Đề tài Vận dụng phương pháp dãy số thời gian phân tích biến động tỷ trọng của khu vực dịch vụ trong GDP giai đoạn (1995 – 2002) và dự báo cho năm 2004

Më §Çu Khu vùc dÞch vô ®­îc coi lµ mét trong ba bé phËn c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ quèc d©n – khu vùc III (lÜnh vùc kinh tÕ thø 3). Tuy kh«ng trùc tiÕp s¶n xuÊt ra s¶n phÈm vËt chÊt cô thÓ nh­ng lµ ngµnh t¹o ra nguån vèn lín cho nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµm giµu cho tæ quèc, ®Èy m¹nh vµ ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt, phôc vô nhu cÇu ®a d¹ng cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Khu vôc dÞch vô chiÕm mét tû träng lín trong GDP vµ môc tiªu ®Õn n¨m 2010 cña n­íc ta lµ tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP lµ 42 – 43%. C¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi lu«n lu«n biÕn ®æi theo thêi gian. §Ó nªu lªn ®Æc ®iÓm b¶n chÊt vµ quy luËt ph¸t triÓn cña c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi cã rÊt nhiÒu c¸c ph­¬ng ph¸p khoa häc. Song qua qu¸ tr×nh häc tËp m«n häc lÝ thuyÕt ®· trang bÞ chä em rÊt nhiÒu kiÕn thøc vµ ph­¬ng ph¸p ®Ó nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi. Mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p Êy lµ ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian. B»ng ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian cã thÓ cã tÝnh ®­îc c¸c chØ tiªu mµ qua ®ã nªu lªn ®­îc xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng qua thêi gian nh­: tèc ®é ph¸t triÓn, tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh, l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi.... §Æc biÖt ta cã thÓ dù b¸o mét c¸ch rÊt khoa häc vµ cã c¬ së c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng ë nh÷ng thêi gian tiÕp theo. tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng ph­¬ng h­íng, chiÕn l­îc ph¸t triÓn h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc vµo hiÖn t­îng, gãp phÇn quan träng trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña nhµ n­íc. §Ó cã thÓ cñng cè thªm kiÕn thøc chuyªn ngµnh mµ ®Æc biÖt lµ kiÕn thøc vÒ ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ®ång thêi cã thÓ vËn dông trong ph©n tÝch c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi tèt h¬n. Cô thÓ lµ víi mong muèn ®­îc vËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian trong ph©n tÝch sù ®ãng gãp cña khu vùc dÞch vô trong GDP. V× vËy sau khi häc xong m«n lÝ thuyÕt thèng kª em chän ®Ò tµi “VËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ph©n tÝch biÕn ®éng tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP giai ®o¹n (1995 – 2002) vµ dù b¸o cho n¨m 2004” lµm ®Ò tµi cho ®Ò ¸n cña m×nh. §Ò ¸n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em rÊt mong nhËn ®­îc sù chØ dÉn cña c¸c thÇy c« vµ sù ®ãng gãp cña c¸c b¹n sinh viªn. §Ò ¸n ®­îc hoµn thµnh víi sù gióp ®ì cña thÇy gi¸o Bïi §øc TriÖu. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy Ch­¬ng 1 - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ d·y sè thêi gian 1- Mét sè kh¸i niÖm vÒ d·y sè thêi gian 1.1. Kh¸i niÖm vÒ d·y sè thêi gian D·y sè thêi gian lµ mét d·y c¸c trÞ sè cña chØ tiªu thèng kª ®­îc x¾p xÕp theo thø tù thêi gian. VÝ dô: Cã tµi liÖu vÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh dÞch vô trong giai ®o¹n 1995 - 2002 nh­ sau: B¶ng 1: N¨m 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh dÞch vô(%) 9,88 8,8 7,14 5,08 2,25 5,32 6,10 6,54 1.2. C¸c thµnh phÇn cña d·y sè thêi gian: Mçi d·y sè thêi gian ®­îc cÊu t¹o bëi hai thµnh phÇn lµ thêi gian vµ chØ tiªu vÒ hiÖn t­îng ®­îc nghiªn cøu. Thêi gian cã thÓ lµ ngµy, tuÇn, th¸ng, quý, n¨m....§é dµi gi÷a hai thêi gian liÒn nhau ®­îc gäi lµ kho¶ng c¸ch thêi gian. ChØ tiªu vÒ hiÖn t­îng ®­îc nghiªn cøu cã thÓ lµ sè tuyÖt ®èi, sè t­¬ng ®èi, sè b×nh qu©n. TrÞ sè cña chØ tiªu gäi lµ møc ®é cña d·y sè. 1.3.Ph©n lo¹i d·y sè thêi gian Dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm tån t¹i vÒ quy m« cña hiÖn t­îng qua thêi gian cã thÓ ph©n lµm hai lo¹i 1.3.1. D·y sè thêi kú : Trong ®ã c¸c møc ®é cña d·y sè lµ nh÷ng sè tuyÖt ®èi. Thêi kú ph¶n ¸nh quy m« cña hiÖn t­îng trong mét ®é dµi hay kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh. 1.3.2. D·y sè thêi ®iÓm: §ã lµ d·y sè mµ trong ®ã c¸c møc ®é cña d·y sè lµ nh÷ng sè tuyÖt ®èi thêi ®iÓm ph¶n ¸nh quy m« khèi l­îng cña hiÖn t­îng t¹i thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. 1.4. C¸c yªu cÇu khi x©y dùng d·y sè thêi gian §Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña d·y sè thêi gian yªu cÇu c¬ b¶n khi x©y dùng d·y sè thêi gian lµ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÊt cã thÓ so s¸nh ®­îc víi nhau gi÷a c¸c møc ®é trong d·y sè. Muèn vËy, th× néi dung vµ ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ tiªu qua thêi gian ph¶i thèng nhÊt ph¹m vi cña hiÖn t­îng nghiªn cøu tr­íc sau ph¶i nhÊt trÝ, c¸c kho¶ng c¸ch thêi gian trong d·y sè nªn b»ng nhau nhÊt lµ d·y sè thêi kú. Trong thùc tÕ, do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau c¸c yªu cÇu trªn cã thÓ bÞ vi ph¹m, khi ®ã ®ßi hái ph¶i cã sù chØnh lý thÝch hîp ®Ó tiÕn hµnh ph©n tÝch. Qua d·y sè thêi gian cã thÓ nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm vÒ sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng, v¹ch ra xu h­íng vµ tÝnh quy luËt cña sù ph¸t triÓn, ®ång thêi cã thÓ dù ®o¸n c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai. 2. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian §Ó nªu nªn ®Æc ®iÓm biÕn ®éng cña thêi gian ng­êi ta th­êng tÝnh c¸c chØ tiªu sau ®©y: 2.1.Møc ®é trung b×nh qua thêi gian ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é ®¹i biÓu cña c¸c møc ®é tuyÖt ®èi trong d·y sè thêi gian. Tuú theo d·y sè thêi kú nµy d·y sè thêi ®iÓm mµ cã c¸c c«ng thøc tÝnh kh¸c nhau. §èi víi d·y sè thêi kú, møc ®é trung b×nh theo thêi gian ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau: §èi víi d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau. Ta gi¶ thiÕt lµ c¸c l­îng biÕn cña chØ tiªu d·y sè thêi gian lµ biÕn ®éng t­¬ng ®èi ®Òu ®Æn trong kho¶ng thêi gian d·y sè. Tõ ®ã ta cã c«ng thøc tÝnh møc ®é trung b×nh theo thêi gian tõ mét d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau lµ : Trong ®ã: yi ( i= 1,... n ) lµ c¸c møc ®é cña d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau. §èi víi d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian kh«ng b»ng nhau th× møc ®é trung b×nh theo thêi gian ®­îc tÝnh b»ng c«ng thøc sau: Trong ®ã ti( i= 1,... n) lµ ®é dµi thêi gian cã møc ®é yi 2.2. L­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi: ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù thay ®æi vÒ møc ®é tuyÖt ®èi gi÷a hai thêi gian nghiªn cøu. NÕu møc ®é cña hiÖn t­îng t¨ng lªn th× trÞ sè cña chØ tiªu mang dÊu d­¬ng (+) vµ ng­îc l¹i mang dÊu ©m (-). Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu, ta cã c¸c chØ tiªu vÒ l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m) sau ®©y: 2.2.1 L­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi tõng kú ( hay liªn hoµn) lµ hiÖu sè gi÷a møc ®é cña hai kú liÒn nhau tøc lµ thêi gian (i) so víi thêi gian tr­íc (i-1). di = yi -yi -1 (i = 2…,n) Trong ®ã : di lµ l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi liªn hoµn. 2.2.2. L­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi ®Þnh gèc: ph¶n ¸nh sù thay ®æi quy m« hiÖn t­îng trong thêi gian dµi lµ hiÖu sè gi÷a møc ®é kú nghiªn cøu yi vµ møc ®é cña mét kú nµo ®ã ®­îc chän lµm gèc th­êng lµ møc ®é ®Çu tiªn trong d·y sè yt. Di = yi - y1 (i = 2,3…,n) DÔ dµng nhËn thÊy r»ng d2 + d3 + …+ dn = Dn = yn - y1 2.2.3. L­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi trung b×nh: Lµ møc trung b×nh cña c¸c l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi liªn hoµn. NÕu ký hiÖu lµ l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi trung b×nh, ta cã: 2.3. Tèc ®é ph¸t triÓn: Tèc ®é ph¸t triÓn lµ sè t­¬ng ®èi ( th­êng ®­îc biÓu hiÖn b»ng lÇn hoÆc %) p¶n ¸nh tèc ®é vµ xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian theo môc ®Ých nghiªn cøu, ta cã c¸c tèc ®é ph¸t triÓn sau ®©y: 2.3.1.Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn Ph¶n ¸nh tèc ®é gi÷a hai thêi gian liÒn nhau (i = 2,3,…n) Trong ®ã : ti : tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn cña thêi gian (i) so víi thêi gian (i-1) ŷ yi : Møc ®é cña hiÖn t­îng nghiªn cøu ë thêi gian (i) yi -1 Møc ®é cña hiÖn t­îng nghiªn cøu ë thêi gian (i-1) 2.3.2. Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc : Ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi. (i = 2,3,…n) Trong ®ã: Ti : Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc yi : Møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i y1 : Møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè gi÷a tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn vµ tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc cã mèi quan hÖ sau ®©y. Thø nhÊt: TÝch c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn b»ng tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc. t2.t3.....tn = Tn = Hay Tn Thø 2: Th­¬ng c¸c tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc liªn nhau b»ng tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn gi÷a hai thêi gian ®ã. = ti (i=2, 3, , n) 2.3.3 Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh :Lµ trÞ sè ®¹i biÓu cña c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn. V× c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn cã quan hÖ tÝch, nªn ®Ó tÝnh tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n, ta ph¶i sö dông c«ng thøc sè b×nh qu©n. Tõ c«ng thøc nªn cho thÊy: chØ nªn tÝnh chØ tiªu tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh ®èi víi nh÷ng hiÖn t­îng biÕn ®éng theo mét xu h­íng nhÊt ®Þnh. 2.4 Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é cña hiÖn t­îng gi÷a hai thêi gian ®· t¨ng (hoÆc gi¶m) bao nhiªu lÇn (hoÆc gi¶m bao nhiªu %) t­¬ng øng víi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn, ta cã c¸c t¸c ®éng t¨ng (hoÆc gi¶m) sau ®©y: 2.4.1 Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn lµ tû sè gi÷a l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn víi møc ®é kú gèc liªn hoµn......ai (i= 2,3,....,n) lµ tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn th×: ai = = ti- 1 hoÆc ai (%) = ti (%) – 100 2.4.2 Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc. Lµ tû sè gi÷a l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc víi møc ®é kú gèc cè ®Þnh. NÕu ký hiÖu Ai lµ c¸c tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc th×: Ai = (i= 2, 3,...,n) Hay Ai = = Ti –1 HoÆc Ai (%) = Ti (%) –100 2.4.3 Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) trung b×nh Lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) ®¹i biÓu trong suèt thêi gian nghiªn cøu. NÕu ký hiÖu lµ hoÆc 2.5 Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng (hoÆc gi¶m) cña tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn th× t­¬ng øng víi mét gi¸ trÞ tuyÖt ®èi lµ bao nhiªu. NÕu ký hiÖu gi (i = 2, 3,...,n) lµ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng (hoÆc gi¶m) th×: (i = 2,3,…n) hay ChØ tiªu nµy chØ tÝnh cho tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn ®èi víi tèc ®é t¨ng(hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc th× kh«ng tÝnh v× nã lu«n lu«n lµ mét sè kh«ng thay ®æi vµ b»ng . 3. Mét sè ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng Sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè cã hai lo¹i yÕu tè c¬ b¶n lµ: Nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n (b¶n chÊt) t¸c ®éng vµo hiÖn t­îng, quyÕt ®Þnh xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n hiÖn t­îng (biÓu hiÖn) tÝnh quy luËt cña hiÖn t­îng. Nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn t¸c ®éng vµo hiÖn t­îng ë nh÷ng thêi gian kh¸c nhau theo chiÒu h­íng kh¸c nhau vµ møc ®é kh«ng gièng nhau, g©y ra nh÷ng sai lÖch khái xu h­íng c¬ b¶n. NhiÖm vô cña nghiªn cøu thèng kª lµ t×m ra ®­îc xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng. V× vËy, cÇn sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó phÇn nµo lo¹i bá t¸c ®éng cña nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn ®Ó nªu lªn xu h­íng vµ tÝnh quy luËt vÒ sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng. 3.1 Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông khi mét d·y sè thêi kú cã kho¶ng c¸ch thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n vµ cã nhiÒu møc ®é mµ qua ®ã ch­a ph¶n ¸nh ®­îc xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng. Do kho¶ng c¸ch thêi gian ®­îc më réng nªn trong mçi møc ®é cña d·y sè míi th× sù t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn (víi chiÒu h­íng kh¸c nhau) phÇn nµo ®· ®­îc bï trõ (triÖt tiªu) vµ do ®ã ta thÊy ®­îc xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng ®­îc nghiªn cøu. Ta cã thÓ më réng kho¶ng c¸ch thêi gian tõ tuÇn sang th¸ng, quý sang n¨m, tõ th¸ng sang quý, n¨m. 3.2 Ph­¬ng ph¸p sè trung b×nh tr­ît (di ®éng) Sè trung b×nh tr­ît (cßn gäi lµ sè trung b×nh di ®éng) lµ sè trung b×nh céng cña mçi nhãm c¸c møc ®é cña møc ®é cña d·y sè ®­îc tÝnh b»ng c¸ch lÇn l­ît lo¹i dÇn c¸c møc ®é ®Çu, ®ång thêi thªm c¸c møc ®é tiÕp theo, sao cho tæng sè l­îng c¸c møc tham gia tÝnh sè trung b×nh kh«ng thay ®æi. Gi¶ sö ta cã d·y ban ®Çu y1 ,y2 ,...,yn-2, yn-1, yn NÕu trung b×nh tr­ît cho nhãm ba møc ®é, ta sÏ cã: Tõ ®ã ta cã mét d·y sè míi gåm c¸c sè trung b×nh tr­ît lµ Trung b×nh tr­ît tÝnh tõ bao nhiªu møc ®é: tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña hiÖn t­îng qua thêi gian vµ nã cßn tuú thuéc vµo sè møc ®é nhiÒu hay Ýt. NÕu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng t­¬ng ®èi ®Òu ®Æn vµ sè l­îng møc ®é cña d·y sè kh«ng nhiÒu th× cã thÓ tÝnh trung b×nh tr­ît cho nhãm ba hoÆc bèn møc ®é. NÕu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng lín vµ d·y sè cã nhiÒu møc ®é th× cã thÓ tÝnh trung b×nh tr­ît tõ n¨m ®Õn b¶y møc ®é. Trung b×nh tr­ît ®­îc tÝnh tõ cµng nhiÒu møc®é th× cµng cã t¸c dông san b»ng ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè ngÉu nhiªn. Nh­ng mÆt kh¸c l¹i lµm gi¶m sè l­îng c¸c møc ®é cña d·y sè trung b×nh tr­ît. 3.3 Ph­¬ng ph¸p håi quy theo thêi gian Trªn c¬ së d·y sè thêi gian, ng­êi ta t×m mét hµm sè (gäi lµ ph­¬ng tr×nh håi quy) ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian cã d¹ng tæng qu¸t nh­ sau: Trong ®ã: Møc ®é lý thuyÕt t = 1, 2, 3....n thø tù thêi gian b0, b1, ..bn c¸c tham sè §Ó lùa chän ®óng ®¾n d¹ng cña ph­¬ng tr×nh håi quy ®ßi hái dùa vµo sù ph©n tÝch ®Æc ®iÓm biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian, ®ång thêi kÕt hîp víi mét sè ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n kh¸c nhau nh­: Dùa vµo ®å thÞ, dùa vµo sai ph©n, dùa vµo sai sè chuÈn cña m« h×nh cña hµm xu thÕ. Dùa vµo ®å thÞ: BiÓu diÔn møc ®é thùc tÕ qua thêi gian, tõ ®ã cã thÓ suy ra c¸c hµm xu thÕ. Dùa vµo sai ph©n: Sai ph©n bËc mét di(1) = yi – yi–1 NÕu c¸c sai ph©n bËc mét xÊp xØ b»ng nhau th× hµm xu thÕ cã d¹ng: = b0 + b1 t Sai ph©n bËc hai : di(2) = di(1)- di-1(1) NÕu c¸c sai ph©n bËc hai xÊp xØ b»ng nhau th× hµm xu thÕ cã d¹ng: = b0 + b1 t +b2t2 Sai ph©n bËc ba : di(3) = di(2)- di-1(2) NÕu c¸c sai ph©n bËc ba xÊp xØ b»ng nhau th× hµm xu thÕ cã d¹ng: = b0 + b1 t +b2t2 + b3t3 Dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn NÕu c¸c ti xÊp xØ b»ng nhau th× hµm xu thÕ cã d¹ng = b0 * b1t Tham sè b0, bt ®­îc x¸c ®Þnh víi hÖ ph­¬ng tr×nh sau: NÕu hµm xu thÕ cã d¹ng = bo + b1t tham sè b0, bt ®­îc x¸c ®Þnh bëi hÖ ph­¬ng tr×nh sau: NÕu hµm xu thÕ cã d¹ng y = b0 + b1 t +b2t2 th× c¸c tham sè b0, b1, b2 ®­îc x¸c ®Þnh víi hÖ ph­¬ng tr×nh sau: Dùa vµo sai sè chu¶n cña m« h×nh cña hµm xu thÕ Trong c¸c m« h×nh cña hµm xu thÕ. M« h×nh nµo cã SE min th× m« h×nh ®ã tèt nhÊt Trong ®ã : n sè l­îng møc ®é d·y sè P sè l­îng c¸c tham sè cña hµm xu thÕ 3.4. Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô Sù biÕn ®éng thêi cña mét sè hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi th­êng cã tÝnh thêi vô, nghÜa lµ hµng n¨m, trong tõng thêi gian nhÊt ®Þnh, sù biÕn ®éng ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i. VÝ dô c¸c s¶n phÈm cña ngµnh n«ng nghiÖp phô thuéc rÊt nhiÒu vµo mïa vô, thêi tiÕt, khÝ hËu, ho¹t ®éng cña mét sè ngµnh nh­ c«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ b¶n ®Òu Ýt nhiÒu cã biÕn ®éng thêi vô. Nguyªn nh©n x¶y ra biÕn ®éng thêi vô do biÕn ®éng cña tù nhiªn ( thêi tiÕt, khÝ hËu),phong tôc, tËp qu¸n sinh ho¹t cña x· héi. BiÕn ®éng thêi vô lµm cho ho¹t ®éng cña mét sè ngµnh khi th× c¨ng th¼ng, khÈn tr­¬ng, khi th× nhµn rçi, bÞ thu hÑp l¹i. Nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô nh»m ®Ò ra nh÷ng chñ tr­¬ng, biÖn ph¸p phï hîp, kÞp thêi h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng thêi vô ®èi víi s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña x· héi. NhiÖm vô cña nghiªn cøu thèng kª lµ dùa vµo sè liÖu cña nhiÒu n¨m ( Ýt nhÊt lµ 3 n¨m ) ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh chÊt vµ møc ®é cña biÕn ®éng thêi vô. Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p ®Ó nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô, nh­ng ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt vµ th­êng ®­îc sö dông lµ tÝnh c¸c chØ sè thêi vô. Cã hai tr­êng hîp sau: Tr­êng hîp 1: BiÕn ®éng thêi vô qua nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh cña c¸c n¨m t­¬ng ®èi æn ®Þnh, kh«ng cã hiÖn t­îng t¨ng( gi¶m ) râ rÖt th× chØ sè thêi vô ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau: Trong ®ã : Ii lµ chÝ sè thêi vô cña thêi gian t : sè trung b×nh c¸c møc ®é cña c¸c thêi gian cïng tªn i : sè trung b×nh chung cña tÊt c¶ c¸c møc ®é trong d·y sè Tr­êng hîp 2: BiÕn ®éng thêi vô qua nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh cña c¸c n¨m cã sù t¨ng ( gi¶m) râ rÖt th× chØ sè thêi vô ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau: Trong ®ã :yi j møc ®é thùc tÕ ë thêi gian i cña n¨m j : møc ®é tÝnh to¸n ( cã thÓ lµ sè trung b×nh tr­ît hoÆc dùa vµo ph­¬ng tr×nh håi quy ë thêi gian i cña n¨m j ) n: sè n¨m nghiªn cøu. 4. Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn cña c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian C¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian yt cã thÓ ®­îc ph©n chia theo ba thµnh phÇn sau ®©y: Xu thÕ (ft ) nãi lªn xu h­íng ph¸t triÓn chñ yÕu cña hiÖn t­îng, mét sù tiÕn triÓn kÐo dµi theo thêi gian. BiÕn ®éng thêi vô (st) lµ sù biÕn ®éng cã tÝnh chÊt lÆp ®i lÆp l¹i trong nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh cña n¨m. BiÕn ®éng ngÉu nhiªn (zt ) lµ c¸c sai lÖch ngÉu nhiªn khái xu thÕ. Ba thµnh phÇn trªn ®­îc kÕt hîp theo hai d¹ng sau: D¹ng céng: yt= f (t) +s (t) +z (t) D¹ng nh©n: yt= f (t) * s (t) * z (t) D¹ng céng phï hîp víi biÕn ®éng thêi vô cã biªn ®é Ýt thay ®æi theo thêi gian .D¹ng nh©n phï hîp víi biÕn ®éng thêi vô cã biªn ®é thay ®æi lín theo thêi gian. 4.1.Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn theo d¹ng céng Gi¶ sö xu thÕ lµ hµm tuyÕn tÝnh f(t) = b0 + b1t BiÕn ®éng thêi vô st, biÕn ®éng ngÉu nhiªn zt bá qua. Trong viÖc ph©n t¸n c¸c thµnh phÇn cña d·y sè thêi gian ng­êi ta th­êng quan t©m ®Õn hai thµnh phÇn lµ xu thÕ vµ biÕn ®éng thêi vô. Do ®ã, trong thùc tÕ ng­êi ta th­êng sö dông m« h×nh : = b0 + b1 t +dt J = tµi liÖu quý Ký hiÖu dt = dj tµi liÖu th¸ng C¸c tham sè b0,, bt ,Si ®­îc thùc hiÖn b»ng b¶ng d­íi ®©y ( gäi B¶ng Buys-Ballot) B¶ng 2: Quý j N¨m i 1 2 3 4 Tæng i . Ti 1 yi j 2 . n Tæng quý T = åTj =åTi Trung b×nh quý j = (1,2,3…n) 4.2. Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn theo d¹ng nh©n yt = f(t) . d (t) . z(t) Tr­íc hÕt, tõ c¸c møc ®é cña d·y sè, ng­êi ta tÝnh c¸c sè trung b×nh tr­ît (cã thÓ tÝnh trung b×nh tr­ît mét hoÆc hai lÇn ). Ng­êi ta, hy väng r»ng viÖc tÝnh c¸c sè trung b×nh tr­ît sÏ nãi lªn xu thÕ biÕn ®éng cña hiÖn t­îng f(t) ta cã: dt .Zt = Gäi lµ trung b×nh xÐn : lµ trung b×nh tÝnh ®ù¬c b»ng c¸ch lo¹i bá gi¸ trÞ lín nhÊt vµ gi¸ trÞ nhá nhÊt cña tû sè. yt/ ft Tõ trung b×nh xÐn t×nh hÖ sè ®iÒu chØnh ( ký hiÖu lµ H) H= Tæng trung b×nh mong ®îi Tæng trung b×nh xÐn (tæng thÓ) Tæng trung b×nh mong ®îi lµ tæng trung b×nh trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã biÕn ®éng thêi vô. Nh­ vËy, ®èi víi tµi liÖu quý th× tæng trung b×nh mong ®îi lµ 4( hoÆc 400%) , tµi liÖu th¸ng lµ 12( hoÆc 1200% ). Tæng trung b×nh xÐn lµ tæng trung b×nh xÐn cña quý hoÆc th¸ng. ChØ sè thêi vô ®iÒu chØnh j =Trung b×nh xÐn j * H X¸c ®Þnh: Zt = yt/ft. dt 5. Nh÷ng ­u nh­îc ®iÓm khi vËn dông d·y sè theo thêi gian ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng 5.1. ­u ®iÓm: ®¬n gi¶n, dÔ sö dông khi ph©n tÝch. 5.2. nh­îc ®iÓm : míi cho biÕt sù biÕn ®éng vÒ mÆt l­îng cña c¸c hiÖn t­îng qua thêi gian chø nã ch­a cho biÕt c¸c nh©n tè lµm biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng. V× vËy, khi sö dông d·y sè thêi gian ®Ó ph©n tÝch ph¶i biÕt kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p lý thuyÕt thèng kÕ kh¸c nh­ hÖ thèng chØ sè ®Ó ph©n tÝch c¸c nh©n tè t¸c ®éng lµm cho d·y sè thêi gian ®­îc ph©n tÝch hoµn thiÖn h¬n. Ch­¬ng 2 - Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ khu vùc dÞch vô cña n­íc ta 1.Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ khu vùc dÞch vô Ngµy nay trªn thÕ giíi, nÒn kinh tÕ kh«ng chØ ®¬n thuÇn víi c¸c s¶n phÈm vËt chÊt cô thÓ, mµ bªn c¹nh ®ã cßn tån t¹i c¸c s¶n phÈm dÞch vô.. DÞch vô lµ mét lo¹i s¶n phÈm kinh tÕ, kh«ng ph¶i lµ vËt phÈm mµ lµ c«ng viÖc cña con ng­êi d­íi h×nh th¸i lao ®éng thÓ lùc, kiÕn thøc, kü n¨ng chuyªn nghiÖp, kh¶ n¨ng tæ chøc vµ th­¬ng m¹i. C¸c ngµnh dÞch vô cÊu thµnh mät t« hîp liªn ngµnh réng r·i, ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éng cña b×nh th­êng, liªn tôc, ®Òu ®Æn cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi. V× vËy, ph¸t triÓn vµ ph©n bæ hîp tæ hîp ¸c ngµnh dÞch vô ®ãng vai trß quan träng, cã ý nghÜa to lín ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Tæng thu nhËp cña mét quèc gia còng nh­ doanh thu cña mét doanh nghiÖp kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn sù ®ãng gãp cña lÜnh vùc dÞch vô. ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP th­êng rÊt cao, chiÕm tõ 60 – 70% GDP. Cô thÓ lµ ë MÜ 70% GDP lµ tõ dÞch vô. ë nh÷nh n­íc ®ang ph¸t triÓn cã tr×nh ®é trung b×nh chiªm h¬n 40%, ë nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn cã tr×nh ®é thÊp h¬n chiÕm gÇn 30%. §èi víi n­íc ta, môc tiªu ®Ò ra lµ ®Õn n¨m 2010 tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP lµ 42 – 43%. Theo nghÜa réng, dÞch vô ®­îc coi lµ lÜnh vùc kinh tÕ thø 3 trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. theo c¸ch hiÓu nµy, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ n»m ngoµi hai ngµnh c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®Òu thuéc ngµnh dÞch vô. Theo nghÜa hÑp, dÞch vô lµ nh÷ng ho¹t ®éng hç trî kinh doanh, bao gåm hç trî tr­íc, trong vµ sau khi b¸n, lµ phÇn mÒm cña s¶n phÈm ®­îc cung øng cho kh¸ch hµng. Hiªn nay, nhiÒu tæ chøc kinh tÕ, c¸c c¸ nh©n ®µu t­ kh«ng Ýt tiÒn cña, c«ng søc vµo c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, bëi nã ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao vµ ®ang lµ xu thÕ cña thêi ®¹i. 2.Thùc tr¹ng vÒ khu vùc dÞch vô cña n­íc ta hiÖn nay. 2.1. Kh¸i qu¸t chung Ngµnh dÞch vô bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau vµ rÊt phøc t¹p. ë n­íc ta, do ch­a ®Þnh h×nh râ c¸c lo¹i dÞch vô, nªn viÖc ph©n chia c¸c nhãm ngµnh cßn khã kh¨n. Tuy nhiªn, cã thÓ ph©n c¸c nhãm ngµnh dÞch vô ë n­íc ta thµnh s¸u nhãm: nhãm c¸c ngµnh dÞch vô cã tÝnh chÊt s¶n xuÊt hoÆc liªn quan víi tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt; nhãm c¸c dÞch vô liªn quan víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt; nhãm c¸c dÞch vô cã liªn quan víi qu¸ tr×nh phôc vô ®êi sèng con ng­êi; nhãm c¸c dÞch vô cã liªn quan ®Õn viÖc sö dông “chÊt x¸m”; nhãm c¸c dÞch vô ngo¹i tÖ; nhãm c¸c dÞch vô cßn l¹i kh¸c cã liªn quan gi¸n tiÕp tíi ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n hãa cña con ng­êi. Sau 15 n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi kÓ tõ ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI(1986) ®Õn nay, víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· lµm cho kinh tÕ ViÖt Nam cã nh÷ng thay ®æi lín lao kh«ng chØ ë møc t¨ng tr­ëng mµ cßn ë thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Ho¹t ®éng dÞch vô xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, tèc ®é ph¸t triÓn ngµy cµng t¨ng, ph¹m vi ngµy cµng réng, ch¸t l­îng ngµy cµng ®­îc chó ý n©ng cao vµ tá ra thÝch øng nhanh v× ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Nh×n chung tû träng dÞch vô t¨ng dÇn trong c¬ cÊu tæng s¶n phÈm trong n­íc tõ 32,48% n¨m 1985 lªn 38,7% n¨m 2000. Trong c¸c ngµnh dÞch vô ph¶i kÓ tíi vai trß kh«ng nhá cña ngµnh th­¬ng m¹i nh÷ng n¨m võa qua ®· ph¸t triÓn kh¸, ®¶m b¶o l­u chuyÓn, cung øng vËt t­, hµng hãa trong c¶ n­íc vµ trªn tõng vïng. Móc l­u chuyÓn ngo¹i th­¬ng n¨m 2000 ®¹t 29,5 tû USD, gÊp 5,9 lÇn so víi n¨m 1990, gi¸ tÞ dÞch vô th­¬ng m¹i chiÕm trong tæng gi¸ trÞ c¸c ngµnh dÞch vô ®· tõ 34,7% n¨m 2000 lªn trªn 35,4% n¨m 2002. 2.2. tèc ®é t¨ng tr­ëng gi¶m nh­ng lao ®éng trong khu vùc dÞch vô t¨ng m¹nh (tõ 4,6 triÖu ng­êi n¨m 1990 lªn h¬n 7,2 triÖu ng­êi n¨m 2000) Trong khu vùc dÞch vô, lao ®éng lao t¨ng nhanh nhÊt rong lÜnh vùc th­¬ng nghiÖp(söa ch÷a xe cã ®éng c¬, m« t«, xe m¸y, ®å dïng c¸ nh©n vµ gia ®×nh), kh¸ch s¹n vµ nhµ hµng, kho b·i, th«ng tin liªn l¹c vµ ho¹t ®éng lµm thuª c«ng viÖc gia ®×nh c¸c hé t­ nh©n. Tõ n¨m 1994, vèn ®Çu t­ cho ngµnh dÞch vô t¨ng cao do tû suÊt lîi nhuËn cña ®Çu t­ trong n«ng nghiÖp thÊp, ®ång ViÖt Nam lªn gi¸ m¹nh, FDI ch¶y vµo nhiÒu, c¸c nhµ ®Çu t­ ®· ®æ dån vµo ngµnh dÞch vô vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®­îc nhµ n­íc b¶o hé. Qu¸ tr×nh t¨ng vèn ®Çu t­ kÐo theo qu¸ tr×nh thu hót lao ®éng x· héi ngµy cµng t¨ng vµo nhãm ngµnh dÞch vô. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh dÞch vô gi¶m m¹nh, tõ 9,38% n¨m 1995 xuèng 5,08% n¨m 1998 vµ 2,25% n¨m 1999. MÆc dï chiÕm trªn 40% GDP n¨m 1999 cña ViÖt Nam nh­ng khu vùc dÞch vô cã møc t¨ng tr­ëng thÊp h¬n h¼n so víi khu vùc n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. Sù suy gi¶m møc t¨ng tr­ëng cña khu vùc dÞch vô chñ yÕu do nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng trong n­íc gi¶m vµ mét phÇn do t¸c ®éng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ khu vùc. Tuy nhiªn, sè lao ®éng cña ngµnh l¹i t¨ng nhanh h¬n vµo thêi gian nµy: lao ®éng trong ngµnh dÞch vô t¨ng tõ 17,8% trong tæng sè lao ®éng ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ n¨m 1996 lªn 18,7% n¨m 1998, víi møc t¨ng tuyÖt ®èi tõ gÇn 6 triÖu ng­êi n¨m 1996 lªn gÇn 6,6 triÖu ng­êi n¨m 1998. theo dâi møc t¨ng viÖc lµm theo c¸c lo¹i h×nh c«ng viÖc chÝnh tõ 1993 – 1998 chóng ta còng thÊy lao ®éng phio n«ng nghiÖp hé gia ®×nh t¨ng nhanh nhÊt 5,4%, trong ®ã khu vùc n«ng th«n t¨ng nhanh h¬n víi 6,7% vµ khu vùc thµnh thÞ lµ 3,9%. ViÖc lµm phi n«ng nghiÖp hé gia ®×nh bao gåm c¸c doanh nghiÖp hay ngµnh nghÒ do c¸c hé tù tæ chøc vµ qu¶n lý, ®iÒu hµnh, ®©y chÝnh lµ ho¹t ®éng kinh tÕ ë khu vùc t­ nh©n vµ phi kÕt cÊu. h×nh thøc lµm c«ng ¨n l­¬ng(chiÕm kho¶ng 20% tængb sè lao ®éng ) chØ t¨ng 3,5% / n¨m. Lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng ë khu vùc thµnh thÞ (hay cßn gäi lµ khu vùc chÝnh thøc) t¨ng 3,7%/n¨m vµ chØ chiÕm ch­a ®Õn 10% tæng sè lao ®éng x· héi, sè lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng ë khu vùc t­ nh©n chiÕm tû lÖ cao h¬n so víi khu vùc nhµ n­íc. NÕu xÐt theo c¬ cÊu ngµnh th× viÖc lµm trong ngµnh dÞch vô t¨ng nhanh h¬n c¶ 7%/n¨m. Nh­ vËy, sù gia t¨ng lao ®éng trong ngµnh dÞch vô chñ yÕu lµ do gia t¨ng lµm viÖc ë khu vùc kinh tÕ t­ nh©n(thuéc khu vùc chÝnh thøc) vµ gia t¨ng viÖc lµm ë khu vùc phi kÕt cÊu (tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng phi kÕt cÊu bao gåm c¸c chñ c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng ph¶i lµ doanh nghiÖp – theo luËt ®Þnh vµ c¸c chñ kinh tÕ hé, chñ c¸c c«ng viÖc tù lµm cã thuª lao ®éng ). NÕu nh­ t«c ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng ®­îc ph¶n ¸nh thiªn vÒ c¸c doanh nghiÖp cã hµm l­îng vèn cao, quy m« lín, thu hót Ýt lao ®éng vµ ®­îc sù b¶o hé cña nhµ n­íc, th× trong ngµnh dÞch vô, xu h­íng chiÕm ­u thÕ l¹i thiªn vÒ c¸c doanh nghiÖp võu vµ nhá cña t­ nh©n, cã hµm l­îng vèn Ýt, thu hót nhiÒu lao ®éng. Theo ­íc tÝnh cña ng©n hµng thÕ giíi, ®Ó t¹o ra mét viÖc lµm trong mét doanh nghiÖp võa vµ nhá cÇn ®Çu t­ kho¶ng 800 USD (12 triÖu ®ång ViÖt Nam) trong khi ®ã, doanh nghiÖp nhµ n­íc cÇn tíi 18000USD (270 triÖu ®ång ViÖt Nam). Do ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n trong ngµnh dÞch vô d­îc phÐp ho¹t ®éng th«ng tho¸ng h¬n, nªn trong kho¶ng tõ n¨m`1994 – 2000, sè l­îng c¸c c«ng ty th­¬ng m¹i, kh¸ch s¹n, nhµ hµng, du lÞch ®· t¨ng h¬n 5 lÇn (tõ 3894 doanh nghiÖp lªn 17418 doanh nghiÖp ). Tõ sè liÖu ®iÒu tra theo chØ thÞ sè 657/TTg cña thñ t­íng chÝnh phñ tÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1/7/1997, c¶ n­íc cã 17535 doanh nghiÖp t­ nh©n, 6883 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, 153 c«ng ty cæ phÇn, 2946 hîp t¸c x· vµ tæ hîp t¸c, 187398 hé kinh tÕ gia ®×nh vµ 1227097 c¸ nh©n vµ nhãm kinh doanh. NÕu tÝnh b×nh qu©n sè lao ®éng ®­îc sö dông ë hé gia ®×nh lµ 5 lao ®éng; doanh nghiÖp t­ nh©n: 24 lao ®éng; hîp t¸c x·: 30 lao ®éng; c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n: 33 lao ®éng.... th× sè lao ®éng ®­îc thu hót vµo khu vùc kinh tÕ nµy qu¶ lµ kh«ng nhá. Lao ®éng tham gia khu vùc phi kÕt cÊu th­¬ng cã møc thu nhËp thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh, song ®©y chÝnh lµ c¸i “ phao cøu sinh ” gióp cho nh÷ng lao ®éng bÞ mÊt viÖc lµm ë thµnh thÞ vµ lao ®éng thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n kiÕm ®­îc thu nhËp ®Ó tån t¹i. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m g©n ®©y, khi lao ®éng d«i d­ trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, lao ®éng bÞ thÊt ngiÖp ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ c¶ nh÷ng lao ®éng bÞ mÊt viÖc do c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n bÞ ph¸ s¶n ®Èy ra ngµy cµng nhiÒu, th× thÞ tr­êng lao ®éng nµy ®· thu hót hä vµo rÊt nhiÒu c¸c h×nh thøc dÞch vô ®a d¹ng, phong phó, linh ho¹t. Theo ng©n hµng thÕ giíi giai ®o¹n tõ 1990 – 1998, viÖc lµm trong ngµnh c«ng nghiÖp hÇu nh­ kh«ng t¨ng, còng trong thêi gian ®ã d©n sè t¨ng 16%, tæng sè viÖc lµm trong n«ng nghiÖp t¨ng Ýt, nh­ng khu vùc kinh tÕ kh«ng chÝnh thøc, víi n¨ng suÊt thÊp, l¹i t¹o ra nhiÒu chç lµm míi, riªng viÖc lµm trong ngµnh dÞch vô t¨ng tõ 4 triÖu lªn gÇn 8 triÖu. H¬n mét nöa sè lao ®éng d«i ra ®­îc thu hót vµo khu vùc dÞch vô n«ng th«n vµ 1/3 sè cßn l¹i ®­îc thu hót bëi khu vùc dÞch vô thµnh phè. Nh­ vËy, khu vùc dÞch vô ®· thu hót gÇn 70% toµn bé sù t¨ng tr­ëng vÒ viÖc lµm trong giai ®o¹n 1990 – 2000, tuy r»ng lùc l­îng lao ®éng nµy cßn mang tÝnh chÊt lµ dÞch vô cÊp thÊp vµ chñ yÕu n»m trong khu vùc phi kÕt cÊu. 2.3. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu c¸c lo¹i dÞch vô ë n­íc ta LÏ ra ViÖt Nam ®· cã mét nÒn kinh tÕ dÞch vô ph¸t triÓn t­¬ng ®èi ®ång bé, hïng hËu vµ thu nhiÒu ngo¹i tÖ qua xuÊt khÈu nh÷ng “ s¶n phÈm v« h×nh ”, nÕu kh«ng ph¶i dµnh nhiÒu thêi gian ®Ó ®µu t­ cho c¸i ¨n, c¸i mÆc vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng sau chiÕn tranh. Bëi v× n­íc ta cã qui m« d©n sè kh«ng nhá, nguån lùc lao ®éng giÇu chÊt x¸m vµ vÞ trÝ ®Þa lÝ – kinh tÕ – chÝnh trÞ kh¸ thuËn lîi, nÕu kh«ng nãi lµ ®­îc thiªn nhiªn cã phÇn ­u ®·i. Sau h¬n 15 n¨m thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi vµ chÝnh s¸ch më cöa, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc ®· h×nh thµnh vµ ®ang lín m¹nh, an ninh l­¬ng thùc ®­îc ®¶m b¶o, c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ – x· héi ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. V× vËy , ®· ®Õn lóc ph¶i tËp trung nhiÒu nguån lùc cho ®Çu t­ ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô ®Ó kh«ng bao xa n÷a , xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm v« h×nh còng cã vÞ thÕ kh«ng kÐm so víi xuÊt khÈu g¹o , cµ phª , thñy s¶n... §èi víi n­íc ta hiÖn nay ho¹t ®éng du lÞch lµ mét ngµnh dÞch vô ®ang lªn ng«i . N¨m 2002 ngµnh du lÞch ViÖt Nam ®ãn tiÕp kho¶ng 2,6 triÖu l­ît kh¸ch quèc tÕ , t¨ng kho¶ng 12 % ®¹t doanh thu ngo¹i tÖ trªn 1,1 tØ USD , t¨ng trªn 7% so víi n¨m tr­íc. Trong n¨m 2003 n­íc ta ®· cã nhiÒu ho¹t ®éng g¾n víi du lÞch: Sea Game 22, n¨m du lÞch H¹ Long , kØ niÖm100 n¨m Sa Pa... Víi nh÷ng ho¹t ®éng nµy , doanh thu du lÞch n¨m 2003 ®· thu ®­îc kÕt qu¶ cao . Vµ môc tiªu n¨m 2005 ®ãn tiÕp 3,5 – 4 triÖu l­ît kh¸ch quèc tÕ vµ thu nhËp x· héi tõ du lÞch ®¹t trªn 2 tû USD sÏ trë thµnh hiÖn thùc, nÕu tiÕp tôc duy tr× ®­îc nhÞp ®é t¨ng tr­ëng nh­ n¨m 2002. Tuy nhiªn, cho dï cã hoµn thµnh vµ hoµn thµnh v­ît môc tiªu ®Ò ra th× kinh tÕ du lÞch ViÖt Nam vÉn cßn rÊt khiªm tèn so víi nhiÒu n­íc trong khu vùc(Thai lan, Singapo, Malai xia, IndonÐia...) Theo tæng c«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam, n¨m 2002 ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam chuyªn chë kho¶ng 4 triÖu l­ît hµnh kh¸ch, t¨ng h¬n 16% trong ®ã cã trªn 1,5 triÖu l­ît kh¸ch chuyªn chë ë n­íc ngoµi, t¨ng trªn 18% so víi n¨m 2001. Víi tèc ®é t¨ng tr­ëng nµy, n¨m 2005, ViÖt Nam Airlines dù kiÕn sÏ phôc vô kho¶ng 6 triÖu l­ît kh¸ch. N¨m 2002 tæng c«ng ty cã l·i kho¶ng 500 tû ®ång vµ “kim ng¹ch xuÊt khÈu” ­íc ®¹t trªn 320 triÖu USD. ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu nµy, tæng c«ng ty sÏ mua thªm mét sè m¸y bay Boeing 777 vµ A321, sÏ më thªm nhiÒu tuyÕn bay tíi nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, mét th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi tæng c«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam lµ trong n¨m tíi ph¶i thùc hiÖn gi¶m gi¸ c­íc, tiÕn tíi thèng nhÊt gi¸, ngang b»ng víi c¸c n­íc trong khu vùc. Ngµnh b­u chÝnh – viÔn th«ng còng lµ ngµnh ®ang ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng tr­ëng “phi m·” vµ còng cã doanh thu ngo¹i tÖ t­¬ng ®èi víi ngµnh ghµng kh«ng. ngµnh nµy ®ang thùc hiÖn lé tr×nh c¾t gi¶m gi¸ c­íc xuèng b»ng møc gi¸ b×nh qu©n trong khu vùc. bé b­u chÝnh – viªn th«ng ®· chÝnh thøc ®­îc thµnh lËp. ®©y lµ mét dÞp c¶i c¸ch ®Ó ngµnh nµy ph¸t triÓn nhanh m¹nh vµ bÒn v÷ng h¬n, ®uæi kÞp tr×nh ®é hiÖn ®¹i cña thÕ giíi. XuÊt khÈu dÞch vô vËn t¶i vµ hç trî vËn t¶i n¨m 2002 ®¹t kim ng¹ch kho¶ng 250 triÖu USD, trong ®ã dÞch vô vËn t¶i biÓn thu kho¶ng 145 triÖu USD. Sù bÊt cËp cña vËn t¶i biÓn n­íc ta ®ang lµ mét nçi bøc xóc, mÆc dï trong nh÷ng n¨m qua, ®éi tµu biÓn ViÖt Nam ®· ®­îc ®Çu t­ ph¸t triÓn ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, n­íc ta míi tù ®¶m nhiÖm chuyªn chë kho¶ng 13% tæng khèi l­îng hµng hãa xuÊt nhËp khÈu cña m×nh. tæng khèi l­îng hµng hãa vËn chuyÓn ë tuyÕn n­íc ngoµi n¨m 2001 cña tæng c«ng ty hµng h¶i ViÖt Nam ®¹t kho¶ng 9,12 triÖu tÊn, trong ®ã trë hµng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam chØ chiÕm gÇn 2,5 triÖu tÊn. T×nh h×nh n¨m 2002 cã kh¸ h¬n, ­íc ®¹t trªn 12 triÖu tÊn, nh­ng tû lÖ chë hµng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam hÇu nh­ ch­a cã chuyÓn biÕn tÝch cùc. Ho¹t ®éng dÞch vô ng©n hµng ngµy cµng phong phó ®a d¹ng. theo c¸c chuyªn gia, kim ng¹ch xuÊt khÈu dÞch vô ng©n hµng n¨m 2002 ®¹t trªn 600 triÖu USD, chñ yÕu thu tõ ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam liªn quan ®Õn thanh to¸n quèc tÕ, nh­ng còng chØ xÊp xØ víi kim ng¹ch nhËp khÈu c¸c lo¹i dÞch vô nµy (mÊy n¨m tr­íc ViÖt Nam cßn nhËp siªu). c¸c ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô ng©n hµng nh­ m«i giíi chøng kho¸n, t­ vÊn ®Çu t­, b¶o l·nh ph¸t hµnh thùc hiÖn c¸c giao dÞch ho¸n ®æi. Hîp ®ång lùa chän cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc c«ng c­ tró t¹i ViÖt Nam cßn rÊt h¹n chÕ. NÕu coi xuÊt khÈu lao ®éng còng lµ mét lo¹i h×nh xuÊt khÈu dÞch vô th× ®©y lµ mét m¶ng cã vÞ trÝ ®Æc biÖt. HiÖn nay cã trªn 300000 chuyªn gia, c«ng nh©n ®ang lµm viÖc lao ®éng ë n­íc ngoµi, mçi n¨m göi vÒ n­íc kho¶ng 1,5 tû USD, riªng sè tiÒn theo hîp ®ång nhµ n­íc thu ®­îc kho¶ng 300 triÖu USD. Râ rµng xuÊt khÈu lao ®éng lµ vÊn ®Ò rÊt cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa lín. §­îc biÕt, n¨m 2002 ®· tæ chøc cho kho¶ng 40 – 45 ngh×n ng­êi ®i lao ®éng ë n­íc ngoµi. Ngoµi ra, dÞch vô b¶o hiÓm còng ®ang ph¸t triÓn m¹nh ë n­íc ta víi nhiÒu lo¹i h×nh b¶o hiÓm phong phó, ®a d¹ng. T¹i hÇu hÕt c¸c n­íc ph¸t triÓn, b¶o hiÓm lµ ngµnh kinh tÕ quan träng, cã nguån thu ngo¹i tÖ rÊt lín, ®ãng gãp kh«ng nhá trong GDP cña quèc gia. Tuy nhiªn, ë n­íc ta , ho¹t ®éng dÞch vô b¶o hiÓm míi b¾t ®Çu s«i næi trong thêi gian gÇn ®©y. Trªn ®©y lµ nh÷ng dÞch vô xuÊt khÈu chÝnh yÕu trong. Trong xuÊt khÈu dÞch vô, ng­êi ta cßn tÝnh c¶ xuÊt khÈu phÇn mÒm vi tÝnh. §©y còng lµ lÜnh vùc ViÖt Nam cã tiÒm n¨ng kh«ng nhá.NÕu ®­îc ®Çu t­ thÝch ®¸ng vµ cã chÝnh s¸ch ­u ®·i th× ph¸t triÓn xuÊt khÈu dÞch vô sÏ ®ãng gãp ngµy cµng lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. 3- Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc dÞch vô ViÖt Nam 3.1 . Nh÷ng thuËn lîi vµ c¬ héi ph¸t triÓn Trong thÕ kØ XXI, t×nh h×nh thÕ giíi sÏ cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c víi nh÷ng b­íc nh¶y vät ch­a tõng thÊy vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ. Kinh tÕ tri thøc sÏ cã vai trß ngµy cµng næi bËt trong ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Toµn cÇu hãa lµ mét xu thÕ kh¸ch quan, ngµy cµng cã nhiÒu n­íc tham gia, hßa b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn vÉn lµ mét xu thÕ lín ph¶n ¸nh nguyÖn väng vµ ®ßi hái cña mçi quèc gia, mçi d©n téc. Trong bèi c¶nh ®ã t¹o ra cho ViÖt nam nh÷ng th¸ch thøc, c¬ héi cho ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nãi chung vµ lÜnh vùc dÞch vô nãi riªng. ChÝnh s¸ch ®æi míi, më cöa vµ héi nhËp cña nhµ n­íc ®· t¹o ®iÒu kiÖn thô©n lîi cho kinh tÕ ®èi ngo¹i, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn lÜnh vùc kinh tÕ dÞch vô. Nhµ n­íc quan t©m, l·nh ®¹o, chØ ®¹o s¸t sao cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc nãi chung vµ kinh tÕ dÞch vô nãi riªng. DÞch vô ®­îc x¸c ®Þnh lµ khu vùc kinh tÕ quan träng ®ãng gãp cho GDP. HÖ thèng ph¸p luËt ®­îc hoµn thiÖn dÇn, nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan ®Õn c¸c ngµnh dÞch vô ®­îc söa ®æi, bæ sung, t¹o hµnh lang ph¸p lý cho c¸c ngµnh dÞch vô ph¸t triÓn. §Êt n­íc con ng­êi ViÖt Nam ®Ñp vµ mÕn kh¸ch; ViÖt Nam víi chÕ ®é chÝnh trÞ æn ®Þnh, an ninh ®Þnh ®¶m b¶o, víi tiÒm n¨ng tµi nguyªn ®a d¹ng vµ phong phó c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n­íc ®­îc ®Çu t­ x©y dùng míi vµ n©ng cÊp lµ ®iÒu kiÖn quan träng cho c¸c dÞch vô ph¸t triÓn. 3.2. nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc chñ yÕu C¹nh tranh trong khu vùc vµ thÕ giíi ngµy cµng gay g¾t. Trong khi ®ã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c dÞch vô ViÖt Nam cßn rÊt h¹n chÕ c¶ vÒ chÊt l­îng dÞch vô lÉn ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n viªn trong ngµnh.Ngoµi ra còng cßn ph¶i tÝnh ®Õn nh÷nh biÕn ®éng khã l­êng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh, n¨ng l­îng, thiªn tai, chiÕn tranh côc bé, xung ®ét vò trang, xung ®ét d©n téc, t«n gi¸o. DÞch vô ViÖt nam ®ang ë giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn, ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp so víi lÜnh vùc dÞch vô cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Tr×nh ®é, kinh nghiÖm qu¶n lÝ vµ kinh doanh cña ®éi ngò c¸n bé còng nh­ nghiÖp vô cña ng­êi lao ®éng trong ngµnh cßn nhiÒu bÊt cËp. C¬ së h¹ tÇng, c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña ngµnh cßn yÕu kÐm, thiÕu ®ång bé. Vèn ®Çu t­ cho c¸c ngµnh dÞch vô cßn rÊt thiÕu trong khi ®ã l¹i ch­a ®ång bé, kÐm hiÖu qu¶ ®ang lµ mét th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô ë n­íc ta. Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña n­íc ta còng nh­ møc sèng cña d©n c­ cßn thÊp, ¶nh h­ëng ®Õn quan hÖ cung cÇu cho ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô. Trong nhiÒu n¨m qua, nhµ n­íc ta ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch vµ nç ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng. Tuy nhiªn, hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng hiÖn nay cßn yÕu kÐm, ch­a ®¸p øng ®ñ yªu cÇu ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ, h¹n chÕ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô. Ch­¬ng 3 - VËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ph©n tÝch biÕn ®éng cña tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP tõ (1995 - 2002) vµ dù ®o¸n n¨m 2004 Cã tµi liÖu vÒ tû träng dÞch vô trong GDP tõ (1995 - 2002) nh­ sau: N¨m 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP(%) 44,1 42,5 42,5 41,7 40,1 38,7 38,6 38,5 (Sè liÖu trªn ®­îc lÊy tõ thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam 2003-2004,trang 16) 1. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian. 1.1. Møc trung b×nh qua thêi gian. VËn dông c«ng thøc : Ta cã tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP trung b×nh lµ: VËy tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP trung b×nh mçi n¨m trong giai ®o¹n(1995 - 2002) lµ 40,84(%) 1.2. L­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi: * L­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi liªn hoµn (di) d2 = y2 - y1 = 42,5 - 44,1 = - 1,6 (%) d3 = y3 - y2 = 42,5 - 42,5 = 0 (%) T­¬ng tù ta tÝnh ®­îc d4, d5 ... d8. * L­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi ®Þnh gèc (Di) D2 = y2 - y1 = 42,5 - 44,1 = - 1,6 (%) D3 = y3 - y1 = 42,5 - 41,1 = - 1,6 (%) T­¬ng tù ta còng tÝnh ®­îc D4, D5,... D8. * L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi trung b×nh VËy trung b×nh mçi n¨m trong giai ®o¹n (1995 - 2002) tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP gi¶m mét l­îng tuyÖt ®èi lµ 0,8% 1.3. Tèc ®é ph¸t triÓn: * Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn (ti) T­¬ng tù ta tÝnh ®­îc c¸c ti cßn l¹i (t4,..., t8) * Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc (Ti) T­¬ng tù ta tÝnh ®­îc c¸c tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc cßn l¹i (T4,..., T8) * Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh () VËy tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh cña tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP giai ®o¹n (1995 - 2002) lµ 98,07(%). Tøc lµ tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh cña mçi n¨m trong giai ®o¹n nµy lµ 98,07(%) 1.4. Tèc ®é t¨ng (gi¶m) * Tèc ®é t¨ng gi¶m tõng k× (ai) a2 = t2 - 100 = 96,37 - 100 = - 3,63 (%) a3 = t3 - 100 = 100 - 100 = 0 (%) * Tèc ®é t¨ng (gi¶m) ®Þnh gèc (A1) A2 = T2 - 100 = 96,37 - 100 = - 3,63 (%) A3 = T3 - 100 = 96,37 - 100 = - 3,63 (%) T­¬ng tù c¸ch tÝnh trªn ta tÝnh ®­îc c¸c a1 vµ A1 cßn l¹i. 1.5. Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi 1% t¨ng (gi¶m) tõng kú (g1) T­¬ng tù ta tÝnh ®­îc c¸c gi cßn l¹i. C¸c chØ tiªu tÝnh to¸n trªn ®­îc cho bëi b¶ng sau: (B¶ng 1) Thø tù thêi gian yt di Di ti (%) T(%) ai (%) Ai (%) gi(%) N¨m t 1995 1 44,1 - - - - - - - 1996 2 42,5 - 1,6 - 1,6 96,37 96,37 -3,63 -3,63 0,441 1997 3 42,5 0 - 1,6 100 96,37 0 -3,63 0,425 1998 4 41,7 - 0,8 - 2,4 98,12 94,56 -1,88 -5,44 0,425 1999 5 40,1 - 1,6 - 4 96,16 90,93 -3,84 -9,07 0,417 2000 6 38,7 - 1,4 - 5,4 96,51 87,76 -3,49 -12,24 0,401 2001 7 36,6 - 0,1 - 5,5 99,74 87,53 -0,26 -12,47 0,387 2002 8 38,5 - 0,1 - 5,6 99,74 87,30 -0,26 -12,7 0,386 Qua kÕt qua tÝnh to¸n ë b¶ng trªn vÒ mÆt tuyÖt ®èi ta thÊy tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP giai ®o¹n (1995 - 2002) gi¶m dÇn qua c¸c n¨m. §iÒu ®ã thÓ hiÖn râ qua l­îng t¨ng (gi¶m ) tuyÖt ®èi liªn hoµn. N¨m 1996 gi¶m so víi 1995 lµ1,6%, n¨m 1998 gi¶m so víi 1997 lµ 0,8%, n¨m 1999 so víi n¨m 1998 gi¶m lµ 1,6%, n¨m 2000 gi¶m so víi n¨m1999 lµ 1,4%, n¨m 2001gi¶m so víi n¨m 2000 lµ 0,1%, n¨m 2002 gi¶m so víi n¨m 2001 lµ 0,1%. Trong giai ®o¹n nµy tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP ®· gi¶m ®i 5,6% Tõ 44,1% n¨m 1995 xuèng 38,5% n¨m 2002. Tèc ®é ph¸t triÓn còng gi¶m dÇn qua n¨m, ®iÒu nµy thÓ hiÖn râ qua tèc ®é t¨ng(gi¶m) liªn hoµn. N¨m 1996 gi¶m 3,63% so víi n¨m 1995, n¨m 1998 so víi n¨m 1997 gi¶m lµ 1,88%, n¨m 1999 so víi n¨m 1998 gi¶m lµ 3,84%, n¨m 2000 so víi n¨m 1999 gi¶m lµ 3,49%, n¨m 2001 gi¶m so víi n¨m 2000 lµ 0,26%, n¨m 2002 gi¶m so víi n¨m 2001 lµ 0,26%. N¨m 2002 so víi n¨m 1995 tèc ®é ph¸t triÓn lµ 87,3% gi¶m 12,7%.VÒ chØ tiªu 1% cña l­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi th× cø 1% cña tèc ®é gi¶m tû träng dÞch vô trong GDP th× vÒ tuyÖt ®èi tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP gi¶m ®i lµ 0,441%, chØ tiªu nµy cho n¨m 1997 lµ 0,425%, n¨m 1998 lµ 0,417%, n¨m 1999 lµ 0,417%, n¨m 2000 lµ 0,401%, n¨m 2001 lµ 0,387%, n¨m 2002 lµ 0,368%. 2. Xu h­íng biÕn ®éng cña tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP. §Ó thÓ hiÖn xu h­íng biÕn ®éng cña tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP em dïng ph­¬ng ph¸p håi quy theo thêi gian. M« h×nh håi quy tèt nhÊt lµ m« h×nh cã SEmin C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®Ó x©y dùng c¸c m« h×nh håi quy theo thêi gian cña tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP ®­îc tÝnh trong b¶ng sau: (B¶ng 2) Thø tù thêi gian Tû träng khu vùc trong GDP (Yt) t2 t3 t4 t.y t2y lgy t.lgy N¨m t 1995 1 44,1 1 1 1 44,1 44,1 1,6444 1,6444 1996 2 42,5 4 8 16 85 170 1,6284 3,2568 1997 3 42,5 9 27 81 127,5 382,5 1,6284 4,8852 1998 4 41,7 16 64 256 166,8 667,2 1,6201 6,4804 1999 5 40,1 25 125 625 200,5 1002,5 1,6031 8,0155 2000 6 38,7 36 216 1296 232,2 1393,2 1,5877 9,5262 2001 7 38,6 49 343 2401 270,2 1891,4 1,5866 11,1062 2002 8 38,5 64 512 4096 308 2464 1,5855 12,6840 S 36 326,7 204 1296 8772 1434,3 8014, 9 12,8842 57,5987 Ta cã thÓ x©y dùng ®­îc c¸c m« h×nh håi quy theo thêi gian lµ: 2.1. M« h×nh tuyÕn tÝnh §Ó t×m b0, b1 ta dïng ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt, dÉn ®Õn gi¶i hÖ ph­¬ng tr×nh: Û Û Do ®ã (1) Qua ph­¬ng tr×nh ta thÓ hiÖn håi quy trªn ta thÊy khi t t¨ng lªn 1 ®¬n vÞ (1 n¨m) th× trung b×nh tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP gi¶m 0,853%. 2.2. M« h×nh parabol VËn dông ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt ®Ó t×m b0, b1, b2 dÉn ®Õn ta ®i gi¶i hÖ ph­¬ng tr×nh. Û Û Do ®ã: (2) Qua ph­¬ng tr×nh håi quy trªn (2) ta thÊy theo m« h×nh håi quy nµy tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP biÕn ®éng theo ®­êng parabol tøc lµ tû träng khu vùc dÞch vô GDP sÏ gi¶m ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã råi l¹i t¨ng lªn. 2.3. M« h×nh hµm mò. §Ó t×m b0, b1 ta ®i gi¶i hÖ ph­¬ng tr×nh sau: Û Û Do ®ã m« h×nh d¹ng hµm mò cã d¹ng: (3) M« h×nh d¹ng mò thÓ trªn thÓ hiÖn sù biÕn ®éng tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP theo cÊp sè nh©n, tøc lµ khi t t¨ng lªn 1 ®¬n vÞ (1 n¨m) th× trung b×nh tû träng khu vùc dÞch vô gi¶m ®i 0,98 lÇn. 2.4. Lùa chän m« h×nh håi quy tèt nhÊt: §Ó lùa chän xem m« h×nh nµo ph¶n ¸nh xu thÕ biÕn ®éng cña tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP lµ tèt nhÊt ta dùa vµo sai sè chuÈn cña c¸c hµm xu thÕ. SE : Sai sè chuÈn cña c¸c hµm xu thÕ n : Sè l­îng c¸c møc ®é cña d·y sè p : Sè l­îng c¸c tham sè cña hµm xu thÕ. C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®Ó x¸c ®Þnh SE ®­îc cho trong b¶ng sau: (B¶ng 3) yt P.T®­êng th¼ng P.T parabol P.T hµm mò 44,1 43,827 0,0724 43,995 0,0110 43,964 0,0384 42,5 42,974 0,2246 43 0,25 43,026 0,2766 42,5 42,121 0,1436 42,005 0,2450 42,165 0,1122 41,7 41,268 0,1866 41,08 0,3844 41,322 0,1428 40,1 40,415 0,0992 40,225 0,0156 40,50 0,160 38,7 39,562 0,7430 39,44 0,5476 39,686 0,9721 38,6 38,709 0,0118 38,725 0,0156 38,892 0,0853 38,5 37,856 0,1147 38,08 0,1764 38,114 0,1490 S 1,8959 1,6456 1,9364 Gäi SE1, SE2, SE3, lÇn l­ît lµ sai sè chuÈn cña m« h×nh ph­¬ng tr×nh ®­êng th¼ng, ph­¬ng tr×nh parabol, ph­¬ng tr×nh hµm mò, ta cã: VËy : SE1 < SE2 < SE3 Nªn m« h×nh ph¶n ¸nh biÕn ®éng cña tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP tèt lµ m« h×nh ph­¬ng tr×nh ®­¬ng th¼ng : ŷt = 44,68 - 0,853t 3. Dù ®o¸n tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP n¨m 2004 b»ng mét sè ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n gi¶n ®¬n. 3.1. Dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi trung b×nh () Theo ch­¬ng 1 th× ta cã m« h×nh dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi trung b×nh lµ: (l = 1,2,... lµ tÇm dù ®o¸n). Ta dù ®o¸n cho n¨m 2004 tøc lµ l = 2 Theo sè liÖu ta cã n = 8; yn = 38,5(%) vµ kÕt qu¶ ®· tÝnh = - 0,8(%) Ta cã: ŷ2004 = 36,9(%) VËy dùa vµo l­îng t¨ng(gi¶m) tuyÖt ®èi b×nh qu©n tadù ®o¸n ®­îc tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP cho n¨m 2004 lµ: ŷ2004 = 36,9(%) 3.2. Dù ®o¸n dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh () m« h×nh dù b¸o: l = 1,2... n Ta cã: yn = 38,5, = 98,07(%), n = 8 Dù b¸o cho n¨m 2004 th× l = 2, do ®ã ta cã: ŷ2004 = 37,03(%) VËy dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh ta dù ®o¸n ®­îc tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP cho n¨m 2004 lµ: ŷ2004 = 37,03(%) 3.3. Dù ®o¸n dùa vµo hµm xu thÕ. Theo ë phÇn 2.4 ta ®· lùa chän ®­îc hµm xu thÕ tèt nhÊt lµ hµm ph­¬ng tr×nh ®­êng th¼ng. Do ®ã ta cã hµm xu thÕ ®Ó dù b¸o lµ: M« h×nh dù b¸o lµ: Dù b¸o cho n¨m 2004 ta cã t = 8 vµ l = 2 Ta cã: VËy dùa vµo hµm xu thÕ ta dù ®o¸n ®­îc tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP cho n¨m 2004 lµ: 3.4. Lùa chän m« h×nh dù ®o¸n tèt nhÊt. Trong c¸c m« h×nh dù ®o¸n trªn ®Ó xem m« h×nh nµo lµ tèt nhÊt, m« h×nh dù ®o¸n nao cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c, thùc tÕ nhÊt ta dùa vµo sai chuÈn (SE) cña c¸c m« h×nh. p : Sè l­îng c¸c tham sè n : Sè l­îng c¸c møc ®é cña d·y sè. C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®Ó x¸c ®Þnh SE cña c¸c m« h×nh mét dùa vµo l­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi trung b×nh vµ m« h×nh hai (dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh ®­îc cho trong b¶ng sau: (B¶ng 4) Thêi gian M« h×nh mét M« h×nh hai N¨m t yt l 1995 1 44,1 -7 44,1 0 44,352 0,0635 1996 2 42,5 -6 43,3 0,64 43,466 0,9331 1997 3 42,5 -5 42,5 0 42,581 0,0065 1998 4 41,7 -4 41,7 0 41,734 0,0011 1999 5 40,1 -3 40,9 0,64 40,887 0,0002 2000 6 38,7 -2 40,1 1,96 40,078 1,8988 2001 7 38,6 -1 39,3 0,49 39,27 0,4489 2002 8 38,5 0 38,5 0 38,5 0 S 3,73 3,3521 Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n trªn ta cã: (8) Sai sè chuÈn cña m« h×nh hµm xu thÕ tèt nhÊt (hµm tuyÕn tÝnh ) theo kÕt qu¶ tÝnh to¸n ë phÇn 2.4 lµ SE = 0,568 VËy SE3 < SE2 < SE1 VËy SE3 < SE2 < SE1 Nªn m« h×nh dù ®o¸n tèt nhÊt lµ m« h×nh hµm xu thÕ: KÕt luËn Qua viÖc ph©n tÝch tû träng cña khu vùc dÞch vô giai ®o¹n (1995 - 2002), ta thÊy r»ng tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP trung b×nh toµn thêi kú vÉn chiªm tû träng lín (40,8%). Tuy vËy tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP th× cã sù gi¶m dÇn theo thêi gian (n¨m1995 lµ 44,1% ®Õn n¨m 2002 chØ cßn 38,5%). Tèc ®é ph¸t triÓn cña khu vùc dÞch vô trong GDP cung gi¶m dÇn, tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh lµ 98%/n¨m. Cã kÕt qu¶ nµy lµ do tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh dÞch vô thÊp gi¶m sót vµ chËm h¬n trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp, trong khi ®ã mÆc dï l­îng lao ®éng trong khu vùc dÞch vô t¨ng nhanh h¬n c¸c ngµnh kh¸c. Sù gi¶m sót vÒ tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP cña n­íc ta giai ®o¹n(1995 - 2002) thÓ hiÖn trong giai ®o¹n nµy tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh dÞch vô chËm h¬n so víi c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Qua ®ã thÊy r»ng chÊt l­îng, hiÖu qu¶ cña c¸c ngµnh dÞch vô ë n­íc ta ch­a cao. Tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP gi¶m thÓ hiÖn sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸ cßn chËm, chÊt l­îng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cßn thÊp. Sù gi¶m sót liªn tôc vÒ tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP sÏ ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña n­íc ta. Do yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña ®Êt n­íc, ngµnh dÞch vô cÇn ®­îc ph¸t triÓn m¹nh vµ toµn diÖn c¸c lo¹i dÞch vô, triÖt ®Ó khai th¸c c¸c kh¶ n¨ng dÞch vô ®Ó t¨ng thu ngo¹i tÖ. DÞch vô ph¶i trë thµnh mét ngµnh kinh tÕ quan träng cña ®Êt n­íc, nh»m ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, më réng giao l­u trong vµ ngoµi n­íc, t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm, ®¸p øng tèt h¬n ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n; ph¸t triÓn m¹nh m¹ng l­íi ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô phôc vô c¸c ngµnh kh¸c; ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng dÞch vô thu ngo¹i tÖ nh­ cung øng tµu biÓn, hµng kh«ng, du lÞch, b­u ®iÖn, hîp t¸c lao ®éng, th«ng tin, b¶o hiÓm, an toµn an ninh tµi s¶n,...; ph¸t triÓn m¹nh m¹ng l­íi phôc vô ®êi sèng vµ sinh ho¹t nh­: ¨n, uèng, ®i l¹i, nh¶¬, v¨n hãa, nghÖ thuËt, søc kháe, viÖc lµm,.... Trong nh÷ng n¨m tr­íc m¾t cÇn më mang kinh tÕ dÞch vô ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n, t¨ng tû träng c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng. môc lôc Trang Më ®Çu 1 Ch­¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ d·y sè thêi gian 3 1. Mét sè kh¸i niÖm vÒ d·y sè thêi gian 3 1.1. Kh¸i niÖm vÒ d·y sè thêi gian 3 1.2. C¸c thµnh phÇn d·y sè thêi gian 3 1.3. Ph©n lo¹i d·y sè thêi gian 3 1.4. C¸c yªu cÇu khi x©y dùng d·y sè thêi gian 4 2. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian 4 2.1. Møc ®é trung b×nh qua thêi gian 4 2.2. L­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi 5 2.3. Tèc ®é ph¸t triÓn 6 2.4. Tèc ®é t¨ng (gi¶m) 7 3. Mét sè ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng 8 3.1. Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian 9 3.2. Ph­¬ng ph¸p sè trung b×nh tr­ît (di ®éng) 9 3.3. Ph­¬ng ph¸p håi quy theo thêi gian 10 3.4. Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô 12 4. Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn cña c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian 13 4.1. Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn theo d¹ng céng 13 4.2. Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn theo d¹ng nh©n 15 5. ¦u nh­îc ®iÓm khi vËn dông d·y sè theo thêi gian ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng 15 5.1. ¦u ®iÓm 15 5.2. Nh­îc ®iÓm 15 Ch­¬ng 2: Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ khu vùc dÞch vô cña n­íc ta 16 1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung cña khu vùc dÞch vô 16 2. Thùc tr¹ng vÒ khu vùc dÞch vô cña n­íc ta hiÖn nay 17 2.1. Kh¸i qu¸t chung 17 2.2. Tèc ®é t¨ng tr­ëng gi¶m nh­ng lao ®éng trong khu vùc dÞch vô t¨ng m¹nh 17 2.3. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu c¸c lo¹i dÞch vô ë n­íc ta 20 3. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc dÞch vô ViÖt Nam 23 3.1. Nh÷ng thuËn lîi vµ c¬ héi ph¸t triÓn 23 3.2. Nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc chñ yÕu 23 Ch­¬ng 3: VËn dông d·y sè thêi gian trong ph©n tÝch biÕn ®éng cña tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP giai ®o¹n 1995 - 2002 vµ dù ®o¸n n¨m 2004 25 1. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian 25 1.1. Møc trung b×nh qua thêi gian 25 1.2. L­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi 25 1.3. Tèc ®é ph¸t triÓn 26 1.4. Tèc ®é t¨ng (gi¶m) 26 1.5. Gi¸ trÞ tuyÖt ®è 1% t¨ng (gi¶m) tõng kú 27 2. Xu h­íng biÕn ®éng cña tû träng khu vùc dÞch vô trong GDP 28 2.1. M« h×nh tuyÕn tÝnh 29 2.2. M« h×nh Parabol 30 2.3. M« h×nh hµm mò 30 2.4. Lùa chän m« h×nh håi quy tèt nhÊt 31 3. Dù ®o¸n tû träng cña khu vùc dÞch vô trong GDP n¨m 2004 b»ng mét sè ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n gi¶n ®¬n 32 3.1. Dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi trung b×nh 32 3.2. Dù ®o¸n dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh 32 3.3. Dù ®o¸n dùa vµo hµm xu thÕ 33 3.4. Lùa chän m« h×nh dù ®o¸n tèt nhÊt 33 KÕt luËn 35 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh lý thuyÕt thèng kª - 1998 2. Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam - 2003- 2004 3. T¹p chÝ kinh tÕ ph¸t triÓn - 2003 4. V¨n kiÖn ®¹i héi IX 5. T¹p chÝ th­¬ng m¹i