Đề tài Tiềm năng phát triển loại hình du lịch văn hóa ở vùng miền núi Lào Cai

thân sẽ làm tăng thêm sức hấp dẫn của hoạt động du lịch làng nghề truyền thống tại Lào Cai. Khi các du khách rời Lào Cai, các du khách sẽ có ấn tượng về một Lào Cai không chỉ là một địa chỉ có vẻ đẹp được thiên nhiên ban tặng, mà còn có các làng nghề truyền thống hấp dẫn. Đây cũng sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách trong hành trình khám phá bản sắc văn hoá dân tộc đa dạng trong những năm tới. 3.2.2. Du lịch lễ hội Lào Cai là một tỉnh miền núi phía Bắc, nơi cư trú các đồng bào thuộc 25 dân tộc khác nhau. Mỗi dân tộc, mỗi mùa, mỗi thời điểm trong năm có những hoạt động lễ hội riêng, mang đậm nét đặc trưng văn hóa của từng dân tộc, của từng mùa ví dụ như lễ hội Lễ hội xuống đồng đầu xuân của đồng bào dân tộc Tày, Dao xã Bản Hồ- Sa Pa khai hội sáng ngày mồng 8 Tết ( ngày 2/2), lễ hội mùa xuân của các dân tộc tại Lào Cai như lễ hội Gầu Tào, lễ hội Lồng Tồng … Ngoài các nghi lễ mang đậm tính chất tâm linh, tại các lễ hội không thể thiếu các trò chơi dân gian. Các trò chơi dân gian thu hút đông người tham gia cổ vũ, tạo không khí tưng bừng náo nhiệt, vui vẻ, đầm ấm, để lại ấn tượng tốt đẹp sau mỗi mùa lễ hội. Mỗi trò chơi dân gian truyền thống mang những nét đặc trưng riêng của mỗi vùng miền nhưng tất cả đều phản ánh sinh động cuộc sống thường nhật của đồng bào vùng cao Lào Cai. Mặc dù là một loại hình du lịch mới mẻ, nhưng du lịch lễ hội đã và đang thu hút sự quan tâm của nhiều du khách cả trong và ngoài nước do sự hấp dẫn của các trò chơi dân gian, sự vui vẻ và náo nhiệt của không gian lễ hội và việc được trực tiếp cùng tham gia và các hoạt động của lễ hội đem lại cảm giác vui vẻ và mới lạ cho các du khách. Trong thời gian tới, du lịch lễ hội vẫn là một trong những trọng tâm của chương trình phát triển du lịch tại tỉnh Lào Cai do tính hấp dẫn của nó. Để đẩy mạnh hoạt động du lịch lễ hội tại tỉnh, chính quyền tỉnh Lào Cai cần có công tác - 54 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 quảng bá rộng rãi các lễ hội tại tỉnh thông qua kênh thông tin điện tử cũng như qua việc phát các poster hay tờ giới thiệu du lịch tỉnh Lào Cai tại nhà ga, bến tàu hay sân bay. Bên cạnh đó, để hình ảnh các lễ hội tại Lào Cai đẹp hơn trong mắt khách du lịch. Các cán bộ du lịch tại tỉnh Lào Cai phải đẩy mạnh công tác quản lý các hoạt động kinh doanh tại khu vực lễ hội. Tránh xảy ra các tình trạng chèo kéo khách du lịch, các hình thức cờ bạc tại lễ hội cũng như các hoạt động lừa đảo. Với các hành vi vi phạm pháp luật, làm xấu hình ảnh lễ hội như trên cần có biện pháp xử phạt hợp lý đủ tính răn đe. 3.2.3. Du lịch cộng đồng Lào Cai có rất nhiều yếu tố thuận lợi cho phát triển du lịch cộng đồng. Loại hình du lịch này tập trung ở các địa bàn có lợi thế về du lịch như thành phố Lào Cai, huyện Sa Pa, huyện Bắc Hà. Do đó, đến nay Lào Cai đã công nhận 8 tuyến du lịch có tính chất du lịch khung, tập trung vào các tuyến du lịch bản làng nhằm khai thác tiềm năng, thế mạnh của loại hình du lịch cộng đồng tại Sa Pa, Bắc Hà và từng bước đa dạng hóa sản phẩm khi tổ chức khai thác thí điểm tại Mường Khương và Si Ma Cai. Mô hình du lịch cộng đồng đã phát triển rất mạnh ở nhiều nước trong khu vực và thế giới. Theo đánh giá tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (IUCN) thì trên 70% du khách quốc tế đến Sa Pa có nhu cầu tới thăm các bản làng của đồng bào dân tộc ở địa phương. Thực tế những năm qua cho thấy, du khách nước ngoài đến Sa Pa, Bắc Hà thường thích đi bộ vào những bản làng vùng sâu, vùng xa, sống và sinh hoạt cùng đồng bào dân tộc. Người dân có thể cung cấp những dịch vụ khác nhau như: phòng trọ, nấu ăn, dẫn đường, vác đồ, hướng dẫn thực hiện các công việc nhà nông, hoặc bán những sản phẩm lưu niệm như: thổ cẩm, đồ mây tre đan, các sản phẩm mỹ nghệ hoặc biểu diễn các loại hình văn hoá dân gian. Điều hấp dẫn du khách chính là vẻ - 55 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 đẹp nồng hậu, chân chất của người dân ở các bản làng, cảnh quan ở đây còn hoang sơ, những phong tục tập quán của đồng bào còn được lưu truyền, chưa mai một trong cuộc sống hiện đại. Chính vì thế 9 tháng đầu năm 2009, du lịch bản làng của Lào Cai đã thu hút 32.000 lượt du khách đến với mình. Du lịch cộng đồng đem lại lợi ích thiết thực đối với người dân, bởi phát huy thế mạnh loại hình này, người dân có được nguồn thu trực tiếp từ các dịch vụ cung cấp cho khách, thực tế những nguồn thu này nhiều khi còn lớn hơn rất nhiều so với sản xuất nông nghiệp. Bên cạnh đó, việc phát triển cơ sở hạ tầng cũng được đẩy mạnh. Hơn nữa, một số lợi ích thiết thực khác như tạo công ăn việc làm, giao lưu văn hoá ngày một mở rộng và đặc biệt là ý thức xã hội về bảo tồn văn hoá được nâng cao. Đến nay, Trung tâm Thông tin Du lịch tỉnh Lào Cai đã xây dựng nhiều sản phẩm du lịch cộng đồng ở thôn Cát Cát, ở Bản Hồ, Tả Phìn, thôn Trung Đô (Bắc Hà). Hơn nữa Trung tâm cũng đã đặt Quầy thông tin du lịch ngay tại Ga Lào Cai, nhằm đáp ứng nhu cầu tìm hiểu thông tin nhiều hơn cho du khách. Các điểm tham quan như vậy giữ chân khách lưu lại ở Sa Pa, Lào Cai và ở các điểm lâu hơn. Đồng thời việc tổ chức các điểm du lịch ở các thôn, bản giúp người dân ở các bản này có nguồn thu nhập khá ổn định. Chẳng hạn xã Tả Van (Sa Pa) có trên 30 hộ tham gia kinh doanh du lịch dưới sự quản lý trực tiếp của Ban quản lý du lịch cộng đồng. Các hộ kinh doanh cũng được Ban quản lý quán triệt các quy định về an ninh, trật tự, vệ sinh môi trường, văn hoá ứng xử... phục vụ du khách. Khách du lịch đến bản để nghỉ ngơi, thưởng ngoạn cảnh đẹp, tìm hiểu về đời sống sinh hoạt của đồng bào chỉ phải trả phí lưu trú 40.000 đồng/người/đêm; các hộ kinh doanh cũng tham gia bán hàng lưu niệm, dịch vụ ăn uống phục vụ du khách, nâng thu nhập bình quân từ kinh doanh du lịch lên 25 - 27 triệu đồng/hộ/năm, góp phần tích cực vào công tác xoá đói giảm nghèo. Để khai thác có hiệu quả tiềm năng du lịch cộng đồng, vừa qua Lào Cai đã đưa vào khai thác thử nghiệm 2 tuyến du lịch cộng đồng tại huyện Bắc Hà và Si Ma Cai. Hai tuyến du lịch này có thế mạnh nổi trội bởi núi non hùng vĩ, hang động, thác - 56 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 nước đẹp và bản sắc văn hoa nguyên bản của đồng bào dân tộc thiểu số Lào Cai chắc chắn sẽ hấp dẫn và thu hút du khách trong và ngoài nước. Tuy nhiên, để du lịch cộng đồng thực sự trở thành điểm nhấn và có cơ hội phát triển thành một trong những hoạt động du lịch chính mang lại lợi nhuận cho địa phương thì Lào Cai cần trú trọng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng điện, đường, trạm y tế nhằm phục vụ tốt nhất cho khách du lịch cũng như nhu cầu của người dân địa phương. Bên cạnh đó, đối với các gia đình cho khách du lịch cùng cư trú phải chịu sự quản lý của ban quản lý du lịch, ban văn hóa địa phương. Nhà của các gia đình đồng bào này cần được cải tạo cho khang trang tuy nhiên ban quản lý phải giám sát công tác cải tạo và xây dựng một cách chặt chẽ tránh làm mất đi những nét văn hóa hoang sơ và đặc trưng của các ngôi nhà vùng miền cao, biến các ngôi nhà của người dân tộc thiểu số thành các nhà nghỉ hiện đại.  Với những yếu tố sẵn có từ thiên nhiên và con người như thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ, các nét văn hóa mới lạ, độc đáo, người dân nồng hậu nhiệt tình,…nếu được kết hợp cùng sự quản lý chặt chẽ và có tổ chức của địa phương, có thể nói du lịch cộng đồng hứa hẹn sẽ phát triển thành một trong những hoạt động du lịch chính tạo nên nét đặc sắc cho ngành công nghiệp không khói tại địa bàn tỉnh Lào Cai trong thời gian tới. 3.3. Giải pháp khắc phục những khó khăn vàhạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của loại hình du lịch văn hóa tại Lào Cai 3.3.1. Các giải pháp khắc phục những khó khăn 3.3.1.1.Xây dựng không gian du lịch văn hóa Hiện nay, việc thực hiện loại hình du lịch văn hóa tại Lào Cai chưa được đồng nhất mà mang tính tự phát và nhỏ lẻ. Chính vì vậy, điều này gây nhiều khó khăn cho việc phát triển loại hình du lịch văn hóa ra toàn tỉnh. Bên cạnh đó, việc các khu vực du lịch văn hóa không được quy hoạch một cách tổng thể gây cho du khách không ít khó khăn trong việc tìm hiểu và tiếp thu một các đúng đắn các giá trị - 57 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 văn hóa đặc sắc của khu vực miền núi tỉnh Lào Cai. Dưới đây là hai bước cơ bản nhằm xây dựng không gian du lịch văn hóa một cách thống nhất tại Lào Cai a/ Phân loại không gian văn hóa Muốn xây dựng Lào Cai thành một địa điểm du lịch văn hóa một cách thống nhất và truyền đạt tới khách du lịch những giá trị văn hóa tinh túy nhất một cách đúng đắn và thuận tiện nhất, trước hết phải phân loại được các không gian văn hóa. Việc phân loại này phải trả lời được các câu hỏi: là không gian văn hóa dành cho cộng đồng hay hộ gia đình, người ngoài có thể trực tiếp tham gia sinh hoạt trong không gian đó không, và giá trị văn hóa nào là đặc sắc nhất trong không gian đó. Việc phân loại các không gian văn hóa có thể do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, việc phân loại này cần tham khảo ý kiến của nhiều bên ví dụ như các nhà khảo cổ học, các kiến trúc sư, nhà sử học và đặc biệt là những người dân trong khu vực. Các đồng bào dân tộc tại địa phương là những người am hiểu văn hóa tại tỉnh nhất và họ cũng chính là những người chịu nhiều ảnh hưởng nhất từ việc xây dựng không gian du lịch văn hóa. Việc phân loại phải được thực hiện lần lượt từng bước. Đầu tiên là khoanh vùng không gian văn hóa. Bước hai là thực hiện việc thẩm định giá trị văn hóa tại không gian đã tiến hành khoanh vùng. Bước ba là thẩm định giá trị sử dụng, giá trị du lịch của không gian. Bước bốn là đánh giá những ảnh hưởng tới đời sống người dân có thể dẫn tới nếu sử dụng không gian văn hóa đó phục vụ du lịch. Bước năm là tiến hành phân loại Các không gian văn hóa có thể được chia thành 2 loại:  Loại 1: Không gian văn hóa du lịch Bao gồm không gian sinh hoạt gia đình và không gian sinh hoạt lễ hội cho phép khách du lịch tham dự ví dụ nhà ở của các đồng bào dân tộc đồng ý phục vụ du lịch, không gian chợ tình, không gian chợ phiên … - 58 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010  Loại 2: Không gian văn hóa chiêm ngưỡng Bao gồm các không gian sinh hoạt gia đình và không gian sinh hoạt lễ hội không cho phép khách du lịch tham dự trực tiếp ví dụ nhà ở của các đồng bào dân tộc không đồng ý phục vụ du lịch, các không gian phong tục tập quán như đám ma, đám cưới của người dân tộc thiểu số,… b/ Qui hoạch không gian du lịch văn hóa Sau khi đã tiến hành phân loại các không gian văn hóa của các đồng bào dân tộc tại Lào Cai, chúng ta cần đưa ra phương án quy hoạch phù hợp với từng loại không gian văn hóa bên trên.  Loại 1: Không gian văn hóa du lich Thành lập bản đồ các địa điểm du lịch văn hóa trên địa bàn từng huyện trên địa bàn tỉnh Lào Cai. Đối với các huyện đã nổi tiếng về mô hình du lịch văn hóa như huyện Sapa, hay các huyện có tiềm năng lớn phát triển du lịch văn hóa như huyện Bắc Hà, có thể thành lập bản đồ du lịch riêng với quy mô của huyện đó. Bản đồ du lịch văn hóa cung cấp các địa chỉ du lịch văn hóa phổ biến trong tỉnh bao gồm các địa chỉ làng, bản du lịch văn hóa có cung cấp dịch vụ homestay, các làng nghề truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, khu vực tổ chức phiên chợ, lễ hội… Việc thành lập các bản đồ du lịch văn hóa sẽ mang lại nhiều lợi ích không chỉ cho khách du lịch mà còn cho công tác quản lý của tỉnh Lào Cai. Đối với tỉnh Lào Cai, việc xây dựng các bản đồ du lịch văn hóa trước hết giúp tỉnh quy hoạch lại hoạt động kinh doanh du lịch văn hóa tại địa bàn Lào Cai. Điều này giúp công tác quản lý trở nên dễ dàng hơn. Thứ hai, xây dựng bản đồ du lịch văn hóa là bước đầu chuyên nghiệp hóa loại hình du lịch đầy tiềm năng này, biến đây trở thành một trong những hoạt động kinh tế chủ đạo của tỉnh trong thời gian tới. Ngoài ra, việc xây dựng bản đồ sẽ giúp hình ảnh Lào Cai trở nên hấp dẫn hơn trong mắt các khách du lịch đang và chưa tới đây. Các địa điểm du lịch được - 59 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 gắn kết một cách hệ thống sẽ thu hút khách du lịch gần xa khám phá các địa điểm nằm tại Lào Cai Đối với khách du lịch, bản đồ du lịch hệ thống hóa địa điểm và đường đi giữa các không gian du lịch văn hóa sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho những khách mong muốn tìm hiểu nhiều địa điểm du lịch có sự gắn kết về văn hóa trên cùng một địa bàn. Cho tới nay, các tài liệu hướng dẫn du lịch chỉ mới đưa ra những nét cơ bản nhất về một số địa chỉ du lịch phổ biến nhất mà chưa có một bản đồ cụ thể và chi tiết về các khu vực dân cư, các khu vực có nhà dân homestay dành cho khách du lịch. Hơn nữa, bản đồ du lịch do các cơ quan có thẩm quyền và các nhà khoa học đã thẩm định các giá trị văn hóa của các địa điểm nên đây sẽ là một cẩm nang du lịch hữu ích dành cho các du khách lần đầu tới Lào Cai  Loại 2: Không gian văn hóa chiêm ngưỡng Đối với các không gian văn hóa không được người dân cho khách du lịch cùng tham gia ví dụ các gia đình người dân tộc không cho phép khách du lịch cư trú homestay, hoặc các hoạt động mang đậm phong tục và bản sắc của các đồng bào dân tộc thiểu số trong tỉnh Lào Cai như đám ma, đám cưới, mừng thọ, lễ trưởng thành,…, chúng ta cần có kế hoạch cụ thể nhằm tìm hiểu và đánh giá giá trị của các hoạt động văn hóa đó. Việc tìm hiểu và đánh giá do các cán bộ có chuyên môn như các nhà sử học, nhà văn hóa và các cán bộ bản địa kết hợp với người dân có thâm niên cư trú lâu năm, am hiểu văn hóa địa phương và có uy tín, có khả năng hỗ trợ công tác thâm nhập và tìm hiểu của đoàn cán bộ cùng phối hợp thực hiện. 3.3.1.2. Xây dựng và cải tạo khu vực cơ sở hạ tầng cơ bản Lào Cai là một trong những tỉnh thuộc vùng núi phía Bắc Việt Nam nên mang đầy đủ các đặc điểm địa hình của khu vực này. Địa hình Lào Cai khá phong phú gồm nhiều loại hình, có địa hình thung lũng, có địa hình vùng núi thấp, địa hình vùng núi cao và các đỉnh núi rất cao như đỉnh Phanxiphăng – nóc nhà của tổ quốc - 60 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 cao 3.143m... Lào Cai có 107 sông suối chạy qua tỉnh, với 3 hệ thống sông chính là sông Hồng, (có chiều dài chạy qua địa phận Lào Cai là 120km), sông Chảy (có chiều dài chạy qua tỉnh là 124km), sông Nậm Mu (có chiều dài chạy qua tỉnh là 122km). Lào Cai là một tỉnh cửa ngõ biên cương phía Tây Bắc của Tổ quốc có 203 km đường biên giới với Trung Quốc, có vị trí chiến lược quan trọng cả về kinh tế - chính trị - an ninh - quốc phòng. Lào Cai nằm ở vị thế “đầu cầu” nối liền tỉnh Vân Nam và cả vùng Tây Nam rộng lớn của Trung Quốc với đồng bằng Bắc bộ. Lào Cai có điều kiện thuận lợi về giao thông, có cả đường thuỷ, đường bộ và đường sắt. Trên địa phận tỉnh Lào Cai có 3 tuyến quốc lộ, 6 tuyến tỉnh lộ, đường ôtô đã về đến xã, phường, thị trấn. Đường sông Hồng là tuyến đường huyết mạch thời cổ đại và phong kiến. Lào Cai hiện có cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu quốc gia và nhiều cửa khẩu phụ thông thương với Trung Quốc. Tuy nhiên, nếu xét về khía cạnh phát triển du lịch, giao thông lại là một trong những điểm khó khăn mà Lào Cai gặp phải. Với đặc điểm địa hình phong phú và đa dạng nhưng chủ yếu là dạng địa hình dốc và cao. Sa Pa, một trong những địa điểm du lịch nổi tiếng nhất tại Lào Cai là một ví dụ. Đây là một huyện có địa hình đặc trưng của miền núi phía Bắc, độ dốc lớn, trung bình từ 35 - 400, có nơi có độ dốc trên 450, địa hình hiểm trở và chia cắt phức tạp. Đặc điểm địa hình như vậy đã gây ra không ít nguy hiểm cho các du khách muốn di chuyển giữa các địa điểm du lịch, hay giữa các huyện khác nhau trong tỉnh để tìm hiểu nhiều hơn về văn hóa các vùng, các dân tộc khác nhau ở Lào Cai. Để khắc phục những khó khăn này, lãnh đạo tỉnh Lào Cai cần xem xét đầu tư xây dựng khu vực hạ tầng cơ sở mà quan trọng nhất là đường sá nhằm tạo điều kiện thuận lợi và một môi trường du lịch an toàn cho các du khách tới với Lào Cai. Trước hết, cần có một kế hoạch qui hoạch các làng du lịch văn hóa, các di tích lịch sử và các địa chỉ du lịch phổ biến. Hiện nay, tại Lào Cai khu vực đường sá tại các thị trấn và các trung tâm du lịch nổi tiếng như Sa Pa hay Bắc Hà đã tương đối đạt yêu cầu và đáp ứng được mong muốn của khách du lịch. Tuy nhiên, các - 61 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 nhánh đường dẫn tới làng bản và khu vực dân cư sinh sống vẫn còn yếu kém. Nếu muốn phát triển du lịch văn hóa, du lịch cộng đồng tới tận các bản dân cư thì việc quy hoạch các con đường tới từng thôn bản là rất thiết yếu. 3.3.1.3. Đào tạo nguồn nhân lực Để đảm bảo đáp ứng đủ nguồn nhân lực có chất lượng trong những năm tiếp theo, cần tập trung vào một số giải pháp:  Thực hiện đào tạo, đào tạo lại, đào tạo theo chức danh, đồng thời mở rộng quy mô và phạm vi đào tạo. Tăng cường việc giáo dục ngành nghề theo từng lĩnh vực cho cán bộ mới được tuyển dụng, tăng mạnh tỷ lệ cán bộ qua đào tạo. Đảm bảo tính liên kết giữa các cơ sở đào tạo với ngành, để cán bộ có thể học cao hơn khi có điều kiện.  Ngoài kiến thức chuyên môn cần thiết cho từng lĩnh vực, ngành cũng chú trọng đến việc cung cấp, rèn luyện các kỹ năng mềm cho nguồn nhân lực như: kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng thương lượng, đàm phán, kỹ năng khai thác ứng dụng công nghệ thông tin, kỹ năng sử dụng ngoại ngữ trong nghiên cứu, học tập và làm việc... Đồng thời tạo điều kiện để Cán bộ công nhân viên chức được thực hành rèn luyện khả năng lao động sáng tạo, có tư duy độc lập và năng lực giải quyết công việc, khả năng thích ứng cao với những yêu cầu trong công việc.  Ngoài ra, ngành Văn hoá, Thể thao và Du lịch Lào Cai sẽ Tăng cường hợp tác hơn nữa với tỉnh Vân Nam – Trung Quốc đào tạo đội ngũ cán bộ, chú trọng đào tạo chuyên gia trong các lĩnh vực văn hoá, thể thao, du lịch, được tiếp thu kiến thức tiên tiến của thế giới.  Tăng cường công tác đào tạo chuyên sâu về lĩnh vực nghệ thuật, cử cán bộ có năng lực tham gia học tập tại các trung tâm đào tạo lớn có chất lượng trong và ngoài nước theo hình thức ngắn hạn hoặc dài hạn. Thường xuyên mở các lớp tập huấn cho cán bộ cơ sở, đặc biệt là đào tạo nghề tại chỗ cho - 62 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 các hướng dẫn viên du lịch tại thôn bản theo hình thức “cầm tay chỉ việc”, các hạt nhân văn nghệ, thể thao, các trưởng thôn bản về kiến thức quản lý tổ chức các hoạt động văn hoá thể thao cơ sở. Đào tạo theo nhu cầu của từng đơn vị tại các trường của tỉnh, các khoá học do Sở kết hợp với các cơ sở đào tạo mở tại Lào Cai  Có chính sách hỗ trợ đào tạo đại học, sau đại học, đào tạo chuyên ngành chuyên sâu và nghiên cứu để chuẩn bị nguồn nhân lực cho giai đoạn tiếp theo… Thực hiện tốt các giải pháp có tính định hướng nêu trên sẽ góp phần tăng cường xây dựng và phát triển nguồn nhân lực. Một nguồn nhân lực đảm bảo về số lượng và chất lượng, hợp lý về cơ cấu, có trình độ học vấn, chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp, có khả năng tiếp thu nhanh và làm chủ công nghệ mới sẽ là tiền đề cho sự phát triển của ngành Văn hoá, Thể thao và Du lịch trong thời kỳ hội nhập. 3.3.2. Các giải pháp hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực 3.3.2.1 Xây dựng các phương án bảo tồn các yếu tố văn hóa Các phương án bảo tồn các yếu tố văn hóa phải được xây dựng sau khi đã tiến hành phân loại và quy hoạch các không gian văn hóa trên địa bàn tỉnh. Với việc thực hiện theo trình tự như vậy thì các phương án bảo tồn này có thể trở nên phù hợp với tình loại hình không gian văn hóa khác nhau, đảm bảo lưu giữ được những nét giá trị quý báu nhất của mỗi loại không gian đó.  Đối với loại 1: Không gian văn hóa du lịch Việc cho phép các khách du lịch tới cùng tham gia các hoạt động sinh hoạt, hoạt động văn hóa, lễ hội sẽ gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực về mặt văn hóa tới tỉnh Lào Cai ví dụ như các hình thức kinh doanh đồi trụy trá hình, sự suy đồi về đạo đức khi trẻ em sớm tham gia kinh doanh với gia đình, nề nếp và thói quen sinh hoạt của người dân bị đảo lộn do khách du lịch cùng tham gia sinh hoạt,… Đây là những khó khăn tỉnh Lào Cai đã, đang và sẽ thực sự phải đối mặt. Những khó khăn này không thể giải quyết được trong một sớm một chiều. Tuy nhiên, chúng ta cần có những - 63 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 biện pháp cụ thể để ngăn ngừa và hạn chế tối đa ảnh hưởng tiêu cực của hoạt động du lịch văn hóa tới cuộc sống của các đồng bào dân tộc tại địa bàn tỉnh Lào Cai. Thứ nhất, việc tiến hành kinh doanh du lịch văn hóa, đặc biệt là hoạt động cho phép người nước ngoài cùng sinh hoạt, cùng tham gia các hoạt động văn hóa phải được thực hiện hoàn toàn trên cơ sở tự nguyện của người dân bản địa. Tránh và nghiêm cấm hoàn toàn các hành động bắt ép, hoặc đe dọa buộc người dân tham gia hoạt động kinh doanh du lịch văn hóa để lấy thành tích cho địa phương. Thứ hai, xây dựng các ban quản lý hoạt động du lịch văn hóa ngay tại địa bàn cơ sở. Mỗi ban quản lý chịu trách nhiệm trong một địa bàn nhỏ có thực hiện hoạt động kinh doanh du lịch văn hóa mà cụ thể là cho phép khách du lịch ở homestay hoặc tham gia các lễ hội địa phương. Các ban này làm công tác đăng ký tạm vắng, tạm trú cho khách du lịch tại địa bàn mình quản lý và chịu trách nhiệm trong việc rà soát, kiểm soát hoạt động du lịch tại địa phương, tránh nảy sinh tình trạng các các hoạt động du lịch chỉ là hoạt động kinh doanh bề nổi trá hình cho các hoạt động kinh doanh đồi trụy khác.  Đối với loại 2: Không gian văn hóa chiêm ngưỡng Do vấn đề kiêng kị của đồng bào dân tộc thiểu số, hiện nay có nhiều hoạt động văn hóa, tín ngưỡng và các lễ hội của các dân tộc ít người không cho phép hoặc hạn chế số lượng người ngoại tộc tham gia thay vì phổ biến và quảng bá rộng rãi nhằm giới thiệu tới đông đảo bạn bè xung quanh. Điều này một mặt kích thích sự tò mò của khách du lịch, tạo nên sự huyền bí cho Sapa. Mặt khác, việc không cho nhiều người tham gia vào các hoạt động này cũng đem tới một nguy cơ các hoạt động văn hóa này ngày càng bị mai một khi không có biện pháp bảo tồn và lưu truyền hợp lý. Khi phân loại và quy hoạch các không gian văn hóa chiêm ngưỡng, hoạt động tìm hiểu và chắt lọc các giá trị văn hóa tinh túy cần được bảo tồn đã được các nhà khoa học và các thành viên ban chuyên môn thực hiên. Sau khi công tác tìm - 64 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 hiểu và đánh giá đã hoàn thành, nhiệm vụ tiếp theo là tiến hành cân nhắc các biện pháp bảo tồn dành cho từng loại hình hoạt động văn hóa. Việc bảo tồn có thể thực hiện theo địa phương, hoặc phân loại theo các dân tộc. Nhóm chúng tôi dự kiến đề xuất tiến hành xây dựng một bảo tàng văn hóa dân tộc. Tại đây không chỉ trưng bày các hiện vật lưu giữ các giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số tại địa bàn tỉnh Lào Cai mà còn các đồng bào khác đang cư trú tại khu vực tỉnh miền núi phía Bắc. Tại bảo tàng cũng có thể thực hiện các chương trình định kỳ tái hiện các hoạt động, các không gian văn hóa chiêm ngưỡng theo nguyên gốc. Bảo tàng văn hóa các dân tộc vùng miền núi phía Bắc có thể xây dựng dựa trên mô hình của bảo tàng dân tộc học tại Hà Nội. Bảo tàng này sẽ giải quyết một vấn đề phức tạp mà chúng ta đang gặp phải. Đó là do hạn chế về hiểu biết hoặc do lý do phong tục tập quán mà đồng bào các dân tộc thiểu số không cho phép các du khách cùng tham dự các hoạt động văn hóa vô cùng phong phú và nhiều bản sắc của họ. 3.3.2.2 Xây dựng các phương án bảo tốn các yếu tố cảnh quan Việc đưa du lịch trở thành hoạt động kinh tế chủ đạo tại địa phương không chỉ gây ảnh hưởng tới cuộc sống của người dân tại tỉnh nhà mà còn gây ảnh hưởng lớn tới không gian và cảnh quan thiên nhiên trong tỉnh. Lào Cai không chỉ là nơi có cảnh quan thiên nhiên đẹp, thu hút sự chú ý của nhiều người mà còn là một trong những tỉnh giữ vai trò là lá phổi xanh của đất nước, nơi có Vườn quốc gia Hoàng Liên, nơi lưu trữ nhiều giống cây rừng miền núi quý hiếm. Khi đưa thiên nhiên và môi trường vào phục vụ hoạt động kinh doanh du lịch sẽ gây nhiều ảnh hưởng tiêu cực. Các khách du lịch tập trung đông tại tỉnh gây ô nhiễm môi trường do xả rác bừa bãi. Ngoài ra, một hoạt động nhiều ảnh hưởng hơn đó là việc tại Sapa nói riêng và tại các huyện khác ở Lào Cai nói chung gần đây nổi tiếng với hoạt động tắm lá thuốc và rễ cây rừng. Do hoạt động này ngày càng trở nên phổ biến nên người dân địa phương thường xuyên vào rừng tìm lá và rễ cây. - 65 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 Những hoạt động này làm cạn kiệt các giống cây quý đang được lưu trữ trong rừng, làm các cây con không có đủ thời gian để hồi phục và sinh sôi. Ngoài ra, việc con người vào rừng gây xáo trộn cuộc sống của các loại động thực vật hoang dã. Bên cạnh đó, nguy hiểm hơn khi chính người dân đi hái thuốc có thể là một trong những nguyên nhân chính gây ra cháy rừng. Do đó, chúng ta cần có những phương án bảo vệ cảnh quan thiên nhiên và môi trường song song với việc đẩy mạnh hoạt động du lịch tại địa phương. Đối với môi trường tự nhiên, trước hết, cần có những biện pháp bảo vệ môi trường và ngăn chặn việc xả rác thải ở các khu vực công cộng và khu vực rừng thiên nhiên. Chính quyền địa phương cần bố trí các thùng đựng rác tại các khu vực đông khách du lịch nhằm tạo điều kiện thuận tiện cho du khách. Ngoài ra, các bảng thông báo cấm xả rác bừa bãi phải được đặt tại các khu vực dễ nhận biết. Các khẩu hiệu, băng rôn tuyên truyền bảo vệ môi trường bằng nhiều thứ tiếng được đặt tại nơi cửa ngõ đi vào tỉnh, bến tàu, bến xe, những nơi du khách đặt chân tới đầu tiên. Ngoài các biện pháp tuyên truyền và đưa khẩu hiệu, cần có các hình thức xử phạt nghiêm khắc mang tính chất răn đe giành cho không chỉ du khách mà còn cả người dân địa phương nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp của tỉnh nhà. Đối với các không gian văn hóa, chúng ta cũng cần có các biện pháp nhằm hạn chế các ảnh hưởng tiêu cực (nếu có) của các hoạt động du lịch tới các không gian văn hóa. Việc cho phép du khách cư trú tại hộ gia đình theo hình thức homestay có thể dẫn tới việc xây dựng tràn lan tại các làng bản để thu hút khách du lịch nhiều hơn nữa. Đây là một hoạt động nhảy cảm bởi nó liên quan không chỉ tới vấn đề văn hóa mà còn tới cả vấn đề kinh tế của người dân trong vùng. Nhằm tránh việc đồng bào các dân tộc trong tỉnh tiến hành việc xây dựng nhà nghỉ, nhà trọ tràn lan, tỉnh Lào Cai cần quản lý chặt chẽ việc cấp phép xây dựng và kinh doanh nhà nghỉ. - 66 - Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 Ngoài ra, hình thức du lịch văn hóa nói chung, du lịch cộng đồng nói riêng mà việc cư trú homestay là một trong những loại hình mới mẻ đang phát triển mạnh mẽ tại Lào Cai là loại hình du lịch với mục đích giúp du khách có cơ hội tìm hiểu và cùng sinh hoạt với người dân bản địa nên nếu việc cùng lúc nhận nhiều khách du lịch về cùng một hộ gia đình hay một bản sẽ làm du khách không hiểu hết được những nét văn hóa đặc sắc của tỉnh nhà, cũng như người dân bản địa không có đủ điều kiện để truyền đạt hết những tình cảm cũng như những phong tục tập quán đặc trưng của mình để phục vụ du khách một cách tốt nhất. Do đó, ban quản lý các không gian văn hóa du lịch tại từng địa phương phải có công tác quản lý và điều phối các khách du lịch một cách hợp lý giữa các vùng thông qua việc quản lý danh sách khách du lịch tới tỉnh thông qua các công ty du lịch, các tổ chức lữ hành và điều phối các khách tới các hộ dân cư một cách hợp lý nhằm tránh tình trạng dồn ứ khách du lịch vào cùng một địa phương, trong một thời điểm Kết luận Lào Cai không chỉ là một địa phương có những lợi thế do thiên nhiên ban tặng mà còn là vùng đất cư trú của nhiều đồng bào dân tộc thiểu số từ hơn 25 dân tộc khác nhau. Chính do đặc điểm đó mà nơi đây có một nền văn hóa vô cùng phong phú, với các phong tục, tập quán, các lễ hội và thói quen sinh hoạt đa dạng. Đây chính là một lợi thế tạo nên tiềm năng phát triển du lịch văn hóa tại khu vực này. Tuy nhiên, qua nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy hoạt động du lịch văn hóa tại tỉnh Lào Cai vẫn còn gặp nhiều khó khăn để phát triển. Nhằm đưa hoạt động du lịch văn hóa trở nên phổ biến hơn và trở thành một trong những hoạt động kinh tế chủ lực tại Lào Cai, chính quyền địa phương cần phải đầu tư phát triển hệ thống đường xá nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi lại và di chuyển của khách du lịch. Bên cạnh đó, muốn du lịch văn hóa Lào Cai không chỉ thu hút được các khách du lịch mới mà còn giữ chân được các du khách cũ, tỉnh Lào Cai cũng cần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đặc biệt là các hướng dẫn viên du lịch lành nghề cũng như bộ phận cán bộ quản lý du lịch không chỉ có trách nhiệm mà còn sáng tạo và có khả năng đưa ra các ý tưởng đột phá nhằm tạo thêm sự hấp dẫn cho du lịch văn hóa tại Lào Cai. Ngoài ra, du lịch văn hóa tại Lào Cai hiện nay chưa được thực hiện một cách đồng bộ mà chủ yếu là mang tính tự phát từ các hộ dân cư, các đồng bào dân tộc hoặc do các công ty du lịch tổ chức mà chưa có sự quản lý thống nhất, đồng bộ từ các ban ngành lãnh đạo của tỉnh. Nhóm nghiên cứu đề xuất cần xây dựng bản đồ du lịch nhằm tạo thuận lợi nhất cho du khách khi tham quan và tìm hiểu văn hóa các dân tộc tại địa phương. Để việc quản lý du lịch được khoa học hơn, chúng tôi cho rằng cần phân loại các không gian văn hóa của các dân tộc ở Lào Cai theo tiêu chí có thể phục vụ du lịch và không phục vụ du lịch nhưng cần bảo tồn thành 2 loại chính là các không gian văn hóa du lịch và các không gian văn hóa chiêm ngưỡng. Với việc phân loại này, chính quyền tỉnh sẽ có cơ sở và dễ dàng đưa ra các phương án bảo tồn cũng như phát triển du lịch hợp lý đối với từng địa phương. Với những tiềm năng phát triển du lịch văn hóa như các làng nghề cổ truyền, các phong tục tập quán đa dạng mà chúng tôi đã trình bày trong bài, nhóm nghiên cứu chúng tôi cho rằng 3 loại hình du lịch làng nghề, du lịch cộng đồng và du lịch lễ hội là 3 hướng phát triển hợp lý nhất cho hoạt động du lịch văn hóa tại tỉnh Lào Cai trong thời gian tới. Với mục đích mong muốn loại hình du lịch văn hóa được phát triển rộng khắp trên toàn bộ tỉnh Lào Cai, chúng tôi đã nghiên cứu đề tài này và mong rằng đề tài của chúng tôi sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển của du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai. Chúng tôi cũng hy vọng trong thời gian tới sẽ có thêm nhiều đề tài, nhiều đóng góp xây dựng nhằm đáp ứng được thực tiễn và tính cấp bách của đề tài đặt ra. Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 PHỤ LỤC 1 PHONG TỤC – LỄ HỘI Ở TỈNH LÀO CAI 1. Các lễ hội của đồng bào dân tộc ở Lào Cai 1.1. Lễ hội xuống đồng tại Sa Pa- Lào Cai Lễ hội xuống đồng đầu xuân của đồng bào dân tộc Tày, Dao xã Bản Hồ- Sa Pa (Lào Cai) được khai hội vào sáng ngày mồng 8 Tết. Phần lễ được bắt đầu từ tục rước đất, rước nước. Đoàn rước bao giờ cũng đi từ rất sớm khi trời còn chưa rõ mặt người. Trong đoàn gồm có: thầy cúng, đội trống, đội khèn, hai đôi nam nữ chưa vợ chưa chồng khiêng kiệu rước. Kiệu rước được trang trí sặc sỡ nhiều mầu theo biểu tượng âm dương ngũ hành. Sau đó là các mâm lễ để dâng các vị thần linh. Lễ vật gồm một mâm quả còn (bên trong các quả còn có đựng các hạt giống), mâm xôi 7 màu, bánh dày ngũ sắc và thủ lợn, gà luộc, hoa quả... Đội chiêng trống đi hai bên thầy cúng nổi chiêng trống để thầy cúng giao linh với thần linh. Các trò chơi trong lễ hội ở đây đa số là trò chơi dân gian. Đầu tiên là trò chơi ném còn, hai đôi nam thanh nữ tú được vinh dự ném quả còn đầu tiên, sau đó tất cả mọi người đều được tham gia. Trò chơi ném còn được tiếp tục cho đến khi quả còn được ai đó ném qua vòng. Tiếp theo là các trò chơi như đẩy gậy, kéo co, đánh quay, đánh bóng, bịt mắt bắt dê, leo cột mỡ... 1.2. Lễ hội “Trầu Sun” của dân tộc Dao đỏ Hàng năm cứ vào ngày Hợi tháng giêng (mồng 5 Tết), dân tộc Dao đỏ ở Làng Chành, xã Xuân Giao (Bảo Thắng) lại rộn ràng mở hội “Trầu Sun”. Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 Đây là hội chơi xuân truyền thống của đồng bào Dao đỏ, mục đích của hội là thực hiện các nghi lễ cúng báo thần làng, đất trời phù hộ cho một năm mới, mở đầu chu kỳ sản xuất mới mưa thuận, gió hoà mùa màng tốt tươi, người yên vật thịnh, trâu bò đầy chuồng, gà vịt đầy sân… Từ sáng sớm, thầy cúng chính cùng đại diện các hộ gia đình chuẩn bị đầy đủ các mâm lễ cúng thần trời đất, thần làng … Sau khi đoàn đội lễ đến tại khu đất rộng đầu làng (nơi diễn ra hội làng), thầy cúng thay mặt dân làng thắp hương khấn báo thần làng, trời đất phù hộ cho dân làng mở hội cầu mùa, cầu phúc, cầu tài cầu cho con trai làng trên, con gái làng dưới, thuận duyên, bén lứa nên vợ, nên chồng, nhà nhà ấm no hạnh phúc… 1.3. Lễ hội Say sán Bắc Hà Mỗi khi tết đến, khắp núi rừng hoa mận, hoa đào khoe sắc cũng là lúc đồng bào vùng cao Bắc Hà tổ các lễ hội đầu xuân để cầu mong may mắn và cho những vụ mùa bộ thu. Say sán là một lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa dân gian của người dân vùng cao. Thường lễ hội Say sán được tổ chức từ ngày mồng 2 đến mồng 6 tết theo khu vực cụm xã nơi có nhiều đồng bào người Mông, Tày, Nùng … sinh sống. Địa điểm tổ chức lễ hội Say sán được đặt ở một vị trí linh thiêng và thuận lợi cho mọi người tham gia các trò chơi dân gian, như múa khèn, đánh quay, múa võ, kéo co, đẩy Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 gậy… Người dân đến với lễ hội Say sán vừa để vui xuân cầu mong may mắn, vừa để gặp gỡ bạn bè, chúc nhau những chén rượu ngô nồng thắm. 1.4. Lễ hội “Nhảy lửa” của người Dao đỏ Cứ mồng 2 Tết Nguyên đán, tại xã Hồ Thầu, huyện Hoàng Su Phì (Hà Giang) lại náo nức không khí lễ hội của người Dao đỏ với màn "nhảy lửa" truyền thống có một không hai trên cao nguyên đá. Tiếng trống, thanh la, chũm chọe cất lên cũng là lúc bài cúng thần lửa bắt đầu ngân lên bằng những lời khấn cầu may cho một năm mới mưa thuận, gió hòa, một cuộc sống bình yên, hạnh phúc, ấm no, muôn nhà, muôn người, muôn vật khỏe mạnh, sinh sôi, nảy nở... Tiếp sau đó, chủ lễ chuyển sang phần tế trời, tế đất, tế thần rừng, thần ruộng, thần suối, thần sức khỏe đến mọi nhà, mọi người, xin âm dương cho việc khai lộ đầu năm. Phần quan trọng nhất của buổi lễ là phần kêu cầu thần lửa mang hơi ấm của mình về sưởi ấm dân làng, về vui cùng lễ hội. Hội chỉ bắt đầu khi thần lửa "đồng ý" mang hơi ấm của mùa xuân về vui cùng dân bản. Khi bắt đầu vào buổi lễ cũng là lúc đống lửa được đốt lên, đến khi này, đống củi đã trở thành một núi than hồng rừng rực cháy. Mọi người đổ dồn về tạo thành các lớp vòng tròn quây quanh ngọn lửa, dùng que tre gõ vào các ống vầu tạo thành những lớp âm thanh náo động cả núi rừng. Họ say sưa, lắc lư theo nhịp trống tế, để ngay khi chủ lễ cho phép, từng đôi trai gái đi chân trần trên đống than hồng, họ nhảy, thậm chí lăn trên lửa còn cháy lem lém mà không cảm thấy bỏng rát. Hội nhảy lửa Hồ Thầu có thể gọi là "Lễ hội nhảy lửa tình xuân". Bởi tình xuân, tình yêu, sự khát khao cũng được rực cháy trong hàng trăm đôi mắt của các cô Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 gái má đỏ bồ quân đang dõi theo các chàng trai chưa vợ trong hội. Ðể rồi, ngày mai, ngày kia, khi hội xuân đã tan dần vào bầu trời xuân, rừng núi xuân, họ bắt đầu tìm đến nhau để nên vợ nên chồng. Mùa xuân sau, họ lại địu con, theo chồng xuống núi về dự hội, mong thần lửa mang về cho gia đình hơi ấm của tình yêu, hơi ấm của ấm no, hạnh phúc. 2. Các phong tục của đồng bào dân tộc ở Lào Cai 2.1. Phong tục đón Xuân của người Xá Khi mùa xuân sắp đến, việc thu hoạch mùa màng trong năm kết thúc, cũng giống như các dân tộc khác, đồng bào Xá Phó đón Xuân, ăn Tết vào tháng Giêng âm lịch, tiếng Xá Phó là Tết "Khùi Sì Mờ". Những ngày cuối năm, tất cả các gia đình đều tràn ngập không khí nhộn nhịp chuẩn bị các thứ lễ vật trong năm mình làm được để dâng lên cúng tổ tiên. Sáng sớm mùng 1 Tết, các đôi vợ chồng trong bản đem theo 2 ống đựng nước tới khe nước đầu nguồn làm lễ lấy nước mới "Ì Sì Mạ Khai Bá". Khi đi lấy nước phụ nữ phải đội khăn, đem theo hương và vài sợi chỉ để buộc vào chỗ đầu máng chảy với ý nghĩa cầu thần nước lúc nào cũng cho nhiều nước chảy. Đồng bào còn quan niệm đôi vợ chồng nào đến lấy nước sớm nhất, năm đó may mắn nhất, nhiều lộc nhất. Nước đem về được rót bát đầu tiên dâng cúng tổ tiên, còn lại đem đổ vào ấm đun nước uống cho cả gia đình, với ý nghĩa cầu mong mọi người sức khoẻ. Sau nghi lễ lấy nước, gia đình chuẩn bị lễ vật làm mâm cúng, cầu tổ tiên phù hộ một năm mới sức khoẻ, mùa màng tươi tốt, bội thu. Bàn thờ cúng tổ tiên đặt tại gian chính giữa nhà được bài trí đẹp. Trên nóc tủ có bày 1 đĩa hoa quả, 3 cặp bánh Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 chưng gói lá dong xanh ở ngoài, 1 đĩa bánh kẹo, 1 chai rượu và dán giấy tiền vàng vào bức tường hậu gian giữa. Dưới 2 bên chân tủ có bày 2 cây mía, 2 cây măng vầu, 2 cành hoa đào cân xứng 2 bên. Mâm cúng có con gà trống luộc ở giữa mâm, một đĩa lòng gà, một khoanh bánh chưng trắng và đen, măng vầu đắng, rau cải, bí đỏ, khoai sọ, đu đủ, khoai tây luộc, bát canh bánh đa, 1 thìa muối, 1 đĩa trầu cau, 2 chén rượu, 4 đôi đũa 4 góc, 1 tấm vải lụa bông trắng, 1 chiếc vòng bạc buộc vải trắng, 1 đĩa có 2 đồng trinh, 6 tờ giấy vàng, sợi dây chỉ (tương đương số người có trong nhà). Cách mâm lễ khoảng 30 cm về phía gầm sàn có cắm hương và hoa đào. Phía bên dưới mâm là vị trí các thành viên trong gia đình quỳ sau thầy để hành lễ. 2.2. Phong tục đón tết của người Dao đỏ Từ ngày 28 Tết, khắp làng trên, xóm dưới, đồng bào dân tộc Dao đỏ mổ lợn béo, gà trống thiến, làm bánh nếp. Người Dao đỏ đón xuân bằng tập tục truyền thống tổ tiên từ nhiều đời. Đây chính là thời điểm các thành viên trong dong họ tụ tập quây quần tại nhà trưởng họ, ngoài việc chúc tụng cùng nhau nâng chén rượu mừng xuân, cầu chúc cho nhau ngày càng làm ăn phát đạt, cháu con khoẻ mạnh… Chiều 30 Tết làm lễ quét nhà (bàn thờ tổ tiên), quét đi những điều không may mắn của năm cũ, dán giấy xanh đỏ, cắt hoạ tiết hình các loài hoa, chim muông trước bàn thờ, dán ở cửa ra vào nhà chính, cửa bếp, chuồng lợn, chuồng gà, gốc cây trong vườn (có ý mời các con vật, đồ vật gắn bó với con người cùng ăn Tết). Người Dao có tục đón lộc trong đêm giao thừa gõ trống, mõ phát ra âm thanh vang vọng đất trời để cầu may, cầu lộc. Sáng mồng 1 Tết, cả bản kéo nhau ra rừng chặt những cành đào, cành mậm dầy hoa và nhặt những hòn đá trắng đẹp mang về Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 để bên bàn thờ. Họ quan niệm hòn đá ví như tiền bạc, hoa mận, hoa đào tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở, gia đình hoà thuận ấm êm hạnh phúc. 2.3. Phong tục đeo vòng vía của người Mông Trẻ em cần được đeo vòng vía để khoẻ mạnh. Thầy cúng sẽ đến nhà làm thủ tục cho trẻ. Gia đình chuẩn bị ba vòng được làm bằng tre rộng chừng 1 mét rưỡi. Vòng thứ nhất để ở ngoài cửa, vòng thứ 2 để giữa nhà, vòng thứ 3 để cạnh bàn thờ cúng. Một tấm vải trắng dài phủ kín 3 vòng từ ngoài vào sát bàn thờ. Một người đàn ông khoẻ mạnh được mời đến phụ giúp, bế đứa bé trong quá trình hành lễ. Bắt đầu nghi lễ, thầy cúng khấn mời tổ tiên của gia đình về chứng kiến. Sau đó khấn mời sư tổ của thầy về chứng kiến và ban phép cho thầy để làm việc tốt, việc thiện này, đủ sức giết tà trừ ma xấu cho đứa trẻ. Sau khi trình báo tổ tiên và xin phép sư tổ, thầy cúng mới bắt đầu thực hiện tuần tự các bước : Thầy gõ dồn dập một hồi chuông, hô gọi âm binh. Thầy múa xung quanh nhà, thét lên một tiếng rồi dùng kiếm đâm thẳng xuống đất, ấy là thầy đang giết trừ ma xấu. Còn khi lưỡi kiếm đâm thẳng ra cửa, ấy là thầy xua đuổi, giết trừ ma xấu ra khỏi đứa trẻ. Người phụ lễ bế đứa trẻ bước vào vòng tre thứ nhất. Thầy cúng đâm chém xung quanh chân đứng của phụ lễ. Thầy cúng đặt kiếm lên bàn thờ, rót ít rượu ra tay vẩy vào đứa trẻ. ấy là nước phép xua đuổi tà mà, rửa sạch ám khí cho đứa trẻ. Sau đó đứa trẻ bước vào vòng thứ hai trong nhà. Thầy cúng phun mạnh ngụm rượu vào nơi trẻ đứng và đọc sớ, ý nói, từ nay vía không được theo ma xấu nữa. Thêm một tiếng thét nữa của thầy. Vậy là ma xấu đã bỏ chạy, vía đã nhập vào người đứa trẻ. Đến vòng thứ ba, vòng tre cuối cùng, thầy cúng lập tức đeo ngay vòng vía vào cổ, tay và tai với ý nghĩa, rào giữ vía cho trẻ. Nghi lẽ xong, gia đình mời thầy cúng dùng bữa, uống rượu. Ra về thầy lễ được biếu một con gà trống và một lít rượu. Vòng vía này đứa trẻ đeo cho đến trọn đời. Nếu tự ý vứt bỏ thì ma xấu có thể thâm nhập và sức khoẻ, tính mệnh đứa trẻ có thể gặp điều không lành. Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 PHỤ LỤC 2 CÁC CHỢ VĂN HÓA Ở LÀO CAI Chợ phiên vùng cao được mọi người biết đến như một " Thương hiệu" nổi tiếng. Chợ "phiên" miền núi lâu lâu mới họp một lần. Người địa phương chờ được đi chợ như đi lễ hội. Chợ ở đây không chỉ đơn thuần là nơi mua bán trao đổi hàng hoá mà còn thể hiện rõ nét nhất những nét văn hoá đặc sắc của đồng bào, từ những sản vật ẩm thực độc đáo, món ăn, trang phục, tục lệ truyền thống đến việc giao lưu văn hoá, hát múa, thổi sáo, thổi khèn...Và bằng cách trao đổi hàng hoá như từ thời cổ đại vẫn còn sót lại như biểu tượng cho vẻ đẹp "mua bán" nguyên sơ của ngày thơ ấu nhân loại... Vùng nào cũng có chợ, gắn với nét văn hoá của mỗi dân tộc nhưng đều có chung một điểm là hoang sơ như chính thiên nhiên và con người bản địa, rất dễ làm say lòng du khách ghé thăm.... 1.Chợ Sapa. Chợ Sa Pa là chợ của người H'Mông, người Dao được họp vào thứ bảy, chủ nhật hàng tuần. Chợ Sa Pa là một hoạt động kinh tế văn hóa rất độc đáo, đây là nơi trao đổi mua bán nhiều loại hàng hóa, sản phẩm địa phương, đồng thời là dịp cho bà con vùng cao đi chợ phiên và thanh niên nam nữ các dân tộc hẹn hò gặp gỡ, ca hát giao duyên để tìm hiểu bạn đời qua khúc hát tỏ tình, qua tiếng sáo, tiếng khèn, đàn môi...Khi chiều xuống, trong khu vực chợ đã thấy chỗ này, chỗ kia túm tụm dăm bảy trai gái người H'Mông, người Dao đầu mày, cuối mắt nhìn nhau. Rồi khi màn đêm buông xuống, tù mù dưới bóng điện vàng nhạt, họ ngồi bên nhau ca hát, trò chuyện thâu đêm. Khi đã tìm được bạn tâm tình, họ trao kỷ vật cho nhau để rồi hẹn chợ sau gặp lại. Hoạt động văn hóa này đã có từ ngàn Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 xưa và nay vẫn còn gìn giữ được. Chợ Sa Pa là nơi hấp dẫn khách du lịch thích tìm hiểu văn hóa các dân tộc. 2. Chợ Băc Hà (cách thành phố Lao Cai 70km mất 2h đi bằng đường bộ, 105km từ Sapa và phải mất 3h đi bằng đường bộ). Bắc Hà là chợ phiên thuộc loại lớn nhất vùng cao biên giới. Chợ là nơi bày bán đủ mọi sản vật của vùng cao, những vật dụng cần thiết cho người dân tộc: cày, cuốc, xẻng, dao các loại rau, hoa quả, mật ong. Nhưng thu hút phụ nữ dân tộc và khách du lịch nhiều nhất chính là khu bán các đồ trang sức, váy, áo, vải thổ cẩm và cả những chiếc gùi bằng mây duyên dáng. Khách du lịch nước ngoài thường trầm trồ trước những bức tranh được dệt thủ công với những họa tiết sinh động, màu sắc hài hòa và đẹp mắt. Đối với đàn ông vùng cao thì chợ cũng là nơi để một tuần họ có thể gặp gỡ cùng uống rượu bên chảo thắng cố. Thắng cố không lúc nào vơi trong chảo cũng như rượu không lúc nào cạn trong bình. 3. Chợ Mường Hum (đi 2,5h đi từ Sapa (75km) và mất 1,5h đi từ lào Cai (42km) Du khách lên tỉnh biên giới cực Bắc Lào Cai mà bỏ qua chợ phiên Mường Hum thì thật là tiếc. Như các chợ phiên khác ở đây, chợ Mường Hum họp vào chủ nhật hàng tuần, là ngày nhộn nhịp nhất của Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 vùng núi cao Bát Xát. Chợ Mường Hum nằm dưới thung lũng nhỏ, kề bên là suối nước trong vắt, xung quanh là những dãy núi cao ngất trùng mây. Cái chợ phiên cuối tuần ven suối Mường Hum này là nơi gặp gỡ, giao lưu, mua bán và vui chơi của bà con các dân tộc Hà Nhì, H'Mông, Hoa, Giáy, Dao Ðỏ, Dao Tuyển, Hán... Ngày thường, ai đến đây cũng thích ngắm cảnh Mường Hum sơn thuỷ hữu tình, còn vào ngày chợ phiên cảnh bắt mắt du khách nhất là đoạn suối ven chợ. Bên bờ suối, bầy ngựa đợi chủ vào chợ tập trung bên suối với đủ sắc lông, thỉnh thoảng chúng cất tiếng hí vang khiến bức tranh sơn cước càng thêm sinh động, rất hiếm thấy ở nơi khác. Bên trong chợ ồn ào, tấp nập và du khách không khỏi trầm trồ trước những bộ trang phục của các cô thiếu nữ dân tộc. Những cô gái, chàng trai ở bản làng đi chợ đâu chỉ để mua bán mà còn đi để tìm hiểu, để vui chơi, tìm bạn tình, vì thế ai cũng làm đẹp chẳng kém gì đi dự ngày hội. 4. Chợ Cốc Ly( đi mất 1,5 giờ từ Bắc Hà hoặc Lào Cai - 55km; mất 2,5 giờ từ Sa Pa - 90km). Chợ Cốc Ly là chợ của đồng bào dân tộc sống ở phía tây bắc huyện Bắc Hà. Chợ họp ngay bên cạnh chiếc cầu treo bắc qua sông Chảy. Mỗi tuần chợ chỉ họp một phiên vào ngày thứ ba. Nhìn từ xa, chợ Cốc Ly giống như một bức tranh thủy mặc và rất sinh động: Dòng nước lững lờ trôi một cách nhẹ nhàng theo năm tháng, xung quanh là núi rừng Bắc Hà xanh mướt một màu thấp thoáng qua từng làn sương mỏng. Chợ được chia thành từng khu riêng biệt: khu thì bán thổ cẩm, khu thì bán các sản vật miền núi, khu thì bán gia súc, khu chợ ẩm thực. Nét đẹp của phiên chợ này không chỉ đơn thuần là mọi người đến đây để mua bán, trao đổi hàng hoá (dùng Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 hàng để đổi lấy hàng) mà còn để du ngoạn, gặp gỡ lẫn nhau và cùng cất lên những câu hát giao duyên... 5. Chợ phiên Cao Sơn (Mất 2,5h từ Lào Cai - 75km; 3,5h từ Sapa - 115km). Chợ Cao Sơn nằm trên địa phận xã Cao Sơn, huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai, cách Tp. Lào Cai khoảng 80km. Chợ Cao Sơn là chợ của đồng bào dân tộc Mông, Phù Lá, Dao và Hán đen sinh sống ở 4 bản lớn nhất của huyện Mường Khương. Mỗi tuần chợ chỉ họp một phiên vào ngày thứ tư. Khi vào phiên chợ, ngay từ sáng sớm, trên khắp mọi nẻo đường đã thấy người người từ các bản nối tiếp nhau về chợ. Họ đi thành từng đoàn, từng nhóm, từng cặp và có khi là từng người một. Người thì gùi hàng, người thì dùng ngựa để thồ hàng, người thì xuống chợ bằng xe máy, xe đạp... Váy áo xúng xính, những chiếc ô xoè ra như nấm trên đầu các thiếu nữ Mông, Dao... với những hoa văn tinh tế, màu sắc sặc sỡ, tạo nên bức tranh đầy sinh động và quyến rũ.Chợ Cao Sơn như đẹp hơn bởi người, hàng hóa và phong cảnh thiên nhiên. Cũng giống như một số phiên chợ vùng cao khác. Chợ Cao Sơn được chia thành nhiều khu: Khu bán các loại hao quả, rau củ.. khu gây sự chú ý nhất là khu bán gia súc , gia cầm như trâu, bò...cách đó vài trăm mét là khu danh cho các món ăn của người dân tộc với đặc sản nổi tiếng là Thắng cố, rượu ngô Cốc Dâm.... 6. Chợ phiên Sín Chéng (Lào Cai) Trong lộ trình du lịch từ thị trấn Bắc Hà lên Si Ma Cai, bạn có thể tham dự vào nhiều phiên chợ: Bắc Hà, Lùng Phình, Cán Cấu, Si Ma Cai. Nhưng có một Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 phiên chợ khá độc đáo vẫn còn lưu giữ được hầu hết những giá trị văn hoá đậm tính bản sắc của nhiều dân tộc, đó là chợ phiên Sín Chéng. Chợ Sín Chéng nằm ở trung tâm xã Sín Chéng, cách huyện lỵ Si Ma Cai khoảng 10 km, họp vào thứ tư hàng tuần. Vì nằm ở một xã khá xa trung tâm huyện, gnên chợ Sín Chéng ít bị các yếu tố của nền văn hoá công nghiệp làm mờ đi những nét đặc trưng của chợ vùng cao. Chợ là nơi hội tụ của nhiều đồng bào dân tộc: Mông, Nùng, Tày, Thu Lao... đến giao lưu, trao đổi, buôn bán. Chợ Sín Chéng không lớn và quy mô như chợ Bắc Hà, nhưng chủng loại các mặt hàng có thể nói không hề thua kém. Những loại rau xanh, củ, quả... xứ lạnh được đồng bào trồng trên nương rẫy đảm bảo chất lượng sạch. Ghé thăm hàng bán thịt, bạn có thể mua thịt lợn đen ngay tại chợ. Nếu là thực khách sành ăn và quen, bạn cũng có thể tìm mua thịt lợn sấy và thịt trâu sấy. Đến chợ Sín Chéng, bạn có thể mua gà đen và lợn cắp nách là những mặt hàng đặc sản của vùng cao. Đến hàng ăn, không thể bỏ qua nồi thắng cố và bát phở đặc trưng của người dân tộc nơi đây. Nếu ngẫu hứng, làm thêm vài chén rượu ngô, sẽ có cảm giác lâng lâng...Chợ là nơi giao lưu giữa các dân tộc với nhau, cũng là nơi giao thoa của nhiều vùng, miền văn hoá. Chợ Sín Chéng còn giữ được rất nhiều nét bản sắc độc đáo mà bất kỳ nhà nghiên cứu văn hoá nào nếu chỉ đọc qua sách vở cũng không thể tìm thấy hết được. Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Hoàng Văn Châu (2005), Làm thế nào để viết tốt một luận văn khoa học, 2. Vũ Cao Đàm (2002), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội. 3. Phạm Cẩm Hà (2009), Du lịch văn hoá vùng cao: đâu là bản sắc?, 4. Hoàng Hà (5/2010), Du lịch Lào Cai phất lên nhờ công nghệ thông tin, báo Bưu điện Việt Nam. 5. Hoàng Linh (2010), Thực trạng và giải pháp bảo tồn nghề thủ công truyền thống của người Mông ở xã Bản Phố, Bắc Hà, Lào Cai, 6. Trần Diễm Thúy (2009), Văn hóa du lịch, Nxb Văn hóa thông tin. 7. Vương Tuyển (2009), Lễ hội dân gian Việt Nam, NXB Dân tộc 8. Trần Quốc Vượng (chủ biên) (2005), Cơ sở văn hóa Việt Nam, NXB Giáo dục. 9. Nhiều tác giả (2005), Tìm Hiểu Pháp Luật - Luật Du Lịch Nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam, NXB Thống Kê. 10. Tổng cục du lịch Việt Nam, Giới thiệu làng chạm khắc bạc Cát Cát; Du lịch về cội nguồn, Giới thiệu làng thổ cẩm Tả Phìn; truy cập tháng 7 năm 2010. 11. Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Lào Cai, Đề án 12: “Phát triển kinh tế du lịch giai đoạn 2006 - 2010”, 12. Cổng thông tin điện tử tỉnh Lào Cai, 13. Sở khoa học và công nghệ Lào Cai,