Đề tài Việt Nam cần làm gì để tồn tại và phát triển trong bối cảnh địa - Kinh tế - Chính trị hiện nay

am. Như vậy, chỉ còn cách là phải “kéo” được các luồng giao thương qua khu vực biển Đông vào Việt Nam. - 97 - Nhìn vào bản đồ, ta thấy Việt Nam có thể hướng tới vai trò “trạm trung chuyển” cho tuyến giao thông biển xuyên khu vực, và vai trò “trục bản lề” miền Đông Nam châu Á (tính cả Nam Trung Quốc, Đài Loan và Đông Ấn Độ). Tuy nhiên, có mấy khó khăn lớn.  Một là, vai trò “trục bản lề” chỉ có thể phát huy sau khi Việt Nam đã làm tốt vai trò “cửa ngõ” và “trạm trung chuyển”.  Hai là, trong khu vực đã có Hồng Kông và Singapore đóng vai trò trạm trung chuyển. Với điều kiện kỹ thuật và cao trình phát triển hiện nay, khu vực Đông Nam Á không cần có thêm một trung tâm nào nữa cỡ Hồng Kông và Singapore. Để Việt Nam có thể bứt phá, trở thành một “đầu mối” của con đường giao thương qua biển Đông, chỉ còn cách là phải liên kết với các đầu mối khác trên con đường này, thông qua chiến lược “lan tỏa”, hình thành nên một đầu mối nữa trên lãnh thổ Việt Nam. Gần đây, Việt Nam đã có những bước đi ban đầu trong việc kết nối kinh tế với Nhật và Singapore. Đây là những bước đi hợp quy luật vì sự cần nhau giữa Việt Nam, Nhật và Singapore ở mức độ khá lý tưởng. Trong viễn tượng nối kết kinh tế giữa ba nước, Việt Nam cần trở thành hậu phương đất liền của Singapore - trung tâm tài chính, dịch vụ, môi giới, nghiên cứu của khu vực Đông Nam Á nhưng thiếu không gian và nhân lực. Mặt khác, Việt Nam phải thu hút tư bản, công nghệ và tri thức của Nhật để trở thành một tụ điểm kinh tế hàng đầu ở khu vực Đông Nam Á và trên con đường sang không gian châu Á-Ấn Độ Dương. Trong quá trình phát triển, Việt Nam sẽ phải đối phó với sự chênh lệch tài nguyên địa chính trị giữa các vùng, miền ở trong nước, dẫn đến phát triển mất cân đối giữa các địa phương. Lợi thế của một địa phương không chỉ nhờ “địa lợi”, “nhân hòa” mà còn nhờ “thiên thời”. Lãnh thổ Việt Nam hiện nay đã từng là đầu mối của con đường giao thương qua biển Đông trong quá khứ. Nhưng vị trí của “đầu mối” ấy dịch chuyển dần theo đà tiến bộ của kỹ thuật giao thông, từ hai đầu mối ở miền Bắc (xứ Giao Chỉ cũ) và miền Nam (xứ Phù Nam cũ), hợp vào một đầu mối ở miền Trung (xứ Chămpa cũ), rồi chuyển vào miền Nam (vùng Đồng Nai-Bến Nghé). Giao Chỉ và Phù Nam thịnh vào nửa đầu thiên kỷ thứ nhất, Chămpa thịnh vào nửa đầu rồi tàn lụi vào nửa sau thiên kỷ thứ hai, cuối cùng nhường vai trò cho miền Đồng Nai-Bến Nghé, để rồi chính miền này cũng phải đấu tranh để khỏi bị bỏ qua, - 98 - khi các con tàu đi biển không còn bị bắt buộc phải cập bến từng chặng ngắn nữa và khi miền Nam bán đảo Đông Dương chưa tự mình là một trung tâm sản xuất mạnh. Ngày nay, miền Bắc nằm xa con đường hàng hải chính qua biển Đông, lại bị đảo Hải Nam chặn trước mặt, nên không thể trở thành vị trí của một “đầu mối” trên con đường biển ấy. Miền Trung tuy có bờ biển như “bao lơn” trên Thái Bình Dương, có nhiều vịnh nước sâu, kín gió, nhưng địa hình chia cắt, tính liên thông với các trung tâm sản xuất khác trong nội địa kém, nên khó phát huy được lợi thế. So với miền Đông Nam bộ, miền Trung có nhược điểm là không gian phát triển manh mún, phân tán, hậu phương thưa dân, sản xuất yếu, sức mua nhỏ. Bản thân miền Đông Nam bộ đã là đầu mối của một tiểu khu vực bao gồm cả miền Tây Nam bộ, miền Trung và Campuchia. Do đó, lợi thế của miền Trung (vị trí “bao lơn”, các vịnh nước sâu, kín gió) chỉ có thể được phát huy một cách hiệu quả nếu miền Trung hướng tới gắn mình vào luồng giao thương quốc tế, đầu tư nhắm vào xuất khẩu, không nhất thiết phục vụ thị trường nội địa. Phụ lục 52: Việt Nam đã thay đổi rất nhiều sau gần 20 năm với thành tích tăng trưởng cao, rất nhiều người dân đã thoát khỏi cảnh đói nghèo. Với tư cách một quốc gia, Việt Nam ngày càng nhận được sự nể trọng và có vị thế ngày càng lớn trên trường quốc tế. Có được thành công này một phần là nhờ những quyết định sáng suốt của Nhà nước trong việc giải phóng lực lượng sản xuất và hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu. Hệ quả tất yếu của thay đổi chính sách này là nền kinh tế Việt Nam ngày nay trở nên phức tạp hơn rất nhiều, đòi hỏi việc ra chính sách phải hết sức thận trọng và sáng suốt. Thế nhưng sự “quá tải” trong vai trò của nhà nước và sự xuất hiện của những nhóm đặc quyền được hưởng đặc lợi từ việc giữ nguyên trạng thái hiện tại làm cho quá trình hoạch định chính sách trở nên nặng nề, mất dần động cơ tiếp tục cải cách. Trái với tinh thần khẩn trương và cấp thiết của những năm đầu đổi mới, Việt Nam ngày nay đang được bao trùm bởi một bầu không khí thỏa mãn và lạc quan đôi khi quá mức, được nuôi dưỡng bởi thành tích thu hút đầu tư nước ngoài và sự ca ngợi của cộng đồng quốc tế, các nhà tài trợ. - 99 - Một trong những chủ đề trọng tâm của đề tài này là quỹ đạo, “tầm” phát triển của Việt Nam trong tương lai phụ thuộc vào các quyết định hiện tại của Nhà nước, và các quyết định này ngày càng trở nên khó vãn hồi. Những quyết định của ngày hôm nay sẽ định hình bối cảnh kinh tế chính trị của Việt Nam trong những năm, thậm chí là những thập niên tiếp theo. Đặc biệt quan trọng, sự phát triển của Việt Nam trong tương lai phụ thuộc “tiên quyết” vào khả năng và ý chí của Nhà nước trong việc xây dựng một “bức tường lửa” ngăn cách giữa quyền lực kinh tế và quyền lực chính trị. Nhấn mạnh điều này vì “chủ nghĩa tư bản thân hữu” và “những nhóm có đặc quyền về chính trị, kinh tế” đã, đang (và rất có thể sẽ tiếp diễn trong tương lai nếu không được giải quyết triệt để từ ý chí của Nhà nước) là căn bệnh “trầm kha” của Việt Nam nói riêng và khu vực Đông Nam Á nói chung gây “nhức nhối”, “âm ỉ” ngăn cản “sức bật” của nền kinh tế. Thật vậy, thất bại của Nhà nước trong việc phân định một ranh giới rạch ròi giữa những thế lực kinh tế và chính trị đã làm cho nền kinh tế Việt Nam được đánh giá là “trẻ” có nguy cơ rất lớn trở nên “già cỗi”. Và sâu xa hơn, nguy cơ “mất nước kiểu mới” không thể phủ nhận hoàn toàn đang làm hàng triệu con tim yêu nước phải suy nghĩ lại một cách nghiêm túc và có những hành động thiết thực nhất. Dự báo của Economist Intelligence Unit (EIU) cho rằng: tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam sẽ suy giảm nhanh từ 2010 trở đi. Theo EIU, “những nhóm có đặc quyền đặc lợi về kinh tế chính trị gây trở ngại cho quá trình cải cách và ngăn chặn quá trình cấu trúc lại việc cấu trúc các doanh nghiệp Nhà nước, ảnh hưởng đến việc tăng cường năng lực cạnh tranh và hạn chế kết quả tăng trưởng của VN”. Theo đó, EIU dự báo trong giai đoạn 2011-2020, tốc độ tăng trưởng của VN chỉ có thể duy trì ở mức 5.1% mỗi năm, thay vì mức trên 8% như hiện nay. Phụ lục 53: Nhiều nguyên nhân được chỉ ra:  Quyết định đầu tư sai. - 100 -  Thiếu qui hoạch, không tuân thủ qui hoạch.  Thiếu nguồn vốn nhưng vẫn quyết định đầu tư và bố trí vốn đầu tư dàn trải.  Năng lực các tổ chức tư vấn khảo sát, thiết kế yếu kém.  Chất lượng thi công xây dựng yếu kém.  Sự phối hợp quản lý đầu tư xây dựng các chương trình trọng điểm quốc gia giữa các bộ, ngành, địa phương chưa chặt chẽ. Chung quy lại là do phẩm chất, năng lực cán bộ yếu kém; thiếu quy hoạch đầu tư; cơ chế, quản lý, chính sách không hiệu quả. Phụ lục 54: Hệ thống giáo dục ở Việt Nam gồm: (a) Hoạt động của Bộ GD-ĐT và các trường trực thuộc Bộ do Bộ dựa vào ngân sách nhà nước cấp cho Bộ; Bộ cấp lại cho trường hoặc địa phương phụ thuộc. Tuy nhiên, Bộ lại cho phép trường thu thêm học phí, nhận thêm SV (tại chức và các loại không được tuyển theo đường cạnh tranh chính thức). (b) Ngoài học phí thu thêm là các dịch vụ do trường làm thêm hoặc trường nhận được từ doanh nghiệp. Ngoài ra, các trường, kể cả Bộ, cũng đều nhận viện trợ từ nước ngoài. Các nguồn này nằm ngoài ngân sách nhà nước. Năm 2000, nguồn ngoài ngân sách bằng 41% nguồn từ ngân sách.. (c) Các trường độc lập với Bộ GD-ĐT, hoặc thuộc các Bộ khác và địa phương có ngân sách do Bộ khác hoặc địa phương cấp. Đây là các chi phí mà Bộ GD-ĐT không nắm được. (d) Các trường tư thục mà Bộ GD-ĐT quản, Bộ cũng không biết rõ chi phí. (e) Các chi phí cho việc học thêm tất nhiên Bộ GD-ĐT cũng không nắm được. Để có thống kê toàn diện, ngoài thống kê do Bộ GD-ĐT thu thập, Tổng cục Thống kê cũng phải điều tra thu thập những phần mà Bộ không thể cung cấp. - 101 - Phụ lục 55: Theo các báo cáo của Bộ GD&ĐT, chi từ ngân sách nhà nước cho giáo dục đã tăng nhanh trong những năm qua, tăng đến trên 2,7 lần trong vòng sáu năm, vượt qua nhiều nước lớn trên thế giới trong tỷ trọng GDP (năm 2005 chiếm 8,3% GDP, vượt cả Mỹ chỉ có 7,2%). Nếu như ngân sách nhà nước dành cho ngành giáo dục là 19.747 tỉ đồng năm 2001 thì con số này đến năm 2006 đã đạt mức 55.300 tỉ đồng, năm 2007 đạt 66770 tỉ đồng. Trong chi ngân sách, có hai khoản gồm chi thường xuyên (trên dưới 82%) và chi đầu tư (trên dưới 18%). Cả hai khoản này đều tăng nhanh và tỷ trọng hầu như không thay đổi trong những năm qua. Như vậy, ngân sách Nhà nước cho giáo dục năm 2006 tăng so với năm 2005 là 13.940 tỷ đồng, năm 2007 tăng so với năm 2006 là 11.400 tỷ đồng, năm 2008 dự kiến tăng so với năm 2007 là 9.430 tỷ đồng. Riêng phần ngân sách cho chi thường xuyên của năm 2006 là 42.625 tỷ đồng, của năm 2007 là 51.860 tỷ đồng. Theo chiến lược của Chính phủ, 850 triệu USD đầu tư cho giáo dục từ 2008-2010. Trong chi tiêu trên, dân các nước phát triển cao chi trả 20%, còn ở Việt Nam, dân chi trả tới 40%. Phần còn lại là nhà nước chi trả. Ngược lại, số học sinh phổ thông cùng trong thời gian này đã giảm 1,5 triệu em, từ 17,8 triệu năm 2000 còn 16,3 triệu năm 2006. Còn tính hết tổng số từ mầm non cho đến nghiên cứu sinh, mức tăng không đáng kể, từ 22,3 triệu người năm 2000 lên 22,9 triệu người năm 2006. Điều đáng chú ý là trong khi tiền chi ra tăng trên 270% mà đối tượng nhận lợi ích từ ngân sách này không tăng bao nhiêu thì thật khó giải thích các khoản tiền tăng này đi về đâu. Chắc chắn mức thụ hưởng của học sinh ở góc cạnh tài chính ngân sách không thể tăng 270% được rồi. Mức tăng học phí, nếu có thực hiện theo đề án của Bộ Giáo dục & Đào tạo, cũng không thể nào bằng một phần rất nhỏ của mức tăng ngân sách giáo dục hằng năm, làm sao có thể kỳ vọng vào nó để xoay chuyển chất lượng giáo dục khi thực tế đã cho thấy ngân sách ưu ái cho giáo dục như thế mà ngành này đã duy trì được chất lượng hay chưa? Mơ hồ ngân sách giáo dục Một đặc điểm của ngân sách giáo dục, theo báo cáo, là đến 95% được chi trực tiếp cho các địa phương hay bộ ngành khác; Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ nắm trong tay 5% thôi. Đây chính là một vùng xám cần làm rõ để biết ngân sách - 102 - được cho là dành cho ngành giáo dục được sử dụng như thế nào. Thường xuyên có chuyện tỉnh hay huyện cứ tạm sử dụng phần ngân sách giáo dục vào việc khác rồi trả lại sau – từ đó mới có chuyện nợ lương giáo viên, nợ tiền đầu tư xây dựng cơ bản cho trường lớp. Về minh bạch trong quản lý tài chính, Bộ trưởng Nguyễn Thiện Nhân thừa nhận, hệ thống quản lý tài chính giáo dục ở VN rất phân tán. Bộ GD-ĐT chỉ quản lý khoảng 50% nguồn tài chính cho giáo dục, còn lại là các bộ ngành địa phương trực tiếp quản lý và chi tiêu không hề báo cáo với Bộ GD-ĐT. Vì thế, Bộ không kiểm soát được hoàn toàn việc sử dụng tài chính giáo dục. Phụ lục 56: Đề xuất tương đối khả thi để khắc phục là chọn một hai địa phương làm trọng điểm kiểm tra việc chi ngân sách cho ngành giáo dục, từ đó xây dựng mô hình mẫu về lương giáo viên, các khoản chi thường xuyên khác và chi đầu tư cho từng trường, tính trên số lượng học sinh… (theo tính toán với mức chi thường xuyên như hiện nay, lương bình quân của giáo viên phải ở mức 3,6 triệu đồng/tháng – hơn gấp đôi mức lương trung bình thực trả hiện nay). Người dân và ngành giáo dục ở các địa phương khác có thể đối chiếu để chất vấn lãnh đạo địa phương mình tiền chi cho giáo dục đi về đâu. Còn đó nhiều câu hỏi khác Những con số được trích dẫn trên đây là giả định báo cáo “Giáo dục Việt Nam – Đầu tư và Cơ cấu Tài chính” hoàn toàn chính xác. Tuy thế, khi đọc báo cáo, người ta không thể không đặt ra những câu hỏi cho nhiều con số được đưa ra. Phụ lục 57: Chính phủ Việt Nam chủ trương xây dựng những tập đoàn kinh tế nhà nước quy mô lớn, hoạt động đa ngành. Đây là một nỗ lực nhằm khai thác lợi thế kinh tế theo quy mô và cải thiện cơ cấu quản lý. Một mục đích khác của nỗ lực này là đề duy trì sự “độc lập và tự chủ” về mặt kinh tế thông qua việc “kiểm soát thị trường nội địa”. Mặc dù những phát biểu này còn dừng lại ở mức độ đại cương, nhưng chúng cho thấy một sự bất cập về hoạch định chính sách trong bối cảnh của nền kinh tế toàn - 103 - cầu vào đầu thế kỷ 21. Nền kinh tế thế giới đang ngày càng phát triển trong mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau, trong đó nhiều công ty của nhiều quốc gia cùng nhau xây dựng nên các chuỗi cung ứng toàn cầu. Đối với cá nhân doanh nghiệp và toàn bộ nền kinh tế, việc tham dự vào chuỗi cung ứng toàn cầu này không hề là một sự đe dọa đối với tính độc lập và tự chủ về kinh tế, mà trái lại, là cách duy nhất để trở nên cạnh tranh và hiện đại hoá. Trước thực tế là mỗi sản phẩm, từ giày dép cho đến máy tính cá nhân đều là sản phẩm tập thể của rất nhiều công ty trong chuỗi cung ứng, việc “kiểm soát thị trường nội địa” nên được hiểu như thế nào? Trong thế giới ngày nay, mô hình công nghiệp hoá thay thế nhập khẩu đã trở nên hết sức lạc hậu, và như đã nói ở trên, các quy tắc của WTO không cho phép các hoạt động bảo hộ thương mại. Một lần nữa, mặc dù về mặt lý thuyết, sở hữu nhà nước không ngăn cản một công ty trở nên hiệu quả và cạnh tranh, nhưng trên thực tế các nền kinh tế mạnh nhất trong khu vực (trừ Sing-ga-po) hầu như không có khu vực nhà nước. Thế nhưng có ai chê Hàn Quốc hay Nhật Bản đánh mất sự “độc lập và tự chủ” kinh tế đâu! Phụ lục 58: Có nhiều lý do để nghi ngờ rằng các TĐNN này sẽ không thể tự chuyển hóa mình để trở thành những DN cạnh tranh quốc tế. Nguyên nhân quan trọng nhất là cấu trúc của các tập đoàn này rất giống với các TCT trước đây, đồng thời những TCT này đã có 12 năm để chứng minh rằng chúng không thể thành công trong hoạt động xuất khẩu và cải thiện kết quả kinh doanh của mình. Trừ Sing-ga-po ra thì hình như không có nước nào khác trên thế giới đã từng thành công trong việc sử dụng DNNN như một phương tiện chủ yếu để xây dựng nên các DN cạnh tranh quốc tế. Có vẻ như Việt Nam, vì nhiều lý do khác nhau, sẽ không thể lặp lại thành tích này của Sing-ga-po. Thế nhưng, ngay cả khi gạt sang bên một thực tế là các tập đoàn này đều là những DNNN, thì vẫn có nhiều lý do để nghi ngờ về khả năng các tập đoàn này một ngày nào đó sẽ trở thành những công ty lớn mạnh. Có thể nói những người ủng hộ mô hình TĐNN đã hiểu nhầm kinh nghiệm của các tập đoàn trên thế giới. Chẳng hạn - 104 - như, việc dựng lên các tập đoàn lớn một cách duy ý chí không phải là một công thức phổ quát để hình thành nên những doanh nghiệp công nghiệp thành công trên thế giới, nhất là khi quyết định này không do các doanh nghiệp tư nhân thực hiện và được điều chỉnh bởi hệ thống luật pháp và thể chế tốt. Để kết luận, chính sách hình thành nên các TĐNN về thực chất là một sự kết hợp giữa cơ chế “phòng thử” và mục tiêu tiếp tục duy trì kiểm soát của nhà nước trong lĩnh vực công nghiệp. Nếu quả thực là như vậy thì những TĐNN này sẽ không thể giúp Việt Nam xây dựng nên một nền công nghiệp nặng có tính cạnh tranh. Phụ lục 59: Một cuộc điều tra 200 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam mới đây do UNDP thực hiện khẳng định rằng nhiều công ty trong “Top 200” của Việt Nam đang đầu cơ đất đai và chứng khoán mà thiếu tập trung vào hoạt động kinh doanh cốt lõi của mình. Nghiên cứu của UNDP còn cho thấy một xu hướng đáng lo ngại, đó là nhiều công ty dân doanh và cổ phần hóa ít chú tâm tới việc trở nên cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Thay vào đó, những công ty này đang đua nhau tìm kiếm lợi nhuận tức thời trong khu vực bất động sản và tài chính. Chẳng hạn như cả REE - một công ty điện lạnh và Gemadept - một công ty vận chuyền đường biển đều đang đầu tư một cách mạnh mẽ vào nhiều dự án bất động sản. Phụ lục 60: Một nguy cơ khác nữa là một số tập đoàn kinh tế nhà nước như Petro Việt Nam, Vinashin, và EVN đang thành lập hay đoạt quyền kiểm soát ở một số ngân hàng. Sau đó, các tập đoàn này sẽ sử dụng ngân hàng để tài trợ cho các kế hoạch mở rộng lãnh địa của mình. Nếu như không có hệ thống kiểm soát đủ mạnh và khả năng phân tán rủi ro hiệu quả thì chắc chắn cấu trúc này sẽ dẫn tới những khoản vay và đầu tư quá mức của các thành viên tập đoàn. Các tập đoàn nhà nước đang lợi dụng sự bảo lãnh công khai hay ngầm của nhà nước để thực hiện các khoản vay lớn trên thị trường quốc tế. Tất cả những động thái này đều là những thủ thuật cổ điển mà - 105 - các keiretsu của Nhật Bản và chaebol của Hàn Quốc (giờ đều đã mất hình ảnh vàng son thuở nào) từng thực hiện. Việc các thành viên của tập đoàn vay nợ và sở hữu chéo lẫn nhau, cùng với các khoản vay nước ngoài không được phòng vệ là những nguyên nhân chính dẫn tới cuộc khủng hoảng tài chính ở Đông Á và Đông Nam Á năm 1997. Chúng ta liệu có mắc phải điều này? Phụ lục 61: Giá đất tại một số khu đô thị mới miền Đông Nam Bộ. Đơn vị tính: triệu đồng/ m2 Vị trí 12/2006 12/2007 % thay đổi TP.Hồ Chí Minh Phú Mỹ - Vạn Phát Hưng, Quận 7. 11 27 145 % Thái Sơn, Nhà Bè 5,5 16 191 % Nam Nam Sài Gòn, Hồng Lĩnh, Bình Chánh 4,3 13 202 % Thạch Mỹ Lợi, Huy Hoàng, Quận 2 16 26,5 66 % Gia Hòa, Quận 9 5,5 14 155 % Các tỉnh xung quanh Long Thọ- HUD, Nhơn Trạch, Đồng Nai 1 2,5 150 % Long Hậu, Long An 3,2 6,5 103 % Chánh Nghĩa, Thủ Dầu Một, Bình Dương 6,7 26 288 % Gây trở ngại cho đầu tư. Nghiên cứu của Công ty Cushman & Wakefield (chuyên tư vấn về dịch vụ bất động sản, có trụ sở tại Mỹ) công bố ngày 22-3 cho thấy: VN đang xếp thứ 13 trong số những quốc gia có giá cho thuê văn phòng đắt nhất thế giới. Theo các chuyên gia, nếu giá thuê văn phòng tăng tới 100 USD/m2/tháng thì TP.HCM sẽ cùng với Hong Kong, Tokyo và London nằm trong nhóm 10 TP có giá cho thuê văn phòng đắt nhất thế giới, xếp thứ nhì Đông Nam Á sau Singapore. Bảng tham khảo giá những năm gần đây - 106 - * Giá văn phòng hạng A: năm 2006: 40-45 USD/m2/tháng; năm 2007: 50-55 USD/m 2/tháng; hiện nay: thấp nhất 60 USD/m2/tháng, chưa kể chi phí quản lý 5-7 USD/m2/tháng tùy nơi. * Giá văn phòng hạng B: năm 2006: 20-25 USD/m2/tháng; năm 2007: 25-30 USD/m 2/tháng; hiện nay: 40-45 USD/m2/tháng. (Theo một công ty tư vấn bất động sản, việc xếp loại văn phòng hạng A, B dựa vào các tiêu chuẩn: vị trí, thiết kế, trang thiết bị, độ cao trần, sử dụng chung hay riêng... Trong đó tiêu chuẩn quan trọng nhất là vị trí của văn phòng.) Giá cho thuê văn phòng tăng nhanh đang là gánh nặng cho các doanh nghiệp, khiến chi phí hoạt động của họ bị đội lên. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến tính cạnh tranh của nền kinh tế, của thị trường VN so với các thị trường khác trong khu vực. Khi giá tăng quá cao, các doanh nghiệp sẽ đứng trước hai lựa chọn: một là không làm gì cả, hoãn kế hoạch mở văn phòng tại VN, hai là chuyển văn phòng sang các nước khác như Malaysia, Philippines... có chi phí rẻ hơn. Chỉ có những công ty có nhu cầu thuê văn phòng cấp bách, không còn cách nào khác nên phải chấp nhận mức giá cao và chỉ thuê trong một thời gian nhất định, dù rất ngần ngại. Như vậy nếu không xử lý tốt Việt Nam sẽ mất đi lợi thế cạnh tranh về chi phí rẻ mà trong đó giá thuê văn phòng nói riêng và giá bất động sản nói chung cấu thành không nhỏ. Phụ lục 62: Kinh nghiệm gần đây của Thái Lan, Philipin và Indonexia cho thấy, quy hoạch đô thị hóa tồi là một nguồn gốc tiềm tàng của xã hội. Người ta ai cũng cần có nhà cửa ổn định, môi trường sống tương đối sạch sẽ, dịch vụ giáo dục và y tế đủ đáp ứng cho các thành viên trong gia đình. Người Việt Nam có câu “ An cư lạc nghiệp”. Chính sách chủ động đầu tư hiệu quả và kịp thời là những biện pháp cần thiết để tránh nạn đông đúc, ùn tắc và đô thị hóa không lành mạnh vốn là những trở ngại cho quá trình phát triển kinh tế. Với mức giá bất động sản cao ngất như hiện nay, nhiều người đang phải đứng trước sự lựa chọn khó khăn: một là chuyển nhà ra ngoại ô và chấp nhận quảng đường đi làm xa hơn trước hoặc là chấp nhận sống trong nội thành đông đúc và đắt đỏ. Giá thuê nhà rất cao ở các căn hộ trung tâm - 107 - vượt ra khỏi tầm với của hầu hết mọi hộ gia đình trong thành phố. Đất đai trở thành một khoản đầu tư và đầu cơ chứ không thuần túy là phục vụ mục đích xây nhà nữa. Phụ lục 63: Tầm quan trọng của điện đối với nền kinh tế được ví như ô-xy đối với cơ thể người. Nếu thiếu điện, hay nếu giá điện quá cao thì đời sống kinh tế sẽ đình trệ ngay lập tức. Mặc dù ai cũng biết rằng điện là một yếu tố đầu vào thiết yếu của sản xuất, thế nhưng chính sách năng lượng của Việt Nam lại có những sai lầm tai hại. Với việc đầu tư quá nhiều vào thủy điện, giờ đây Việt Nam đang gặp phải tình trạng thiếu điện ngày càng trở nên trầm trọng trong mùa khô. Tình trạng này đã được dự báo từ trước nhưng lại bị xem thường, chứng tỏ việc thiếu một tầm nhìn chiến lược hay do sự tác động của các nhóm lợi ích đặc biệt. Việc Việt Nam không thể kiểm soát lưu lượng nước ở thượng nguồn làm tăng rủi ro của việc phụ thuộc quá nhiều vào thủy điện. Hiện nay, thiếu điện không chỉ còn là hiện tượng của mùa khô nữa. Mới chỉ vào đầu mùa khô mà nhiều địa bàn của TP. Hồ Chí Minh đã phải chịu cảnh cắt điện luân phiên không báo trước. Quyết định của chính phủ không cho phép EVN thành lập công ty mua-bán điện là một quyết định đúng đắn. Càng ngày càng có thể thấy rõ là EVN đã nhầm lẫn trong khi xác định ưu tiên của mình. Bên cạnh việc đầu tư quá mức vào thủy điện thì việc EVN bành trướng hoạt động sang lĩnh vực viễn thông, dịch vụ tài chính, bất động sản không những không giúp thực hiện nhiệm vụ cơ bản của nó là “giữ vai trò chính trong việc đảm bảo cung cấp điện ổn định, an toàn cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội; thực hiện đầu tư phát triển các công trình lưới điện đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư; đầu tư các dự án nguồn điện theo nhiệm vụ được giao”, mà trái lại, còn làm phân tán nguồn nhân lực và tài lực có hạn của mình. Một doanh nghiệp độc quyền nhà nước như EVN sẽ chỉ hoạt động tốt nhất nếu như nó tập trung cao độ vào nhiệm vụ chính và thực hiện nhiệm vụ này một cách hiệu quả, đồng thời không bị phân tâm bởi các hoạt động kinh doanh ngoại vi. - 108 - Phụ lục 64: Tính từ tháng 6/2005 đến nay, riêng mặt hàng xăng đã có 9 lần điều chỉnh giá, trong đó 6 lần điều chỉnh tăng giá và 3 lần điều chỉnh giảm giá và 13 lần điều chỉnh thuế nhập khẩu. Năm 2006 có 7 lần điều chỉnh thuế với mức dao động từ 0 đến 20% và trong 4 tháng đầu năm 2007 đã có tới 2 lần điều chỉnh giá bán và thuế suất. Bảng tổng hợp giá bán xăng lẻ tại các thời điểm ở thị trường xăng dầu Việt Nam. Thời điểm Giá dầu thế giới (USD/thùng) Moga 92 (đồng/lít) 3/7/2005 49.5 8800 17/8/2005 63.28 10000 22/11/2005 58.84 9500 27/4/2006 70.97 11000 9/8/2006 76.35 12000 12/9/2006 63.76 11000 6/10/2006 60 10500 13/1/2007 52 10100 6/3/2007 60.07 11000 4/2007 (*) Dao động ở mức 64 USD 13000 2/2008 Dao động ở mức 100 – 109 USD 14500 (*) Ngày 6/4/2007 Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị Định 55/CP-NĐ V/v kinh doanh xăng dầu, theo đó các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu được quyền tự quyết định giá bán có sự quản lý của Nhà nước. Phụ lục 65: Các công cụ bị hạn chế sau khi gia nhập WTO - Cung cấp năng lượng (hoặc sản phẩm dầu mỏ) đầu vào với giá rẻ. - Đặt điều kiện để hạn chế việc nhập khẩu dầu mỏ của các công ty dầu mỏ ở Việt Nam vào thị trường trong nước. - Đặt điều kiện để khuyến khích các các công ty dầu mỏ tại Việt Nam mua dầu mỏ từ thị trường trong nước. - 109 - Phụ lục 66: Những điều kiện để có thể thực hiện thả nổi xăng dầu:  Thứ nhất là tính cạnh tranh. Hiện nay thị phần của các doanh nghiệp vẫn chênh lệch, trong đó Petrolimex chiếm thị phần khống chế với trên 60% với hệ thống đại lý, cửa hàng rộng khắp trên cả nước, 40% còn lại chia đều cho vài chục doanh nghiệp khác. Như vậy thị trường xăng dầu trong nước tuy không độc quyền nhưng cũng chẳng khác nào ngành bưu chính viễn thông của những năm trước khi bị thâu tóm bởi VNPT.  Thứ hai là cần phải minh bạch thông tin, trong đó doanh nghiệp phải hạch toán rõ chi phí lỗ lãi và phải công bố rõ ràng; thực tế thời gian qua cho thấy, những con số lỗ của doanh nghiệp được nêu ra là số lỗ hiện vẫn do các doanh nghiệp tự hạch toán, quyết toán, Bộ Tài chính chỉ cử một đoàn đến để tính bù lỗ, chứ chưa có các công ty kiểm toán độc lập vào cuộc để "minh bạch hóa" con số này.  Thứ ba là Nhà nước phải xử lý được các loại thuế nhập khẩu và VAT, bên cạnh đó bằng các biện pháp quản lý khác thúc đẩy phát triển thị trường có tính giao dịch ổn định, giao dịch có kỳ hạn, qua đó cơ quan quản lý kiểm soát được hoạt động của doanh nghiệp. Cơ chế “thả nổi”: việc thực hiện cơ chế giá xăng dầu theo giá thị trường theo Nghị định số 55/2007/NĐ-CP ngày 6/4/2007 không có nghĩa là Nhà nước không còn can thiệp vào chính sách giá của doanh nghiệp. Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng đây là sự kiểm soát giá nửa vời của Nhà nước, mặc dù thị trường mở ra cho các đầu mối kinh doanh xăng dầu, nhưng Tổng công ty xăng dầu Việt Nam vẫn chiếm thị phần áp đảo (60%); thêm vào đó đa số người dân lo ngại rằng, tình trạng liên minh tăng giá như vậy của các doanh nghiệp sẽ không thể tạo ra được sự cạnh tranh; người dân sẽ càng chịu cảnh khốn khổ khi phải gồng mình chi trả thêm một khoản tiền mua xăng dầu. - 110 - Phụ lục 67: Lý do là: đã bù lỗ thì có lỗ mới bù. Thế thì lợi nhuận lấy đâu ra? Không có lợi nhuận làm sao đầu tư cho công nghệ, cho việc mở rộng kinh doanh? Hình thành thái độ ỷ lại cho các doanh nghiệp sử dụng xăng dầu như một phần cấu thành của đầu vào. Phụ lục 68: Chúng ta không chủ động được nguồn cung trong nước: thật vô lý khi một nước xuất khẩu dầu mỏ lại nhập khẩu 100% xăng tinh chế nguyên nhân cũng từ sự chậm chạp và sai lầm trong việc xây dựng các nhà máy lọc dầu. Phụ lục 69: Cụ thể là: quy định về minh bạch thông tin công bố lãi lỗ kết quả hoạt động kinh doanh, các biện pháp xử phạt nghiêm khắc với hành vi liên kết tăng giá, đồng thời cũng có các biện pháp mạnh tay đối với các hành vi độc quyền chèn ép của các doanh nghiệp có thị phần lớn…Ngoài ra Nhà nước cũng cần giảm bớt những ưu đãi dành cho các doanh nghiệp Nhà nước tạo tính cạnh tranh công bằng lành mạnh trên thị trường. Phụ lục 70: Với mức tiêu dùng bình quân của người dân Việt Nam là 120kg gạo mỗi đầu người/năm, số gạo dư thừa hằng năm của Việt Nam đủ để nuôi thêm 37 triệu người! Nói cách khác, dân số Việt Nam đang là 86 triệu người, nhưng chúng ta đang làm ra lượng gạo đủ để nuôi 123 triệu người. - 111 - Phụ lục 71: Hiện nay giá lương thực và thực phẩm đang chiếm trọng số 42,8% trong cơ cấu chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Việt Nam. Nếu để giá lương thực tăng đến 100% như nhiều người đã tin và đã mua, chỉ số CPI của chúng ta sẽ tăng 42,8% cho dù tất cả các mặt hàng khác không tăng giá. Phụ lục 72: Lượng lúa gạo họ làm ra được các doanh nghiệp thu mua hết còn đâu nữa mà dự trữ, đồng thời phải bán để trả nợ vay ngân hàng (trước đây nông dân vay vốn với lãi suất khoảng 1%/ tháng, thì nay ngân hàng đã nâng lãi suất cao hơn nhiều), nợ thuốc trừ sâu phân bón mua trả chậm, giá xăng dầu, chi phí cày xới, chi phí công mướn cắt lúa đều tăng gần gấp 2 lần so với cách đây một năm, hàng tiêu dùng mỗi ngày cũng tăng giá vùng vụt, nhất là nhu yếu phẩm như thịt heo, thịt bò, cá, đường đậu, dầu ăn, bột ngọt….tất cả đang là nỗi lo của nông dân. Phụ lục 73: Qua sự việc vừa qua điểm yếu đã bộc lộ rõ là khâu phân phối chưa được quản lý tốt và còn nhiều bất cập trước đây có một hệ thống các doanh nghiệp thương mại lớn làm công cụ cho nhà nước điều tiết nhưng bây giờ vai trò đó không còn được như trước, đối với mặt hàng gạo chỉ còn vài tổng công ty để điều tiết, trong khi đó các mặt hàng thực phẩm thì không có do đó việc điều tiết giá cả thị trường vô tình lại đặt vào tay các doanh nghiệp tư nhân hoạt động kiếm lời vì thế giá gạo không ngừng tăng mạnh mà lý do được giải thích là do giá gạo thế giới tăng; cơ chế quản lý giá thị trường còn hạn chế có phần buông lỏng (thực tế là các mặt hàng khác đều rủ nhau tăng giá theo gạo như cơm bụi, bánh ướt, bún, phở… đến những mặt hàng không được chế biến từ gạo cũng theo chân tăng giá ồ ạt mà đều do các chủ kinh doanh tự ý bàn bạc liên kết tăng giá, nhẹ thì vài ngàn nhiều thì gấp 2 gấp 3 bình thường mà không có sự quản lý nào từ các bộ ngành có liên quan). Những nguyên nhân trên đã đẩy giá gao không ngừng tăng cao đồng thời cũng tạo cơ hội cho - 112 - những kẻ đầu cơ kinh doanh kiếm lời, tạo điều kiện cho kẻ xấu tung tin đồn thất thiệt làm xáo trộn thị trường thừa cơ trục lợi. Phụ lục 74: Còn nhớ năm 2003 cũng xảy ra sự kiện tương tự: Ngày 13/10/2003, có tin đồn Tổng Giám đốc ngân hàng ACB bỏ trốn. Vậy là hơn 4.000 khách hàng kéo nhau đến rút tiền. Để bác bỏ tin đồn, lập tức sáng ngày 14/10 Giám đốc chi nhánh TP.HCM của Ngân hàng Nhà nước họp báo. Chiều ngày 14/10, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Lê Đức Thúy trực tiếp có mặt tại ACB gặp gỡ người gửi tiền. Ngày 15/10 Phó Chủ tịch TP.HCM Nguyễn Thiện Nhân cùng Tổng giám đốc ACB xuất hiện trên chương trình trực tuyến của VietNamNet…Kết quả, trong ngày 15/10, ngân hàng ACB đã nhận lại 1,1 triệu đô la Mỹ và hơn 14 tỉ đồng do khách hàng quay lại gửi. Qua đó có thể thấy những tin đồn của kẻ xấu thường xuất hiện vào thời điểm nhạy cảm và thường đánh vào hệ thống quản lý chính sách yếu kém cũng như nhận thức và lòng tin của người tiêu dùng còn hạn chế. Phụ lục 75: Chức năng cơ bản của một hệ thống tài chính là làm cầu nối giữa tiết kiệm và đầu tư. Thị trường là công cụ hữu hiệu để khuyến khích tiết kiệm, sau đó dẫn truyền các khoản tiết kiệm này tới các hoạt động đầu tư mang lại suất sinh lời cao nhất. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng không như các loại hàng hóa thông thường khác, tiền là một loại hàng hóa đặc biệt. Thị trường tài chính (bao gồm thị trường vốn và thị trường tiền tệ), phụ thuộc rất nhiều vào niềm tin của các tác nhân tham gia thị trường, vào sự minh bạch và đầy đủ về thông tin, và vào khả năng thực thi các quy định pháp luật về điều tiết và quản lý thị trường của nhà nước. Hơn thế, đầu tư là một hoạt động rủi ro và phụ thuộc rất nhiều vào các điều kiện thực tế cũng như kỳ vọng trên thị trường. Chính vì những lý do này mà nhà nước đóng một vai trò then chốt trong việc điều tiết thị trường để giảm thiểu những rủi ro có tính hệ thống. Chẳng hạn như Đài Loan đã ban hành những quy định nghiêm ngặt về hoạt động tích luỹ của cải thông qua việc sở hữu đất đai và đầu cơ tài chính. Chính phủ Đài Loan và Hàn - 113 - Quốc còn ngăn cấm các tập đoàn công nghiệp mở ngân hàng, chống lại việc sáp nhập các thế lực tài chính và công nghiệp, mặc dù những chính sách này ở Hàn Quốc sau đó bị các chaebol phá dỡ. Việc tăng lợi nhuận của các tập đoàn công nghiệp chủ yếu thông qua nỗ lực tăng năng suất và sức cạnh tranh chứ không phải thông qua các hoạt động tài chính hay đầu cơ. Phụ lục 76: Tham nhũng chắc chắn là một trong những thủ phạm khi các quỹ đầu tư công bị bòn rút và thay đổi mục đích sử dụng, và hệ quả là chi phí kinh doanh bị đội lên cao. Bên cạnh tham nhũng thì một nguyên nhân quan trọng khác hoạt động tự do hóa tài chính được thực hiện quá sớm, trong khi hệ thống tài chính được thiết kế không thích hợp và chưa sẵn sàng. Kết quả là sự xuất hiện của các khoản đầu cơ rủi ro và sự hình thành của bong bóng tài sản. Cuộc khủng hoảng năm 1997 bộc lộ mức độ đầu tư quá mức vào các bất động sản có tính đầu cơ ở Thái-lan và In-đô- nê-xia. Cuộc khủng hoảng này cũng làm lộ rõ sự giả dối có tính hệ thống trong quản trị nội bộ công ty và trong các bảng cân đối tài khoản của ngân hàng ở Thái- lan và In-đô-nê-xia - cả hai là hậu quả của việc các cơ quan chức năng ở hai nước này đã thất bại trong việc ban hành và thực thi những quy tắc điều tiết cần thiết. Cũng cần phải nói thêm là cuộc khủng hoảng 1997 chỉ là một sự kiện trong một chuỗi liên tiếp các cuộc khủng hoảng ở Châu Mỹ La-tinh, Bắc Mỹ, Châu Âu, và Châu Phi với cùng một nguyên nhân, đó là sự liên kết giữa chính sách tự do hóa tài chính quá ư bất cẩn mà hậu quả là những cuộc khủng hoảng tài chính xảy ra sau đó. Việt Nam đang xuất hiện những dấu hiệu đáng lo ngại này. - 114 - Phụ lục 77: Nguồn: “Lựa chọn thành công”, Đại học Harvard Như được minh họa trong hình, trong hai năm 2005 và 2006, GDP của Việt Nam tăng 17%, trong khi đó M2 (gồm tiền mặt trong lưu thông và tiền gửi ngân hàng) tăng tới 73%. Trái lại, trong cùng giai đoạn này, GDP của Trung Quốc tăng 22% trong khi M2 chỉ tăng có 36%. Chênh lệch giữa tăng trưởng cung tiền và GDP ở Thái-lan còn thấp hơn nữa. Tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thấp hơn của Trung Quốc nhưng tốc độ tăng cung tiền lại cao gần gấp đôi. Kết quả là trong khi chỉ số giá tiêu dùng ở Trung Quốc trong năm 2007 chỉ khoảng 6,5% thì ở Việt Nam lên tới 12,63%. Lạm phát giờ đây đã trở thành mối lo ngại của cả người dân lẫn chính phủ, một phần là do mức lạm phát thực tế cao hơn nhiều so với số liệu công bố chính thức. Chi tiêu trong nước đã tăng mạnh khi giá trị xuất khẩu dầu lửa tăng cao ngất, các khoản viện trợ phát triển chính thức, FDI, vay nợ và kiều hối vẫn tiếp tục ùn ùn đổ vào Việt Nam. Kể từ năm 2003, doanh số bán lẻ danh nghĩa của Việt Nam liên tục tăng với tốc độ trên 20% mỗi năm. Đầu tư tăng còn nhanh hơn nữa, trong khi lượng cung thực (đo bằng sản lượng thực cộng thâm hụt thương mại thực) chỉ tăng dưới 10% một năm. Nếu như chi tiêu tăng hơn 20%, trong khi lượng cung thực tăng chưa đến nửa số đó, thì chênh lệch giữa hai đại lượng phải là lạm phát. Mặc dù số liệu lạm phát công bố chính thức thấp hơn do dựa vào giá của một giỏ hàng hóa nhất định, nhưng từ những tính toán trên có thể khẳng định rằng trên thực tế, lạm phát đã lên tới mức hai con số, và đã duy trì ở mức hai con số trong mấy năm trở lại đây. Tương quan lượng cung tiền và GDP của Việt Nam 100 120 140 160 180 200 220 2004 2005 2006 2007 Cung tiền GDP Tương quan lượng cung tiền và GDP của Trung Quốc 100 120 140 160 180 200 220 2004 20 5 6 2007 Cung tiền GDP Tương quan lượng cung tiền và GDP của Thái Lan 100 120 140 160 180 200 220 2004 2005 2006 2007 Cung tiền GDP - 115 - Đây không phải là một điều đáng ngạc nhiên. Tốc độ tăng cung tiền liên tục ở mức trên dưới 25% mỗi năm kể từ năm 2003, và tín dụng nội địa cũng tăng trên 35%. Trong khi nhập khẩu tăng đột biến trong mấy năm gần đây để đáp ứng với lượng cầu nội địa tăng thì đối với một số hàng hóa như khách sạn, văn phòng, điện, lao động có kỹ năng - hay nói chung là những hàng hóa chủ yếu được sản xuất trong nước - không thể tăng một cách tương ứng. Kết quả là giá của những hàng hóa này phải tăng theo tốc độ tăng cung tiền. Thế nhưng tại sao tốc độ tăng trưởng của Việt Nam lại chỉ tăng có 7-8% trong khi đầu tư hàng năm của nền kinh tế chiếm tới 35% GDP? Lưu ý là Đài Loan đã từng tăng trưởng tới 10% liên tục trong 18 năm với một lượng đầu tư khiêm tốn hơn nhiều, chỉ chiếm khoảng 25% GDP mà thôi. Phụ lục 78: Tổng chi tiêu của nhà nước trong năm 2006 là 321 nghìn tỷ đồng, tăng 221.8 nghìn tỷ đồng (hay 45%) so với năm 2004. Như vậy, tốc độ tăng chi tiêu hàng năm của nhà nước trong giai đoạn 2004-2006 là 20,3% năm (tương đương với tốc độ tăng trưởng doanh số bán lẻ). Cũng trong giai đoạn này, thu ngân sách tăng chủ yếu không phải từ nguồn thu nội địa mà là từ dầu mỏ, nợ và viện trợ nước ngoài. Thu nội địa trong năm 2004 chỉ đạt 119 nghìn tỷ, và trong năm 2006 là 190 nghìn tỷ, tăng có 71 nghìn tỷ. Trong khi đó, chi tiêu của nhà nước tăng 131 nghìn tỷ, từ 190 lên tới 321 nghìn tỷ, tức là gần gấp đôi mức tăng thu nội địa. Khi chi tiêu của nhà nước tăng nhanh hơn nhiều so với các nguồn thu ngoài dầu mỏ (ngay cả khi nguồn thu tăng này đến từ dầu mỏ hay viện trợ) thì những khoản chi tiêu này sẽ làm tăng tổng cầu. Thế nhưng nếu các khoản chi tiêu này lại không được sử dụng một cách hiệu quả, chỉ đóng góp được chút đỉnh cho sản lượng (tức là không làm cho tổng cung tăng một cách tương ứng) thì tất yếu sẽ dẫn tới lạm phát. - 116 - 12.63% 6.90% 6.50% 6.40% 5.30% 2.70% 2.50% 1.90% 0.00% 2.00% 4.00% 6.00% 8.00% 10.00% 12.00% 14.00% Việt Nam Indonesia Trung Quốc Ấn Độ Đài Loan Singapore Thái Lan Malaysia Tỷ lệ lạm phát năm 2007 của một số nước Phụ lục 79: Phụ lục 80: Một số người cho rằng việc hệ số ICOR ở Việt Nam cao là điều không thể tránh khỏi vì Việt Nam như một nền kinh tế “mới lớn”, phát triển rất nhanh và vì vậy cần nhiều đầu tư cho CSHT, công nghệ v.v. Quan điểm này dẫn chứng một thực tế là tuy hệ số ICOR của Việt Nam có cao nhưng cũng chỉ ở mức xấp xỉ với Trung Quốc - một nước đang phát triển nhanh nhưng vẫn còn nghèo như Việt nam - là điều bình thường. Lập luận này không chuẩn xác ở một số khía cạnh. Đầu tiên, lập luận này bỏ qua một thực tế là ở giai đoạn phát triển tương tự như Việt Nam, đầu tư của các nước Đông Á hiệu quả hơn Việt Nam rất nhiều. - 117 - SO SÁNH HỆ SỐ ICOR CỦA MỘT SỐ NƯỚC Nước Giai đoạn Tăng trưởng GDP (TB %/năm) Tổng đầu tư (% của GDP/năm) ICOR Hàn Quốc 1961-1980 7.9 23.3 3.0 Đài Loan 1961-1980 9.7 26.2 2.7 Indonesia 1981-1995 6.9 25.7 3.7 Malaysia 1981-1995 7.2 32.9 4.6 Thái Lan 1981-1995 8.1 33.3 4.1 Trung Quốc 2001-2006 9.7 38.8 4.0 Việt Nam 2001-2006 7.6 33.5 4.4 Vào những năm 1970 khi Hàn Quốc bắt đầu phát triển các ngành công nghiệp nặng, đóng tàu và hóa chất - những ngành đòi hỏi đầu tư lớn - thì hệ số ICOR của nước này cũng chỉ ở mức trên dưới 3. Thứ hai, việc so sánh với Trung Quốc cũng không hoàn toàn thích hợp. Mặc dù cũng là một nước đang phát triển nhưng Trung Quốc đã đi trước Việt Nam gần 1 thập kỷ, và do vậy đáng lẽ ra hệ số ICOR của Việt Nam phải thấp hơn của Trung Quốc mới phải vì một nước càng giàu thì ICOR lại càng có xu hướng tăng. Đấy là chưa nói đến một thực tế là đầu tư của Trung Quốc cũng không thực sự hiệu quả, và vì vậy không nên được coi là một hình mẫu để noi theo và so sánh. - 118 - Phụ lục 81: Triệu chứng Việt Nam năm 2007 Thâm hụt tài khoản vãng lai Có Bong bóng tài sản Có Vay ngoại tệ không phòng vệ Có Hệ số ICOR cao Có Đầu tư công kém hiệu quả Có Kiểm soát bất cẩn đối với ngân hàng Có Nợ xấu cao Có Vay nợ chéo trong tập đoàn Có Nợ nước ngoài ngắn hạn Không Tự do hóa tài khoản vốn Không Nguồn: “Lựa chọn thành công”, Đại học Harvard. Phụ lục 82: Số liệu thống kê từ năm 2001 đến nay, thâm hụt thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc đã lên đến khoảng 200%. Cụ thể, năm 2006 Việt Nam xuất sang Trung Quốc 2,486 tỷ USD, ngược lại Trung Quốc xuất sang Việt Nam 7,465 tỷ USD. Không những thế, trong khi xuất khẩu sang Trung Quốc trong năm qua có giảm nhẹ 2,6% thì nhập khẩu từ Trung Quốc lại tăng trên 30%. Tính ra, Việt Nam đang nhập siêu từ Trung Quốc 176,2%. Phụ lục 83: Thực tế, Việt Nam xuất sang Trung Quốc chủ yếu là nguyên liệu thô như: dầu thô, quặng khoáng sản, cao su, than đá; nông hải sản như: rau quả, hải sản khô và tươi sống… có giá trị chiếm trên 90% kim ngạch xuất khẩu. Ngược lại, Trung Quốc xuất sang Việt Nam chủ yếu là xăng dầu, vải, phân bón, sắt thép và phôi thép, hoá chất, phụ liệu giày dép, linh kiện điện tử và tivi, máy tính và linh kiện, hàng rau hoa quả, - 119 - sản phẩm bằng sắt hoặc thép, xe máy, ngô, sợi dệt, phụ liệu may mặc, lúa mỳ, động cơ đốt trong, tàu thuyền, sản phẩm plastic, thiết bị, phụ tùng dệt may, tổ máy phát điện, máy phát điện, động cơ điện và phụ tùng,thuốc trừ sâu, ôtô các loại, nhôm, nguyên phụ liệu dược phẩm… Cơ cấu hàng nhập khẩu từ Trung Quốc có giá trị gia tăng cao hơn cơ cấu hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc. Phụ lục 84: Cơ cấu xuất nhập khẩu của nước ta chưa hiện đại, chủ yếu là đào mỏ (với dầu thô, than...) và gia công (dệt may, giày dép...), sức cạnh tranh không cao...thể hiện trên cả 3 phương diện: chủng loại hàng hoá xuất khẩu còn đơn điệu, chậm xuất hiện những mặt hàng xuất khẩu mới có đóng góp kim ngạch đáng kể; các mặt hàng xuất khẩu có giá trị gia tăng còn thấp, xuất khẩu chủ yếu vẫn phụ thuộc vào các mặt hàng như khoáng sản, nông, lâm, thuỷ, hải sản, trong khi các mặt hàng công nghiệp như dệt may, da giày, điện tử và linh kiện máy tính... chủ yếu vẫn còn mang tính chất gia công; quá trình chuyển dịch cơ cấu mặt hàng xuất khẩu theo hướng công nghiệp hóa diễn ra chậm và chưa có giải pháp cơ bản, triệt để… Tỷ trọng hàng công nghiệp, hàng chế biến xuất khẩu năm 2007 chiếm 40,7% trong tổng kim ngạch xuất khẩu. Về thực chất, cơ cấu hàng xuất khẩu thời gian qua chủ yếu chuyển dịch theo chiều rộng, chưa đi vào chiều sâu, xuất khẩu chủ yếu dựa vào khai thác lợi thế so sánh sẵn có mà chưa khai thác được lợi thế cạnh tranh thông qua việc xây dựng các ngành công nghiệp có mối liên kết chặt chẽ với nhau để hình thành chuỗi giá trị gia tăng xuất khẩu lớn. Phụ lục 85: World Bank đang thực hiện 39 dự án tại Việt Nam với tổng số vốn tài trợ là 4 tỉ USD; cam kết tài trợ 800 triệu USD mỗi năm, trong 5 năm tới trên các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng, chuyển dịch cơ cấu, tài chính công, môi trường, đồng ý cho Việt Nam vay hơn 300 triệu USD để hỗ trợ công cuộc cải cách, phát triển hạ tầng và xã hội (khoản cho vay lớn nhất 175 triệu USD sẽ được chuyển thẳng cho chính phủ - 120 - nhằm phát triển kinh doanh, quản lý tốt hơn về tài nguyên và môi trường, tăng cường năng lực điều hành, khoảng gần 60 triệu USD sẽ được dùng để cải thiện hệ thống giáo dục và các dự án nghiên cứu trong các trường đại học); tổng số tiền tín dụng ưu đãi trong giai đoạn 2007 – 2011 sẽ là 4 tỉ đô la Mỹ. Phụ lục 86: Nhiều báo cáo nội bộ của World Bank chứng thực điều đó. Thế nhưng World Bank vẫn không giảm rót nợ (nguồn vốn ODA, quỹ đầu tư phát triển) cho Indonesia mà lại càng gia tăng.Rõ ràng World Bank đã hậu thuẫn cho một chế độ khét tiếng là gian lận. Lẽ ra WB đã phải tiến hành một loạt biện pháp như tăng cường giám sát các dự án của WB, từ đó giảm tham ô ngay trong thực hiện các dự án này, cho dù không tài nào ngăn chặn được nạn tham ô trong toàn bộ chính phủ Indonesia đồng thời WB đã phải đe dọa giảm cho vay nếu như những thâm hụt từ vốn của WB không được từng bước giảm bớt. Theo một báo cáo về thất thoát vốn vay do WB công bố vào tháng 8-1997, khoảng 20-30% ngân sách dành cho phát triển bị mất một cách hợp pháp qua những đề mục chi tiêu ngân sách “phát triển cơ sở hạ tầng”, trong đó có cả các đề mục như tôn tạo trụ sở cơ quan chính phủ, xe công vụ, thay vì dành cho cải thiện dân sinh. Phụ lục 87: Từ ba bốn chục năm trước, Hàn Quốc, Đài Loan, rồi Malaysia, Thái Lan,… đều có giai đoạn khởi phát với tốc độ tăng trưởng 8-9% như Việt Nam ngày nay, nhưng với tỷ lệ công bằng xã hội cao hơn rất nhiều, tức là mức phân biệt giàu nghèo hẹp hơn. Một khi đã trở thành nền kinh tế phát triển, họ có tốc độ tăng trưởng thấp hơn nhưng trên một nền tảng giàu có hơn, nên dù chỉ tăng trưởng có 5% môt năm, thì mức 5% ấy vẫn giàu hơn mức 8,5% của Việt Nam gấp bội, mà lại ít có vấn đề xã hội hơn. -------------  -------------- Tài liệu tham khảo chương 3 1. Theo Báo Lao Động Thứ Năm, 20/12/2007, bài “Sa đà vào... sân golf” 2. Bài “Long An: Nông dân "bỏ cày đi... đánh golf”, Việtnamnet, ngày 06/03/2008 3. Loạt bài về vịnh Vân Phong, Báo Tuổi Trẻ tháng 03/2008. 4. Bài “Những địa chỉ đen”, báo Tuổi Trẻ, ngày 09/12/2006. 5. Bài “Lựa chọn thành công – Bài học từ Đông Á và Đông Nam Á cho tương lai của Việt Nam”, Đại học HARVARD. 6. Bài “Thận trọng với việc thành lập các Tập đoàn kinh tế”, Nguyên thủ Võ Văn Kiệt (Thời báo Kinh tế Sài Gòn số 31 - ngày 26.7.2007). 7. Loạt bài về “Những khu đất vàng”, tháng 2 và 3/2008, Báo Tuổi Trẻ. 8. Bài “Vẫn tái diễn thừa thầy thiếu thợ”, Báo Người Lao Động ngày 31/7/2007 9. Bài “2010: Hết "thừa thầy, thiếu thợ" với 5.000 tỷ đồng?”, theo báo Vietnamnet ngày 15/5/2007 10. Nguồn bộ Giáo Dục và Đào Tạo. 11. Theo thống kê của bộ Giáo Dục và Đào Tạo. 12. Bài “Tác động của WTO lên ngành dầu mỏ” của TS. Phan Minh Ngọc Đại học Kyushu, Nhật Bản ngày 15/09/2006; Trung tâm thông tin và dự báo kinh tế - xã hội quốc gia (www.ncseif.gov.vn) 13. Bài “Những cơ hội từ việc bỏ trợ giá xăng dầu” của nhà báo Bùi Văn ngày 28/02/2008 ; Vietnamnet (www.vnn.vn) 14. Nguồn UBND tỉnh Quảng Ninh 15. Loạt bài “Vàng đen chảy máu”, Bài 1: “Hành trình của những tàu than lậu” của báo Tuổi trẻ, ngày 30/4/2008 16. Loạt bài “Vàng đen chảy máu”, Bài cuối: “Chống than lậu: cuộc chiến cam go!” của báo Tuổi trẻ, ngày 30/4/2008 17. Bài “Thế giới than thổ phỉ Quảng Ninh, coi trời bằng vung, ăn chơi xả láng!” của báo Người Lao động, ngày 25/4/2008 18. Bài ““Bán mạng” ở hầm than thổ phỉ” của báo Vietnamnet ngày 6/4/2008 19. Theo số liệu của Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam công bố. 20. Bài “Ai đã tin "cơn sốt" ảo lạ lùng?” của Bùi Văn ngày 30/4/2008; Vietnamnet 21. Bài “Thử đánh giá khả năng bắt kịp các nước láng giềng của Việt Nam” Trần Hữu Dũng, Gs, Ts kinh tế, Departement of Economic, Wright State University, Hoa Kỳ. 22. Bài “Lựa chọn thành công – Bài học từ Đông Á và Đông Nam Á cho tương lai của Việt Nam”, Đại học HARVARD. 23. Bài “Vốn tín dụng BĐS: Nhận diện một thủ phạm gây lạm phát”, Hà Nguyễn, Việtnamnet, ngày 06/04/2008. 24. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư – Cục Đầu Tư Nước Ngoài, bài “Tổng hợp tình hình Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 2007, dự báo năm 2008” 25. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư – Cục Đầu Tư Nước Ngoài, bài “20 Năm Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (1988 – 2007)” 26. Theo Bộ Ngoại Giao Việt Nam, bài “Đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam sẽ tăng nhanh” kết hợp với số liệu tổng hợp từ Bộ Kế hoạch và Đầu Tư – Cục Đầu Tư Nước Ngoài. 27. Bài “Tổng quan tình hình xuất nhập khẩu năm 2007”; Hải quan Việt Nam (www.customs.com.vn) 28. Bài “Xuất khẩu 2007: 3 thành tựu, 7 hạn chế” ngày 02/01/2008; Bộ Tài chính www.mof.gov.vn) 29. Bài “Trả "vạ nợ"” của nhà báo Danh Đức ngày 13/10/2007; BáoTuổi trẻ online (www.tuoitre.com.vn) Tài liệu tham khảo chung 1. Economist Intelligence Unit, “Vi ệt Nam: Dự báo”. Nguyên bản: “Việt Nam: Country Forecast”, September 2007, p.36. 2. Bài “Chi tiêu cho giáo dục: Những con số "giật m ình"!” ngày 13/02/2006 của Vũ Quang Việt (chuyên viên Thống kê cao cấp của Liên Hợp Quốc, New York, Mỹ). 3. Bài “Tiền cho giáo dục đi về đâu?”, Thời báo KTSG, ngày 29/11/2007. 4. Bài “Giá văn phòng cho thuê tại Việt Nam: Đắt thứ 13 trên thế giới”, Báo Tuổi Trẻ ngày 23/03/2008. 5. Bài “Thiếu điện không chỉ do EVN ?”, Báo Tuổi Trẻ ngày 15/12/2007. 6. Bài ““Thả nổi” giá xăng dầu: Thuận lợi v à thách thức đặt ra” ngày 17/05/2007; cổng thông tin kinh tế Việt Nam (www.vnep.org.com) 7. Bài “"Bão giá" lương thực - Nông dân có được hưởng lợi?” của Vĩnh Kim ngày 26/4/2008; Vietnamnet 8. Bài “Chuyện sốt gạo với những người chăm sóc lòng tin” của Bùi Văn ngày 01/05/2008; Vietnamnet. 9. Theo The Economist, bài “Trung Quốc háu đói tài nguyên thiên nhiên gây ra nhiều khó khăn trong nội địa h ơn là ở bên ngoài” do Khánh Đăng lược dịch ngày 20/3/2008. Địa chỉ web tham khảo: 10. Bài “Cần sớm thoát cảnh đào mỏ và gia công” ngày 19/12/2007 ; báo Hà N ội mới online (www.hanoimoi.com.vn) 11. Bài “Quỹ tiền tệ thế giới dự đoán g ì cho nền kinh tế toàn cầu?” ngày 04/10/2006; Tạp chí công nghiệp (www.irv.moi.gov.vn) 12. Tạp chí Thời đại mới số tháng 11,12/2007 ; 01,02,03/2008. 13. Tạp chí của Học viện Quan hệ quốc tế. 14. Economist Intelligence Unit, “Vi ệt Nam: Dự báo”. Nguyên bản: “Việt Nam: Country Forecast”, September 2007, p.36. 15. Vietnamnet (www.vnn.vn) : Loạt bài về “Toàn cảnh cơn sốt giá gạo” tháng 4/2008; các bài ra ngày 15/5/2007, 28/02/2008, 06/04/2008, 30/4/2008. 16. Thời báo kinh tế Sài Gòn số ra ngày 26/7/2007, 29/11/2007, www.saigontimes.com.vn 17. Bài “Thận trọng với việc thành lập các Tập đoàn kinh tế”, Cố thủ tướng Võ Văn Kiệt (Thời báo Kinh tế Sài Gòn số 31 - ngày 26.7.2007). 18. Báo Người Lao Động số ra ngày 31/7/2007, 25/4/2008. 19. Trung tâm thông tin và dự báo kinh tế - xã hội quốc gia (www.ncseif.gov.vn) số ra ngày 15/09/2006. 20. Cổng thông tin kinh tế Việt Nam ( www.vnep.org.com) bài ra ngày 17/05/2007. 21. Bài “Thử đánh giá khả năng bắt kịp các n ước láng giềng của Việt Nam” Trần Hữu Dũng, Gs.Ts kinh tế, Departement of Economic, Wright State University, Hoa Kỳ. 22. Hải quan Việt Nam (www.customs.com.vn) 23. Bộ Tài chính www.mof.gov.vn) 24. Báo Hà Nội mới online (www.hanoimoi.com.vn) bài ra ngày 19/12/2007. 25. Tạp chí công nghiệp (www.irv.moi.gov.vn) bài ra ngày ngày 04/10/2006. 26. Báo cáo số liệu năm 2008 của UNICEF 27. Thời báo châu Á (Asia Times) 28. BBC news 29. Báo Thanh Niên, bài “Chênh lệch giàu nghèo ở Việt Nam”, xuất bản ngày 29/1/2008 30. Viện nghiên cứu chiến lược, chính sách công nghiệp, www.ips.gov.vn 31. Trung tâm nghiên cứu Hàn Quốc, viện nghiên cứu Đông Bắc Á, www.nchq.org.vn 32. Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản, www.ncnb.org.vn 33. Theo Bloomberg, www.bloomberg.com 34. Báo Vietnamnet, www.vietnamnet.vn 35. Thời báo kinh tế Việt Nam, 36. Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), www.fao.org 37. Bài “Nói không với đào tạo không đạt chuẩn”, xuất bản ngày 03/10/2007 trên báo Lao Động 38. Cuốn “Sự thần kỳ sắp kết thúc” của tác giả Phan Trọng Hùng (Viết về Trung Quốc) 39. Bách Khoa toàn thư Wikipedia, www.vi.wikipedia.org