Đề tài Tìm hiểu về công cụ dự trữ bắt buộc và việc điều hành chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thông qua công cụ dự trữ bắt buộc trong thời gian qua

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT KHOA TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG TIỂU LUẬN CÁ NHÂN MÔN HỌC: TIỀN TỆ - NGÂN HÀNG Đề tài: Tìm hiểu về công cụ dự trữ bắt buộc và việc điều hành chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thông qua công cụ dự trữ bắt buộc trong thời gian qua? Giảng viên hướng dẫn: Nguyễn Thị Hai Hằng Sinh viên thực hiện: Hoàng Huy Phục Lớp: K09404A MSSV: K094040589 12/2012 1 MỤC LỤC I. DỰ TRỮ BẮT BUỘC ............................................................................................. 2 1. Khái niệm ............................................................................................................. 2 2. Tác động của dự trữ bắt buộc ............................................................................. 3 a. Dự trữ bắt buộc và tiềm năng tín dụng của các ngân hàng .............................. 3 b. Dự trữ bắt buộc và lãi suất ................................................................................ 3 c. Dự trữ bắt buộc và khối lượng tiền cung ứng ................................................... 3 3. Ưu và nhược điểm của công cụ Dự trữ bắt buộc ................................................ 4 a. Ưu điểm: ............................................................................................................ 4 b. Nhược điểm: ...................................................................................................... 4 II. VIỆC ĐIỀU HÀNH CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM THÔNG QUA CÔNG CỤ DỰ TRỮ BẮT BUỘC TRONG THỜI GIAN QUA................................................................................................................................ 6 III. TÀI LIÊU THAM KHẢO: ................................................................................... 12 2 I. DỰ TRỮ BẮT BUỘC 1. Khái niệm Dự trữ bắt buộc (Required Reserves)là một phần số dư tiền gửi các loại mà các ngân hàng thương mại (NHTM) phải dự trữ dưới dạng tiền mặt hoặc tiền gửi tại NHTƯ. Trong hoạt động kinh doanh của mình, các NHTM sử dụng các khoản tiền gửi của khách hàng để cho vay hoặc đầu tư một cách khá linh hoạt. Nếu như các khoản cho vay đều có thời hạn, một ngày hay cho vay qua đêm cũng đều có thời hạn, thậm chí thời hạn có thể còn kéo dài hơn dự kiến vì đến hạn thu nợ, có thể ngân hàng vẫn không thu được nợ - trong khi đó, đối với nguồn tiền gửi của khách hàng thì các ngân hàng lại rất khó khăn trong việc kiểm soát thời hạn, ngay cả khi gửi tiết kiệm có kỳ hạn thì khách hàng gửi tiền vẫn có thể rút tiền trước khi đến hạn; tình trạng tiền cho vay ra chưa thu hồi về nhưng khách hàng gửi tiền lại có nhu cầu rút tiền trước hạn là hiện tượng luôn có thể... Điều này cho thấy rủi ro thanh khoản luôn là mối lo của các NHTM. Mặt khác, trên thực tế, thời hạn cho vay còn dài hơn thời hạn của nguồn tiền gửi, nói khác đi là kỳ hạn gửi tiền của mỗi loại tiền gửi không phải lúc nào cũng là cơ sở để xem xét và quyết định thời hạn cho vay, mà ngân hàng có thể khai thác tính ổn định tương đối của tổng số dư tiền gửi không kỳ hạn để cho vay có thời hạn, dùng nguồn tiền gửi thời hạn ngắn để cho vay với thời hạn dài hơn... nên nguy cơ rủi ro cao hơn. Khi rủi ro thanh khoản xảy ra, ngân hàng mất khả năng thanh toán - các khoản tiền gửi ở các ngân hàng sẽ nhanh chóng “bay hơi”, không những thế nó còn làm “bay hơi” giá trị tài sản và các khoản dự trữ của ngân hàng đó và theo phản ứng dây chuyền thì rủi ro này sẽ làm chấn động toàn hệ thống ngân hàng. Vì thế, như một kết quả cần phải có, các nhà phân tích đã chỉ ra rằng các NHTM phải để dự trữ bắt buộc vì đây chính là kho dự trữ lỏng để trợ giúp cho các ngân hàng trong thời kỳ hoảng loạn. Việc bắt buộc các NHTM phải để dự trữ tối thiểu cần thiết lần đầu tiên được sử dụng ở Mỹ vào năm 1913, với mục đích là nhằm đảm bảo khả năng thanh toán của các NHTM. Vào những năm 30 của thế kỷ 20, sau những cuộc khủng hoảng kinh tế kéo dài, tỷ lệ dự trữ bắt buộc dần được sử dụng phổ biến ở các nước khác. Và lúc này, người ta nhìn nhận dự trữ bắt buộc trong một vai trò khác - dự trữ bắt buộc là công cụ để NHTƯ các nước sử dụng để điều tiết tiền tệ trong nền kinh tế. Nói cách khác, dự trữ bắt buộc làm tăng khả năng kiểm soát của NHTƯ đối với quá trình cung ứng tiền. Thông qua việc thay đổi tỷ lệ dự trữ bắt buộc, NHTƯ có thể tác động vào nguồn dự trữ, thay đổi vốn khả dụng của các ngân hàng để làm thay đổi tiềm năng tín dụng của các ngân hàng - nhưng NHTƯ không phải là người quyết định việc sử dụng các tiềm năng ấy. 3 Mặc dù lịch sử ra đời của dự trữ bắt buộc là từ những năm đầu của thế kỷ 20, song ở Việt Nam, hệ thống ngân hàng Việt Nam mới chỉ làm quen với khái niệm này vào năm 1990. Tháng 5/1990, sau khi “Pháp lệnh Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam”, “Pháp lệnh Ngân hàng, các hợp tác xã tín dụng và công ty tài chính” được ban hành thì các NHTM Việt Nam mới bắt đầu thực hiện các quy định về dự trữ bắt buộc. 2. Tác động của dự trữ bắt buộc a. Dự trữ bắt buộc và tiềm năng tín dụng của các ngân hàng Khi tỷ lệ dự trữ bắt buộc thay đổi, nó trực tiếp tác động đến nguồn vốn khả dụng của mỗi ngân hàng. Với tổng số nguồn tiền gửi huy động được, tỷ lệ dự trữ bắt buộc càng thấp thì phần chênh lệch còn lại - vốn khả dụng của bản thân ngân hàng này càng cao, khả năng cho vay ra của ngân hàng càng lớn và ngược lại. Bên cạnh đó, mỗi động tác cấp tín dụng cho một đối tượng nào đó thông qua chuyển khoản của ngân hàng - hoạt động này mở ra một nguồn vốn mới cho một ngân hàng kế tiếp, sự tiếp tục của quá trình này chính là quá trình tạo tiền của hệ thống ngân hàng làm cho tổng nguồn có thể cho vay của toàn hệ thống được nhân lên nhiều lần so với số tiền gửi ban đầu, mức độ được nhân lên chính là hệ số nhân tiền. Qua đó cho thấy, tỷ lệ dự trữ bắt buộc có quan hệ chặt chẽ với nguồn vốn khả dụng của hệ thống ngân hàng. Tuy nhiên, vốn khả dụng chỉ thể hiện được tiềm năng tín dụng, còn thực sự nó có làm cho khối lượng tín dụng tăng lên hay không lại phụ thuộc vào thái độ sẵn sàng cấp tín dụng của các ngân hàng và nhu cầu tín dụng của nền kinh tế. b. Dự trữ bắt buộc và lãi suất Dự trữ bắt buộc có thể tác động đến lãi suất bằng hai cách: Thứ nhất, do dự trữ bắt buộc có thể thu mở rộng hay thu hẹp tiềm năng tín dụng cho nên lãi suất thị trường cũng vì thế mà có thể giảm xuống hoặc tăng lên. Thứ hai, hiệu ứng của tác động trên càng tăng lên khi phần dự trữ bắt buộc của các ngân hàng ở NHTƯ không được tính lãi hoặc mức lãi không đáng kể. Khi dự trữ bắt buộc tăng lên thì lãi thu được từ hoạt động cho vay giảm xuống làm giảm lợi nhuận của các NHTM. Điều này được các ngân hàng khắc phục bằng cách điều chỉnh tăng lãi suất cho vay trên thị trường tín dụng. c. Dự trữ bắt buộc và khối lượng tiền cung ứng Khối lượng tiền cung ứng thay đổi là kết quả tất yếu của việc thay đổi tiềm năng tín dụng, thay đổi lãi suất trên thị trường, nó cũng là mục tiêu cuối cùng mà NHTƯ muốn đạt được khi điều chỉnh dự trữ bắt buộc. Tỷ lệ dự trữ bắt buộc sẽ được nâng lên nếu 4 NHTƯ thực hiện việc thắt chặt tiền tệ, hướng đến mục tiêu kiểm soát lạm phát và ngược lại, để mở rộng tiền tệ nhằm khuyến khích đầu tư, mở rộng sản xuất, tạo thêm công ăn, việc làm cho người lao động thì NHTƯ sẽ hạ tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Tỷ lệ dự trữ bắt buộc tác động ngược chiều đến khối lượng tiền cung ứng thể hiện qua công thức tính hệ số nhân tiền: Có thể nói sự tác động của tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với khối lượng tiền trong nền kinh tế là khá toàn diện, nó tác động rất mạnh mẽ không chỉ đến quy mô, khối lượng tín dụng mà cả đối với lãi suất tín dụng. Mức độ tác động không đơn giản chỉ làm tăng hay giảm đơn thuần mà làm thay đổi theo số lần về tiền trong lưu thông. 3. Ưu và nhược điểm của công cụ Dự trữ bắt buộc a. Ưu điểm: - DTBB tôn trọng sự cạnh tranh giữa các ngân hàng vì nó được áp dụng không phân biệt với những ngân hàng có điều kiện kinh doanh như nhau. - NHTW chủ động trong việc điều tiết lượng tiền cung ứng thông qua việc thay đổi tỉ lệ DTBB. - DTBB là công cụ đầy quyền lực của NHTW, tác động nhanh và mạnh đến lượng tiền cung ứng. Bởi lẽ, chỉ cần một sự thay đổi nhỏ về tỉ lệ DTBB thì mức dự trữ dư thừa và lãi suất cho vay đối với nền kinh tế sẽ thay đổi và dẫn đến thay đổi theo cấp số nhân của khối lượng tiền cung ứng. - Ngoài ra, DTBB còn được sử dụng để thiết lập mối quan hệ giữa việc tạo tiền của hệ thống ngân hàng với nhu cầu tái cấp vốn tại NHTW vì bằng việc năng tỉ lệ DTBB lên cao có thể buộc các ngân hàng phải tìm đến nguồn vốn từ NHTW. b. Nhược điểm: - Do DTBB là công cụ quyền lực mạnh nên nó thiếu tính linh hoạt. Vì chỉ cần một sự thay đổi dù lớn hay nhỏ về tỉ lệ DTBB cũng gây ảnh hưởng đến hoạt động của toàn hệ thống ngân hàng. 5 - Có thể khiến cho một số ngân hàng có dự trữ vượt mức quá thấp rơi vào tình trạng mất "khả năng thanh toán ngay". Đồng thời, việc thay đổi thường xuyên tỷ lệ dự trữ bắt buộc khiến cho các ngân hàng rơi vào tình trạng bất ổn trong việc quản lý thanh khoản, làm phát sinh tăng chi phí. - NHTW sẽ khó có thể thực hiện những thay đổi nhỏ trong cung ứng tiền tệ vì như đã nói ở trên, DTBB tác động nhanh và mạnh đến lượng tiền cung ứng. - DTBB còn được coi là môt vô hình đối với các NHTM vì các ngân hàng phải giữ lại một bộ phận tiền gửi cho yêu cầu DTBB mà không được sử dụng để kiếm lời trong khi vẫn phải trả lãi huy động cho bộ phận này. Với phân tích trên, dường như nhược điểm của công cụ này có phần lớn hơn ưu điểm. Và đó là nguyên nhân chính của xu hướng ngày càng ít sử dụng công cụ này trong điều tiết tiền tệ. Tuy nhiên, với điều kiện hiện nay ở nhiều quốc gia, công cụ này vẫn được coi như một công cụ đắc lực trong điều hành chính sách tiền tệ trong sự kết hợp hiệu quả với các công cụ khác. 6 II. VIỆC ĐIỀU HÀNH CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM THÔNG QUA CÔNG CỤ DỰ TRỮ BẮT BUỘC TRONG THỜI GIAN QUA NHTƯ các nước thường sử dụng tỷ lệ dự trữ bắt buộc trong vai trò là công cụ điều hành chính sách tiền tệ, giúp NHTƯ kiểm soát hệ số nhân tiền và trên cơ sở đó kiểm soát khối lượng tiền cung ứng, do đó, tùy vào mục tiêu chính sách tiền tệ trong từng thời kỳ mà tỷ lệ dự trữ bắt buộc được quy định khác nhau. Điều này được chứng minh rất rõ ở nước ta trong thời gian qua: Bảng 01: Tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với các TCTD Việt Namtừ tháng 01/2008- 01/2011 Tỷ lệ dự trữ bắt bụôc (VND) Văn bản 11%- 5% 187/QĐ-NHNN ngày 16/1/2008 10%- 4% 2560/QĐ-NHNN ngày 03/11/2008 8%- 2% 2811/QĐ-NHNN ngày 20/11/2008 6%- 2% 2951/QĐ-NHNN ngày 03/12/2008 5%- 1% 3158/QĐ-NHNN ngày 19/12/2008 3% - 1% 379/QĐ-NHNN ngày 24/02/2009 Nguồn: Bảng 01 cho thấy từ tháng 01/2008 - 01/2011 đến nay, tỷ lệ dự trữ bắt buộc được điều chỉnh giảm, việc điều chỉnh này của NHNN, một mặt, nhằm đưa ra tín hiệu nới lỏng tiền tệ; mặt khác, thông qua việc nâng cao hệ số nhân tiền chính thức mở rộng khả năng cho vay, kích thích các ngân hàng thương mại đẩy mạnh hoạt động tín dụng, tích cực cung ứng vốn cho nền kinh tế. Ngày nay, khi sử dụng công cụ dự trữ bắt buộc, nghĩa là, NHTƯ đang muốn điều chỉnh hệ số nhân tiền, mặc dù vậy nhưng mục tiêu đảm bảo khả năng thanh khoản cho 7 ngân hàng của dự trữ bắt buộc vẫn không bị mất đi ý nghĩa của nó, không những thế, nó còn là cơ sở để xác định tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Những căn cứ cụ thể sau thường được sử dụng để đưa ra yêu cầu về tỷ lệ dự trữ bắt buộc: - Tính chất kỳ hạn của mỗi loại tiền gửi - tùy vào tính chất kỳ hạn của tiền gửi mà nghĩa vụ dự trữ bắt buộc khác nhau; thông thường kỳ hạn càng dài thì mức độ ổn định càng cao và độ rủi ro thanh khoản càng thấp và vì thế, tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với loại tiền gửi này thường thấp hơn so với loại tiền gửi có kỳ hạn ngắn hơn. - Mức độ của các khoản nợ - quy mô của các nguồn tiền gửi. Thông thường quy mô của các nguồn tiền gửi càng cao thì khả năng rủi ro càng cao và vì thế, tỷ lệ dự trữ bắt buộc sẽ tỷ lệ thuận với quy mô nguồn tiền gửi. Về điều này, ta có thể tham khảo yêu cầu tỷ lệ dự trữ bắt buộc của FED. - Loại tiền gửi khác nhau cũng chứa đựng khả năng an toàn thanh khoản khác nhau nên NHTƯ có thể quy định tỷ lệ khác nhau cho tiền gửi của các đồng tiền khác nhau (Xem bảng 03). Bảng 02: Tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với các TCTD ở Mỹtháng 12/2010 Reserve Requirements (Yêu cầu dự trữ) Liability Type (Loại trách nhiệm) Requirement (Yêu cầu) % of liabilities (% Của các khoản nợ) Effective date (Ngày có hiệu lực) Net transaction accounts (Tài khoản giao dịch thuần) $0 to $10.7 million ($0 đến $ 10.700.000) 0 30/12/2010 More than $10.7 million to $58.8 million (Nhiều hơn $ 10.700.000 đến 58.800.000 $) 3 30/12/2010 More than $58.8 million (Nhiều hơn $ 58.800.000) 10 30/12/2010 Nonpersonal time deposits Nonpersonal (tiền gửi thời gian) 0 27/12/1990 Eurocurrency liabilities Eurocurrency (nợ) 0 27/12/2010 Reserve Requirements (Yêu cầu dự trữ) Liability Type (Loại trách nhiệm) Requirement (Yêu cầu) % of Effective 8 liabilities (% Của các khoản nợ) date (Ngày có hiệu lực) Net transaction accounts (Tài khoản giao dịch thuần) $0 to $10.7 million ($ 0 đến $ 10.700.000) 0 30/12/2010 More than $10.7 million to $58.8 million (Nhiều hơn $ 10.700.000 đến 58.800.000 $) 3 30/12/2010 More than $58.8 million (Nhiều hơn $ 58.800.000) 10 30/12/2010 Nonpersonal time deposits Nonpersonal (Tiền gửi thời gian) 0 27/12/1990 Eurocurrency liabilities Eurocurrency (nợ) 0 27/12/2010 Nguồn: Bảng 03: Tỷ lệ dự trữ bắt buộc theo Quyết định 379 và Quyết định 79 Loại hình tổ chức tín dụng 379/QĐ-NHNN 79QĐ-NHNN Tiền gửi VND không kỳ hạn và dưới 12 tháng Tiền gửi VND từ 12- 24 tháng Tiền gửi ngoại tệ không kỳ hạn và dưới 12 tháng Tiền gửi ngoại tệ từ 12-24 tháng 1. NHTM nhà nước, NHTMCP đô thị, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng liên doanh, công ty cho thuê tài chính. 3% 1% 4% 2% 2. Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam 1% 1% 3% 1% 3. NHTMCP nông thôn, ngân hàng hợp tác, quỹ tín dụng nhân dân. 1% 1% 3% 1% 4. Tổ chức tín dụng khác. 0% 0% 0% 0% Nguồn: Ngoài ra, tỷ lệ dự trữ bắt buộc còn có thể quy định tùy theo quy mô và mức độ an toàn chung của mỗi ngân hàng... Khi quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc, NHTƯ Trung Quốc cũng căn cứ vào quy mô của ngân hàng, NHTM lớn chịu tỷ lệ dự trữ bắt buộc cao hơn NHTM có quy mô nhỏ. 9 Ngày 27/11/2010, để kiềm chế lạm phát, NHTƯ Trung Quốc đã tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc từ 17,5% áp dụng cho ngân hàng lớn lên 18%; và từ 15,5% lên 16% áp dụng cho ngân hàng nhỏ. Đồng thời với tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, NHTƯ Trung Quốc cũng tăng lãi suất cơ bản từ 5,56% lên 5,81%. (www.thesaigontimes.vn) Ở nước ta, tỷ lệ dự trữ bắt buộc cũng được phân chia tùy theo tính chất kỳ hạn, loại tiền gửi và thông thường, loại tiền gửi kỳ hạn ngắn, tiền gửi bằng ngoại tệ phải duy trì một tỷ lệ dự trữ bắt buộc cao hơn. Bên cạnh đó, sự khác biệt về tỷ lệ dự trữ bắt buộc giữa các ngân hàng cũng được quan tâm. Theo quy định tại Quyết định số 379/QĐ-NHNN áp dụng từ ngày 24/2/2009 (đối với VND) và Quyết định 79/QĐ-NHNN áp dụng từ 01/2/2010 (đối với ngoại tệ) thì tỷ lệ dự trữ bắt buộc được quy định như sau: Để khuyến khích một số NHTM cho vay nông nghiệp và nông thôn ngày 08/12/2010, NHNN đã ban hành các thông báo số 457; 458; 459; 460; 461 về việc áp dụng tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với các tổ chức tín dụng có tỷ trọng cho vay nông nghiệp và nông thôn cao theo Thông tư 20/2010/TT-NHNN ngày 29/9/2010 của NHNN. Theo đó, Quỹ tín dụng nhân dân Trung ương được áp dụng tỷ lệ dự trữ bắt buộc bằng 1/20 so với tỷ lệ dự trữ bắt buộc thông thường; Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, NHTM cổ phần Quốc Tế Việt Nam, NHTM cổ phần Kiên Long, NHTM cổ phần Mê Kông được áp dụng tỷ lệ dự trữ bắt buộc bằng 1/5 so với tỷ lệ dự trữ bắt buộc thông thường. (www.sbv.gov.vn). Với quy định này NHNN đã bổ sung thêm một cơ sở mới cho việc xác định tỷ lệ dự trữ bắt buộc, đó là tỷ lệ dự trữ bắt buộc còn tùy thuộc vào đối tượng đầu tư của các NHTM. Một số gợi ý khi sử dụng công cụ dự trữ bắt buộc: Ngoài việc khai thác các góc độ khác nhau của tỷ lệ dự trữ bắt buộc, thiết nghĩ trong quá trình sử dụng công cụ này để điều hành chính sách tiền tệ NHTƯ nên quan tâm đến một số vấn đề sau: Dự trữ bắt buộc có thể duy trì dưới dạng tiền mặt tại quỹ các NHTM. Theo Điều 14 “Luật NHNN Việt Nam” ban hành năm 2010 thì “Dự trữ bắt buộc là số tiền mà tổ chức tín dụng phải gửi tại NHNN để thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia”, với khái niệm này, toàn bộ dự trữ bắt buộc buộc phải gửi tại NHNN. Trên thực tế, ngoài tiền gửi ở NHNN, các NHTM luôn phải có dự trữ tiền dưới dạng tiền mặt để đáp ứng nhu cầu rút tiền thường xuyên của khách hàng. Nhất là trong thời kỳ lạm phát cao, mặc dù dự trữ bắt buộc theo quy định thường đã cao hơn bình thường nhưng ngoài dự trữ bắt buộc thì đế đối phó với lạm phát, bản thân các ngân hàng còn phải đối phó với tình trạng rút tiền bất thường của khách hàng, cho nên các ngân hàng còn phải để dự trữ tiền mặt nhiều hơn. Thực ra tiền mặt tại các NHTM cũng là một dạng dự trữ và mức độ dự trữ tiền mặt cũng có tác động đến hệ số nhân tiền của toàn hệ thống ngân hàng không khác gì tiền dự trữ 10 bắt buộc gửi ở NHNN. Nếu khi tính toán hệ số nhân tiền gửi để kiểm soát mức độ mở rộng quy mô tiền gửi chỉ căn cứ vào tỷ lệ dự trữ bắt buộc gửi tại NHNN sẽ không phản ánh đúng thực tế đang diễn ra - hệ số nhân tiền thực tế sẽ luôn nhỏ hơn hệ số nhân tiền dự báo và như vậy, khối lượng tiền cung ứng thực tế thấp hơn so với mức mong muốn. Dự trữ bắt buộc chỉ là yếu tố quyết định hệ số nhân tiền tệ trong dự báo, dự trữ thực của các NHTM mới thực sự quyết định hệ số nhân tiền trong thực tế. Trong tác động của dự trữ bắt buộc đối với khối lượng tiền cung ứng có thể dễ dàng nhận ra rằng việc giới hạn cụ thể lượng tiền mỗi ngân hàng muốn đưa vào lưu thông không phải là việc khó, bởi vì mỗi ngân hàng đơn lẻ chỉ có thể cho vay trong phạm vi dự trữ của nó mà thôi. Trong khi đó, đối với cả hệ thống ngân hàng thì việc tôn trọng giới hạn trên trở lên bấp bênh, cho dù NHTƯ có thể thực hiện tốt vai trò phát hành nhưng lại khó có thể kiểm soát được một cách chính xác mức độ tạo tiền của toàn hệ thống, bởi lẽ, ngoài tỷ lệ dự trữ bắt buộc ra thì khả năng tạo tiền còn phụ thuộc vào một số yếu tố khác. Mỗi ngân hàng có nhiều lý do để duy trì dự trữ của mình ở mức độ cao hay thấp, đó là: đáp ứng nhu cầu rút tiền của khách hàng trong từng thời kỳ; lý do về sự an toàn cần phải cân nhắc mỗi khi quyết định cho vay; lý do quản lý nợ lành mạnh... Ngoài những giới hạn xuất phát từ chính bản thân ngân hàng thì những ràng buộc bên ngoài tác động đến quá trình tạo tiền cũng rất đáng kể như: nhu cầu tín dụng của khách hàng có khả năng hoàn trả; nhu cầu giao dịch bằng tiền mặt trong nền kinh tê... Một trong những biểu hiện của vấn đề này là sự vượt trội quá mức về dự trữ ở các ngân hàng so với dự trữ bắt buộc, với tình trạng này sẽ gần như vô hiệu hóa khả năng chi phối quá trình cung ứng tiền của NHTƯ. Và ngược lại, trong trường hợp nền kinh tế có xu hướng tăng trưởng, cầu về vốn có xu hướng tăng, các ngân hàng thỏa mãn nhu cầu này bằng cách giảm mức dự trữ hiện hữu và vì thế, khối cung tiền tệ được mở rộng nằm ngoài dự kiến của NHTƯ. Vì khả năng gây ảnh hưởng của dự trữ bắt buộc là rất lớn cho nên, một mặt, cần quan tâm đến những nhân tố tác động đến quá trình tạo tiền để có những ứng xử kịp thời và hiệu quả, bên cạnh đó, cũng cần quan tâm và tìm ra phương pháp thích hợp để quản lý dự trữ nói chung của các NHTM. Dự trữ bắt buộc - công cụ khá hiệu nghiệm trong việc kiểm soát lạm phát Dĩ nhiên là các công cụ dù là lãi suất, tỷ giá, thị trường mở hay tỷ lệ dự trữ bắt buộc... thì việc sử dụng chúng đều nhằm đạt được mục tiêu của chính sách tiền tệ, song mỗi công cụ có đặc điểm riêng và vì thế, nó có những mặt mạnh và mặt yếu riêng. Khác với các công cụ khác, dự trữ bắt buộc là công cụ luôn được khuyến cáo về mức độ tác động cực mạnh của nó - làm thay đổi “số lần” khối lượng tiền cung ứng cho lưu thông nên phải sử dụng một cách thận trọng. Thận trọng nghĩa là không thay đổi một cách đột 11 ngột với một mức độ lớn chứ không đồng nghĩa với không sử dụng, chính trong khi khai thác nó một cách thận trọng thì đây lại là một điểm mạnh của dự trữ bắt buộc. Nếu quan sát diễn biến của tỷ lệ dự trữ bắt buộc trong quá trình điều hành chính sách tiền tệ của Trung Quốc sẽ thấy được mức độ quan tâm của NHTƯ Trung Quốc đối với công cụ này trong việc kiềm chế lạm phát. Chỉ riêng năm 2010, Trung Quốc đã điều chỉnh tỷ lệ dự trữ bắt buộc tới 6 lần, lần gần nhất trong năm này được điều chỉnh vào ngày 20/12/2010, tỷ lệ dự trữ bắt buộc được điều chỉnh tăng lên 0,5% đạt mức 18,5% đối với những ngân hàng có quy mô lớn. Tháng 01/2011, lần đầu tiên trong năm tỷ lệ dự trữ bắt buộc được nâng thêm 0,5% (vào ngày 15/01/2011); ngày 18/2/2011, tỷ lệ dự trữ bắt buộc lại một lần nữa được nâng 0,5% để đối phó với lạm phát hiện đang là 4,9%, nâng tỷ lệ dự trữ bắt buộc lên 19,5%. Ở nước ta, để ngăn ngừa sự tăng trưởng tín dụng quá nóng nhằm kiểm soát lạm phát, tỷ lệ dự trữ bắt buộc đã được điều chỉnh khá mạnh vào năm 2007 (từ 5% lên 10%) và năm 2008 - khi tình hình dần bình ổn trở lại, tỷ lệ dự trữ bắt buộc đã được điều giảm dần một cách linh hoạt. Tuy nhiên, gần như suốt năm 2009 và 2010, kể cả những tháng đầu năm 2011 - lạm phát không còn là nỗi lo mà là thực tế đang phải đối mặt thì tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với VND vẫn không thay đổi (Xem bảng 01). Nên chăng khai thác công cụ này một cách thận trọng để kiểm soát lạm phát, nâng cao hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ - điều chỉnh tăng từ từ, không cần tạo sự bất ngờ và nếu cần, vẫn áp dụng việc trả lãi cho dự trữ bắt buộc. 12 III. TÀI LIÊU THAM KHẢO: - PGS.,TS.Nguyễn Thị Nhung - “Dự trữ bắt buộc - Từ lý thuyết đến thực tiễn” (Tạp chí Ngân hàng Số 5/2011) - www.sbv.gov.vn - www.federalreserve.gov - www.thesaigontimes.vn