nãi r»ng nªn häc hái nh÷ng ®iÓm h÷u Ých. Cho ®Õn n¨m 2020 (hoÆc sím h¬n), ViÖt Nam còng cÇn h−íng ®Õn môc tiªu Ýt nhÊt lµ b»ng víi nh÷ng thµnh tùu vÒ c«ng nghiÖp nh− cña Th¸i Lan hiÖn nay, thËm chÝ cè g¾ng lµm tèt h¬n Th¸i Lan trong viÖc quèc tÕ ho¸ c¸c ho¹t ®éng phô trî, sö dông lao ®éng cã kü n¨ng cao, c«ng b»ng thu nhËp vµ kiÓm so¸t mËt ®é ë ®« thÞ. Chóng t«i tin r»ng ®©y lµ môc tiªu cã thÓ lµm ®−îc. Khi môc tiªu nµy ®−îc thùc 6 hiÖn, ViÖt Nam cã thÓ theo ®uæi nh÷ng môc tiªu cao h¬n trong nh÷ng thËp kû tíi ®©y (PhÇn 8). H×nh 2: XuÊt khÈu hµng chÕ t¹o . Quan ®iÓm vÒ x©y dùng chiÕn l−îc ng nghiÖp cã vai trß hÕt søc quan träng n víi v 0% 20% 40% 60% 80% 100% 19 75 19 76 19 77 19 78 19 79 19 80 19 81 19 82 19 83 19 84 19 85 19 86 19 87 19 88 19 89 19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 Japan Taiwan Korea Singapore China Malaysia Thailand Philippines Indonesia Vietnam Nguån: ADB, Key Indicators of Developing Asian and Pacific Countries , 2003/2001/1993; IMF, International Financial Statistics Yearbook 1990 . §èi víi NhËt b¶n, Japan Statistical Yearbook 2003/2002/1999 , Statistics Bureau/Statistical Research and Training Institute, Ministry of Public Management, Home Affairs, Posts and Telecommunications, Japan. ViÖt nam Nhãm dÉn ®Çu Nhãm thø hai Nhãm ®i sau Th i¸ Lan 3 §Þnh h−íng c¬ së cña chiÕn l−îc c« . Tuy nhiªn, sau h¬n 10 n¨m tham gia vµo qu¸ tr×nh héi nhËp toµn cÇu, ViÖt Nam kh«ng nªn bµn luËn m·i vÒ vÊn ®Ò nµy. Thay vµo ®ã, ViÖt Nam nªn quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i lµm c¸i g× vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch g× cµng sím cµng tèt. Trong mét thÕ giíi lu«n biÕn ®éng, chóng ta kh«ng thÓ chê mét c©u tr¶ lêi chÝnh x¸c hoµn toµn. Ngay c¶ khi th«ng tin kh«ng hoµn h¶o th× ViÖt Nam còng cÇn ph¶i hµnh ®éng ngay ®Ó tr¸nh mÊt c¬ héi. Chóng t«i cho r»ng, ®· ®Õn lóc ViÖt Nam cÇn ph¶i tuyªn bè mét c¸ch râ rµng c¸ch thøc ph¸t triÓn cña m×nh. VÒ danh nghÜa, ViÖt Nam ®· thùc hiÖn nguyªn lý kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇ iÖc nhÊn m¹nh vµo sù ®ãng gãp cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ: n«ng d©n, kinh tÕ c¸ thÓ, doanh nghiÖp t− nh©n, hîp t¸c x·, doanh nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. Tuy nhiªn, vai trß cña mçi thµnh phÇn kinh tÕ nªu trªn l¹i kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh mét c¸ch cô thÓ trong tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸. §Æc biÖt, c©u hái r»ng khu vùc kinh tÕ 7 nµo sÏ trë thµnh ®Çu tÇu cña nÒn kinh tÕ vÉn ch−a ®−îc tr¶ lêi dï nã ®· ®−îc tranh luËn hÕt søc s«i næi kÓ tõ nh÷ng n¨m 1990. Cã mét sè quan ®iÓm kh¸c ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy: Quan ®iÓm khu vùc nhµ n−íc ®ãng vai trß dÉn d¾t cho r»ng, nhµ n−íc, chø kh«ng ph¶i thÞ tr−êng, ph¶i chØ dÉn vµ ®Þnh h−íng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. NÕu kh«ng lµm nh− vËy, t¨ng tr−ëng sÏ chËm ch¹p hoÆc mÊt c©n ®èi. Khi khu vùc t− nh©n kh«ng s½n sµng ®Çu t− th−îng nguån hoÆc thóc ®Èy néi ®Þa ho¸, nhµ n−íc ph¶i ®Çu t− hoÆc h−íng dÉn cô thÓ ®Ó khu vùc t− nh©n thùc hiÖn viÖc ®ã. Doanh nghiÖp nhµ n−íc còng ph¶i ®ãng vai trß quan träng. Quan ®iÓm nµy cho r»ng viÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh chñ chèt theo chiÒu däc (th−îng nguån) lµ hÕt søc cÇn thiÕt cho sù v÷ng ch¾c vÒ mÆt kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp ho¸ mét c¸ch hoµn toµn theo môc tiªu ®· ®Þnh. Quan ®iÓm khu vùc ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi ®ãng vai trß dÉn d¾t cho r»ng, chÝnh s¸ch cÇn bæ trî cho thÞ tr−êng chø kh«ng ph¶i ®Ó bãp mÐo nã. Do kh¶ n¨ng c«ng nghiÖp hiÖn nay cña ViÖt Nam qu¸ yÕu trong viÖc ®èi mÆt víi c¹nh tranh toµn cÇu ë møc cao nªn ViÖt Nam cÇn ph¶i t¨ng møc FDI vµ sö dông hoµn toµn l−îng FDI ®ã cho sù ph¸t triÓn. ChÝnh phñ còng nªn hç trî c¸c doanh nghiÖp trong n−íc liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp FDI ®Ó hä cã thÓ më réng m¹ng l−íi toµn cÇu cña m×nh. §iÒu nµy ®· tõng lµ chiÕn l−îc thµnh c«ng ë khu vùc §«ng ¸ (trong ®ã cã Th¸i Lan). Mét khi chÝnh s¸ch do chÝnh ViÖt Nam x©y dùng vµ quyÕt ®Þnh, t¨ng tr−ëng víi sù dÉn d¾t cña khu vùc FDI kh«ng cã nghÜa lµ bÞ mÊt ®i sù tù chñ vÒ kinh tÕ . Ng−îc l¹i, quan ®iÓm khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ãng vai trß dÉn d¾t l¹i cho r»ng, ®éng lùc chÝnh cña t¨ng tr−ëng chÝnh lµ khu vùc t− nh©n trong n−íc, chø kh«ng ph¶i lµ c¸c doanh nghiÖp quèc doanh hay doanh nghiÖp FDI. Sau khi cã sù ra ®êi cña LuËt doanh nghiÖp vµo n¨m 2000, khu vùc t− nh©n ®· chøng tá ®−îc sù lín m¹nh cña m×nh dï tr−íc ®ã nã chØ lµ khu vùc nhá vµ yÕu. HiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vÉn chÞu nhiÒu ¸p lùc do khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ luËt kh«ng c«ng b»ng. NÕu nh÷ng c¶n trë ®ã ®−îc lo¹i bá vµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cã ®−îc “s©n ch¬i b×nh ®¼ng”, chóng cã thÓ trë thµnh ®éng lùc t¨ng tr−ëng néi sinh. Quan ®iÓm thÞ tr−êng ®ãng vai trß dÉn d¾t lËp luËn r»ng, chÝnh phñ can thiÖp cµng Ýt cµng tèt ®Ó thÞ tr−êng cã thÓ x¸c ®Þnh kÎ th¾ng, ng−êi thua trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh toµn cÇu. ChÝnh s¸ch ®−îc thùc hiÖn d−íi søc Ðp chÝnh trÞ vµ kh«ng cã ®ñ th«ng tin sÏ khiÕn cho t×nh h×nh tåi tÖ h¬n. Dï gi¶i ph¸p cho thÞ tr−êng rÊt khã t×m ra, nh−ng chóng vÉn tèt h¬n lµ viÖc 8 thùc hiÖn trî cÊp hoÆc b¶o hé. Quan ®iÓm nµy hÕt søc ñng hé cho viÖc t− nh©n ho¸, tù do ho¸ th−¬ng m¹i vµ gi¶m thiÓu vai trß cña chÝnh phñ. Dï c¸c quan ®iÓm trªn ®©y cã vÎ nh− na n¸ nhau trong mét sè tr−êng hîp, nh−ng chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, chóng v¹ch ra nh÷ng ®Þnh h−íng chiÕn l−îc chñ chèt kh¸c nhau mét c¸ch c¬ b¶n, vµ, nh− thÕ, chóng lo¹i trõ lÉn nhau, kh«ng dung hoµ ®−îc víi nhau. Trong c¸c to¹ ®µm vµ héi th¶o mµ chóng t«i tæ chøc, chóng t«i nhËn thÊy r»ng, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam th−êng ®−îc ph©n lo¹i thµnh nh÷ng ng−êi theo quan ®iÓm khu vùc nhµ n−íc dÉn d¾t vµ nh÷ng ng−êi theo quan ®iÓm khu vùc FDI dÉn d¾t. C¸c nhµ nghiªn cøu vµ doanh nghiÖp NhËt B¶n rÊt ñng hé quan ®iÓm khu vùc FDI dÉn d¾t trong bèi c¶nh ViÖt Nam (Tham luËn còng dùa trªn quan ®iÓm nµy). Tuy nhiªn, còng cã mét sè chuyªn gia NhËt B¶n ñng hé quan ®iÓm doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ãng vai trß dÉn d¾t. Quan ®iÓm thÞ tr−êng dÉn d¾t ®«i khi ®−îc c¸c chuyªn gia n−íc ngoµi ®Ò cËp ®Õn, nh−ng nã kh«ng ®−îc c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam quan t©m mét c¸ch kü l−ìng. Trªn thùc tÕ, ViÖt Nam d−êng nh− ch−a râ rµng vÒ ®−êng h−íng chñ ®¹o cña m×nh, ®Æc biÖt lµ gi÷a quan ®iÓm khu vùc nhµ n−íc dÉn d¾t vµ khu vùc FDI dÉn d¾t, vµ ®iÒu nµy khiÕn cho c¸c nhµ ®Çu t− trong n−íc vµ n−íc ngoµi rÊt e ng¹i. Hä lo ng¹i r»ng liÖu nguyªn t¾c thÞ tr−êng cã ®−îc cam kÕt thùc hiÖn triÖt ®Ó vµ ®−îc khuyÕn khÝch trong t−¬ng lai hay lµ nã sÏ bÞ ®iÒu chØnh hoÆc kh«ng ®−îc thùc hiÖn víi danh nghÜa lµ “v× lîi Ých quèc gia”. C¸c nhµ s¶n xuÊt n−íc ngoµi cho r»ng viÖc thay ®æi vÞ trÝ c¸c nhµ m¸y cña hä trong khu vùc §«ng ¸ lµ vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m ®èi víi møc ®é tin cËy vµo khu«n khæ chÝnh s¸ch. Chóng t«i cho r»ng, chÝnh phñ ViÖt Nam kh«ng nªn x¸c ®Þnh quan ®iÓm cña m×nh theo kiÓu n−íc ®«i ®èi víi chiÕn l−îc c«ng nghiÖp tæng thÓ (vµ thËm chÝ c¶ trong KÕ ho¹ch 5 n¨m tiÕp theo). Gîi ý cña t«i lµ chÝnh phñ nªn ®−a ra quan ®iÓm chÝnh thøc víi nh÷ng ®iÓm sau ®©y: • ViÖt Nam cam kÕt mét c¸ch ch¾c ch¾n vµ kh«ng thay ®æi ®èi víi qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ sÏ ®¹t ®−îc th«ng qua viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong khu«n khæ c¸c cam kÕt nªu trªn, chø kh«ng ph¶i b»ng trî cÊp hoÆc b¶o hé. • ChÝnh phñ ViÖt Nam sÏ ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc thóc ®Èy c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, còng nh− lµ gi¶m c¸c chi phÝ vÒ mÆt x· héi do qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra nhanh chãng g©y ra. Nh÷ng chÝnh s¸ch nh− vËy lµ cÇn thiÕt v× ViÖt Nam ®ang trong 9 giai ®o¹n ®Çu cña ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, mçi ngµnh c«ng nghiÖp cã tån t¹i hay kh«ng sÏ phô thuéc vµo sù c¹nh tranh toµn cÇu vµ nç lùc cña c¸c nhµ s¶n xuÊt, chø kh«ng ph¶i cña chÝnh phñ. • FDI cÇn ph¶i ®−îc khuyÕn khÝch mét c¸ch m¹nh mÏ víi vai trß lµ trô cét trong giai ®o¹n ®Çu cña c«ng nghiÖp ho¸ (cho ®Õn n¨m 2020). ViÖc x©y dùng m«i tr−êng kinh doanh tù do hoÆc chi phÝ thÊp nh»m thu hót FDI ph¶i lµ −u tiªn hµng ®Çu cña ®Êt n−íc. §ång thêi, cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch gióp c¸c doanh nghiÖp trong n−íc liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp FDI vµ tham gia vµo thÞ tr−êng toµn cÇu. • C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá (SMEs) còng quan träng v× (i) chóng lµ ®éng lùc cña t¨ng tr−ëng vµ viÖc lµm trong n−íc; (ii) chóng cã thÓ trë thµnh c¸c ngµnh phô trî; vµ (iii) mét sè doanh nghiÖp cã thÓ c¹nh tranh toµn cÇu. Nh÷ng biÖn ph¸p hç trî ®èi víi c¸c môc tiªu nµy còng cÇn ®−îc thùc hiÖn. • C¸c doanh nghiÖp quèc doanh (SOEs) cÇn ®−îc c¶i c¸ch víi nh÷ng b−íc hîp lý. SOEs cã thÓ c¹nh tranh th«ng qua c¶i c¸ch ph−¬ng thøc qu¶n lý, vµ mèi liªn kÕt víi n−íc ngoµi nªn ®−îc khuyÕn khÝch. C¸c SOE kh¸c cã thÓ ph¶i gi¶m quy m«, s¸p nhËp hoÆc ®ãng cöa, nh−ng còng cÇn ph¶i l−u t©m ®Æc biÖt ®Õn c¸c hËu qu¶ vÒ mÆt x· héi cña chóng. Qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh gi¶m nµy g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh cña khu vùc t− nh©n vµ FDI. Tû träng t−¬ng ®èi cña SOEs cÇn ph¶i gi¶m xuèng th«ng qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña khu vùc t− nh©n, chø kh«ng ph¶i qua viÖc c¾t gi¶m thùc sù khu vùc doanh nghiÖp quèc doanh (c¸ch tiÕp cËn hai chiÒu trong viÖc c¶i c¸ch doanh nghiÖp quèc doanh). §ã chØ lµ nh÷ng gîi ý cña t«i mµ th«i. B¶n th©n chÝnh phñ ViÖt Nam cÇn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò phï hîp cho ®Þnh h−íng chiÕn l−îc c¬ b¶n. Tuy nhiªn, dï c¸c vÊn ®Ò ®ã cã thÕ nµo ®i n÷a th× thi vai trß cña mçi khu vùc kinh tÕ còng cÇn ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng. 4. §æi míi c«ng t¸c ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc c«ng nghiÖp Chóng t«i xin ®Ò xuÊt sù thay ®æi trong c«ng t¸c ho¹ch ®ÞnhchiÕn l−îc vµ quy ho¹ch tæng thÓ ngµnh c«ng nghiÖp, xÐt trªn gãc ®é tæng thÓ nÒn kinh tÕ vµ c¶ tõng ngµnh. Tõ sè l−îng sang chÊt l−îng (kh¶ n¨ng c¹nh tranh) 10 RÊt nhiÒu kÕ ho¹ch tæng thÓ hiÖn nay ®−îc thÓ hiÖn b»ng c¸c con sè dù kiÕn (s¶n l−îng, t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu, tû lÖ néi ®Þa, dù ¸n ®Çu t−...), vµ nh÷ng con sè nµy l¹i ph¶n ¸nh môc tiªu chÝnh s¸ch cña c¸c nhµ l·nh ®¹o. Tuy nhiªn, cã mét kho¶ng c¸ch rÊt lín gi÷a n¨ng lùc hiÖn t¹i cña ViÖt Nam víi møc ®é s©u réng cña c¹nh tranh toµn cÇu. BÊt kú kÕ ho¹ch nµo kh«ng quan t©m ®Õn thùc tÕ ®ã th× khã cã thÓ thµnh c«ng. Trong kû nguyªn toµn cÇu ho¸, chiÕn l−îc c«ng nghiÖp cÇn ®−îc x©y dùng nh»m t¹o dùng kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ. §iÒu nµy yªu cÇu (i) sù hiÓu biÕt cÆn kÏ vÒ xu h−íng cña khu vùc vµ toµn cÇu, (ii) ph©n tÝch kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c n−íc ®èi thñ (®Æc biÖt lµ Trung Quèc vµ Th¸i Lan); (iii) x¸c ®Þnh vÞ thÕ hiÖn thêi cña ViÖt Nam; vµ (iv) x©y dùng c¸c biÖn ph¸p cô thÓ vµ thùc dông nh»m t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam lªn møc môc tiªu cña c¸c n−íc ®èi thñ (vµ cao h¬n thÕ). Kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ ®−îc x©y dùng b»ng nhiÒu nh©n tè. TÊt nhiªn, chÊt l−îng cña s¶n phÈm lµ quan träng, nh−ng chØ ®iÒu ®ã lµ kh«ng ®ñ. Chóng ta cÇn xem xÐt c¸c khÝa c¹nh sau ®©y: • Nh©n tè chi phÝ - ®èi víi nhiÒu nhµ s¶n xuÊt, bé phËn chi phÝ lín nhÊt chÝnh lµ linh phô kiÖn vµ c¸c ®Çu vµo trung gian kh¸c. C¸c chi phÝ chñ yÕu bao gåm ®iÖn, ®Êt ®ai, n−íc, ®iÖn tho¹i, vËn chuyÓn, chç ë... Chi phÝ cho nh÷ng vÊn ®Ò hµnh chÝnh quan liªu còng rÊt lín. Mét ®iÒu thËt ng¹c nhiªn lµ chi phÝ vÒ l−¬ng kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò lín ®èi víi nhiÒu nhµ s¶n xuÊt. Tû träng cña l−¬ng trong tæng chi phÝ th−êng rÊt nhá vµ sù gia t¨ng cña l−¬ng ®−îc bï ®¾p b»ng sù c¶i thiÖn n¨ng suÊt. • Nh©n tè thêi gian - ph¶n øng nhanh chãng víi nh÷ng thay ®æi cña thÞ tr−êng vµ yªu cÇu cña kh¸ch hµng lµ ch×a kho¸ cña thµnh c«ng. §iÒu nµy kh«ng chØ hµm ý vÒ thêi gian s¶n xuÊt ng¾n, mµ cßn lµ thêi gian cho thiÕt kÕ, vËn chuyÓn, th«ng quan vµ giao hµng cho kh¸ch. Mét lÇn n÷a, sù tr× ho·n mang tÝnh quan liªu lµ nh©n tè cùc kú bÊt lîi trong chiÕn l−îc kinh doanh toµn cÇu. • Chuyªn m«n ho¸ vμ s¶n xuÊt theo c¸c c«ng ®o¹n nhá - viÖc s¶n xuÊt quy m« lín nh÷ng hµng ho¸ cã chÊt l−îng tõ thÊp ®Õn trung b×nh cã thÓ thùc hiÖn dÔ dµng, nh−ng nã l¹i dÉn ®Õn thÆng d− cung vµ møc lîi nhuËn thÊp. ViÖt Nam cÇn ph¶i thùc hiÖn viÖc s¶n xuÊt chñng lo¹i hµng ho¸ cã tÝnh chuyªn m«n vµ chÊt l−îng cao th«ng qua c¸c c«ng ®o¹n nhá ®Ó cã møc lîi nhuËn biªn cao h¬n, chø ViÖt Nam kh«ng nªn c¹nh tranh trùc tiÕp víi c¸c chñng lo¹i hµng ho¸ s¶n xuÊt víi quy m« lín cña 11 Trung quèc. §iÒu nµy ®óng víi hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm: ®iÖn tö, dÖt may, giµy dÐp, xe m¸y, h¶i s¶n, néi thÊt, hµng thñ c«ng... • Lùa chän m« h×nh s¶n xuÊt phï hîp - cã rÊt nhiÒu m« h×nh s¶n xuÊt trong viÖc c¹nh tranh toµn cÇu: s¶n xuÊt d©y chuyÒn kh¸c víi s¶n xuÊt theo c«ng ®o¹n, s¶n xuÊt theo ng¹ch däc kh¸c víi s¶n xuÊt theo ng¹ch t−¬ng ®−¬ng... ViÖt Nam cÇn lùa chän c¸c m« h×nh s¶n xuÊt phï hîp nhÊt víi lîi thÕ t−¬ng ®èi ®éng cña nã (c¸c ngµnh s¶n xuÊt sö dông nhiÒu lao ®éng cã kü n¨ng). • Marketing (TiÕp thÞ) - c¸c h·ng tiÕp cËn ®−îc víi kh¸ch hµng vµ ng−êi sö dông cã thÓ cã th«ng tin tèt h¬n vµ b¸n ®−îc møc gi¸ cao h¬n so víi nh÷ng h·ng kh«ng lµm ®−îc ®iÒu nµy. HiÖn nay, ViÖt Nam ®ang thiÕu kh¶ n¨ng thùc hiÖn viÖc tiÕp thÞ quèc tÕ cã hiÖu qu¶. • DÞch vô hËu m·i - víi c¸c s¶n phÈm l©u bÒn, dÞch vô hËu m·i tin cËy còng ®ãng gãp ®¸ng kÓ trong viÖc x©y dùng danh tiÕng vµ sù trung thµnh cña kh¸ch hµng. Tõ ®Þnh h−íng s¶n phÈm sang ®Þnh h−íng chu tr×nh s¶n xuÊt ChÝnh phñ ViÖt Nam khuyÕn khÝch c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ s©u réng, kh¸i niÖm c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao kh«ng râ rµng. Quan niÖm cho r»ng m¸y tÝnh, DVD, m¸y h×nh kü thuËt sè... lµ c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao, cßn dÖt may, giµy dÐp, thùc phÈm lµ s¶n phÈm c«ng nghÖ thÊp lµ quan niÖm sai lÇm. Khi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th−îng nguån vµ h¹ nguån cña mét s¶n phÈm diÔn ra ë c¸c n−íc kh¸c nhau th× mét sè c«ng ®o¹n yªu cÇu c«ng nghÖ cao vµ sù s¸ng t¹o, trong khi c¸c c«ng ®o¹n kh¸c l¹i cã thÓ thùc hiÖn ë bÊt kú n−íc nµo. VÒ mÆt b¶n chÊt, gi¸ trÞ gia t¨ng th−êng g¾n liÒn víi nh÷ng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sö dông c«ng nghÖ cao, chø kh«ng ph¶i víi toµn bé s¶n phÈm. H×nh vÏ d−íi ®©y thÓ hiÖn gi¸ trÞ th−êng ®−îc t¹o ra ë c«ng ®o¹n nµo trong viÖc s¶n xuÊt m¸y tÝnh. Gi¸ trÞ th−êng lín ë giai ®o¹n b¾t ®Çu (thiÕt kÕ vµ linh phô kiÖn) vµ ë giai ®o¹n cuèi (tiÕp thÞ), trong khi giai ®o¹n gi÷a (l¾p r¸p) l¹i cÇn c«ng nghÖ t−¬ng ®èi thÊp. Theo nghÜa nµy, viÖc l¾p r¸p m¸y tÝnh ch¼ng kh¸c g× c«ng ®o¹n c¾t vµ may trong ngµnh may mÆc. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã “c«ng nghÖ cao nhÊt” mµ t«i tõng chøng kiÕn ë ViÖt Nam lµ nhµ m¸y ®«ng l¹nh t«m ë CÇn Th¬. §Ó thùc hiÖn ®−îc c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh cña hµng xuÊt khÈu, nhµ m¸y ph¶i sö dông c¸c c«ng cô vµ ph−¬ng ph¸p qu¶n lý dùa trªn “sù khÐo lÐo cña ®«i bµn tay”. Quan niÖm 12 cho r»ng m¸y tÝnh lµ c«ng nghÖ cao, cßn t«m lµ c«ng nghÖ thÊp lµ quan niÖm sai lÇm v« cïng. H×nh 3: Gi¸ trÞ gia t¨ng trong s¶n xuÊt m¸y tÝnh C«ng nghÖ thÊp Th−îng nguån H¹ nguån Gi¸ trÞ PhÇn mÒm Bé xö lý Bé nhí Mµn h×nh tinh thÓ láng Mµn h×nh th−êng §Üa cøng Bé m¹ch chÝnh L¾p r¸p ViÖt Nam nªn b¾t ®Çu tõ viÖc l¾p r¸p, nh−ng còng ph¶i dÇn c¶i thiÖn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt TiÕp thÞ Kªnh b¸n hµng Qu¶n trÞ b¸n hµng C«ng nghÖ cao ThiÕt kÕ vµ linh phô kiÖn Nguån: Yumiko Okamoto, “§iÖn tö vµ C«ng nghiÖp ®iÖn tö” trong cuèn “ChiÕn l−îc c«ng nghiÖp ë ViÖt o vµ N.Kawabata biªn so¹n, Nihon Hyoronsha 2003, trang 101 (b¶n dÞch tiÕng ViÖt n¨m 2003, tang 116) Nam do K.Ohn Bªn c¹nh ®ã, c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt víi c«ng nghÖ thÊp vÉn cã thÓ mang l¹i gi¸ trÞ gia t¨ng vµ lîi nhuËn cao h¬n nhiÒu nÕu ®−îc thùc hiÖn b»ng lao ®éng cã kü n¨ng vµ ph−¬ng thøc qu¶n trÞ cã chÊt l−îng cao. Sù kh¸c biÖt gi÷a hµng may mÆc chÊt l−îng trung b×nh (¸o s¬mi cña nam giíi) víi hµng may mÆc chÊt l−îng cao (®å thêi trang cña n÷ giíi) lµ rÊt lín. ViÖt Nam cÇn ph¶i chuyÓn dÇn tõ lo¹i hµng ho¸ tr−íc sang lo¹i hµng ho¸ sau. Víi nh÷ng lý do nªu trªn, viÖc ph©n biÖt c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao víi s¶n phÈm c«ng nghÖ thÊp kh«ng cã ý nghÜa g× nhiÒu l¾m. Chóng ta cÇn xem xÐt d−íi gãc ®é quy tr×nh s¶n xuÊt, chø kh«ng ph¶i d−íi gãc ®é s¶n phÈm. Mét ®iÒu quan träng lµ ph¶i b¾t ®Çu b»ng nh÷ng quy tr×nh s¶n xuÊt “®¬n gi¶n”, nh−ng dÇn dÇn ph¶i t¨ng gi¸ trÞ th«ng qua (i) viÖc thùc hiÖn c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt ®¬n gi¶n ®ã hiÖu qu¶ h¬n so víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c (trong ®ã cã Trung Quèc); vµ (ii) më réng dÇn ®iÓm kÕt nèi gi÷a c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th−îng nguån vµ h¹ nguån cña cïng mét s¶n phÈm b»ng c«ng nghÖ cao h¬n. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng mòi tªn mµu x¸m theo chiÒu däc vµ nganhg ë trong h×nh vÏ trªn. Tõ viÖc lùa chän mét sè ngμnh ®¬n lÎ ®Õn viÖc x¸c ®Þnh mét ®Þnh h−íng bao qu¸t 13 Thóc ®Èy c«ng nghiÖp ®ßi hái ph¶i cã sù kÕt hîp khÐo lÐo gi÷a chÝnh phñ víi thÞ tr−êng. Ch¼ng cã g× ®¸ng ngê khi cho r»ng thÞ tr−êng ph¶i lµ nh©n tè ®¸nh gi¸ quan träng nhÊt ®èi víi sù tån vong cña bÊt kú h·ng hay ngµnh nµo. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ®Ó cho thÞ tr−êng lµm tÊt c¶. ChÝnh phñ cÇn hç trî thÞ tr−êng ®ang lín m¹nh vµ kh«ng ®−îc c¶n trë sù ph¸t triÓn cña nã. §©y lµ mét nhiÖm vô hÕt søc nÆng nÒ. VÊn ®Ò nµy ®Æc biÖt nghiªm träng ë nh÷ng n−íc nh− ViÖt Nam víi c¸c thÞ tr−êng kÐm ph¸t triÓn vµ kh¶ n¨ng vÒ chÝnh s¸ch cßn yÕu. Cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam. Mét ph−¬ng ph¸p th«ng dông lµ ph©n lo¹i c¸c ngµnh theo tiªu thøc c¹nh tranh, mét chót c¹nh tranh vµ kh«ng c¹nh tranh... dùa trªn lîi thÕ so s¸nh hiÖn h÷u; sù b¶o hé thùc tÕ; hµm l−îng lao ®éng; ®¸nh gi¸ chÊt l−îng... Tuy nhiªn, viÖc ph©n lo¹i nh− thÕ cã thÓ kh«ng ph¶n ¸nh ®−îc lîi thÕ so s¸nh ®éng cña ViÖt Nam. Thø nhÊt, c¸c nghiªn cøu ®ã dùa trªn hiÖn tr¹ng trong qu¸ khø vµ hiÖn t¹i, chø kh«ng ph¶i dùa trªn kh¶ n¨ng trong t−¬ng lai. Thø hai, lîi thÕ so s¸nh ®éng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh tr−íc, nh−ng cã thÓ ®−îc x©y dùng b»ng c¸c chÝnh s¸ch phï hîp trong mét sè ®iÒu kiÖn cô thÓ. Thø ba, nh− ®· bµn luËn ë trªn, chiÕn l−îc c«ng nghiÖp cÇn ®−îc x©y dùng dùa trªn c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt, chø kh«ng ph¶i dùa vµo ngµnh hoÆc s¶n phÈm6. ChÝnh phñ cÇn hç trî c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam mµ kh«ng nªn ph©n biÖt tr−íc theo ngµnh. S¶n phÈm vµ quy tr×nh nµo sÏ do c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh vµ ®iÒu nµy thËm chÝ c¸c nhµ s¶n xuÊt quèc tÕ còng rÊt khã pháng ®o¸n. ChÝnh phñ kh«ng cã nhiÒu th«ng tin nh− c¸c nhµ s¶n xuÊt. ChÝnh phñ cÇn ®ãng vai trß ®Þnh h−íng chung chø kh«ng nªn thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n trÞ. ChÝnh phñ nªn l¾ng nghe vµ dù ®o¸n xu h−íng thÞ tr−êng chø kh«ng nªn ¸p ®Æt ý kiÕn chñ quan cña m×nh cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®¬n lÎ. 5. Dåi dµo lao ®éng cã kü n¨ng cao trong lÜnh vùc s¶n xuÊt 6 VÝ dô, trong mét sè nghiªn cøu, thÐp ®−îc ph©n lo¹i vµo ngµnh “kh«ng cã tÝnh c¹nh tranh”. Tuy nhiªn, cã rÊt nhiÒu s¶n phÈm vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong ngµnh thÐp. Chóng t«i cho r»ng, viÖc nãi toµn bé ngµnh thÐp kh«ng cã tÝnh c¹nh tranh mµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn g× ®i kÌm lµ lêi ph¸t biÓu kh«ng ®−îc suy nghÜ kü. ThÐp (thanh vµ d©y) dµi vµ thanh s¾t m¹ lµ nh÷ng s¶n phÈm ®ßi hái l−îng vèn cao, vµ ë ViÖt Nam, lo¹i s¶n phÈm nµy ®ang ë tr¹ng th¸i d− cung. §èi víi lo¹i thÐp miÕng, ph¼ng, hiÖn nay ViÖt Nam ®ang x©y dùng nhµ m¸y cuén l¹nh ®Çu tiªn vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nhµ m¸y nµy phô thuéc vµo kh¶ n¨ng qu¶n trÞ s¶n xuÊt vµ sù phï hîp cña c¸c chÝnh s¸ch bªn c¹nh nhiÒu yÕu tè kh¸c (trong ®ã cã thuÕ suÊt nhËp khÈu). 14 Trªn c¬ së nh÷ng lý lÏ nªu trªn, chóng t«i tin t−ëng r»ng c¸ch thÝch hîp ®Ó ChÝnh phñ tuyªn bè ®Þnh h−íng cho hç trî c«ng nghiÖp cã thÓ ®−îc diÔn ®¹t nh− sau: “Lîi thÕ so s¸nh ®éng cña ViÖt Nam trong nh÷ng thËp kû tíi lμ nguån nh©n lùc cã kü n¨ng cao trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. ViÖt Nam dåi dμo lao ®éng chÊt l−îng cao, thËm chÝ cã thÓ nãi lμ cao nhÊt §«ng ¸. Tuy nhiªn, ®iÒu nμy ch−a ®−îc tËn dông mét c¸ch ®Çy ®ñ trong bèi c¶nh c¹nh tranh tõ bªn ngoμi ngμy cμng t¨ng. ChÝnh phñ sÏ −u tiªn vμ hç trî m¹nh mÏ bÊt kÓ quy tr×nh s¶n xuÊt nμo tËn dông ®−îc yÕu tè nμy.” H×nh 4. Quy tr×nh s¶n xuÊt −îc mét sè thμnh c«ng trong viÖc tËn dông nghiÖp chñ ®¹o ®ßi hái sù ph¸t triÓn song song cña c¸c ngμnh c«ng nghiÖp phô trî. C¸c ngμnh c«ng nghiÖp phô trî d−íi ®©y sÏ Ngµnh CN A DÖt Ngµnh CN C Xe Ngµnh CN B §iÖn H ¹ nguån ViÖt Nam nªn tËp trung vµ c¶i thiÖn c¸c quy tr×nh sö dông nhiÒu lao ®éng cã kü n¨ng. Sau ®ã, tõ tõ tiÕn hµnh më réng theo chiÒu däc (kh«ng ¸p ®Æt) quan hÖ theo chiÒu däc (ngμnh s¶n xuÊt phô tïng vμ nguyªn vËt liÖu) quan hÖ tchiÒu ngang (ngμnh l¾p r¸p) Quy m« hiÖn t¹i “ViÖt Nam hiÖn ®· gÆt h¸i ® c¸c quy tr×nh sö dông nhiÒu lao ®éng ë c¸c ngμnh nh− dÖt may, dμy giÐp, h¶i s¶n, ®iÖn tö, néi thÊt vμ thñ c«ng mü nghÖ. ChÝnh phñ sÏ tiÕp tôc khuyÕn khÝch sù më réng (quan hÖ theo chiÒu ngang) vμ n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng (quan hÖ theo chiÒu däc) cña c¸c quy tr×nh nμy. ChÝnh phñ còng sÏ hç trî c¸c quy tr×nh sö dông nhiÒu lao ®éng cã kü n¨ng trong c¸c ngμnh kh¸c (phÇn mÒm, thiÕt bÞ gia ®×nh, chÕ biÕn thùc phÈm, .v.v). §©y chÝnh lμ nh÷ng ngμnh c«ng nghiÖp chñ ®¹o cña ViÖt Nam. ViÖt Nam ®Æt môc tiªu trë thμnh quèc gia hμng ®Çu trªn thÕ giíi vÒ nh÷ng ngμnh nμy vμo n¨m 2020.” “C¸c ngμnh c«ng 15 ®−îc hç trî nh»m ®¶m b¶o qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ lμnh m¹nh vμ tr«i ch¶y: -C¸c ngμnh cøng (nguyªn vËt liÖu vμ linh kiÖn) -C¸c ngμnh mÒm (thiÕt kÕ s¶n phÈm, mua s¾m vμ marketing quèc .) chø kh«ng ph¶i 6. Thu hó ñ lín ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) Tham luËn nµy ®Ò xuÊt viÖc thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi nh− lµ s¸ch c«ng nghiÖp g ®ång kinh doanh tiÕp tôc phµn nµn mét c¸ch cay ®¾ng v lóc thÊp lóc cao song tÕ, viÔn th«ng, vËn t¶i, n¨ng l−îng, cÊp n−íc, .v.v -C¸c ngμnh phôc vô nhu cÇu néi ®Þa (thÐp, ho¸ chÊt, nhùa, giÊy, xi m¨ng, .v.v. Nh÷ng ngμnh nμy cÇn ®Çu t− mét phÇn 100% néi ®Þa vμ cÇn ®−îc ®¸nh gi¸ kü l−ìng vÒ chi phÝ vμ kh¶ n¨ng c¹nh tranh)”. t mét l−îng ® nhiÖm vô quan träng nhÊt trong chiÕn l−îc c«ng nghiÖp. ChÝnh cña ViÖt Nam ®ang ®−îc c¶i thiÖn song tèc ®é vÉn rÊt chËm ch¹p vµ ch−a ph¶n øng ®−îc mét c¸ch hiÖu qu¶ tr−íc c¸c th¸ch thøc ®ang ngµy cµng t¨ng nh− Trung Quèc, c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i song ph−¬ng, ®µm ph¸n gia nhËp WTO... Chóng t«i ®Ò nghÞ c¶i thiÖn thËt m¹nh mÏ m«i tr−êng FDI ®Ó biÕn ViÖt Nam thµnh ®iÓm thu hót ®Çu t− hÊp dÉn nhÊt §«ng ¸ (hÊp dÉn h¬n c¶ Trung Quèc vµ Th¸i Lan). Nh÷ng dÊu hiÖu vÒ thu hót ®Çu t− ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i rÊt kh¸c nhau. Mét mÆt, c¸c nhµ tµi trî vµ cén Ò m«i tr−êng ®Çu t−. MÆc kh¸c, kÓ tõ n¨m 2003, c¸c c«ng ty n−íc ngoµi (®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty quy m« nhá) ®ang thÓ hiÖn mèi quan t©m trë l¹i tíi viÖc ®Çu t− vµo ViÖt Nam. Nh÷ng th¸ng gÇn ®©y, v¨n phßng JETRO t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh nhËn ®−îc yªu cÇu vÒ th«ng tin vµ ®ãn nhiÒu doanh nghiÖp NhËt sang th¨m vµ lµm viÖc. Chóng ta nªn l¹c quan hay bi quan? T«i cho r»ng, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kh«ng cÇn thiÕt ph¶i lo l¾ng nhiÒu vÒ nh÷ng thay ®æi nh− thÕ. Dßng ch¶y FDI sÏ cã dï sao ®i ch¨ng n÷a vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m nhÊt cña ViÖt Nam lµ tæng khèi l−îng vèn ®Çu t− thu hót ®−îc ®ang ë møc qu¸ thÊp. ViÖt Nam ch−a cã ®−îc mét khèi l−îng ®ñ lín FDI ®Ó khëi ®éng c«ng nghiÖp ho¸ m¹nh mÏ. Trong trung vµ dµi h¹n, thay v× xem xÐt vÒ nh÷ng biÕn ®éng, ViÖt Nam cÇn ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch mét c¸ch m¹nh mÏ ®Ó thu hót mét khèi l−îng trung b×nh FDI gÊp 5 ®Õn 10 hoÆc thËm chÝ nhiÒu h¬n 10 lÇn møc 2-3 tû ®«la mét n¨m nh− hiÖn nay. 16 Trong suèt nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80, th«ng qua viÖc thu hót l−îng ®¸ng kÓ FDI trong lÜnh vùc ®iÖn tö tõ h¬n 100 c«ng ty, Th¸i Lan vµ Malaysia ®· thµnh Ëp trung (ph©n c«ng lao ®éng l−íi s¶n xuÊt c«ng trong viÖc thay ®æi vÞ thÕ tõ nhµ s¶n xuÊt hµng ho¸ s¬ cÊp (g¹o, cao su, thiÕc, .v.v.) sang thµnh nhµ xuÊt khÈu ®iÖn tö toµn cÇu. Nh− lµ mét hÖ qu¶, tû träng c«ng nghiÖp chÕ t¹o trong xuÊt khÈu ®· ®¨ng tõ 30-40% ®Õn 70- 80%. ViÖt Nam vÉn ch−a cã ®−îc nh÷ng kinh nghiÖm nh− vËy. §Ó trë thµnh ng−êi ®i ®Çu trong bÊt kÓ quy tr×nh s¶n xuÊt nµo, ViÖt Nam còng cÇn ph¶i thu hót ®−îc mét l−îng vèn FDI lín trong nhiÒu n¨m. ViÖt Nam cÇn hÊp dÉn kh«ng chØ c¸c h·ng nhá víi ho¹t ®éng biÖt lËp mµ cÇn hÊp dÉn nh÷ng h·ng lín vµ c¸c nhµ cung cÊp cña hä. Nãi c¸ch kh¸c, ViÖt Nam cÇn nh©n lªn gÊp nhiÒu lÇn “hiÖu øng Canon” ®Ó thùc hiÖn sù chuyÓn ®æi nµy. TÝnh n¨ng ®éng cña FDI ë §«ng ¸ rÊt phøc t¹p. Hai ph−¬ng thøc tËp trung (tËp trung mét quy tr×nh t¹i mét ®Þa ®iÓm) vµ phi t quèc tÕ cña tËp trung) cïng ®ãng vai trß quan träng. H¬n n÷a, mèi quan hÖ gi÷a hai yÕu tè nµy kh¸c nhau theo ngµnh. Trong quy tr×nh ®éng nµy, sÏ kh«ng bao giê lµ qu¸ muén ®Ó tham gia cuéc ch¬i vµ ®Ó thu hót nguån FDI míi. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng trong c«ng nghiÖp ®iÖn tö lµ ngµnh lu«n s¸ng t¹o ra s¶n phÈm míi. ViÖt Nam nªn ®Æt môc ®Ých trë thµnh mét cÇu nèi quan träng cña chuçi n¨ng ®éng tËp trung – phi tËp trung §«ng ¸. H×nh 5: Sù tËp trung vµ ph©n t¸n trong m¹ng Thung lòng Silicon TËp trung Sù tËp trung ban ®Çu t¹o hiÖu øng gia tèc Ph©n t¸n Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vÒ s¶n xuÊt linh kiÖn vµ l¾p r¸p PB PB PBPB PB SL SL SL SL SL: liªn kÕt dÞch vô PB: c¬ së s¶n xuÊt SL 17 H¬n n÷a, c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (MNCs) th−êng t×m kiÕm nh÷ng ®Þa ®iÓ ®−êng ®Çu t− ngay lËp tøc H×nh 6. Lùa chän ®Þa ®iÓm ®Çu t− cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n m ®Çu t− cã chi phÝ kinh doanh thÊp. Hä s½n sµng chuyÓn c¬ së s¶n xuÊt tõ quèc gia nµy sang quèc gia kh¸c ®Ó dµnh chiÕn th¾ng trong c¹nh tranh trªn toµn cÇu. §èi víi c¸c nhµ s¶n xuÊt NhËt B¶n, Trung Quèc lµ ®Þa ®iÓm ®Çu t− −a thÝch nhÊt song nÕu ®Æt tÊt c¶ trøng vµo mét giá th× sÏ rÊt rñi ro. Khi c¸c h·ng lín ®ang c©n nh¾c nh÷ng kho¶n ®Çu t− míi t¹i ASEAN th× Th¸i Lan, ViÖt Nam lµ nh÷ng øng cö viªn hµng ®Çu. Th¸i Lan lµ ®iÓm ®Õn tin cËy nh−ng kÐm n¨ng ®éng. ViÖt Nam lµ ®iÓm ®Õn thó vÞ nh−ng m«i tr−êng ®Çu t− l¹i ch−a hÊp dÉn l¾m. B»ng viÖc c¶i thiÖn m«i tr−êng ®Çu t−, ViÖt Nam cã thÓ ®Þnh vÞ m×nh trªn c¶ Th¸i Lan ®Ó trë thµnh quèc gia thu hót ®Çu t− sè 1 t¹i ASEAN. §iÒu nµy cÇn ®−îc thÓ hiÖn trong viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch FDI. Chóng ta kh«ng hy väng ViÖt Nam sÏ trë thµnh thiªn . Tuy nhiªn, c¸c nhµ ®Çu t− cÇn ®−îc ®¶m b¶o r»ng ViÖt Nam ®· nhËn thøc râ rµng vÒ nh÷ng yÕu kÐm trong m«i tr−êng ®Çu t− vµ −u tiªn hµng ®Çu lµ thùc hiÖn nh÷ng b−íc ®i thùc tÕ ®Ó c¶i thiÖn nã. Bëi vËy, ®iÒu quan träng nhÊt trong thu hót FDI lµ göi ®i nh÷ng tÝn hiÖu ®óng. Vµo lóc nµy, thay ®æi h×nh ¶nh cña ViÖt Nam quan träng h¬n lµ nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ kh¸c. Thùc tÕ, ®©y lµ mét trß ch¬i t©m lý. T©m lý thÞ tr−êng cã thÓ thay ®æi nhanh chãng mÆc dï ®−êng x¸ vµ cÇu c¶ng ch−a ®−îc n©ng cÊp ngay. Trung Quèc ¦u ®iÓm: KÝch cì, nguån nguyªn vËt liÖu, ®éi ngò kü thuËt dåi dµo, rÎ Nh−îc ®iÓm: m«i tr−êng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch, b¶o hé së h÷u trÝ tuÖ, thiÕu n¨ng l−îng, tËp trung rñi ro Th¸i Lan tin cËy nh−ng Ýt hÊp dÉn h¬n ViÖt Nam HÊp dÉn nh−ng rñi ro Chi phÝ cao: Singapore, Malaysia ASEAN Qu¸ bÊt æn: Philippinese Indonesia Myanmar ? 18 Gîi ý cña t«i lµ lËp thø tù −u tiªn vµ thùc hiÖn tuÇn tù c¸c hµnh ®éng chø kh«ng nªn cè g¾ng thùc hiÖn mäi thø mét lóc. ViÖt Nam nªn b¾t ®Çu b»ng c¸c hµnh ®éng “dÔ dµng” kh«ng tèn kÐm nh−ng cã thÓ t¹o ra hiÖu qu¶ lín7: (1) Tuyªn bè mét chiÕn dÞch quèc gia ®Ó trë thµnh n−íc thu hót ®Çu t− sè 1 t¹i ASEAN (2) TËp trung x©y dùng chÝnh s¸ch kinh tÕ (3) Huy ®éng chuyªn m«n cña n−íc ngoµi mét c¸ch chiÕn l−îc h¬n (4) TriÓn khai tèt s¸ng kiÕn chung ViÖt - NhËt (5) Thµnh lËp C¬ quan Xóc tiÕn §Çu t− ViÖt Nam (VNIPA) (6) T¹o ra mét vµi ®iÓm s¸ng vµ qu¶ng b¸ mét c¸ch hiÖu qu¶, vÝ dô: --Gi¶m gi¸ ®iÖn c«ng nghiÖp xuèng møc thÊp nhÊt §«ng ¸ --Gi¶m c−íc phÝ ®iÖn tho¹i xuèng møc thÊp nhÊt §«ng ¸ --X©y dùng m«i tr−êng Internet nhanh vµ rÎ nhÊt ASEAN (7) Th¶o luËn chÝnh s¸ch c−íc phÝ dÞch vô c«ng (bao gåm c¶ triÓn väng gi¶m c−íc) §Ó thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch nµy, Bé C«ng nghiÖp cÇn phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c bé ngµnh kh¸c, ®Æc biÖt lµ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−. 7. X©y dùng mét liªn kÕt vïng tèi −u Mét mÆt, ViÖt Nam cÇn ph¶i x©y dùng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp phô trî ®Ó kh«ng bÞ lÖ thuéc nÆng nÒ vµo nhËp khÈu ®Çu vµo. MÆt kh¸c, qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ßi hái c¸c quèc gia ph¶i biÕt trao ®æi hµng ho¸ c«ng nghiÖp víi c¸c quèc gia kh¸c thay v× cè g¾ng tù s¶n xuÊt mäi thø trong n−íc. §iÒu nµy cã m©u thuÉn víi nhau kh«ng? Ch×a kho¸ ®Ó gi¶i quyÕt “m©u thuÉn” nµy lµ ViÖt Nam cÇn trë thµnh mét nèi kÕt quan träng trong m¹ng l−íi s¶n xuÊt §«ng ¸ b»ng viÖc chuyªn m«n ho¸ mét sè quy tr×nh vµ nhËp khÈu c¸c hµng ho¸ trung gian tõ c¸c quèc gia l¸ng giÒng. C¸c hµng ho¸ mµ ViÖt Nam s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu ph¶i lµ nh÷ng hµng ho¸ tËn dông ®−îc lîi thÕ so s¸nh ®éng (nh− lao ®éng s¶n xuÊt cã kü n¨ng) cßn nh÷ng hµng ho¸ mµ ViÖt Nam nhËp khÈu ph¶i lµ nh÷ng hµng ho¸ mµ c¸c quèc gia kh¸c cã lîi thÕ so s¸nh ®éng. NÕu ®iÒu nµy ®−îc kÕt hîp hîp lý th× kÕt qu¶ sÏ lµ søc c¹nh tranh lín nhÊt trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. NÕu kh«ng hîp lý, kÕt qu¶ sÏ rÊt tai h¹i. §Ó tån t¹i vµ chiÕn th¾ng trªn thÞ tr−êng c¹nh 7 Chi tiÕt xin xem trong Vietnam at the Crossroads, VDF Policy Note N01, 12/2003. 19 tranh toµn cÇu, chóng ta cÇn biÕt kÕt hîp nh÷ng thø tèt nhÊt tõ c¸c quèc gia kh¸c. Víi nh÷ng hµng ho¸ ViÖt Nam chuyªn m«n ho¸, ViÖt Nam cÇn thùc hiÖn mét sù tËp trung ho¸ ®ñ lín vµ ph¸t triÓn réng r·i c¸c ngµnh phô trî. C¸c ngµnh phô trî cÇn ®−îc x©y dùng ®Ó t¨ng c−êng nh÷ng ngµnh mµ ViÖt Nam cã lîi thÕ so s¸nh ®éng. Víi nh÷ng ngµnh kh¸c, chóng ta kh«ng nªn cæ vò ®Çu t− th−îng nguån v× dÔ dÉn ®Õn l·ng phÝ vèn. Ch¼ng h¹n, Hång C«ng cã thÓ cung cÊp c¸c nguyªn vËt liÖu ngµnh may víi gi¸ rÎ. ViÖt Nam nªn mua nguyªn vËt liÖu dÖt may tõ nh÷ng trung t©m dÖt may quèc tÕ nh− vËy vµ t¹o ra gi¸ trÞ trong trong kh©u s¶n xuÊt h¬n lµ thùc hiÖn ®Çu t− cña chÝnh phñ vµo s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu. NÕu c¸c c«ng ty t− nh©n ®ang ®Çu t− vµo s¶n xuÊt th−îng nguån th× tù hä sÏ ph¶i chÞu rñi ro. ChÝnh phñ còng kh«ng nªn ®æ mét l−îng lín vèn ®Çu t− vµo khu vùc s¶n xuÊt mµ t− nh©n cho lµ kh«ng hiÖu qu¶. Trung Quèc (®Æc biÖt lµ miÒn Nam Trung Quèc) vµ c¸c n−íc l¸ng giÒng ASEAN lµ nh÷ng ®ång minh quan träng ®Çy tiÒm n¨ng cho ViÖt Nam8. VÒ mÆt ®Þa lý, ViÖt Nam cã mét vÞ trÝ lý t−ëng ®Ó trë thµnh cÇu nèi gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN. Trung Quèc th−êng bÞ xem lµ mét ®e do¹ cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña ViÖt Nam. §iÒu nµy cã thÓ ®óng mét phÇn, song vai trß ®ång minh trong quy tr×nh s¶n xuÊt quèc tÕ còng cÇn ®−îc nhÊn m¹nh. Trung Quèc tréi h¬n trong viÖc s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu c«ng nghiÖp vµ ®Çu vµo chÊt l−îng thÊp, trung b×nh ë chi phÝ thÊp. Lîi thÕ nµy cÇn ph¶i ®−îc kÕt hîp víi kü n¨ng lao ®éng cña ViÖt Nam ®Ó s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh quèc tÕ. Chóng ta nªn kÕt hîp g× ®iÒu g× cña quèc gia nµo? ViÖc quyÕt ®Þnh sù kÕt hîp cô thÓ ®ßi hái kiÕn thøc s©u s¾c vµ cËp nhËt vÒ mçi s¶n phÈm. H¬n n÷a, tr¹ng th¸i c¹nh tranh th−êng xuyªn thay ®æi. §Ó thiÕt lËp mét chiÕn l−îc nh− vËy, chÝnh phñ cÇn l¾ng nghe cÈn thËn tõng lêi cña c¸c nhµ kinh doanh quèc tÕ tr−íc khi ra quyÕt ®Þnh. C¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c gi¸o s− kh«ng phï hîp víi vai trß nµy. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë NhËt B¶n, Bé C«ng nghiÖp vµ Th−¬ng m¹i quèc tÕ NhËt (MITI) ®· cã ®−îc nh÷ng kªnh trao ®æi th«ng tin réng lín víi céng ®ång doanh nghiÖp trong suèt nh÷ng n¨m 1960. 8. V−¬n lªn tÇm cao míi Trong bèi c¶nh cña ViÖt Nam hiÖn nay, bµn ®Õn vÊn ®Ò nµy cã vÎ h¬i sím, song t«i tin t−ëng r»ng chóng ta rÊt cÇn cã mét tÇm nh×n dµi h¹n khi x©y 8 Céng ®ång doanh nghiÖp NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam, bao gåm c¶ JETRO, Ban qu¶n lý Khu c«ng nghiÖp Th¨ng Long... th−êng xuyªn nhÊn m¹nh ®iÒu nµy. 20 dùng chiÕn l−îc trung h¹n. Môc tiªu cña ViÖt Nam kh«ng nªn chØ lµ b¾t kÞp Th¸i Lan mµ nªn v−ît qua Th¸i Lan. Trªn gi¸c ®é møc tÝch luü kü thuËt, c¸c n−íc c«ng nghiÖp cã thÓ ®−îc ph©n chia thµnh c¸c d¹ng kh¸c nhau nh− d−íi ®©y. D¹ng §Æc ®iÓm Quèc gia ChØ l¾p r¸p Kh«ng cã c¸c ngµnh phô trî. Phô thuéc nÆng nÒ vµo c«ng nghÖ vµ qu¶n lý cña n−íc ngoµi. ViÖt Nam L¾p r¸p vµ s¶n xuÊt linh kiÖn Cã c¸c ngµnh phô trî quan träng. VÉn phô thuéc nÆng nÒ vµo c«ng nghÖ vµ qu¶n lý cña n−íc ngoµi. Th¸i Lan, Malaysia, (Trung Quèc) N¨ng lùc néi ®Þa cao C«ng nghÖ vµ qu¶n lý phÇn lín ®−îc néi ®Þa ho¸. Cã thÕ s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm chÊt l−îng cao nh−ng ch−a thÓ ®i ®Çu trong ®æi míi hoÆc thiÕt kÕ s¶n phÈm Hµn Quèc §µi Loan §Çy ®ñ n¨ng lùc ®æi míi Trang bÞ ®Çy ®ñ n¨ng lùc néi ®Þa bao gåm c¶ viÖc ®æi míi vµ thiÕt kÕ s¶n phÈm trong lÜnh vùc ph¸t minh c«ng nghÖ. NhËt B¶n, Mü, Liªn minh Ch©u ¢u Tiªu chÝ ph©n chia bao gåm sù tån t¹i cña (i) c¸c ngµnh phô trî; (ii) n¨ng lùc c«ng nghÖ vµ qu¶n lý; vµ (iii) n¨ng lùc ®æi míi, theo møc ®é khã t¨ng dÇn. C«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn th−êng b¾t ®Çu tõ nÊc 1 víi c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ ®¬n gi¶n phÇn lín do n−íc ngoµi thiÕt lËp. T¹i nÊc nµy, phÇn lín ®Çu vµo ®−îc nhËp khÈu tõ n−íc ngoµi. T¹i nÊc 2, khi viÖc l¾p r¸p néi ®Þa ®¹t møc ®ñ lín, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp phô trî sÏ ph¸t triÓn (cã thÓ lµ c¸c nhµ cung cÊp ®Þa ph−¬ng hoÆc lµ c¸c nhµ cung cÊp vèn ®Çu t− n−íc ngoµi). Tuy nhiªn, viÖc s¶n xuÊt vÉn phô thuéc cao vµo c«ng nghÖ vµ qu¶n lý n−íc ngoµi. T¹i nÊc 3, kh¶ n¨ng qu¶n lý vµ c«ng nghÖ ®−îc néi ®Þa ho¸ vµ sù lÖ thuéc n−íc ngoµi gi¶m ®¸ng kÓ. Cuèi cïng, t¹i nÊc 4, quèc gia ®¹t ®−îc kh¶ n¨ng s¸ng t¹o ra c¸c s¶n phÈm míi vµ dÉn d¾t sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp trªn b×nh diÖn toµn cÇu. 21 Leo c¸c nÊc trªn chiÕc thang nµy lµ viÖc cùc kú khã ®èi víi hÇu hÕt c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. ThËm chÝ t¹i §«ng ¸, n¬i ®−îc cho lµ rÊt thµnh c«ng trong c«ng nghiÖp ho¸, chØ cã §µi Loan vµ Hµn Quèc lµ ®¹t ®−îc nÊc 3. HiÖn t¹i ch−a mét quèc gia nµo trong ASEAN ph¸ vì ®−îc rµo ch¾n gi÷a nÊc 2 vµ nÊc 3. §iÒu nµy nh− thÓ cã mét c¸i ng−ìng v« h×nh ng¨n c¶n c¸c n−íc ASEAN v−ît qua nÊc 2. Trung Quèc cã thÓ cã kh¶ n¨ng ®Ó néi ®Þa ho¸ c«ng nghÖ trong t−¬ng lai song xuÊt khÈu hiÖn t¹i l¹i phô thuéc nhiÒu vµo c«ng nghÖ vµ linh kiÖn n−íc ngoµi. Cßn qu¸ sím ®Ó nãi r»ng liÖu ViÖt Nam cã thÓ v−ît qua ng−ìng v« h×nh nµy hay kh«ng. ViÖt Nam vÉn ®ang ë nÊc 1 vµ môc tiªu tiÕp theo lµ v−¬n lªn nÊc 2. Tuy nhiªn, ViÖt Nam cã ®−îc lîi thÕ dµi h¹n mµ Th¸i Lan vµ c¸c n−íc ASEAN kh«ng cã ®−îc ®ã lµ nguån nh©n lùc cÇn cï vµ cã kü n¨ng cao. NÕu lîi thÕ nµy ®−îc kÕt hîp víi viÖc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ chÝnh s¸ch vµ sù qu¶n lý hoµn h¶o, ViÖt Nam sÏ trë thµnh quèc gia ®Çu tiªn trong ASEAN v−¬n tíi ®−îc nÊc 3. Trong khi môc tiªu hiÖn t¹i lµ thu hót cµng nhiÒu FDI cµng tèt, ViÖt Nam còng cÇn b¾t ®Çu t¨ng tèc tÝch luü kü thuËt ®Ó ph¸t triÓn ë nh÷ng nÊc cao h¬n9. Néi ®Þa ho¸ c«ng nghÖ vµ qu¶n lý ®ßi hái sù kiªn nhÉn vµ nh÷ng gi¶i ph¸p m¹nh mÏ. Tuy nhiªn, chiÕn l−îc c«ng nghiÖp cña ViÖt Nam kh«ng nªn chØ ®¹t tíi nh÷ng môc tiªu trung vµ ng¾n h¹n mµ cßn rÊt cÇn ph¶i nh×n vÒ dµi h¹n. 9. Mét tÇm nh×n chiÕn l−îc tæng thÓ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp Tham luËn nµy ®· ®−a ra mét sè vÊn ®Ò cÇn xem xÐt khi thiÕt kÕ mét chiÕn l−îc tæng thÓ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ViÖt Nam. Cuèi cïng, chóng t«i xin ®Ò xuÊt nh÷ng néi dung cña chiÕn l−îc10 nh− B¶ng d−íi ®©y. 9 Trong bµi b¸o “The Lucky Country,” Vietnam Economic Times, Th¸ng 1/2004, trang 14-15, t«i cho r»ng, chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam vµ viÖc qu¶n lý kinh doanh ë ViÖt Nam cÇn ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ ®Ó tËn dông ®−îc nguån lao ®éng cã kü n¨ng cao. Bµi b¸o còng ®−îc t¸i b¶n d−íi tiªu ®Ò kh¸c trong Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh s¸ch cña DiÔn ®µn ph¸t triÓn ViÖt Nam (VDF), sè 1, th¸ng 12/ 2003. 10 VDF sÏ rµ so¸t chiÕn l−îc c«ng nghiÖp cña c¸c quèc gia nh− Malaysia, Th¸i Lan, Hµn Quèc, NhËt B¶n... Tuy nhiªn, thùc tÕ cña ViÖt Nam hiÖn nay kh¸c víi bèi c¶nh cña c¸c quèc gia trªn trong qu¸ khø, ®Æc biÖt trong bèi c¶nh héi nhËp quèc tÕ s©u s¾c. Kinh nghiÖm quý b¸u cña c¸c quèc gia kh¸c cÇn ®−îc bæ sung c¸c yÕu tè chÝnh s¸ch míi ®Ó ®−¬ng ®Çu víi ¸p lùc toµn cÇu ho¸ ®ang ngµy cµng cao. 22 PhÇn 1: Ph©n tÝch t×nh huèng hiÖn t¹i 1. Bèi c¶nh toμn cÇu --C¸c xu h−íng c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn toµn cÇu --C¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ toµn cÇu (NhËt, Mü, Liªn minh Ch©u ¢u,.v.v.) --C¸c xu h−íng trong th−¬ng m¹i quèc tÕ: WTO, c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do... --C¸c xu h−íng FDI, ODA vµ c¸c dßng ch¶y vèn vµ chuyÓn nh−îng kh¸c 2. Bèi c¶nh vïng --Sù n¨ng ®éng Ch©u ¸ vµ m¹ng l−íi s¶n xuÊt vïng hiÖn t¹i --§¸nh gi¸ c«ng nghiÖp ho¸ ë Trung Quèc --§¸nh gi¸ c¸c n−íc l¸ng giÕng ASEAN --Tr¹ng th¸i thùc hiÖn AFTA (tÊt c¶ c¸c n−íc ASEAN) --C¹nh tranh FDI víi Trung Quèc vµ c¸c n−íc ASEAN --C¸c s¸ng kiÕn mËu dÞch tù do khu vùc 3. VÞ thÕ hiÖn t¹i cña ViÖt Nam --Thµnh qu¶ c«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh ®æi míi vµ toµn cÇu ho¸ (rµ so¸t l¹i) --C¸c nguån t¨ng tr−ëng vµ vÊn ®Ò tån t¹i --VÞ thÕ hiÖn t¹i cña ViÖt Nam trong m¹ng l−íi s¶n xuÊt §«ng ¸ vµ trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh toµn cÇu (thu nhËp, c«ng nghÖ, møc ®é tËp trung c«ng nghiÖp, cung cÊp ®Çu vµo, ®é s©u s¾c cña c¸c mèi liªn kÕt quèc tÕ, so s¸nh chi phÝ s¶n xuÊt, kü s− vµ c¸c nhµ qu¶n lý, .v.v.) --ViÖt Nam víi t− c¸ch lµ n−íc thu hót FDI: c¶i thiÖn chÝnh s¸ch, ®¸nh gi¸ cña nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi, c¸c c«ng viÖc cÇn tiÕp tôc thùc hiÖn --§¸nh gi¸ nh÷ng cam kÕt th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ ¶nh h−ëng cña chóng (AFTA, USBTA, ®µm ph¸n WTO, hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do vïng, .v.v.) --§iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña ViÖt Nam so víi Trung 23 Quèc vµ Th¸i Lan PhÇn 2: ChiÕn l−îc c«ng nghiÖp ®Õn n¨m 2020 4. Quan ®iÓm x©y dùng chiÕn l−îc c«ng nghiÖp ho¸ (Xem phÇn 3 cña Tham luËn nμy) -- Kh¼ng ®Þnh cam kÕt héi nhËp vµ kinh tÕ thÞ tr−êng --ChÝnh phñ ®ãng vai trß hç trî quan träng --Thu hót FDI vµ thùc hiÖn liªn kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp ®Þa ph−¬ng víi doanh nghiÖp FDI lµ ®iÒu quan träng --C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá còng ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc t¹o ra viÖc lµm, m¹ng l−íi cung cÊp... --C¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n−íc: tiÕp cËn hai chiÒu 5. C¸c môc tiªu ®Õn 2020 (Xem phÇn 2 cña Tham luËn nμy) --Thu nhËp t−¬ng ®èi (gia nhËp nhãm thu nhËp trung b×nh) --C¬ cÊu xuÊt khÈu (hµng ho¸ chÕ t¹o: 75% hoÆc h¬n) --X©y dùng mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu cã søc c¹nh tranh toµn cÇu --ThiÕt lËp c¸c ngµnh phô trî (c¸c ngµnh phô trî “cøng”) --ThiÕt lËp c¸c dÞch vô phô trî (c¸c ngµnh phô trî “mÒm”) 6. C¸c ngμnh chñ ®¹o vμ ngμnh phô trî (Xem phÇn 5 cña Tham luËn nμy) --Khu vùc chñ ®¹o lµ khu vùc s¶n xuÊt sö dông ®−îc nguån lùc lao ®éng cã kü n¨ng vµ viÖc tèi ®a ho¸ tiÒm n¨ng cña khu vùc nµy lµ −u tiªn cao nhÊt cña quèc gia --Quy tr×nh dåi dµo lao ®éng cã kü n¨ng: dÖt may, dµy giÐp, ®iÖn tö, néi thÊt, thñ c«ng mü nghÖ, vµ c¸c mÆt hµng kh¸c 24 --Hç trî c¸c ngµnh phô trî cøng --Hç trî c¸c ngµnh phô trî mÒm --Hç trî c¸c ngµnh phôc vô nhu cÇu néi ®Þa 7. C¶i c¸ch viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i (Xem phÇn 4 cña Tham luËn nμy) --Tõ chÊt l−îng ®Õn søc c¹nh tranh quèc tÕ --Tõ ®Þnh h−íng s¶n phÈm ®Õn ®Þnh h−íng quy tr×nh --Tõ viÖc lùa chän nh÷ng ngµnh ®¬n lÎ ®Õn thiÕt lËp mét h−íng bao qu¸t --C¶i c¸ch hµnh chÝnh trong bé m¸y chÝnh phñ (liªn kÕt däc vµ ngang tèt h¬n) 8. Liªn kÕt chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i vμ chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp --ThuÕ AFTA, thuÕ ngoµi AFTA vµ thuÕ ®Ò xuÊt cho WTO --ChÝnh s¸ch ®èi víi c¸c c«ng cô phi thuÕ, tiÕp cËn thÞ tr−êng vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c --Liªn kÕt gi÷a c¸c c«ng cô ë trªn vµ quy ho¹ch c«ng nghiÖp tæng thÓ cña Bé C«ng nghiÖp 9. Thu hót FDI vμ hç trî c¸c nhμ cung cÊp linh kiÖn (Xem phÇn 6 cña Tham luËn nμy) --Môc tiªu thu hót FDI hîp lý h¬n trong khu«n khæ FDI n¨ng ®éng cña §«ng ¸ vµ lîi thÕ so s¸nh ®éng cña ViÖt Nam --Thu hót FDI ®ñ lín ®Ó khëi ®éng c«ng nghiÖp ho¸ tù chñ vµ x©y dùng c¸c ngµnh phô trî --Thùc hiÖn ngay c¸c hµnh ®éng vµ c¶i thiÖn trong dµi h¹n 10. Liªn kÕt vïng tèi −u (Xem phÇn 7 cña Tham luËn nμy) --T¹o ra sù tËp trung c¸c linh kiÖn sö dông nhiÒu lao ®éng cã kü n¨ng ë ViÖt Nam ®Ó xuÊt khÈu (cïng víi c¸c ngµnh phô trî cña chóng) --Mua c¸c ®Çu vµo kh¸c tõ Trung Quèc vµ c¸c n−íc ASEAN 11. ChuyÓn giao kü thuËt vμ c¶i thiÖn kh¶ n¨ng néi ®Þa (Xem phÇn 8 cña Tham luËn nμy) --C¸c biÖn ph¸p cung cÊp c¸c nhµ qu¶n lý, kü s−, vµ c¸c nhµ chuyªn nghiÖp 25 0% 20% 4681 0% 97567898012349Japan T iwan KoreSing pore ChinMal ysia ail d --C¶i c¸ch gi¸o dôc ®¹i häc vµ du häc n−íc ngoµi --Sö dông trî gióp kü thuËt tõ ODA vµ liªn kÕt FDI 12. Lé tr×nh t¹m thêi --§Õn 2005 (thu nhËp, c¬ cÊu xuÊt khÈu, FDI, néi ®Þa ho¸...) --§Õn 2010 (t−¬ng tù) Ghi chó: §©y chØ lμ néi dung ®Ò xuÊt cho quy ho¹ch tæng thÓ ngμnh c«ng nghiÖp. Quy ho¹ch cho tõng ngμnh then chèt còng cÇn ®−îc x©y dùng riªng. B¶ng trªn ®Þnh d¹ng chiÕn l−îc c«ng nghiÖp theo c¸ch mµ nhiÒu nhµ kinh tÕ NhËt B¶n sö dông, ngo¹i trõ viÖc chó träng nhiÒu ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh cña toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ mµ ViÖt Nam ph¶i gi¶i quyÕt./. Ngµy 03 th¸ng 02 n¨m 2004 26