Đề tài Trình bày về vai trò của tri thức địa phương trong bảo tồn và phát triển đa dạng sinh học

H và tên: Nguy n Thu Ph ngọ ễ ươ Sinh ngày: 15/01/1990 L p : KHMT-Cớ L p h c ph n: Đa D ng Sinh H c ( NOớ ọ ầ ạ ọ 1 ) Đ tài ti u lu n: ề ể ậ Trình bày v vai trò c a tri th c đ a ph ng trong b o t n và phát tri n đaề ủ ứ ị ươ ả ồ ể d ng sinh h c.ạ ọ Bài làm: Khái ni m tri th c b n đ a b t đ u đ c s d ng r ng rãi vào đ u nh ngệ ứ ả ị ắ ầ ượ ử ụ ộ ầ ữ năm 90 c a th k XX. Dĩ nhiên, không ph i đ i đ n th i đi m này, ng i taủ ế ỷ ả ợ ế ờ ể ườ m i phát hi n ra tri th c b n đ a, mà th c t , gi đây, sau nhi u th k s d ngớ ệ ứ ả ị ự ế ờ ề ế ỷ ử ụ khoa h c ph ng Tây đ chinh ph c thiên nhiên và coi nh nh ng kinh nghi mọ ươ ể ụ ẹ ữ ệ s ng hàng ngày c a ng i dân nhi u n i trên th gi i, các nhà khoa h c m iố ủ ườ ở ề ơ ế ớ ọ ớ nh n ra t m quan tr ng c a các tri th c b n đ a trong m i lĩnh v c c a đ i s ngậ ầ ọ ủ ứ ả ị ọ ự ủ ờ ố kinh t , xã h i, văn hoá…ế ộ Khái ni m: tri th c đ a ph ng hay còn g i là tri th cệ ứ ị ươ ọ ứ b n đ a là h th ng tri th c c a các c ng đ ng dân c b n đ a các quy môả ị ệ ố ứ ủ ộ ồ ư ả ị ở lãnh th khác nhau. ổ Tri th c đ a ph ng đ c hình thành trong quá trình l ch sứ ị ươ ượ ị ử lâu dài, qua kinh nghi m ng x v i môi tr ng và xã h i. Đ c hình thànhệ ứ ử ớ ườ ộ ượ d i nhi u d ng th c khác nhau, đ c truy n t đ i này qua đ i khác qua tríướ ề ạ ứ ượ ề ừ ờ ờ nh , qua th c ti n s n xu t và th c hành xã h i. Nó h ng đ n vi c h ng d nớ ự ễ ả ấ ự ộ ướ ế ệ ướ ẫ và đi u hòa các quan h xã h i, quan h gi a con ng i và thiên nhiên. Nó có ýề ệ ộ ệ ữ ườ nghĩa l n trong vi c b o tông và phát tri n đa d ng sinh h c.ớ ệ ả ể ạ ọ Tri th c b n đ a có vai trò r t quan tr ng trong vi c b o t n và phát tri n đaứ ả ị ấ ọ ệ ả ồ ể d ng sinh h c. Ng i đ a ph ng đã s ng trong m i quan h m t thi t v i môiạ ọ ườ ị ươ ố ố ệ ậ ế ớ tr ng thiên nhiên qua hàng ngàn năm qua. Tích lũy nhi u thông tin vô giá v c uườ ề ề ấ trúc đ ng thái c a h sinh thái, các nhà khoa h c là nh ng ng i ch giành m tộ ủ ệ ọ ữ ườ ỉ ộ ph n th i gian t ng đ i ng n đ quan sát, nghiên c u m t h đ c tr ng.ầ ờ ươ ố ắ ể ứ ộ ệ ặ ư Nh ng ng c l i ng i dân l i giành c đ i tr c ti p tác đ ng qua l i v i hư ượ ạ ườ ạ ả ờ ự ế ộ ạ ớ ệ th ng đó và ph i g n bó v i h sinh thái mà h qu n lý. Các tham lu n đ u choố ả ắ ớ ệ ọ ả ậ ề r ng, tuy các dân t c thi u s không bi t đ n ch “môi tr ng” hay “sinh thái”ằ ộ ể ố ế ế ữ ườ nh ng t x a đ n nay, v i tín ng ng v n v t h u linh c a c dân nông nghi pư ừ ư ế ớ ưỡ ạ ậ ữ ủ ư ệ Đông Nam Á, các dân t c thi u s cũng nh đa s Vi t Nam đ u luôn sinhộ ể ố ư ố ở ệ ề s ng hoà h p, tôn tr ng thiên nhiên và có ý th c gìn gi , b o v môi tr ngố ợ ọ ứ ữ ả ệ ườ s ng. Ví d nh : ố ụ ư Ki n th c b n đ a v môi tr ng và b o v môi tr ng c aế ứ ả ị ề ườ ả ệ ườ ủ ng i dân t c H’ Mông huy n SaPa, Lào Cai t lâu ng i Hmông đã đúc rútườ ộ ở ệ ừ ườ đ c kinh nghi m và nh n bi t đ c quy lu t t nhiên khá bài b n, đ ng th iượ ệ ậ ế ượ ậ ự ả ồ ờ mu n chinh ph c ph n nào nh ng quy lu t t nhiên đó vào ph c v cho truy nố ụ ầ ữ ậ ự ụ ụ ề th ng tâm linh và cu c s ng th c t c a con ng i qua nhi u th nghi m trongố ộ ố ự ế ủ ườ ề ử ệ cu c s ng th ng ngày đã t o cho ng i Hmông nh ng t c l , nghi l th cúngộ ố ườ ạ ườ ữ ụ ệ ễ ờ tr i đ t,trăng, sao, n ng m a và đã đ t tên cho các v th n cai qu n nh ng hi nờ ấ ắ ư ặ ị ầ ả ữ ệ t ng này m t cách phù h p đ th cúng v i m c đích t l v t cho các th n đượ ộ ợ ể ờ ớ ụ ế ế ậ ầ ể các th n phù h đ trì cho con ng i b ng cách hãm h u nh t, gi m thi u th pầ ộ ộ ườ ằ ữ ấ ả ế ấ nh t các thiên tai đ ít gây thi t h i đ n cu c s ng con ng i, tiêu bi u choấ ể ệ ạ ế ộ ố ườ ể nh ng nghi l này là nghi l Ăn c ng c a ng i Hmông Sapa th i x a (naoxữ ễ ễ ố ủ ườ ở ờ ư cungz) và t c th Long – Lâm (cungv lungx sangz) th i x a, nh t là nghi l t cụ ờ ờ ư ấ ễ ụ l Ăn c ng th i x a. Trong t c l này có ph n quan tr ng nh t là quy c l iệ ố ờ ư ụ ệ ầ ọ ấ ướ ờ th b o v r ng, b o v đ t đai, ngu n n c, sông su i… Cũng là m t th c tề ả ệ ừ ả ệ ấ ồ ướ ố ộ ự ế b o v môi tr ng, h không săn b t vào nh ng mùa sinh đ c a các đ ng v tả ệ ườ ọ ắ ữ ẻ ủ ộ ậ trong r ng. Không vào r ng b măng vào nh ng th i kì măng m c, ch là nh ngừ ừ ẻ ữ ờ ọ ỉ ữ tri th c đ n gi n nh th nh ng h đang th c ch t là b o v s đa d ng sinhứ ơ ả ư ế ư ọ ự ấ ả ệ ự ạ h c. ọ Ngoài ra còn r t nhi u dân t c khác mà nh tri th c b n đ a c a h mà đaấ ề ộ ờ ứ ả ị ủ ọ d ng sinh h c đ c b o t n, ạ ọ ượ ả ồ nh các ngh cá các làng ven sông H ng thu c 2ư ề ồ ộ xã Chu Phan, Tráng Vi t, huy n Mê Linh, t nh Vinh Phúc. H cũng có ý th c b oệ ệ ỉ ọ ứ ả v đa d ng sinh h c, khi đánh b t thì dùng l i m t to. Ch đánh b t nh ng lo iệ ạ ọ ắ ướ ắ ỉ ắ ữ ạ các có th thu ho ch đ c, cá nh thì h th đi. ể ạ ượ ỏ ọ ả Trong đó còn có nh ng đánh giáữ chung v ề ki n th c b n đ a c a ng iế ứ ả ị ủ ườ H’Mông Hang Kia- Pà Còở K t quế ả đi u tra và ph ng v n cho th y, ng i Mông Hang Kia-Pà Cò đã có ý th c về ỏ ấ ấ ườ ở ứ ề b o v r ng đ u ngu n ( m t s b n). Tuy nhiên, nh n th c v v n đ nàyả ệ ừ ầ ồ ở ộ ố ả ậ ứ ề ấ ề m i ch d ng m c s khai. Ng i cao tu i có nh c nh con cháu trong gia đìnhớ ỉ ừ ở ứ ơ ườ ổ ắ ở không ch t cây đ u ngu n n c, nh ng đôi khi quy đ nh này đ c th c hi nặ ở ầ ồ ướ ư ị ượ ự ệ ch a nghiêm. Cũng v lĩnh v c qu n lý c ng đ ng v r ng đ u ngu n thì ng iư ề ự ả ộ ồ ề ừ ầ ồ ườ Thái B n T t, xã Chi ng H c, huy n Yên Châu, t nh S n La (r t g n v iở ả ạ ề ạ ệ ỉ ơ ấ ầ ớ Hang Kia, Pà Cò) đã t ch c đ c mô hình r t hi u qu . Trong b n, vai trò c aổ ứ ượ ấ ệ ả ả ủ tr ng b n (Xompa) r t l n, tr ng b n ch u trách nhi m th c hi n và ch đ oưở ả ấ ớ ưở ả ị ệ ự ệ ỉ ạ ho t đ ng b o v r ng đ u ngu n, phân b l ng khai thác g , c i hàng nămạ ộ ả ệ ừ ầ ồ ổ ượ ỗ ủ cho t ng thành viên trong c ng đ ng và huy đ ng nhân l c đi ch a cháy khi cóừ ộ ồ ộ ự ữ h a ho n (Poffenberger, 1998). Ng i Nùng An xã Phúc Sen, huy n Qu ngỏ ạ ườ ở ệ ả Uyên, t nh Cao B ng cũng có h ng c r t c th v qu n lý b o v và sỉ ằ ươ ướ ấ ụ ể ề ả ả ệ ử d ng r ng trên núi đá. Di n tích r ng đ c chia cho c ng đ ng và h gia đìnhụ ừ ệ ừ ượ ộ ồ ộ đ qu n lý s d ng. B n có quy đ nh rõ ràng v h ng l i và x ph t đ i v iể ả ử ụ ả ị ề ưở ợ ử ạ ố ớ nh ng ng i vi ph m (Nguy n Huy Dũng và c ng s , 1989). Nh có s b o vữ ườ ạ ễ ộ ự ờ ự ả ệ r ng c a các dân t c nh ki n th c b n đ a c a h mà s b o t n đa d ng sinhừ ủ ộ ờ ế ứ ả ị ủ ọ ự ả ồ ạ h c cũng theo đó mà đ c b o v .ọ ượ ả ệ Các d án phát tri n trên c s tri th c đ a ph ng s lôi kéo đ c nhi u ng iự ể ơ ở ứ ị ươ ẽ ượ ề ườ dân tham gia, vì nó h p v i lòng dân, dân bi t ph i làm gì và làm nh th nào. Đóợ ớ ế ả ư ế cũng chính là c s c a s thành công. Rõ ràng, tri th c đ a ph ng là c s c aơ ở ủ ự ứ ị ươ ơ ở ủ s hi u bi t v các lĩnh v c nông nghi p, lâm nghi p, y t , giáo d c, qu n lý tàiự ể ế ề ự ệ ệ ế ụ ả nguyên, đa d ng sinh h c là ch th c a các ho t đ ng khác trong phát tri n b nạ ọ ủ ể ủ ạ ộ ể ề v ng c a các h sinh thái nói chung và các loài nói riêng. H n n a, ki n th cữ ủ ệ ơ ữ ế ứ b n đ a đã đóng góp cho khoa h c trong nhi u lĩnh v c liên quan đ n vi c qu nả ị ọ ề ự ế ệ ả lý tài nguyên thiên nhiên qua các nghiên c u v th c v t dân t c h c hi n đ i.ứ ề ự ậ ộ ọ ệ ạ C th là ki n th c b n đ a đã giúp các nhà khoa h c n m đ c nh ng v n đụ ể ế ứ ả ị ọ ắ ượ ữ ấ ề v đa d ng sinh h c và qu n lý r ng t nhiên. Ki n th c b n đ a cũng đóng gópề ạ ọ ả ừ ự ế ứ ả ị vào khoa h c nh ng hi u bi t sâu s c v thu n hoá cây tr ng, gây gi ng, qu nọ ữ ể ế ắ ề ầ ồ ố ả lý và giúp các nhà khoa h c nh n th c đúng đ n v nguyên t c, thói quen đ tọ ậ ứ ắ ề ắ ố n ng làm r y, nông nghi p sinh thái, nông lâm k t h p, luân canh cây tr ng,ươ ẫ ệ ế ợ ồ qu n lý sâu h i, đ t đai và nhi u ki n th c khác v khoa h c nông nghi p. Thêmả ạ ấ ề ế ứ ề ọ ệ n a, các nhà khoa h c cũng th ng quen v i ki n th c b n đ a và ng d ng vàoữ ọ ườ ớ ế ứ ả ị ứ ụ trong các d án v h p tác phát tri n và trong nhi u b i c nh hi n t i khác. Lo iự ề ợ ể ề ố ả ệ ạ ạ ki n th c này có ý nghĩa vô cùng quan tr ng đ i v i các nhà khoa h c và các nhàế ứ ọ ố ớ ọ l p k ho ch. Nó có th đ c xem xét và so sánh v i các h th ng ki n th cậ ế ạ ể ượ ớ ệ ố ế ứ qu c t , t đó xác đ nh nh ng kía c nh b ích c a h th ng, cũng nh các kíaố ế ừ ị ữ ạ ổ ủ ệ ố ư c nh còn có th c i ti n thông qua các k thu t, công ngh d a trên c s khoaạ ể ả ế ỹ ậ ệ ự ơ ở h c hi n đ i. Ta th y đôi lúc khoa h c công ngh cũng ch a có th b ng tri th cọ ệ ạ ấ ọ ệ ư ể ằ ứ b n đ a đ c, ng i ta có cách riêng đ b o v thiên nhiên, môi tr ng và s đaả ị ượ ườ ể ả ệ ườ ự d ng sinh h c c a riêng h . Nh ng đi u đ y đ c h đúc k t hàng ngàn nămạ ọ ủ ọ ữ ề ấ ượ ọ ế nay, thông qua s truy n đ t t cha ông c a h .ự ề ạ ừ ủ ọ L i k tờ ế M t trong nh ng đi u ki n tiên quy t c a toàn b quá trình thu th p, ng d ngộ ữ ề ệ ế ủ ộ ậ ứ ụ và ph bi n ki n th c b n đ a là s tham gia đ y đ c a ng i dân đ a ph ng.ổ ế ế ứ ả ị ự ầ ủ ủ ườ ị ươ Đi u này ch có th đ t đ c khi c ng đ ng đ a ph ng đ c tham gia v i m tề ỉ ể ạ ượ ộ ồ ị ươ ượ ớ ộ v trí t ng x ng. Vì v y, n u vi c duy trì h th ng ki n th c truy n th ngị ươ ứ ậ ế ệ ệ ố ế ứ ề ố đ c ng h tích c c thì v n đ xây d ng năng l c tr thành v n đ then ch tượ ủ ộ ự ấ ề ự ự ở ấ ề ố và thi t y u.ế ế Xây d ng năng l c bao g m đào t o nh m trang b t t h n cho ng i dân b nự ự ồ ạ ằ ị ố ơ ườ ả đ a và các nhà khoa h c tr đ h có th ti n hành nghiên c u v ki n th cị ọ ẻ ể ọ ể ế ứ ề ế ứ truy n th ng, và nh m đ y m nh, phát tri n nghiên c u đ có cái nhìn đúng đ nề ố ằ ẩ ạ ể ứ ể ắ h n v lo i hình ki n th c này. Đi u này có th đ t đ c khi có s c ng tácơ ề ạ ế ứ ề ể ạ ượ ự ộ gi a chính ph và các t ch c th gi i và b ng vi c đ a ki n th c b n đ a vàoữ ủ ổ ứ ế ớ ằ ệ ư ế ứ ả ị các h i ngh khoa h c v phát tri n nói chung.ộ ị ọ ề ể N c ta có 54 dân t c anh em vì v y cũng có 54 tri th c b n đ a. M i tri th cướ ộ ậ ứ ả ị ỗ ứ b n đ a này đi u là 1 n n văn minh, vì v y đòi h i các nhà khoa h c ph i nghiênả ị ề ề ậ ỏ ọ ả c u và v n d ng các tri th c đ a ph ng đ b o v thiên nhiên, b o t n s đaứ ậ ụ ứ ị ươ ể ả ệ ả ồ ự d ng sinh h c.ạ ọ Hi v ng r ng nh ng thông tin v ki n th c b n đ a trên s g i nh ng suy nghĩọ ằ ữ ề ế ứ ả ị ẽ ợ ữ sâu s c h n v v n đ này cũng nh m ra m t t ng lai phát tri n và nh ngắ ơ ề ấ ề ư ở ộ ươ ể ữ nhìn nh n đúng đ n h n v ki n th c b n đ a.ậ ắ ơ ề ế ứ ả ị